nsan Kaynaklar Ynetimi Bilim Dal

Tezli ve Tezsiz Yksek Lisans Programlar

Bilimsel Aratrmada
Kullanlan Temel
Kavramlar

Bilimsel Aratrma
Yntemleri I
Yrd. Do. Dr. M. Volkan TRKER

Varsaym, Yap, Deiken,

nerme, Sav, Hipotez, Kuram

Marmara niversitesi
letme Fakltesi letme Blm

vturker@marmara.edu.tr
vturker@gmail.com
www.volkanturker.com.tr

Bir kuram oluturan bileenler

Varsaym

VARSAYIMLAR
YAPI

DEKEN

SAV

HPOTEZ

YAPI

DEKEN

Bilim de dier tm davranlarmz gibi ak

veya st rtl bir takm yarglara dayanr.
Varsaym denen bu yarglarmz, dnce ve
davranlarmzn temelinde yer alan
gerekeleridir.
Sabah otobse binerken, tanmadnz bir
ofre gnaydn demeniz dahi bir
varsayma dayanr. ofrn, Trke bildii
varsaym.
4

Varsaym kullanm

Varsaym kullanmna rnekler

Deneyle kantlanmam, doruluu

incelenmeksizin kabul edilen iddialardr.
Varsaymn doruluundan byk lde
emin olunmal ve
Varsaymn doruluunun deney veya
gzlem ile belirlenmesinin imkansz veya ok
maliyetli olmas gerekmektedir.
z Varsaymlarn nitelii aratrma raporunda
aka ifade edilmelidir.

* Dier tm koullar sabitken

Yap
z

Dorudan veya dolayl olarak

gzlemlenemeyen kavramlardr.
Yaplar ancak gzlemlenebilir olgular temel
alnarak tanmlanabilir.
Bu gzlemlenebilir olgular deikenler olarak
tanmlanr.
Bir yap; sz konusu bir fenomen ile ilgili
dnsel bir ekil iken deikenler, yapdan
tretilmi fonksiyonel unsurlar olarak ifade
edilebilir.

Mikroskobik boyutlarda deneyler yapan bir

bilim insan, lme aletinin, yani mikroskobun
yeteri kadar gvenilir olduunu varsayar.
DiMaggio ve Powelln ne srd bu
hipotezler; byklk, teknoloji, merkezileme
ve d kaynaklar deikenlerinin haricinde
kalan deikenlerin ayn olduu (ceteris
paribus*) varsaym ile oluturulmulardr.
6

Deiken
z

Herhangi bir olguya ilikin birden ok deer

alabilen her trl zellie deiken denebilir.
Deikenler ayn obje iin farkl zamanlarda
farkl deer alabilir.
Birok farkl deiken rnei verilebilir;
z
z
z
z

Snav sonular
e devamszlk
Krllk oran
renim durumu
Sa rengi

Baml Deiken
z

Aratrmacnn temel ilgi alan olan

deikendir.
Aratrmann odanda baml deiken yer
alr.
Aratrmann amac; baml deikenin
deikenliini (neye bal olarak deitiini)
aklamak veya ngrmektir.
Baml deikene etki eden dier
deikenlerin analiz edilmesi ile aratrma
sorusuna yant bulunmu olur.

Baml Deiken rnei

z

Bamsz Deiken
z

Yeni bir rnn sat grafii istenen dzeyde

deildir burada sat rakamlar baml
deiken olabilir.

10

Bamsz Deiken rnei

Bamsz deiken, baml deikeni pozitif

veya negatif ynde etkileyen deikendir.
Bamsz deiken var olduunda, baml
deiken de var olacaktr.
Bir baka deyile; baml deikenin
deikenlii bamsz deikene tabiidir.

Kltrler aras yaplan aratrmalara gre;

ynetsel deerler, astlar ile stler arasndaki
g mesafesinde belirleyici rol oynamaktadr.
Burada g mesafesi, aratrmann temel ilgi
oda dolaysyla da baml deikenidir.
Ynetsel deerler ise bamsz deiken
olarak tanmlanabilir.
Ynetsel Deerler
(Bamsz Deiken)

11

G Mesafesi
(Baml Deiken)
12

Yap ve Deiken fark

z
z
z

nerme

Yap Deiken
Performans Satlar, krllk oran
Liderlik Astlar ile iletiim kurma, astlarn
motive edebilme
rgt ii uyum Kiiler aras etkileim
oran

z
z
z

Aratrlacak durum veya konuyla ilgili

mantksal bir deer yargs ieren ifadedir.
Bilimsel aratrmann balang noktasdr.
inde gizli olarak acaba sorusunu tar.
nermenin doruluu veya yanllndan
sz edilemez, nerme bir dnme rndr.
Dorulanmaya veya yanllanmaya karar
verildiinde nerme, sav veya hipotez halini
alr.

