NDEKLER

FZKSEL RSK ETMENLER

Fiziksel Risk Rtmenleri

Fiziksel Risk Etmenlerinin eitleri
Fiziksel Risk Etmenlerinin nsanlar
zerindeki Etkileri
Fiziksel Risk Etmenlerinden Korunma
Yollar

SALII VE
GVENL

HEDEFLER

Yaar EDE

Bu niteyi altktan sonra;

Fiziksel risk etmenlerini
kavrayabilecek,
Fiziksel risk etmenleri eitlerinin
detaylarn renebilecek,
Fiziksel risk etmenlerinin insanlar
zerindeki etkilerini aklayabilecek,
Fiziksel risk etmenlerinden korunma
yollarn renebileceksiniz.

NTE

Fiziksel Risk Etmenleri

GR
Doadaki btn canllarn gelimesi ve yaamas iin belirli fiziksel ve
kimyasal koullar gereklidir. Ekoloji biliminde cansz geleri kapsayan fiziksel evre
faktrleri; gne nm, scaklk, su ve topraktr.
Bir sistem olarak kabul edilen iletmenin i ve d evrede etkiledii ve ayn
zamanda etkilendii bir ok faktrden bahsedilebilir. letmeyi ve iletmenin
faaliyetlerini bu faktrlerden soyutlayarak ele almak olanakszdr.
letmeyi ve
alanlar etkileyen
nemli faktrlerden
biri fiziksel
faktrlerdir.

Genel anlam ile evre; bireyin, rgtn ya da toplumun yaamn etkileyen

kltrel, toplumsal, ekonomik ve fiziksel faktrlerin toplamdr. letmenin
ekonomik faaliyetleri kapal bir sre iinde deil, faaliyetlerin koullandran ve
belirli lde de kendisi tarafndan ekillendirilmi bulunan ekonomik, sosyal ve
teknolojik bir evre iinde cereyan eder.
Sz konusu faktrlerden biri de konu itibaryla genel olarak; aydnlatma,
grlt, titreim, hava artlar, toz, gaz ve buharlar kapsayan fiziksel faktrlerdir.
Bu nitede alanlar ve iletmeleri etkileyen fiziksel risk etmenlerini
kavrayp, bu risk etmenlerinden korunma yollarn reneceiz.

FZKSEL RSK ETMENLER

Fiziksel risk
etmenleri,
alanlarn saln
etkileme ihtimali
olan fiziksel
faktrlerdir.

Fiziksel risk etmenleri, alanlarn saln etkileme ihtimali olan fiziksel

faktrlerdir. Yaanlan veya allan ortamn scaklk, nem aydnlatma, grlt,
titreim, basn vb. fiziksel zellikleri bireyin saln nemli lde etkiler.
alanlar, zellikle ar ve tehlikeli ilerde alanlar bu ynden byk risk
altndadr. Fiziksel evre koullar ynnden her i yeri ayn deildir. Ayn rn
reten iki iletmede bile fiziksel evre koullar benzer olmayabilir. Burada nemli
olan her iletmede olabilecek fiziksel olumsuzluklarn kaynanda yok edilmesi ve
alanlarn bu ekilde korunmasdr.

FZKSEL RSK ETMENLER ETLER

Fiziksel risk etkenler balca;

Grlt,
Titreim (Vibrasyon),
Aydnlatma,
Termal Konfor artlar,
Radyasyon,
Basn Deiimleri olarak sralanabilir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Fiziksel Risk Etmenleri

Grlt
Grlt, amzn en nemli endstriyel ve evre sorunlarndan biri olarak
karmza kan ve yeterli nlemler alnmad zaman insanlara zarar veren fiziksel
etkenlerden biridir.
Grlt genellikle istenmeyen ve rahatsz edici sesler olarak tanmlanr.
Endstriyel grlt ise iletmelerde alanlarda fizyolojik ve psikolojik
rahatszlklar oluturan ve i yeri verimini olumsuz etkileyen sesler olarak
tanmlanr.

ekil: Grlt yapan makinalar

nsann ruhsal ve fiziksel yapsn olumsuz ynde etkileyen grlty
tanmlayabilmek iin sesin fiziksel nitelikleri ve iitme konusuna deinmekte yarar
vardr.
Grlt, Genellikle
istenmeyen ses
olarak
tanmlanmaktadr.
Geliigzel bir yaps
olan, arzu
edilmeyen,
istenmeyen,
rahatsz edici ses
olarak
tanmlanabilir.

Ses: Gaz, kat ve sv cisim molekllerinin hava basncnda yaptklar

dalgalanmalarn kulaktaki etkisinden oluan bir duygudur.
Grlt: Genellikle istenmeyen ses olarak tanmlanmaktadr. Geliigzel bir yaps
olan, arzu edilmeyen, istenmeyen, rahatsz edici ses olarak tanmlanabilir.
Frekans: Fiziksel olarak ses bir dalga hareketi olduundan her dalga hareketi gibi
sesinde bir frekans vardr. Kabaca ses basncnn saniyede oluan titreim
saysdr.
Ses dalgas: Ses; kat, sv ve havada dalgalar hlinde yaylan bir enerji eklidir. Ses
dalgalarn karakterize eden byklkler, ses dalgasnn boyu (l), frekans (f),
periyodu (T) ve ilerleme hzdr (v ).
Ses Basnc: Atmosferin, basn ile skma ve genleme arasndaki basn farkna
ses basnc denir. Bilindii gibi basn birimlerinden biri de bardr.
Fiziksel kavram olarak ses ile grlt arasnda fark yoktur. i sal ve i
gvenlii konusunda, bir baka ifade ile grltden ileri gelen iitme kaybnda,
grlty meydana getiren sesin basncn ve frekansn belirlemek yeterlidir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Fiziksel Risk Etmenleri

Sesi meydana getiren titreimin frekans, bir baka ifade ile sesin frekans
arttka (ykseldike) ses tizleir, frekans dtke ses pesleir.
Grlty meydana getiren sesleri trde tanmlamak mmkndr.
Subsonik sesler, iitilebilen sesler ve ultrasonik sesler.
Subsonik sesler; frekans 20 Hz.'den dk olan sesler,
itilebilen sesler; yaklak olarak, frekans 20 Hz. ile 20 kHz.
arasnda olan sesler ve
Ultrasonik sesler; frekans 20 kHz.'den daha yksek olan seslerdir.
Grlt, insan kulanda meydana getirdii basncn referans basnca
orannn logaritmik ifadesi olan desiBELL (dB) ile llr. nsan kulann ilk uyum
yapt ses iddeti 0(sfr) dB'dir ve bu deere "iitme eii" ad verilir. 140 dB ise
"ac eii" dir ve kulak daha fazla ses iddetine dayanamaz.

nsan kulann ilk

uyum yapt ses
iddeti 0(sfr) dB'dir
ve bu deere
"iitme eii" ad
verilir. 140 dB ise
"ac eii" dir ve
kulak daha fazla ses
iddetine
dayanamaz.

