Prira~nik za nastavata po izborniot predmet

Proekti od muzi^ka umetnost

Viktorija Kolarovska- Gmirja
Vera Angelkovska
Ankica Vitanova

ISBN 978-608-206-002-6

Prira~nik za nastavata po izborniot predmet

Proekti od muzi^ka umetnost

Viktorija Kolarovska- Gmirja
Vera Angelkovska
Ankica Vitanova

Izdava~:
Biro za razvoj na obrazovanieto
Za izdava~ot:
Vesna Horvatovi}, direktor
Urednik:
Mitko ^e{larov
Redakcija:
Ta{e Stojanovski
Lektura:
Suzana Stojkovska
Dizajn i pe~at:
Koma, Skopje
Tira`: 400

Skopje, 2008 godina

CIP Katalogizacija vo publikacija

Nacionalna i univerzitetska biblioteka Sv. Kliment Ohridski, Skopje
373.3.091.3:78 (035)
KOLAROVSKA Gmirja, Viktorija
Prira~nik za nastavata po izborniot predmet Proekti od muzi~ka umetnost : osnovno
obrazovanie / Viktorija Kolarovska- Gmirja, Vera Angelkovska, Ankica Vitanova.
Skopje : Biro za razvoj na obrazovanieto. 2008. 27 str. : ilustr. ; 23 sm
Bibliografija: str.27
ISBN 978-608-206-002-6
1. Angelkovska, Vera (avtor) 2. Vitanova, Ankica (avtor)
a) Proekti od muzi~ka umetnost Osnovno obrazovanie nastavni metodi
Prira~nici
COBISS.MK ID 74001930

* Pe~ateweto na prira~nikot e so finansiska poddr{ka na Kancelarijata na UNICEF, Skopje

dr.). Steknatite znaewa i iskustva vo muzi~kata umetnost

mo`e da najdat primena kako vo obrazovniot proces, taka
i vo sekojdnevniot `ivot na u~enikot, ovozmo`uvaj}i mu
pokvalitetno `iveewe, ispolnuvawe na slobodnoto vreme,
umeewe da se pronajde sebesi vo muzi~koto i kulturnoto
opkru`uvawe na lokalnata sredina, gradot i po{iroko.

1. VOVED

Programskite zada~i po predmetot proekti po muzi~ka

umetnost }e se realiziraat preku izrabotka na proekti
- proektna nastava. Nedelniot fond e 2 ~asa ili vkupno
godi{en fond od 72 ~asa.
NASTAVNI TEMI PROEKTI:

Nastavniot predmet proekti po muzi~ka umetnost

se voveduva kako izboren predmet za u~enicite vo VI,
VII ili VIII odelenie na osnovnoto u~ili{te. So temite,
sodr`inite i aktivnostite predvideni so nastavnata
programa u~enicite imaat mo`nosti da gi izrazat svoite
afiniteti vo oblasta na muzi~kata umetnost i kultura, da
gi pro{irat i prodlabo~at znaewata za oblastite za koi
imaat poseben interes, kako i za aktivno muzicirawe
(peewe i svirewe) preku izrazuvawe na sopstvenite stilski i `anrovski pretpo~ituvawa. Predvideno e nastavata
da se odviva niz proektni aktivnosti, so {to }e se pridonese za pottiknuvawe na samostojnosta i kreativnosta na
u~enicite, smislata za timsko rabotewe, odgovornosta, umeewe da se isplanira i da se izvede odredena aktivnost od
po~etok do kraj, kriti~koto mislewe i samokriti~nosta,
sposobnosta za ocenka (evalvacija) na svoite postigawa
i postigawata na drugite. So voveduvaweto na ovoj predmet se pravi va`en ~ekor za zbogatuvaweto na estetskoto
podra~je vo vkupniot nastaven plan na osnovnoto obrazovanie, so {to se dobiva dodatna mo`nost za gradewe na
estetski ~uvstva kaj u~enicite, razvoj na emocionalnata
sfera, sposobnost da gi prepoznavaat i iska`uvaat svoite
emocii i ~uvstva, formirawe na muzi~kiot vkus i stavovi
za muzi~kata umetnost i kultura. Nastavata po ovoj predmet dava {iroki mo`nosti za me|upredmetno povrzuvawe
pred s$, so muzi~koto i likovnoto obrazovanie, no i
so predmetite od drugi podra~ja (maj~in jazik i literatura, istorija, geografija, stranski jazik, informatika i

1. Muzi~ki novinari
2. Muzi~kiot folklor okolu nas
3.

Peja~ka grupa

4. Instrumentalna grupa
5. Muzika i kompjuter

2. PRIKAZ NA NASTAVNITE SODR@INI

Kako {to se poso~uva vo samiot naslov na predmetot
proekti po Muzi~ka umetnost, nastavata po ovoj predmet }e
se izveduva niz proektna rabota.
Vo nastavnata programa predvideni se proekti koi
opfa}aat razli~ni oblasti na muzi~kata umetnost
muzi~kata teorija, prakti~noto muzicirawe, muzi~kiot
folklor i novite tehnologii vo muzikata.
Proektot: Muzi~ki novinari podrazbira podlaboko
prou~uvawe na `ivotot i tvore{tvoto na istaknatite kompozitori (interpretatori). So toa, sodr`inite vo ovoj
proekt }e bidat istra`uvawata za odredeni avtori i umetnici poso~eni vo nastavnata programa, no i po izbor na
u~enicite i nastavnikot.
Proektite: Peja~ka grupa, Instrumentalna grupa,
Foklkorot okolu nas podrazbiraat formirawe na vokalen, instrumentalen, vokalno-instrumentalen izveduva~ki
ansambl (tim) i timovi so pridru`ni aktivnosti (teor-

3 | Proekti po muzi~ka umetnost

isko prou~uvawe na muzi~kiot materijal i organizacija i

reklama na javniot nastap).
Proektotot Muzika i kompjuter, pokraj muzi~kite
aktivnosti so kompjuter e vo tesna koordinacija so prethodnite proekti, a mo`e da bide i niven sostaven del.
Ovoj vid muzi~ki aktivnosti mo`e da se realiziraat vo
onie u~ili{ta koi se opremeni so potrebnata tehnika, a
nastavnikot vo tie u~ili{ta ja dobil potrebanata obuka za
realizacija na nastavata. Vo drugite u~ili{ta kompjuterot
mo`e da se upotrebuva za realizacija na proektite od site
nastavni temi (prebaruvawe na podatoci na Internet,
izgotvuvawe na flaeri, pokani, plakati, izgotvuvawe na
CD i drugi izrabotki vo zavisnost od barawata na proektot).
Strukturata na sodr`inite vo site proekti-temi e
fleksibilna, direktno uslovena od formuliraweto na
konkretnata tema na proektot, za {to }e stane zbor vo pretstavuvaweto na sekoj proekt poedine~no.

3. ORGANIZACIJA I REALIZACIJA
NA NASTAVATA
Proektnite aktivnosti }e se organiziraat vo grupi sostaveni od 15 u~enici. Finalniot proizvod prezentacijata na aktivnostite }e bide vo u~ili{teto i nadvor od
nego, kako i za potrebite na lokalnata sredina. Za realizirawe na prezentacijata }e se koristat razni materijali:
CD, DVD, sliki, fotografii, bro{uri i sl.
So ogled na vkupnata optovarenost na u~enicite i
vremenskata dimenzija kako su{tinska karakteristika
na proektot, realno e vo nastavata da se ostvarat dva
proekta vo ramkite na polugodieto. Brojot na ~asovite
za eden proekt mo`e da varira vo zavisnost od obemot na
sodr`inata (traeweto na koncertniot nastap, obemot na
istra`uvaweto itn.). Globalnata vremenska ramka na eden
proekt mo`e da se formira spored sledniov princip:
Istra`uva~iki proekti:
XX 1-2 ~asa op{ta organizacija, utvrduvawe na temata
i voved vo temata
4 | Proekti po muzi~ka umetnost

XX 1-2 ~asa finalna prezentacija na proektot

XX 50% od ostanatiot broj na ~asovite istra`uvawe
XX 25% - izgotvuvawe na prezentacijata
XX 25% - ve`bawe na prezentacijata
Umetni~ki proekti:
XX 1-2 ~asa op{ta organizacija, utvrduvawe na temata
i voved vo temata
XX 1-2 ~asa generalna proba
XX 1-2 ~asa finalniot javen nastap
XX ostanatoto vreme probi (individualni, grupni,
kolektivni)
Mo`no e ovie globalni ramki da funkcioniraat i vo
eden ist proekt ako vo nego se zastapeni i istra`uva~kite
i umetni~kite aktivnosti (vidi ponatamu).
Pred da se po~ne so definiraweto na temite i
sodr`inite na proektite, nastavnikot treba da im ja pojasni na u~enicite su{tinata na proektot kako forma na
nastavna rabota i metodologijata na proektnata rabota,
odnosno da gi upati vo organizacijata i metodite na nastavata po ovoj predmet.

4. DIDAKTI^KO- METODSKI NASOKI

Terminot proekt postojano se upotrebuva vo naukata
(metodologija na nau~noto istra`uvawe) i vo umetnosta
oblastite vrz koi se bazira nastavniot predmet. So
toa mo`eme da gi razgrani~ime nau~no-istra`uva~kiot i
umetni~kiot proekt.
Nau~no - istra`uva~ki proekt e vremenski organizirana istra`uva~ka rabota sproveduvana od nau~nikpoedinec ili tim od nau~nici (naj~esto) koja se naso~uva
na prou~uvawe na odreden nau~en problem i rezultira
so otkrivawe na novi soznanija (ili potvrduvawe na
postoe~kite) za istiot.

Karakteristiki na nau~no - istra`uva~kiot proekt:

XX odreduvawe na problemot koj }e se istra`uva;
XX prou~uvawe na aktuelnata sostojba so istra`uvaweto
na dadeniot problem;
XX definirawe na temata i predmetot na istra`uvaweto, celite, zada~ite, hipotezaite;
XX planirawe na istra`uvaweto:
- metodologija na istra`uvaweto (metodi, tehniki
i instrumenti);
- mesto i vreme na istra`uvaweto;
- neophodni materijali i oprema;
- u~esnici vo istra`uvaweto i nivnite zada~i;
- finansiska konstrukcija;
XX sproveduvawe na istra`uvaweto;
XX analiza na podatocite;
XX objavuvawe na rezultatite na istra`uvaweto;
XX javna rasprava (diskusija, kritika, prifa}awe ili
neprifa}awe na rezultatite i zaklu~ocite).
Umetni~ki proekt e vremenski organizirana umetni
~ka rabota koja vklu~uva i istra`uva~ka komponenta
sproveduvana od umetnik-poedinec ili tim umetnici koja
se naso~uva na podgotovka na scenskiot nastap (koncert,
pretstava) i rezultira so negovoto odr`uvawe pred auditorium.
Karakteristiki na umetni~kiot proekt:
XX odreduvawe na umetni~koto delo/dela za pretstavata/koncertnata programa;
XX odreduvawe na terminot za scenskiot nastap;
XX odreduvawe na interpretatorite (solist/i, ansambl/i, dirigent, nositeli na ulogite);
XX odreduvawe na drugite u~esnici vo realizacijata
na scenskiot nastap (scenografija, kostimografija,
svetlo, organizacija, reklama itn.);
XX finansiska konstrukcija;
XX raspored na probite;
XX raspored na drugi dejnosti (podgotovka na scenografijata, kostimite i sl.);

