1.

UVOD
Za ostvarivanje procesa rezanja neophodno je relativno kretanje alata u
odnosu na obradak. Za najvei broj postupaka obrade rezanjem ovo relativno
kretanje je sloeno kretanje i ostavaruje se kombinacijom glavnog te
pomonog (posminog) kretanja.
Kinematika rezanja izuava kinematsko-geometrijske parametre alata i
obratka pri emu se u obzir uzimaju realni odnosi i ogranienja koja se
odnose na: relativno kretanje alata i obratka, relativno kretanje strugotine i
alata i promjena geometrijskih parametara reznog dijela alata (uglovi alata) u
toku procesa rezanja.
Kinematika rezanja se moe opisati sa tri osnovne kinematske eme:
a) jedno pravolinijsko kretanje
b) dva pravolinijska kretanja
c) jedno pravolinijsko i jedno rotaciono kretanje

y
PK
GK

GK

GK

PK
x

x
a)

b)

c)

Slika 1. Principijalne kinematske eme

Glavno kretanje GK je kretanje koje moe biti ili kruno ili pravolinijsko, a
koje moe da izvodi ili alat ili obradak.Osim toga,glavno kretanje moe biti
kontinuirano (neprekidno) ili diskontinuirano (prekidno). Zahvaljujui
glavnom kretanju nastaje strugotina.
Pomono kretanje PK je kretanje koje izvodi ili alat ili obradak i to je
kretanje koje omoguava kontinuitet stvaranja strugotine.
:

Struganje

Buenje

Obimno glodanje

eono glodanje
2

Slika 2. Kretanje alata i obratka kod razliitih postupaka obrade

2. Povrine obratka i alata i elementi

alata
Na obratku koji moe biti razliitog oblika uvijek se razlikuju tri glavne
povrine. Obraivana povrina predstavlja onu povrinu obratka koja se
odstranjuje obradom. Povrina rezanja je povrina koja nastaje usljed
djelovanja reznog klina alata i relativnog kretanja alata i obratka.

Struganje

Rendisanje

Slika 2. Povrine na obratku za sluaj struganja i rendisanja: 1- obrivana

povrina 2- Povrina rezanja, 3- Obraena povrina
Obraivana povrina 3 je povrina obratka nastala kao rezultat obrade.
3

Za razliite vrste alata moe se definisati zajednika geometrija reznog dijela

koja se zove rezna geometrija alata ili geometrija reznog klina alata. S
drugestrane, svaki alat mora da ima i dio koji slui za postavljanje istog na
alatnoj maini. Drka alata je dio alata koji slui za postavljan je i stezanje
alata na alatnoj maini. Osa alata je zamiljena prava koja je referentna pri
njegovoj izradi, otrenju ili radu u toku obrade. Rezni dio alata predstavlja
prostorni
poloaj radnih povrina alata koje su sastavljene najmanje od grudne i lene
povrine. Grudna i lena povrina tvore rezni klin alata, a to je rezna ivica ili
sjeivo. Grudna i lena povrina se zovu radne povrine alata zato to one
neposredno uestvuju u procesu obrasde; grudna povrina je u kontaktu sa
strugotinom, a lena povrina sa obraenom povrinom obratka. Pomona
lena povrina je dio lena povrine koja sa grudnom povrinom obrazuje
pomonu reznu ivicu.

9
3
8
4

7
5

Slika 3.. Strugarski no

1. Drka noa
2. Rezni dio
4

3. Pompna rezna ivica

4. Pomona lena povrina
5. Vrh alata
6. Glavna lena povrina
7. Glavna rezna ivica
8. Grudna povrina
9. Osnovna povrina
Glavna I pomona rezna ivica formiraju vrh alata koji moe biti zaobljen,
zarubljen I otar

Zaobljen

Zarubljen

Otar

Oblik vrha alata ima direktan uticaj na kvalitet obraene povrine jer se
svojim oblikom direktno reprodukuje u obraenu povrinu.
Vrh alata moe biti najvia i najnia taka reznog dijela alata a s tim je u
vezi i tzv. Ugao nagiba .
Na slici je prikazan sluaj kada je ugao nagiba .
a) Negativan (vrh alata je najnia taka alata)
b) Pozitivan (vrh alata je najvia taka alata)
c) Jednak 0 (rezna ivica je jednaka sa horizontalnom ivicom)
5

a)

b)

3 Koordinatni sistemi

c)

Za odreivanje reznog dijela alata slue koordinatni sistemi. Za definisanje

tzv. Statike geometrije alata slui tehnoloki koordinatni sistem. Statika
geometrija definie uglove alata koji slue za izradu, otrenje i kontrolu
alata, a kinematska geometrija definie uglove alata u toku samog procesa
rezanja

Tehnoloki koordinatni sistem

reznog alata
Na prvoj slici razlikujemo ravni:
Osnovna ravan Pt koja prolazi kroz posmatranu taku rezne ivice i
uglavnom je normalna na pravac glavnog kretanja
6

 Uslovna ravan kretanja Pf- ravan koja prolazi kroz posmattanu taku
rezne ivice i normalna je na osnovnu ravan
Ravan Pp ravan koja prolazi kroz posmatranu taku rezne ivice i
normalna je na osnovnu ravan
Na drugoj slici razlikujemo sljedee ravni:
Ravan rezanja Ps ravan koja tangira reznu ivicu ako je ova
krivolinijska ili je sadri ako je pravolinijska i normalna je na osnovnu
ravan
Ravan normalna na reznu ivicu Pn
Normalna (ortogonalna) ravan Po

4 Uglovi alata

S obzirom na dvije vrste koordinatnih sistema, pomou kojih se definie

statika i kinematska geometrija alata, to se uglovi alata veu za ova dva
sistema (tehnoloki i kinematski), odnosno dvije geometrije, pa postoje
statiki (tehnoloki) i kinematski uglovi alata.
Tehnoloki ili statiki uglovi alata su uglovi vezani za njegovu izradu,
otrenje i kontrolu. Za definisanje vrijednosti tehnolokih uglova alata, a
time i poloaja rezne ivice u prostoru, slue ravni tehnolokog koordinatnog
sistema.
Poloaj grudne povrine definisan je nekom od projekcija grudnog ugla
Poloaj lene povrine definisan je nekom od projekcija lenog ugla .
Prave veliine grudnog i lenog ugla se mjere samo u ravni normalnoj na
reznu ivicu Pn i te vrijednosti uglova se daju u radionikoj dokumentaciji
alata. Uglovi klina su uglovi izmeu grudne i lene povrine.
Poloaj rezne ivice u prostoru odreen je glavnim napadnim uglom ,
pomonim napadnim uglom 1, uglom vrha alata te uglom nagiba rezne
ivice .