Titreen her cisim bir ses kaynadr. Endstride grlt kaynaklar; vurucu
tipten dvme, perinleme, akma makineleri ile kesici, ezici ve biim verici
makineler; pompalarn, kompresrlerin, trbinlerin, vantilatrlerin, jet
motorlarnn ve vanalarn sv ve gaz itici etkileri; frn ve motorlarn ateleme
grltleri; transformatr ve dinamolarn yaratt manyetik sesler; evirici dili,
motor ve makinelerden gelen titreim ve srtnme sesleridir.
Baz ses kaynaklarnn lleri ise aadaki gibidir.

itme Snr ( Eii ) 0 dB

Kayt Stdyosu, Orman, 120 cmde fsltl konuma 0-20 dB
Yatak odas 20-30 dB
Ktphane, Sessiz ofis, Oturma odas 30-40 dB
Genel ofis, Sohbet konumas 40-60 dB
alma ofisi ( Daktilo, v. s ) 60-70 dB
Ortalama Trafik Grlts, Grltl Lokanta, Matbaa 70-90 dB
Haval eki, Takm tezgahlar, Otamatik matkap, 90-100 dB
Hidrolik Pres, Pop Grubu, Daire testere, 100-120 dB
Jet motoru, (Ar veya Duyma Eii) 130 dB
ehir alarm sireni 140 dB
Roket rampas 180 dB

Titreim
Titreim (vibrasyon): Mekanik bir sistemdeki salnm hareketlerini
tanmlayan bir terimdir. Bir baka ifade ile potansiyel enerjinin kinetik enerjiye,
kinetik enerjinin potansiyel enerjiye dnmesi olayna titreim (vibrasyon) denir.
Titreimin zelliini, frekans, iddeti ve yn belirler.
Endstride birok titreim kayna vardr. Titreim, ara-gere ve
makinelerin alrken oluturduklar salnm hareketleri sonucu meydana gelir.
almakta olan ve iyi dengelenmemi ara ve gereler genellikle titreim
olutururlar. Titreimi, insan sal zerindeki etkisi bakmndan iki fiziksel

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Fiziksel Risk Etmenleri

bykl ile tanmlamak mmkndr. Bunlar; Titreimin frekans ve titreimin
iddetidir.
Titreimin frekans: Birim zamandaki titreim saysna titreimin frekans denir.
Birimi Hertzdir (Hz).
Titreim iddeti: Titreimin olutuu ortamda titreimden ileri gelen enerjinin
hareket ynne dikey, birim alanda, birim zamandaki akm gcne, titreimin
iddeti denir. Birimi (W/cm2) dir.
Btn vcut titreimi: Vcudun tmne aktarldnda, alann salk ve
gvenlii iin risk oluturan, zellikle de bel blgesinde rahatszlk ve omurgada
travmaya yol aan mekanik titreimdir.

Potansiyel enerjinin
kinetik enerjiye,
kinetik enerjinin
potansiyel enerjiye
dnmesi olayna
titreim (vibrasyon)
denir.

El-kol titreimi: nsanda el-kol sistemine aktarldnda, alann salk ve

gvenlii iin risk oluturan ve zellikle de damar, kemik, eklem, sinir ve kas
bozukluklarna yol aan mekanik titreimdir.
Maruziyet eylem deeri: Ald durumda, alann titreime maruziyetinden
kaynaklanabilecek risklerin kontrol altna alnmasn gerektiren deerdir.
Maruziyet snr deeri: alanlarn bu deer zerinde bir titreime kesinlikle
maruz kalmamas gereken deerdir.
Endstrideki titreim kaynaklarnn balcalar ise; Genellikle el ve el
parmaklar ile kollara ulaan titreimleri oluturan titreim kaynaklardr. Bunlar,
ta krma makineleri, kmr ve madencilikte kullanlan pnmatik ekiler,
ormanclkta kullanlan tanabilir testereler, parlatma ve rende makineleridir. Bu
aralar, dnerek, vurarak veya hem dnerek hem de vurarak titreirler.
alanlarn Titreimle lgili Risklerden Korunmalarna Dair Ynetmelike
gre maruziyet snr deerleri ve maruziyet eylem deerleri aada verilmitir:
a) El-kol titreimi iin;
1. Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr deeri: 5
m/s2.
2. Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet eylem deeri: 2,5
m/s2.
b) Btn vcut titreimi iin;
1. sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr deeri: 1,15
m/s2.
2. sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet eylem deeri: 0,5
m/s2.

Aydnlatma
Grme i yerlerinde en ok ihmal edilen duyumuzdur. Aydnlatmann en
nemli ilevi iin iyi grlebilmesidir. alanlarn kendi aydnlatmalarn
dzenlemelerine olanak veren mekanizmalar enerji savurganln nlemekte,
ilerin daha kolay yaplabilmesine yardmc olmaktadr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Fiziksel Risk Etmenleri

alanlarn salnn korunmas iin gerekli uygun fiziksel koullarn
banda aydnlatma gelmektedir. yerlerinde uygun aydnlatma ile alann gz
sal korunur, birikimli kas ve iskelet sistemi travmalar ve pek ok i kazas
nlenir, olumlu psikolojik etki salanr. Bu nedenle, iyerlerinde zellikle sanayi
kurulularnda yaplan i ve ilemin gerektirdii uygun aydnlatmay salamak
gerekmektedir.
Ik; insan gzyle alglanabilen dalga boylarndaki elektromanyetik
nmdr. Bir yzeye den k miktarna aydnlatma (illuminance) denilmektedir.
Birimi lkstr. Lks metrekare bana den lmendir. nsan alglamasnda gz en
nemli organdr. Alglamann yaklak %90 gz araclyla gereklemektedir.
Baklan cisimlere, k kaynana ve kiiye ait zelliklere gre, grme ve alglama
deiir. Bu nedenle de bir i ortamnda aydnlatma gereksinimi deimektedir.
Aslnda, en yksek aydnlatmann en optimal yaklam olmad bilinmelidir. Temel
olan amaca uygun aydnlatmadr.
Amac bakmndan aydnlatma e ayrlr.
Fizyolojik Aydnlatma: Ama, cisimleri ekil, renk ve ayrntlar ile
rahat ve hzla grebilmektir. Bu koullar salayan aydnlatmaya
Fizyolojik Aydnlatma denir.
Dekoratif Aydnlatma: Ama, grlmesi istenen cisimleri btn
ayrntlar ile gstermek deil, daha ok estetik etkiler
uyandrmaktr.
Dikkati eken Reklam Amal Aydnlatma: Ama, dikkati ekmek,
yani reklam yapmaktr. Bunun iin yksek aydnlk dzeyleri, renkli
klar, deiken kl ekiller ve yanp snen dzenler kullanlr.
Bununla beraber; Ik allan blgeye direkt geliyorsa direkt aydnlatma,
baka bir yzeye arpp geliyorsa endirekt aydnlatma, sadece allan blgeyi
aydnlatyorsa lokal aydnlatma olarak adlandrlr.

Bir yzeye den

k miktarna
aydnlatma
(illuminance)
denilmektedir.
Birimi lkstr.

Termal konfor,
genel olarak bir i
yerinde alanlarn
byk
ounluunun
scaklk, nem, hava
akm gibi iklim
koullar asndan
gerek bedensel,
gerekse zihinsel
faaliyetlerini
srdrrken belirli
bir rahatlk iinde
bulunmalarn ifade
eder.

Pek ok aydnlatma birimi vardr. Bunlar; k ak, k iddeti, aydnlk

iddeti, parltdr. Ik gereksinimini yaplacak iin tipi, yzeyin zellii (
sourmas ya da yanstmas), genel alma alan ve bireyin grme yeterliine
baldr. yerlerinin tasarm ve deerlendirilmesinde objektif k lmleri
temeldir.
In llmesine fotometri denir. Aydnlatma iddeti k kayna ya da k
yayan krenin gcn tanmlar. Aydnlatma iddetinin l birimi lkstr (lux).
Bu deer birim alana ( bir yzeyin 1 m2 sine) den k aklarnn toplamdr.

