T.C.

MLL ETM BAKANLII

ADALET ALANI

DEVLET YAPISI VE YARGI

380H00029

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

AIKLAMALAR ...................................................................................................................iv
GR ....................................................................................................................................... 1
1. DEVLETN TEMEL ORGANLARI VE LEVLER ........................................................ 3
1.1. Yasama Organ ve levi ............................................................................................... 3
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1.2. Yrtme Organ ve levi .............................................................................................. 6
1.2.1. Cumhurbakan....................................................................................................... 6
1.2.2. Bakanlar Kurulu ..................................................................................................... 9
1.3. Yarg Organnn Devlet Yaps erisindeki Yeri ve nemi ....................................... 10
1.3.1. Mahkemelerin Kuruluu....................................................................................... 11
1.3.2.Mahkemelerin Bamszl .................................................................................. 11
1.3.3. Durumalarn Ak ve Kararlarn Gerekeli Olmas ............................................ 12
1.3.4. Hkimlik ve Savclk Meslei .............................................................................. 12
1.3.5. Hkimlik ve Savclk Teminat............................................................................. 12
1.3.6. Hkim ve Savclarn Denetimi ............................................................................. 13
UYGULAMA FAALYET............................................................................................... 14
LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 15
2. YARGI TEKLATININ YAPISI VE GREVLER ....................................................... 17
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 17
2.1. lk Derece Mahkemeleri.............................................................................................. 18
2.1.1. lk Derece Adli Yarg ........................................................................................... 18
2.1.2.lk Derece dari Yarg Mahkemeleri ..................................................................... 21
2.2. Askeri Yarg ................................................................................................................ 24
2.2.2.Disiplin Mahkemeleri............................................................................................ 25
2.3. stinaf (Blge) Mahkemeleri ....................................................................................... 26
2.3.1. Blge Adliye Mahkemeleri .................................................................................. 26
2.3.2. Blge dare Mahkemeleri..................................................................................... 27
2.4.Yksek Mahkemeler..................................................................................................... 29
2.4.1. Anayasa Mahkemesinin Yaps ve Grevleri ....................................................... 29
2.4.2. Yargtay................................................................................................................ 31
2.4.3. Askeri Yargtay .................................................................................................... 32
2.4.4. Askeri Yksek dari Mahkemesi .......................................................................... 33
2.4.5. Uyumazlk Mahkemesi ....................................................................................... 33
2.4.6. Dantay................................................................................................................ 34
2.4.7. Saytay ................................................................................................................ 35
2.5. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu.......................................................................... 36
2.6. Adalet Bakanlnn Yaps ve levi........................................................................... 37
ii

2.6.1. Bakanlk Merkez Tekilat ................................................................................... 38

2.6.2. Bal Kurulular ................................................................................................... 38
2.6.3. lgili Kurulular .................................................................................................... 38
2.6.4. Tara Tekilat ...................................................................................................... 39
2.6.5. Adalet Personeli ................................................................................................... 39
LME VE DEERLENDRME..................................................................................... 40
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 40
CEVAP ANAHTARI ............................................................................................................. 40
KAYNAKA ......................................................................................................................... 40
NDEKLER

iii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR

KOD

380H00029

ALAN

Adalet Alan

DAL/MESLEK

Ortak Alan (Zabt Ktiplii nfaz ve Koruma)

MODLN ADI

Devlet Yaps ve Yarg

MODLN TANIMI

Devlet yaps ierisinde yarg organnn yeri ve ilevi

bilgilerinin anlatld renme materyalidir.

SRE

40/24

NKOUL

Hukukun temel ilkeleri modln alm olmak

YETERLK

Devlet yaps ierisinde yarg organlarnn yerini ve ilevini

aklamak

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Genel Ama
Gerekli bilgiler verildiinde mevcut mevzuata uygun olarak
devlet yaps ierisinde yarg organnn yerini ve ilevini
aklayabileceksiniz.
Amalar
1. Devletin temel organlar ve ilevlerini
aklayabileceksiniz.
2. Yarg tekilatnn yapsn ve grevlerini
aklayabileceksiniz.
Ortam: Modln ilenecei ortamda, konuyla ilgili ders
kitaplar, yardmc kaynaklar, bilgisayar ve internet a
balantsnn olmas, modlde beklenen yeterliklerin
kazanlmas asndan nemlidir.
Donanm: Krtasiye malzemesi, bilgisayar ve internet a
balants.
Modln iinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen
lme aralar ile kazandnz bilgileri lerek kendi
kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen, modln sonunda, size lme arac (test,
oktan semeli, doru-yanl, v.b) kullanarak modl
uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
deerlendirecektir.

iv

GR
GR

Anayasaya gre egemenlik kaytsz artsz milletindir. Halk, egemenliini anayasann

koyduu ilkeler erevesinde seimler yoluyla dorudan; yetkili organlar eliyle de dolayl
olarak kullanr. Egemenlii kullanan organlar yasama, yrtme ve yargdr.
Yasama yetkisi; TBMMnindir ve devredilemez. Yrtme yetkisi ve grevi;
Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu tarafndan Anayasa ve yasalara uygun olarak kullanlr
ve yerine getirilir. Yarg yetkisi ise bamsz mahkemelerce kullanlr.
Trkiye'de kuvvetler ayrl ilkesini hayata geiren, hukuk devleti ilkesidir. Bu ilke,
devlet ve toplum yaamnda hukukun stnln salar. Yasama ve yrtme erklerinde
bulunan g, hukukun stnl ilkesi gereince yargyla snrlanp, dengelenir.
Yasama ilemleri ile yrtmenin eylem ve ilemleri yarg denetimine bal tutulur. Bylece
devlet ynetiminde demokrasi salanr ve korunur. Anayasa bu dzeni salayc kurallarla
donatlmtr.
Balayc ve stn nitelikte olan anayasa kurallar, yasama, yrtme ve yarg
organlarn, ynetim ile dier kii ve kurulular balayan temel hukuk kurallardr. Ayrca
normlar hiyerarisi benimsenmi; alt normlarn st normlara aykr olmas engellenmitir.
Anayasa mahkemesi kararlar, yasama, yrtme ve yarg organlarn, ynetimi, tm
gerek ve tzel kiileri balar ve bu kararlar iktidar ilemlerinin meruiyet kaynan
oluturur.
lkemizde adalet alannda istihdam edilecek meslek elemanlarnn yetitirilmesinde,
ilgili dallara zg modler retim programlarnn uygulanmasnn, bu alanda yllardr
sregelen, yetimi eleman an giderecek nemli bir giriim olaca dnlmektedir.
Bu modlde; devletin temel organlar ve ilevleri ile yarg tekilatnn yapsn ve
grevlerini reneceksiniz. Kazanacanz bu yeterlilikler ile i hayatnda daha etkin ve
nemli bir yer sahibi olabileceksiniz.
stiklal, istikbal, hrriyet her ey adaletle kaimdir!
M. Kemal Atatrk
Btn krdmler bilgi ile zlr; bilgi bil, anlayl ol, akl ile yaa.
(Bilig birle yazlur kamug ters tgn; Bilig bil ukus uk tirilgil gn)

(Kutadgu Bilig,Yusuf Has Hacip)

RNME FAA
1

RENME FAALYET1
LYET1

AMA
Bu renme faaliyeti ile kazanlacak bilgi ve beceriler dorultusunda devletin temel
organlar ve ilevlerini aklayabileceksiniz.

ARATIRMA

Devletin temel organlar ve ilevleri ile ilgili kaynak kitap, dergi ve internet
sitelerini inceleyiniz.
Konuyla ilgili dosya oluturarak arkadalarnzla paylanz.

1. DEVLETN TEMEL ORGANLARI VE

LEVLER
Anayasamza gre; Devletin ekli cumhuriyettir. ve Egemenlik kaytsz artsz
milletindir. Trkiye Cumhuriyeti, Anayasada belirtildii zere toplumun huzuru, mill
dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal,
demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. Anayasann benimsedii demokrasi, temsili
demokrasidir. Halk, oylaryla kendini temsil edecekleri seer ve egemenlik hakkn bylece
dolayl yoldan kullanm olur. Bunun tesinde egemenlik, gler ayrl ilkesine bal
olarak ve Anayasal esaslara uygun yetkili organlarca kullanlr.

1.1. Yasama Organ ve levi

Yasama yetkisi Trk Milleti adna Trkiye Byk Millet Meclisinindir.
Bu yetki devredilemez (Anayasa, 7.madde).

Kuruluu: Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM) genel oyla seilen be yz

elli (550) milletvekilinden oluur (Anayasa 75 madde).

Milletvekili seilme yeterlilii: Anayasa'nn 76. maddesinde 13 Ekim 2006

tarihinde yaplan Anayasa deiiklii ile Milletvekili seime ya otuz iken
yirmibee indirilmitir. Buna gre yirmibe yan dolduran, en az ilkokul
mezunu her Trk, milletvekili seilebilir.
3

En az ilkokul mezunu olmayanlar, kstllar, ykml olduu askerlik hizmetini

yapmam olanlar, kamu hizmetinden yasakllar, taksirli sular hari toplam bir yldan fazla
hapis ve ar hapis cezasna hkm giymi olanlar seilemez. Ayrca zimmet, ihtilas, irtikp,
rvet, hrszlk, dolandrclk, sahtecilik, inanc ktye kullanma, dolanl iflas gibi yz
kzartc sularla, kaaklk, resmi ihale ve alm satmlara fesat kartrma, devlet srlarn
a vurma, terr eylemlerine katlma ve bu gibi eylemleri tahrik ve tevik sularndan
biriyle hkm giymi olanlar, affa uram olsalar bile milletvekili seilemez. (Deiik,
27.12.2002)
Hkimler ve savclar, yksek yarg organlar mensuplar, Yksekretim Kurulu
yeleri, kamu kurum ve kurulularnn memur statsndeki grevlileri ile yaptklar hizmet
bakmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri ve Silahl Kuvvetler mensuplar,
grevlerinden ekilmedike, aday olamazlar ve milletvekili seilemezler (Anayasa
76.madde).

Trkiye Byk Millet Meclisinin seim dnemi: 2007 Ylnda Anayasamzda

yaplan deiiklie gre Trkiye Byk Millet Meclisi seimleri drt ylda bir
yaplmaktadr. Meclis, sre dolmadan seimlerin yenilenmesine karar
verebilecei gibi, Cumhurbakan da Anayasadan kaynaklanan yetkisi
erevesinde seimlerin yenilenmesine karar verebilir.

Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seilmesine kadar

devam eder (Anayasa 77.madde).
Seimlerin geriye braklmas ve ara seimler: Sava nedeniyle yeni seimlerin
yaplmasna imkn grlmezse, Trkiye Byk Millet Meclisi, seimlerin bir yl geriye
braklmasna karar verebilir. Geri brakma sebebi ortadan kalkmamsa, erteleme
kararndaki usule gre bu ilem tekrarlanabilir.
TBMM yeliklerinde boalma olmas halinde, ara seime gidilir. Ara seim, her seim
dneminde bir defa yaplr ve genel seimden otuz ay gemedike ara seime gidilemez.
Ancak, boalan yeliklerin says, ye tamsaysnn yzde beini bulduu hallerde, ara
seimlerin ay iinde yaplmasna karar verilir.

Genel seimlere bir yl kala, ara seim yaplamaz (Anayasa 78.madde).

Seimlerin genel ynetim ve denetimi: Seimler, yarg organlarnn genel

ynetim ve denetimi altnda yaplr (Anayasa 79.madde).

Seimlerin balamasndan bitimine kadar, seimin dzen iinde ynetimi ve

drstl ile ilgili btn ilemleri yapma ve yaptrma, seim sresince ve seimden sonra
seim konular ile ilgili btn yolsuzluklar, ikyet ve itirazlar inceleme ve kesin karara
4

balama ve TBMM yelerinin seim tutanaklarn ile Cumhurbakanl seim tutanaklarn

kabul etme grevi Yksek Seim Kurulunundur. Yksek Seim Kurulu kararlar aleyhine
baka bir mercie bavurulamaz.

Milletin Temsili: Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, seildikleri blgeyi

veya kendilerini seenleri deil, btn milleti temsil ederler (Anayasa
80.madde).
And me: TBMM yeleri, greve balarken aadaki ekilde and ierler.

Devletin varl ve bamszln, vatann ve milletin blnmez btnln,

milletin kaytsz ve artsz egemenliini koruyacama; hukukun stnlne, demokratik ve
laik Cumhuriyete ve Atatrk ilke ve inklplarna bal kalacama; toplumun huzur ve
refah, mill dayanma ve adalet anlay iinde herkesin insan haklarndan ve temel
hrriyetlerden yararlanmas lksnden ve Anayasaya sadakatten ayrlmayacama; byk
Trk Milleti nnde namusum ve erefim zerine and ierim. (Anayasa 81.madde)
And ierek greve balayan Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Meclis
almalarndaki oy ve szlerinden, Mecliste ileri srdkleri dncelerden, o oturumdaki
Bakanlk Divannn teklifi zerine Meclise baka bir karar alnmadka bunlar Meclis
dnda tekrarlamak ve aa vurmaktan sorumlu tutulamazlar (Anayasa 83.madde).