13

Sav
z

14

Hipotez (Denence)

Aratrmacnn inceledii konu ile ilgili olarak

bilimsel aratrmann banda ne srd ve
doruluu veya yanll henz test
edilmemi nermedir.
Aratrma problemindeki yaplar arasnda ne
tr bir ilikinin olduuna dair beklentileri ve
deer yarglarn barndrr.
Hipoteze kyasla daha genel ve daha
soyuttur.
15

Aratrmacnn inceledii konu ile ilgili olarak

bilimsel aratrmann banda ne srd ve
doruluu veya yanll henz test
edilmemi nermedir.
Aratrma problemindeki deikenler
arasnda ne tr bir ilikinin olduuna dair
beklentileri ve deer yarglarn barndrr.
Sava kyasla daha zel ve daha somuttur.
16

Hipotez

Hipotez trleri

8 Elimde duran kalem mavidir, soba scaktr.

9 Bir nesnenin ktlesi hz ile birlikte artar.

Deikenler aras iliki hipotezleri (eeryleyse)

Yn belirten;
z te yaanan stres ne kadar artarsa,
alanlarn i tatmini o oranda azalacaktr.
Yn belirtmeyen;
z Ya ile i tatmini arasnda bir iliki vardr.

17

18

Hipotez trleri

Hipotez trleri

Gruplar aras farkllk hipotezleri

Yn belirten;
z Kadn igrenlerin motivasyonu, erkek
igrenlerden yksektir.
Yn belirtmeyen;
z letme sahipleri/ortaklar ile profesyonel
yneticiler arasnda, ISO 9000 KYSni
benimseme ve vazgeme nedenlerine
verdikleri nem asndan fark vardr.

z
19

Tanmlayc hipotezler
Bir olgunun hangi zelliklerden olutuuna ilikin
hipotezlerdir.
rnek aratrma sorusu: Yksek tansiyon
sorunu yaayan hastalarn sosyal ve ekonomik
karakteristikleri nelerdir?
rnek Tan. Hipotez: Yksek tansiyon
hastalarnn byk ounluu erikinlerdir.
Tanmlayc hipotezler ounlukla bamsz
deiken iermezler.

20

Aratrma Hipotezi ve Sfr

Hipotez

!
z

Bahsi geen hipotez trleri snflandrmas

savlar iinde kullanlabilir.

Aratrma sonucunu ngren ve genellikle taraf

tutan (deikenler aras iliki veya gruplar aras
farkllklar iddia eden) hipotezler aratrma
hipotezi (H1) olarak adlandrlrlar.
Bu karlatrmada, deikenler aras ilikisizlii
veya gruplar aras farkszl savunan hipotezler
ise sfr hipotez (istatistiksel hipotez) (H0) olarak
adlandrlr.
Aratrma hipotezinin kabul, sfr hipotezin reddi
anlamn tar.

21

Aratrma Hipotezi ve Sfr

Hipotez
z

22

Hipotez kullanm

Aratrmac, aratrma hipotezini (H1)

destekleyecek verilerden ok, onun aksini
(H0) gsterecek veriler toplamaya
almaldr.
Ancak uygulamada bu konuya nem
verilmedii grlmektedir.

23

Amac belirli bir konuyla ilgili bir durumu

ortaya koymak olan aratrmalarn hipoteze
ihtiyac yoktur.
Tarihsel aratrmalar, model almalar,
demografik zellikler ya da siyasi tercihleri
belirlemek amacyla yaplan aratrmalarda
hipotez kullanlmaz.

24

Kuram (Teori)
z

Kuram (Teori)

eitli yap ve deikenlerin, bir takm

varsaymlar tarafndan snrlandrld bir
sistemdir (btndr).
Sz konusu yaplar birbirleriyle savlar
sayesinde, deikenler ise hipotezler
sayesinde birbirleriyle ilikidedir.

Belirli bir konuda ortaya konulan, geerlilii

ve gvenilirlii bilimsel yntemlerle saptanm
bir genel aklama dzlemidir.
Kuramlar; gemii, bugn ve gelecei
(ngrlerle) aklayc nitelikte olmaldr.
Bir teoriyi doru veya yanl diye
nitelemek yerine, yararl veya yararsz,
geerli veya geersiz diye nitelemek daha
doru olacaktr.

