9.

PROCES ORGANIZIRANJA I
DIZAJNIRANJE ORGANIZACIJE
CILJEVI:
- definirati organiziranje
- objasniti dimenzije organiziranja
- pokazati naela departmentalizacije
- opisati vrste organizacijekih struktura

9.1. POJAM I SADRAJ ORGANIZIRANJA

- pojmovi organizacija i organiziranje se isprepliu
- ORGANIZIRANJE je proces, a ORGANIZACIJA stanje,
rezultat procesa organiziranja
- brojnost definicija organiziranja - zajedniko veini:
- organiziranje je proces
- povezuje ljude i sredstva
- ostvaruju se ciljevi organizacije
- dekomponira se ukupni zadatak na manje
- dekomponiranje se ne provodi do krajnje
nedjeljivosti
- u suvremenim uvjetima poslovanja organizacije se
fokusiraju na matine aktivnosti (poslove) za ostale
funkcije koriste vanjske usluge

- ORGANIZACIJA se definira kao: racionalno koritenje

aktivnosti odreenog broja ljudi koji vode zajednikoj
svrsi ili cilju podjelom rada i funkcija kao i hijerarhiju
autoriteta i odgovornosti
- iz definicije se prepoznaju KLJUNI procesi
organizacije i organiziranja:
1.
2.
3.
4.
5.

Racionalno kooritenje aktivnosti

Koordiniranje aktivnosti odreenog broja ljudi
Usmjerenost na zajedniki cilj
Podjela rada
Hijerarhija autoriteta i odgovornosti

Formalna i neformalna organizacija

-proces izgradnje organizacije = formalna organizacijska
struktura
- formalna organizacijska strukutra je ona koja je
propisana i slubeno utrvena
-formalnom organizacijskom strukturom se:
- utvruju, opisuju i povezuju poslovi
- spajaju initelji rada (rad, materijal, ostali
resursi) u skupine (radno mjesto, pogon, odjel)
- odreuje status ljudi u organizaciji
- propisuju pravila i norme ponaanja u
organizaciji

- uz formalnu u svakoj organizaciji postoji i stvarna

organizacijska struktura (objektivno postojea)
-u trenutku izgradnje organizacijske strukture:
- formalna = stvarna
- protekom vremena: formalna stvarna
- to je vei protek vremena to je vei raskorak
- organizacijska izgradnja je stalan proces i treba na
vrijeme prilagoavati formalnu organizacijsku strukturu
stvarnoj
- treba teiti pribliavanju formalne organizacijske
strukture stvarnoj, a ne obrnuto
5

Odnos formalne i stvarne organizacijske strukture

Izvor: Sikavica, P., Bahtijarevi-iber, F., Poloki-Voki, N., Temelji
menadmenta, kolska knjiga, Zagreb 2008. str. 298.

NEFORMALNA organizacijska struktura je formalna

organizacijska struktura prilagoena stvarnim
okolnostima i osobitostima lanova organizacije
-neformalna se organizacija esto a priori shvaa kao
negativnost nije uvjek tono
Prednosti neformalne organizacije:
- uklanja nedostatke u formalnoj
- dodatni je kanal komuniciranja
- prua emocionalne potpore zaposlenima
- potie menadere da uspostave i druge odnose
osim formalnih (drugi naini motiviranja zaposlenih)
Nedostatci neformalne organizacije:
- smanjivanje stupnja kontrole
- druenje unutar grupe poveava vrijeme
potrebno za izvrenje zadatka

Svaka neformalna organizacija ujedno je i stvarna

organizacija, iako svaka stvarna organizacija ne mora biti
neformalna.
Neformalne skupine:
- interesne - rezultat prirode posla
- prijateljske - rezultat zajednikog druenja
lanova organizacije izvan radnog vremena
Ni najuspjenije organizacije ne mogu funkcionirati bez
odreenih elemenata neformalne organizacije
nemogue je predvidjeti sve procese i odnose koji e se
stvarno dogoditi

9.2. OSNOVE ORGANIZIRANJA

- diferencijacija i integracija su kljune osnove
organiziranja
- pri izgradnji organizacijske strukture bilo kojeg
poduzea potrebno je uiniti:
1. Diferencijaciju = podjelu ukupnog zadatka
organizacije na zadatke i podzadatke
2. Integraciju - podijeljenih zadataka
- diferencijacija i integracija su unikatne za svaku
pojedinu organizaciju odgovaraju veliini, tehnologiji,
okolini, proizvodu, lokaciji itd. upravo te organizacije
- organizacijska struktura je rezultat diferencijacije i
integracije
9