Fotoraf 1.1: Atatrk lk Meclis nnde

Milletvekilliinin Dmesi: stifa eden, milletvekilinin milletvekilliinin dmesi,

istifann geerli olduu TBMM Bakanlk Divannca tespit edildikten sonra, TBMM Genel
Kurulunca kararlatrlr.
Milletvekilliinin kesin hkm giyme veya kstlanma halinde dmesi, bu husustaki
kesin mahkeme kararnn Genel Kurula bildirilmesi ile yetkili komisyonun raporu zerine
5

Genel Kurulda gizli oyla karara balanr (Anayasa mad.84). (2010 Yl Anayasa deiiklii
ile parti kapatmalar zorlatrlm ancak milletvekillerinin haklarnda yarglama yaplmas
yolu muhafaza edilmitir)

Trkiye Byk Millet Meclisinin grev ve yetkileri: TBMMnin grev ve

yetkileri, kanun koymak, deitirmek ve kaldrmak; Bakanlar Kurulunu ve
bakanlar denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hkmnde
kararname karma yetkisi vermek; bte ve kesin hesap kanun tasarlarn
grmek ve kabul etmek; para baslmasna ve sava ilanna karar vermek;
milletleraras antlamalarn onaylanmasn uygun bulmak; Trkiye Byk
Millet Meclisi ye tamsaysnn bete ounluunun karar ile genel ve zel
af ilanna ve Anayasann dier maddelerinde ngrlen yetkileri kullanmak ve
grevleri yerine getirmektir (Anayasa m87).

Trkiye Byk Millet Meclisinin yukarda saylan grevleri dnda yine

Anayasamzn ilgili maddelerinde TBMMnin faaliyetleri ile ilgili hkmleri aklanmtr.
TBMM Bakanlna bal Kamu Denetilii Kurumu idarenin ileyii ile ilgili ikyetleri
incelemek zere 2010 Ylnda yaplan Anayasa deiiklikleri kurulmutur.

1.2. Yrtme Organ ve levi

Yrtme organ; Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu'ndan oluur.

1.2.1. Cumhurbakan
Cumhurbakan, Cumhuriyet rejimi ile idare edilen lkelerde, genellikle devlet
bakanna verilen sfattr.

Seimi ve zellikleri:

Anayasann 101. Maddesine (Deiik: 31.5.20075678/4md ) gre; Cumhurbakan,

krk yan doldurmu ve yksek renim yapm Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri veya
bu niteliklere ve milletvekili seilme yeterliine sahip Trk vatandalar arasndan, 5 yllk
sre iin en fazla 2 defa halk tarafndan seilir. Cumhurbakanlna Trkiye Byk Millet
Meclisi yeleri iinden veya Meclis dndan aday gsterilebilmesi yirmi milletvekilinin
yazl teklifi ile mmkndr. Ayrca, 22 Temmuz 2007de yaplan milletvekili genel
seimlerinde geerli oylar toplam birlikte hesaplandnda yzde onu geen siyasi partiler
ortak aday gsterebilir. Cumhurbakan greve balayncaya kadar grev sresi dolan
Cumhurbakan greve devam eder (Anayasa m102).

Fotoraf 1.2: Cumhurbakanl Forsu

Cumhurbakan seilenin, varsa partisi ile iliii kesilir ve Trkiye Byk Millet
Meclisi yelii sonra erer (Anayasa m101).

Ant me: Cumhurbakan, greve balarken Trkiye Byk Millet Meclisi

nnde aadaki gibi and ier (Anayasa m103):
Cumhurbakan sfatyla, Devletin varl ve bamszln, vatann ve milletin
blnmez btnln, milletin kaytsz ve artsz egemenliini koruyacama, Anayasaya,
hukukun stnlne, demokrasiye, Atatrk ilke ve inklplarna ve laik Cumhuriyet ilkesine
bal kalacama, milletin huzur ve refah, milli dayanma ve adalet anlay iinde
herkesin insan haklarndan ve temel hrriyetlerinden yararlanmas lksnden
ayrlmayacama, Trkiye Cumhuriyetinin an ve erefini korumak, yceltmek ve zerime
aldm grevi tarafszlkla yerine yetirmek iin btn gcmle alacama Byk Trk
Milleti ve tarih huzurunda, namusum ve erefim zerine and ierim.

Grev ve yetkileri: Cumhurbakan Devletin badr. Bu sfatla Trkiye

Cumhuriyetini ve Trk Milletinin birliini temsil eder; Anayasann
uygulanmasn, Devletin organlarnn dzenli ve uyum ierisinde almasn
gzetir. Bu dorultuda Anayasann ilgili maddelerinde gsterilen artlara
uyarak yapaca grev ve kullanaca yetkiler aadaki gibidir (Anayasa
m104).
Yasama ile ilgili olanlar

Gerekli grd takdirde, yasama ylnn ilk gn TBMMnde al

konumasn yapmak

TBMMni gerektiinde toplantya armak

Kanunlar yaymlamak veya tekrar grlmek zere TBMMye geri

gndermek

Anayasa deiikliklerine ilikin kanunlar gerekli grd takdirde

halkoyuna sunmak

Kanunlarn, kanun hkmnde kararnamelerin, TBMM itznn,

tmne veya belirli hkmlerinin Anayasaya ekil veya esas bakmndan
aykr olduklar gerekesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davas amak
7

 Yrtme ile ilgili olanlar

Babakan atamak ve istifasn kabul etmek

Babakann teklifi zerine bakanlar atamak ve grevlerine son vermek

Gerekli grd takdirde Bakanlar Kuruluna bakanlk etmek veya

bakanl altnda toplantya armak

Yabanc Devletlere Trk Devletinin temsilcilerini gndermek ve yabanc

Devlet temsilcilerini kabul etmek

Milletleraras antlamalar onaylamak ve yaymlamak

Trkiye Byk Millet Meclisi adna Trk Silahl Kuvvetlerinin

Bakomutanln temsil etmek

Trk Silahl Kuvvetlerinin kullanlmasna karar vermek

Genelkurmay Bakann atamak

Milli Gvenlik Kurulunu toplantya armak ve bakalk etmek

Bakanlar Kurulu kararyla skynetim veya olaanst hal ilan etmek,

kanun hkmnde kararname karmak ve imzalamak

Srekli hastalk, sakatlk ve kocama sebebi ile belirli kiilerin cezalarn

hafifletmek veya affetmek

Devlet Denetleme Kurulunun yelerini seerek Bakann atamak ve

inceleme, aratrma ve denetleme yaptrmak

Yksekretim Kurulu yelerini ve niversite rektrlerini semek

Yarg ile ilgili olanlar

Anayasa Mahkemesinin toplam 17 yesinden 14n semek

Dantay yelerinin drtte birini semek

Yargtay Cumhuriyet Basavcs ve Basavc vekilini semek

Askeri Yargtay yelerini semek

Askeri Yksek dare Mahkemesi yelerini semek

HSYKna Anayasann belirttii kurumlardan 4 asl yesini semek

Cumhurbakan, ayrca Anayasada ve kanunlarda verilen seme ve atama grevleri
ile dier grevleri yerine getirir. Cumhurbakan Yargtay yelerini semez. (Yargtay
yeleri HSYKca birinci snfa ayrlm Hkimler ve Cumhuriyet Savclarndan seilir)
Cumhurbakanlna bal Cumhurbakan Genel Sekreterlii ve Devlet Denetleme Kurulu
gibi makamlar bulunmaktadr.
Cumhurbakannn tek bana yapt ilemlere kar yarg yolu kapaldr.
Cumhurbakannn resen imzalad kararlar ve emirler aleyhine Anayasa Mahkemesi de
dhil yarg mercilerine bavurulamaz. Cumhurbakan sadece vatana ihanetten dolay
TBMM ye tamsaysnn en az te birinin teklifi zerine ye tam saysnn en az drtte
nn verecei kararla sulanabilir.

1.2.2. Bakanlar Kurulu

Bakanlar Kurulu, Babakan ve bakanlardan oluur.

Kuruluu

Bakanlar; Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri veya milletvekili seilme yeterliliine
sahip olalar arasndan Babakanca seilir ve Cumhurbakannca atanr. Gerektiinde
Babakann nerisi zerine Cumhurbakannca grevlerine son verilir (Anayasa m109).
Parlamento dndan bakan atananlar, Millet Meclisi nnde ant ierek greve balarlar ve
bakan sfatn tadklar srece milletvekillerinin tabi olduklar kayt ve artlara uyarlar ve
yasama dokunulmazlna sahip olurlar.

Fotoraf 1.3: Trkiye Byk Millet Meclisi Binas

Greve Balama ve Gvenoyu

Bakanlar Kurulunun kuruluu ile birlikte, Bakanlar Kurulunun tam listesi Trkiye
Byk Millet Meclisine sunulur. Meclis tatilde ise toplantya arlr. Bakanlar Kurulunun
program, kuruluundan en ge bir hafta iinde Babakan veya bir bakan tarafndan Trkiye
Byk Millet Meclisinde okunur ve gvenoyuna bavurulur. Gvenoyu grmeleri,
programn okunmasndan iki tam gn getikten sonra balar ve grmelerin bitiminden bir
tam gn getikten sonra oylama yaplr (Anayasa 110.madde). Bakanlar Kurulunun
gvenoyu alm saylmas iin Anayasann 96nc maddesindeki toplant ve karar yeter
says, yani toplantya katlanlarn salt ounluu aranr.

Bakanlar Kurulunun Grev ve Yetkileri

Bakanlar Kurulu, merkezi idare tekilat ve yrtmenin en yksek karar organdr.

Anayasa ve kanunlarn kendisine verdii grevleri yerine getirdii gibi, kanunlarn
uygulanmasyla ilgili btn grevleri yerine getirir. Bakanlar Kurulu, yasama ve yarg
alanna giren ilemler yapmamak artyla yrtme alannda istedii her ilemi yapabilir.
Ancak yrtme alanna giren bu ilemlerde Bakanlar Kurulu bir kanuna dayanmak ve
Anayasa ve kanunlara aykr olmamak zorundadr.
9

Bakanlar Kurulunun grev ve yetkileri konu itibariyle snrlandrlmamtr.

Yukardaki iki arta uyarak Bakanlar Kurulu, yrtme alanna giren her konuda ilem
yapabilir.

Bakanlar Kurulunun Ana Grevi

Genel Siyaseti yrtmektir. (Anayasa 112/1 maddesi) Genel siyaset kavramndan

memleketin i ve d siyaseti anlalr; bu ise hkmet etmek demektir. Yani lkeyi kim
ynetecek sorusuna Anayasamzn verdii cevap Bakanlar Kuruludur.

Bakanlar Kurulunun dier grevleri: Bakanlar Kurulunun ana grevi dnda,

Anayasada geen dier grev ve yetkileri aadaki gibidir.

Kanun hkmnde kararname karmak (Anayasa 91. 121.madde)

Tzk karmak (115.madde)
Kanun tasars hazrlamak (88.madde)
Bte ve kesin hesap kanunu tasarlarn hazrlamak (162. 164.madde)
Olaanst hal ve skynetim ilan etmek (119. 120. 122.madde)
Milli gvenlii salamak (117.madde)
Silahl Kuvvetleri yurt savunmasna hazrlamak (117.madde)
Genel Kurmay Bakann semek (117.madde)
Kolluk Faaliyetleri vastasyla vatandalardn gven ierisinde
yaamasn salamak
Sosyal gvenlii salamak (Vatandalarn saln korumak)

Babakan ve Bakanlar Kurulunun yukarda saylan grev ve yetkilerinin dnda

kalan dier yetki ve sorumluluklar Anayasa ve kanunlarla dzenlenmitir.

Babakann Grevleri

Babakan TBMM yeleri arasndan, Cumhurbakan tarafndan atanr. Babakan

olacak kiinin Milletvekili olmas arttr. Bakanlar seer veya grevden alnmalarn
Cumhurbakanndan ister. Bakanlar kuruluna bakanlk eder. Cumhurbakan olmad
zamanlarda MGKya bakanlk eder. Hkmetin genel siyasetinin yrtlmesini gzetir.

1.3. Yarg Organnn Devlet Yaps erisindeki Yeri ve nemi

Anayasann 9. maddesine gre; yarg yetkisinin Trk Milleti adna bamsz
mahkemelerce kullanlaca aka ifade edilmitir.
10

Yine Anayasann 2. maddesi Trkiye Cumhuriyetinin demokratik, laik ve sosyal bir

hukuk devleti olduunu belirtir. Bu erevede, Anayasann 138-160nc maddelerinde
yarg bal altnda dzenlenen hkmlerde, mahkemelerin ve hkimlerin bamszlna,
genel olarak mahkemelerin ve bu arada yksek mahkemelerin kurulu, grev ve ileyiine
ilikin ana ilkeler tespit edilmitir.

Fotoraf 1.4: Ankara Adliyesi

1.3.1. Mahkemelerin Kuruluu

Mahkemelerin kuruluu, grev ve yetkileri, ileyii ve yarglama usulleri kanunla
dzenlenir (Anayasa m142).

1.3.2.Mahkemelerin Bamszl
Hkimler, grevlerinde bamszdr; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak
vicdani kanaatlerine gre hkm verirler.
Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere
ve hkimlere emir ve talimat veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz.
Grlmekte olan bir dava hakknda Yasama Meclisinde yarg yetkisinin kullanlmas
ile ilgili soru sorulamaz, grme yaplamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz.
Yasama ve yrtme organlar ile idare, mahkeme kararlarna uymak zorundadr; Bu
organlar ve idare, mahkeme kararlarn hibir suretle deitiremez ve bunlarn yerine
getirilmesini geciktiremez (Anayasa 138.mad.).

