Wikimedia ierii en son yaynlanan Creative Commons lisans altnda m sunulmal?

5 Ekim ve 8 Kasm tarihleri arasndaki tartmaya katln!

[Kapat]

Wikimedia TKG Trkiye resm

Facebook ve

Twitter hesaplar artk aktif!

Takip edin, abone olun, beenin, paylan.

Kmr
Vikipedi, zgr ansiklopedi

Kmr

Kmr, katmanl tortul kellerin arasnda bulunan kat, koyu renkli, karbon ve yanc gazlar
bakmndan zengin kayatr. takmr torkugillerden oluur.
Dnyann ou blgesinde bulunan kmre, yerin yzeye yakn blmlerinde ya da eitli
derinliklerde rastlanr. Kmr ok miktarda organikkkenli maddenin ksmi ayrmas ve kimyasal
dnme uramas sonucunda oluan birok madde ierir. Bu oluum srecine kmrleme
denir.
indekiler
[gizle]

1Tarihe

2Kmrn oluumu

3Snflandrma

4Kmrn gazlatrlmas
o

4.1Odun kmr

4.2Kok kmr

4.3Havagaz

5Dnyada kmr

6evre ve salk etkileri

6.1Salk etkileri

6.2evresel etkiler

7Trkiye'de kmr
o

7.1Tarihesi

7.2Gnmzde

Tarihe[deitir

7.2.1thalat

7.3Gelecekte

8Kaynaka

| kayna deitir]

lk olarak milattan nceki yllarda inliler tarafndan kullanld bilinmektedir. Kmr

iletmeciliine ait dokmanlar 12. yzyla aittir. Kmrn youn olarak kullanm ise 18.
yzyln ikinci yarsna rastlar. zellikle gelien sanayi ve endstri, kmr kullanmn arttrm,
kmr nemli bir mineral haline getirmitir. Kmr demir-elik sanayisinin hammaddesi olarak
kullanlm ve buharl motorlarda, buharn oluumu iin yakt olarak kullanlmtr. Bugn karlan
kmrn byk blm ise elektrik retimi ve eitli alanlarda kullanlmaktadr.

Kmrn oluumu[deitir

| kayna deitir]

Bataklklarda uygun nem ve scakln olumas, ortamn asit miktarnn artmas, gerekli organik
maddelerin ortamda bulunmasyla bozunmu, ryen bitkilerin su altna inmesi ve batakln
zamanla stnn rtlmesi gibi olaylar sonucu oluur.

Deltalar (en kaln kmr damarlarnn olutuu ortamlardr)

Gller ve nehirler (gl kylar, kaln kmr damarlarnn meydana

geldii uygun bataklk ortamlardr)

Lagnler (deniz etkisinin olduu ince kmr damarcklarn

meydana getirirler)

Akarsu tama ovalar (ince kmr damarcklarn olutururlar).

Jeolojik devirde iki byk kmr oluum a vardr. Bunlardan daha eski olan Karbonifer (345280 milyon yl nce) ve Permiyen (280-225) dnemlerini kapsar. Kuzey Amerika'nn dousu
ile Avrupa'daki takmr yataklarnn ou Karbonifer dneminde; Sibirya, Asyann dousu
ve Avustralya'daki kmr yataklar Permiyen dneminde olumutur. kinci byk kmrleme
a ise Kretase (tebeir) dneminde balad ve tersiyer dnemi srasnda sona erdi.
Dnyadaki linyitlerin ve yasz kmrlerin ou bu dnemde olumutur. Kmrlerin tredii
bitkilerden geriye ok az iz kalmtr. Kmr katmanlarnn altnda ve stnde yer
alan kayalarda ereltiotlar, kibritotlar, atkuyruklar ve birok bitki fosiline rastlanabilir.
Kmrler younluk, gzeneklilik, sertlik ve parlaklk bakmndan farkllk gsterebilir. Genellikle
kmr trleri baz inorganik maddeler, genelliklede killer, slfrler ve klorrler ierir. Bunlar da az
miktarda civa, titan ve manganez gibi baz elementler de ierir.
Kmr: Bitkiler ldkten sonra, bakteriler etkisiyle deiime urar. Eer su altnda kalarak
deiime urarsa, C (karbon) miktar artarak kmrleme balar. C miktar %60 ise turba, C
miktar %70 ise linyit, C miktar %8090 ise ta kmr, C miktar %94 ise antrasit adn alr...