25

Bilimsel Aratrma
z

Bir olgunun eletirel bir biimde incelenmesi

sonucunda yeni gerekleri kefetmek ve yeni
ilikiler ve sonulara ulamak amacyla
yaplan aray ve sorgulama btndr.
Kuramda veya uygulamada karlalan bir
probleme zm aranr.

27

26

Bilimsel Aratrmalarn
ve Dnem i
almalarn
Raporlanmas

28

Balklar
z
z
z
z
z
z
z

Kapaklar

Kapaklar
nsz
indekiler
Tablo ve ekil Listeleri
Ksaltmalar
Metin Blm
Kaynak Gsterimi ve Kaynaka

z
z

Bilimsel almalarn kapaklar almann

hangi almann, nerede, kim tarafndan ve
hangi yl iinde yapldn ifade eder.
Sade ve biimsel olmaldr.
Gereksiz bilgi, fotoraf, ssleme, vs.
bulundurmamaldr.
D kapakta kolay ypranmayan kaliteli parlak
karton kullanlmaldr. Beyaz karton kapak
tercih edilmelidir.

29

D Kapakta yer alacak bilgiler

z

z
z

z
z

30

Kapakta yer alacak bilgiler

Srasyla; niversite, Enstit, Anabilim Dal

ve Bilim Dalnn ad. (Byk harf)
almann ad (Byk harf, koyu)
almann nitelii; (Yksek Lisans Tezi,
Dnem almas, dev, vs.) (lk harf byk)
Yazarn ad (Byk Harf)
l, yl (lk harf byk)

z
z

z
z
z

31

Srasyla; niversite, Enstit, Anabilim Dal

ve Bilim Dalnn ad. (Byk harf)
almann ad (Byk harf, koyu)
almann nitelii; (Yksek Lisans Tezi,
Dnem almas, dev, vs.) (lk harf byk)
Yazarn ad, soyad (Byk harf)
Danmann unvan, ad, soyad (Byk harf)
l, yl (lk harf byk)
32

r:

indekiler Sayfas
z

indekiler listesi, okuyucunun almann

balklarn ve alt balklarn grebilecei,
dorudan ilgilendii blm okuyabilmek iin
ilgili sayfa numarasn renebilecei bir
sayfadr.
indekiler listesini olutururken gsterilecek
zen ve dikkat almanz ile ilgili ilk izlenimi
olumlu ynde etkileyen nemli bir faktrdr.

33

34

35

36

indekiler Listesi Trleri

Ondalk sistem
1.
1.1.
1.1.1
1.1.2.
1.2.
1.3.
2.
3.

Rakam-harf sistemi
I.
A.
1.
a.
b.
2.
3.
B.
II.
z

Tablo ve ekil Listeleri

Bilimsel Aratrmalarn
ve Dnem i
almalarn
Raporlanmasnda
Kaynak Gsterimi

37

Neden Kaynak Gstermeliyiz?

z

38

Metin aktarmlar

Aratrmacnn savunduu grlerin

doruluunu desteklemek iin,
Bilgilerin kaynan gstererek, aratrcnn
kendi katksnn ne olduunu belirtmek ve bu
bilgilerin asl sahiplerinin hakkn vermek iin,
Sunulan bilgilerin doruluk, gvenilirlik ve
tarafszlyla ilgili olarak okuyucuya denetim
olana salamak iin,
lgili konularda yeni aratrma yapmak
isteyenlere bavuru olana vermek iin.

ki biimi vardr;
z Dorudan aktarma
z Dolayl aktarma

39

40

Dorudan aktarma yaplmas

gerekli durumlar
z
z
z

z
z
z
z
z

Dorudan aktarma

Yasalar, tzk ve ynetmelikler, hkmet kararlar,

Matematik, fen bilimleri veya teknolojiyle ilgili formller,
Aratrma tezleri; kantlanmak ya da reddedilmek iin
ne srlen neriler,
Kart grleri savunan aklamalar,
Ataszleri ve vecizeler,
iirler
Formller
yi ifade edilmi ve ierii yannda slubunun da aynen
alnmasna deer olan ifadeler.

Alnt satr ya da daha az ise trnak iareti

iinde metnin iinde verilir.
r:
Yergin, yirmibirinci yzyla bakarken stnlk
kavramnn bir petrol varilden olduu kadar bir bilgisayardan
da gelebileceini ifade etmektedir.12

(Dipnotlu Kaynak Gsterme Yntemine Gre).