11

1.3.3. Durumalarn Ak ve Kararlarn Gerekeli Olmas

Hukukumuzdaki Alenilik lkesi gereince Mahkemelerde durumalar herkese
aktr. (Alenidir) Durumalarn bir ksmnn veya tamamnn kapal yaplmasna ancak
genel ahlakn veya kamu gvenliinin kesin olarak gerekli kld hallerde, mahkemelerce
karar verilebilir.
Btn mahkemelerin her trl kararlar gerekeli olarak yazlr. Davalarn en az
giderle ve mmkn olan en ksa srede sonulandrlmas yargnn grevidir (Anayasa
mad.141).

1.3.4. Hkimlik ve Savclk Meslei

Adli ve idari yarg tekilatnda hkim ve savclar grev yaparlar. 2802 sayl
Hkimler Savclar Kanunu kapsamndaki hkmler uygulanr.
Hkim ve savclarn nitelikleri, atanmalar, haklar ve devleri, aylk ve denekleri,
meslekte ilerlemeleri, grev ve grev yerlerinin geici veya srekli olarak deitirilmesi,
haklarnda disiplin kovuturmas almas ve disiplin cezas verilmesi, grevleri ve grevleri
srasnda iledikleri sulardan dolay soruturma yaplmas ve yarglanmalarna karar
verilmesi, meslekten karmay gerektiren sululuk veya yetersizlik halleri ve meslek ii
eitimleri ile dier zlk ileri mahkemelerin bamszl ve hkimlik teminat esaslarna
gre kanunla dzenlenir.
Hkimler ve savclar, kanunda belirtilen baka, resmi ve zel hibir grev alamazlar
ve altm be yan bitirinceye kadar hizmet grrler. Askeri hkimlerin ya haddi,
ykselme ve emeklilikleri kanunda gsterilir.
Hkim ve savclar idari grevleri ynnden Adalet Bakanlna baldrlar. Hkim ve
savc olup da adalet hizmetindeki idari grevlerde alanlar, hkim ve savclar hakkndaki
hkmlere tabidirler. Hkim ve savclara tannan her trl haklardan yararlanr ve hkim ve
savclara ait esaslar dairesinde snflandrlr ve derecelendirilirler (Anayasa mad.140).

1.3.5. Hkimlik ve Savclk Teminat

Hkimler ve savclar azlolunamaz, kendileri istemedike Anayasada gsterilen yatan
nce emekliye ayrlamaz; bir mahkemenin veya kadronun kaldrlmas nedeniyle, aylk
denek ve dier zlk haklarndan yoksun klnamaz.
Meslekten karlmay gerektiren bir su nedeniyle hkm giymi olanlar, salk
sorunlarndan dolay grevini yerine getiremeyecei kesin olarak anlalanlar veya meslekte
kalmalarnn uygun olmadna karar verilenler hakknda kanundaki istisnalar
sakldr(Anayasa 139.madde).
12

1.3.6. Hkim ve Savclarn Denetimi

Hkim ve savclarn grevlerini; kanun, tzk, ynetmeliklere ve genelgelere uygun
olarak yapp yapmadklarn denetleme; grevlerinden dolay veya grevleri srasnda su
ileyip ilemediklerini, hal ve eylemlerinin sfat ve grevleri icaplarna uyup uymadn
aratrma ve gerektiinde haklarnda inceleme ve soruturma yapma grevi 2010 yl
Anayasa deiikliklerinden nce Adalet Bakanlnn izni ile adalet mfettileri tarafndan
yaplmakta idi. Ancak 2010 ylnda yaplan Anayasa deiiklikleri ile Anayasann 144.
maddesi deitirilerek Adalet Bakanlnn izni kaldrlm ve Deneti kavram
getirilmitir.
Hkim ve savclarn grevlerini; kanun, tzk, ynetmeliklere ve genelgelere
(hkimler iin idar nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapp yapmadklarn denetleme;
grevlerinden dolay veya grevleri srasnda su ileyip ilemediklerini, hal ve eylemlerinin
sfat ve grevleri icaplarna uyup uymadn aratrma ve gerektiinde haklarnda inceleme
ve soruturma ilemleri, ilgili dairenin teklifi ve Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu
Bakannn oluru ile Kurul (Hkimler Savclar Yksek Kurulu) mfettilerine yaptrlr.
Soruturma ve inceleme ilemleri, hakknda soruturma ve inceleme yaplacak olandan daha
kdemli hkim veya savc eliyle de yaptrlabilir. Kurulun meslekten karma cezasna ilikin
olanlar dndaki kararlarna kar yarg mercilerine bavurulamaz.

Adalet Bakanlnn merkez, bal ve ilgili kurulularnda geici veya srekli olarak
altrlacak hkim ve savclar ile adalet mfettilerini ve hkim ve savc mesleinden olan
i denetileri, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Adalet Bakanna aittir.

13

UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilemleri tamamladnzda devletin yaps ierisinde yarg organlarnn

yerini ve ilevini renerek aklayabileceksiniz.
lem Basamaklar

neriler
Bu konuyla ilgili Okulunuz ve
evrenizde bulunan ktphaneleri
aratrnz.

Devletin temel organlarn aklaynz.

Yasama, organn aklaynz.
TBMMnin yapsn aklaynz.

Meclis ktphanesine giderek

aratrma yapnz.

Yrtme organ olan Cumhurbakan

ve Bakanlar Kurulunu aklaynz.

Yrtme organn aratrnz.

Aratrma yapnz.

Cumhurbakan ve babakann grev

ve sorumluluklarn aklaynz.
Anayasa ve Anayasadaki
deiiklikleri aratrnz.

Babakanlk ve Cumhurbakanl
internet sitelerine girerek aratrma
yapnz.
2010 yl Anayasa deiiklikleri
hakknda bilgi toplaynz.

Yukardaki bilgileri beyin frtnas

yaparak gzden geiriniz.

Topladnz bilgileri
arkadalarnzla paylanz.

14

LME VE DEERLENDRME
Bu faaliyet sonunda kazandnz bilgileri lmek iin aadaki oktan semeli sorularn
doru cevaplarn iaretleyiniz.
1. Milletvekili seilme ya aadakilerden hangisidir?
A)40
B)25
C)30
D)35
2.

Seimler, hangi organlarn ynetim ve denetimi altnda yaplr?

A) Seimler, yarg organnn genel ynetim ve denetimi altnda yaplr
B) Seimler, yasama organnn genel ynetim ve denetimi altnda yaplr
C) Seimler, yrtme organnn genel ynetim ve denetimi altnda yaplr
D) Seimler, anayasa organnn genel ynetim ve denetimi altnda yaplr

3.

Aadakilerden hangisi Bakanlar Kurulunun, grev ve yetkilerinden deildir?

A) Kanun hkmnde kararname karmak
B) Tzk karmak
C) Kanun tasars hazrlamak
D) Hkim ve savclar atamak

4.

TBMM Seimleri ka ylda bir yaplr?

A)Alt ylda bir
B)Drt ylda bir
C)Yedi ylda bir
D)ki ylda bir

5.

TBMMnin grev ve yetkilerinden deildir?

A) Kanun koymak, deitirmek ve kaldrmak;
B) Askeri Yargtay yelerini semek
C) Bakanlar Kurulunu ve bakanlar denetlemek;
D) Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hkmnde kararname karma yetkisi
vermek

6.

Cumhurbakannn yarg ile ilgili grevleri aadakilerden hangisidir?

A) Anayasa Mahkemesinin toplam 17 yesinden 14n semek
B) Kanunlar yaymlamak veya tekrar grlmek zere TBMMye geri gndermek
C) Anayasa deiikliklerine ilikin kanunlar gerekli grd takdirde halkoyuna
sunmak
D) Kanunlarn, kanun hkmnde kararnamelerin, TBMM itznn, tmne veya
belirli hkmlerinin Anayasaya ekil veya esas bakmndan aykr olduklar
gerekesi ile Anayasa Mahkemesinde iptal davas amak

15

7.

Babakan kim tarafndan atanr?

A) TBMM yeleri tarafndan
B) Halk tarafndan
C) Bakanlar Kurulu tarafndan
D) Cumhurbakan

8.

Bakanlar Kurulu, kimlerden oluur?

A) Babakan ve bakanlardan
B) TBMM yelerinden
C) Yargtay yelerinden
D) Bakanlardan

9.

Aadakilerden hangisi Mahkemelerin Bamszlna ait bir hkm iermez?

A) Hkimler, grevlerinde bamszdr;
B) Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda
mahkemelere ve hkimlere emir ve talimat veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve
telkinde bulunamaz.
C) Bir dava hakknda Yasama Meclisi yarg yetkisinin kullanlmas ile grme
yapabilir.
D) Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine gre hkm
verirler.
10. Hkim ve savclarn grevlerini; kanun, tzk, ynetmeliklere ve genelgelere uygun
olarak yapp yapmadklarn denetleme grevi kime aittir?
A) Adalet Bakanlna
B) Hkimler Savclar Yksek Kuruluna
C) Yargtaya
D) Dantaya

16

RENME FAALYET2
AMA
Bu renme faaliyeti ile kazanlacak bilgi ve beceriler dorultusunda devletin yaps
ierisinde yarg tekilatnn yaps ve grevlerini aklayabileceksiniz.

ARATIRMA

Devletin yaps ierisinde yarg organlarnn yeri ve ilevi hakknda ilgili

kaynak kitap, dergi ve internet sitelerini inceleyiniz.
Konuyla ilgili dosya oluturarak arkadalarnzla paylanz.

2. YARGI TEKLATININ
GREVLER

YAPISI

VE

Mahkemelerin literatrde iki ayr tasnifi yaplmaktadr. Bunlardan birincisi Kurulu ve

alma biimlerine gredir. Dieri ise Mahkemelerin yarg sitemi ierisindeki yerine
gredir.
Kurulu ve alma biimlerine gre: mahkemeler tek hkimli ve ok hkimli
mahkemeler olarak iki ayr ksmda incelenir.
Tek hkimli Mahkemeler yalnzca bir hkimin grev yapt mahkemelerdir.
Tahkikat ve yarglama ilemleri bizzat hkim tarafndan yaplr ve hkm onu tarafndan
verilir. lk derece mahkemelerinin ou tek hkimlidir. Sulh Hukuk, Asliye Hukuk, , Sulh
Ceza, Asliye Ceza ve Tketici mahkemeleri tek hkimli mahkemelerdir.
ok hkimli mahkemeler ise birden ok hkimin grev yapt mahkemelerdir. Tek
say olacak ekilde yaplanma olur. Yarglamay sevk ve idare ile grevli olan kii bakandr.
Genelde bir bakan ve iki yeden oluur. Tahkikat ve yarglama ilemleri kural olarak kurul
tarafndan yaplr. Karar kurul halinde verilir. Hkimlerden birisi bunlara katlmamsa
hkm yok hkmndedir. En kdemsizinden kdemlisine doru gr bildirilir. Bazen
hkimlerden birisi kurul adna mahkeme dnda yaplmas gereken ilemlerden (keif)
birisini yapabilir. Bu ekilde grevlendirilen hakime Naip Hakim bu grevlendirmeye ise
nabe denilir. nabe istisnai bir durumdur.

17

Burada mahkemeler Yarg sistemi ierisindeki yerine gre incelenecektir. Buna gre
Yarg tekilat;
lk derece mahkemeleri,
stinaf (Blge mahkemeleri)
Temyiz mahkemelerinden olumaktadr.
Askeri mahkemeler kendi bnyelerinde ayr bir dzenlemeye tabidir. Bu modlde
ayrca Saytay, Hkimler Savclar Yksek Kurulu ve Adalet Bakanl hakknda da bilgi
verilmitir.
Aadaki tablo rnek tablo olarak verilmitir. Hukuk sistemimizdeki yeni
yaplanmalara gre Mahkemelerin yapsnda zaman zaman deiikliklere gidilebilmektedir.

-ocuk Ceza Mahkemeleri

ekil 1:Yarg Tekilat

2.1. lk Derece Mahkemeleri

lk derece mahkemeleri; Adli Yarg ve dari Yarg mahkemelerinden oluur.

