Zoono wyjaniona, cz 2, Inteligencja roju

Autor tekstu: Vinod K. Wadhawan

Tumaczenie: Magorzata Koraszewska

W pierwszej czci tej serii artykuw podaem ogln i uproszczon definicj systemu

zoonego. Zanim przejdziemy do szczegowego omwienia moliwoci ilociowego okrelania

zoonoci, opisz par interesujcych i dobrze zbadanych przykadw tego, jak co zblionego do
inteligencji powstaje w zoonym systemie, skadajcym si z nieinteligentnych osobnikw. Wyjani
jak pszczoy w ulu i mrwki w mrowisku dziaaj jak jeden inteligentny super-organizm. Wska
take, jakie praktyczne lekcje my, ludzie, moemy wycign z bada nad zoonymi systemami.

UL
Pszczoa jest
najdokadniej
przebadanym
owadem spoecznym
ze wszystkich
istniejcych. Ul jest
przykadem samo-
organizujcego si
super-organizmu.
Pojedyncza pszczoa
waciwie nie ma
adnej inteligencji, ale
ul jako cao posiada
inteligencj roju".
Krlowa wydziela feromon, a mianowicie kwas trans-9-keto-decenowy. (Feromony to zwizki
chemiczne, ktre odgrywaj rol sygnaw midzy czonkami tego samego gatunku.) Krlowa
wydziela t substancj krlewsk" (lub mateczn) z gruczow uwaczkowych. Robotnice li ciao
krlowej. Poruszajc si po ulu zwracaj j, a wic rozprzestrzenia si w ulu. Feromon wywouje
u robotnic kilka efektw:
(i) Nie rozwijaj si jajniki robotnic.
(ii) Hoduj larwy w taki sposb, e mode pszczoy nie mog zosta krlowymi, a wic jak dugo
krlowa wydziela feromon, tak dugo nie ma rywalek. Naley wspomnie, e wszystkie samice
pszcz, wcznie z krlowymi, rozwijaj si z larw, ktre s genetycznie identyczne. Larwy karmione
mleczkiem krlewskim" staj si podnymi matkami, podczas gdy reszta pozostaje sterylnymi
robotnicami.
(iii) Feromon kieruje ma do krlowej podczas lotu godowego.
(iv) Feromon wspomaga konsumpcj maestwa.
Kiedy krlowa przestaje wydziela ten feromon, wszystkie wymienione powyej procesy ustaj.
Robotnice mog wychowa nowe krlowe-crki.
Kady ul ma odrbny zapach, wsplny dla wszystkich swoich czonkw. Umoliwia to pszczoom
rozpoznawanie czonkw wasnego ula i odpdzanie obcych pszcz.
W JAKI SPOSB TAK DUA GRUPA PODEJMUJE DECYZJE? Procesy ewolucyjne uczyniy z ula
jednostk skutecznie podejmujc decyzje, mimo e nie ma szefa. Zobaczmy na przykad jak ul
kolektywnie decyduje si na nowe miejsce zaoenia innego ula.
Wczesn wiosn lub pnym latem, kiedy jest mnstwo rde miodu, due kolonie pszcz (na
og okoo 10 tysicy pszcz) dziel si na dwie czci. Krlowa-crka i okoo poowa ula pozostaje
na starym miejscu, reszta za, wcznie z krlow-matk, odlatuje, eby rozpocz nowy ul
w starannie wybranym miejscu. Jak wybieraj to nowe miejsce?
Zazwyczaj kilkaset robotnic udaje si na zwiady w poszukiwaniu moliwych miejsc. Reszta
biwakuje na pobliskiej gazi, oszczdzajc energi, dopki nie zostanie wybrane zadowalajce nowe
miejsce osiedlenia. Zadowalajce miejsce to na og dziupla w drzewie o pojemnoci ponad 20 litrw
i wejciu mniejszym ni 30 cm2. Taki otwr powinien znajdowa si kilka metrw nad ziemi, by
skierowany na poudnie i znajdowa si z dou dziupli.
Pszczoy-wywiadowczynie wracaj i informuj rj o moliwych miejscach na ul, taczc tace
wywijane (wideo poniej) na specyficzne sposoby. Zazwyczaj jest okoo tuzina miejsc konkurujcych
o uwag. Im energiczniej tacz wywiadowczynie podczas skadania raportu, tym lepsze musi by
miejsce, ktre polecaj.
Kolejne pszczoy ogldaj konkurujce miejsca zgodnie z intensywnoci tacw. Przyczajc
si do taca pokazuj, ktre miejsca s ich zdaniem dobre. To skania wicej pszcz do sprawdzenia
najlepszych potencjalnych miejsc. Wracaj i doczaj do przedstawienia, uczestniczc w tacach
swojego wyboru.
Dziki zwikszaniu nacisku (pozytywne sprzenie zwrotne) faworyzowane miejsce otrzymuje
coraz wicej odwiedzajcych, co dalej podnosi ich liczb. W kocu rj odlatuje w kierunku
wskazanym przez gos tumu. Jak powiedzia Kevin Kelly (1994): Jest to lokal wyborczy idiotw, dla
idiotw i przez idiotw, i to dziaa wspaniale".
Taniec wywijany wykonywany jest w sposb informujcy inne pszczoy mniej wicej dokadnie
o kierunku i odlegoci proponowanego nowego miejsca osiedlenia. Taniec zarysowuje figur semki,
lub raczej greckiej duej litery theta: . Bieg prosty (tj. rodkowa linia na tym symbolu) jest
najbogatsz w informacj czci taca, ktra zostaje dodatkowo podkrelona przez szybkie
wibracje ciaa, najwiksze na czubku odwoka i najmniejsze przy gowie.
Jeli pszczoa zbieraczka taczy przed ulem na poziomej powierzchni, prosty bieg wskazuje
bezporednio ku proponowanemu miejscu. Powiedzmy, e proponowane miejsce jest ulokowane
-200 na prawo od soca. Jeli pszczoa taczy w ulu na pionowej powierzchni, to grawitacja
chwilowo zastpuje soce jak punkt odniesienia i prosty bieg w tacu wywijanym jest skierowany
-200 od pionu. Wylatujc z ula pszczoy uywajce tej informacji odnosz wskazany kt do pozycji
soca. Odlego od proponowanego miejsca wskazuje szybko prostego biegu w figurze .