XX organizacija na reklamnata kampawa;

XX generalna proba i scenski nastap;
XX javna rasprava (diskusija, kritika, prifa}awe ili
neprifa}awe na konceptot i kvalitetot na inerpretacijata).
Vo obrazovanieto ovoj termin po~na da se upotrebuva
od neodamna, ozna~uvaj}i specifi~en vid na nastava zasnovan na principite na nau~no-istra`uva~kiot1, odnosno umetni~kiot proekt. U~enikot treba da gi sfati ovie
karakteristiki:
XX proektot se karakterizira so formulirawe na
istra`uva~ki problem (tema), odnosno programa
za scenski nastap i iznao|awe na~in za negovoto
re{avawe;
XX proektot trae odreden vremenski period i mora da
dovede do finalen proizvod;
XX rabotata na proekti bara inicijativa, samostojnost,
odgovornost;
XX proektot e organiziran vo odreden vremenski period, odnosno isplaniran;
XX proektot podrazbira menuvawe na lokaciite vo koi
se izveduva;
XX rabotata na proekt vklu~uva raznovidni aktivnosti,
postapki, tehniki, oprema;
XX proektot se zasnova na timska rabota i podelba na
obvrskite;
XX proektot bara redovna dokumentiranost;
XX proektot bara postojano preispituvawe na postignatoto, odnosno ocenuvawe (evalvacija);
XX rabotata na proektot bara prifa}awe na rizik od
neuspeh i spremnost da se iznajde na~in na negovoto nadminuvawe, odnosno menuvawe na na~inot na
razmisluvawe i deluvawe.
Pridr`uvaweto kon ovie karakteristiki nalaga vo nastavata se da se menuva voobi~aenata uloga na nastavnikot
i u~enikot {to, isto taka, treba da im se pojasni na u~enicite.
1 Vo ponatamo{niot tekst }e go koristime izrazot istra`uva~ki
proekt kako posoodveten za nastavata vo osnovnoto obrazovanie.
5 | Proekti po muzi~ka umetnost

Ulogata na nastavnikot: vo tekot na nastavata, toj se

javuva kako:

Nastanuvawe na
proektot

Mentor
Organizator
Pottiknuva~

Prezentacija na
proektot

Planirawewe
na proektot

Instruktor

Procenuva~

Ulogata na u~enikot/u~eni~kata: toj/taa se javuva

kako:

Rakovodewe na
proektot

Refleksija na
proektot
Dokumentirawe
na proektot

Nositel na idei i afiniteti

Aktiven subjekt istra`uva~

FAZI ZA REALIZACIJA NA PROEKTOT

Odgovoren sorabotnik
Ocenuva~
Pri izveduvaweto na proektnata nastava nastavnikot
treba da se potpira vrz li~nite ve{tini i sposobnosti
na u~enikot, negovoto prethodno iskustvo, interesot, `elbite i afinitetite. Toga{ doa|a do izraz otvorenosta za
sorabotka, spremnosta za aktivno u~estvo, inicijativata,
posvetenosta i entuzijazmot na u~enikot kako u~esnik vo
proektot. Preku u~estvoto vo proektot u~enikot gi razviva sposobnostite za planirawe, donesuvawe na odluki,
samostojno i kriti~ko razmisluvawe, sorabotka, realizacija na zamislenoto. Rabotata na proektot gi podgotvuva
u~enicite za postojano (do`ivotno) u~ewe i steknuvawe
na novi soznanija i iskustva.

Sekoj u~esnik vo proektot treba da go znae patot koj

vodi kon negovata celosna realizacija {to e pojdovnata, a {to e zavr{nata to~ka na proektot i kako ovie dve
to~ki me|usebno se povrzani. Zatoa na u~enicite treba da
im se prika`at fazite na realizacijata na proektot:

Selekcija na temata
Faza na istra`uvawe
Faza na akcija
Prezentacija na proektot
(scenski nastap)
Evalvacija na proektot

6 | Proekti po muzi~ka umetnost

So prethodnoto prika`uvawe na karakteristikite na

istra`uva~kiot i umetni~kiot proekt i diskusijata za
nivnite karakteristiki u~enicite ve}e se podgotveni da
gi otkrijat i osoznaat ovie fazi.

IZBOR
Ovaa faza se odviva vo prisustvo na celiot proekten tim, odlukata e zaedni~ka.
U~enicite treba da sfatat deka dobro odbrana i formulirana tema najdirektno go uslovuva uspehot na proektot. Kriteriumite na dobrata tema/programa se:
XX da e interesna i privle~na sodr`inata na temata/
programata za u~esnicite (u~enicite);
XX postoewe prostor za istra`uvawe (interpretacija);
XX sodr`inata i dobrata formulacija da e interesna
i za javnosta.
Pri izborot na temata doa|aat do izraz prethodnite
soznanija i iskustva na u~enicite, no mo`e da postoi
i `elbata da se steknat so sosema novi, dotoga{ za niv
nepoznati soznanija i iskustva.
Selekcijata na temata e mnogu va`na za motivacijata na
u~enicite, so mo`nosta tie da go do`ivuvaat proektot kako
nivna sopstvenost i sozdavawe na ~uvstvoto na privrzanost. Sekoj u~esnik na timot ima pravo da se iska`e, da
dade ideja i da bide soslu{an, no, isto taka, treba da go
slu{a i po~ituva drugiot. Odlu~uvaweto se vr{i preku
demokratski proceduri so {to u~enikot se steknuva so
iskustvata potrebni vo negoviot ponatamo{en `ivot i deluvawe.

Razgleduvawe na idei od u~esnicite:

U~enicite na prvata zaedni~ka sredba na proektniot
tim zaedno so nastavnikot diskutiraat, predlagaat, davaat
idei (bura na idei).

Nastavnikot: vnimatelno gi slu{a, nenametlivo

pomaga vo oblikuvaweto i formuliraweto na ideite i
zamislite na u~enicite, gi zapi{uva na tabla, pravej}i
lista na temi, vnimava na za~uvuvaweto na kolegijalna,
prijatelska, konstruktivna atmosfera.
Na~in na odlu~uvawe: dogovor ili glasawe. Nastavnikot treba da pomogne da se dojde do konsenzus ako gleda
deka pove}eto u~enici se nakloneti kon edna od temite.
Ako, sepak, mora da se glasa, nastavnikot treba da vnimava
nadglasanite u~enici da ne se po~uvstvuvaat povredeni,
da se pottikne nivnata motivacija so ohrabruvawe deka
sigurno dobro }e rabotat i }e otkrijat ne{to novo i za
sebe i za drugite.
Otkako temata }e bide selektirana (odbrana), treba da
se formulira celta na proektnata aktivnost. Za da se postavi to~no celta treba da se odgovori na pra{aweto:
XX Zo{to sakam da ja obrabotuvam ovaa tema?
Ova pra{awe, vsu{nost, vo sebe podrazbira i drugo:
Kolku znam za ovaa tema? (^estopati interesot i `elbata
da se raboti ne{to se povrzani so stepenot na informiranosta za toa.)
Odgovorite, generalno, mo`e da se svedat vo tri kategorii:
XX Znam s$ i sakam da gi spodelam moite soznanija so
drugite.
XX Znam ne{to i sakam da nau~am pove}e.
XX Ni{to ne znam, no sakam da nau~am (pretpostavuvame
deka i vakviot odgovor mo`e da se pojavi).
Ponatamu pra{awata mo`e da se konkretiziraat so
slednovo:
XX [to to~no sakam da nau~am za temata?
Celta se formulira so konstrukciite od tip: Sakam da
doznaam, otkrijam, utvrdam, ispitam... (za istra`uva~ki
proekt), no i: Sakam da spodelam, pretstavam, prika`am,
demonstriram (za umetni~ki proekt). Dobro formuliranata cel ja pottiknuva motiviranosta na u~enicite, ja
organizira i naso~uva nivnata rabota i im dava vizija za
kone~niot rezultat na celiot proekt.
7 | Proekti po muzi~ka umetnost

Formulirawe na celta:
Mesto i vreme: istata zaedni~ka sredba na proektniot
tim zaedno so nastavnikot (prodol`enie).
Nastavnikot: im predlaga na u~enicite da odgovorat
na pra{aweto Zo{to sakam da ja obrabotuvam ovaa tema?
(usno ili pismeno).
U~enicite: se iska`uvaat usno ili pismeno
Nastavnikot: vnimatelno gi slu{a (~ita) odgovorite
i treba da sfati koja od gorenavedenite grupi odgovori
preovladuva, odnosno so kakvi predznaewa i iskustva raspolagaat u~enicite. Isto taka, pomaga za formulacija na
celta (a po potreba i ja predlaga), vnimava na za~uvuvaweto na kolegijalna, prijatelska, konstruktivna atmosfera.
Formuliranata cel se zapi{uva na tablata, pod naslovot
na temata.

2. Detalno planirawe na aktivnostite za istra`uvawe,

odnosno raspored na probite i drugi podgotovki, a, isto
taka, podgotovka na prezentacijata, odnosno organizacijata i reklamata na scenskiot nastap.

Tek na planiraweto:
Utvrduvawe na globalnata vremenska ramka na proektot
mo`e da se napravi na krajot na prvata sredba, po selekcijata na temata i formuliraweto na celta. Nastavnikot im
pomaga na u~enicite, a, po potreba, i ja zema inicijativata, osobeno za odreduvawe na datumite. Po zavr{uvaweto
na prvata sredba nastavnikot mo`e da im dade zada~a na
u~enicite sekoj da razmisli kako bi trebalo da se odviva istra`uvaweto, odnosno da predlo`i aktivnosti i metodi. Na u~enicite mo`e da im se podeli list so pra{awa
na koi treba da odgovori sekoj u~esnik vo istra`uvaweto:
1. Kakvi informacii (podatoci) ni se potrebni?

PLAN na istra@uvaweTO:
Ovaa faza e obemna i vo sebe sodr`i raznovidni aktivnosti: planirawe i konkretno ostvaruvawe na planot.
U~enicite treba da sfatat deka vo proektot nema mesto za
improvizacija i nepromislenost, a tokmu dobriot plan,
iako ne garantira 100-procentno, no, sepak, vo ogromna
merka go odreduva uspehot.
Planirawe
Planiraweto treba da se odviva vo dve nasoki:
1. Utvrduvawe na globalnata vremenska ramka na proektot:
Za istra`uva~ki proekt:
- istra`uvawe (oddo);
- podgotovka na prezentacijata (oddo);
- zavr{na prezentacija (datum i mesto).
Za umetni~ki proekt:
- probi i drugi podgotovki (od...do...);
- organizacija i reklama na scenskiot nastap (od
do);
- generalna proba i scenski nastap (datum i mesto).
8 | Proekti po muzi~ka umetnost

2. Kolku informacii (podatoci) ni se potrebni?

3. Kade mo`eme da gi najdeme potrebnite informacii
(podatoci)?
4. Kolku vreme }e bide potrebno za da se obezbedat
informaciite (podatocite)?
5. Koj e najdobriot na~in za pribirawe na informaciite (podatocite)?
6. Kako da gi organizirame aktivnostite za da ja
ispolnime celta?
7. Koj e odgovoren za koi aktivnosti?
8. Koga }e ja zavr{ime sekoja od aktivnostite?
(Od: MODUL: PROEKTNA NASTAVA)
Pra{awata 1 i 2 se odnesuvaat na vidot na informaciite (podatocite): tekstovi od razli~en karakter (biografii, kritiki, analiti~ki statii itn.), statisti~ki
podatoci, snimki, noten materijal i sl., kako i nivniot
obem.
Pra{aweto 3 ve}e upatuva kon mo`nite izvori na informaciite (podatocite), odnosno lokaciite na istra`u
vaweto (biblioteki, institucii, privatni domovi).

