MATEMATIKO
TRANSLIMEN
76 pagoj ~ jo1slqmasAs 00d
500 ekzempleroj “7? joesq oY kio nova
la prefikso
geometria
ASvinikumar
Frangois Lo Yacomo
Gerard Cool
Frangois Lo Jacomo
Valerij Sokov
William Orr
ca Kenneth Appel
J Wolfgang Haken
enhavo
enhaego
pi IAdEM ?
cerbumajoj
Mal—_ en natematika terminologio
terminologio
enkonduko en_ intuiciismon
6174 : éu finsolvita problemo ?
probabloj pri entjeraj kaj naturaj nombroj
la nombroj de Bernouilli
al konstruado de majoranto por solvo de kelkaj
eliptikaj diferencialaj ekvacioj
la teoremo pri kvar koloroj
(enkonduko al la sekvanta artikolo)
Giu ebena mapo estas kvarkolorebla
(tradukita el la angla fare de William Orr)
{ éi supre
15
17
30
33
36
45
67
70
73 Oum unu jaro depost la apero de la lasta numero de “Matematiko
Translimen", regule kaj kontentige plenigis la kaso de IAdEM, kaj taure
prokrastigis la revuo, Kaj subite aperas rewo kaj malplenigas la kaso. Normale
du numeroj de la revuo devus aperi Giujare, sed por kompensi tiun mankon, mi
eldonis duoblan, ampleksan numeron : 76 pa§oj, Gu ne mirinde ?
Malgrat: la prokrastigo de la revuo, la asocio IAGEM ne estis dorm
anta dum 1977, Ekde Februaro 1977 okazis ampleksa varbkampanjo, dissendado de in-
formfolioj al centoj da adresoj, kaj aligo de pluraj dekoj da novaj membroj, Plu-
raj bultenoj, Esperantistaj kaj ne-Esperantistaj, aperigis informojn pri IAcEM,
Samtempe, dank'al efika kotiz-alvoko, la enspezoj de IAGEM pli-ol-duobl-igis. En
Aprilo 1977 aperis la unua jarlibro de IAGEM kun 71 adresoj kaj informoj pri la
profesioj de la membroj, iliaj matematikaj interesoj, ktp... Samtempe la komitato
de UEA aprobis kontrakton pri kunlaboro inter UEA kaj IAdEM, kiu efektivigos ekde
1978, Dank 'al kunlaboro inter IAdEM kaj FEoLL en Paderborn (FA Germanu jo),
progresas la Esperantigo de la plurlingva matematika terminaro de Meschkowski.
Dum la jarkunveno en Ae jk javik, oni aludis la plej gravan problemon
de IAdEM nuntempe : la plej-multon de la taskoj plenumas unu sola homo, kaj ne
eblas plenumi tiom da taskoj kontentige kaj Gustatempe, En Septembro 1977 mi
verkis cirkuleron por informi la membrojn pri la nuna situacio, interalie pri la
neceso trovi novan redaktoron por “Matematiko Translimen", tiel ke §i aperu pli
regule, kaj por veki reagojn kaj voGdonigi pri diversaj aferoj, Poste mi verkis
diversajn lingvistikajn disertajo,jn, plenumis diversajn taskojn en UEA, JEFO
(franca E- junularo), ktp. vojagis diverslanden, tamen mi forte strebis al
aperigo de tiu-@i numero de "Matematiko Translimen", la lasta antai ol mi for—
donu la redaktoran oficon.
Jen gi. Ear montrigis, en la Jus aludita votdonado, ke la membroj
de IAdEM Satas cerbumi pri distraj matematikaj problemoj, mi kolektis en la unuaj
pa§oj @i-poste deko,jn da tiaj problemoj, kiuj certumigos vin almenat Gis la apero
de la venonta numero de la revo, Ili ja estas malfacilaj, postulas mite da
sagaceco kaj strebado, sed ne nepre multe da scikonoj pri matematikaj teoremoj.
Vidu ekzemple la numerojn 16 kaj 19. Ankad 1a numero.jn 1 kaj 2 povas almenail ek-
ataki @iu homo ; nur gimaziaj konoj utilas por 3, 4, 6 (krom lasta demando), 9,
25, 28 kaj 30, apenai pli por 5, 8, 12, 13, 17, 18, 26, 27, 29; instruistoj kaj
universitataj studentoj povos krome solvi la 7, 10, 14, 15, 20, 21, 22, 23, 24,
33, sed ja restas kelkaj iom pli postulemaj : 11, 31, 32, Ciuj solveblas, krom
eventuale la lasta demando de 6,
Ni tamen ne forgesu la ceteron de la agado de IAdEM : abiturajn kaj
olimpiadajn taskojn vi trovos tuj post la distraj problemoj, kaj tuj poste 15 pa-
§ojn koncerne nian terminologian agadon, Poste, kiel promesite, mi dedifis pli ol
duonon de tiu-@i revo al matematikaj artikoloj, diverstemaj kaj diversnivelaj.
