oyska

lizgowo-wahadowe
typu SIP
w obiektach mostowych
naraonych na wstrzsy grnicze
mgr in. Piotr Klikowicz
Politechnika lska
Wydzia Budownictwa
Katedra Mechaniki i Mostw

Obiekty mostowe
zlokalizowane
na terenach
grniczych s
naraone na
dynamiczne
oddziaywania
w postaci parasejsmicznych
wstrzsw.
Omwiono
specyk tych
oddziaywa na
mosty w odniesieniu do normy
EC8. Skrtowo
opisano metody
analizy odpornoci obiektw
na wstrzsy
i rodzaje
zabezpiecze.
Podkrelono rol
systemu oyskowania i zalety
stosowania
innowacyjnych
oysk typu SIP,
ktre pozwalaj
chroni ustrj
nony przse
przed wstrzsami.

38

rzechodzce przez nasz kraj transeuropejskie korytarze transportowe: kolejowe nr III i VI (E30, E65,
E59) oraz drogowe (A1, A4, S3), znajduj si na czynnych
obszarach grniczych lub pogrniczych Grnolskiego
Zagbia Wglowego (GZW) i Legnicko-Gogowskiego
Okrgu Miedziowego (LGOM). Zlokalizowane na nich elementy infrastruktury, jak m.in.: drogi, mosty, tory, nasypy,
stacje kolejowe, sie trakcyjna oraz systemy odwodnienia,
podlegaj lub bd podlega niebezpiecznym oddziaywaniom wynikajcym z prowadzonej w tym rejonie
podziemnej eksploatacji [9]. Oddziaywania te to przede
wszystkim:
deformacje cige w postaci obnie, nachyle i odksztacenia terenu,
deformacje niecige w postaci zapadlisk i lejw,
zmiany warunkw wodnych wpywajce na stateczno m.in. nasypw i podpr,
wstrzsy parasejsmiczne.
Dlatego wanie w obrbie tych obydwu obszarw odcinki drg i kolei o przyspieszonym ruchu s najtrudniejszymi
i najwraliwszymi fragmentami korytarzy transportowych.
Dotyczy to:
projektowania, gdy trzeba przeprowadza dodatkowe
analizy i uwzgldnia specjalne zabezpieczenia [7], [8];
realizacji, gdy wystpuje proces wzajemnie czynnej budowy i eksploatacji grniczej [7], [10];
zarzdzania i utrzymania, gdy jest konieczne stosowanie odpowiedniej prolaktyki grniczej oraz monitorowanie geometrii i stanu technicznego poszczeglnych
obiektw [10], [12], [16].
Problemy wpywu najczciej wystpujcych cigych
deformacji terenu byy ju przedmiotem wielu analiz
i publikacji [6], [7], [8], [21]. Znacznie rzadziej podejmowano temat oddziaywania wstrzsw grniczych na obiekty
mostowe [15]. Artyku jest prb rozwinicia tego tematu,
ze szczeglnym uwzgldnieniem roli oysk w zabezpieczaniu mostw na te wpywy.

Dziaanie wstrzsw grniczych

na obiekty mostowe
Wstrzs grniczy to podziemny wstrzs wywoany
robotami grniczymi, powodujcy na powierzchni terenu drgania czstek podoa gruntowego, ktre mog
by szkodliwe dla obiektw budowlanych i uciliwe
dla ludzi. W odrnieniu od naturalnych zjawisk sejsmicznych bdcych efektem trzsie ziemi wstrzsy
grnicze s zaliczane do obcie parasejsmicznych. Nage odprenie grotworu wok wyrobisk
na pewnej gbokoci, ktre jest nazywane ogniskiem
wstrzsu, skutkuje wyzwoleniem duej energii i po-