2.1.1. lk Derece Adli Yarg

Adl yarg ilk derece mahkemeleri, hukuk ve ceza mahkemeleridir.
18

2.1.1.1.Hukuk Mahkemeleri
Hukuk Mahkemeleri, Sulh Hukuk ve Asliye Hukuk Mahkemeleri ile zel kanunlarla
kurulan, Aile, , Ticaret, Fikri ve Sna, Tketici, Kadastro ve cra Mahkemeleridir.
Sulh Hukuk ve Asliye Hukuk Mahkemeleri tek hkimlidir. Asliye Ticaret Mahkemesi
kurulan yerlerde bu mahkemede bir bakan ile yeteri kadar ye bulunur ve mahkeme bir
bakan ve iki ye ile toplanr. durumunun gerekli kld yerlerde hukuk mahkemelerinin
birden fazla dairesi oluturulabilir. Bu daireler numaralandrlr. Hukuk mahkemeleri
arasnda i dalm yaplmas ve i dalmna ilikin esaslar Hkimler ve Savclar Yksek
Kurulunca belirlenir. Hukuk mahkemeleri bulunduklar ile veya ilenin ad ile anlr.
Bir hukuk mahkemesinin kurulmasna, kaldrlmasna ve yarg evresinin
belirlenmesine Adalet Bakanlnn nerisi zerine Hkimler ve savclar Yksek Kurulunca
karar verilir.
2.1.1.2.Ceza Mahkemeleri
Ceza mahkemeleri, sulh ceza, asliye ceza ve ar ceza mahkemeleri ile zel kanunlarla
kurulan, ocuk, ocuk ar ceza, fikri ve sna, 5190 sayl Kanunla kurulan CMK 250.
maddesindeki sulara bakmakla grevli ar ceza mahkemesi, icra ceza mahkemeleridir.
Ceza mahkemeleri, her il merkezi ile blgelerin corafi durumlar ve i younluu gz
nnde tutularak belirlenen ilelerde Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunun olumlu
gr alnarak Adalet Bakanlnca kurulur.
Sulh Ceza ve Asliye Ceza mahkemeleri tek hkimlidir.
Ar Ceza mahkemesinde bir bakan ile yeteri kadar ye bulunur. Bu mahkeme bir
bakan ve iki ye ile toplanr.
Ceza mahkemelerinin hangi davalara bakaca, su ve sulunun niteliine gre
kanunla ayr ayr belirtilmitir.
Ceza mahkemelerinin grevi; kanunlarda su olarak tarif edilen fiilleri gerekletiren
kiilerin cumhuriyet savclnn iddianamesi zerine yarglamasn yapmak, ceza
kanunlarna aykr fiilleri tespit edilenlere ceza vermek, cezas kesinleenlerin cezalarnn
infaz edilmesi iin cumhuriyet savclna gndermek, msaderesi ve el konulmas gereken
eyalara el koymak, hazrlk soruturmasn yrten cumhuriyet savclnn arama ve el
koyma talepleri hakknda karar vermektir.

19

2.1.1.3.Cumhuriyet Basavcl
Mahkeme kuruluu bulunan her il merkezi ve ilede o il veya ilenin ad ile anlan bir
Cumhuriyet basavcl bulunur.
Cumhuriyet basavclnda, bir Cumhuriyet basavcs ve yeteri kadar Cumhuriyet
savcs bulunur. Gerekli grlen yerlerde Adalet Bakanlnn nerisi zerine Hkimler ve
Savclar Yksek Kurulunun karar ile bir veya birden fazla Cumhuriyet basavc vekili
atanr.
Kanunlarda Cumhuriyet Savclnn grev yapaca il belirtilen mahkemelerdeki
durumalara Cumhuriyet basavcsnn kendisi veya grevlendirecei Cumhuriyet basavc
vekili veya Cumhuriyet savcs katlr. Gerektiinde durumalara birden ok Cumhuriyet
savcs katlabilir.

Cumhuriyet Savclklar

Kamu davasnn almasna yer olup olmadna karar vermek zere

soruturma yapmak veya yaptrmamak,
Kanun hkmlerine gre yarglama faaliyetlerini kamu adna izlemek,
bunlara katlmak ve gerektiinde kanun yollarna bavurmak,
Kesinleen mahkeme kararlarnn yerine getirilmesi ile ilgili ilemleri
yapmak ve izlemek,
Kanunlarla verilen dier grevleri yapmakla yetkilidirler.

2.1.1.4. Komisyonlar

Adl Yarg lk Derece Mahkemesi Adalet Komisyonu

Adl Yarg Adalet Komisyonlarnn kuruluu, 2802 sayl Hkimler ve Savclar

Kanunu'nun 113 nc maddesinin (a) bendinde dzenlenmitir. Ar ceza Mahkemeleri
nezdinde kurulmutur.
Bir bakan, iki asl, bir yedek yeden olumaktadr. Komisyonun bulunduu yer
Cumhuriyet Basavcs komisyonun doal asl yesidir. Komisyon bakan ile bir asl ye ve
bir yedek yesi Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunca o yer hkimleri arasndan
seilmektedir.
Bakann yokluunda komisyona hkim olan asl ye bakanlk eder. Cumhuriyet
Basavcsnn yokluunda ise kendisine veklet eden Cumhuriyet Savcs komisyona katlr.

20

Adalet Komisyonlarnn Grevleri

Adalet komisyonlarnn grevleri 2802 sayl Hkimler ve Savclar

Kanunu'nun 114 nc maddesinde; lk defa Devlet memurluuna
atanacaklardan merkez snavda baarl olanlarn Adalet Bakanl
Memur Snav, Atama ve Nakil Ynetmelii hkmlerine gre
dzenlenecek szl ve gerektiinde uygulamal snavlarn yapmak,
hukuk fakltesi ve adalet meslek yksek okulu mezunlarna ncelik
tanmak kaydyla baarl olanlarn atanmalarn teklif etmek,

Asl Devlet memurluuna atanmalar, sicil ve disiplin ilemleri, grevden

uzaklatrlmalar, aylk ve denekleri ile dier zlk ilemlerini bu
Kanun ve 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu ile ilgili mevzuat
hkmlerine gre yerine getirmek,

Naklen veya hizmet gerei atamasn, ilgili mahkeme bakan, hkim

veya Cumhuriyet savcsnn grn alarak, yetki alan ierisinde
yapmak,

Geici olarak grevlendirmesini, yetki alan ierisinde alt ay gememek

zere yapmak,

Kanunlarla verilen dier grevleri yerine getirmek olarak ifade edilmitir.

2.1.2.lk Derece dari Yarg Mahkemeleri

dari yarg, idari makamlarn idare hukuku alanndaki faaliyetlerinden kaynaklanan
uyumazlklarn zmlendii yarg koludur.
Dier bir ifadeyle idari yarg, kural olarak devletin merkezi idare tekilat ve yerinden
ynetim kurulularnn idari eylem ve ilemlerinden doan davalarn grld yarg
koludur. lkemizde idari yarg yerleri iki dereceli rgtlenmitir.
2.1.2.1. dare Mahkemeleri
dare mahkemeleri, blgelerin coraf durumlar ve i hacmi gz nnde tutularak
Adalet Bakanlnca kurulur (2576 s.K.m.2/1). dare mahkemelerinin kaldrlmasna veya
yarg evrelerinin deitirilmesine ileri ve Maliye Bakanlklarnn grleri alnarak,
Adalet Bakanlnn nerisi zerine Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunca karar verilir ve
bu kararlar Resm Gazetede yaymlanr.
Adalet Bakanl, sz konusu mahkemelerin kurulu ve yarg evrelerinin tespitinden
nce, ileri ile Maliye Bakanlklarnn grn alr. hacmi gz nnde tutularak ayn
21

yarg evresi iinde birden fazla idare mahkemesi kurulabilir. Bir yerde birden fazla idare
mahkemesi varsa, bunlar arasndaki iliki grev ilikisi deil; i blm ilikisidir ve bu
iblm ilikisi Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunca dzenlenir.
dare mahkemelerinde, bir bakan ile yeteri kadar ye bulunur. Mahkeme kurulu, bir
bakan ve iki yeden oluur. Bakan ve yeleri hkim statsndedirler. Bakann
yokluunda kdemli ye bakana vekillik eder.

Grevleri

dare mahkemelerinin grevlerinin neler olduu, 4577 sayl Kanunun 2 inci maddesi
ile deiik 2576 sayl Kanunun, 5 inci maddesinde gsterilmitir. Bu hkme gre, idare
mahkemelerinin grevlerini, u ekilde sralayabiliriz:

Vergi mahkemelerinin grevine giren davalarla ilk derece mahkemesi

olarak;

Dantayn grecei davalar dnda kalan iptal davalarn, tam yarg davalarn,
tahkim yolu ngrlen imtiyaz artlama ve szlemelerinden doan uyumazlklar hari,
kamu hizmetlerden birinin yrtlmesi iin yaplan her trl idar szlemelerden dolay
taraflar arasnda kan uyumazlklara ilikin davalar zme kavuturmaktr.
Bu belirtilen davalarn, idare mahkemelerinde grlebilmesi iin, vergi mahkemeleri
ile ilk derece mahkemesi olarak Dantayn yan sra, Asker Yksek dare Mahkemesinin
de grev alan ierisinde yer almamalar gerekir. Bu durumda, vergi mahkemeleri, ilk derece
mahkemesi olarak Dantay ve Asker Yksek dare Mahkemesinin grev alan dnda
kalan tm idar uyumazlklarda genel grevli yarg yerine, idare mahkemeleri olduu
sylenebilir.

zel kanunlarda Dantayn grevli olduu belirtilen ve dar Yarglama

Usul Kanunu ile idare mahkemelerinin grevli klnm bulunduu
davalar zmlemek (rnein, 1580 sayl Belediyeler Kanunu m. 76,91;
657 sayl Devlet Memurlar Kanunu m. 135; Gmrk Kanunu m. 84
gibi.).

Dier kanunlarla verilen ileri karara balamaktr.

2.1.2.2.Vergi Mahkemeleri
Vergi mahkemeleri, blgelerin coraf durumlar ve i hacmi gz nnde tutularak
Adalet Bakanlnca kurulur (2576 s.K.m. 2/1). Adalet Bakanl, sz konusu mahkemelerin
kurulu ve yarg evrelerinin tespitinden nce, ileri ile Maliye Bakanlklarnn grn
alr (2576 s. K. m. 2/2). hacmi gz nnde tutularak ayn yarg evresi iinde birden fazla
22

vergi mahkemesi kurulabilir. Bir yerde birden fazla vergi mahkemesi var ise, bunlar
arasndaki iliki, grev ilikisi deil; iblm ilikisidir ve bu iliki Hkimler ve Savclar
Yksek Kurulunca dzenlenir (2576 s. K. m. 2/4).
Vergi mahkemelerinde, bir bakan ile yeteri kadar ye bulunur. Mahkeme kurulu, bir
bakan ve iki yeden oluur. Bakann yokluunda, kdemli ye bakana vekillik eder (2576
s.K. m. 4). Bakan ve yeler hkim statsndedirler. Her vergi mahkemesi nezdinde yaz
ileri mdrnn ynetiminde bir kalem bulunur. Her mahkemeye yeterince zabt ktibi ve
memur verilir (2576 s. K. m. 12).

Grevleri

Vergi mahkemelerinin grevlerinin neler olduu, 2576 sayl Kanunun 3410 sayl
Kanunla deiik 6 nc maddesinde gsterilmitir. Bu hkme gre, vergi mahkemeleri;

Genel bteye, il zel idareleri, belediye ve kylere ait vergi ve resim ve

harlar ile benzeri mal ykmler ve bunlarn zam ve cezalar ile
tarifelere ilikin davalar,
Yukarda belirtilen konularda 6183 sayl mme Alacaklarnn Tahsil
Usul Hakknda Kanun'un uygulanmasna ilikin davalar,
Dier kanunlarda verilen ileri zmler.

Bir bakan ve iki yeden oluan vergi mahkemeleri, ye tam says ile toplanr ve oy
okluuyla karar verir. Vergi mahkemelerinin olaan alma yntemi, kurul olarak toplanp
karar almasdr. Kanun, baz vergi uyumazlklarnn vergi mahkemelerince kurul olarak
deil; tek hkim ile zmlenmesi imknn da getirmitir (2576 s.K. m. 7/2). ngrlen bu
pozitif dzenlemeye gre, 6 nc maddenin (a) ve (b) bentlerinde belirtilen uyumazlklardan
kaynaklanan ve 2004 takvim yl ba itibariyle toplam deeri drt milyar sekiz yz elli
milyon liray amayan davalar, vergi mahkemesi hkimlerinden birisi tarafndan karara
balanr.

2576 sayl Kanunun ek 1 inci maddesinde 4577 sayl Kanunun 4 nc maddesi ile
yaplan deiiklikle; bu kanunun tek hkimle zmlenecek davalara ilikin 7nci
maddesindeki parasal snrlar, her takvim yl bandan geerli olmak zere nceki yldaki
uygulanan parasal snrlarn, o yl iin 213 sayl Vergi Usul Kanunun mkerrer 298 inci
maddesi hkmleri uyarnca Maliye Bakanlnca her yl tespit ve ilan edilen yeniden
deerleme orannda arttrlmas suretiyle uygulanaca hkme balanm olup bylece
parasal deerlerin enflasyonist ortamda erimesi engellenmitir.