(Uwaga: Wideo pokazuje taniec wywijany wskazujcy na nowe rdo nektaru. Pszczoy
uywaj innych wskazwek, kiedy proponuj nowe miejsce osiedlenia.)
Procesy ewolucyjne dziaay nie tylko w rozwoju taca wywijanego jako jednego
z mechanizmw sygnalizujcych w ulu (inne procesy sygnalizacyjne to specyficzne feromony
wspomniane wyej), ale take dla innych instynktw przetrwania pszcz. Selley i jego
wsppracownicy (2006) odkryli dobry tego przykad w mechanizmie szybko kontra dokadno"
w ostatecznej decyzji wyboru nowego miejsca osiedlenia. Na og jest okoo tuzina miejsc
konkurujcych o uwag pszcz. Czy eliminowanie wszystkich poza jednym odbywa si przez
wzrastajc emfaz i zgod? Nie, niekoniecznie.
Eliminowanie wszystkich miejsc poza jednym wpywa negatywnie na szybko procesu
podejmowania decyzji, co moe by szkodliwe dla oglnego dobra ula (np. wymaga wikszego
nakadu energii). Zamiast dy do konsensusu (zgody midzy praktycznie rzecz biorc wszystkimi
pszczoami-wywiadowczyniami) ul idzie za quorum (wystarczajca liczba wywiadowczy,
odwiedzajcych ktrekolwiek miejsce). Rj leci zaj miejsce, ktre odwiedzio mniej wicej 150
pszcz. Moe si to okaza bdn decyzj, ale nie jest zbyt prawdopodobne, e tak bdzie.
Dochodzi si do kompromisu midzy dokadnoci w wyborze miejsca osiedlenia a szybkoci,
z jak podejmuje si ostateczn decyzj. Dziki procesowi darwinowskiego doboru naturalnego
i ewolucji gatunek dostroi si do tego, co jest najlepsze dla przetrwania i rozmnaania. Wyaniajce
si zachowanie i ewolucja biologiczna id rka w rk.
Wyliczmy teraz istotne cechy wchodzce w ten zoony, adaptacyjny system.
1. System skada si z duej liczby rozproszonych czonkw lub czynnikw, mianowicie pszcz,
dziaajcych rwnolegle.
2. W jzyku teorii sieci na kad pszczo mona patrze jak na wzy sieciowe, a moliwa linia
(krawd") czca kade dwa wzy reprezentuje interakcj (komunikacj) midzy dwiema
pszczoami.
3. Interakcje midzy wzami lub czynnikami odbywaj si przez sygnay (taniec wywijany,
wydzielanie i zlizywanie feromonu itp.).
4. Krawd sieci reprezentuje wymian informacji.
5. Wzy (pszczoy) maj czujniki do odbierania informacji (wizualne, chemiczne, dotykowe).
6. Przetwarzanie informacji odbywa si w mzgach pszcz, wspomaganych przez instynkt" lub
wrodzone tendencje (reguy wewntrzne). Fakt, e pszczoy yj i dobrze si maj, jest dowodem,
e procesy ewolucyjne doprowadziy do rozwoju waciwych regu wewntrznych.
7. Ul jest ADAPTACYJNYM organizmem (zoonym systemem adaptacyjnym). Na przykad, jeli