I SUMMARY
SIP type sliding pendulum bearings in bridge
objects affected by mine shock
In addition to risks associated with ground deformations, bridges located in mining areas are exposed to
a dynamic impact in the form of para-seismic shocks.
The specicity of these interactions with bridges in
relation to the EC8 code has been discussed. Bridges
tolerance to mining shocks and types of protections
have been described. In particular, the role of a
bearing system and the advantages of using innovative SIP bearings for the superstructure protection
have been highlighted.
Keywords: bridge bearings, sliding pendulum
bearings, bridges on mining areas, mine shock, SIP
Bearings

wstaniem sprystych fal sejsmicznych dochodzcych

do powierzchni [3]. Tam tworz si fale powierzchniowe, ktrych skadowa pozioma ma najwikszy wpyw
na budowle. Skadowa pionowa, nawet w najwyszej
strefie wstrzsw, dochodzi do 1000 mm/s2, czyli do ok.
0,1 g (gdzie g jest przyspieszeniem ziemskim). Tak wic
przyrost si w wypadku wstrzsw grniczych wynosi do 10% obcienia. Biorc pod uwag stosowane
obecnie metody uwzgldniania obcie przy projektowaniu mostw, moe on by pominity w analizach.
Najbardziej istotne s skadowe poziome, dziaajce
na filary i supy, a waciwie oyska, ktre znajduj si
w strefie kontaktowej midzy bryami podpr i przsa.
W odniesieniu do obiektw kubaturowych zagroenia
powodowane tym dynamicznym obcieniem indukowanym eksploatacj grnicz omwiono ju w wielu
publikacjach. m.in.: [3], [4], [13], [17]. Najprostszym
sposobem okrelenia si sejsmicznych jest zastosowanie tzw. wspczynnika sejsmicznoci:

 

gdzie ap oznacza przyspieszenie podoa. Mnoc przez

niego ciar elementu konstrukcji, mona potraktowa
dynamiczne obcienia sejsmiczne jako obcienie o charakterze statycznym. Metoda statyczna sprawdza si wystarczajco w wypadku budowli zwartych i wzgldnie sztywnych.
Jednak obiekty mostowe, ze wzgldu na swoj wielobryow
specyk i due wyniesienie ponad teren, mocno odbiegaj
od jednobryowych konstrukcji budynkw.
W praktyce projektowej przy wyznaczaniu si wewntrznych w zoonej przestrzennej konstrukcji z uwzgldnie-

mosty temat numeru

Rys. 1.Wzorcowe wzgldne spektra odpowiedzi dla GZW iLGOM [3]

b)

a)

c)

Rys. 2.Wyznaczone postacie drga wybranych obiektw poddanych analizie

niem dodatkowych si sejsmicznych spowodowanych

wstrzsem, wykorzystuje si metod spektrum odpowiedzi [3], [22] i tzw. wzorcowe wzgldne przyspieszeniowe spektra odpowiedzi (T). Podejcie to pokrywa
si z zaleceniami normy EC8 [18]. Naley jednak dobra
odpowiednie spektrum odpowiedzi, charakterystyczne
dla obszaru, na ktrym znajduje si projektowany obiekt.
Wieloletnie obserwacje wykazuj, e wstrzsy na terenie
LGOM charakteryzuj si wiksz energi ni w GZW
i maj inn charakterystyk. Std rni si te ich spektra (rys. 1).
Siy sejsmiczne s generowane przez wszystkie postaci
drga wasnych i dlatego po analizie modalnej modelu
konstrukcji trzeba je zoy w kadym analizowanym
punkcie. Poniewa ich maksima nie wystpuj jednoczenie, do tego skadania najczciej stosuje si
metod pierwiastka z sumy kwadratw (SRSS). Wikszo uywanych obecnie systemw komputerowych
MES pozwala przeprowadzi analiz t metod. Trzeba
jednak bra pod uwag cao obiektu, a nie, jak to jest
w analizach statycznych, rozdzielnie traktowa podpory i ustrj nony przsa. Mosty rozporowe (ramowe
i ukowe) wykazuj znaczcy udzia postaci drga
poziomych i nale do obiektw bardziej wraliwych
na wpywy sejsmiczne. W przypadku mostw belkowych przy prbie modelowania przsa z podporami
wystpuje trudny problem odwzorowania pracy oysk.
I to wanie oyska mostowe najczciej maj kluczowe znaczenie, jeli chodzi o zabezpieczenie obiektu
mostowego na oddziaywania parasejsmiczne, jakimi
s wstrzsy grnicze.