Diferencijacija
- organizacije imaju odreenu:
DUBINU = vei ili manji broj razina
menadmenta
IRINU = vei ili manji broj organizacijskih
jedinica ili radnih mjesta
VERTIKALNA I HORIZONTALNA
DIFERENCIJACIJA

HORIZONTALNA diferencijacija = podjela poslova na

zadatke i podzadatke na istoj organizacijskoj razini
ira ili ua organizacija
- sloenija organizacija = sa veim brojem organizacijskih
jedinica i radnih mjesta manje sloena sa manjim
brojem
10

Horizontalna sloenost
Izvor: ibid. str. 305.

11

VERTIKALNA diferencijacija = podjela posla prema

razinama ovlasti
- odnosi se na broj razina u organizaciji
- organizacijska struktura bit e dublja ili plia ,
sa veim ili manjim brojem hijerarhijskih razina

- ili sa duim ili kraim lancem zapovijedanja

- dublja struktura = sloenija
- plia struktura = jednostavnija

12

Izvor: ibid. str. 308.

13

Integracija
- nakon diferencijacije slijedi integracija
- diferencijacija zahtijeva integraciju diferencijacija i
integracija dvije strane jedne medalje
- integracija = gledajui odozdo prema gore u piramidi
- diferencijacija = gledajui odozgo prema dolje
- integracija zadatka mora se obaviti po nekom naelu ili
slinosti
- svaka organizacijska jedinica treba biti velika onoliko
koliko joj veliina osigurava nesmetano obavljanje
poslova i mogunost koordinacije poslova od strane
menadmenta
14

Integracija zadatka
Strelice upuuju koji se zadatci integriraju u vie razine
Gledajui odozgo prema dolje vidi se diferencijacija zadatka
Izvor: ibid. str. 310.
15

9.3. DIMENZIJE ORGANIZIRANJA

Dimenzije organiziranja imbenici koji odreuju izgled
svake organizacije
Kljune dimenzije svake organizacije ili bitni elementi
organiziranja su:
- podjela rada i specijalizacija
- hijerarhija
- raspon kontrole
- ovlast i odgovornost
- delegiranje
- lanac zapovijedanja
- centralizacija i decentralizacija
- koordinacija
16

Podjela rada i specijalizacija

= sposobnost podjele ukupnog zadatka na manje i

specijaliziranije zadatke
- o podjeli rada se govori kada odreeni ukupni zadatak
obavlja vie pojedinca
- specijalizacija je razultat podjele rada
- bez podjele rada nema ni specijalizacije

- specijalizacija odgovara podjeli rada ako je podjela

rada dublja, specijalizacija je vea i obrnuto
- pitanje specijalizacije je pitanje mjere
- nije poeljan ni previsok ni prenizak stupanj
specijalizacije

17

ekonomija specijalizacije
Izvor: ibid. str. 313.
18

-prednosti specijalizacije:
poveava se proizvodnost
mogunost nadgledavanja od strane
menadera
skraeno vrijeme potrebno za obuku
vea kvaliteta proizvoda
mogunost ostvarivanja sloenih projekata
- nedostatak specijalizacije:
- stvaranje prejednostavnih poslova koji
uzrokuju dosadu, monotoniju i umor
- rad na tekuoj vrpci - posao kojim su ljudi
osobito nezadovoljni

19

Raspon kontrole

-raspon kontrole = broj ljudi koji su neposredno

podreeni jednom menaderu
- raspon kontrole moe biti:
- ui = manji broj podreenih
- iri = vei broj podreenih
- ne postoji optimalan raspon kontrole ipak
na viim razinama menadmenta = ui raspon
na niim razinama menadmenta = iri raspon
- poeljni rasponi kontrole:
- na viim razinama od 1:4 do 1:8
- na niim razinama od 1:8 do 1:15
20

Ovlast i odgovornost
Ovlast = pravo nareivanja
- blie vrhu piramide = vie ovlasti (i obrnuto)

Odgovornost = obveza obavljanja zadatka uz

zadovoljavajue rjeenje
- uspostavljanje odnosa izmeu ovlasti i odgovornosti
- via razina = vea ovlast + vea odgovornost
- nia razina = manja ovlast + manja odgovornost
- nastojati izbjei:
- preklapajuu odgovornost = vie osoba odgovara
za istu aktivnost
- jaz odgovornosti = nitko nije ukljuen u podruje
odgovornosti
21