Snflandrma[deitir

| kayna deitir]

Kmrler eitli ekillerde snflandrlabilir. Drt tip kmr vardr: antrasit, ta

kmr linyit ve turbadr
Antrasit en deerli kmr trdr. %95'i karbondan oluur. En sert kmr tr olup yandnda
dierlerinden daha fazla s verir. Ta kmrnn %70i, Linyitin %50'sinden daha az bir ksm
karbondan oluur. Kmrler organik olgunluklarna gre linyit, alt bitml kmr, bitml
kmr ve antrasit tiplerine ayrlrlar.
Linyit ve ksmen alt bitml kmrler genellikle yumuak, kolayca ufalanabilen ve mat
grntedirler. Bu tip kmrlerin ana zellii greceli olarak ok yksek nem ierirler ve karbon
ierikleri dktr. Antrasit ve bitml kmrler ise genellikle daha sert, dayankl, siyah renkli ve
cams parlak grntedirler. Greceli olarak nem ierikleri daha dk olup, karbon oranlar
daha yksektir.
Jeolojik olarak kmrlerin yalar 400 milyon ile 15 milyon yl arasnda deiir. Genellikle yal
kmrler daha kalitelidir.
Kmrler mikroskobik homojen bileenlerine gre eitli kaya tiplerine de ayrlr. Bu
snflandrma kmrn tredii malzemeyi ve kmrleme srelerini ele aldndan, aslnda
genetik bir snflandrmadr. Bu sistemde kmr drt temel tipe ayrlr: vitren, klaren, dren ve
fzen.
Bir baka snflandrma sistemi de kmrn ticari deerine yer verir madde ieriine ve ierdii
katklar dikkate alnr.
Kmr; ok eskilerden beri enerji retiminde, sentetik boyalarn zclerin, ilalarn
hazrlanmasnda ara madde olarak ve eitli ho kokulu maddelerin elde edilmesinde
kullanlmaktayd. Ayrca kmrn yaklmasyla elde edilen gazlardan yakt olarak yararlanlr.

Kmrn gazlatrlmas[deitir

| kayna deitir]

Kmrn gazlatrlmas ilemi 18. yzylda ortaya km bir dncedir. Kmr gazlatrp
zellikle doal gaz ve petroln yerini almas dncesi vard ve bu almalar 20. yzyln ikinci
yarsnda hz verilip zellikle 1972-75 yllar arasnda yaanan petrol krizinde hz verilmi yeni
projeler retilmeye balanmtr. Deiik enerji kaynaklar bulma abalar erevesinde
kmrn ham petrole benzeyen bir sv yakta dntrlmesi abalarna balanmtr. Bu
amala uygulanmaya allan bir yntemde proliz ve hidrojenlemedir. Bu yntem yksek basn
altnda bir katalizr yardmyla hidrojen ile kmrn tepkimeye sokulmasyla gerekleir. II. Dnya
Sava srasnda Almanya'da kmrn hidrojenlenmesi yaygn olarak kullanlan bir teknikti, ama

bu retim yntemi petrolden benzin elde etmekten ok daha pahalya mal olduundan giderek
ticari nemini yitirdi.

Odun kmr[deitir | kayna deitir]

te yandan aacn havasz ortamda yava yava ksmen yaklmasyla elde edilen ve
siyah barut retiminde ve metallerin sert yzeylerinin kaplanmasnda kullanlan "odun kmr"
veya "mangal kmr" denir. Hammaddesi daha ok mee odunundan salanr.

Kok kmr[deitir | kayna deitir]

Ta kmrnn havasz ortamda, btn uucu bileenlerinin giderildii yksek scaklklara kadar
stlmasyla elde edilen zellikle baz nemli ya da nemsiz ilemlerinde kullanlan malzemeye
ise kok kmrdenir.
Kok; gerek anlamda bir kmr deildir. Tabiatta serbest halde bulunmaz, fabrikalarda ta
kmrnn iindeki gazlarn kartlmasndan sonra elde edilen kmrdr.

Havagaz[deitir | kayna deitir]

Havagaz ilk kez 18. yzyln sonlarnda ayrmsal damtma yoluyla ngiltere'de retildi. Hava gaz
elektriin dnyada yaygnlamasndan nce sokaklarn aydnlatmasnda, merkez stmada ve
konutlarn stlmasnda yaygn olarak kullanld. Yerini zamanla doal gaz alm olmasna ramen
doal gazn giderek pahalamas zerine kmrden gaz elde etmek iin deiik yntemler
aranmaya baland. zerinde allan yntemlerden biri de 1870'te gelitirilmi olan kmrn toz
halinde retildikten sonra yksek scaklklarda hava ve buharla kartrlmasdr.