Pra{aweto 4 ve}e predviduva na~elna vremenska ramka.

Pra{aweto 5 predviduva nasoki na metodologijta na
istra`uvaweto.
Pra{awata 6 i 7 upatuvaat kon formirawe na timovite
i raspredeluvawe na obvrskite.
Pra{aweto 8 upatuva kon podetalnoto planirawe i
raspredeluvawe na vremeto.
Iako ne mo`eme da o~ekuvame site u~enici maksimalno odgovorno da ja sfatat ovaa zada~a (a, objektivno,
tie ne se ni podgotveni da dadat iscrpni odgovori na site
pra{awa), sepak, ovaa zada~a }e gi natera da razmisluvaat.
Na slednata sredba tie }e dojdat so svoi razmisluvawa
staveni na hartija {to mo`e da bide baza za detalnoto
planirawe.
Na slednata vtora sredba se razgleduvaat ideite i
predlozite na u~enicite okolu tekot na proektot. Zada~a
na ovaa sredba e da se oformat timovite i da se napravi
detalnoto planirawe vo koe treba da se opfatat aktivnostite, nivniot redosled, vremetraeweto, opremata i da se
napravi raspored na izvr{itelite vo timovite.

Formirawe na timovi i zada~i

Planiraweto e tesno povrzano so raspredeluvaweto
na obvrskite, odnosno, so formiraweto na pomalite timovi. Sekoj od timovite realizira opredeleno podra~je.
Najva`no e sekoj od timovite da go ima definirano svoeto
podra~je na aktivnost i vo ramkite na sekoj tim to~no da
se raspredelat zada~ite za sekoj od u~esnicite. Sekoj tim
ne treba da bide pogolem od 3-5 ~lena. U~esnicite vo timot treba da izberat odgovoren. ^lenovite na timot treba
da opredelat mesto i vreme za odr`uvawe na sredbite, navremeno da se informiraat za planovite, zada~ite i tekot
na aktivnostite. Sekoj ~len na timot treba da ima ednakvi
mo`nosti za u~estvo, a podelbata na ulogite da bide jasna
i, najva`no e da najdat zaedni~ki jazik vo komunikacijata.
Vo istra`uva~kite proekti }e se izdvojuvaat timovite koi imaat sli~en karakter na dejnosta (istra`uvaweto)
vo konkretnite podra~ja {to se opfateni so sodr`inata
na proektot/ predmetot na istra`uvawe.

Vo umetni~kite proekti }e se izdvojuvaat timovi na

interpretatori (nositeli na programata na scenskiot nastap) i timovi koi vr{at druga istra`uva~ka rabota svrzana so podgotovka na scenskiot nastap (organizacija,
reklama, oblikuvawe na kostimite, oblikuvawe na scenata
itn.).
Pri formiraweto na timovite nastavnikot ja ima re{ava~kata uloga, iako svoite sugestii i odluki treba da
gi sproveduva takti~no i nenametlivo. Toj treba da gi ima
predvid `elbite na u~enicite, nivnite sposobnosti, karakterni osobini i me|usebni odnosi. Za ovie karakteristiki na u~enicite nastavnikot bi trebalo da bide, barem
delumno, informiran od prethodnata komunikacija so niv
vo nastavata. No, od osobena va`nost se prvite sredbi na
site u~esnici vo proektot, koga tie otvoreno diskutiraat
i se iska`uvaat, davaj}i mu mo`nost na nastavnikot da gi
proceni nivnite afiniteti za odredena dejnost, karakteristikite na li~nosta (otvorena ili povle~ena, srame`liva) i komunikacijata na ~lenovite na istra`uva~kiot
tim.
Po formiraweto na timovite i definiraweto na
podra~jata na nivnata aktivnost sekoj tim, vo prodol`enie
na istata sredba, treba da pristapi kon detalnoto planirawe za svojata rabota (aktivnosti, metodi i instrumenti,
oprema, lokacii na istra`uvawe, pribli`ni vremenski
ramki). Nastavnikot im pomaga na timovite i na krajot na
ovaa sredba se izgotvuva detalen plan na proektot.

[to treba da sodr`i planot na proektot?

Naslov na proektot

U~esnici vo proektot
(pomali timovi so odgovoren
za sekoj od timovite)

Nastavnik
(mentor i koordinator)
9 | Proekti po muzi~ka umetnost

Vo globalnata vremenska ramka i razrabotkata na

fazite na proektot treba da se navede:
- vidot na aktivnostite (istra`uvawe na teren, poseta, rabota vo biblioteka, probi);
- datumot, vremeto, mestoto;
- u~esnicite;
- odgovorniot;
- opremata.
Bidej}i nekolku aktivnosti mo`at da se odvivaat
istovremeno (vo ist period, na ist datum od razli~ni
istra`uva~ki grupi), pri izgotvuvaweto na planot treba
da se vodi smetka za hronolo{ki jasno prika`uvawe na redosledot na aktivnostite.

Sobirawe na podatoci
Vo ovaa faza ve}e se odviva timskata rabota. Najva`no
e sekoj tim da go definira karakterot na istra`uvaweto
(rabota na teren, studiska poseta, istra`uvawe vo biblioteka i/ili arhiva, prebaruvawe na Internet, poseta na li~nosti i sl.). Za sekoe od ovie istra`uvawa treba da ima
izgotveno instrumenti, (tabeli za pribirawe podatoci,
pra{alnici isl.) i oprema (penkalo, hartija, diktofon,
fotoaparat, videokamera itn.).

1. Dokumentirawe na istra`uva~kiot proekt

XXZo{to?
XXZa kogo?
XXKako?
XXKoga?
XX?

2. Dokumentacija za proektot
XXFascikli za proekt
XXZavr{en izvae{taj na proekt

10 | Proekti po muzi~ka umetnost

Istra@uva^ki proekt:
U~enicite: gi podgotvuvaat instrumentite za istra
`uvawe, se snabduvaat so opremata, se podgotvuvaat za posetite so pribirawe osnovni informacii za instituciite i li~nostite koi }e gi posetuvaat.
Nastavnikot: gi konsultira u~enicite vo vrska so
instituciite i li~nostite koi mo`e da se posetat; gi
podgotvuva za posetite so davawe upatstva i informacii
za instituciite i li~nostite; gi pregleduva tabelite za
sreduvawe podatoci i pra{alnicite; im pomaga da nabavat
oprema; im zaka`uva sredbi.

Umetni^ki proekti

Timot na interpretatori:
U~enicite: pribiraat audio, video snimki i noten
materijal, odreduvaat programa za scenskiot nastap, odreduvaat potrebni muzi~ki instrumenti i oprema.
Nastavnikot: gi proveruva sobranite materijali,
gi sovetuva u~enicite vo vrska so programata, imaj}i ja
predvid namenata na koncertot, karakterot na auditoriumot, karakterot i me|usebnata usoglasenost na delata za
izvedba.

Timot za organizacijata i reklamate:

U~enicite: gi sobiraat materijalite za reklamata
(likovni i tekstualni) od soodvetni institucii, mediumi,
Internet.
Nastavnikot: gi upatuva u~enicite vo soodvetnite institucii, im poso~uva mediumi i veb - stranici, im
zaka`uva sredbi.
Nastavnikot treba da ima jasen uvid vo rabotata na
sekoj tim. Zatoa sekoj tim treba da ima to~no opredelen
termin za sredbata so nastavnikot (po potreba, mo`e da se
zaka`uvaat i vonredni sredbi so celiot tim ili so odgovorniot vo nego). Vo tekot na ovaa faza treba da se napravat i 2-3 sredbi na celiot proekten tim na koi tie }e ja

pretstavat svojata rabota, rezultatite do koi ve}e do{le i

perspektivite za ponatamo{nite aktivnosti.

vetuva u~enicite za vokalnata interpretacija soodvetna

na karakterot i sodr`inata na pesnata.

Otkako }e se soberat, podatocite se grupiraat vo pregledi spored slednite pra{awa:

Timot za organizacija i reklama na scenskiot nastap:

pravi skici za reklamni materijali, organizira najavi i
nastapi vo mediumite, dogovara za sala za scenskiot nastap i pomo{ni prostorii.

XX Kakvi informacii imame koi nudat mo`ni odgovori

na problemot {to go istra`uvaat u~enicite?
XX Kakvi informacii sobravme koi ne se korisni?
XX Kako mo`eme da gi organizirame ideite i informaciite za da odgovorime na pra{aweto/
XX Kako mo`eme da gi pretstavime informaciite na jasen i uverliv na~in?
XX Dali treba da sobirame u{te podatoci?
(Od: MODUL: PROEKTNA NASTAVA)

Analiza i sreduvawe na podatocite

Vo ovaa faza sekoj tim gi analizira dobienite podatoci i proveruva dali gi ima dovolno, dali so niv se ispolnuva celta. Va`no e da se izbere soodveten na~in na nivnoto sreduvawe i prika`uvawe (tekst, tabeli, grafikoni,
sliki itn.) za tie da stanat jasna potkrepa za izveduvawe
na zaklu~ocite.
U~enicite gi sistematiziraat, klasificiraat, prebrojuvaat, hronolo{ki podreduvaat itn. dobienite podatoci, izbiraat soodveten na~in na nivnoto prika`uvawe,
gi oblikuvaat stavovite i formuliraat zaklu~oci.
Nastavnikot gi konsultira u~enicite vo vrska so
na~inot na analiza na podatocite i nivnoto logi~ko podreduvawe soodvetno na celta na istra`uvaweto, im pomaga da gi definiraat stavovite i zaklu~ocite.

Timot na interpretatorite
U~enicite gi pravat probite (odvoeni i zaedni~ki),
gi nau~uvaat delata za scenskiot nastap, pravat koncept na
interpretacijata.
Nastavnikot: im pomaga na u~enicite racionalno da
gi organiziraat probite, prisustvuva na probite i gi so-

Nastavnikot: gi konsultira u~enicite vo vrska so

izgledot na reklamnite materijali i tekstovite vo mediumite, proveruva lista na pokaneti, organizira sredbi so
odgovornite za prostoriite vo koi }e se odr`uva koncertniot nastap.

Faza na akcija
Vo ovaa faza se pravi plan za akcija, odnosno podgotovka na prezentacijata. Planot sodr`i zada~i koi treba
da odgovaraat na pra{awata, i toa:
XX [to sakame da napravime?
XX Kako }e go postigneme toa?
Potoa se izgotvuvaat ~ekorite za tekot na prezentacijata.
Bidej}i proektniot tim e sostaven od mali timovi koi
istra`uvaat na razni poliwa sekoj od niv treba da napravi svoj del od zaedni~kta prezentacija. So ~ekorite treba
da se napravi redosledot na prezentaciite na timovite
vo celosnata prezentacija. Koj i koga }e prezentira, so
pomo{ na {to i kogo? Otkako s$ ova }e se isplanira, treba da se vidi dali e postignata celta, odnosno dali prezentacijata e dobro podgotvena. Zatoa kako biten element
na podgotovkata na zavr{nata prezentacija ja izdvojuvame
slednava etapa:
Prezentacija na rezultatite od istra`uvawata vo
timot.
Vo ovaa etapa sekoj tim ja podgotvuva i ja ve`ba prezentacijata na svojot del od rabotata. Potoa sledi zaedni~koto pretstavuvawe: sekoj tim gi prezentira svoite rezultati pred ostanatite timovi kako edna celina. Va`no e
sekoj od u~esnicite vo timot da ima del vo prezentiraweto. Na ovaa etapa ve}e sleduva iska`uvawe na vpe~atoci,
11 | Proekti po muzi~ka umetnost

davawe sugestii, odnosno, postoi me|usebna evalvacija na

rabotata na u~esnicite vo celiot proekten tim.
Preku evalvacijata treba da se otkrie dali e postignata celta, da se korigira, dopolni ili da se skrati prezentacijata.