Odporno dynamiczna
i zabezpieczenia obiektw mostowych
W celu okrelenia przyblionej odpornoci dynamicznej budowli na wstrzsy grnicze opracowano rne
wersje Grniczych Skal Intensywnoci (GSI). Skale
te maj charakter empiryczny i wymagaj potwierdze-

nia obliczeniowego na reprezentatywnych modelach.

W odniesieniu do budynkw prace takie prowadzi
m.in. Tatara [13]. Brakuje jednak podobnych opracowa
na temat obiektw mostowych.
Ocena odpornoci na wpywy wstrzsw grniczych
zostaa przeprowadzona dla kilkudziesiciu wybranych
obiektw mostowych na terenie GZW i LGOM. Przy czym
obiekty z obszaru GZW byy to istniejce mosty i wiadukty
o zrnicowanych systemach konstrukcyjnych, w rejonie
ktrych planowana bya wtrna eksploatacja grnicza
(tab. 1).
Obiekty z terenu LGOM byy nowo projektowanymi
obiektami wzdu budowanej drogi ekspresowej. Ich
schemat statyczny by z kolei ujednolicony i obejmowa
ukady pytowe lub pytowo-belkowe oparte na podporach za porednictwem oysk. Ocena odpornoci
zostaa wykonana metod szczegow obejmujc
obliczenia dynamiczne ze spektrum odpowiedzi oraz
obliczenia statyczno-wytrzymaociowe (dodatkowo
oceniano rwnie odporno statyczn). Przestrzenne
modele byy analizowane z uyciem odpowiedniego
spektrum odpowiedzi. Dla kadego z nich wyznaczano
maksymaln warto przyspieszenia drga poziomych
w pamie czstotliwoci do 10 Hz (PGAH10), przy ktrej
w najbardziej wraliwym elemencie (w kombinacji wyjtkowej) dochodzi do przekroczenia stanu granicznego
nonoci.
Jak wida w tab. 1, analizowane na terenie GZW obiekty
byy zrnicowane. Najczciej o odpornoci dynamicznej decydowaa nono pozioma oysk. Jedynie
w przypadku ramowych konstrukcji elbetowych przej
podziemnych i wiotkiej stalowej kadki nad torami krytycznym elementem byy ciany lub supy. W podobnych
do siebie belkowych obiektach z terenu LGOM o odpornoci decydoway tylko oyska, a najwiksze wartoci
przyspiesze wynosiy okoo 600 mm/s2, czyli z reguy
mniej ni w GZW (tab. 1). Naley przy tym nadmieni,
e wszystkie te projektowane obiekty byy zlokalizowane