Dnyada kmr[deitir

| kayna deitir]

Bilinen kmr yataklar incelendiinde, Gney ve Kuzey yarmkreler arasnda nemli bir farkllk
olduu grlmektedir. Gney yarm kre kmr bakmndan olduka yoksundur. Bunun
nedeni Devoniyen dnem ve daha nceki dnemlerin alak ovalarnda kmr yataklarn
oluturacak lde kaln bitki depolarnn birikmesine elverili bitkisel yaamn olmaydr. Dnya
sralamasnda, en byk kmr reticisi ilk be lke; in, ABD, Hindistan, Avustralya ve Gney
Afrika'dr.
1991 ylnda hazrlanm tabloya gre baz lkelerin kmr rezervleri
lke

Linyit

Bitml

Altbitml

Toplam

Almanya

56.150.000

23.919.000

80.069.000

Amerika

31.963.000

112.668.000

95.929.000

240.560.000

in

18.600.000

62.200.000

33.700.000

114.500.000

Rusya Federasyonu

100.000.000

104.000.000

37.000.000

241.000.000

Trkiye

7.339.000

146.000

7.485.000

evre ve salk etkileri[deitir

| kayna deitir]

Salk etkileri[deitir | kayna deitir]

Trkiye'de en fazla kmr ocaklarnda maden kazas yaand.[1] Madencilik pnmokonyoz sebep
oluyor.[2] Kmrl termik santraller evre salna zarar vermektedir.[3]

evresel etkiler[deitir | kayna deitir]

Kresel snmann balca aktrlerinden olan kmrn, Trkiye'de k aylarnda youn tketimine
bal artan hava kirlilii uzmanlar endielendirmitir.[4] Trkiye'de sera gaz emisyonunda
kmrn pay yaklak %33tr. [5]

Trkiye'de kmr[deitir

| kayna deitir]

1913'te lkelere gre kmr retimi[6][7]

lkeler

retim(ton)

Britanya

292.000.000

Almanya

277.000.000

Fransa

40.000.000

talya

900.000

Osmanl Devleti

826.000

Tarihesi[deitir | kayna deitir]

Trkiye'de ilk ta kmr madencilii Uzun Mehmetin 1829 ylnda Karadeniz Erelide kmr
bulmasyla balamtr. lk fiil retim ise 1848 ylnda "Hazine-i Hassa" tarafndan
havzann Galata sarraflarna kiralanmasyla gereklemi ve bu idare altnda ok ilkel bir alma
ile 4050 bin ton civarnda kmr retilmitir. Krm Harbinin balamas ile idare ngilizlere
gemi, 1864 ylnda ise devrin Kaptan- Deryasna devredilmi ve bir maden nazrl
kurulmutur. Bu devrede havzada byk gelimeler olmu, tren ve dekovil hatlar denmi
havzann snrlar tespit edilmi, kok, briket, ate tulas ve imento fabrikalar gibi tketici tesisler
kurulmu ve retim muntazam artlarla 1907 ylnda 735.000 tona erimitir. 1. Dnya Sava
srasnda faaliyet tekrar gerilemi savan sonunda ise havza Franszlar tarafndan igal
edilmitir. Bu idare altnda istihsal 1920 ylnda 570.000 tona erimitir.

Gnmzde[deitir | kayna deitir]

Trkiye'de antrasit ieren kmr yatana rastlanmamtr. En ok rastlanan kmr eidi ise
linyittir. Trkiye linyit bakmndan olduka zengin bir lkedir ve toplam 8,4 milyar ton linyit
rezervine sahiptir. Fakat bu rezervin %68inin sl deeri az olduundan, retilen linyitler genellikle
termik santrallerde kullanlr.
eitli derinliklerdeki takmr yataklar ile Karadeniz Ereli havzas Trkiye'nin en nemli ta
kmr havzasdr. Takmr rezervi ise toplam 1,35 milyar tondur.
Ayrca her ne kadar kalori deeri dk olsa da, elektrik enerjisi alannda Trkiye'nin en
byk linyit rezervi Afin-Elbistan blgesinde bulunmaktadr.
Trkiye'deki balca linyit yataklar

Afin Elbistan AEL (Afin Elbistan Linyitleri)

Karaisal, Adana)

Merzifon ve Suluova

Mengen, Bolu

Kkrtl

Eynez, Soma ve Iklar, Soma (Manisa)

Uluayr, Divrii (Sivas)

Glehir, Nevehir)

Zonguldak

Tunbilek, Tavanl (Ktahya) GL (Garp Linyitleri letmesi)

thalat[deitir | kayna deitir]

Son be yl iinde yaplan santrallerde kullanlan yaktn %95i yurt dndan getirilmitir.[8]

Gelecekte[deitir | kayna deitir]

Hkmetin daha fazla kmrl termik santraller yapmak istemesine ramen, salk uzmanlar bu
duruma kar kmaktadr.[8][9]
Trkiye rzgar, gne ve hidroelektrikten elde edecei enerjiyi arttrarak kmre hcum
dalgasyla ayn maliyette ve miktarda enerji retebilecek, karbon salnm dzeylerini de sabit
tutabilecektir.[10]
Karbon borsas planlanyor. [11] [12] Karbon fiyatnn Trkiye'deki kmre etkisi olabilir.