23

2.2. Askeri Yarg

2010 Ylnda yaplan Anayasa deiiklii ile Askeri Yarg alannda baz
dzenlemelere gidilmitir. Buna gre Anayasamzn 145. maddesi u ekilde dzenlenmitir;
Asker yarg, asker mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafndan yrtlr. Bu
mahkemeler; asker kiilerin, sadece askerlik hizmet ve grevleriyle ilgili olarak isledikleri
asker sulara ait davalara bakmakla grevlidirler. Devletin gvenliine, anayasal dzene ve
bu dzenin isleyiine kars sulara ait davalar her halde adliye mahkemelerinde grlr.
Sava hali haricinde, asker olmayan kiiler asker mahkemelerde yarglanamaz. Asker
mahkemelerin sava halinde hangi sular ve hangi kiiler bakmndan yetkili olduklar;
Asker yarg, asker mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafndan yrtlr. Bu
mahkemeler; asker kiiler tarafndan ilenen asker sular ile bunlarn asker kiiler aleyhine
veya askerlik hizmet ve grevleriyle ilgili olarak iledikleri sulara ait davalara bakmakla
grevlidir. Devletin gvenliine, anayasal dzene ve bu dzenin ileyiine kar sulara ait
davalar her halde adliye mahkemelerinde grlr. Sava hali haricinde, asker olmayan kiiler
asker mahkemelerde yarglanamaz.
Asker ceza yargs, asker mahkemelerin ceza hukuku alanndaki yargsal
faaliyetlerini konu alan yarg eididir.
Asker yargnn varl ve gereklilii silhl kuvvetlerin yani ordunun varl ile
aklanabilir. Temel ilevi; lkeyi i ve d dmanlara kar korumak olan ordunun
stlenmi olduu bu misyonu, gerei gibi yerine getirebilmesi iin hiyerarik yaplanmann
tm boyutlaryla korunmas (emre itaatin salanmas) ve disiplin tesisi arttr. Bu durumda,
sivil dzenden daha farkl ilkelere tbi bulunan asker yargnn temel varlk nedenini
oluturur.
Asker ceza yargs, asker mahkemeler eliyle yerine getirilir. Bu yarg eidi, genel
asker ceza yargs ve askeri disiplin ceza yargs olmak zere ikiye ayrlr.
Kuruluu
Asker mahkemeler, kolordu, ordu (denizde ve havada eiti) ve kuvvet komutanlklar
ile Genelkurmay Bakanl nezdinde, Mill Savunma Bakanlnca kurulur.
Asker mahkeme bakanl grevini, kurulda bulunanlardan en kdemlisi yrtr.
Asker mahkemelerde yer alacak olan subay yelerin, en az yzba rtbesinde muharip
snftan bulunmalar, sann ast ve yarglama sresince en yakn miri olmamalar ve
taksirli sular hari, bir crmle hkml bulunmamalar arttr
Nezdinde asker mahkeme kurulan kta komutan veya asker kurum mirinin
refakatinde bir asker savc ile yeteri kadar asker savc yardmc olarak bulunur. Ayn
komutanlk nezdinde birden fazla asker mahkeme kurulduu takdirde, bir asker savclk ile
yetinilebilir. Savc, asker mahkemede iddia makamn tekil eder.
24

Askeri Savclk

Tekilatnda askeri mahkeme kurulan her kta komutan veya askeri kurum amirinin
refakatinde bir askeri savc ile yeteri kadar askeri savc, yardmc olarak bulunur. Ayn
komutanlk tekilatnda birden fazla askeri mahkeme kurulduu takdirde bir askeri savclk
tekilat ile yetinilebilir.

2.2.2.Disiplin Mahkemeleri
Kuruluu: Disiplin mahkemeleri, alay, tmen, kolordu (Denizde ve Havada eiti)
ordu komutanlklar, Jandarma Genel Komutanl ve kuvvet komutanlklar ile Mill
Savunma Bakanl Mstearl ve Genelkurmay Bakanl nezdinde kurulur.
Jandarma Genel Komutannn, Kuvvet Komutanlklarnn ve Mill Savunma Bakanl
Mstearnn gsterecei lzum zerine veya dorudan doruya Genelkurmay Bakanlnca
dier komutanlklar ve asker kurum mirlikleri nezdinde de disiplin mahkemesi kurulabilir.
Disiplin mahkemelerinin grev ve yetkisi nezdindeki kurduklar komutanlk veya
kurum mirliinin kadro ve kuruluu ile snrldr. Disiplin mahkemesi, birisi bakan ikisi
ye olmak zere subaydan kurulur.
Disiplin mahkemesi kurulan her yerde, bir de disiplin subay bulunur ve bu subay
durumada iddia makamn igal eder. Adli mavirlik tekilt bulunan komutanlk ve
kurum mirlikleri nezdindeki disiplin mahkemelerinde, burada grevli adl mavirler ayn
zamanda disiplin subayl grevini de yapar; yani bu halde ayr bir disiplin subay atanmaz.
Grevleri: Disiplin mahkemelerinin grevlerini, ilenen suun nitelii ile grevleri ve
sana sfat ve rtbesi itibaryla grevleri olarak, ikili bir ayrma tbi tutmak suretiyle
incelemek gerekir.
Disiplin mahkemeleri ilenen suun nitelii itibariyle grevi, 477 sayl Kanunun
7inci maddesinde gsterilmitir. Bu hkme gre, disiplin mahkemelerinin grevi, asker
kiiler tarafndan ilenen ve 477 sayl Kanunda ngrlen sulara bakmaktr.

Yaz leri

Askeri Mahkemeler Kuruluu ve Yarglama Usul hakkndaki 353 sayl Kanuna gre
kurulan askeri savclklar kalem tekilat ve personelin grev ve sorumluluklar tespit
edilmitir.
Askeri mahkemeler ile askeri savclklarda birer kalem tekilat kurulur. Her kalem
tekilatnda birer yaz ileri mdr ile yeteri kadar ktip bulunur. Ayrca lzum halinde er,
erba ve astsubaylar veya skynetim ve sava halinde subaylar, kalemlerde grevlendirilir.
25

Bu kanun dorultusunda askeri savclklar kalem tekilat personeli; kalemde genel

olarak kalem ilerinin dzgn yrtlmesi, defter ve kaytlarn hatasz ve temiz tutulmas,
kartonlarn tutulmas, davet ve tebli ktlarnn dzenlenmesi vb. ileri yapar. Ayn
zamanda kanunda kendisine verilen dier grevleri de yerine getirir.

2.3. stinaf (Blge) Mahkemeleri

stinaf mahkemeleri; ara temyiz mahkemeleridir. stinaf mahkemeleri, Blge Adliye
ve Blge dare mahkemeleri olarak ikiye ayrlmaktadr. Trkiye genelinde 28 Blge idare
mahkemesi, 9 blge adliye mahkemesi kurulmutur. imdi bunlar srasyla aada
inceleyelim.

2.3.1. Blge Adliye Mahkemeleri

Blge Adliye Mahkemeleri ilk derece mahkemelerinin ara temyiz merciidir.
Blge Adliye Mahkemelerinin yarg evrelerinin belirlenmesine, deitirilmesine veya
bu mahkemelerin kaldrlmasna Adalet Bakanlnn nerisi zerine Hkimler ve Savclar
Yksek Kurulunca karar verilir. Bu alnacak kararlar Resmi Gazetede yaymlanr.
Blge Adliye Mahkemeleri; bakanlk, bakanlar kurulu, daireler, blge adliye
mahkemesi Cumhuriyet Basavcl, blge adliye mahkemesi adalet komisyonu ve
mdrlklerden oluur.
Her blge adliye mahkemesinde bir bakan bulunur. Bakanlk, bakan ile yaz ileri
mdrlnden oluur.
Blge adliye mahkemesi bakanlar kurulu, blge adliye mahkemesi bakan ile daire
bakanlarndan oluur. Blge adliye mahkemesi bakannn bulunmad hallerde kurulun
bakanln daire bakanlarndan kdemli olan yerine getirir.
Blge adliye mahkemeleri, hukuk ve ceza dairelerinden oluur. Her blge adliye
mahkemesinde en az hukuk ve en az iki ceza dairesi bulunur. Dairelerde bir bakan ile
yeteri kadar ye bulunur. Daire bakannn mazereti halinde o dairenin kdemli yesi kurula
katlr.
Her blge adliye mahkemesinde bir Cumhuriyet Basavcl bulunur. Blge adliye
mahkemesi Cumhuriyet Basavcl, Cumhuriyet basavcs ve yeteri kadar Cumhuriyet
Savcsndan oluur. En kdemli Cumhuriyet savcs Cumhuriyet basavc vekili olarak grev
yapar.
Her blge adliye mahkemesinde, bir blge adliye mahkemesi adalet komisyonu
bulunur. Komisyon, blge adliye mahkemesi bakannn bakanlnda Hkimler ve Savclar
26

Yksek Kurulunca daire bakanlar arasndan belirlenen bir asl ye ile blge adliye
mahkemesi Cumhuriyet basavcsndan oluur.
Blge adliye mahkemesi bakanlnda, dairelerinde, Cumhuriyet basavclnda ve
adalet komisyonunda birer yaz ileri mdrl; Cumhuriyet basavclnda ayrca bir idari
iler mdrl ile ihtiya duyulan dier mdrlkler kurulur. Her mdrlkte, bir mdrlk
ile yeterli sayda memur bulunur.
Blge Adliye mahkemelerinin grevleri unlardr:

Adli yarg ilk derece mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hkm ve

kararlara kar yaplacak bavurular inceleyip karara balamak
Adli yarg ilk derece mahkemesi olarak yarg evresi ierisindeki adli yarg ilk
derece mahkemesi hkimleri aleyhinde Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununa
gre alacak tazminat davalarna bakmak
Kanunlarla verilen dier grevleri yapmak

2011 Yl itibariyle lkemizde faaliyet gsteren Blge Adliye Mahkemeleri u

illerimizde bulunmaktadr:
Adana, Ankara, Bursa, Diyarbakr, Erzurum, Konya, stanbul, zmir, Samsun,
2.3.2. Blge dare Mahkemeleri
Blge idare mahkemeleri, dare mahkemelerinin ara temyiz merciidir.
Blgelerin coraf durumlar ve i hacmi gz nnde tutularak Adalet Bakanlnn
nerisiyle Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunca karar verilir. ve yarg evreleri tespit
olunur.
2.3.2.1. Blge dare Mahkemelerinin Kuruluu
Bu mahkemelerin kurulu ve yarg evrelerinin tespitinde, ileri ve Maliye
Bakanlklarnn gr alnr. hacmi gz nnde tutularak ayn yarg evresi iinde birden
fazla Blge dare Mahkemesi kurulabilir. Bir yerde birden fazla blge idare mahkemesi var
ise, bunlar arasndaki iliki grev ilikisi deil; iblm ilikidir ve bu iliki Hkimler ve
Savclar Yksek Kurulunca dzenlenir.
Blge idare mahkemelerinin kaldrlmasna veya yarg evrelerinin deitirilmesine,
ileri ve Maliye Bakanlklarnn gr alnarak Adalet Bakanlnn nerisi zerine,
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunca karar verilir ve bu kararlar Resm Gazetede
yaymlanr.

27

Blge dare mahkemeleri, bir bakan ve iki yeden oluur; yani toplu mahkemelerdir.
Bakan ve yeleri hkim statsndedirler.
4577 sayl Kanunun 1 inci maddesi ile deiik 2576 sayl Kanunun 3' nc
maddesinin nc fkrasna gre, Blge dare Mahkemesi, bakan ve yeliklerine Hkimler
ve Savclar Yksek Kurulunca atama yaplr. Mahkeme bakannn kanun sebeplerle
yokluunda, bakanla en kdemli ye veklet eder; ayn sebeplerle ye noksanl ise,
blgedeki idare ve vergi mahkemesi hkimlerinden kdem srasna gre tamamlanr.
Bu mahkemeler, gerektiinde, birden ok kurul halinde alabilir. Blge dare
Mahkemesi Bakannn katlmad hallerde, mahkeme kurullarna o kuruldaki en kdemli
ye bakanlk eder. Bu kurullarn oluumu ve aralarndaki i blm Hkimler ve Savclar
Yksek Kurulunca belirlenir.

2.3.2.2. Grevleri
Blge dare Mahkemelerinin grevleri, 2576 sayl Kanun ve dier mnferit
kanunlarda yer alan hkmler de dikkate alnmak suretiyle u ekilde sralanabilir:
Yarg evreleri iinde yer alan idare ve vergi mahkemelerinin;

lk ve orta retim rencilerine snf geme ve notlarnn tespitine ilikin

ilemlerden:

Valilik, kaymakamlk ve yerel ynetimler ile bakanlklarn ve dier kamu

kurum ve kurulularnn tara tekiltndaki yetkili organlar tarafndan
kamu grevlileri hakknda tesis edilen geici grevlendirme, grevden
uzaklatrma, yolluk, lojman ve izinlerine ilikin idar ilemlerden,

3091 sayl Tanmaz Mal Zilyetliine Yaplan Tecavzlerin nlenmesi

Hakknda Kanunun uygulanmasndan,

2022 sayl 65 Yan Doldurmu Muhta Gsz ve Kimsesiz Trk

Vatandalarna Aylk Balanmas Hakknda Kanun ile 3254 sayl Sosyal
Yardmlama ve Dayanmay Tevik Kanunu gereince kamu kurum ve
kurulular tarafndan sosyal yardm amacyla balanan aylk ve yaplan
sosyal yardmlarla ilgili uyumazlklardan,

213 sayl Vergi Usul Kanunu uyarnca verilen iyeri kapatma

cezalarndan, kaynaklanan uyumazlklarla ilgili olarak verdikleri niha
kararlar ile tek hkimle vermi bulunduklar niha kararlar itiraz zerine
inceleyip kesin olarak karara balamak

Yarg evresi iinde bulunan idare ve vergi mahkemeleri arasnda kan

grev ve yetki uyumazlklarn incelemek ve kesin olarak karara
balamak

Dier kanunlarla verilen grevleri yerine getirmektir.

28

2.4.Yksek Mahkemeler
lkemizdeki yksek mahkemeler; Anayasa mahkemesi, Yargtay, Dantay, Askeri
Yargtay, Askeri Yksek dare Mahkemesi ve Uyumazlk Mahkemesi tespit edilmitir.
imdi bu mahkemeleri srasyla tanyalm.

