UNIVERZITET U NIU

MAINSKI FAKULTET NI

SEMINARSKI RAD
Tema: Metod konanih razlika za konturni
problem

Mentor:
Prof. dr Ljiljana Petkovi

Kandidat:
Aleksija uri, M.Sc. ma.

Ni, Decembar 2015.

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

UNIVERZITET U NIU
MAINSKI FAKULTET NI
Aleksandra Medvedeva
KLJUNA DOKUMENTACIJSKA INFORMACIJA

Vrsta rada:

Seminarski rad

Autor:

Aleksija uri, M.Sc. ma.

Mentor:

Prof. dr Ljiljana Petkovi

Naslov rada:

Metod konanih razlika za konturni problem

Naziv predmeta:

Numerina analiza

Jezik:

Srpski

Institucija:

Univerzitet u Niu, Mainski fakultet Ni

Mjesto i adresa:

Ni, Aleksandra Medvedeva

Zemlja:

Srbija

Godina:
Fiziki opis rada:

2015.

(poglavlja/strana/citata/tabela/slika/grafika/priloga)

6/84/42/21/51/0/0/

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

1.UVOD
Potreba za Numerikom matematikom javila se kada se pomou klasinog
matematikog aparata nije moglo doi do analitikog rjeenja. elja da se na primjer
konturni problemi rjee egzaktno moe biti zadovoljena samo ako su ulazni podaci
toliko jednostavni da se potrebni postupci mogu izvesti u relativno kratkom vremenu.
Rijetko kada praktini problemi ispunjavaju ove uslove, pa se prema tome mora
traiti priblino rjeavanje zadatog problema. U numerikoj matematici razvijeni su
razni postupci priblinog raunanja koje se mogu primjenjivati u raznim oblastima, a
najvie za rjeavanje konkretnih problema u tehnici.
Numerike metode u velikoj mjeri mogu zamjeniti eksperimentalna istraivanja.
Numerika rjeenja su po pravilu bra i jeftinija od eksperimentalno dobijenih
rezultata. Lake se vri promjena odgovarajuih parametara u numerikim
simulacijama to omoguuje lake i bre postizanje optimalnog rjeenja. Preduslov
za pouzdanost numerikih rjeenja je tana formulacija numerikih metoda zajedno
sa formulacihom matematikog modela.
Postupak rjeavanja inenjerskih problema primjenom numerikih metoda sastoji
se od tri faze: idealizacija ili matematiko modeliranja, diskretizacija matematikog
modela i rjeavanja sistema diskretizovanih jednaina, ovaj postupak shematski je
prikazan na slici 1 [1].
DISKRETIZACIJA

IDEALIZACIJA
FIZIKI SISTEM MATEMATIKI MODEL

MKR
MKV
MKE

RJEAVANJA DISKRETNOG MODELA

DISKRETNI MODEL

RJEENJE

MRE
Slika 1: Rjeavanje inenjerskih problema primjenom numerikih metoda [1]

Diskretizacija je postupak kojim se konstantni sistem zamjenjuje diskretnim

sistemom koji se opisuje sa konanim brojem nepoznatih varijabli. Razlikuje se
diskretizacija podruja i diskretizacija jednaina. Primjenom postupka diskretizacije,
sistem diferencijalnih jednaina zamjenjuje se sistemom algebarskih jednaina.
Metod konanih razlika je najstariji diskretizacijski metod razvijen jo u 19. vjeku,
meutim svoju pravu primjenu naao je tek sa razvojem raunara.
Metod konanih razlika temelji se na diskretizaciji razmatranog podruja
diskretnim takama (vorovima) koje ine mreu konanih razlika. U tim takama se
postavljaju diferencijalne jednaine pri emu se derivacije zamjenjuju konanim

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

razlikama koje se opisuju vrijednostima zavisnih varijabli u susjednim vorovima.

Dobija se sistem algebarskih jednaina ija su rjeenja vrijednosti varijabli u
vorovima. Nedostatak ove metode je to za sloene probleme vrlo teko i dovoljno
tano opisuje konturne uslove, a posbno ako konturni uslovi uljuuju derivacije vieg
reda. Upravo u ovom radu bie razmatrana problematika metod konanih razlika za
rjevanje problema konturnih uslova.

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

2.KONTURNI PROBLEMI
Kako opte reenje linearne diferencijalne jednaine n-tog reda sadri n
proizvoljnih konstanti, za njihovo odrenivanje je neophodno n nezavisnih uslova.
Primer takvih uslova su konturni uslovi, kod kojih vrednost reenja ili odgovarajueg
broja njegovih izvoda zadovoljavaju odreene uslove u razliitim takama, obino
krajevima intervala. Odatle je problem nalaenja reenja koje zadovoljava ove
konturne uslove dobio naziv konturni poblemi.
y ( x)
Pod konturnim uslovima podrazumjeva se nalaenje rjeenja
obinih diferencijalnih jednaina
y1
f1 ( x, y1 ,K

y f ( x, y), y M
M
, f ( x, y)

y2
f n ( x, y1 ,K

, y n )

, y n )

sistema od

(1)

kloje zadovoljavaju kontrurne uslove oblika

Ay (a ) By(b) c
[2].