Kaynaka[deitir

| kayna deitir]
1.

^ "En Az Maden Kazas Mermercilik Sektrnde". 23 ubat 2016

tarihinde kaynandan arivlendi.

2.

^ ATAMAN, Tacettin. "MADENCNN MESLEK HASTALII:

PNMOKONYOZ". O.D.T... 27 Mart 2014
tarihinde kaynandan arivlendi.

3.

^ "DENMEYEN SALIK FATURASI Trkiyede Kmrl Termik

Santraller Bizi Nasl Hasta Ediyor?". Salk ve evre Birlii HEAL
(Health and Environment Alliance). 2015. 2 Ocak 2016
tarihinde kaynandanarivlendi. Eriim tarihi: 15.02.2016.

4.

^ "Tam gaz kirlilik". 24 ubat 2016

tarihinde kaynandan arivlendi.

5.

^ "KLM DEKL, EKONOM VE SALIK AISINDAN

TRKYENN KMR POLTKALARI". 10 Eyll 2016
tarihinde kaynandan arivlendi.

6.

^ Greenwood Press Ordered to Die, A History of the Ottoman Army

in the First World War (2001), s.16

7.

^ Press Publishing, The World Almanac and Encyclopedia, 1914

(New York: Press Publishing, 1913), 244.

8.

^ a b Damian Carrington; Sehnaz Tahir (6.8.2015). "Trkiye'de

kmr atan durdurmak iin ok mu ge?". Guardian gazetesi.

9.

^ "Dikkat: Kmrl termik santrallerin denmeyen bir salk

faturas var!". Trk Toraks Dernei. 5 Mart 2016
tarihinde kaynandan arivlendi.

10. ^ "TRKYENN DEEN ELEKTRK PYASALARI". Bloomberg.

30 Mart 2015 tarihinde kaynandan arivlendi.
11. ^ "Karbon Borsas". 13 Austos 2012
tarihinde kaynandan arivlendi.
12. ^ "Emisyon Ticaret Sistemi Tasarm Unsurlar altay
Gerekletirildi". 25 Mart 2016 tarihinde kaynandan arivlendi.

[gizle]

Doada kmr
Snfna gre kmr
Kmr yanmas
Kmr madencilii

Torf Linyit Alt bitml kmr Takmr Antrasit Grafit

Karbonlama Kmr damar yangn Kmrn enerji deeri
Kmr havzalar Havagaz Kmr madenciliinin tarihi Kmr madencilii blgesi

Kategori:

Kmr

Gezinti mens

Oturum ak deil

Bu IP'ye mesaj yaz

Katklar

Hesap olutur

Giri yap

Madde
Tartma

Oku
Deitir
Kayna deitir
Gemii gr

Ara
Git

Ana Sayfa

Hakkmzda

indekiler

Rastgele madde

Sekin ierik
Katlm

Wikimedia dkkn

Ba yapn

Deneme tahtas

birlii projesi

Ky emesi

Son deiiklikler

Topluluk portali

Yardm
Yazdr/da aktar

Bir kitap olutur

PDF olarak indir

Baslmaya uygun grnm

Dier projelerde


Wikimedia Commons
Aralar

Sayfaya balantlar

lgili deiiklikler

zel sayfalar

Kalc balant

Sayfa bilgisi

Vikiveri esi

Sayfay kaynak gster

Dosya ykle
Dier diller

Azrbaycanca

English

Shqip

/ srpski

102 tane daha

Balantlar dzenle

Bu sayfa son olarak 1 Kasm 2016 tarihinde ve 22:17 saatinde gncellenmitir.

Metin Creative Commons Atf- Paylam Lisans altndadr; ek koullar uygulanabilir.

Bu siteyi kullanarak, Kullanm artlarn ve Gizlilik Politikasn kabul etmi olursunuz.
Vikipedi (ve Wikipedia) kr amac gtmeyen kurulu olan Wikimedia Foundation,
Inc. tescilli markasdr.

Gizlilik politikas

Vikipedi hakknda

Sorumluluk reddi

Gelitiriciler

erez bildirgesi

Mobil grnm