2.4.1. Anayasa Mahkemesinin Yaps ve Grevleri

Anayasamza gre Anayasa mahkemesi 17 yeden olumaktadr. Anayasamz
gereince Anayasa Mahkemesinde grev alacak yelerden ondrt tanesi Cumhurbakan
tarafndan seilmektedir. Cumhurbakan;
yeyi Yargtay,
ki yeyi Dantay,
Bir yeyi Asker Yargtay,
Bir yeyi Asker Yksek dare Mahkemesi genel kurullarnca kendi bakan ve yeleri
arasndan her bo yer iin gsterecekleri er aday iinden; en az ikisi hukuku olmak zere
yeyi Yksekretim Kurulunun kendi yesi olmayan yksekretim
kurumlarnn hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarnda grev yapan retim yeleri
arasndan gsterecei er aday iinden;
Drt yeyi st kademe yneticileri, serbest avukatlar, birinci snf hkim ve savclar
ile en az be yl raportrlk yapm Anayasa Mahkemesi raportrleri arasndan seer.
Dier ye ise Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan seilir. Trkiye Byk
Millet Meclisi:
ki yeyi Saytay Genel Kurulunun kendi bakan ve yeleri arasndan, her bo yer
iin gsterecekleri er aday iinden,
Bir yeyi ise baro bakanlarnn serbest avukatlar arasndan gsterecekleri aday
iinden yapaca gizli oylamayla seer.
Anayasa Mahkemesine ye seilebilmek iin, krkbe yan doldurulmu olmas
kaydyla; yksekretim kurumlar retim yelerinin profesr veya doent unvann
kazanm, avukatlarn en az yirmi yl fiilen avukatlk yapm, st kademe yneticilerinin
yksekrenim grm ve en az yirmi yl kamu hizmetinde fiilen alm, birinci snf
hkim ve savclarn adaylk dahil en az yirmi yl alm olmas arttr.
Anayasa Mahkemesi yeleri arasndan gizli oyla ve ye tam saysnn salt ounluu
ile drt yl iin bir Bakan ve iki bakanvekili seilir. Sresi bitenler yeniden seilebilirler.
Anayasa Mahkemesi yeleri, asli grevleri dnda resmi veya zel hibir grev alamazlar
(Anayasa m.146)

29

Fotoraf 2.1: Anayasa Mahkemesi binas

2.4.1.1. Grev ve Yetkileri

Anayasa Mahkemesinin temel grevi, yasama organnn kimi ilemlerinin
kanunlarn, kanun hkmnde kararnamelerin ve Trkiye Byk Millet Meclisi
tznn Anayasaya ekil ve esas bakmndan uygunluunu denetlemek ve bireysel
bavurular inceleyerek karara balamaktr. Anayasa deiikliklerini ise sadece ekil
bakmndan inceler ve denetler. Baka bir deyile, Anayasa deiikliklerini z bakmndan
denetleyemez. Ancak olaan st hallerde karlan Kanun Hkmnde Kararnamelerin ekil
ve esas bakmndan Anayasaya aykrl iddiasyla Anayasa Mahkemesine dava alamaz.
Kanunlarn ekil bakmndan denetlenmesi; TBMM deki son oylamann ngrlen
ounlukta yaplp yaplmad, Anayasa deiikliklerinde ise teklif ve oylama ounluuna
ve ivedilikle grlemeyecei artna uyulup uyulmad hususlar ile snrldr.
2010 Ylnda yaplan Anayasa deiikliiyle herkese, Anayasada gvence altna
alnm temel hak ve zgrlklerinden, Avrupa nsan Haklar Szlemesi kapsamndaki
herhangi birinin, kamu gc tarafndan, ihlal edildii iddiasyla Anayasa Mahkemesine
bireysel bavuru hakk tannmtr. Bavuruda bulunabilmek iin olaan kanun yollarnn
tketilmi olmas arttr.
Anayasa Mahkemesi, iki blm ve Genel Kurul halinde alr. Blmler,
bakanvekili bakanlnda drt yenin katlmyla toplanr. Genel Kurul, Mahkeme
Bakannn veya Bakann belirleyecei bakanvekilinin bakanlnda en az oniki ye ile
toplanr. Blmler ve Genel Kurul, kararlarn salt ounlukla alr. Bireysel bavurularn
kabul edilebilirlik incelemesi iin komisyonlar oluturulabilir.

30

Anayasa Mahkemesi, anayasaya uygunluk denetimi dnda Anayasa ile verilen dier
grevleri de yerine getirir. Bu grevler unlardr:

Anayasa Mahkemesi Cumhurbakann, TBMM Bakann, Bakanlar Kurulu

yelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargtay, Dantay, Asker Yargtay, Asker
Yksek dare Mahkemesi Bakan ve yelerini, Basavclarn, Cumhuriyet
Basavc vekilini, Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu ve Saytay Bakan ve
yelerini grevleriyle ilgili sulardan dolay Yce Divan sfatyla yarglar. Yce
Divanda savclk grevini Cumhuriyet Basavcs veya vekili yapar.
Yce Divan kararlarna kar yeniden inceleme bavurusu yaplabilir. Genel
Kurulun yeniden inceleme sonucunda verdii kararlar kesindir.
Genelkurmay Bakan, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlar ile
Jandarma Genel Komutan da grevleriyle ilgili sulardan dolay Yce Divanda
yarglanrlar.
Yasama dokunulmazlnn kaldrlmasna veya milletvekilliinin dtne
Trkiye Byk Millet Meclisi'nce karar verilmesi durumunda, bu karar
tarihinden balayarak bir hafta iinde ilgili ye ya da milletvekillerinden
herhangi biri tarafndan bu kararn Anayasa'ya veya tzk hkmlerine
aykrl nedeniyle Anayasa Mahkemesi'ne bavurulabilir. Anayasa Mahkemesi
esas olarak tm ileri dosya zerinden inceler. Yce Divan sfatyla bakt
davalar bundan ayrdr. Gerekli grd durumlarda szl aklamalar
dinlemek zere ilgilileri ve konu zerinde bilgisi olanlar arabilir

2.4.1.2 yeliin Sona Ermesi

Anayasa Mahkemesi yeleri on iki yl iin seilirler. Bir kimse iki defa Anayasa
Mahkemesi yesi seilemez. Anayasa Mahkemesi yeleri altm be yan doldurunca
emekliye ayrlrlar. Zorunlu emeklilik yandan nce grev sresi dolan yelerin baka bir
grevde almalar ve zlk ileri kanunla dzenlenir. (Anayasa mad.147).

2.4.2. Yargtay
Yargtayn kuruluu ve grevleri Anayasamzn 154nc maddesinde
dzenlenmitir. 154nc maddeye gre, Yargtay, adliye mahkemelerince verilen ve
kanunun baka bir adli yarg merciine brakmad karar ve hkmlerin son inceleme
merciidir. Kanunla gsterilen belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
Yargtayn kuruluu, ileyii, Bakan, bakan vekilleri, daire bakanlar ve yeleri ile
Cumhuriyet Basavcs ve Cumhuriyet Basavc vekilinin nitelikleri ve seim usulleri,
hkimlerin bamszl ve hkimlik teminat esaslarna gre kanunla dzenlenir.
Adli yarg mahkemelerinin temyiz merci olan ve tecrbeli hakimlerden meydana gelen
Yargtay Ankaradadr. Mahkemelerin herhangi birinde davas grlm olan her vatanda
31

hakim tarafndan verilen hkm kendine gre kanunlara uygun grmez ve beenmezse, bu
hkmn bir daha incelenebilmesi iin Yargtaya bavurur, Yargtayda bu hkm incelenir.
Hkimin verdii karar doru bulunursa, onaylanr, bylece hkm yerine getirilir. Hakimin
verdii karar, Yargtayca uygun grlmezse, bozulur ve davaya yeniden baklr.
Mahkeme, davaya, bu bozulma kararn gz nnde tutarak, yeniden bakar. Ya yeni bir
hkm verir ya da ilk verdii kararda srar eder. O zaman, dava yeniden Yargtay'a gider ve
orada, Yargtaydaki btn Hakimlerin katlmas ile incelenir. Verilen karar, artk kesin olur.
Yargtay yeleri, birinci snfa ayrlm adli yarg hkim ve Cumhuriyet savclar
arasndan Hkimler ve Savclar Yksek Kurulunca ye tamsaysnn salt ounluu ile ve
gizli oyla seilir. Yargtay Cumhuriyet Basavcs ve Basavc Vekili Yargtay Genel
kurulunun kendi yeleri arasndan gizli oyla belirleyecei beer aday arasndan
Cumhurbakan tarafndan drt yl iin seilirler. Sresi bitenler yeniden seilebilirler

Yargtay Karar Organlar

Daireler

Hukuk Genel Kurulu

Ceza Genel Kurulu

Byk Genel Kurul

Bakanlar Kurulu

Birinci Bakanlk Kurulu

Yksek Disiplin Kurulu

Ynetim Kurulu

2.4.3. Askeri Yargtay

Asker Yargtay, asker mahkemelerden verilen karar ve hkmlerin st inceleme
merciidir. Ayrca, asker kiilerin kanunla gsterilen belli davalarna yksek derece
mahkemesi olarak bakar.

Asker Yargtay yeleri birinci snf asker hkimler arasndan Asker Yargtay Genel
Kurulunun ye tamsaysnn salt ounluu ve gizli oyla her bo yer iin gsterecei er
aday iinden Cumhurbakannca seilir.
Askeri Yargtay, Trkiye Cumhuriyeti Anayasas ve dier kanunlarla grevlendirilmi
bamsz bir yksek mahkemedir. Askeri Yargtay; Bakanlk, Basavclk ve be daire ile
Kanunda gsterilen kurullar ve hizmet nitelerinden teekkl eder. Askeri Yargtayn
kadrolar Milli Savunma Bakanl kurulu ve kadrolarnda gsterilir.
Askeri Yargtayn kuruluu ve grevleri Anayasamzn 156nc maddesinde, 2010
ylnda yaplan Anayasa deiiklii ile Askeri Yargtayn Kuruluu, ileyii mensuplarnn
32

disiplin ve zlk ileri mahkemelerin bamszl ve hkimlik teminat esaslarna gre

kanunla dzenlenir eklinde belirtilmitir.
Askeri Yargtayn genel grev ve yetkileri unlardr:

Askeri mahkemelerden verilen ve kesin olmayan hkm ve kararlar son yarg

yeri olarak inceleyip karara balamak
Askeri yargda kanun hkmlerinin ve hukuk kurallarnn uygulanmasnda
birlii salamak, gerektiinde kurullar arasnda beliren itihat uyumazlklarn
birletirmek

2.4.4. Askeri Yksek dari Mahkemesi

Askeri Yksek dare Mahkemesinin kuruluu ve grevleri Anayasamzn 157inci
maddesinde 2010 ylnda yaplan deiiklikle yeni halini almtr. Buna gre askeri
olmayan makamlarca tesis edilmi olsa bile, asker kiileri ilgilendiren ve askeri hizmeti
ilikin idari ilem ve eylemlerden doan uyumazlklarn yarg denetimini yapan ilk ve son
derece mahkemesidir hkm deitirilerek yerine Askeri Yksek dare mahkemesinin
kuruluu, ileyii, yarglama usulleri mensuplarnn disiplin ve zlk ileri, mahkemelerin
bamszl ve hkimlik teminat esaslarna gre kanunla dzenlenir hkm getirilerek
AYMde (Askeri Yksek dare Mahkemesi) grevli personelin zlk ilemleri ve yarglama
usulleri teminat altna alnmtr.

2.4.5. Uyumazlk Mahkemesi

lkemizde birden ok yarg kolu bulunduu iin bunlar arasnda grev ve hkm
uyumazlklarnn ortaya kmas kanlmazdr. te bu tr uyumazlklarn zm iin
Anayasamzn 158inci maddesinde bir Uyumazlk Mahkemesi kurmutur. Bu maddenin ilk
fkrasna gre, Uyumazlk Mahkemesi adli, idari ve askeri yarg mercileri arasndaki
grev ve hkm uyumazlklarn kesin olarak zmlemeye yetkilidir.
Uyumazlk Mahkemesi, bir bakan ve on iki yeden oluur. Bakan, Anayasa
Mahkemesi tarafndan kendi yeleri arasndan seilir. yelerin bir ksm Yargtay ve
Dantayn gsterdii adaylar arasndan Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu tarafndan
seilir. yelerin dier ksm ise, Askeri Yargtay ve Askeri Yksek dare Mahkemesince
gsterilen adaylar tarafndan Cumhurbakannca seilir.
Uyumazlk Mahkemesinin yetkili olduu uyumazlklar adli, idari ve askeri yarg
mercileri arasndaki grev uyumazlklardr.

33

Anayasamzn 158inci maddesinin nc fkrasna gre, Anayasa Mahkemesiyle

dier mahkemeler arasndaki grev uyumazlklarnda Anayasa Mahkemesinin karar esas
alnr.

lkemizde hukuk uyumazlklar yedi eit yarg yerinde zmlenmektedir:

zel hukuk ve ceza hukukundan doan uyumazlklar Adalet

Mahkemelerinde (Adli Yarg),
Kiilerle ynetim arasnda, kamu ynetimi hukukundan doan
uyumazlklar dare Mahkemelerinde (dari -Ynetsel Yarg),
Asker kiilerle askeri makamlar arasnda kan idari uyumazlklar Askeri
Yksek dare Mahkemesinde ( Askeri dari Yarg )
Asker kiilerin ve belli artlarda asker saylan kiilerin asker sutan
doan davalar, Asker Mahkemelerde (Asker Adli Yarg )
Seimlerle ilgili uyumazlklar, Yksek Seim Kurulunda,
Adli, idari ve asker yarg yerleri arasnda kan grev ve hkm
uyumazlklar, Uyumazlk Mahkemesinde,
Yasalarn Anayasaya aykrl konusu Anayasa Mahkemesinde (Anayasa
Yargs) karara balanr.