Delegiranje
Delegiranje = prenoenje zadataka i ovlasti onim
osobama koje e biti odgovorne za njihovo provoenje
- u smislu menadmenta misli se na delegiranje ovlasti
- preuzimanjem ovlasti preuzima se i odgovornost

- osoba kojoj je zadatak delegiran, odgovorna je onoj

osobi koja je na nju delegirala, osoba koja je delegirala
odgovara prema javnosti organizacije
- menadment se ne moe osloboditi odgovornosti za
delegirane poslove
- rastom organizacije menaderi se susreu sa potrebom
delegiranja
22

Centralizacija i decentralizacija

Centralizacija i decentralizacija podrazumijeva mjesta

(razine) donoenja odluka
Centralizacija = ovlasti odluivanja su koncentrirane na
najviim razinama menadmenta
Decentralizacija = ovlast odluivanja delegirana je na nie
razine u organizaciji

- svako poduzee za sebe treba pronai pravu mjeru

centralizacije i decentralizacije

23

Koordinacija
Zajedniko definicijama koordinacije:
- povezivanje podijeljenih i grupiranih poslova
- omoguava ostvarivanje ciljeva organizacije
- koordinacija je u domeni menadmenta na svim
razinama
Horizontalna koordinacija = koordinacija izmeu
razliitih organizacijskih jedinica (proizvodnja, prodaja,
istraivanje i razvoj)
Vertikalna koordinacija = unutar iste organizacijske
jedinice, ali po razliitim razinama ( prodaja)
Vertikalna koordinacija je laka jer se odvija unutar
jedne organizacijske jedinice

24

9.4. NAELA DEPARTMENTALIZACIJE

Department (franc. departement) = odio, odjeljenje
Teorija departmentalizacije - bavi se naelima formiranja
organizacijskih jedinica
Departmentalizacija = proces grupiranja povezanih
poslovnih aktivnosti u odgovarajue organizacijske
jedinice
Organizacijske jedinice se formiraju grupiranjem
slinih aktivnosti

25

Naelo jednostavnih brojeva

- predstavlja jedan od najstarijih naina podjele poslova i
prije teorije organizacije
- najei nain i najvaniji kriterij u organiziranju
plemena, klanova i vojske
- svako pleme ili klan ini odreeni broj lanova
- svaka vojna formacija ima odreeni broj vojnika
- nije primarno naelo, ali se pojavljuje u svakoj
organizaciji
- odreuje se donja granica potrebnih lanova da se
obavi odreeni posao
- ljudi se grupiraju na istovrsnim poslovima iji rad
organizira i vodi jedan menader
- koji je broj ljudi potreban za odreeni posao
26

Naelo vremena

- grupiranje poslova na temelju vremena u kojem se neki

posao obavlja
- prema tom kriteriju se organizira rad u smjenama
- razlozi za rad u smjenama
- procesi koji se ne smiju prekinuti
- nedostatak prostora (kole)

- smjene ne znae usporedne i iste strukture struktura

prve smjene razlikovat e se od druge ili tree
- nije primarno naelo -ovaj nain departmentalizacije
javlja se kao dodatni i koristi se uz neki od primarnih
naela
27

Naelo izvrenja
- jedno od temeljnih (primarnih) naela
departmentalizacije
- podrazumijeva formiranje organizacijskih jedinica
prema poslovnim funkcijama (ili poslovima tih poslovnih
funkcija)
- poslovne funkcije : proizvodnja, prodaja, financije,
nabava, marketing itd.
- organizacija fakulteta po katedrama : katedra za
menadment, financije, bankarstvo, matematiku,
- prvo naelo na temelju kojeg se oblikuju organizacijske
strukture
28
- i danas dominantan nain oblikovanja org. struktura

Naelo objekta
- drugo bitno naelo, primarno (temeljno) naelo
- temeljem ovog naela formiranje organizacijskih
jedinica vri se prema:
- proizvodima ili uslugama
- geografskim podrujima
- kupcima, potroaima, klijentima
- na temelju ovog naela formira se divizijska
organizacijska struktura
- divizijske organizacije su po svojoj anatomiji iste,
razlikuje ih to to im je u sreditu (proizvod, teritorij ili
kupci)
29