Koj prezentira
za kogo?
Oddelni
rabotni grupi

Mal tim

U~enicite ja podgotvuvaat i ve`baat svojata prezentacija, ja pretstavuvaat pred drugite timovi.

Nastavnikot postojano gi nadgleduva u~enicite vo procesot na izgotvuvawe i ve`bawe na prezentacijata, gi sovetuva vo vrska so nea.

Prezentacija na proektot (scenski nastap)

Celoto
oddelenie

Vo ramkite na oddelenieto
Za drugite
oddelenija

Za celo u~ili{te

Za u~enici i roditeli

Prezantacija
zo{to?

Za javnosta (mediumi)

Prenesuvawe na znaewe, iskustva...

Dokaz na uspehot
Pretstavuvawe na
u~ili{teto
Natprevar
Donesuvawe finansiski
sredstva od sponzori

Prezantacija
kako?

Planirawe

Podgotovka

12 | Proekti po muzi~ka umetnost

Realizacija

Evalvacija

Za natprevar

Za lokalnata
zaednica i dr.

Prezentacijata e zavr{en ~in na sevkupnata proektna

aktivnost, nejziniot rezultat, koga vlo`eniot trud, dobienite podatoci i postignuvawa na u~enicite stanuvaat
dostapni na potesnata i po{irokata javnost. Zatoa mnogu
e va`no ovoj ~in da bide dobro organiziran, sve~en, promislen do najmali detali, da mu se dade zna~ewe. Za dobar
tek na prezentacijata/scenskiot nastap treba da se napravi specijalen plan na negovoto odvivawe so vremenski
termin, postapkite i odgovornite (vo kolku ~asot treba
da dojde timot, koi tehni~ki pomagala treba da se namestat i proverat, po potreba kade }e se presoblekuvaat
u~esnicite, kade }e se raspejuvaat i rasviruvaat, koj }e
gi do~ekuva i smestuva gostite itn.). Toa e osobeno va`no
ako prezentacijata/scenskiot nastap se odviva nadvor od
u~ili{teto, na tu| teren.
U~enicite gi izvr{uvaat dogovorenite obvrski okolu
podgotovkata i tekot na prezentacijata/scenskiot nastap.

Nastavnikot ja sledi situacijata, gi ohrabruva

u~enicite, pravi psiholo{ka podgotovka i dobar {timung,
im pomaga vo izvr{uvawe na podgotovkite i go kontrolira
tekot na prezentacijata/scenskiot nastap.

Evalvacija na proektot
Po zavr{uvaweto na prezentacijata/scenskiot nastap proektniot tim se sobira na zavr{na sredba na koja
treba da se dade rezime vo vrska so zavr{enata proektna
aktivnost. U~enicite treba da steknat vpe~atok na dobro
zavr{enata i zna~ajna rabota vo tekot na koja tie se zbogatile so novi znaewa i iskustva, steknale prijatelstva,
stanale del od po{irokata sredina, se promenile.
U~enicite gi razmenuvaat vpe~atocite i iskustvata
od vkupnata aktivnost za vremetraewe na proektot i od
zavr{nata prezentacija/scenskiot nastap, davaat ocena na
svojata istra`uva~ka rabota/scenskiot nastap i za rabotata na drugite timovi.
Nastavnikot gi iska`uva svoite vpe~atoci za proektot
vo celina i ja analizira rabotata na u~enicite, gi ohrabruva i pottiknuva ponatamu da gi primenuvaat steknatite
iskustva od ovoj vid umetni~ka dejnost, im uka`uva na dobrite i slabite strani na nivnata rabota na proektot.

5. SLEDEWE I OCENUVAWE NA
POSTIGAWATA NA U^ENICITE
Postigawata na u~enicite vo proektnite aktivnosti
od muzi~kata umetnost se odnesuvaat, od edna strana, na
razbirawe i usvojuvawe na specifikite na proektot kako
nastavna forma, a od druga na usvojuvawe konkretni znaewa i umeewa preku u~estvo vo konkreten proekt.
Sledeweto i ocenuvaweto na postigawata na u~e
nicite }e se vr{i preku nabquduvawe i vrednuvawe na:
anga`iranosta, to~nosta i odgovornosta vo izvr{uvawe na
zada~ite, interesot, zalagaweto, davaweto idei i kreativnosta na u~enikot.

PRETSTAVUVAWE NA NASTAVNITE
TEMI - PROEKTI
1. Proekt: Muzi^ki novinari
Cel na proektot Muzi~ki novinari e u~enikot/u~eni~kata da gi pro{iruva znaewata od oblasta na muzikata
i istaknatite avtori od razli~ni epohi i zemji, da stekne
soznanija za nivniot `ivot i tvore{tvo, kako i nivnoto
muzi~ko i vonmuzi~ko opkru`uvawe, da oformi sopstven
stav za avtorot i negovite dela i da go prika`e preku
prezentacija ~ij{to vid koja{to samiot }e ja odredi. Vo
sodr`inite na proektot poso~eni se istaknati kompozitori, kako i doma{ni avtori ~ie{to tvore{tvo pobuduva
interes za prodlabo~eno izu~uvawe. Sepak nastavnikot,
zaedno so u~enicite, e sloboden da izbere i drugi avtori
ili reproduktivni umetnici spored sopstvenite afiniteti, karakteristikite na lokalnata sredina i potrebite
na nastavata. Preku u~estvoto vo ovoj proekt u~enicite se
osposobuvaat da gi formuliraat svoite misli, verbalno
da se izrazuvaat za muzikata, gi iska`uvaat svoite emocii i ~uvstva, da diskutiraat, da gi soslu{uvaat stavovite
na drugite i da gi branat sopstvenite stavovi, kriti~ki
da prio|aat kon izvorite na informaciite, da slu{aat i
razmisluvaat za muzi~kite dela koi stanuvaat del od nivniot intelektualen i emocionalen razvoj.
Finalen proizvod: prezentacija, napisi i drugi materijali (sliki, fotografii, bro{uri i sl.).

Organizacija na proektnite aktivnosti

(detalen pregled na fazite od proektot):
Selekcija na tema
U~enicite se opredeluvaat za kompozitor ili interpretator ~ie{to tvore{tvo }e go istra`uvaat i prezentiraat. Tuka doa|aat do izraz nivnite prethodni soznanija i
iskustva, no i `elbata da steknat sosema novi, dotoga{ za
niv nepoznati soznanija i iskustva.
Nastavnikot im ja pretstavuva na u~enicite dejnosta na muzi~kiot novinar. Za taa cel, na prvata zaedni13 | Proekti po muzi~ka umetnost

~ka sredba treba da se napravi razgovor na koj u~enicite

so pomo{ na nastavnikot zaedno }e dojdat do soznanija i
mislewa koi se mo`nostite, karakteristikite i specifikite na ovaa dejnost. U~enicite }e gi iska`at svoite
iskustva. Za nekoi od niv dejnosta na muzi~kiot novinar
}e asocira so usno izvestuvawe na radio i televizija so
davawe informacii za muzi~kite nastani, intervju so
umetnicite, razgovor vo studioto i sl., kako i za ulogata
na novinarot-voditelot. Za drugi taa dejnost }e asociira
na pi{uvawe na tekstovi vo vesnici, spisanija, Internet
stranici, odnosno so ulogata na novinar-pisatel. Potoa
nastavnikot im pomaga na u~enicite da gi iska`at svoite
prethodni iskustva i soznanija za vidovite na novinarski
tekstovi, kratki izvestuvawa, najavi na nastanite, kritiki, poobemni osvrti za pove}e nastani, esei za `ivotot
i deloto, intervjua koi{to u~esnicite vo proektot mo`e
da gi izgotvuvaat. Nastavnikot pomaga za opredeluvawe
na avtor ili interpretator, sledej}i gi iska`uvawata na
u~enicite i procenuvaj}i go nivnoto iskustvo vo muzi~kata umetnost i nejzinite istaknati dejci. Iako se o~ekuva
deka u~enicite poseduvaat odredeni informacii za ovoj
`anr i negovite pretstavnici, sepak, tie se minimalni i
povr{ni. Zatoa, nastavnikot mo`e nenametlivo da gi pottikne za istra`uvawe za odreden avtor ili interpretator
koj ne im e poznat na u~enicite, motiviraj}i gi da steknat
novi soznanija i iskustva. Nastavnikot mo`e da pomogne
pri kone~noto definirawe na temata na proektot (pokraj
standardnite @ivotot i deloto na, mo`e da se poso~at
temite po primer na slednive: Godi{nite vremiwa od
A. Vivaldi - od prolet do zima; Mocart - ~udo od dete;
Prokopiev i makedonskiot muzi~ki folklor i sl.).

govi dela, odnosno da doznaam ne{to sosema novo za

mene itn.;
- da gi oblikuvam moite soznanija vo svoj tekst/tekstovi;
- da napravam usna prezentacija;
- da gi zainteresiram drugite.

Faza na istra@uvawe
Planirawe
U~enicite pravat izbor na materijali i informacii
koi im se neophodni za postignuvawe na celite. Vo proektot Muzi~ki novinari tie se: snimki od delata, pi{ani
ili elektronski tekstovi za avtorot, izveduva~ite, deloto,
programi od koncerti na koi se izveduvalo deloto {to se
obrabotuva ili drugi dela na dadeniot avtor, razgovori
so li~nostite koi gi poseduvaat potrebnite informacii
i svedo{tva (izveduva~i, kriti~ari, novinari i drugi
u~esnici i svedoci od razli~ni generacii, ako stanuva
zbor za avtorot od dene{nicata - i samiot avtor), noten
materijal.
Nastavnikot vo ovoj slu~aj treba da im dade informacija za odredeni specifiki na deloto (postoewe na sonet
na prvata strana na partiturata na sekoj od koncertite,
podatok za gradot vo koj Vivaldi najdolgo prestojuval i
sozdaval Venecija itn.), potoa nenametlivo im pomaga na
u~enicite pri formiraweto na timovite.

Formirawe na pomali grupi i zada~i

Postavuvawe celi: u~enicite treba da gi formuliraat celite koi sakaat da gi realiziraat.