populacja ulega zdziesitkowaniu, pozostae pszczoy szybko dostosowuj si i kontynuuj jak
przedtem.
8. Nie ma centrum dowodzenia.
9. Jednostki s autonomiczne, ale na to, co robi, silnie wpywa widziane" zachowanie innych.
10. Zachowanie emergentne (wyaniajce si) powstaje dziki samej wielkiej liczbie i skutecznej
komunikacji i interakcji. W tym wypadku wyania si inteligencja roju, do ktrej aden pojedynczy
czonek nie jest zdolny osobno.
11. Sie pszcz posiada nielinearn przyczynowo" rwnych wpywajcych na rwnych. Mae
przyczyny mog wywoa nieoczekiwanie due reakcje. Rne warunki wstpne mog prowadzi do
radykalnie rnych rezultatw.
12. Przyczyny nielinearnoci mona szuka i znale w pozytywnym sprzeniu zwrotnym i w prawie
wzrastajcych zyskw.
13. Ewolucyjn (reguy wewntrzne) cz zachowania pszcz take mona wyjani w kategoriach
zachowa emergentnych. Poczony w sie rj potrafi si zaadaptowa i jest odporny; pielgnuje
mae niepowodzenia, by due niepowodzenia nie zdarzay si czsto. Nie tylko pomaga to
przetrwaniu i rozmnoeniu, ale faworyzuje NOWO. Wielka liczba moliwych kombinacji
i permutacji midzy wchodzcymi w kontakt czynnikami daje potencja do nowych moliwoci.
A jeli doczymy odziedziczalno, jednostkowe zachowanie i eksperymentowanie prowadzi do
WIECZNEJ NOWOCI, znaku probierczego ewolucji.
14. Ul moe nas niejednego nauczy o podejmowaniu decyzji przez grupy i jednostki, szczeglnie
za o kompromisie midzy dobrymi decyzjami a szybkimi decyzjami. Czasami niezbdne s szybkie
decyzje, nawet jeli ryzykuje si popenienie bdw. Seeley i in. (2006) zwrcili uwag na kilku
pouczajcych sposobw, w jakie robi to pszczoy.
Pierwsz rzecz, ktra trzeba zanotowa, to e pszczoy zbieraczki s samo-zorganizowane
w sposb wspierajcy rnorodno informacji. Nie ma przywdcy, ktry by zdawi odmienne
zdanie. Proces podejmowania decyzji jest rozoony na wszystkich czonkw grupy w sposb
zdecentralizowany. Rozmaite informacje o rodzajach miejsc osiedlenia trafiaj do ula bez adnej
stronniczoci.
Po drugie, pszczoy s autonomiczne, bez adnej skonnoci ani naciskw, by lepo
naladowa inne pszczoy. Midzy moliwymi miejscami osiedlenia jest uczciwa konkurencja. Po
obejrzeniu taca pszczoa leci do zaproponowanego miejsca, eby samej sprawdzi jego zalety. Ta
niezaleno dziaania pomaga zapobiec szerzeniu bdw w wyborze miejsca.
Po trzecie, podejcie wyczuwajce quorum pozwala na poczenie rnorodnoci
i niezalenoci informacji, ale tylko na wystarczajco dugo, by zapewni niskie prawdopodobiestwo
bdnej decyzji.