2.4.6. Dantay
Dantayn kuruluu ve grevleri Anayasamzn 155inci maddesinde dzenlenmitir.
155inci maddeye gre, Dantay, idari mahkemelerce verilen ve kanunun baka bir idari
yarg merciine brakmad karar ve hkmlerin son inceleme merciidir. Kanunla gsterilen
belli davalara da ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.
Dantay, davalar grmek, Babakan ve Bakanlar Kurulunca gnderilen kanun
tasarlar, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz artlama ve szlemeleri hakknda iki ay iinde
dncesini bildirmek, tzk tasarlarn incelemek, idari uyumazlklar zmek ve kanunla
gsterilen dier ileri yapmakla grevlidir.
Dantay yelerinin drtte , birinci snf idari yarg hkim ve savclar ile bu
meslekten saylanlar arasndan Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu; drtte biri, nitelikleri
kanunda belirtilen grevliler arasndan Cumhurbakan tarafndan seilir.
Dantay Bakan, Basavc, bakanvekilleri ve daire bakanlar, kendi yeleri
arasndan Dantay Genel Kurulunca ye tamsaysnn salt ounluu ve gizli oyla drt yl
iin seilir. Sresi bitenler yeniden seilebilirler.
Dantayn, kuruluu, ileyii, Bakan, Basavc, bakanvekilleri, daire bakanlar ile
yelerinin nitelikleri ve seim usulleri, idari yargnn zellii, mahkemelerin bamszl ve
hkimlik teminat esaslarna gre kanunla dzenlenir.
34

Dantay Karar Organlar

Daireler
Dantay Genel Kurulu
dari ler Kurulu
dari Dava Daireleri Genel Kurulu
Vergi Dava Daireleri Genel Kurulu
tihatlar Birletirme Genel Kurulu
Bakanlk Kurulu
Yksek Disiplin Kurulu
Disiplin Kurulundan oluur

2.4.7. Saytay
Anayasamz Saytay bir yksek mahkeme olarak saymamtr. Bununla birlikte
Saytay, bir baka yerde deil, Anayasamzn yarg blmnde dzenlenmitir (Anayasa
160. madde) .

Fotoraf 2.2: Saytay Binasna Ait ekilmi Bir Fotoraf

Saytay esas itibaryla bir yarg organ deil, bir idari organdr. Saytayn iki yn
vardr. Saytay bir ynyle genel ve katma bteli dairelerin btn gelir ve giderleri ile
mallarn Trkiye Byk Millet Meclisi adna incelemek ve denetlemek ile grevlidir. Bu
inceleme ve denetleme grevi idari bir grevdir. Yargsal nitelikte deildir.
Anayasamzn 160nc maddesine gre Saytayn ikinci bir grevi daha vardr. Bu
da genel ve katma bteli dairelerin btn gelir ve gider sorumlularnn hesap ve ilemlerini
kesin hkme balamak tr.
Saytayn bu ikinci faaliyeti, yani kesin hkme balama faaliyeti yargsal
niteliktedir. Yaplan inceleme ve denetlemeler sonucunda kanuna aykrlklar ortaya kan
35

sorumlular (saymanlar) tazmine mahkm edilirler. stelik Saytayn bu kesin hkme

balama, yani tazmin veya beraat karlarna kar da bir baka mercie bavurulamaz.
Saytayn kesin hkmleri hakknda ilgililer yazl bildirim tarihinden itibaren on be
gn iinde bir kereye mahsus olmak zere karar dzletilmesi isteminde bulunabilirler. Bu
kararlar dolaysyla idari yarg yoluna bavurulamaz.
Vergi benzeri mali ykmllkler ve devler hakknda Dantay ile Saytay kararlar
arasnda uyumazlklarda Dantay kararlar esas alnr.
Saytayn kuruluu, ileyii, denetim usulleri, mensuplarnn nitelikleri, atanmalar,
dev ve yetkileri, haklar ve ykmllkleri ve dier zlk ileri, Bakan ve yelerinin
teminat kanunla dzenlenir.
Silahl Kuvvetler elinde bulunan Devlet mallarnn Trkiye Byk Millet Meclisi
adna denetlenmesi usulleri, Milli Savunma hizmetlerinin gerektirdii gizlilik esaslarna
uygun olarak kanunla dzenlenmitir.

2.5. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu

Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu, mahkemelerin bamszl ve hkimlik
teminat esaslarna gre kurulur ve grev yapar.
2010 Ylnda yaplan Anayasa deiiklii ile HSYKnn yapsnda baz deiikliklere
gidilerek, Anayasamzn HSYKnn kurulu ve yapsn dzenleyen 159. maddesi aadaki
ekilde dzenlenmitir Buna gre;
Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu yirmi iki asl ve on iki yedek yeden oluur;
daire halinde alr.
Kurulun Bakan Adalet Bakandr. Adalet Bakanl Mstear Kurulun tabii yesidir.
Kurulun, drt asl yesi, nitelikleri kanunda belirtilen; yksekretim kurumlarnn hukuk,
iktisat ve siyasal bilimler dallarnda grev yapan retim yeleri, st kademe yneticileri ile
avukatlar arasndan Cumhurbakannca, asl ve yedek yesi Yargtay yeleri arasndan
Yargtay Genel Kurulunca, iki asl ve iki yedek yesi Dantay yeleri arasndan Dantay
Genel Kurulunca, bir asl ve bir yedek yesi Trkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunca
kendi yeleri arasndan, yedi asl ve drt yedek yesi birinci snf olup, birinci snfa
ayrlmay gerektiren nitelikleri yitirmemi adl yarg hkim ve savclar arasndan adl yarg
hkim ve savclarnca, asl ve iki yedek yesi birinci snf olup, birinci snfa ayrlmay
gerektiren nitelikleri yitirmemi idar yarg hkim ve savclar arasndan idar yarg hkim ve
savclarnca, drt yl iin seilir. Sresi biten yeler yeniden seilebilir.
.

36

Kurulun, Adalet Bakan ile Adalet Bakanl Mstear dndaki asl yeleri,
grevlerinin devam sresince; kanunda belirlenenler dnda baka bir grev alamazlar veya
Kurul tarafndan baka bir greve atanamaz ve seilemezler.
Kurul, adl ve idar yarg hkim ve savclarn meslee kabul etme, atama ve nakletme,
geici yetki verme, ykselme ve birinci snfa ayrma, kadro datma, meslekte kalmalar
uygun grlmeyenler hakknda karar verme, disiplin cezas verme, grevden uzaklatrma
ilemlerini yapar; Adalet Bakanlnn, bir mahkemenin kaldrlmas veya yarg evresinin
deitirilmesi konusundaki tekliflerini karara balar; ayrca, Anayasa ve kanunlarla verilen
dier grevleri yerine getirir. Yeni dzenlemeye gre, HSYK bnyesinde tefti birimi
oluturulmutur.

2.6. Adalet Bakanlnn Yaps ve levi

Adalet Bakanl, merkez ve tara tekilatna bal kurulular ile ilgili kurulutan
meydana gelir.
Merkez tekilat; ana hizmet birimleri danma ve denetim birimleri, yardmc hizmet
birimleri, bal kurulular ve ilgili kurululardan olumaktadr.
Adalet Bakan bakanlk kuruluunun en st makamdr.

Fotoraf 2.3: Atatrkn adaletle ilgili bir zdeyii

37

2.6.1. Bakanlk Merkez Tekilat

Bakan
Mstear, Mstear Yardmclar

Ana Hizmet Birimleri

Ceza leri Genel Mdrl

Hukuk leri Genel Mdrl

Ceza ve Tevkif Evleri Genel Mdrl

Adli Sicil ve statistik Genel Mdrl

Kanunlar Genel Mdrl

Uluslararas Hukuk ve D likiler Genel Mdrl

Avrupa Birlii Genel Mdrl

Danma ve Denetim Birimleri

Tefti Kurulu Bakanl

Deneti Birimi Bakanl

Strateji Gelitirme Bakanl

Yksek Mavirler

Mavirler

Basn ve Halkla likiler Mavirlii

Yardmc Hizmet Birimleri

Personel Genel Mdrl

Eitim Dairesi Bakanl

dari ve Mali ler Dairesi Bakanl

Yayn leri Dairesi Bakanl

Teknik ler Dairesi Bakanl

Savunma Sekreterlii

zel Kalem

2.6.2. Bal Kurulular

Adli Tp Kurumu Bakanl

Ceza ve nfaz Kurumu Tutukevleri Yurtlar Kurumu

2.6.3. lgili Kurulular

Trkiye Adalet Akademisi

38

2.6.4. Tara Tekilat

Tara tekilat Adli Yarg ve dari Yarg olmak zere ikiye ayrlr: Adli yarg, nfus ve
corafik yapsna gre be blgeye; idari yarg da blgeye ayrlmtr.

2.6.5. Adalet Personeli

Her mahkemede bir kalem tekilat, bunun banda yaz ileri mdr ve onun
emrinde yeteri kadar zabt ktibi ve memur bulunur. Ayrca her asliye mahkemesinin yarg
evresinde yeteri kadar bulunan icra dairelerinde icra memuru ve dier personel bulunur.
Adalet personeli bal bulunduklar mahkeme hkiminin (veya bakannn) veya
Cumhuriyet basavcsnn emrindedir.
Kalem tekilat savclk, ceza mahkemeleri ve hukuk mahkemeleri olmak zere e
ayrlr. younluu fazla olan adliyelerde, gerek ceza gerekse hukuk mahkemelerinin her
birinin ayr ayr kalemi ve yaz ileri mdr bulunur. rnein Ankara 1. Asliye Ceza
Mahkemesi Yaz leri Mdr, 2. Asliye Ceza Mahkemesi Yaz leri Mdr, 11. Sulh
Hukuk Mahkemesi Yaz leri Mdr gibi,
imdi ise dier derslerde ve modllerde detayl olarak yer alacak adalet personelini
aada sral olarak grelim:

Yaz leri Mdr: Mahkeme kaleminin ba yaz ileri mdrdr. Btn

kalem ilerinin dzen ierisinde yrtlmesini yaz ileri mdr salar.
Grevleri unlardr:

Talep halinde zabt suretlerinin aslna uygun olarak imzalayp taraflara

vermek
Mahkeme kararnn imzal suretlerini bir hafta iinde makbuz
mukabilinde taraflara vermek ve bir nshasn dosyasnda saklamak
Mahkeme kararlarnn asln, arivde saklamak
Mahkemelerce mhrlenmi olan kilitlerin anahtarlarn, mhrn
kaldrlmas kararna kadar muhafaza altna almak v anahtar aldn
tutanaa yazmak.

Yaz leri Mdrlerinin Hukuk ve Ticaret Mahkemelerinin Yaz ileri Ynetmeliine

gre grevleri ise ilgili mevzuatta sralanmtr.

dari ler Mdr: dari iler mdrleri, idari ve mali grevlerin yerine
getirilmesinde Cumhuriyet basavclar ile blge idare mahkemeleri bakanlarna
bal ve emrinde kendilerine yardmc olmak zere grev yaparlar.
39

Zabt Ktipleri: Zabt ktipleri, mahkeme ve savclk kaleminde, yaz ileri

mdrleri tarafndan kendilerine verilen ileri yapar ve zellikle yarglamann
yapl eklini tutanaa geirip verilen karalar yazmak suretiyle hkimin
yarglama, savcnn soruturma faaliyetine yardmc olurlar.

Grevleri:

Mbairler: Mbairler de mahkeme mensubu olup durumann inzibatn

salamakla, duruma hkimine yardmla grevlidirler.

Grevleri

Hukuk ve Ceza Muhakemeleri Usul kanunlarna gre haiz olduklar

grev ile birlikte yaz ileri mdrlerinin tevdi ettikleri ileri yapmak.
Dosya ve kaytlar muntazam, kazntsz ve silintisiz tutmak
Karar ve zabtlar, dikkatli ve itina ile yazarak imzasz brakmamak.
Davalara ait mzekkereleri karara uygun bir ekilde yazarak ait olduklar
yerlere gndermek.
Dava dosyalarn tekil eden btn ktlar iin tarih sras ile dizi
pusulas tanzim etmek.
Tahliye ve tevkif mzekkereleri ile hkm zetlerini vaktinde yazp
merciine vermek

Mahkeme srasnda koridorda bekleyen taraflar ve ahitleri mahkeme

salonuna armak
Durumann inzibat ynnden hkimin alaca tedbirleri icra ve infaz
etmek
Duruma hazrlnda ilgili ktibe yardm etmek
Duruma srasnda taraflarn veya vekillerinin ibraz edecei evrakn
kaydn yaptrp zabt ktibine vermek
Mahkemede sz syleyen herkes szn ayakta syleyecei gibi
karalarda ayakta dinleneceinden bu hususta gerekli uyary yapmak
Taraflara durumada oturacaklar yerleri gstermek
Durumann gizli yaplmas karar alndnda salonu boaltmak
Teaml srasnda duruma dosyalarn hazrlamak, davetiye, celpname ve
dier evrakn posta tevdi ilerinde ktibe yardm etmek.

cra Mdr: Her asliye mahkemesinin yarg evresinde yeteri kadar icra
dairesi ve her icra dairesinde Adalet Bakanlnca atanacak bir icra mdr
bulunur.