(2)

Gdje su:
a i b - brojevi koji predstavljaju krajeve intervala pomjenjljive x
A i B - kvadratne matrice reda n

c - vektor iz R n
Kako se mnogi fiziki procesi opisuju pomou diferencijalnih jednaina drugog
reda sa posebnim uslovima u dvijema konturnim takama, u praksi se najee i
sreu upravo konturni problemi drugog reda, koji imaju oblik
y f ( x, y , y), y (a ) , y (b) ,
f
gdje je
problem

(3)

f
data funkcija. Ukoliko je funkcija

linearna, tada imamo linearni kontruni

a0 ( x ) y a1 ( x ) y a2 ( x) y b( x)

(4)

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

U daljem tekstu rada najvie e se panje posvetiti ovom obliku jednaine. U

b( x )
zavisnosto od funkcije
, jdnaina moe biti homogena ili nehomogena.
Prethodna jednaina moe se transformacijma koje e biti prikazane u poglavju ___
prikazati sa takozvanom trum-Liouvilleovom formom.

S druge strane u ukoliko su
tada se moe rei da konturni uslovi homogeni,
nehomogeni konturni uslovi mogu biti znatno kompleksniji nego to je prikazano u
(3).
Konturne uslove moemo svrstati na sledei nain [3]:

0, 0
Ako je
tada su konturni uslovi prvi ili se jo naziva i Diriheov
konturni problem.
0, 0
Ako je
tada su konturni uslovi drugi ili se jo naziva Nojmanov
konturni problem.
0, 0
Ako je
tada su konturni uslovi trei (mjeoviti) ili se jo naziva
Robinov konturni problem.

Ako su dodatni uslovi iz (3) dati u jednoj taki, na primjer ako imamo
y f ( x, y , y), y (a ) , y(a ) ,

(5)

tada se ovo moe definisati kao Cauchyev problem sa poetnim uslovima.

Rjeavanje Cauchyevog problem ovdje nee biti detaljno razmotreno, ali je poznato
da je jednostavnije nego rjeavanje (3), jer dok Cauchyev problem ima jedinstveno
rjeenja pod odereenim uslovima, sa druge strane se moe desiti da konturni
problemi imaju rjeenje koje nije jednoznbano odreeno ili pa uopte nemaju
rjeenja.
Do rjeavanja konturnog problema u klasinom obliku moe se doi samo u
jednostavnijim sluajevima. Ponekat je mogue dati konturni poblem transformisati u
integralni oblik preko tzv. funkcije Greena pri emu rjeavanje nehomogenog
problema vezuje za odgovarajui homogeni problem. Zbog ovih problema pristupa se
konstrukciji za nalaenje priblinog rjeenja [2]. Neki od takvih postupaka su:
1.
2.
3.
4.

Metod pogaanja,
Metod konanih razlika
Varijaciono-projekcioni metodi,
Metod konanih elemenata.

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

U ovome radu bie detaljno razmatran problem primjene metoda konanih razlika
pri rjeavanju konturnih poblema.

3.METOD KONANIH RAZLIKA

Metod konanih razlika je numerika je metoda za rjeavanja diferencijalnih
jednaina pri emu se numeriko rjeenja dobija odabranim takama razmatrane
konstrukcije. Izvodi odgovarajuih funkcija koje su zavisne varijable u diferencijalnoj
jednaini, zamjenjuju se razlikom vrijednosti tih funkcija u susjednim takama
podjeljenom sa meusobnim razmakom taaka. Te take nazivaju se vorovi i ine
mreu konanih razlika. Za svaki vor dobija se jedna algebarska diferencijalna
jednaina koja povezuje nepoznatu vrijednost u voru sa vrijednostima te varijable u
odgovarajuem broju susjednih vorova.
Broj odgovarajuih vorova zavisi od reda izvoda u diferencijalnoj jednaini. Na taj
nain dobija se sistem linearnih algebarskih jednaina iji je broj jednak broju
vorova, odnosno nepoznatih. Za vorove za koje su poznati konturni uslovi nije
potrebno postavljenje jdanaina, meutim ako su u konturne uslove ukljueni izvodi,
potrebno je provesti njihovu diskretizaciju. Primje raspodjele vorova za
jednodimenzioni probllem prikazan je na slici 2a, dok je na slici 2b prikazan
dvodimenzionalni raspored vorova.

3.1. NELINARANI KONTURNI PROBLEM

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

Ponove je potrebno posmatrati nelinearni konturni poblem

y f ( x, y , y), y (a ) , y (b) .

Najprije je potrebno podjeliti interval

h

a xb

na

(6)

poditervala irine

a b
N

(7)

kako je prikazano na slici 3.