MROWISKO
Mrowisko posiada inteligencj roju tak samo jak ul. Pouczajcy jest opis jego podstawowych
cech (cho bardzo uproszczony), tym bardziej, e LOGIKA MRWEK ju znalaza szereg zastosowa
w sztucznej ewolucji i w informatyce. Pionierskiej pracy dokonali pod tym wzgldem Dorigo i jego
wsppracownicy.
Mrwka jest gupim stworzeniem, maego rozmiaru, niezdolna do widzenia zbyt daleko. Biorc
pod uwag jej wielko, krajobraz, po ktrym si porusza, musi si jej wydawa bardzo nierwny.
Jak to si wic dzieje, e mrwki z mrowiska s w stanie do szybko znajdowa poywienie i na
og id do niego najkrtsz drog, mimo faktu, e nikt nie dowodzi operacj?
Tutaj znowu odzywaj si feromony i inteligencja roju. Mrowisko jest niezwyk maszyn
rwnolegego przetwarzania. Raz jeszcze cytujc Kevina Kellyego: Mrwki s histori organizacji
spoecznej i przyszoci komputerw". Mrwki dziaaj niezalenie i rwnoczenie, i niewiadomie"
komunikuj si ze sob za pomoc feromonw.
Pewna liczba mrwek-wywiadowczy wybiera si w poszukiwaniu ywnoci, idc w rnych
kierunkach, niezalenie i losowo. Przez cay czas wydzielaj feromony, zarwno odchodzc od
mrowiska, jak i wracajc do niego. Tak wic szlak uywany przez wiele mrwek bdzie mia
silniejszy zapach feromonw. Feromony powoli wyparowuj, a wic sia ich zapachu na szlaku
zmniejsza si z czasem.
Przypumy, e jedna z mrwek przypadkowo
odkrywa najkrtsz ciek do ywnoci. Nazwijmy
j szlakiem A. Bdzie wic w stanie dotrze do
poywienia i powrci t sam ciek
w najkrtszym czasie w porwnaniu do innych
mrwek, ktre nie poszy t drog. Podr tam i z
powrotem szlakiem A da w wyniku dwa razy wicej
zgromadzonego na niej feromonu w porwnaniu do
szlaku, ktry jest dwa razy duszy. Rne mrwki
id rnymi szlakami, ktre mog si przecina. Na
skrzyowaniu, gdzie zbiega si wiele szlakw,
mrwki wybieraj ten, na ktrym zapach jest
najsilniejszy, wzmacniajc go w ten sposb (prawo
rosncych zyskw lub pozytywnego sprzenia
zwrotnego).
To samowzmacniajce si wyonienie
optymalnego szlaku jest przykadem AUTOKATALIZY i jest tylko jednym z przypadkw rozmaitych
procesw tworzcych wzorce w systemach zoonych.
Badanie jednego typu systemw zoonych moe dostarczy zrozumienia, co moe si dzia
w innych systemach zoonych. Oczywistym przypadkiem jest tu: jak zrozumie ludzk inteligencj
jako rodzaj inteligencji roju. Ludzka inteligencja wyania si z interakcji neuronw, mimo faktu, e
kady poszczeglny neuron jest tak gupi, jak to moliwe.
Na zakoczenie tego artykuu zacytuj co Doyne Farmer mia do powiedzenia o znaczeniu
badania zoonych systemw wszelkiego typu:
Kiedy wic zadajemy pytania, jak powstao ycie i dlaczego ywe systemy s takie,
a nie inne to jest to rodzaj pyta zasadniczo fundamentalnych dla zrozumienia czym
jestemy i co rni nas od materii nieoywionej. Im wicej wiemy o tych rzeczach, tym
bardziej zbliamy si do takich fundamentalnych pyta jak: Jaki jest cel ycia?".
W nauce nigdy nie moemy nawet prbowa frontalnego podejcia do takich pyta. Ale
zajmujc si innym pytaniem - dlaczego istnieje niepowstrzymany wzrost zoonoci?
moemy by w stanie dowiedzie si czego fundamentalnego o yciu, co sugeruje jego
cel, w ten sam sposb, w jaki Einstein rzuci wiato na to, czym s przestrze i czas
dziki prbie zrozumienia grawitacji.
Tekst oryginau.