Termal Konfor
Termal konfor, genel olarak bir i yerinde alanlarn byk ounluunun
scaklk, nem, hava akm gibi iklim koullar asndan gerek bedensel, gerekse
zihinsel faaliyetlerini srdrrken belirli bir rahatlk iinde bulunmalarn ifade
eder.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Fiziksel Risk Etmenleri

Kapal bir ortam ierisinde termal konfor rahatlnn hemen farkna
varlmaz, ancak bir sre getikten sonra hissedilmeye balanr. Eer termal konfor
koullar mevcut deilse nce sknt hissedilir daha sonra rahatszlk duyulur.
klimin alanlarn verimlilii stnde olduka nemli bir etkisi vardr.
rnein i ortamnda ar snn genel organik direnci azaltt, i verimini
drd, kramplar ve s arpmas gibi etkileri olduu bilinmektedir. Uzun sre
souk bir i yerinde alan insanlarn ar gda aldklar, vcutlarnn yalanarak
kilo aldklar bylece i verimlerinin dt grlmtr.
Bir i yerinde termal konfor denilince; O i yerinin atmosferinin scakl,
nemi, hava akm hz ve radyant s akla gelmektedir.
alma ortamlarndaki s etkilenmeleri ve konforsuz ortam artlar, i
kazalarnn artmasna ve retimin azalmasna bir baka deile verimin dmesine
sebep olmaktadr. nsann ortamla s alveriine etki eden drt ayr faktr vardr;
a) Hava scakl,
b) Havann nem younluu,
c) Hava akm hz,
d) Radyant s.
Is: alma hayatnda, alanlar olumsuz ynde etkileyen fiziksel faktrlerden biri
de, i yeri ortamnn scakldr. Scaklk kuru termometreler ile llr. Birimi ise;
Santigrat, Fahrenhayt veya Kelvin olarak ifade edilir.
Scaklk: Bir standarda gre, bir cismin ne kadar souk, serin ve lk olduunu ifade
eden nicelie denir. Serbest yaam iin insan kapasitesini oluturan ve fizyolojik
gereksinmeler dediimiz, insan vcudunun s al verii, oksijen, tuz ve asit-baz
dengesi gibi baz fiziksel ve kimyasal faktrlerin belli snrlar iinde srekli stabilize
gstermeleri gerekir. rnein, insan vcudunun scakl 36,5-37 oC arasnda
deimezlik gsterir. Bu durum vcut ile evre arasndaki s alverii ile salanr.
Is d evrede devaml olarak bulunan bir eit enerjidir. Normal koullarda
havann kuru termometre ile llen scaklk derecesi hava scakl hakknda bir
fiziksel ldr.
Scaklk ynnden i yerleri nemli ve kuru scaklk olarak da snflandrlabilir.
sal ve
gvenlii ynnden
bal nemin deeri
nemlidir. Bir i yeri
ortamnn bal
nemi
deerlendirilirken,
scaklk, hava akm
hz gibi dier
artlarn da
deerlendirilmesi
gerekir.

Nem: Scaklk yannda nemin de etkisi olduka nemlidir. Havadaki nem miktar
mutlak ve bal nem olarak ifade edilir. Mutlak nem; birim havadaki su miktarn
ifade eder. Bal nem ise; havadaki nem miktarnn, ayn scaklkta doymu
havadaki mutlak nemin yzde kan ihtiva ettiini gsterir.
sal ve gvenlii ynnden bal nemin deeri nemlidir. Bir i yeri
ortamnn bal nemi deerlendirilirken, scaklk, hava akm hz gibi dier artlarn
da deerlendirilmesi gerekir. Ancak, genel olarak herhangi bir i yerinde bal nem
%30 ile %80 arasnda olmaldr. Yksek bal nem, ortam scaklnn yksek olmas
durumunda bunaltr, dk olmas durumunda ise me ve rperme hissi verir.
Hava Akm Hz: yerinde oluan kirli havann dar atlmas ve yerine temiz
havann alnmas iin ortamda uygun bir havalandrmann, dolaysyla uygun bir

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Fiziksel Risk Etmenleri

hava akmnn olmas gerekmektedir. Nemli scakla kt, tekstil, konserve ve
yeralt maden iletmeleri gibi yerlerde rastlanr. Kuru scakla ise; demir-elik,
lastik, cam ve imento sanayinde rastlanmaktadr.
Scakln derece olarak artmas veya azalmas yannda, nemin ve hava akm
hznn durumu da scakln etkisini artrr veya azaltr. Bu deikenin farkl
birleimlerini kii ayn scaklk duygusu olarak hissedebilir.
rnein; 37 C scaklk, %10 nem ve 3 m/sn hava akm hz ile 27 C scaklk,
%75 nem ve 0,1 m/sn hava akm hz, scaklk duygusu bakmndan edeer olabilir.
Yani bu iki farkl durumun kii zerindeki etkisi ayndr. Hava scakl, nemi ve
hava akm hznn beraberce oluturduu scaklk etkisine effektif scaklk denir.
i Sal ve Gvenlii Tz Madde 8e gre; i yerindeki hava hacmi
ii bana en az 10 metrekp olmaldr. Tabii havalandrma ile ortam havasnn
saatte 2-3 kere deimesinin zorlat ortamlarda, kii bana den hava hacmi
miktarnn artrlmas veya kap ve pencereler alarak veya cebri ekile ortam
havasnn yeterli miktarda deimesinin salanmas gerekmektedir.
Termal radyasyon: letimi iin maddesel bir ortama gerek olmayan s trdr. Bu
s trn havalandrma ile kontrol etmek mmkn deildir. Radyant sdan
korunmak iin, koruyucu siperler kullanlabilir ya da scak cisimlerin yzeyleri,
ma zellii zayf maddelerle boyanabilir/kaplanabilir. Maden eritme, cam vb.
sektrlerde bu tip radyant s maruziyetine rastlanmaktadr.
nsanlarn, alma ortamndan nemli lde etkilendii dnldnde
ortamn scaklk deeri, nemi vb. termal artlarn alan zerindeki negatif etkileri
mutlaka gz nne alnmaldr. alma ortamndan negatif etkilenen kiinin
dikkatinde azalma ve psikolojik olarak etkilenme sonucu kazalarn yaanmamas
iin ortam koullarnn sk takip edilmesi gerekmektedir.

Radyasyon

Radyasyon Latince
bir kelime olup
dilimizde ma
olarak kullanlr.
Atomlardan,
Gneten ve dier
yldzlardan yaylan
enerjiye radyasyon
enerji denir.
Radyasyon enerji ya
dalga biiminde ya
da parack modeli
ile yaylrlar.

Radyasyon Latince bir kelime olup dilimizde ma olarak kullanlr.