Nun la plej urgaj taskoj de IAdEM estas : replenigi la kason por
povi plu eldoni la revuon kaj alian materialon, La Jusa enketado montris, ke
TAGEM povas kalkuli je la malavareco de siaj membroj. Mi krome kalkulas je la
glata disvendado de tiu-€i revuo : Gar ofsete ne milte kostas la nombro da
ekzempleroj, mi ofsetigis je S00 ekzempleroj. Necesas do revigligi la varb-
kampanjon kaj trovi multajn propagandemajn perantojn. Cu ni kapablos eldoni
€i-jare la brofureton de Gerard Cool kun 128 distraj problemoj ? Ni krome devas
plivigligi la agadon : ekzemple, kiel provizi al tiuj, kiuj longe, strebe sed
vane, klopodis solvi iujn el la @i-apudaj cerbumajjoj, redaktitajn solvojn de la
koncernaj problemetoj ? Ankai la terminologia agado bezonas pli efikan kunord-
igadon, Pri tiu agado kaj pri administraj informoj aperos cirkuleroj ; la rewo
havos novan redaktoron, fiksitan nombron da pa§oj kaj entenos Gefe matematika,jn
artikolojn, kaj nur resume informojn pri IAGEM kaj ties agado, elektitajn
problemetojn, ... 6i estos kompostita de profesiuloj, IAdEM ankau devos zorgi pri
sia regularo, prepari la kunvenojn en Varna, ktp..
Pri Gio-€i mi kalkulas je via efika kunlaborado, kaj antate danka!
ee eb La sekretario : Frangois Lo Jacomo cerbumajoj ()
1 familia adicio
En la Gi-apuda adicio, @iu litero anstatadas PATRO
ciferon (la sama litero €iam anstatauas la saman ciferon, + PATRINO
kaj malsamaj literoj nepre anstatatias malsamajn ciferojn), + FILO
kaj la adiclo, kompreneble, estas gusta. + FILINO
Sonvolu re-ciferigi gin. FAMILIO
2 Trovu kvar naturajn nombrojn tri-ciferajn, kun sama unua cifero,
kies sumo estu dividebla de tri el ili.
* kiu problemo havas kiel solvon 6174 7 =e p. 93 *
3 Dum sporta konkurso, kiu dairis n tagojn, m premioj estis dis—
gonitaj. La unuan tagon, oni disdonis unu premion plus 1/? de la (m-1) restantaj
premioj. La duan tagon oni disdonis du premiojn plus 1/7 de la nova restajo, ktp.
tiel, ke la n-an tagon oni disdonis ekzakte la n restantaJjn premiojn.
Kalkulu la nombrojn m kaj ne
4 Tri ludantoj A, 8, C, ludas per tri kartoj. Sur @iu karto estas
skribita entjera nombro, Tiuj tri nombroj, p, a, r, verigas : O, kie a kaj b estas ne-nulaj entjeroj.
Montru, ke : p divizoras q => up divizoras ug (pla => uplug)
Sub kiuj kKondiéoj validas ankal la reciproko ? (uy {4g > ala)
Se p estas primombro ne-divizoro de b, montru, ke p divizoras all Up.4, au
Ups all Upete
Se b divizoras a (interalie se b = +1 al b = -1), montru, ke por iu
entjero n > 0, ekzistas entjero m>0 tia, ke n divizoras Um
8 Montru, ke ekzistas nefinio da naturaj nombroj skribeblaj kiel
2"-3 (n entjero > 2), tiel ke du ajnaj el ili estu sen komunaj divizoroj.
Yelai kiu probablo du ajnaj entjeroj estas sen komunaj divizoroj ? =p p. 37%
9 Montru, ke ekzistas nefinio da naturaj nombroj a tiaj, ke por iu
ajn entjero n, n¢ +a ne estu primombro.
10 Cu ekzistas funkcio @, de N al Ny injekcia (enjeta, te. =
we
ném > qn) £9(m)) kaj tia, ke la serio : 2h estu konverga
&
11. malpermesita al intuiciistoj
€u ekzistas vico de polinomoj P,(X) kun reelaj koeficientoj, tiel
ke: Yzec (2=x+iy), lim rate) = f R= se ze A (te. y= 0),
ne 0 se z@ A (te. y #0).
* intuiciistoj sin prezentas, dank'al ASvinikunar | = p. 30 *
12 Estu P polinono kun entjeraj koeficientoj kaj grado dz 1, Se
ekzistas n malsamaj entjeroj k tiaj, ke (P(k))*= 1, montru, ke:n-d¢2.
13 Estu P(z) polinomo de kompleksa variablo, kun grado k, kaj estu
b kaj c du malsamaj kompleksaj nombroj. Se la ekvacioj P(z) = b kaj P(z)=c
havas respektive n kaj m malsamajn solvojn (senkonsidere je la miltobleco de tiuj
solvoj), montru, ke: m+n>k,
14 Se P(X) estas ajna polinomo kun reelaj au: kompleksaj koeficientoj,
montru, ke P(P(X)) - X estas nepre dividebla per P(X) - xX.
15 Estu P(z) polinomo de kompleksa variablo, Montru, ke la solvoj de
P'(z) = 0 trovigas en 1a konveksa envelopo de la solvaj de 'P(z) = 0 (tie. :
en la plej malgranda konveksa pluredro, kiu entenas la solvojn de P(z) = 0.
pluredro = surfaco + lateroj + verticoj).
* ne konservu viajn solvajn por vi ! sendu ilin al *
Gerard COOL, CH - 6082 Wasserwendi, Svislando 5
cerbumajoj
16 ae
rekonstruu .
la _kvadraton
Bin mi dispecigis
en kvin figurajn, kiuin
mi dismetis Ci-apude en
faosa ordo.
€u vi kapablas,
per via nura menso, re-
konstrui la kvadraton ?
(do imagi, kiel lokigas
tiuj pecoj unu rilate
la alian, sen kontroli
per distranéado de la
@i-apuda desegno).
17 Por @iu entjeron >4, montru, ke @iu kvarangulo ABCD encirkligebla
(t.e. : tia, ke ekzistas cirklo(linio), kiu trapasas Giun verticon A,|B, C, 0),
estas dispartigebla (dispecigebla) en n encirkligeblajn kvarangulojn.