Primer: grupa za istra`uvawe na `ivotot i tvore{tvoto

na Vivaldi;

Primer: za temata Godi{nite vremiwa od A. Vivaldi

- od prolet do zima mo`e da se postavat slednive celi:

grupa za istra`uvawe na opkru`uvaweto na Vivaldi (Venecija);

- da doznam pove}e za deloto Zima od Vivaldi koe go

imam ve}e slu{ano;
- da gi zapoznaam ostanatite dela od ciklusot
Godi{ni vremiwa da gi slu{am i da doznaam
pove}e za niv;
- da doznaam pove}e za Antonio Vivaldi i drugite ne-

grupa za istra`uvawe na sonetot kako poetska

forma;

grupa za istra`uvawe na violinski koncert

kako muzi~ki `anr;

grupa za poseta na izveduva~i, kriti~ri, novi

14 | Proekti po muzi~ka umetnost

nari i drugi u~esnici i svedoci od razli~ni se pravi intervju (dava kratka informacija za `ivotot i
generacii koi gi izveduvale ili istra`uvale dejnosta, poso~uva drugi mo`ni izvori na informaciite),
Godi{nite vremiwa, odnosno drugite dela na im obezbeduva potreben materijal, im zaka`uva sredba.
Vivaldi.
Otkoga }e se utvrdi brojot i sostavot na timovite tie gi
dobivaat zada~ite, odnosno aktivnostite koi treba da gi
izvr{at. So toa po~nuva da se pravi detalnoto planirawe
na aktivnostite na timovite spored {emata i kone~niot
plan na celiot proekt.

Sobirawe na podatocite
Vo ovaa faza u~enicite go realiziraat planot za
istra`uvawe: pribiraat podatoci, gi posetuvaat instituciite i poedincite, baraat tekstualni podatoci i drugi
potrebni materijali za realizacijata na celta prezentacijata.
Aktivnosti na grupite:
Vo ovoj proekt prvite ~etiri grupi imaat ist ili
sli~en karakter na aktivnostite: nivnata osnovna zada~a
e da gi nao|aat tekstualnite podatoci vo razli~ni izvori (biblioteki enciklopedii, knigi, vesnici, spisanija
i dr., Internet).
Nastavnikot im zaka`uva poseti na instituciite
(Univerzitetska biblioteka, biblioteka na muzi~ko-obrazovnite ustanovi, republi~ki i gradski arhivi), im
poso~uva literatura i veb - stranici na Internet.
Grupata za poseta na izveduva~i, kriti~ari, novinari
i drugi u~esnici i svedoci od razli~ni generacii koi
gi izveduvale ili istra`uvale Godi{nite vremiwa,
odnosno drugite dela na Vivaldi ima poinakov karakter
na aktivnostite: bidej}i tie se sretnuvaat so konkretni
lu|e i razgovaraat so niv, treba da imaat barem najop{ta
pretstava za taa li~nost, odnosno da doznaat nekakvi podatoci za nea. Potoa timot gi izgotvuva pra{alnicite za
intervjua, odreduva materijali/oprema {to se potrebni za
vodewe na intervju.
Nastavnikot ima osobeno zna~ajna uloga tokmu vo podgotovkata na u~enicite za sredbata so li~nosta so koja }e

OBRAZEC NA PRA[ALNIK ZA INTERVJU

Nastavnikot i ~lenovite na grupata izgotvuvaat pra{al
nik za intervjuto koj{to mo`e da opfa}a: pretstavuvawe
na grupite pred liceto so koe{to se vodi intervjuto. Pritoa se objasnuva osnovnata zada~a na u~enicite koi{to go
vodat intervjuto.
XX VOVEDEN DEL
Na po~etokot na sredbata u~enicite treba u~tivo da se
pozdravat so sogovornikot, da mu se pretstavat. Odgovorniot na grupata treba da mu se zablagodari za izdvoenoto
vreme i da go zamoli za dozvola da se koristi diktafon.
Odgovorniot na grupata: go ka`uva imeto na u~ili{teto
i na u~enicite vo proektot Godi{nite vremiwa od A.
Vivaldi od prolet do zima (sekoj u~enik/u~eni~ka go
ka`uva svoeto ime i prezime). Potoa se zablagodaruva za
soglasnosta na sogovornikot da se sretne so u~enicite i
za izdvoenoto vreme. Vo obra}aweto isto taka zabele`uva
deka znaej}i za negovite izvedbi na ova delo, bi sakale da
postavat nekolku pra{awa i da go zamolat sogovornikot da
im dozvoli da koristat diktafon.
Pra{awa za intervjuto
XX GLAVEN DEL
I tema: Izvedbata na Godi{nite vremiwa
od strana na sogovornikot
1. Zo{to se odlu~ivte za izvedbata na Godi{nite vremiwa od Antonio Vivaldi?
2. Kolku pati dosega ste go izvele ova delo?
3. Koi bea Va{ite sorabotnici (orkestri, dirigenti) vo
izvedbite?
4. Koi izvedbi najve}e gi pametite i zo{to?
5. Dali imate snimka na nekoja od ovie izvedbi?
15 | Proekti po muzi~ka umetnost

II tema: Li~nite stavovi na sogovornikot

za Godi{nite vremiwa (estetski
i stru~no-tehni~ki)
6. Kako ja do`ivuvate muzikata na Vivaldi?
7. Koi se predizvicite da se izveduva deloto Godi{nite
vremiwa? (Nastavnikot treba da im pojasni na
u~enicite deka stanuva zbor za tehni~ka podgotvenost, umetni~ka zrelost na interpretatorot, odnosno iskustvo so izvedbata na delata od Vivaldi i
drugi avtori od toj period Bah, Hendl.)
8. Kolku treba da se ve`ba za da se izveduva deloto
Godi{nite vremiwa?
9. Sigurno ste slu{ale drugi violinisti kako go svirat
ova delo. ^ija izvedba Vi se dopa|a i zo{to?
10. Imate li omilen koncert od Godi{nite vremiwa?
11. Dali bi se slo`ile da dojdete kaj nas vo u~ili{te
da gi spodelite Va{ite misli i iskustva so drugite
u~enici, a, mo`ebi, i da ni otsvirite fragment od
Godi{nite vremiwa po Va{ izbor?
XX ZAVR[EN DEL
Odgovorniot na grupata se zablagodaruva za razgovorot, iska`uva `elba sogovornikot da go poseti osnovnoto
u~ili{te kade {to }e govori na tema: Godi{nite vremiwa od A. Vivaldi.
NAPOMENA: Pra{awata treba da bidat rasporedeni me|u site u~esnici vo timot. Samata tematika na
pra{awata mo`e da go odredi na~inot na rasporeduvaweto.
Vo poso~eniot pra{alnik za dvete temi se sodr`at re~isi ist broj pra{awa. Ako vo timot se 4 u~esnici, rasporeduvaweto na pra{awata mo`e da bide 3+2+3+3. Ako se 5,
toga{ rasporeduvaweto na istite mo`e da bide 3+2+2+2+2.
Odgovorniot vo timot, pokraj svoite pra{awa, go ka`uva
vovedniot i zavr{niot pozdrav so sogovornikot.
Nastavnikot treba da gi podgotvi u~enicite za situacija vo koja nivniot sogovornik, od svoja strana, mo`e
16 | Proekti po muzi~ka umetnost

da im postavi pra{awa na u~enicite kako do{le do

ideja za eden vakov proekt, kako do{le do ideja da napravat razgovor tokmu so nego (nea), kakva muzika slu{aat i
sl. U~enicite treba da bidat podgotveni da odgovorat na
vakvite pra{awa, da ne se sramat, da sfatat deka so toa sogovornikot projavuva iskren interes kon niv (pretstavnici na mladata generacija), saka da gi razbere nivnite
stavovi, podobro da gi zapoznae. Toa }e pridonese za sozdavawe poopu{tena atmosfera na intervjuto, odnosno, za
negovoto pouspe{no sproveduvawe.

Analiza i sreduvawe na podatocite

Vo ovaa faza sekoj od timovite vr{i detalna analiza
na podatocite koi gi pribral sekoj ~len od timot, se pravi
selekcija na podatocite i, eventualno, se utvrduva potrebata od dodatno istra`uvawe.
Nastavnikot: gi konsultira u~enicite da gi procenat
i selektiraat podatocite, im pomaga da procenat dali se
dovolni sobranite podatoci, ili pak ima potreba od dodatno istra`uvawe, gi konsultira vo vrska so na~inot na
prezentacijata i go proveruva nejzinoto izgotvuvawe.

Faza na akcija

Plan za akcija
Tim: Muzi~ki novinari: Marija, Naum, Mare, Stoj~e,
Nikola, Ver~e, Aleksandar, Maja, Violeta, Jovan, Marina,
Viki, Ane, Kole, Nata{a i Nina
Koordinator: (ime i prezime na nastavnikot)______

[to sakame da napravime?

Da doznaeme pove}e za deloto Zima od Vivaldi koe ve}e go imame slu{ano

Kako }e go postigneme toa?

Javen ~as

^ekor 1:
Pre~ek na gostinot

Koj?
Marija, Naum

Koga?
Pred po~etokot na ~asot

So podarok flaer
na koj ima sliki od
istra`uvaweto so posveta

^ekor 2: Pretstavuvawe na
timot i nivnata cel

Mare, Stoj~e

Na po~etokot na ~asot

Usna prezentacija

^ekor 3:
Pretstavuvawe na `ivotot i
tvore{tvoto na Vivaldi

Nikola, Ver~e, Aleksandar

Po najavata na Mare i Stoj~e

Pismen izve{taj, a vo pozadina odi delotoZima

^ekor 4:
Pretstavuvawe na sonetot
kako poetska forma

Maja, Violeta, Jovan

Po pismeniot izve{taj

Prisustvo na nastavnikot
po makedonski jazik

^ekor 5:
Violinski koncert
kako muzi~ki `anr

Marina, Viki Ver~e, Ane

Na krajot na prezentacijata

Preku slu{awe na
Godi{nite vremiwa

^ekor 6:
Gostinot violinist (mo`e i
u~enik od drugo oddelenie
koj sviri na violina)

Kole, Nata{a, Nina

Po zavr{etokot
na koncertot

Diskusija, razgovor i izvedba na del od Godi{nite

vremiwa od strana na
gostinot

Dali sme ja postignale

celta?

DA

Komentari

Zadovolni sme od sprovedenoto intervju so sogovornikot i dobienite novi

informacii za deloto
Zima

Vo ovaa faza se utvrduva na~inot na pretstavuvaweto

na podatocite i se izgotvuva prezentacijata na sekoj od
timovite (hamer, poster, pismen izve{taj/esej, portfolio,
Power Point).

Vo istata faza se izgotvuvaat materijali koi }e pretstavuvaat kone~en rezultat na ovoj proekt (na primer,
bro{ura so tekstovi, videosnimka od intervju, audiosnimka so deloto itn.). Site podgotveni materijali se pretstavuvaat pred celiot proekten tim i se pravi me|usebna
evalvacija.

17 | Proekti po muzi~ka umetnost

Vsu{nost, tokmu vo ovaa faza doa|a do postepenoto

sozdavawe na finalniot novinarski proizvod pi{aniot
tekst (gorenavedenite pokratki i podolgi tekstovi za objavuvawe vo vid na pi{an materija kaj prvite 4 tima ili
scenario za TV emisija kaj 5-ot tim od tip na razgovor
vo studioto koj mo`e da se izvr{i kako sredba so odredena li~nost ne samo na zavr{nata prezentacija, tuku i na
redoven ~as ili na von~asovnite u~ili{ni aktivnosti).
Zatoa e va`no u~esnicite na timovite da gi probaat svoite
sili vo pi{uvawe na razli~ni tekstovi, a nastavnikot
nenametlivo da gi poso~uva nasokite, stilot, obemot na
pi{uvaweto (ovie aktivnosti dobro e da se odvivaat vo
koordinacija so nastavnikot po maj~in jazik i literatura,
kako i nastavnicite po istorija, likovno obrazovanie i
drugi, vo zavisnost od potrebite na izbranata tema).

zavr[na prezentacija
Vo ovoj proekt zavr{nata prezentacija mo`e da bide
interesna i raznovidna, da vklu~uva pove}e aktivnosti:
prezentacija na temite od sekoj tim, razgovor so gostin,
koncertna izvedba na fragment od deloto. Zatoa taa treba
osobeno vnimatelno da se isplanira, jasno da se podelat
ulogite na prezenterite, da se predvidi vremetraeweto
na aktivnostite za da ne se zamorat u~esnicite, gostite i
publikata.