------------------------12 Daniel

Yergin, Petrol, Kamuran Tuncay (ev.), stanbul:

Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 3.Basm, 1991, s.11.42

41

r:

Dorudan aktarma
z

Alnt satrdan fazla ise ana metinden ayr,

satr bandan ierden balayarak ve satr
sonundan da ieriden bitecek ekilde ve daha
sk aralklarla yazlmaldr.

43

44

Dolayl aktarma
z

r:

Dolayl aktarma, aratrmacnn yararland

kaynaktaki bilgileri kendi cmleleriyle ifade
ederek aratrmasna dahil etmesidir.
Burada nemli olan anlam deitirmeden
aktarlan bilgilerin metinle btnletirilmesini
salamaktr.
Bu bilgilerin trnak iinde verilmesine gerek
yoktur.
Tek bir zaman ekinin veya kelimenin
deitirilmesi ile dolayl aktarma yaplmas doru
deildir.

Uluslararas ticaret mal, hizmetler, igc

ve sermaye piyasalarnda fiyatlar birbirine
yaknlatrr. Fiyatlarn bu ekilde birbirine
yaknlamaya ynelmesi ticaretteki kazanlarn
kaynan oluturmaktadr.64

-------------------------64 Dani

Rodrik, Kreselleme Snr At m? zzet Akyol, Fatma nsal

(ev.) stanbul: Kzlelma Yaynclk, 1997, s.49.

45

46

Yazl bir kaynan referans

gsterilmesinde temel bilgi
verilir:
z
z
z
z

Yazar Ad
Eser Ad
Yaym Bilgileri (Basm says, yayn yeri,
yaynevi, yayn tarihi.)

47

Kaynak gstermede farkl yntemler

kullanlmaktadr.
Kaynak gstermede hangi yntemi semeniz
konusunda tez danmannzn grlerini
almanzda yarar vardr.
Ancak, tezin tamamnda tek yntemi
kullanmanz gerekmektedir.

48

Kaynak gsterme yntemleri

ikiye ayrlr
z
z

Dipnotlu kaynak gsterme

yntemi

Dipnotlu kaynak gsterme yntemi

Metin ii kaynak gsterme yntemi

49

Bu yntemde bavurulan kaynaklar metin

ierisinde numaralarla belirtilir ve sonra sayfa
sonuna bir izgi izilerek o sayfadaki
dipnotlar srasyla bu izginin altna yazlr.
Dipnotlarn gstermek iin kullanlan
rakamlar, metinde ilgili kelimenin zerine
yazlr ve rakamla birlikte ayrca nokta, virgl,
parantez veya benzeri iaretler konulmaz
50

Dipnotlar aralk verilmeden ve normal

yazdan daha kk puntolarla yazlr. Dipnot
bavuru ve metinleri, 9 punto, her iki yana
yaslanm olacaktr.
Bir kaynaa ilk kez bavurulmas ve yeniden
bavurulmas durumlarnda farkl dipnot
yazm kurallar uygulanr.

51

52

53

54

ki yazarl, ok yazarl kaynaklar

Farkl Kaynak Tiplerinin Gsterimi

55

56

Dipnotlu kaynak
gsterme ynteminde
kaynaka

Tek Yazarl Kitap

Kullanm
Yazarn Soyad, Ad. Yl, Kitabn Ad. Bask
Says. Basm Yeri: Yayn Evi.
z rnek
Dereli, Toker. 1995, rgtsel Davran. 3.
Basm. stanbul: Mente Kitabevi.
z

57

58

Tek Yazarl Sreli Yaynlar

Kongrede Sunulan Yaynlar

Kullanm
Yazarn Soyad, Ad. Yl, Makalenin Ad.
Sreli Yaynn Ad. Vol. (Trke Cilt) Nu.,
No.(Trke Say) Nu, Makalenin Sayfa
Aral.
z rnek
Sharer, Robert. 2001, An Agenda for Trade,
Investment and Regional Integration.
Finance & Development. Vol.38, No.4,
December, ss.14-17.

Kullanm
Yazarn Soyad, Ad. Makalenin Ad,
Kongrenin Ad. Yayn Yeri: Yaynlayan.
Tarih (gn-ay-yl), Makalenin Sayfa Aral.
z rnek
Atabek, Baha. "Hidrofor Seimi in Yeni Bir
Yaklam", 3. Pompa Kongresi ve Sergisi
Bildiriler El Kitab. stanbul: T. 24-26 Eyll
1998, s. 150-158.