18 Montru, ke eblas enmeti en kvadraton, kies latero egalas 3/2,
nefinion da kvadratoj qq, por n= 1, 2,... tiaj, ke la latero de g, egalu 1/n,
kaj ke du kvadratoj q, ne havu internan punkton komunan.
19 kvadratigo de la kvadrato
Kvadratigi cirklon, tio estas trovi kvadraton kun sama areo, kiel
donita cirklo, Sed kvadratigi kvadraton, estas tute alia afero !
Temas pri disdivido de la kvadrato en aliajn kvadratojn, 6iuj ne-
egalaj (do du el tiuj kvadratoj nepre ne haw la saman grandecon).
Nu vi jam vidas, pri kio temas ; sed vi ankoral ne scias, @u tiv
problemo estas solvebla, nek kiel oni povas ateki gin, Mi estis en tiu sama
situacio, kiam oni montris al mi unu solvon, nome : 1a kvadratigo de la kvadrato
ner 24 kvadratoj. Laidire tiun solvon oni trovis per komoutero, Mi ne donos al vi 6 IAGEM : agadkampo disp
la solvon, por ke vi klopodu mem trovi gin, sed mi donos al vi kelkajn konsilojn,
por ke vi pow efike ekataki la problemon,
La figuroj 1 kaj 2 prezentas du kvadratojn, kies lateroj mezuras
respektive 28 kaj 116, kiujn mi komencis kvadratigi. La nombro skribita ene de
@iu kvadrato estas la mezuro de ties latero. Bedatrinde, mia provo estas verSa,ne
fu8a, mi dubas, ke tiel komencinte oni atingos kontentigan solvon. Tamen, mi
konsilas al vi provi kompletigi tiun kvadratigon, lat la Gi-supraj reguloj (du
kvadratoj ne rajtas esti samgrandaj), unue por konvinkigi, ke ja tiu provo estas
fu8a, due por spertigi pri tia tekniko kaj kompreni la subtilecon de la problemo.
Poste venas dua ekzerco antal la fina solvo. Plenigu rektangulon
(ortogramon) kun largo 61 kaj longo 69 per 9 kvadratoj, komencante per la plej
malgranda el ili, kies latero egalas 2. Kaj en la solvo, kiun mi konas, trovigas
@e iu angulo iu tia ortogramo, plenigebla per 13 kvadratoj, kaj la ceteron de la
kvadrato vi povas plenigi per 11 kvadratoj. Cu vi nun kapablas trovi la solvon ?
dua
ekzerco
4 kvadratoj kvadratoj
9 kvadratoj omencuiaes
la plej mal Lo
ve granda re
komencu per la solvo (iatero -
plej malgranda,
kies latero = 2 » ————
per la plej grandaj
69 175 cerbumajoj 7
20 patologia derivado
Ni konsideru la funkeion g(x) difinitan sur [0,1] per :
glx) = Sees) dt
Montru, ke g(x) estas strikte kreskanta kaj senfine derivebla sur [0,1],
ke por éiu x ¢ [0,1], g(x) + 9(1-x) g(1), kaj por @iuk 31, Ho au 1) = 0,
(@iuj sinsekvaj derivajoj ée 0 at 1 estas nulaj).
Ekde nun, nur tiuj-8i ecoj de g utilos al ni, Ni skribos : g(1) = a, kies
valor absolute ne gravas (1a figurojn vi desegnu kvazal a = 1).
Ni konstruu la vicon de funkcioj f, difinitaj sur [0,1] per :
as cole # F,(3x) sex € [0, 1/3]
Any 0, Fagg(x) 3/2 sexe [1/3, 2/3]
a - 3f,(3-3x) sex ¢ [2/3, 1]
Montru, ke f, estas kreskanta kaj senfine derivebla sur [0,1], kaj ke @iuj
Giaj sinsekvaj derivajjoj te 0, 1/3, 2/3 kaj 1 estas nulaj.
Montru, ke la vico fm, uniforme konvergas al kontinua furkcio f. En kiuj
punktoj tiu-Gi funkcio f estas derivebla, kaj kiom valoras ties derivajjo ?
Interalie, tu f estas derivebla Ge : 0, 1/3, 2/3, 1 ?
Nun, por @iu reelo © > 2, ni konstruu la vicon de funkcioj fan
difinitaj sur [0,1] per : f, ol) = a(x) 5 onl) = fo, 3]
M0%% Fo ngilX) = 7 af2 sexe(z, 1-2]
a-tr, sexe[t-4, 1.
Montru, ke tiuj funkcioj fg | havas similajn ecojn kiel f, (kreskantaj,
senfine deriveblaj, derivajjoj nulaj @e 0), kaj ke ili uniforme konver§as al
furkcio fg same patologia kiel f rilate derivadon,
Montru, ke kian © —» 2, fg uniforme konvergas al furkcio h(x), strikte
kreskanta kaj senfine derivebla sur [0,1], kaj kalkulu eksplicite h(x).
Montru, ke por iu ajn néN, kiam @—»2, fg al® ) uniforme
konvergas o funkcio fae x), strikte kreskanta kaj senfine as sur [0,1]
og, i :
Kalkulu 20) kaj Fan) por k entjero 2 1, Cu ankad la derivajjoj de fo
ok
uniforme konver§as al la derivajoj de gq ?