39

Rys. 3.Typy oysk, ktre mog peni funkcj wibroizolatorw

Pimiennictwo
1. Braun C.: The sliding isolation pendulum an improved recentring bridge
bearing. Steel Construction, 2 (2009), No. 3, p. 203206.
2. Braun C., Butz C.: Static and
Dynamic Friction in Curved
Surface Sliders. IABSE Symposium, Venice 2010, pp.
33-40 (8).
3. Kwiatek J.: Obiekty budowlane na terenach grniczych. GIG, Katowice 2007.
4. Macig E.: Ocena szkodliwoci wstrzsw grniczych
dla budynkw na podstawie
drga ich fundamentw czy
gruntu. Inynieria i Budownictwo, nr 12/2005.
5. Mangerig I.: Measuring Report about the Sliding Isolation Pendulum Bearing
Prototype Test for Sgtz
Congress and Commercial
Center, Turkey. University of the German Armed
Forces, Munich 2006.
6. Rosiko A.: Budownictwo
komunikacyjne na terenach
objtych szkodami grniczymi. WKi, Warszawa 1979.
7. Salamak M.: Obiekty mostowe na terenach z deformujcym si podoem
w wietle kinematyki bry.
Wydawnictwo Politechniki
lskiej, Gliwice 2013.
8. Salamak M., Kaczmarek T.:
Projekty i realizacje obiektw
mostowych na terenach
z deformacjami grniczymi.
Seminarium Wrocawskie
Dni Mostowe Aktualne
realizacje mostowe, Dolnolskie Wydawnictwo
Edukacyjne, Wrocaw 2011,
s. 277-288.
9. Salamak M., Klikowicz P.:
Protections and monitoring
of European transportation
routes in Upper Silesia mining area. 14th International
Multidisciplinary Scientic
Conference SGEM 2014,
17-26 June, Albena, Bulgaria, Conference Proceedings, Vol. 2, p. 403-410.

40

Rys. 4.Koncepcja oyska lizgowo-wahadowego [14]

Rys. 5.Schemat dziaania lizgajcych si zakrzywionych elementw oyska typu SIP [2]

w zasigu III strefy sejsmicznej, w ktrej do projektowania przyjmuje si przyspieszenia ap = 400 mm/s2.
Oglnie mona powiedzie, e odporno dynamiczna
obiektw mostowych jest dobra w porwnaniu z najczciej obserwowanymi przypadkami wstrzsw. Wci
jednak za mao jest prowadzonych w tym wzgldzie
bada, aby mona byo wycign uoglnione wnioski i prbowa deniowa klasy odpornoci obiektw
mostowych, jak to zrobiono w wypadku budynkw.
Natomiast potwierdza si, e na odporno t najwikszy wpyw maj oyska.
Spord wielu metod zabezpieczania budowli przed
wpywami sejsmicznymi najczciej stosuje si wibroizolacj lub rozproszenie energii wstrzsu. Moliwa jest
rwnie kombinacja obu tych sposobw. W metodzie
wibroizolacji konstrukcja jest uniezaleniana od drga
podoa. Wykorzystuje si do tego tzw. wibroizolatory. W przypadku obiektw mostowych najatwiej
odizolowa od siebie grn i doln cz konstrukcji,
czyli ustrj nony przse od podpr z fundamentami.
Wwczas wibroizolatorami s spoczywajce na gowicach podpr oyska, na ktrych z kolei s uoone
dwigary przse. W najczciej budowanych mostach
o schemacie belkowym ukad podparcia zawsze
skada si z systemu uoyskowania, w skad ktrego
mog wchodzi oyska stae, kierunkowe i swobodne.
System ten z reguy powinien zapewni odpowiedni
i kontrolowan swobod odksztace poziomych ustroju nonego, a w przypadku funkcji wibroizolacyjnej
powinien jeszcze dodatkowo: bezpiecznie przenosi
zwikszone obcienia poziome, rozprasza energi
wstrzsu i mie zdolno centrowania bryy przsa
przemieszczonej w wyniku wstrzsu. Dlatego na terenach, ktre charakteryzuj si wpywami sejsmicznymi
lub parasesjmicznymi, powinny by stosowane oyska,
ktre daj moliwo wibroizolacji, czyli oyska elastomerowe lub lizgowe (rys. 3).
oyska elastomerowe, mimo e speniaj powysze
wymagania zastosowanie gumy o wysokim tumieniu
pozwala rozprasza energi, a przywracanie ksztatu zdeformowanego postaciowo elastomeru moe centrowa
pooenie przsa to jednak nieliniowo i zmienno
ich sztywnoci poziomej nie pozwalaj na precyzyjne modelowanie caego ukadu. Sztywno ta zaley
bowiem od wymiarw oyska i moduu odksztacalnoci
postaciowej zastosowanego materiau. Z kolei wielko
oyska jest uzaleniona od pionowego obcienia oraz
oczekiwanego zakresu przemieszcze i obrotw. Modu
sprystoci postaciowej moe zmienia si o mniej

a)

b)