Atomlardan, gneten ve dier yldzlardan yaylan enerjiye radyasyon enerji
denir. Radyasyon enerji ya dalga biiminde ya da parack modeli ile yaylrlar.
Ik nlar, s, x-nlar, radyoaktif maddelerin sald nlar ve evrenden
gelen kozmik nlarn hepsi birer radyasyon biimidir.
Baz radyasyonlar ok kk paracklardan, bazlar da dalgalardan oluur.
Radyoaktif maddelerin sald alfa ve beta nlar ile yldzlardan savrulan kozmik
nlar parack biiminde yaylan radyasyonlardr.
Dalga biimindeki radyasyona en iyi rnek elektromanyetik dalgalardr.
Gamma nlar, x-nlar, mortesi (ultraviyole) nlar, grnr k, kzltesi
(enfraruj) nlar, radarlarda kullanlan mikrodalgalar ve radyo dalgalar
elektromanyetik radyasyon biimleridir.
Bunlardan yalnzca ikisinin varln bir l aygt kullanmakszn
belirleyebiliriz. nsan gznn alglayabildii grnr k ve etkisini s olarak

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Fiziksel Risk Etmenleri

hissettiimiz uzun dalga boylu kzltesi radyasyondur. Radyo dalgalarnn varl
radyo alclaryla, dier radyasyonlarn varl da eitli yntemlerle belirlenebilir.
Radyasyonu meydana getiren paracklar veya elektromanyetik dalgalar ses
dalgalarndan farkl olarak bolukta yol alabilir ve saniyede 300.000 km. gibi
olaanst bir hzla yaylr.
Radyasyonun bir enerji olduunu sylemitik. Bu enerjinin bir blm
tanecik zellikli bir blm de dalga zelliklidir. Tanecik zellikli olanlar; Alfa
nlar, Beta nlar, ntron ve proton nlar ile kozmik nlardr. Bu nlar bir
ortamdan geerken ortamla etkileerek dorudan veya dolayl olarak iyon iftleri
olutururlar, bu nedenle bu nlara iyonlayc nlar da denir.

Alfa Inlar Veya Alfa Partikl

Helyum atomunun pozitif ykl ekirdeidir. Yapay olarak meydana
getirildii gibi teknolojinin gerei olarak istenmedii hlde yan rn olarak
(Elektron tplerinde olduu gibi) ortaya kabilir.
Hzl temel
paracklardan
oluan kozmik
nlardan sonra en
ksa dalga
boyundaki
radyasyonlar
gamma nlardr.
Gamma nlar hem
uranyum ve radyum
gibi doan
radyoaktif
maddelerin
paralanmalar
srasnda hem de bir
nkleer reaktrde
ya da bir atom
bombas
patlatldnda atom
ekirdeklerinin
paralanmasyla
meydana gelir.

Beta Inlar: Negatif ykl hzl elektronlardr. Yapay olarak izotop elde etmekte
hzlandrlm elektronlar kullanlr. Elektron tplerinde de katottan anoda elektron
ak vardr. Bu elektronlarn bir ksm anoda gitmeyip yn deitirerek aa
kabilirler.
Ntron Inlar: Atom ekirdeinde bulunan yksz paracklar olup nemli ve
zellikleri olan bir radyasyon tipidir. Nkleer ekirdek blnmesi ve reaksiyonlar
srasnda meydana gelirler.
Proton Inlar: Atom ekirdeinde bulunan ve pozitif elektron ykl partikllerdir.
Bu n da nkleer ekirdek blnmesi reaksiyonlar srasnda meydana gelirler.
Gamma Inlar: Hzl temel paracklardan oluan kozmik nlardan sonra en ksa
dalga boyundaki radyasyonlar gamma nlardr. Gamma nlar hem uranyum ve
radyum gibi doan radyoaktif maddelerin paralanmalar srasnda hem de bir
nkleer reaktrde ya da bir atom bombas patlatldnda atom ekirdeklerinin
paralanmasyla meydana gelir. Gamma nlarnn dalga boylar 0,0001nm0,001nm arasndadr.
X-Inlar: Rntgen cihazlarnda meydana gelen nlardr. X-nlarnn dalga
boylar gamma nlarnn dalga boylarna gre 100 kat daha byktr. X-nlarnn
dalga boylar 0,001nm-100nm arasnda deiir.
Kzltesi Inlar (nfrared Inlar): Dalga boylar yaklak 740nm ile 100.000nm
arasndadr. Yapay olarak elde edilebildii gibi gne nlarnn iinde de bulunur.
Gne nlarndaki s kzltesi nlardan kaynaklanr.
Basn: Birim alana yaplan kuvvete basn denir. Birimi Bar veya Newton/cm2 dir.
Kuvvetin tatbik edildii her noktada bir basn vardr. Sal ve Gvenlii
konusunda basn ise; normal hava basncnn (atmosfer basnc) daha fazla veya
daha az olmas gereken veya olan i yerlerindeki basntr. Normal artlarda hava
basnc 76 cm cva basncna eittir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

Fiziksel Risk Etmenleri

Ykseklere kldka basn der. Bu durumun nedeni ykseldike
yerekiminin, atmosferin kalnlnn ve gazlarn younluunun azalmasdr. Basn
ile ykselti arasnda ters orant vardr. Atmosfer basncnn ykseldike
dmesinden faydalanarak ykselti len alet yaplmtr. Bu alete altimetre ad
verilir.
Hava sndka geniler ve hafifler. Souduka skr ve arlar. Havann
souk olduu alanlarda basn yksek, scak olduu alanlarda ise dktr. Scaklk
ile basn arasnda ters bir orant vardr.
Atmosfer basncndan daha yksek ya da daha dk basnl yerlerde
alan iilerde, kalp, dolam, solunum rahatszlklar grlebilir.

FZKSEL RSK ETMENLERNN NSANLAR ZERNDEK

ETKS
Bu blmde fiziksel risk etmenlerinin insanlarn zerinde oluturduu
etkileri greceksiniz.

Grltnn insan zerindeki etkileri:

Birim alana yaplan
kuvvete basn
denir. Birimi Bar
veya Newton/cm2
dir. Kuvvetin tatbik
edildii her noktada
bir basn vardr.
Sal ve Gvenlii
konusunda basn
ise; normal hava
basncnn (atmosfer
basnc) daha fazla
veya daha az olmas
gereken veya olan
iyerlerindeki
basntr.

Endstriyel adan ok nemli bir salk riski oluturan grlt, tm

dikkatler grltnn ilk grte sadece insan kulandaki etkisi olaca
dnlrken, grltnn ayrca kulak d etkilerinin de olduu (dalgnlk,
unutkanlk, psikolojik etkiler, konuma bozukluu, alma gcnn azalmas gibi)
bilinmelidir.
ncelikle unu asla aklmzdan karmamalyz, grlt sonucu iitme
kaybnn tedavisi bugn tbben olanakszdr.
Grltnn insan sal zerindeki olas etkileri u ekilde zetlenebilir:
Psikolojik etkiler; sinir bozukluu, korku, rahatszlk, tedirginlik, yorgunluk,
zihinsel etkilerde yavalama, uykusuzluk vb.
letiimi nleme etkisi: Grltnn konuma ile olan iletiimi nlemesi, i
verimine ve i gvenliine olan etkileri.
Fizyolojik etkileri; iitme duyusunda oluturduu olumsuz etkiler (iitme
kayb ya da iitme eiinin kaymas ad verilen iitme duyusunda azalma, kulak
ars, mide bulants, kas gerilmeleri stres, kan basncnda art, kalp atlarnn ve
kan dolamnn deiimi, gz bebeinin bymesi vb.)
Grltnn iitme duyusu zerinde meydana getirdii etkiler e ayrlr.
Bunlar;
Akustik Sarsnt (Travma): Geici ve Kalc iitme kaybdr. Akustik sarsnt (travma)
ok yksek ses dzeyine ani maruziyet sonucunda oluan bir etkidir. Youn ses
basnc kulak zar ile birlikte orta ve i kulan fizyolojik yapsn tamamen bozar ve
i kulaktaki korti organn tahrip eder.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