Departmentalizacija prema proizvodima

- formiranje orgnizacijskih jedinica prema

proizvodina koje poduzee proizvodi
- u poduzeima koji imaju vie razliitih proizvoda
- proizvodi se na osnovi razliitih tehnologija
- proizvodi su namijenjeni razliitim kategorijama
kupaca
- osim za gotove proizvode moe se koristiti i za
sirovine, materijale, dijelove, komponente

30

Departmentalizacija prema geografskim podrujima

- kada se poslovi obvljaju na irokom geografskom
podruju

- koristi se u djelatnostima kojima to zahtijeva priroda

posla: poljoprivreda, umarstvo, turizam, trgovina
- koristi se i u poduzeima koji svoju proizvodnju
ponavljaju na razliitim lokacijama u zemlji ili svijetu
(Coca Cola, McDonalds)

31

Departmentalizacija prema kupcima

- koristi se kada su poslovne aktivnosti vezane za
odreenu kategoriju kupaca, potroaa ili klijenata

- u fokusu interesa poduzea su kupci, .....

- koristi se u velikim organizacijama koje imaju razliite
kategorije kupaca .....
- za svaku kategoriju kupaca formira se posebna divizija
- banke: graani, gospodarstvo, neprofitne organizacije
- sveuilita: preddiplomski, diplomski, doktorski
32

Naelo vrste procesa ili opreme

- izvedeno iz osnovnog naela izvrenja
- koristi se u proizvodnim organizacijama na razini
proizvodne funckije
- grupiraju se poslovi prema zasebnim tehnolokim
fazama koji zaokruuju odreeni dio procesa u zaseban
prostor sa ljudima i opremom (npr u proizvodnji
namjetaja: suiona, krojanica, lakirnica...)
Mjeovita naela
- departmentalizacija prema dva ili vie naela
- kada se na istoj razini organiziraju jedinice prema npr.
izvrenju i objektu
33

9.5. KLASINI ORGANIZACIJSKI DIZAJN

- uvaavajui naela departmentalizacije moe se
razlikovti:
- klasini i
- suvremeni organizacijski dizajn
Klasini organizacijski dizajn = osnovni graevinski
materijal iz kojega se razvijaju suvremeni oblici
Klasini organizacijski dizajn:
1. Funkcijska organizacijska struktura
2. Divizijska organizacijska struktura

34

Funkcijska organizacijska struktura

- organizacijske jedinice formiraju se na osnovu

poslovnih funkcija
- temeljne poslovne funkcije svake organizacije su:
istraivanje i razvoj proizvoda
nabava
upravljanje ljudskim potencijalima
proizvodnja
prodaja (i marketing)
financije
- prikladna za male i srednje organizacije

- prikladna je i za velike ako se bave proizvodnjom

jednog proizvoda ili manjim brojem slinih proizvoda

35

- najrasprostranjeniji i najee upotrebljavani oblik

- organizacije zapoinju svoj ivot s funkcijskom org.

strukturom - usljed rasta i razvoja prelaze na druge
oblike
DOBRE STRANE:
- visok stupanj specijalizacije
- racionalna upotreba prostora i opreme
- niski reijski trokovi

SLABE
-

STRANE:
sporo prilagoavanje promjenama
odsutnost suradnje i timskog rada
sporo donoenje odluka
36

funkcijska organizacijska struktura

Izvor: ibid. str.362.

37

Divizijska organizacijska struktura

- formiranje organizacijskih jedinica obavlja se prema:
- proizvodima ili
- geografskom podruju ili
- kategorijama kupaca
- primjenjuje se najee u velikim organizacijama
PREDNOSTI:
- decentralizirane u odnosu na funkcijsku
- relativna autonomija organizacijskih jedinica

NEDEOSTATCI:
- usporedno obavljanje poslovnih funkcija
38

PREDMETNA ORGANIZACIJSKA STRUKTURA

formiranje organizcijskih jedinica prema PROIZVODIMA

Predmetna (proizvodna) organizacijska struktura

Izvor: ibid. str. 363
39

TERITORIJALNA ORGANIZACIJSKA STRUKTURA

- formiranje niih organizacijskih jedinica n temelju
geografskih podruja ili teritorija