Montru, ke la vico gq(x) uniforme konvergas al h(x) kiam n->er
J
Kompletigu la @i-apudan sagaron per demonstrado, @,n in
ke por iu ajn vico ®, de reeloj> 2, tia, ke Oy —> 2 kiamn—» oo,
la “diagonala” vico de funkcioj’ halx) =" Fy iq(x) uniforne
konver§as al h(x).
t
VW 8 TAGEM ; agackampo disp
se vico de funkcioj fy holomorfaj en uniforme konver§as
* al funkcio f, tiam f estas holomorfa, kaj la derivajoj *
de f, uniforme konvergas al la derivajoj de f. we p. 56
21. ~ =polusa eksponencialo
Ni konsideru du vicojn u, kaj uj de reeloj, difinitajn jene :
; 2n+3 30
ug uy = 4, kaj Wn > 2, On = Sea eet + Sone
2
te A 1. @n3 2n
ug = 0 4, kaj ¥n 2 2, vas Sout + BO une
Kalkulu eksplicite la limeson de u,, kaj la limeson de uf kiamn kreskas nefinien.
Helpe de tiu ekzerco, difinu per simila rikura rilato vicon u,(x) de
racionalaj funkcioj, kiu konvergu en la tuta ebeno, krom ée la polusoj, al la
eksponenciala funkcio e%, En kiaj regionoj tiu konvergo estas uniforma ?
22 Kalkulu + —e +
sin@x cos*x
la sumon de la (senfina) serio
kiel funkcion ae sin(2x). Oeduktu de tio
por iu ajn a€ Jo,nf.
23 Denonstru, ke por iu ajn reslox : tgx + ta(x+Z) + to(x+2%) +
ta(x+)
3n. an. 2m. 3
+ ta(x+Z) + tolx+Z) = S.tax. ta(x+¥) «ta(x+Z) . tolx+=
5 ee iz_,-iz
sinx + sing ' ei?
24 kalkulu : Sas | (x kaj y reeloj. sinz or
25: Trow la aron de la valoroj, kiujn povas havi :
a ° c 4
S = sphvat aeerc t preva t aForg Kiama, b,c, d estas pozitivaj reeloj.
26 triangulaj ~probabloj
100 punktoj de ebeno estas tiaj, ke tri el ili neniam estas sam
rektaj. Montru, ke estas maksimume 70% da trianguloj kun nur akutaj anguloj
inter la trianguloj, kiujn oni povas konstrui per tiuj 100 punktoj.
20
Gu eblas kunigi duope 5 punktojn per ne~intersekcantaj linioj 7 —=
27 Ni konsideru n punktojn en ebeno (n> 5). Montru, ke ekzistas
almenais fo-3){n-4) konveksaj kvaredroj, kies verticoj estu prenataj inter la
1 punktoj, Ni supozu, ke neniuj tri punktoj estas samrektaj.
28 Montru, ke ekzistas unu nura triangulo, kies lateroj estas tri
sinsekvaj naturaj nombroj, kaj tiaj, ke ekzistas unu angulo de la triangulo
duobla je alia angulo de la triangulo.
29 Ni konsideru kvaredron, kies unu nura edro havas longon pli grandan
ol 1, Montru, ke 1a volumeno de tia kvaredro estas maksimune 1/8. cerbumajoj 9
30 truo en globo
Tra la centro de solida globo, oni boris cilindran truon kun ses
coloj (ai: metroj) da longeco, Kiom da volumeno havas nun la traborita globo ?
pri Gio koncerne geometriajn kaj trigonometriajn terminojn, 1)
32 Montru, ke : 7 +
arn
* diskreta konsilo : @u vi konas la EUlerajn seriojn ? =m p. 5S *
33. subtila metriko
En la aro C de la kompleksaj nombroj, mi difinu novan distancon
(neteiken) + alxyy) =f METI sg Mal t 4
Montru, ke tio ja estas metriko, Mi nom: C* tiun novan metrikan spacon,
Priskribu ties apertajn bulojn, malapertajn (klozajn) bulojn, la apertojn
kaj la klozojn generale, la kompaktojn kaj la koneksojn, Montru interalie :
ke tiu nova topologio estas pli fajna ol la kutima topologio de C (do enhavas pli
da apertaj).
ke la kloza bulo kun centro 0 kaj radiuso 1 (= fx | d{x,0) 21}) estas nek
kompakta nek koneksa,
ke @iu konekso OL estas koneksa per arkoj (do ¥a,b en SL, 3 f kontinua funkcio
de [0,1] > 2 tia, ke F(0) = a, F(1) = 5), kaj ke ekzistas nur kvin specoj de
koneksoj (mi nomas samspecaj du koneksojn homeomorfajn), inter kiuj : du specoj
de apertaj koneksoj kaj tri specoj de malapertaj (kloza3} konekso j.
ke ekzistas apertaj konpaktoj krom B.
Gu tiu metrika spaco C* estas kompleta ?
Montru, ke C* estas reela variedo (t.e. : Giu punkto havas apudajjon homeo-
morfan je R° : france VARIETE, angle MANIFOLD), Kiu estas ties dimensio ?
* trilingvan resumon havas la artikolo de Valerij Bokov, =p p. 67 *
@iam valida : iuspecajn distrajn preblemajn benvolu sendi al
* Gerard COOL, CH ~ 6C&2 Wasserwenci, Svislando *
ilin oni eble enmetos en la preparata brofureto pri disp-ajjoj 10 TAGEM : agadkampo abit
ge WT vi distrigas per solvado de tiuj amizaj problenetoj, tu vi pensas ae
al la diverslandaj lernantoj, Kiuj peras pri siaj lernejaj taskoj ?
abituro en JRumanio = Radu Patrascu
enkonduko
La elementa lernejo havas kvar klasojn (ekde la ago de ses jaroj),
la unuagrada kaj duagrada lernejoj ‘avas po kvar klasojn, do entute estas 12
klasoj. Nuntempe, la unuaj dek klasoj estas devigaj Kaj senpagaj, proksim
estonte, Giuj dekdu klasoj estos tiaj.