10

Fiziksel Risk Etmenleri

Geici itme Kayb: Grltl ortam terk eden bir kiinin iitme duyusunda geici
bir azalma grlr. Bu azalma, maruz kalnan grltnn frekans aralna (alak
veya yksek frekans), ses basn dzeyine (sesin iddetine), maruz kalnan sreye
ve grltnn tipine (ani, kesikli veya srekli grlt) bal olarak deiir. Geici
iitme kayb grltl ortamn terk edilmesinden sonra maruziyet artlarnn
zelliklerine gre belli bir sre sonra ortadan kalkar.
Geici iitme kayplar, uzun sre grltye maruz kalma sonucunda ortaya
kan ve belli bir sre dinlendikten sonra iyileebilen iitme kayplardr. 90 dBlik
bir grltye 100 dakika maruz kalma sonucunda ortaya kan yaklak 18-20
dBlik bir iitme kaybnn ortadan kalkabilmesi iin gerekli olan iyileme sresi,
yine yaklak olarak 1000 dakikadr. Yani ortaya kan iitme kaybnn iyileebilmesi
iin, maruz kalma sresinin en az 10 kat kadar bir iyileme sresine ihtiya olduu
ortadadr. Grlt dzeyi arttka, oluan iitme kaybnn artt ve iyileme
sresinin ise daha fazla artt grlmektedir.

Titreimin insan zerindeki etkileri

nsan, titreimin
dk
frekanslarnda
sarsnt hisseder.
Buna karlk
titreimin yksek
frekanslarnda
karncalanma hatta
yanma hissi duyar.
Titreimin insan
vcudu zerindeki
etkileri;

Fizyolojik,
Psikolojik ve
Patolojik
etkiler
eklindedir.

nsan, titreimin dk frekanslarnda sarsnt hisseder. Buna karlk

titreimin yksek frekanslarnda karncalanma hatta yanma hissi duyar. Titreimin
insan vcudu zerindeki etkileri;

Fizyolojik,
Psikolojik ve
Patolojik etkiler eklindedir.

Bu etkiler birbiri ile sk ilikilidirler. Titreimin zelliklerini oluturan

faktrlerden en nemlisi frekansdr. Titreimin tbbi ve biyolojik etkisi byk
lde iddetine ve maruz kalnan sresine baldr. nsan vcuduna belirgin etkisi
olan titreimin frekans 1 Hz. ile 100 Hz. arasndadr.
Titreime neden olan el aletlerini kullanan kiilerde yaplan lmelerde; Elkol-vcudun titreim geirme oran, 5 Hzde en yksek olarak bulunmutur. kinci
maksimum dzey ise; 20-30 Hz arasdr.
Titreim enerjisi avu iinden el srtna, elden kola ve koldan omuza
geerken nemli g kaybna urar. Bu hafifleme omuz eklemlerinde en fazla olur.
Bu gcn azalarak seyretmesi memnuniyet verici bir husustur.
At, otomobil, uak, gemi gibi aralarla seyahat srasnda merkezi sinir
sistemi ikyetleri meydana gelebilir. Bulant, kusma, souk terleme olabilir.
Seyahat bitince belirtiler belli bir sre sonra ortadan kalkar.
Klinik belirtiler genel olarak titreimli el aleti kullanan iilerde, elde dolam
bozukluklar, hipersentivite ve daha sonra uyuukluk eklinde olur. Maruziyet
srerse omuz balarnda ar, yorgunluk ve soua kar hassasiyet artmas olur.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

11

Fiziksel Risk Etmenleri

Aydnlatmann insan zerindeki etkileri

Kt aydnlatmann verecei zararlar:

Yetersiz veya
uygunsuz
aydnlatma
sonucunda, grme
fonksiyonunda
zorlanmalar, gz
yorgunluu,
gzlerde batma,
yanma, kzart olur,
ileri derecede
etkilenme ile grme
bozulur.

1. Yetersiz veya uygunsuz aydnlatma sonucunda, grme fonksiyonunda

zorlanmalar, gz yorgunluu, gzlerde batma, yanma, kzart olur, ileri
derecede etkilenme ile grme bozulur.
2. Ayrca, iyi ve yeterli derecede aydnlatlmam bir ortamda yaplan
almalarda (aa ileme tezgahlar, torna tezgahlar gibi tehlikeli
makinalarn kullanlmas ile) i kazalar artabilir.
3. nsann enformasyon alglamasnda en nemli alglayc gzdr. Btn
alglamann %80 ile % 90 gz kanalyla gerekleir. koullarnn
dourduu yorgunluun byk bir ksm gz zorlanmasndan ileri gelir.
Gz zorlanmas ve yorgunluk zerine etkisi ile birlikte aydnlatma tekniini
anlayabilmek iin bu tekniin baz kavramlarn bilinmesi gereklidir. yi bir
aydnlatmayla insan performans %15 hatta bazen %40 orannda artabilir.

yi aydnlatmann salayaca yararlar:

1.
2.
3.
4.
5.
6.

Gzn grme yetenei artar.

Gz sal korunur.
Kazalar azalr.
Yaplan iin verimi ykselir.
Gvenlik salanr.
Estetik hislere ve konfor gereksinimine yant verilir.

Termal Konfor artlarnn nsan zerindeki Etkileri

Gamma nlar
nitelik bakmndan
x-nlarna
benzerler. Bu nlar
canllar iin
zararldr. Dokulara
derinliine girerler
ve tahrip ederler.
Tpta urlar yok
etmekte, ara ve
gerelerin
mikroplardan
arndrlmas gibi
yararl ilerde de
kullanlr.

1. Vcut ssn kontrol eden byk faktr evre ssdr. Is arttka sinir
sistemi etkilenir, kas kuvveti der, nabz ykselir, yorgunluk artar, arl
kas kramplar oluur, ba ars, mide bozukluklar, itah azl, uykusuzluk
vb. deiiklikler oluabilir.
2. Souk, zellikle nemli ortamdaki hareketsizlerde ayaklar slak ve sk
giydirilmise daha fazla etkili olur. Is azaldka ayaklarda ime, kzart,
yanma, eklem romatizmas geliebilir.
3. Uygun olmayan termal konfor artlarnda daha yava almayla verimlilik
azalr, i kazalarnn oran artar. Dolam bozukluklar, el becerilerinin
azalmas, souk algnl, me, kas ve eklem hastalklar, genel bezginlik
ve i hevesi kayplar oluabilir.
4. evre scakl ve nemin artmas, alan personelin kalp ykn arttrr.
Dk scaklk deerleri ise parmak esneklii ve hassasiyetini nemli
oranda azaltr. Termal konfor blgesi alma iin ideal scaklk ve nem
koullarn gsterir. Termal konforu etkilemekte olan evresel faktrler
havann scakl, radyasyon scakl, hava akm hz, hava nemi olarak
sralanr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