Rys. 6.Histerezy ruchu elementw oyska typu SIP przy rnych obcieniach [5]

wicej 20% i dodatkowo zaley od temperatury i wieku

oyska. Tak wic projektant nie ma moliwoci jednoznacznego ksztatowania sposobu dystrybucji obcie
poziomych. Nie bez znaczenia jest te ywotno oysk
elastomerowych, ktra spord wszystkich innych typw
jest najkrtsza. ywotno klasycznych oysk lizgowych
jest znacznie dusza. Jednak te proste konstrukcje nie
maj ani zdolnoci centrowania przemieszczonej bryy, ani
rozpraszania energii. Wynika to z koniecznoci ich smarowania, niezbdnego do redukcji stopnia zuycia oyska.

oyska lizgowo-wahadowe typu SIP

Rozwizaniem mog by opracowane ponad 20 lat
temu w Stanach Zjednoczonych izolujce oyska tarciowo-wahadowe typu FPS (Friction Pendulum Sliding).
S to oyska lizgowe z zakrzywion gwn powierzchni polizgu (rys. 4). Dziki zdolnoci gromadzenia
energii potencjalnej uzyskano efekt siy przywracajcej
pooenie pocztkowe przsa po wystpieniu poziomego przemieszczenia.
Koncepcja ta zostaa potem usprawniona w Niemczech
[1], [2]. Dziki uyciu kombinacji odpowiednich mate-

mosty temat numeru

Rys. 7.Uoyskowanie samocentrujce ustroju cigego [1]

Lp.

Obiekt

Rodzaj

Ukad statyczny

Liczba
przse

Materia
dwigarw

Wymiary
orientacyjne

Typ oysk

Krytyczny
element

PGAH10
[mm/s2]

Wiadukt nad autostrad

drogowy

cigy

elbet

L= 90m,B= 2x12m

soczewkowe

oysko

550

cznica nad autostrad

drogowy

swobodny

zespolony

L= 75m,B= 10m

soczewkowe

oysko

500

cznica nad autostrad

drogowy

swobodny

zespolony

L= 70m,B= 10m

soczewkowe

oysko

500

Kadka nad autostrad

kadka

cigy

beton spr.