Zobacz take te strony:

Zoono wyjaniona, cz 1

Vinod K. Wadhawan
Induski
emerytowany
fizyk atomowy,
wspwydawca
portalu PHASE
TRANSITIONS,
publicysta,
autor wielu
ksiek.
Strona www
autora

Poka inne
teksty autora

(Publikacja: 15-10-2009)
Orygina.. (http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,6862)
Contents Copyright 2000-2009 Mariusz Agnosiewicz
Programming Copyright 2001-2009 Micha Przech

Autorem portalu Racjonalista.pl jest Micha Przech, zwany niej Autorem.

Wacicielami portalu s Mariusz Agnosiewicz oraz Autor.

adna cz niniejszych opracowa nie moe by wykorzystywana w celach

komercyjnych, bez uprzedniej pisemnej zgody Waciciela, ktry zastrzega sobie
niniejszym wszelkie prawa, przewidziane
w przepisach szczeglnych, oraz zgodnie z prawem cywilnym i handlowym,
w szczeglnoci z tytuu praw autorskich, wynalazczych, znakw towarowych
do tego portalu i jakiejkolwiek jego czci.

Wszystkie strony tego portalu, wliczajc w to struktur katalogw, skrypty oraz inne
programy komputerowe, zostay wytworzone i s administrowane przez Autora.
Stanowi one wyczn wasno Waciciela. Waciciel zastrzega sobie prawo do
okresowych modyfikacji zawartoci tego portalu oraz opisu niniejszych Praw
Autorskich bez uprzedniego powiadomienia. Jeeli nie akceptujesz tej polityki moesz
nie odwiedza tego portalu i nie korzysta z jego zasobw.

Informacje zawarte na tym portalu przeznaczone s do uytku prywatnego osb

odwiedzajcych te strony. Mona je pobiera, drukowa i przeglda jedynie w celach
informacyjnych, bez czerpania z tego tytuu korzyci finansowych lub pobierania
wynagrodzenia w dowolnej formie. Modyfikacja zawartoci stron oraz skryptw jest
zabroniona. Niniejszym udziela si zgody na swobodne kopiowanie dokumentw
portalu Racjonalista.pl tak w formie elektronicznej, jak i drukowanej, w celach innych
ni handlowe, z zachowaniem tej informacji.

Plik PDF, ktry czytasz, moe by rozpowszechniany jedynie w formie oryginalnej,

w jakiej wystpuje na portalu. Plik ten nie moe by traktowany jako oficjalna
lub oryginalna wersja tekstu, jaki zawiera.

Tre tego zapisu stosuje si do wersji zarwno polsko jak i angielskojzycznych

portalu pod domenami Racjonalista.pl, TheRationalist.eu.org oraz Neutrum.eu.org.
Wszelkie pytania prosimy kierowa do redakcja@racjonalista.pl