12

Fiziksel Risk Etmenleri

Rasyasyonun nsan zerindeki Etkileri

Radyasyon vcuda yksek dozda girdiinde insan sal iin zararldr;
btn dokulardan kolayca geerek derine ileyen nlar ise en tehlikeli olanlardr.
Alfa nlar, ar paracklar olup ok uzaa gidemezler. Havada yaklak 5
cm lik mesafedeki bir kt tabakasn veya alminyum levhay geemezler. Bu
nedenle evreden gelebilecek alfa nlar nemli bir tehlike yaratmazlar. Ancak,
kaynandan ktklarnda hcreler zerinde ok zararl etkiye sahiptirler.
Solunduklar veya yutulduklar takdirde zararldrlar.
Beta nlar, madde iine fazla nfuz etmezler. Bu nlar, cilt zerinde yank
etkisi meydana getirirler ve adale iine birka milimetre mesafeye kadar etki
ederler. Beta nlarnn yutulmas ve solunmas ise, tehlikeli olabilir.
Ntron nlar, olduka tehlikelidir. Vcudun derinliklerine girebilirler. Doku
hcrelerinin, atom ekirdekleri iersine nfuz edebilirler. Bu nedenle dokulara
zarar verirler.
Proton nlar da vcudun derinliklerine girebilir ve dokulara hafif derecede
nfuz edebilir. Bu nedenle vcuda zararldrlar.
Gamma nlar nitelik bakmndan x-nlarna benzerler. Bu nlar canllar
iin zararldr. Dokulara derinliine girerler ve tahrip ederler. Tpta urlar yok
etmekte, ara ve gerelerin mikroplardan arndrlmas gibi yararl ilerde de
kullanlr.
X-nlar, vcuda derinlemesine kolayca girebilir ve dokulara nfuz ederek
tahrip edici etki gsterir. X-n tpta i organlarn incelenmesinde ya da bir
kemikte krk olup olmadnn aratrlmasnda ok sk kullanlr.

Denizalt personeli,
dalglar, gemi
kurtarclarnda ise,
deniz dibine
inildike vcut
zerinde basn
artmas olur. Bu
basncn 4 atmosferi
amas hlinde, kii
solunum ile fazla
azot alacandan,
azot narkozu iine
debilir.

Kzltesi nlar (infrared nlar), bu nlar vcuda kolayca girer ve ar s

verirler. Vcudun ak ksmlar snr ve fiziki gerginlik meydana getirir. Bu nlarn
iddetine, maruziyet sresine ve na maruz kalan vcut blgesine bal olarak
deri yanklar, katarakt gibi baz gz hastalklar da meydana gelebilir. Ksa dalga
nlar, dalga boylar kzltesi nlardan daha byk olan nlardr. Yksek
frekansl akmn kullanld elektronik cihazlarda, radar sistemlerinde meydana
gelir. Uzun sre bu nlara maruziyet sonucunda baz organlarda (krmz kemik
ilii) s ykselmesi. Bu nlara uzun sre maruziyet halinde katarakt grlebilir.

Basncn nsan zerindeki Etkileri

Normalde 4 atmosfer kadar basn deiimi organizmada rahatszlk hissi
dnda salk sorunu yaratmaz.
Balon ve uak gibi aralarla sratle ykseklere klmas hlinde, doal
olarak atmosfer basncnn dmesi nedeniyle, normal atmosfer basnc altnda
dokularda erimi olan gazlarn serbest hle gelmesi ile karncalanma, kol ve
bacaklarda arlar ile bulank grme ve kulaklarnn i ve d tarafndaki basn
farkndan dolay kulak arlar gibi belirtiler meydana gelir. Vcuttaki oksijenin
parsiyel basncnn dmesi sonucu anoksemi, taikardi grlebilir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

13

Fiziksel Risk Etmenleri

Denizalt personeli, dalglar, gemi kurtarclarnda ise, deniz dibine inildike
vcut zerinde basn artmas olur. Bu basncn 4 atmosferi amas hlinde, kii
solunum ile fazla azot alacandan, azot narkozu iine debilir. Karar verme,
dnme ve istemli hareketler ktleebilir ve su stne klmazsa, uur
ekilmesi ba gsterebilir. Kii normal basnca dnd taktirde bu belirtiler
hemen kaybolur.
Soluma apareyi iine verilen basnl havann bileimindeki azot yerine
helyum ikame edilirse azot narkozunun ortaya kmas nlenmi olur. Yksek
basn altnda, vcuttaki oksijen parsiyel basncnn artmas balangta hafif bir
rahatszlk hissi verir. Daha sonra ciddi semptomlar izler. leri safhada koma hli
grlebilir.

FZKSEL RSK ETMENLERNDEN KORUNMA YOLLARI

Bu blmde fiziksel risk etmenlerinin insanlar zerinde oluturduu
olumsuz etkilerden korunma yollarn greceksiniz.

Grltden Korunma Yollar

alanlarn grlt ile ilgili risklerden korunmas hakkndaki ynetmelie
gre;
Sal ve Gvenlii Kanunun 5 inci maddesinde veren, maruziyetin
nlenmesi veya azaltlmasnda, risklerden korunma ilkelerine uyar ve zellikle;
a) Grltye maruziyetin daha az olduu baka alma yntemlerinin
seilmesi,
b) Yaplan ie gre mmkn olan en dk dzeyde grlt yayan uygun i
ekipmannn seilmesi,
c) yerinin ve allan yerlerin uygun ekilde tasarlanmas ve dzenlenmesi,
d) ekipmann doru ve gvenli bir ekilde kullanmalar iin alanlara
gerekli bilgi ve eitimin verilmesi,
e) Grltnn teknik yollarla azaltlmas ve bu amala;
1. Hava yoluyla yaylan grltnn; perdeleme, kapatma, grlt
emici rtler ve benzeri yntemlerle azaltlmas,
2. Yap elemanlar yoluyla iletilen grltnn; yaltm, snmleme ve
benzeri yntemlerle azaltlmas,
f) yeri, i yeri sistemleri ve i ekipmanlar iin uygun bakm programlarnn
uygulanmas,
g) Grltnn, i organizasyonu ile azaltlmas ve bu amala;
1. Maruziyet sresi ve dzeyinin snrlandrlmas,
2. Yeterli dinlenme aralaryla alma srelerinin dzenlenmesi,
hususlarn gz nnde bulundurur.
Yine ayn ynetmelie gre;
En dk maruziyet eylem deeri: (LEX, 8saat) = 80 dB
En yksek maruziyet eylem deerleri: (LEX, 8saat) = 85 dB
Maruziyet snr deerleri: (LEX, 8saat) = 87 dB dir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

14

Fiziksel Risk Etmenleri

Bununla beraber grltden korunma yollarn u ekilde de belirtebiliriz;
1. Grlt kaynanda alnmas gereken nlemler,
2. Kullanlan makinelerin, grlt dzeyi dk makineler ile deitirilmesi,
3. Grltl yaplmas gereken ilemin, daha az grlt gerektiren ilemle
deitirilmesi,
4. Grlt kaynann ayr bir blmeye alnmas.
a. Grltl ortamda alnmas gereken nlemler;
b. Makinelerin yerletirildii zeminde, grltye ve titreime kar yeterli
nlemleri almak,
c. Grlt kayna ile grltye maruz kalan kii arasna grlty
nleyici engel koymak,
d. Grlt kayna ile grltye maruz kalan kii arasndaki uzakl
artrmak,
e. Sesin geebilecei ve yansyabilecei duvar, tavan, taban gibi yerleri
ses emici malzeme ile kaplamak.
5. Grltnn etkisinde bulunan kiide alnmas gereken nlemler;
a. Grltye maruz kalan kiinin, sese kar iyi izole edilmi bir blme
iine alnmas,
b. Grltl ortamdaki alma sresinin ksaltlmas,
c. Grltye kar etkin kiisel koruyucular kullanmak.