L= 60m,B= 4m

garnkowe

oysko

900

Wiadukt nad torami

drogowy

swobodny

prefabrykat

L= 10m,B= 10m

styczne

oysko

2000

Wiadukt nad torami

kolejowy

swobodny

stalowy

L= 23m,B= 5m

styczne

oysko

1200

Wiadukt nad torami

kolejowy

swobodny

stalowy

L= 25m,B= 5m

styczne

oysko

1200

Przejcie podziemne

przejcie

ramowy

elbet

L= 75m,B= 6m

brak

ciany

2200

Przejcie podziemne

przejcie

ramowy

elbet

L= 50m,B= 6m

brak

ciany

2200

10

Kadka nad torami

kadka

ramowy

stal

L= 30m,B= 3m

brak

supy

1000

11

Wiadukt nad autostrad

kolejowy

ukowy

stal

L= 57m,B= 6m

garnkowe

oysko

900

12

Wiadukt nad autostrad

kolejowy

kratowy

stal

L= 80m,B= 2x6m

soczewkowe

oysko

1500

Tab. 1.Zestawienie analizowanych obiektw zterenu GZW

riaw lizgowych doprowadzono do wikszej zdolnoci

rozpraszania energii. Tak powstay oyska lizgowo-wahadowe typu SIP (Sliding Isolation Pendulum). Ich podstawowy model, w odrnieniu od klasycznego oyska sferycznego, ma zakrzywion gwn powierzchni lizgow.
Wystpuj w nim dwie sferyczne powierzchnie polizgu.
Element poredni lizga si po zakrzywionej gwnej (grnej) powierzchni poczonej z konstrukcj przsa. Skutkuje to jej podniesieniem przez ruch wahadowy i tym
samym prowadzi do powstania siy centrujcej. Obrt
poredniego elementu jest zapewniony przez znajdujc
si pod nim dodatkow powierzchni lizgow.
W pooeniu po deformacji (rys. 5) i przy zaoeniu maego kta obrotu mona wyprowadzi nastpujcy warunek
rwnowagi:

F = F0 + k d = G + d
Zatem warto siy przesuwajcej F zaley od: przemieszczenia d, promienia krzywizny R, wspczynnika tarcia
na gwnej paszczynie polizgu oraz od wartoci siy
pionowej G. Ruch wahadowy skutkuje powstaniem typowej dla tumikw tarciowych bilinearnej histerezy (rys. 6).
Jej szeroko zaley od wspczynnika tarcia , a jej
nachylenie od promienia krzywizny R. Jeli wspczynnik tarcia mona przyj jako pomijalny, to okres podstawowych drga T odizolowanej konstrukcji mona opisa
uproszczonym wzorem:

T = 2
gdzie g = 9,81 m/s2.
Wzr pokazuje najwaniejsz zalet oysk o zakrzywionej powierzchni polizgu, czyli niezaleno okresu
drga T od obcienia pionowego. Dziki temu moliwe
jest stae odizolowanie konstrukcji o duych zmianach
obcienia dugotrwaego, np. zbiornikw na pynny gaz.
Zwikszenie okresu drga skutkuje redukcj przyspiesze

konstrukcji spowodowanych wstrzsami. Gwne parametry najczciej przyjmuj wartoci z nastpujcych przedziaw: promie krzywizny R z przedziau 2-3 m, a okres
T 2-3 sekundy. Szeroka histereza skutkuje du si tarcia
potrzebn do rozproszenia energii. Powoduje to jednak
wiksze naprenia w konstrukcji oyska i obnia jego
moliwoci w zakresie centrowania konstrukcji. Dlatego
dy si do zmniejszenia oporw tarcia.
Drug wan zalet oysk typu SIP jest zdolno do utrzymywania konstrukcji w tzw. zerowym pooeniu poziomym. Efekt ten uzyskany jest dziki zapewnieniu w oysku swobody przemieszcze i wystpowaniu poziomych
si przywracajcych pooenie rwnowagi. Pokazany
na rys. 7 schemat uoyskowania bez punktu staego jest
moliwy do uzyskania, zarwno z tradycyjnymi oyskami
elastomerowymi, jak i opisywanymi lizgowymi oyskami wahadowymi. Jednak w wypadku tych drugich
zdecydowanie duszy jest okres uytkowalnoci, bardziej
korzystny wspczynnik tarcia, a take lepsza odksztacalno materiau lizgowego, co jest istotne, na przykad
w wypadku wystpowania nierwnomiernych osiada.
Zgodnie z norm PN-EN 15129 [19] dotyczc urzdze
antysejsmicznych materia lizgowy uyty w oyskach
typu SIP powinien odpowiada albo wymaganiom normy
PN-EN 1337-2 [20], albo odpowiednim Europejskim Aprobatom Technicznym. Dodatkowo, aby spenia zaoenia
funkcjonalne stawiane przed oyskami SIP, konieczne
byo opracowanie nowego materiau lizgowego [1].
Ma on wiele zalet w porwnaniu z tradycyjnie stosowanym w oyskach materiaem PTFE. Mona do nich
zaliczy:
lepsze waciwoci w przypadku przemieszcze o duej
prdkoci,
may wspczynnik tarcia, nawet przy niskich temperaturach,
dwukrotnie wiksz nono, zwaszcza w wysokich
temperaturach,