Zavr[na evalvacija
So zavr{nata sredba i evalvacija se ozna~uva krajot na
proektot i, istovremeno perspektivata za natamo{nite
aktivnosti na u~esnicite vo proektniot tim (na primer, aktivna poseta na koncerti, prodol`uvawe na istra`uvawata
po ovaa i sli~ni temi vo biblioteki i na Internet itn.).

Sledewe i ocenuvawe na
postigawata na u~enicite
Sledeweto i ocenuvaweto na postigawata na u~eni
cite }e se vr{i preku nabquduvawe i vrednuvawe na: anga
`iranosta, to~nosta i odgovornosta vo izvr{uvaweto na
18 | Proekti po muzi~ka umetnost

zada~ite, projaveniot interes i davaweto idei, kreativnosta, usvojuvaweto i primenata na novite znaewa.

2. Proekt: Muzi^ki folklor okolu nas

Cel na proektot Muzi~ki folklor okolu nas e
u~enikot/u~eni~kata da razviva qubov i interes kon
folklornoto nasledstvo preku sopstvenite istra`uvawa,
analizirawa, otkrivawa na novi soznanija i dostignuvawa
vo oblasta na narodnite pesni i narodnite obredi povrzani so praznicite - Kolede, Pro~ka, \ur|ovden, Veligden
i dr. Preku u~estvoto vo proektot u~enicite se pottiknuvaat za individualna i grupna sorabotka, organizirawe na
timski aktivnosti vo ramkite na u~ili{teto (formirawe
na sopstvena peja~ka folklorna grupa, prilo`uvawe na
vizuelni i auditivni materijali na raznovidni izvorni narodni pesni i obi~ai), kako i pronao|awe na drugi mo`nosti za sorabotka von u~ili{teto (poseta na KUD,
Institutot za folklor, razni koncerti na narodna muzika
i intervju so peja~ na izvorni i novosozdadeni narodni
pesni).
Finalen proizvod: javen nastap, prezentacija, snimka
(audio/video CD).

Organizacija na proektnite aktivnosti

(detalen pregled na fazite od proektot):
Selekcija na tema
U~enicite se opredeluvaat za narodnite pesni i narodnite obi~ai koi bi sakale da gi izveduvaat, karakteristi~ni za sredinata. Tuka doa|a do izraz nivnata `elba
za prou~uvawe na narodnata tradicija i obi~aite vo uloga
na peja~i, sobira~i na narodni pesni, kako i namenata na
javniot nastap (povod, karakteristiki na publikata itn.).
Se o~ekuva deka u~enicite mo`at da predlo`at pove}e
temi: na primer, narodni pesni i narodni obi~ai povrzani so praznicite: Kolede, Pro~ka, \ur|ovden, Veligden ili
drugi praznici karakteristi~ni za sredinata, etni~kata
grupa, verskata zaednica.

Postavuvawe celi - u~enicite treba da formuliraat

cel na proektot/ temata.

poseta na KUD , izveduva~i na narodni pesni,

organizacija, propaganden materija, tehni~ka realizacija na javniot nastap;
interpretatori na samiot obred.

Primer: za temata Kolede mo`e da se postavat slednive celi:

- da gi spodelam so slu{atelite pesnite i obi~aite
koi ve}e gi znam - svrzani so praznicite vo mojata
sredina;
- da nau~am obi~ai za nekolku praznici za koi sum
~ul(a), no ne gi znam;
- da doznaam pove}e za narodnata tradicija vo sredinata kade se nao|am, no i po{iroko (avtori, interpretatori, priredbi, festivali, snimki i sl.),
odnosno da doznaam ne{to sosema novo za mene itn.

Nastavnikot nenametlivo im pomaga na u~enicite pri

formiraweto na grupite (ZABELE[KA: vo konkretniov
proekt osobeno delikatno pra{awe }e bide - koi }e bidat
interpretatorite na obredot. Mo`e da se pretpostavi deka
site u~enici ne poseduvaat vokalni i kreativni sposobnosti za izveduvawe na samiot obred. Zatoa nastavnikot
treba takti~no da pomogne za raspredeluvaweto na ulogite
vo timovite, da najde na~in site prijaveni u~enici da gi
poka`at svoite vokalni i kreativni sposobnosti na probite i samite da odlu~at dali mo`at da odgovorat na barawata za izveduvawe na samiot obred).

Nastavnikot ja nadgleduva postapkata za izbor na temata.

Vo ovoj proekt, celta mo`e da bide i izgotvuvawe na CD

so pesnite i obi~aite na Kolede kako finalen proizvod
od ovaa proektna aktivnost.

Faza na istra@uvawe
Za da gi realiziraat celite, u~enicite treba da napravat izbor koi materijali i informacii im se neophodni
za istra`uvaweto so ogled na specifikata na proektot
(snimki od pesnite, pi{ani ili elektronski tekstovi za
muzi~kiot folklor i obi~ajnite pesni, razgovori so narodnite peja~i nositelite na tradicijta, istra`uva~i
na folklorot, novinari i drugi u~esnici i svedoci od razli~ni generacii, tekstovi na pesnite).
Spored poso~eniot model za utvrduvawe na globalnata
vremenska ramka, opredeluvawe na ~lenovite na grupite,
nivnite zada~i i detalno planirawe na aktivnostite na
grupite se prezamaat slednite ~ekori:

Formirawe na grupite i postavuvawe zada~i

Na primer, se formiraat grupite za:
istra`uvawe na izveduvaweto na obi~ajot Kolede kaj
postarite generacii;

Sobirawe na podatoci
Primeri na aktivnostite na grupite:
grupa za istra`uvawe na po~etocite i pri~inite
na izveduvaweto na obi~ajot kolede; gi nao|a tekstualnite podatoci za toa kako i na koj na~in se
izveduva obi~ajot i pesnite {to se svrzani za nego
(biblioteki - vesnici, spisanija i dr. od soodvetnite vremenski periodi, knigi, Internet, postari
lu|e, folkloren institut) ili intervjua so postari
lica.
Primer na pra{awa za vozrasni lica:
1. Dali ste odele na kolede?
2. Kolku godini ste imale toga{?
3. Vo koj period od godinata se pravi kolede?
4. Dali odele i ma{ki i devoj~iwa?
5. Koga tropavte na vrata {to dobivavte
na podarok?
6. Vo {to gi stavavte podarocite
(tkaeni torbi~ki)?
7. Dali palevte ogin?
8. Zo{to go palevte?

19 | Proekti po muzi~ka umetnost

9. [to pravevte okolu oginot(igravte,

peevte go preskoknuvavte)?
10. Otpejte ja pesnata {to ste ja peele toga{.
11. Dali se maskiravte na kolede?
Nastavnikot im poso~uva veb - stranici na Internet,
gi konsultira u~enicite za instituciite i poedincite kaj
koi mo`at da gi dobijat podatocite i im gi zaka`uva posetite i sredbite; gi proveruva podgotvenite materijali
(pra{alnici, tabeli i sl.).
Grupata za poseta na KUD, izveduva~i na narodni
pesni gi posetuva licata {to se predvideni za poseta i pravi intervju so niv.
Primer za pra{awa za koreografot na dru{tvoto:
1. Dali na repertoarot imate koledarski pesni
i igri?
2. Kakvi drugi obredni igri imate
na repertoarot?
3. Dali ima interes kaj publikata za vakvi igri?
4. Koj e avtor na koreografiite na igrite?
Nastavnikot gi podgotvuva u~enicite za sredbata so
li~nosta so koja }e se pravi intervju (dava kratka informacija za `ivotot i dejnosta), im obezbeduva potreben materija, im zaka`uva sredba.
Grupata za organizacija, propaganden materija,
tehni~ka realizacija na obredot: prou~uva propagandni
materijali za razli~ni koncerti i sobira primeroci od
plakati, flaeri i drugi materijali.
Nastavnikot gi upatuva u~enicite vo soodvetnite institucii (MMM, KUD, detski festivali i sl.) i im zaka`uva
poseta.
Grupata za izveduvawe na obredot gi nao|a snimkite
od pesnite i obi~ajot za kolede, gi selektira pesnite za
samiot obred, gi proveruva i utvrduva tekstovite na pesnite; gi u~i pesnite i go osmisluva obredot- obi~ajot i negovata interpretacija.
Nastavnikot gi sovetuva u~enicite vo vrska so izborot
na pesnite, gi proveruva tekstovite na pesnite; pomaga da
20 | Proekti po muzi~ka umetnost

se organizira prika`uvaweto na obredot; prisustvuva na

probite i gi upatuva kon pravilna vokalna interpretacija
koja{to e soodvetna na karakterot i sodr`inta na narodnata pesna.

Analiza i sreduvawe na podatocite

Grupata za istra`uvawe na po~etocite na izveduvaweto na obi~ajot kolede: gi selektira podatocite; go
oblikuva materijalot koj }e go pretstavuva; se odlu~uva za
vidot na prezentacijata (hamer, poster, pismen izve{taj/
esej, portfolio, Pauer Point - prezentacija) i ja izgotvuva
prezentacijata.
Nastavnikot gi konsultira u~enicite da gi procenat
i selektiraat podatocite, im pomaga da procenat dali se
dovolni sobranite podatoci ili ima potreba od dodatno
istra`uvawe, gi konsultira vo vrska so na~inot na prezentacijata i go proveruva nejzinoto izgotvuvawe.
Grupata za poseta na KUD, izveduva~i na narodni pesni, novinari i drugi u~esnici i svedoci na
obi~ajot: isto kako za prethodniot tim.
Nastavnikot: isto kako za prethodniot tim.
Grupata za organizacija, propaganden materija,
tehni~ka realizacija na javniot nastap dogovara mesto
na javniot nastap od ponudenite lokacii, utvrduva termin
za generalna proba, dogovara pomo{ni prostorii za garderoba - nosii ili garderoba so folklorni elementi, pravi
nekolku skici za dizajn na plakatot, programata, flaerite,
pokanite. Izgotvuvaat spisok za gostite koi }e gi pokanat.
Nastavnikot ima zada~a da zaka`uva sredbi so li~nosta odgovorna za prostorijata vo koja }e se izveduva
javniot nastap (direktor na u~ili{teto, pretstavnik od
lokalnata samouprava i drugi institucii), gi konsultira
vo vrska so dizajnot na propagandnite materijali.
Grupata interpretatori na samiot obred: pravi
pove}e probi na odbranite pesni, go uve`buva samiot obred, vnimava na scenskoto odnesuvawe, dvi`ewa, mimika
itn.

Nastavnikot postojano prisustvuva na probite i vnimatelno dava stru~ni sugestii, poddr`uvaj}i gi u~enicite
vo projavuvaweto na nivnata kreativnost.

Faza na akcija
Vo ovaa faza se izgotvuva plan za akcija
Planot za akcija go opfa}a slednite aktivnosti
Proekt: Muzi~ki folklor okolu nas
Koordinator: (ime i prezime na nastavnikot)______
[to sakame da napravime?