Grevleri

Dosya ve tutanak dzenlemek.

Tevdi edilen para ve deerli eyay saklamak.
cra dairesine yaplan demeleri kabul etmek.
Kendilerinin ve yaknlarnn ilerini grmemek.
40

Takip edilmekte olan bir alacak veya satlmakta bulunan bir ey hakknda
kiminle olursa olsun kendileri veya bakalar hesabna akit yapmamak.

Ceza nfaz Kurumu Personeli

Mdr: Mdr, kurumun en st amiri olup ayn zamanda i yurdunun da
mdrdr. Grevlerinden dolay sral amirlerine kar sorumludur.

Ceza nfaz Kurumu Mdrnn grevleri:

o
Kurum personeli zerinde mevzuatn ngrd ekilde gzetim
ve denetim hakkn kullanmak
o
Kurum personeline verilen yaz veya szl emirlerin yerine
getirilip getirilmediini izlemek ve denetlemek
o
Mevzuat ve yetkili mercilerce verilen emirler erevesinde
kurumun genel idare ve i yurduna ait hesap ilerinin yrtlmesini
ve denetimini yapmak
o
Hkmllerin iyiletirilmesi, bilgilerinin artrlmas, atlye
almalar, kiisel uralarnn dzenlenmesi ve gelitirilmesinin
salanmas bakmndan mevzuat hkmlerini uygulamak ve salk
durumlaryla yakndan ilgilenmek
o
Kamu kurum ve kurulular ile bakanlklar tarafndan istenilen
istatistik bilgi ve belgelerin hazrlanmasn salamak ve
Cumhuriyet basavclna sunmak.
o
Haftada en az bir defa olmak zere gndzleri, on be gnde en az
bir defa olmak zere de geceleri kurumun btn faaliyetlerini
tetkik ederek, sonular ve grd eksiklikleri denetleme defterine
kaydetmek ve takip etmek.
o
Kurum hizmetleriyle ilgili genel ihtiyalar, ncelikleri, bir sonraki
ylda yaplacak ileri belirlemek ve bu konularla ilgili tahmini
gider verilerini hazrlayarak Bakanla sunmak
o
Asayi, gvenlik, salk ve benzeri konularda ortaya kan
sorunlarla ilgili gecikmeksizin nlem almak, nlemlerin yetersiz
kalmas halinde durumu derhal Cumhuriyet basavcl
araclyla Bakanla bildirmek
o
Mevzuatla verilen dier grevleri yapmak

kinci Mdr: kinci mdr, mdrn yardmcs olup mdr tarafndan

kendisine verilen ileri yrtr ve mdrn yokluunda kendisine veklet eder.
Birden fazla ikinci mdrn bulunmas halinde kimin veklet edecei
Cumhuriyet basavcsnn gr alnarak Bakanlka belirlenir.

dare Memuru: Mdr bulunan kurumlarda kurum mdr ve ikinci

mdrlerden sonra gelen ynetici personeldir. dare memuru, amirlerinin
talimat ile sayman ve ambar memurunun grevleri dnda kalan btn idari
41

ileri ve yneticilikte yetitirilmek amacyla farkl servislerde kendisine verilen

dier ileri yapar.

Ambar Memuru: Ambara gelen malzemeyi teslim alr, giri k kaytlarn

tutar, muhafaza ve kontroln salar.

Cezaevi Ktibi: Kurumun yaz ileri ve mdrn kendisine verdii dier ileri
yapar.

nfaz ve Koruma Ba Memuru: Kurumdaki gvenlik, dzen ve disiplinin

salanmas iin infaz ve koruma memurlarnn sevk ve idaresinden sorumlu
olup, bu hizmetlerin yerine getirilmesi srasnda kurum mdr, ikinci mdr
veya bu amirlerin bulunmad kurumlarda idare memurunun vermi olduu
emirlerin yerine getirilmesini ve uygulanmasn salar. Bu grevlerini yerine
getirirken, sorumlu infaz ve koruma ba memurunun talimatna gre hareket
ederler.

nfaz ve Koruma Memuru: Kurumun gvenlik, dzen ve disiplininin

salanmas, hkmllerin kurum iindeki hareketlerinin takip ve kontrol ile
gzetimi ve kurumun temiz tutulmas ile hkmllerin i ynetmeliklere uygun
surette hareket etmelerini salamakla grevli olup mdr ve ikinci mdr veya
bunlarn bulunmad yerlerde idare memuru ile infaz ve koruma ba memuru
tarafndan verilen grevleri yapar.

Cezaevi Tabibi: Kurumun salk koullarn dzenleyerek hkmllerin ve

kurum personelinin muayene ve tedavilerini yapar. Kurumda her trl salk
ileriyle ilgili i ve uygulamalar mevzuatlar dorultusunda yapmakla yetkilidir.

Eczac: Kurumda bulunan ilalar koruyarak, cezaevi tabibinin verecei

reetelere gre ilalar hazrlar, yeil ve krmz reeteyle satlan uyuturucu ve
uyarc nitelikteki ilalarn tane olarak verilmesini ve huzurda iirerek
kontroln yapar.

retmen: Hkmllerin eitim ve retimleri ile manevi kalknmalarn

salar, rgn ve yaygn eitime devam eden hkmllerin okul kaytlar, snava
giri ilemleri, sevk halinde okul kaytlarnn nakledilmesi gibi eitim ve
retimleri iin gerekli her trl ilemleri yrtr ve konu hakknda
bilgilendirme yapar.

Ktphaneci: Ktphane ve kitapla gelen eserlerin kaydn yapar, bakm ve

muhafazasn, datlp toplanmasn, ktphane ve kitaplk olarak ayrlan yerin
dzeni ile her trl ihtiyalarn tespit eder.

42

Sayman: yurdunun para ve muhasebe ilerini, mevzuat erevesinde yerine

getiri, muhasebe defterleri ile sarf evraknn dzenler ve korur, i yurdu ayniyat
hesaplarnn tutulmas ile ilgili ilemleri yapar.

Veznedar: Vezne tekilat bulunan i yurtlarnda, kasadan yaplacak

demelerin veya kasaya yaplan tahsiltla ilgili ilemleri ve kaytlar dzenler.
Kasa mevcudunun kaytlar ile mutabakatn salar, vezne ilemlerini mevzuata
uygun olarak yrtr.

Tahsildar: Tahsildar makbuzlarna istinaden, haricen yaplacak tahsilt

gerekletirir, gnlk tahsilt bordro dzenlemek suretiyle vezneye yatrr,
veznedarn bulunmad zamanlarda bu greve veklet eder.

Ambar Memuru: yurdu ambarna gelen malzemenin teslim alnmas,

kaytlarnn tutulmas ve muhafazas ile ihra ilemlerini yapar. Bu husustaki
belgeleri dzenler ve korur.

Satn Alma Memuru: yurdu mdr veya ihale yetkilisinin, satn alma
ncesi veya satn alma srasnda verecei grevleri yapar.

43

UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilemleri tamamladnzda yarg organlarnn yaps ve grevlerini

aklayabileceksiniz.
lem Basamaklar

neriler

lk derece mahkemelerini aklaynz.

5235 sayl Adl Yarg lk Derece

Mahkemeleri
ile
Blge
Adliye
Mahkemelerinin Kurulu, Grev ve
Yetkileri Hakknda Kanunu aratrnz.

Askeri yarg mahkemelerini aklaynz.

Askeri yarg mahkemelerini internetten

aratrnz..

stinaf mahkemelerini aklaynz.

5235 sayl Adl Yarg lk Derece

Mahkemeleri
ile
Blge
Adliye
Mahkemelerinin Kurulu, Grev ve
Yetkileri Hakknda Kanunu aratrnz z.

Yksek mahkemeleri aklaynz.

Yksek mahkemelere
aratrnz.

Hakimler Savclar
aklaynz.

Adalet Bakanl
aklaynz.

Yksek

Yaps

ait

Kurulunu Hakimler Savclar Yksek

hakknda bilgi toplaynz.

ve

ilevini

mevzuat

Kurulu

www.edb.adalet.gov.tr
internet
adresinden
aratrnz.Topladnz
bilgileri arkadalarnzla paylanz.

44

LME VE DEERLENDRME

renme faaliyetleri kapsamnda aadaki cmlelerde baz nemli kelimelerin yeri

bo braklmtr. Bo yerleri doru kelimelerle doldurunuz.

1. Adl yarg ilk derece mahkemeleri ve. Mahkemeleridir.

2. Uyumazlk Mahkemesi , , ve arasndaki grev ve hkm
uyumazlklarn kesin olarak zmlemeye yetkilidir.
3. Anayasa Mahkemesine ye seilebilmek iin, krkbe yan doldurulmu olmas gerekir.
4. Yargtay Karar Organlar ; Daireler, ,.. , ,, .,
Yksek Disiplin Kurulu, Ynetim kurulundan oluur.
5. Dantay .. mahkemelerce verilen ve kanunun baka bir idari merciine
brakmad karar ve hkmlerin son inceleme merciidir.
6. Saytay bir yksek mahkeme .
7. Hkimler ve Savclar Yksek Kurulu .. yeden oluur
8. Blge mahkemeleri, ..,. olarak iki ekilde dzenlenmitir.
9. Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun bakan .. Bakandr.
10. Blge Adliye Mahkemeleri nin ara temyiz merciidir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetlerini
tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tamam doru ise modl deerlendirmeye geebilirsiniz.

45

MODL DEERLENDRME
Bu modln sonunda kazandnz yeterlilikleri lmek iin aadaki sorularn bana doru
ise D yanl ise Y yaznz.
1.( ) Yrtme yetkisi ve grevi; Cumhurbakan ve Bakanlar Kurulu tarafndan anayasa ve
yasalara uygun olarak kullanlr ve yerine getirilir.
.
2.( ) Anayasa mahkemesi kararlar, sadece yasama, yrtme ve yarg organlarn, balar.
3.( ) Otuz yan dolduran, en az lise mezunu her Trk vatanda, milletvekili seilebilir
.
4.( ) Adalet Bakanlnn merkez, bal ve ilgili kurulularnda geici veya srekli olarak
altrlacak hkim ve savclar ile adalet mfettilerini ve hkim ve savc mesleinden olan
i denetileri, muvafakatlerini alarak atama yetkisi Msteara aittir.
5.( ) Hkimler ve savclar azlolunamaz, kendileri istemedike Anayasada gsterilen yatan
nce emekliye ayrlamaz;
6.( ) Mahkemelerin kuruluu, grev ve yetkileri, ileyii ve yarglama usulleri Ticaret
kanununda belirlenmitir.
7.( ) Cumhurbakan; TBMMni gerektiinde toplantya arr.
8.( ) Bakanlar Kurulu, yasama alanna giren her konuda ilem yapabilir
9.( ) Genel seimlere iki yl kala, ara seim yaplamaz.

10.( ) Askeri mahkemelerden verilen ve kesin olmayan hkm ve kararlarn son yarg yeri
Askeri Yargtaydr.

DEERLENDRME
Modl deerlendirme faaliyetine verdiiniz cevaplar modl sonundaki cevap anahtar
ile karlatrnz. Cevaplarnzn tamam doru ise bu modl baar ile tamamlamsnzdr.
Yanl cevaplarnz var ise ilgili konuya dnerek tekrar ediniz.
Bir sonraki modle gemek iin retmenizden yardm isteyiniz.

46

CEVAP ANAHTARI
RENME FAALYET1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

B
A
D
B
B
A
D
A
D
B

RENME FAALYET2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3

Hukuk ve ceza
Adli, idari ve askeri yarg mercileri
Krkbe yan
Hukuk Genel Kurulu, Ceza Genel K., Byk Genel K.,
Bakanlar K., Birinci Bakanlk K.
dari

Deildir.

Yirmi iki asl ve on iki yedek

Blge adliye ve blge idare mahkemeleri

9
10

Adalet

lk derece mahkemelerinin

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

D
Y
Y
Y
D
Y
D
Y
Y
D

47

KAYNAKA
KAYNA

ZBUDUN Ergun, Trk Anayasa Hukuku, Yetkin Yaynlar, Ankara, 2003.

ERDOAN Tezi, Anayasa Hukuku, Beta Yaynlar, stanbul, 2003.
KEMAL Gzler, Anayasa Hukukuna Giri, Ekin Kitapevi Yaynlar, 2002.
BOZDA nal, Ceza Yarglamasnda stinaf Yksek Lisans Tezi Kocaeli
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Kamu Hukuku Ana Bilim Dal, Kocaeli,
2008.
NL Ahmet Ruhi, Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, nl Yaynevi,
stanbul, 1995.
T.C. Adalet Bakanl Eitim Dairesi Bakanl, Adalet Bakanl Personeli
Grevde Ykselme Adli ve dari Yarg Adalet Komisyonlarnn Yaps ve
leyii Eitim Ders Notlar, Ankara, 2008.
5235 sayl Adl Yarg lk Derece Mahkemeleri ile Blge Adliye
Mahkemelerinin Kurulu, Grev ve Yetkileri Hakknda Kanun
http://www.tbmm.gov.tr/Anayasa.html
http://egitim.erciyes.edu.tr/~cenk/kaynakvealistirmalar/kelimeislemciler/mahke
me.pdf

48