59

60

Internette Yaymlanan Dergi

Makalesi

Metin i Kaynak Gsterme

Yntemi

Kullanm
Yazarn Soyad, Ad. Yl, Makalenin Ad,
Derginin Ad. Vol. Nu, No. Nu, Sayfa Aral.
nternet Adresi (eriim tarihi iin gn ay yl).
z rnek
Wade, Linda. 2000, International Business
Management, Journal of Management.
Vol.12, No.2, ss.187-223.
http://www.texshare.edu7ovidweb/ovidweb.cg
i (2 ubat 2001).

Metin ii kaynak gsterme yntemi kendi

arasnda e ayrlr;

Yazar-Tarih Yntemi (APA)

Yazar-Tarih Yntemi (APA) r.

zYazar-Tarih

Yntemi (APA)
zYazar-Sayfa Numaras Yntemi
zHarvard Metodu

61

Amerikan Psikoloji Dernei'nin benimsedii

yntem olup, Sosyal Bilimler alannda yaygn
olarak kullanlan bir yntemdir.
Yaznda APA Yntemi (American
Psychological Association: APA) olarak
gemektedir.

63

62

Yazar (Bar, 2002, s.69), makalesinde

MKB'nin Aralk aynn ilk ilem gnne
satlarla baladn belirtmektedir.
Fisunolu, (2003, s.246)na gre, bankaclk
sektrndeki krediler bir nceki yla gre
yzde 24 art gstermitir.

64

Yazar-Tarih
Yntemine (APA) gre
Kaynaka

Ayn soyadl farkl yazarlarn ayn tarihli

eserlerini birbirinden ayrt etmek iin;
z
z

...(olak, ., 2004, s.9).

...(olak, S., 2004, s.12).

Ayn yazarn ayn tarihli farkl eserlerini

birbirinden ayrt etmek iin;
z
z

...(olak, 2004a, s.12).

...(olak, 2004b, s.17).
65

66

Tek Yazarl Kitap

eviren

Kullanm
Yazarn Soyad, Adnn lk Harfi. (Yl). Kitabn
Ad. Bask Says. Basm Yeri: Yayn Evi.
z rnek
Tuncer, D. (1992). Datm Kanallar Sistemi.
Ankara: Gazi Yaynlar.

Kullanm
Yazarn Soyad, Adnn lk Harfi. (Yl). Kitabn
Ad. eviren Yazarn Adnn lk Harfi Soyad
(ev.). Basm Yeri: Yayn Evi (orijinal bask
tarihi yl)
z rnek
Aliyev, H. (1998). Dnya Siyasetinde
Azerbeycan Petrol. A. ifti ve E. Kocabyk
(ev.), satnbul: Sabah Kitaplar (orijinal bask
tarihi 1997)

67

68

Yazar - Sayfa Numaras

Yntemi (MLA)

Tek Yazarl Sreli Yaynlar

Kullanm
Yazarn Soyad, Adnn lk Harfi. (Yl).
Makalenin Ad. Sreli Yaynn Ad. Vol No.
Say No, Makalenin Sayfa Aral.
z rnek
Sharer, R. (2001). An Agenda for Trade,
Investment and Regional Integration. Finance
& Development. 38.4, 14-17.
z

z
69

Yazar - Sayfa Numaras

Yntemi (MLA) rnekleri
z
z

Amerika'daki Modern Filoloji Dernei'nin

(Modern Language Association) Beeri
Bilimler iin nerdii bir sistemdir.
Bu sistemde parantez iine, bavurulan
kaynan yazarnn soyad ile alnan bilgilerin
kaynaktaki sayfa numaras yazlr.
Parantez, tez metninde kayna gsterilecek
bilginin sonuna yerletirilir.
Yazar soyad ile sayfa numaras arasna
herhangi bir noktalama iareti konulmaz.

70

Harvard Metodu

ihtiya uyulmaktadr (Gegez 11).

Gegeze gre zellikleihtiya
duyulmaktadr (11).
bilimsel bir yaklam gelitirmitir (Ataman
66-67).
yaklam kabul edilmelidir (TSAD 45).

z
z

71

60lardan sonra Anglo-Amerikan yaznnda

ska kullanlr hale gelmitir.
APA ve MLA metodlarna ok benzer.
r:
Yazar (Bar, 2002: 69), makalesinde
MKB'nin Aralk aynn ilk ilem gnne
satlarla baladn belirtmektedir.

72

Haftaya grmek dileiyle

Yrd. Do. Dr. M. Volkan TRKER

73