Prezentacija na obredot kolede i pesnite povrzani za nego

Kako }e go postigneme toa?

Preku javen nastap koncert i dramatizacija

^ekor 1:
Pre~ek na gostite

Koj?
Marija i Naum

Koga?
Pred po~etokot na koncertot pred vlezot

Poga~a i sol

^ekor 2: Pretstavuvawe na
timot i nivnata cel

Mare i Stoj~e

Na po~etokot, po smestuvaweto na gostite

Usna prezentacija

^ekor 3:
Po~etocite i pri~inite na
izveduvaweto na obi~ajot
kolede
^ekor 4:
Kako vo KUD, se neguvaat
obi~ajot i pesnite svrzani
za kolede

Nikola, Ver~e i Aleksandar Po najavata na Mare i Stoj~e

Maja, Violeta i Jovan

^ekor 5:
Izveduvawe na samiot
obred

Marina, Viki, Ver~e i Ane

^ekor 6:
Ispra}awe na gostite

Kole, Nata{a i Nina

Dali sme ja postignale

celta?

DA

Komentari

Be{e prekrasno, site bea

voodu{eveni.

Po pismeniot izve{taj

Pismen izve{taj od intervjuto, na primer, so dedo

Mir~e od selo Kowari
Prisustvo na koreografot
(po mo`nost) ili prezentacija na hamer so sliki od
posetsta na KUD

Samiot obred - oble~eni

vo nosii, na ramo torbi~ki
Na krajot na prezentacijata
i stap~iwa, a od drugata
strana ovo{je i kola~iwa
Po zavr{etotkot
na koncertot

Delewe na ovo{je i
kola~iwa za gostite

21 | Proekti po muzi~ka umetnost

Preku planot se pravi evalvacija, se korigira samata

prezentacija koja otkako }e se definira treba dobro da
se ve`ba. Na krajot sleduva samata prezentacija koncertot.

Zavr[na prezentacija
Vo proektot Muzi~ki folklor okolu nas zavr{nata
prezentacija mo`e da bide interesna i raznovidna, da
vklu~uva pove}e aktivnosti: pre~ek na gostite {to se pokaneti - timot e oble~en vo nosija, poslu`uva so poga~a i
sol, prezentacija na temite od sekoj tim, prezentacija na
samiot obi~aj, razgovor so gostin od KUD (ako e pokanet),
ispra}awe na gostite so poslu`uvawe na jabolko, kru{a,
bonbon~e (karakteristika na obi~ajot kolede) i dr. Kako
i vo site drugi prezentacii, taka i vo ovaa, s$ treba dobro
da se isplanira, jasno da se podelat ulogite na prezenterite, da se predvidi vremetraeweto na aktivnostite za da
ne se zamorat u~esnicite, gostite i publikata.

Zavr[na evalvacija
So zavr{nata sredba i evalvacija se ozna~uva zavr{u
vaweto na proektot i, istovremeno se najavuvaat
natamo{nite aktivnosti na u~esnicite vo istra`uvaweto
na drugi temi, kako na primer, neguvawe na pesni i obi~ai
karakteristi~ni za sredinata (etni~kata/verskata zaednica); poseta na koncerti na razni kulturno - umetni~ki
dru{tva, podgotovka na nov obi~aj svrzan so drug praznik
itn.

Sledewe i ocenuvawe na postigawata

na u~enicite
Sledeweto i ocenuvaweto na postigawata na u~eni
cite }e se vr{i preku nabquduvawe i vrednuvawe na:
anga`iranosta, to~nosta i odgovornosta vo izvr{uvaweto
na zada~ite, projaveniot interes i davaweto idei, kreativnosta, usvojuvaweto i primenata na novite znaewa.

22 | Proekti po muzi~ka umetnost

3. Proekt: Peja^ka GRUPA

Celta na proektot Peja~ka grupa: u~enikot/u~eni
~kata da gi pro{iruva znaewata od muzi~kata umetnost i
kulturata za koi poka`uva poseben interes, sposobnosti i
senzibilitet i da gi razviva svoite vokalni sposobnosti.
U~enikot/u~eni~kata se osposobuva za zaedni~ka prezentacija na vokalni dela vo u~ili{teto i nadvor od nego.
Preku ovaa tema u~enikot }e sozdava navika za redovnost i
to~nost, tvore~ki sposobnosti, eti~ki i estetski vrednosti, }e razviva kolektiven intelektualno-emocionalen i
kretiven odnos kon interpretacijata na odreden muzi~ki
stil, sposobnost za individualna vokalna interpretacija,
da gi po~ituva dadenite upatstva na dirigentot-mentorotkoordinatorot, da gi pro{iruva teoriskite znaewa vo oblasta na istorijata na muzikatata i muzi~kata kritika, da
gi procenuva vrednostite na muzi~kite dela preku analiza,
da u~estvuva na razni vidovi nastapi (vo u~ili{teto, lokalnata sredina, natprevari i dr.), da sorabotuva so drugi
lica od kulturata I institucii i stru~ni organizacii od
oblasta na umetnosta i kulturata.
Finalen proizvod: javen nastap ili snimka (audio/
video).

Organizacija na proektnite aktivnosti

(detalen pregled na fazite od proektot):
U~enicite se opredeluvaat za stil, `anr, tematika na
pesnite koi bi sakale da gi izveduvaat. Tuka doa|aat do
izraz nivnite stilski i `anrovski pretpo~ituvawa, `elbite da se projavat vo ulogata na peja~i i da organiziraat
javen nastap (povod, karakteristiki na publikata itn.).
Predlagaat pove}e temi: na primer, Makedonski popularni pesni, Pesnite za qubovta, Novogodi{ni pesni i
sl.). So pomo{ na glasawe ili sli~en na~in ja odbiraat
temata za koja }e pravat proekt.
Nastavnikot pretstavuva koordinator i ja nadgleduva
postapkata na izbor na temata.
Postavuvawe celi: u~enicite treba da formuliraat
cel na temata. Primer: so programata Makedonski popularni pesni mo`e da se definiraat slednive celi:

- da spodelam so slu{atelite nekolku moi omileni

pesni koi ve}e gi znam;
- da nau~am nekolku dobri pesni koi sum ~ul(a), no ne
gi znam;
- da doznaam pove}e za popularnata muzika vo Makedonija od razli~ni vremenski periodi (avtori,
interpretatori, priredbi, festivali, snimki),
odnosno da doznaam ne{to sosema novo za mene itn.
Vo ovoj primer celta e da se organizira scenski nastap
- koncert posveten na makedonskata pop muzika.

Faza na istra@uvawe
Za da ja realiziraat celta, u~enicite treba da dojdat do
zaklu~ok koi materijali i informacii im se neophodni za
postignuvawe na celite. So ogled na vidot na proektot tie
se: snimki od pesnite, pi{ani ili elektronski tekstovi
za avtori i izveduva~i, programi od koncerti, razgovori
so avtori, izveduva~i, novinari i drugi u~esnici i svedoci od razli~ni generacii, noten materija, tekstovi na
pesnite.

Formirawe na timovi i zada~i

U~enicite formiraat pomali grupi (po 3-5 u~enici,
vo zavisnost od brojot, karakterot i vremetraeweto na aktivnostite i zada~ite).
Formirawe na grupite:
istra`uvawe na po~etocite na pop - muzikata vo
Makedonija;
poseta na avtori, izveduva~i, novinari i drugi
u~esnici i svedoci od razli~ni generacii;
organizacija, propaganden materija, tehni~ka realizacija na javniot nastap;
interpretatori.
Nastavnikot nenametlivo im pomaga na u~enicite pri
formiraweto na grupite. Osobeno delikatno e pra{aweto:
koi u~enici }e bidat interpretatori na zavr{niot kon-

cert? Mo`e da se pretpostavi deka site prijaveni u~enici

ne poseduvaat vokalni sposobnosti za javniot nastap.
Zatoa nastavnikot treba da najde na~in site prijaveni
u~enici da gi projavat svoite vokalni sposobnosti na probite i samite da odlu~at dali mo`at da nastapat na javniot
nastap.

Sobirawe na podatoci
Vo ovaa faza u~enicite izgotvuvaat i realiziraat plan
za istra`uvawe: pribiraat podatoci, gi posetuvaat instituciite i poedincite, baraat tekstualni podatoci i drugi
potrebni materijali i se podgotvuvaat za realizacijata na
javniot nastap.
Primeri na aktivnostite na grupite:
Grupata za istra`uvawe na po~etocite na popmuzikata vo Makedonija nao|a tekstualni podatoci
od razli~ni izvori (biblioteki - vesnici, spisanija i dr. od soodvetnite vremenski periodi, knigi,
Internet).
Nastavnikot zaka`uva poseti na instituciite (Univerzitetska biblioteka, biblioteki na muzi~ko-obrazovni ustanovi, republi~ki i gradski arhivi), veb - stranici
na Internet i dr.
Grupite za poseta na avtori, izveduva~i, novinari i drugi u~esnici i svedoci od razli~ni generacii posetuvaat i vodat razgovori so licata {to
se predvideni so planot za vodewe intervju.
Nastavnikot gi podgotvuva u~enicite za sredbata so
li~nostite so koi }e se pravat intervjua (dava kratka informacija za `ivotot i dejnosta), im obezbeduva potreben
materijal, im zaka`uva sredba.
Grupata za organizacija, propaganden materijal,
tehni~ka realizacija na javniot nastap prou~uva
propagandni materijali za razli~ni koncerti i sobira primeroci od plakati, flaeri i drugi materijali.

23 | Proekti po muzi~ka umetnost

Nastavnikot gi upatuva u~enicite vo soodvetnite institucii (MMM, KUD, detski festivali i sl.) i im zaka`uva
poseta.
Grupata interpretatori nao|a snimki od pesni, gi
selektira pesnite za javen nastap, gi proveruva i izbira tekstovite na pesnite i notnite zapisi; pravi
snimka na pridru`bata na pesnata (studiska ili od
svirewe na nastavnikot); u~enicite u~at da gi peat
pesnite i ja osmisluvaat interpretacijata.
Nastavnikot gi sovetuva u~enicite vo vrska so izborot na pesnite; gi proveruva tekstovite na pesnite; im
pomaga da se organizira demo snimaweto, vodej}i smetka
za tonalitetot vo vrska so opsegot na glasot na u~enikot/
u~eni~kata; prisustvuva na probite i gi upatuva kon pravilna vokalna interpretacija soodvetna na karakterot i
sodr`inata na pesnata.