La unuagrada kaj: duagrada lernejoj estas de tri kategorioj :
klasikaj, ekonomiaj kaj scienc-teknikaj, Giuj dispartigitaj en fakojn interne de
€iu el inter ili.
Post la finstudo de 12 klasoj sekvas la abitur-ekzameno, Nur
surbaze de sukceso @e abitur-ekzameno oni povas kandidati8i (ekzamene) al superaj
lernejoj (universitato, instituto, politekniko), Lerninto, kiu ne dairigas la
studo,jn €e supera lernejo, povas labori en institucio, entrepreno, fabriko, ktp
@ar @iuspeca lernejo entenas teorian lernadon kaj paralele praktikan respond
faxan lernadon senzere en la produktado, Se iu ne deziras labori en la fako, kiun
li lernis, tiu povas specialigi en alia fako en postlernejaj kursoj en la kadro
de institucioj, entreprenoj, fabrikoj, ktp.
La abiturekzameno ckazas kolektive por @iuj lernejoj el iu
teritorio, kun profesoroj el aliaj teritorioj. La abiturekzameno entenas skrib-
ekzamenon (por matematiko, la problemoj estas la samaj en la «oncerna teritorio),
kaj parolekzameno (1a konkursanto tiras por si el sliparo problemslipor kun du au
tri problemoj), Iuloke ekzistas nur parolekzameno, En la urbo, la problemoj por
abiturekzameno estas ricevitaj en fermitaj kovertoj senditaj de instruattoritato,
La problemoj, kiujn mi prezentas Gi-tie, estas nek la plej
instruaj, nek la plej karakterizaj en la lando, mi celis ankai apliki la lingvon
en tiu Fako,
La nekonvena karaktero de tia verko (problemoj) estas, ke la
scienc-materio evoluas kaj post nelonge, parto de la enteno eksvalidigas. Evoluas
ankai la enteno de la instruprogramoj en la lerne joj.
algebro
. 1 3
Alt Kontrote 1a saentaton + hos + Ht + He
5 6
Sie rescuer a rae) Sede cnsnEN EPSPS SIO neh (ASPET CAPSS Ec aa
(ta xly)(1H v/a) (Ve y/x)E(1 4 fy) (1 x/y)(1 4 y/x)
AI.2 soiw 1a ekvacion: Vx-2 + ke-t + V2x-5 - f2x-10 = 0
AI.3 estu F funkcio de € al F, A kaj 8 partoj de €. Klarigu la jenajn
rilaton t(j) (A 8) > (F(A) F(8)),
(41) f(A) - F(B) < F(A - 8)
(iii): F(AUB) = F(A) U F(A)
(iv): F(AMB) © F(A) AM F(8) cerbumajoj n
Montru per kontrati-ekzemplo, ke (ii) kaj (iv) generale ne estas egalajjoj.
Oeterminu sufigan kondiéon pri la funkcio f, por ke (ii). kaj (iv) estu egalajoj
por @iuj A kaj 8 € P(E), Cu Gi-tiu kondiéo estas ankal necesa ?
Form kaj demonstru la analogajojn de la rilatoj (i) Gis (iv) por la
malbildoj de partoj de F.
* kio estas malbildo ? =m 9. 15 *
AL4 estu f : EF, gs F—>G, hb: GE tri funkcioj, Oni konsideru
la kunnetitajn funkciojn : hegef, gofoh, foheg. Montru, ke :
se du el tiuj kunmetitaj funkcioj estas injekciaj (enjetaj) kaj la tria
surjekcia (surjeta), tiam f, g kaj h estas nepre bi jekciaj.
se du el la kunmetitaj funkcioj estas surjekciaj (surjetaj) kaj la tria
injekcia (enJeta), tiam f, gkajh estas nepre bijekciaj.
ALS estu 1a ringo A, kaj estu K={keN/ xe A, kx = Of. Oni diras,
ke A estas nul-karaktera (-karakteristika ?) se K= @ ; oni diras, ke A estas
n-karaktera (-karakteristika) se Kég kaj infK =n (inf = suba baro, minimumo).
Montru ekzemplojn de nul-karakter(istik)aj kaj n-karakter(istik)aj ringoj.
Estu A integra ringo, a kaj b elementoj de At = A - {0}. Montru, ke se
ke K 4, tiam la egalajoj ka = O kaj kb = O estas ekvivalentaj. Deduktu de
@i-tio, ke, se A estas integra ringo, tiam gia karakter(istik)o estas @u nulo,
éu primombro (do A estas éu nul-karakter(istik)a, @u primkarakter(istik)a).
Estu p primnombro, A estu p-karakter(istik)a ringo kaj a,b elementoj de A,
tiaj, ke ab = ba, Montru, ke (a+b)? = a? + BP,
ALG estu &, kaj E, finiaj aroj kun m (resp. n) elenentos. fe Sq,ns
por ng m, montras 1a nonbron da surjekcioj (surjetoj) de Eq sur Ej, dpmonstru
at
ae
te egatagon sn 2 SD) syne kun (= ae
0
o11
AI.7 Ene de 1a ringo QL,(R) oni konsideras la matricon J = (2 0 ')
Kalkulu 2, 2 kaj de, p00
Qni konsideras la aron : MW = {M(a,o) € 95 (A) | M(ayb) = T+ as + but},
Montru, ke la miltiplikado de matricoj estas kunmet-lego en 77, kaj ke koncerne
@i-tiun leon, la aro If estas komutebla (komutativa) grupo.
analitiko
ps
AMA Estu ia Funkcio: F(x) = a
xe xt
Kalkulu f*(x).