Slika 3: Diskerizacija domena za primjenu metoda konanih razlika u cilju rjeavanje

poblema (6)

xi a ih
Takoe znamo da je

i 0,1, 2,..., N
gdje je

Da bi se konturni porblemi rjeili primjenom metoda konanih razlika potrebno je

najprije izvriti aproksimaciju izvoda. Sama ideja za aproksimacijom izvoda proizala
dy
dx

je iz definicije samog izvoda

y ( xi h) y ( xi )
dy
lim
h
dx xi h0

(8)

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

dy

dx

xi

Grometrijska interpretacija prvog izvoda

u taki
nagib je tangente na krivu
y ( x)
u toj taki. Aproksimacija tog nagiba mogua je sa pravcima koji prolze kroz
susjedne take na krivoj, kako je prikazano na slici 4.

Tangentu na krivu koja opisuje prvi izvod mogue je aproksimovati pravcem koji
predstvalja razliku uanpred, pravcem koji predstvalja razliku u nazad, te pravcem koji
oznaava sredinju (simetrinu) razliku. Nagibi spomenutih pravaca jednaki su
aproksimacijama prvog izvoda.
Razlika unapred:
yi 1 yi
dy

h
dx i

(9)

Razlika unazad:
yi yi 1
dy

h
dx i

(10)

Sredinja (simetrina) razlika:

yi 1 yi 1
dy

2h
dx i

(11)

10

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

Na osnovu slike 4 moe se zakljuiti da sredinja razlika daje bolju aproksimaciju

izvoda nego razlika unaprijd i razlika unazad. Procjena greke vri se pomou
y ( x)
razvoja funkcije
u Taylorov red. Slijedi da je
y ( x) y ( xi ) ( x xi ) y ( xi )

gdje je

izmeu

( x xi ) 2
( x xi ) k ( k )
y( xi ) ...
y ( )
2!
k!

xi
i

y ( xi 1 ) y ( xi ) hy( xi )

. Konkretno, birajui da je

dobija se

h2
h3
hk (k )
y ( xi ) y( xi )...
y (i 1 ).
2!
3!
k!

Na slian nain, ukoliko je

y ( xi 1 ) y ( xi ) hy( xi )

x xi 1 xi h

(12)

x xi 1 xi h

(13)

slijedi da je

h2
h3
(h) k ( k )
y( xi ) y( xi )...
y (i 1 ).
2!
3!
k!

(14)

S obzirom da je ve reeno da najbolju aproksimaciju dalje sredinja razlika, ovdje

e biti prikazana grka aproksimacije samo za ovaj sluaj. Da bi se dobila ova greka
potrebno je izvriti oduzimanje jednaine (13) od (14) za konkretan sluaj kada je
k 3
, pa sliedi
y ( xi 1 ) y ( xi 1 ) 2hy( xi )

h3
y (i ).
3

(15)

y( x)
Rjeavanje jednaine (15) pod
y( x)

dobija se

yi 1 yi 1 h 2

y( i )
2h
6

(16)

Poredei jednaine (11) i (16) lako se zakljuuje da je greka aproksimacije

h2
i y( i )
6

(17)

Na slian nain odreuje se i aproksimacija za drugi izvod i to za sluaj kada je u

k 4
jednainama (13) i (14)
:

11

12

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

y( x)

yi 1 2 yi yi 1
h2

(18)

Greka aproksimacije drugog izvoda je:

h 2 (4)
i y ( i )
12

(19)

Za reavanje problema (6) nije potrebno vriti aproksimaciju narednih izvoda.

Zamjenjujuu dobijene aproksimacije u jednainu (1) i uvaavajui da je
x xi

y yi
, dobija se diskretna verzija datog konturnog problema koja ima oblik:

yi 1 2 yi yi 1
y y

f xi , yi , i 1 i 1
2
h
2h

(20)

i 1, 2,......, N 1
Prethodna relacija za svaku taku unutranjosti mree za
yN

yo
primjenom dva konturna uslova (
algebarskih jednaina sa

N 1

) daje sistem od

nelinearnih

i 1, 2,......, N

yi
nepoznatih

N 1

, gdje je

3.2. LINEARNI KONTURNI PROBLEM

Nelinearni problemi mnogo su kompleksiniji u samoj svojoj osnovi od linearnih
problema, to je sluaj i kod konturnih uslova. Ako se razmatra specijali sluaj kada
f
je funkcija
iz jednaine (20) linarna, tj. ako je dat konturni problem
y p( x) y q( x) y r ( x)

y ( a ) y (b )

(21)

tada jednaina (20) daje sistem linearnih algebarskih jednaina, koji ima oblik
yi 1 2 yi yi 1 yi 1 yi 1

pi qi yi ri
h2
2h

(22)

Numerika analiza
Metod konanih razlika za konturni problem

pi p ( xi ), qi q( xi ), ri r ( xi ).

i 1, 2,......, N 1
Gdje je

13