Analiza i sreduvawe na podatocite

Vo ovaa faza sekoj od grupa vr{i detalna analiza na
podatocite {to gi pribrala, se pravi selekcija na podatocite i, eventualno, se utvrduva potrebata od dodatno
istra`uvawe. Vo istata faza se utvrduva na~inot na pretstavuvawe na podatocite i se izgotvuva prezentacijata.
Grupata za istra`uvawe na po~etocite na pop-muzikata vo Makedonija gi selektira podatocite; go oblikuva materijalot {to }e go izlo`uva; se odlu~uva
za vidot na prezentacijata (hamer, poster, pismen
izve{taj/esej, portfolio, Pauer Point - prezentacija).
Nastavnikot gi konsultira u~enicite da gi procenat
i selektiraat podatocite, im pomaga da procenat dali se
dovolni sobranite podatoci ili ima potreba od dodatno
istra`uvawe, gi konsultira vo vrska so na~inot na prezentacijata i go proveruva nejzinoto izgotvuvawe.
Grupata za poseta na avtori, izveduva~i, novinari
i drugi u~esnici i svedoci od razli~ni generacii ( isto kako za prethodniot tim).
Ulogata na nastavnikot isto kako za prethodnata grupa.
24 | Proekti po muzi~ka umetnost

Grupata za organizacija, propaganden materijal,

tehni~ka realizacija na javniot nastap: u~enicite
dogovaraat mesto na javniot nastap od ponudenite
lokacii, utvrduvaat termin za generalna proba, dogovaraat pomo{ni prostorii za garderoba, pravat
nekolku skici za dizajn na plakatot, programata,
flaerite, pokanite. Izgotvuvaat spisok za gostite
koi }e gi pokanat.
Nastavnikot ima zada~a da im zaka`uva sredba so odgovornite lica za prostorijata vo koja }e se izveduva javniot nastap (direktor na u~ili{teto, pretstavnik od lokalnata samouprava i drugi institucii), gi konsultira vo
vrska so dizajnot na propagandnite materijali.
Grupata interpretatori pravi pove}e probi na odbranite pesni, uve`buva peewe so demo snimkata
na pridru`bata, vnimava na scenskoto odnesuvawe,
dvi`ewa, mimika itn.
Nastavnikot postojano prisustvuva na probite i takti
~no pravi stru~ni sugestii, poddr`uvaj}i gi u~enicite vo
projavuvaweto na nivnata kreativnost.
Prezentacijata na rezultatite od istra`uvawata e
pred celata proektna grupa.

Faza na akcija
Vo ovaa faza se izgotvuva plan za akcija.
Plan za akcija
Proekt: Peja~ka grupa (grupa u~enici)
Koordinator: (ime i prezime na nastavnikot)______

[to sakame da napravime?

Sakame da ja pretstavime makedonskata popularna muzika

Kako }e go postigneme toa?

Preku javen nastap koncert

^ekor 1:
Delewe na programata za
koncertot i flaeri so
sliki od podgotovkata na
proektot

Koj?
Marija i Naum

Koga?
Pred po~etokot na koncertot pred vlezot

Flaeri i programa

^ekor 2: Pretstavuvawe
na ~lenovite na grupata i
nivnata cel

Mare i Stoj~e

Na po~etokot, po ispolnuvawe na edna pesna

Usna prezentacija

^ekor 3:
Koga i kako se pojavila
pop - muzikata kaj nas vo
Makedonija

Nikola, Ver~e i Aleksandar Po najavata na Mare i Stoj~e

Preku hamer, mo`e i Pauer

point prezentacija

^ekor 4:
Iska`uvawa na avtori i
interpretatori za pop
- muzikata

Maja, Violeta i Jovan

Po prezentacijata Pauer
point

Nivno prisustvo (po

mo`nost) ili na prezentacija na hamer

^ekor 5:
Peewe na makedonski popularni pesni

Marina, Viki, Ver~e i Ane

Na krajot na prezentacijata

Vokalna interpretacija na
demo snimki

Dali sme ja postignale

celta?

DA

Komentari

Dobro be{e; ili u{te

malku vreme imame, ili da
skratime ne{to ili drugi
komentari

Preku planot se pravi evalvacija i se korigira samata

prezentacija koja otkako }e se definira treba dobro da se
ve`ba. Na krajot e samata prezentacija koncertot.

Zavr[na prezentacija
Zavr{nata prezentacija - koncertot na peja~kata grupa
mo`e da bide interesna i raznovidna, da vklu~uva pove}e
aktivnosti: prezentacija na temite od sekoj tim, razgovor
so nekoj interpretator ili kompozitor (ako e pokanet),
samiot nastap na timot interpretatori vo uloga na prezenteri na dobrata makedonska popularna muzika i dr. Kako
i vo site drugi prezentacii, taka i vo ovaa, treba dobro
da se isplanira, jasno da se podelat ulogite na u~enicite,
25 | Proekti po muzi~ka umetnost

da se predvidi vremetraeweto na aktivnostite za da ne se

zamorat u~esnicite, gostite i publikata.

Zavr[na evalvacija
So zavr{nata sredba i evalvacija se ozna~uva krajot
na proektot i istovremeno se razgovara za natamo{nite
aktivnosti na u~esnicite vo proektnite grupi, na primer,
neguvawe i peewe na makedonski popularni pesni od site
`anrovi, poseta na koncerti na razni poznati interpretatori, podgotovka na nov koncert, no so drug `anr na pesni
itn.

Sledewe i ocenuvawe na
postigawata na u~enicite
Sledeweto i ocenuvaweto na postigawata na
u~enicite }e se vr{i preku nabquduvawe i vrednuvawe na:
anga`iranosta, to~nosta i odgovornosta vo izvr{uvaweto
na zada~ite, projaveniot interes i davawe idei, kreativnosta, usvojuvaweto i primenata na novite znaewa, razvojot na vokalnite sposobnosti i kultura na scenskiot
nastap.

4. Proekt: Instrumentalna grupa

Celta na proektot Instrumentalna grupa e u~enikot/
u~eni~kata da gi pro{iruva znaewata od muzi~kata umetnost i kulturata za koi poka`uva poseben interes i da
gi razviva svoite izveduva~ki sposobnosti. U~enikot/
u~eni~kata se osposobuva za zaedni~ka prezentacija na
instrumentalni dela vo u~ili{teto i nadvor od nego. Preku ovaa tema u~enikot }e razviva kolektiven intelektualno-emocionalen i kreativen odnos kon interpretacijata
na odreden muzi~ki stil, sposobnost za individualna i
grupna vokalna interpretacija, da gi procenuva vrednostite na muzi~kite dela preku analiza, da u~estvuva na razni vidovi nastapi (vo u~ili{teto, lokalnata sredina, natprevari i dr.), da sorabotuva so drugi lica od kulturata,
institucii, stru~ni organizacii od oblasta na umetnosta
i kulturata.
26 | Proekti po muzi~ka umetnost

Finalen proizvod: javen nastap ili snimka (audio/

video).

Organizacija na proektnite aktivnosti

(detalen pregled na fazite od proektot):
Selekcija na temata
U~enicite gi izrazuvaat svoite afiniteti i se opredeluvaat za muzi~kiot stil koj sakaat da go izveduvaat
(pop, rok, tradicionalen folklor i drugi stilovi, spored
mo`nostite na u~enicite i u~ili{teto).
Postavuvawe celi: u~enicite treba da fomuliraat
cel na temata (kako obrazec za formuliraweto na celite
mo`e da poslu`i proektot Peja~ka grupa).

Faza na istra@uvawe
Za da ja realiziraat celta, u~enicite treba da napravat
izbor na materijali i informacii {to im se neophodni
za postignuvawe na celite. Vo proektot Instrumentalna
grupa od osobena va`nost }e bide izborot na instrumentite i baraweto na druga oprema potrebna za programata
za javniot nastap. Realno e da se o~ekuva deka u~enicite
koi se prijavile za ovoj proekt ve}e svirat na odredeni
instrumenti i ve}e gi poseduvaat.
Tradicionalen folklor. Za formirawe za instrumentalna folklorna grupa mo`e da dojdat predvid razli~ni
narodni instrumenti: kaval, tambura, tapan, dudu~e i dr.,
vo zavisnost od mo`nostite na u~enicite i u~ili{teto.
Pop i rok - sostavi. Za ovie muzi~ki stilovi se formira grupa vo standardniot sostav: elektri~na gitara, bas
- gitara, udarni instrumenti, klavijaturi, vokal (vo sorabotka so peja~ka grupa).
Drugi sostavi. U~enicite mo`at da formiraat i razli~ni slobodni sostavi, spored svoite mo`nosti i instrumenti koi gi poseduvaat (na primer, harmonika, akusti~na gitara, mandolina, raznovidni duva~ki i guda~ki
instrumenti itn.). Nastavnikot treba da gi pottikne u~enicite za ovie aktivnosti, zatoa {to ~estopati vakvite

sostavi davaat mo`nost za kreativnost, eksperimenti so

zvukot. U~esnicite vo vakviot sostav u~at kako da izvle~at
maksimum od onie sredstva (instrumenti) koi vo momentot
im se na raspolagawe, odnosno da go re{at problemot na
nestandardniot instrumentarium.

Isto taka, kako {to ve}e e objasneto, aktivnostite vo

ovoj proekt mo`e da bidat integrirani so site drugi proekti (kompjuterot kako sredstvo za pronao|awe na podatocite, nivnoto oblikuvawe, izgotvuvawe na prezentacii,
izgotvuvawe na grafi~ki materijali itn.).

Mo`ni se i drugi kombinacii na instrumenti vrz baza

na standardniot sostav (folkloren ili pop, odnosno rok
- sostav). Nastavnikot treba nenametlivo da gi sovetuva
u~enicite okolu izborot i konceptot na programata, aran`manite i za drugite interpretaciski pra{awa.
Ostanatite fazi na proektot Instrumentalna grupa - formirawe timovi i zada~i, planirawe, sobirawe na podatoci, analiza i sreduvawe na podatoci,
fazata na akcijata, zavr{nata prezentacija i evalvacija, kako i za sledewe i ocenuvawe na postigawata na
u~enicite se odvivaat spored na~inot {to e daden vo
proektot Peja~ka grupa.
Proektite Peja~ka grupa i Instrumentalna grupa
mo`e da imaat i zaedni~ki aktivnosti, kako i zaedni~ki
zavr{en nastap osobeno vo slu~aite ako i dvate grupi se
izjasnat za ist ili blizok muzi~ki `anr.

LITERATURA:
1. Golabovski, S. 1999, Istorija na makedonskata muzika,
Skopke: prosvetno delo.
2. Etnologija na Makedoncite, izdanie na MANU.

5. Proekt: Kompjuteri vo muzikata

3. MODUL: PROEKTNA NASTAVA (materijal od obukite sprovedeni od TERA- Asocijacija za istra`uvawe i edukacija).

Kako {to ve}e navedeno, ovoj proekt mo`e da se ostvaruva vo u~ili{tata vo koi ima soodvetna oprema, a nastavnikot e podgotven niz soodvetnata obuka. Aktivnostite vo
proektot mo`e da se odvivaat vo slednive nasoki:

4. Muzicka enciklopedija. Zagred: Jugoslovenski leksikografski

zavod.

- prou~uvawe i primena na programite za snimawe

muzika;
- prou~uvawe i primena na programite za komponirawe;
- prou~uvawe i primena na programite za pi{uvawe
noten tekst;
- prou~uvawe i primena na muzi~ko-obrazovnite programi.

5. Muzikata na po~vata na Makedonija od Atanas Badev do denes. Prilozi za istra`uvaweto na istorijata na kulturata
na po~vata na Makedonija. Kniga 12. Skopje 2004. Makedonski akademija na naukite i umetnostite.
6. Spisanija Muzi~ki yvon.
7. Upotrebata na kompjuterite vo muzi~koto obrazovanie
Adaptirano od on-lajn statijata na kristina Fuertes,
RTEE Proekt, (Komenius proekt finansiran od Evropskata
unija) katalonija, [panija.
8. Muzi~ki program - Finale.
9. Muzi~ki program - NoteWorthy Composer.

27 | Proekti po muzi~ka umetnost

Prira~nik za nastavata po izborniot predmet

Proekti od muzi^ka umetnost

Viktorija Kolarovska- Gmirja
Vera Angelkovska
Ankica Vitanova

ISBN 978-608-206-002-6