Trow la ekstrema jn punktojn de F(x).
An.2 Trow 1a grafikajjon de F(x) = Vx? -4x+3
An.3 Form 1a diferencialan ekvacion de la familio de kurtoj :
ys melnx + n.tgx (mkajn estas reelaj paranctroj, x € Jo, 2). 12 IAdEM : agadkampo apit
mekaniko
M1 Estu M 1a maso de raketo (sen hejtajo), kaj M, estu la maso M plus
la maso de la hejtajo. c estas la rapideco de la gas-elfluo tra la ajuto kaj
Ve = 0 estas la komenc-rapideco de la raketo.
Sen konsideri la gravito-forton nek la reziston de la atmosfer-aero, trov
la rapidecon de la raketo post la forbrulado de la enhavata hejtajo.
M.2 En wu vazoj, kies bazo-surfacoj estas S, kaj S,, ekzistas likvato,
Kies denseco estas @, plenigante 1a vazojn gis 1a altoj, (resp. Hy) (Hy >Hy)y
je la momento t = 0, La vazoj komunikas inter si per tubo,
Supozante, ke la maso de la likvajjo pasanta de S, en Sz dum sekundo estas
proporcia al la diferenco de niveloj, bonvolu ser€i la @iumomentan alton de la
Likvajjo en la vazo S,.
probablo kalkulo
; a 12) 2. vat 4 2
1 stu 1a sendependaj variables + x (475 9 2) kad Y (173 aya-g a)
Kalkulu la kvanton a, tiel ke la variablo X-Y haw la dispersecon egalan je 4/9.
P22 laboristo zorgas pri n ma8inoj, @iuj de la sama tipo, situintaj
rektlinie, je distanco a unu disde la najbara. Konsiderante, ke la laboristo
zorgas pri la ma8inoj sinsekve irante por ripari la difektigintan masinon,
kalkulu la mezvaloron de la vojo trairita de li por unu riparo.
nombra_kalkulado
Nia kalkulma8ino provizas al ni nur 4 ciferojn.
N.1. Uzante 1a konatajn algoritmojn, kalkulu y= 5 ab,, se:
18 ay = 0,860531 a = 17,9029 ag = TE ag = ans
by = ve by = 3.1072 by = 10,365 by = log(sin 1° 50")
alproksimigante per rondformado (do : al la plej proksima 4-cifera nombro),
2 a, = ase ay = eft a= 3
by = sin 15° by = 10,291 bg = ye bg = We
alproksimigante per kvadratformoj (do : al la tuj suba 4-cifera nombra),
N.2 Katkutu ta integration: t= JTL4I2% ge zante 1a Formon
4 x
de la trapezoj por n = 5, Taksu la maksimuman absolutan eraron.
informadiko (komputore : IRIS - 50)
sin x | cos x
11 katkulu 1a valoroja de + sexg?
la funkcio : f(x) = Bs x
por la samdistancaj nodoj de la retaro, 2-32 43x=1
+S sex
formi§intaj en la intervalo (-10, 20], Saxe?
kun la pa8o h = 0,5 ; la unua nodo estas -10,
1.2 0 skritu programojn por kalkulado de f(n) = n! en la situacio n =
1, 2, ... 20; laboru per INTEGER kaj respektive per REAL. Komparu la rezulto jn. 13
cerbumajoj
olimpiado en Cefioslovakio WEEE Jozef Kusnier
O.1 Determinu Giujn triopojn de entjeraj nombroj (x,y,z), por kiuj
validas : x2 + y = 322,
2
0.2 Pruvu, ke por @iu reela nombro x ¢ [0,1] validas : as P*(x) kaj P(x) >P"(x).
* @u pliajo, malegalajo au Konparajo ? <== apuda pago —e *
E.5 La grandeco de 1a angulo A&C estas ¢ (¢ < 180°), La cirkloj c,
kaj cg tangas la laterojn de la angulo ASC kaj tangas unu la alian eksteren:
Determinu la proporcion de la cirklo-radiusoj.
E.6 estu a 22 kaj nZ2 entieroj, kaj la aro A = fa, a, ... 2}:
Estu B kaj C aroj, al kiuj validas : BUC =A kaj BAC=%. Montru, ke la
elementoj de 8 kaj C havas malsama jn sumojn.
E.7 A1 entjeroj a4, ay, ++ a validas a, ¢ 2(k-1), i= 1, 2, ee ke
Montru, ke ekzistas pozitivaj entjerojp #r kaj q tiel, ke a, = aa.
E.8 [x estas 1a plej granda ent jero, kiu estas 8B), kaj la vorto “malaperta" estas topologia vorto
signanta la komplementon de aperto (angle "closed", germane “abgeschlossen” kaj
france "fermé"), La unua kialo, pro kiu oni kritikis tiujn du terminojn estas,
ke la prefikso mal- tiel uzata hawus signifon sufiée malproksiman je sia komun-
lingva signifo, Ja, certe. Tamen tiun kritikon oni ne direktu nur al la prefikso
mal-, sed al kvazau Ciuj matematikaj terminoj. Se mi parolas pri ringo, grupo,
baro, vico, ktp... mi uzas komunlingvajn radikojn kun novaj signifoj, Kial tio,
kio eblas por normalaj radikoj, ne eblus por prefiksoj ai sufiksoj ? Jam Thomas
Pendlebury rimarkigis, ke ne la dividanto faras dividadon, nur la matematikisto
ai la kalkulilo povas iel agi, nombroj estas nur pasiva materialo per kiu oni
agas. Tamen la sufikso -ant- estas uzinda en tiu termino "dividanto", e€ lad PIV,
do kun signifo sufiée malproksima je ties komunlingva signifo. Kial ni ne agu
same koncerne la prefikson mal- ?