Titreimden Korunma Yollar

Titreimin etkilerinden korunmak iin,

Titreim sresinin,
titreim molasna
orannn nemi
byktr. nsan
mekanik sistemlerin
aksine titreim
molas arasnda
dinlenebilir.
Titreimler ok
kuvvetli olduunda,
salk ikayetlerinin
dnda kemik,
omurga ya da
midenin zarar
grmesi sz konusu
olabilir.

a) Titreimin etkilerinden korunmada ilk yaklam, titreimi kaynaktan

kesmeye almak, bu amala, tasarm nlemleriyle titreim oluumunu
azaltmak veya tamamen yok etmek. Tasarmla ilgili alnabilecek tedbirler
u ekilde zetlenebilir.
Btn titreim sisteminde frekans uyulmamas ya da uyumun
bozulmas (motorda ktle dengesinin salanmas ),
Rezonans frekansndan kanmak iin devir saysnn deitirilmesi,
Dinamik dengesizliklerin giderilmesi,
Titreim amortisrlerinin kullanlmas,
Titreim yaltm,
Titreimin insana iletiminin snmlenmesi,
b) Yaltm yoluyla titreimin yaylmasn engellemek, tatlarda oturma
yerinde sspansiyon dzeninin kullanlmas.
c) Titreim yapan el cihazlarnn ve motorlu aletleri kullananlarn sk sk
deitirilerek ksa sreli altrlmas nlemleri nerilir.
d) nsan, rnein eitli kas kaslmalar ile mevcut titreim yklenmesine
uyum yollar arar.
Titreim sresinin, titreim molasna orannn nemi byktr. nsan
mekanik sistemlerin aksine titreim molas arasnda dinlenebilir. Titreimler ok
kuvvetli olduunda, salk ikayetlerinin dnda kemik, omurga ya da midenin
zarar grmesi sz konusu olabilir.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

15

Fiziksel Risk Etmenleri

Dokuma blmnde birok byk makine bir arada bulunduu iin ok
byk bir titreim etkisi ortaya kmakta, bu durum ii saln ve i verimini
nemli lde etkilemektedir.
Bu durumu giderebilmek iin titreim yaltc amortisrlerin kullanlmas
nerilebilir.

Aydnlatmann Olumsuz Etkilerinden Korunma Yollar

a) Gn nn odaya dorudan girmesi nlenmelidir (pencerelerin uygun
yerde olmas, mat camlar kullanlmas, ak renk ve k geirme katsays
%30'dan fazla olan perdeler kullanlmas, panjur kullanlmas),
b) Pencerelerin, kolonlarn, tavanlarn, duvarlarn ve blmelerin yzeylerinin
ak renge boyanmas,
c) Ayn zamanda demenin de ak renkte olmas, ancak dardan
gelebilecek veya ilem annda ortaya kabilecek tozlarn renginden ak
olmamas,
d) Genel olarak gvenlik iaretlerinin dnda kalan, mble ve makine
paralarnn, ak, mat renklere boyanmas,
e) Yapay k kaynaklarnn iilerin gr asnn dna yerletirilmesi, veya
gerekli glgeliklerin kullanlmas.
f) Aydnlatma tekdze olmaldr.
allan dzeyin her tarafndaki aydnlatma seviyesi eit olmaldr.
Tekdzelik salanamazsa gz deiik aydnlatma seviyesine kendini uyumlamak
iin aba harcayacak ve abuk yorulacaktr. Tekdzelik salamak iin yaygn nlar
veren k kaynaklar kullanmak ve bunlar birbirine yakn yerletirmek gerekir.
allan dzeyin her
tarafndaki
aydnlatma seviyesi
eit olmaldr.
Tekdzelik
salanamazsa gz
deiik aydnlatma
seviyesine kendini
uyumlamak iin
aba harcayacak ve
abuk yorulacaktr.

Ik kaynaklar, allan yzeye glge dmeyecek ekilde yerletirilmelidir.

Termal Konfor artlarnn Olumsuz Etkilerinden Korunma

Yollar
stenmeyen Hava Koullarna Kar Alnabilecek nlemler

Uygun bir stma sistemiyle i yerinin istenen dzeyde stlmas ilk

yaplacak itir. Fabrikann stma dzeyini yrenin , iklim koullar, iinde
bulunan mevsim, yapnn tipi, yaplan iin gerektirdii kas almas (ar i,
hafif i), retim sreci ve iilerin giyinme alkanlklar belirleyecektir.
Olanaklar elverdii lde uygun yerlere yerletirilmi ok sayda ufak
stclardan yararlanlmaldr.
Istclar , havalandrma deliklerinden ve pencerelerden gelen havann,
ieride alanlara gelmeden nce stlmasn salayacak biimde
yerletirilmelidir.
Fabrika daha kurulurken iyi bir yaltc malzeme ile at ve kuzeye bakan
duvar yaltlmaldr.
o alanlara uygun giysiler verilmelidir. Kullanlacak baretlerin ii
kulaklar, aln ve hatta gerekirse az da kapatabilecek trde

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

16

Fiziksel Risk Etmenleri

kaponlu/miflonlu olmaldr. Kullanlan i eldivenleri soua kar
uygun yaltm/izolasyonu salamaldr.

Havalandrma
Is kontrol iin havalandrma yerel aspirasyonla veya genel olarak yaplr.

Uygun bir stma

sistemiyle i yerinin
istenen dzeyde
stlmas ilk
yaplacak itir.

Aspirasyonlu havalandrma; s kaynan ksmen kapatmann olas olduu

durumlarda fazla s, fazla nem veya her ikisinin de yok edilmesi iin kullanlabilir.
Frn veya baz ocaklarda doal eki veya cebri eki s fazlasnn i yerine
girmesini nleyebilir.
Genel havalandrma; lokal havalandrma sistemlerinin uygulanamad
durumlarda s kontrolnde kullanlr. Bu sistemin temeli yeterli miktarda uygun
scaklkta yeterli bal nemi ieren ve kirleticilerden arnm temiz havann iilere
temin edilmesidir.
Uygulamada, genel havalandrma bile normal koullarda (rnein yksek
s ve nem kaynaklarnn, hava kirleticilerinin olmad odalarda) i yerinin
byklne, alan kiilerin saysna ve yaplan iin temizliine bal olarak
deiir. Buna ramen normal koullardaki i yerleri iin de aadaki deerler
nerilebilir.

Radyasyondan Korunma Yntemleri

1) Vcuda giren bir radyoaktif madde, vcutta bulunduu sre boyunca
nlama yapar. Bu nedenle, i radyasyon tehlikesinden korunmak iin,
ortamn, giysilerin ve cildin radyoaktif madde ile bulamasn, radyoaktif
maddenin yiyecek ve solunum yoluyla vcuda girmesini nleyici nlemler
alnmas gereklidir. Bu nlemler arasnda zel solunum cihazlarnn
kullanlmas, tam yz maske ve filtrelerinin kullanlmas koruyucu elbiseler
giyilmesi, imkn olmamas durumunda mendil, havlu vb. ile solunum
yollarnn kapatlmas, kirlenen blgedeki gda ve sularn tketilmemesi
saylabilir.
2) D radyasyona kar korunmak iin balca yntem bulunmaktadr:
a) Uzaklk: Noktasal kaynaklardan yaynlanan radyasyon iddetleri
kaynaktan olan uzakln karesiyle azaldndan, uzaklk iyi bir
korunma arac olmaktadr.
b) Zaman: Radyasyon dozu miktar radyasyon kaynann yannda
geirilecek sre ile orantl olarak arttndan kaynak yaknnda
mmkn olabildiince ksa sre kalnmaldr.
c) Zrhlama: Dis radyasyon tehlikelerinden korunmann en etkin
yntemi zrhlama olup radyasyonun iddetini azaltmak iin
radyasyon kayna ile kii arasna uygun zelliklerde koruyucu
engel konulmaldr. Zrhlama toprak, beton, elik, kurun gibi
koruyuculuu yksek materyal kullanlarak yaplabilir.
Manyetik alann iddeti kaynaktan uzakln karesi ve iinde yayld
ortamn younluu ile ters orantldr, dolaysyla bu hatlardan mmkn olduu
kadar uzakta yaamal ve mmknse bu hatlar, toprak altna alnmaldr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