- koristi se kada organizacija djeluje na veem

geografskom podruju, a pogotovo ako je aktivnost
meunarodna
- koristi se i kada to zahtijeva priroda posla:
poljoprivreda, umarstvo, trgovina, turizam,
NEDOSTATCI:
- skuplja od funkcijske jer se isti poslovi
ponavljaju na vie mjesta
PREDNOSTI:
- vei trokovi mogu se smanjiti niim trokovima
nabave sa lokalnog trita
40

teritorijalna organizacijska struktura

Izvor: ibid. str. 365.
41

ORGANIZACIJSKA STRUKTURA ORIJENTIRANA

KUPCIMA
- formiranje organizacijskih jedinica na temelju obiljeja,
preferencija, potreba skupina potroaa, kupaca ili
klijenata
- svaka kategorija kupaca formirana kao zasebna
divizija
- najeja primjena u bankama, viskokokolskim
ustanovama, bolnicama
PREDNOST:
- usredotoena na kupca
SLABOST:
- vei trokovi

42

9.6. SUVREMENI ORGANIZACIJSKI DIZAJN

kombinira rezliite elemente klasine organizacije kao i
nove oblike sa starima
- postoji velik broj razliitih formi
- temeljno:
*otvaraju organizaciju prema van ili prema unutra
* naglasak na horizontalnoj organizaciji
- najznaajnije organizacijske strukture:
1. Projektna
2. Matrina
3. Mrena

43

Projektna organizacijska struktura

- privremena forma
- uspostavlja se za realizaciju jednog odreenog zadatka,
odnosno projekta
- zavretkom projekta tim se rasputa
- projekti se ugrauju u postojeu - najee funkcijsku
organizacijsku strukturu struktura u strukturi
- sve poslove na projektu obavljaju zaposleni iz
funkcijskih organizacijskih jedinica (proizvodanja,
prodaja, financije..)
- jedan od najboljih naina prevladavanja slabosti
klasinih organizacijskih struktura
44

Projektna organizacijska struktura

Izvor: ibid. str. 371.

45

Matrina organizacijska struktura

- maksimizira dobre strane, a minimizira slabe strane
funkcijske i divizijske organizacijske strukture
- koristi kada se mora zadovoljiti istodobno vie
zadataka, ili kada se radi na vie projekata

- karakteristina je dualna (dvostruka) odgovornost

lanova projektnog tima:
- lanovi projektnog tima odgovorni
projektnom menaderu i menaderu poslovne funkcije
- prikladan za organizacije koje:
- istodobno izvode vie zadataka (graevinarstvo)
- proizvodnja po narudbi za poznatog kupca
46

matrina organizacijska struktura

Izvor: ibid. str. 373.
47

Mrena organizacija
- procesna organizacija otvara organizaciju prema unutra
- mrena organizacija ( ne struktura) otvara organizaciju
prema van i rui sve granice meu organizacijama
- mree nisu formalizirane i u osnovi su nehijerarhijske i
bez formalne organizacijske strukture

- povezujui organizacije u mreu - povezuje i njihove

strukture
- povezivanje omogueno razvojem informatike
tehnologije
- skupine organizacija su koordinirane trinim
mehanizmom, a ne lancem zapovjedanja

48

mrena organizacija
Izvor: ibid. str. 376.
49

Pitanja:

1. Koji su kljuni procesi organiziranja ?

2. U emu je razlika izmeu formalne i neformalne organizacijske
strukture ?
3. Objasnite dvije kljune osnove organiziranja.
4. Kakav je odnos izmeu podjele rada i specijalizacije?
5. Kakav je raspon kontrole na viim, a kakav na niim razinama?
6. Koji je koordinaciju lake sprovesti? Zato?
7. to je departmentalizacija ?
8. Objasnite naelo jednostavnih brojeva i naelo vremena ?

9. Koja su dva temeljna (primarna) naela departmentalizacije?

Objasnite.

50

10. Kako je dizajnirana funkcijska organizacijska struktura ?

11. Objasnite koje su dobre, a koje loe strane funkcijske
organizacijske strukture ?
12. Prema emu se moe oblikovati divizijska organizacijska
struktura ? Objasnite.
13. Koje su prednosti, a koje loe strane divizijske organizacijske
strukture ?
14. Koja su temeljna obiljeja suvremenog organizacijskog
dizajna ?
15. Koja su obiljeja projektne organizacijske strukture ?
16. Kada se koristi matrina organizacijska struktura i to je
njena temeljna karakteristika ?
17. Koje su najvanija obiljeja mrene organizacijske strukture ?51