Tamen kelkaj restas Genataj de la fakto, ke en malegalajo : A¢ 8,
A kaj 8 rajtas esti egalaj, same kiel malaperto rajtas esti samtempe aperto.
Tio ne Sajnas al mi plej kontratdira : ankaui homo rajtas esti mense juna kaj
korpe mal juna ai inverse, Tiu homo estas granda kompare kun insekto kaj malgranda
kompare kun elefanto, grandeco estas kaj avantagjo kaj malavantago, depende de la
cirkonstancoj, kaj tio, kion mi diras, estas iusence vera, alisence malvera.
Oo por ke iu afero estu tia al mal-tia, ne nur gravas tiu afero mem, sed ankad la
vidpunkto, lal kiu mi konsideras gin, Se mi asertas, ke iu spaco estas malaperta,
mi intencas uzi la proprecojn de malapertaj spacoj, do mi konsideras gin lau
preciza vidpunkto, 6i ja rajtas esti ankai aperta, sed tio ne gravas por mi, krom
se mi eksplicite aldonas tiun informon, Por montri, ke ne-malplena subspaco de
koneksa spaco identas la plenan spacon, sufitas montri, ke gi estas kaj aperta
kaj malaperta, Sed ja temas pri du sendependaj demonstradoj, far necesas
konsideri la saman spacon lad du tute malsamaj vidpunktoj. Se mi skribas :
141 ¢2, tiv malegalajo estas plene prava, kaj havas alian signifon ol la
egalajo.: 1+ 1 = 2, Gar en la malegalajo ne gravas la valoro de 1+1, nur
gravas, ke tiu valoro ne estas pli granda ol 2. Kompreneble estas malkonsilinde
paroli'pri malegalaj nombroj, sed tiun esprimon oni ne bezonas, nombroj estas
@u egalaj, @u ne-egalaj, oni parolu pri malsamaj nombroj, sed ne malegalaj,
cetere tian vorton “malegala" oni ne uzas (nek bezonas) franclingve.
Plia argumento estas, ke la vorton "malegalajo" mi kopiis el kelkaj
lingvoj (angla, franca, germana, ...), kaj ke tiu termino ne estas la plej logika
ero de tiuj-€i terminologioj, Krome, la prefiksoj "in-", “un-", en tivj-€i
lingvoj, povas signifi aii ne-, ai mal-, ai eventuale mis-, do kial elekti mal- ?
Raoul Bricard (1905), Cyrillo Vérés (1911), Maurice Fréchet (1952), A8vinikumar
(1966), Wladyslaw Klimek (1976), ... uzis’ la terminon “neegalajo". Ankau Olav
Reiersbl uzis tiun-€i terminon, Gis kiam, en 1976, mi konvinkis lin, ke “ne-
egalajo" latlogike signifas : A# 8, Sed li nun opinias, ke malegalajo estu :
A-<< B (simbolo ne konata de mi). Rudolf Fischer male opinias, ke A# 8 estu
malegalajo, dum ne-egala‘jo estas iom tadga, ne plej plata, por : A2B, Lab mi,
neegalajo estas aserto, ke du nombroj ne estas egalaj, gi ne rejtas esti io pli
ol tio, Estas ja pli facile modifi la signifon de la prefikso mal- en matematika terminologio ol modifi la signifon de la negacio ne !
Yashovardan opinias, ke la prefikson mal- oni uzu nur, kiam temas
pri du ekstremoj inter kiuj ekzistas amaso da mezaj punktoj. Gerard Cool rimark-
igas, ke la prefikson mal- oni jam uzas en vortoj kiel malbildo (a apartenas al
la malbildo de b se b estas bildo de a, do se f(a) = 6), malderivajo, ktp..., ne
utilas aldoni al tiu prefikso novan signifon, Mi atentigu, ke tiuj du argumentoj
ne tiom facile akordigeblas, tamen amba estas parte pravaj. Inter la subaroj de
iu aro ekzistas la plena subaro kaj la malplena (sub)aro ; Ciuj aliaj subaroj
situas inter tiuj du ekstremoj. Topologio, en kiu @iuj subaroj estas apertaj
nomigas diskreta, kaj topologio, en kiu neniu subaro (krom la pleno kaj la mal-
pleno) estas aperta, nomigu maldiskreta ; @iuj aliaj topologioj situas inter tiuj
du ekstremoj. Tion mi plene konsentas, mi ankal agnoskas, ke aperto estas
topologia spaco, kies Giu punkto estas interna, sed mi ne konsentas, ke oni nom
malaperto topologian spacon, kies neniu punkto estas interna, Tian-Gi spacon mi
nomas "maldensa", tio ebligas interalie eviti la esprimon “malapertaj kloz0j" en
la studado pri la spacoj de Gaire, kaj paroli simple pri "densaj apertoj" kaj
"maldensaj malapertoj", Mi plene konsentas pri la uzado de malbildo, malderivajo,
kaj similaj vortoj, mi e@ uzis la vorton malfunkcio (p. 51), kaj mi ne tro mal-
Satas la proponon’ de Thomas Pendlebury nomi la negativajn entjerojn : mal-unu,
mal-du, ... tiel distingante inter : log 0,2 = 1,30103,., = malunu komo tri nul...
kaj : log 0,05 = - 1,30103.., = minus unu komo tri nul... ; sed nu, kial ne
akcepti, ke la prefikso mal— havu plurajn signifojn en matematika terminologio ?