17

Fiziksel Risk Etmenleri

Basn Deiiminden Korunma Yntemleri

Basn deiimlerinde ya da dk ve yksek basncn gerektirdii ilerde,
alanlar mmknse gen ve tecrbeli isilerden seilmelidir. Ayrca, bu ilerde
alacaklarn iman, alkolik ve solunum sistemine ilikin kronik hastalklar
olmamaldr. Bu ilerde almann devam sresince periyodik muayeneler,
olduka hassas yaplmal, kulak, burun, boaz ve solunum sistemine ilikin akut
yaknmas olanlar iyileinceye kadar iten uzaklatrlmaldrlar.
e giri muayenelerinde tam sistemik muayene yaplmal, akcier ve sins
grafisi ekilmelidir. Byk eklemlerde ie girite, her yl ki periyodik muayenede
radyolojik olarak incelenmelidir. Bu inceleme ii iten ayrldktan sonra da iki yl
tekrarlanmaldr. Basn altnda kazaya urayanlarla, hastalananlar yeniden ie
dndrlmemelidirler. Basn altnda alrken uyulmas gereken kurallar ve
alnmas gereken nlemler, basncn insan vcudundaki etkileri konusunda
eitilmelidirler.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

18

zet

Fiziksel Risk Etmenleri

Fiziksel risk etmenleri, alanlarn saln etkileme ihtimali

olan fiziksel faktrlerdir.Yaanlan veya allan ortamn
scaklk, nem aydnlatma, grlt, titreim, basn vb. fiziksel
zellikleri bireyin saln nemli lde etkiler. alanlar,
zellikle ar ve tehlikeli ilerde alanlar bu ynden byk
risk altndadr.
Fiziksel evre koullar ynnden her iyeri ayn deildir. Ayn
rn reten iki iletmede bile fiziksel evre koullar benzer
olmayabilir. Burada nemli olan her iletmede olabilecek
fiziksel olumsuzluklarn kaynanda yok edilmesi ve
alanlarn bu ekilde korunmasdr.
Fiziksel risk etmenleri balca grlt, titreim, aydnlatma,
termal konfor, radyasyon ve basn deiimi olarak
sralanabilir.
Tm bu fiziksel risk etmenlerinin insanlar zerinde olumsuz
etkileri vardr ve alma verimini drr.
veren,nce insan sal dncesi ile hareket edip bu tr
fiziksel risk etmenlerinin alanlar zerindeki olumsuz
etkilerinden korumas gerekmektedir.
Fiziksel risk etmenlerinin detaylarn blmmzde grdnz
ve kesinlikle unu syleyebiliriz, fiziksel risk etmenlerinin
kazaya dnmesini engelleyebiliriz.
Dolaysyla son szmz: "nce insan sal" olacaktr.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

19

dev

Fiziksel Risk Etmenleri

Kendi seeceiniz bir sektre ya da bulunduunuz yaama

alanna ait fiziksel risk etmenlerini kartp,bunlarn insanlar
zerindeki olumsuz etkilerini ve bu etmenlerden nasl
korunabilineceini yaznz.
Hazrladnz devi sistemde ilgili nite bal altnda yer alan
dev blmne ykleyebilirsiniz.

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

20

Fiziksel Risk Etmenleri

DEERLENDRME SORULARI
Deerlendirme
sorularn sistemde ilgili
nite bal altnda yer
alan blm sonu testi
blmnde etkileimli
olarak
cevaplayabilirsiniz.

1. Aadakilerden hangisi Fiziksel risk etmeni deildir?

a)
b)
c)
d)
e)

Epoksi kullanm
Grlt
Basn
Aydnlatma
Termal konfor

2. Aadakilerden hangisi iitme eiidir?

a)
b)
c)
d)
e)

0 db
10 db
20 db
30 db
40 db

3. Aadakilerden hangisi el-kol titreimi iin sekiz saatlik alma sresi iin
gnlk maruziyet snr deeridir?
a)
b)
c)
d)
e)

2,5 m/s2.
1,5 m/s2
5 m/s2
0,5 m/s2
3 m/s2

4. Aadakilerden hangisi Aydnlatma iddetinin l birimidir?

a)
b)
c)
d)
e)

Bar
Litre
Fahrenayt
Lks
Amper

5. Aadakilerden hangisi termal konfor artlarndan biri deildir?

a)
b)
c)
d)
e)

Radyant s
Hava akm hz
Hava scakl
Havann nem younluu
Havadaki ses oran

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

21

Fiziksel Risk Etmenleri

6. Hzl temel paracklardan oluan kozmik nlardan sonra en ksa dalga
boyundaki radyasyonlar. Bu tanm aadakilerden hangisinin tanmdr?
a)
b)
c)
d)
e)

X-nlar
Gamma Inlar
Beta nlar
Ntronlar
Protonlar

7. Aadakilerden hangisi basn birimidir?

a)
b)
c)
d)
e)

Bar
Litre
Fahrenayt
Lks
Amper

8. Aadakilerden alanlarn grlt ile ilgili risklerden korunmas

hakkndaki ynetmelie gre En dk maruziyet eylem deeridir?
a)
b)
c)
d)
e)

75 db
80 db
85 db
87 db
90 db

9. Hasta olmayan normal bir insan vcudunun scakl ka Cdir?

a)
b)
c)
d)
e)

35 C
36 C
37 C
38 C
39 C

10. Aadaki fiziksel risk etmenlerinin hangisinden dolay azot narkozu

grlebilir?
a)
b)
c)
d)
e)

Basn
Grlt
Termal Konfor
Aydnlatma
Radyasyon

Cevap Anahtar
1.A, 2.A, 3.C,4.D,5.E,6.B,7.A,8.B,9.B,10.A
Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

22

Fiziksel Risk Etmenleri

YARARLANILAN VE BAVURULABLECEK DER

KAYNAKLAR
6331 Sayl Sal ve Gvenlii Kanunu

http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigaz
ete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120630.htm&main=http://www.resmigaz
ete.gov.tr/eskiler/2012/06/20120630.htm
alanlarn Grlt ile ilgili Risklerden Korunmas Hakknda Ynetmelik
http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.
gov.tr/eskiler/2013/07/20130728.htm&main=http://www.resmigazete.gov.
tr/eskiler/2013/07/20130728.htm
alanlarn Titreimle lgili Risklerden Korunmalarna Dair Ynetmelik
http://www.resmigazete.gov.tr/main.aspx?home=http://www.resmigazete.
gov.tr/eskiler/2013/08/20130822.htm&main=http://www.resmigazete.gov.
tr/eskiler/2013/08/20130822.htm
yerlerinde Fiziksel Risk etmenleri
http://www.pausem.com/_upload/dokuman/16_02.pdf
Bir iletmede iyeri fiziksel risk etmenlerinin alanlarn salna olan etkilerin
saptanmas ve deerlendirilmesi
Hasan DEDELER

Atatrk niversitesi Akretim Fakltesi

23