Ankal komunlingve tio okazas : ekzistas multaj mezpunktoj inter granda kaj mal-
granda, sed ne inter aperi kaj malaperi, fermi kaj malfermi,
Anstatau “malegalajo", Rudolf Fischer proponas "komparajo" kaj Olav
Reiers61 proponas “pliajo" por > kaj "plialajo" por % . La proponon de Olav
Reiers6l mi ne konsentas, unue Gar §i ne solvas la problemon pri malekvacio
(ekzistas sama diferenco inter egalajo kaj ekvacio kiel inter malegalajo kaj
malekvacio), due Gar §i donas direkton al la malegalajo : A>B8 kaj BSA
estas ekzakte la sama malegalajjo, sed mi ne Satus uzi la vorton pliajo por 8 < A,
nek uzi malsamajn vortojn por ambai malegalajoj. Trie mi ne Satas la sufikson
wal-. Lai mi, plialajo estas pli ofta nocio ol pliajo, krome en miltego da
cirkonstancoj ne gravas, @u la malegalajo estas strikta (>) ai ne strikta (>).
La propono de Rudolf Fischer milte pli platas al mi. Interalie gi ebligas
konstrui la vorton "komparacio" = "malekvacio" ; Olav Reiersél riprofas al tiu
propono, ke en la esprimo : “trovu la maksimumiganton de f(x) kiam x >a", ne
temas pri komparo inter x kaj a. Evidente : temas simple pri kondito ai hipotezo.
Anka en la franca mi ne uzus tiam la vorton “inégalité", Gar tiu vorto ne
rilatas nur al la simbolo > , sed ankal al la cirkonstanco en kiu oni uzas gi
Anstatad "malaperto” la plej Konsentata propono nuntempe estas "klozo", kaj ankau
mine kontraiias Gin, Sed nu : kial proponi plu “malaperto" kaj "malegalajo" (kaj
“malekvacio") se mi ja konsentas pri "klozo" kaj "komparajo" (kaj "komparacio") ?
€ar lai mi ne necesas, ke ekzistu unu ura vorto por esprimi iun
matematikan nocion, Mi enkondukis (p. 48) la vorton "malpoluso" kiel sinonimon de
“nulajo" (punkto, kie funkcio nuligas). Ambai terminojn mi uzas, sed ne tute en
la samaj cirkonstancoj : mi ekzemple ne parolos pri malpolusoj de polinoma ; sed
se temas pri la dzeta-funkcio, kies malpolusoj estas tiom §enaj kiel polusoj, la
vorto “malpoluso" tiam ebligos al mi insisti pri la parenceco inter ambai nocioj.
Pro tio mi opinias uzindaj la terminojn “malaperto" kaj "malegala‘jo", kvankam mi
ne esence kontraias 1a termino,jn "klozo" kaj "komparajo", @ar ili klare montras
la parencecon inter malaperto kaj aperto, malegalajo kaj egalajo, ja kun ioma
modifo de la komunlingva signifo de la prefikso mal-, sed almenal kun konservo de
la Gefa semantika kerno de tiu prefikso mal- (lau mi), nome : ke iu vorto kaj
ties mal-vorto uzeblas en similaj kuntekstoj, do la uzado de la prefikso mal-
Generale ne influas al la cetero de la frazo, sed §i esence aliigas la entutan
signifon de la frazo, pli ol la simpla neado'de tiu frazo,
Jen mia propra apinio, Kaj la via ?
Frangois Lo Jacomo, 14 rue de la Pompe, F - 75016 Paris, Francujo. 17
geometria terminologio
Gerard COOL kaj William ORR
Ene da nia terminologia agado, Gerard Cool sendis al William Orr,
kunordigarto de la geometria . agadkam30,. proponon ari terminaro d2 elementa
geonetrio, kaj William Orr verkis «omentojn pri tiu propono. Por instigi la
membrojn de IAdEM al pli aktiva partopreno en la terminologian agadon, mi
decidis publikigi amsai en "Matematiko Translimen", sed kiel dialogo, do
anmetante la komentojn de William Orr tuj past 1a koncernaj proponoj de Gerard
Cool. Por distingi unu de la alia, trovigos @e la maldekstra margeno 4ika
streko, kiam temos pri komento de Willian Orr, Kaj tuj mi lasas lin fari kelkaj7
enkonduka.jn rimarkojn koncerne la proponoa de Gerard Sool.
la redaktoro
Unue mi volas atentigi al baza demando, Cu plibonas eltiri
kominlingvajn vortojn, kiel streko, kadro, spato, por faka uzado, au Gu
oni prefere uzu vortojn tute aliformajn ? Avantafo de la unua sistemo
estas, ke ofte oni povas elekti simplan, unusilaban radikon, kies
komunlingva signifo pli-malpli pro
You might also like
- Esperanta Antologio, Poemoj 1887-1981 PDFDocument894 pagesEsperanta Antologio, Poemoj 1887-1981 PDFFuncionario CepaaNo ratings yet
- Lingvistikaj Aspektoj de Esperanto (John C. Wells) PDFDocument72 pagesLingvistikaj Aspektoj de Esperanto (John C. Wells) PDFFuncionario Cepaa100% (1)
- Vastas La Mondo, Multas Laboro (Kim Woo-Choong) PDFDocument210 pagesVastas La Mondo, Multas Laboro (Kim Woo-Choong) PDFFuncionario CepaaNo ratings yet
- Teleskopo (Scienca Revuo en Esperanto) 2Document57 pagesTeleskopo (Scienca Revuo en Esperanto) 2Funcionario CepaaNo ratings yet
- Kien La Poezio (Brendon Clark) PDFDocument153 pagesKien La Poezio (Brendon Clark) PDFFuncionario CepaaNo ratings yet