10. Salamak M., Weseli J.,

Radziecki R.: Monitoring
of highway bridges in areas
under mining exploitation
inuence. 5th International
Conference on Current and
Future Trends in Bridge
Design, Construction and
Maintenance, September,
Beijing, China, s. 469-478.
11. Salamak M., Kosek K., Btkowski P. Grygierek M.,
Pradelok S.: Projektowanie,
budowa i zarzdzanie infrastruktur kolejow na terenach grniczych ze szczeglnym uwzgldnieniem
kolejowych obiektw mostowych. Konferencja INFRASZYN 2014 Projektowanie,
budowa i utrzymanie infrastruktury w transporcie
szynowym, s. 205-217.
12. Sieko R.: Systemy monitorowania mostw przykadowe realizacje. Mosty,
5/2013.
13. Tatara T.: Odporno dynamiczna obiektw budowlanych w warunkach
wstrzsw grniczych. Wydawnictwo Politechniki
Krakowskiej, Krakw 2012.

41

Rys. 8.Budowa oyska typu SIP znow warstw lizgow [1]

14. Wang Y.P.: Fundamentals

of Seismic Base Isolation.
International training program for seismic design
of building structures, sponsored by National Science
Council. National ChiaoTung Unversity, Hsinchu,
Taiwan.
15. Weseli J.: Dziaanie wstrzsw grniczych na mosty.
VI Oglnopolska Konferencja Mostowcw Konstrukcje i Wyposaenie Mostw,
Wisa 2012, s. 201-209.
16. Weseli J., Radziecki R., Salamak M.: Monitoring mostw
autostradowych na terenach eksploatacji grniczej.
Magazyn Autostrady,
5/2007, s. 126-135.
17. Zembaty Z., Lai C.: Koncepcja adaptacji Eurokodu
8 w projektowaniu budowli
na wpywy wstrzsw grniczych. [W:] Prace naukowe
GIG. Grnictwo i rodowisko. Gwny Instytut Grnictwa, Katowice 2011,
s. 566-574.
18. PN-EN 1998 Eurokod 8 Projektowanie z uwagi na zagroenia sejsmiczne.
19. PN-EN 15129:2009 Urzdzenia antysejsmiczne.
20. PN-EN 1337-2:2005 oyska
konstrukcyjne Cz 2: Elementy lizgowe.
21. Wytyczne techniczno-budowlane projektowania
i wykonywania obiektw
mostowych na terenach eksploatacji grniczej. Zacznik do zarzdzenia Ministra
Komunikacji z dnia 23 wrzenia 1976 r., D.U. M.K. nr 31,
poz. 290.
22. Wymagania techniczne
dla obiektw budowlanych
wznoszonych na terenach
grniczych. ITB, Instrukcja
364/2007, Warszawa 2007.

42

Rys. 9.Poziome jednokierunkowe ianizotropowo centrujce uoyskowanie ustroju cigego [1]

wiksz trwao, wynikajc z duej wytrzymaoci

na zuycie, rwnie przy duszym sumarycznym przesuwie.
oyska typu SIP z now warstw polizgow z polietylenu utrzymuj swoj efektywno nawet w temperaturze
70C. Ta waciwo jest szczeglnie wana w wypadku
stosowania tych oysk jako izolatorw, bowiem wystpujca wwczas dua prdko polizgu powoduje zwikszenie ich temperatury. Z drugiej strony lepsza sprysto-plastyczna odksztacalno tego materiau zapewnia
rwnomierno przeniesienia nacisku. Na rys. 8 pokazano
schemat i budow oyska typu SIP.
Typowe oyska SIP zachowuj pen symetri przy centrowaniu pooenia, bez wzgldu na kierunek poziomych
oddziaywa. Moliwe jest jednak wprowadzenie zrnicowania odpowiedzi oyska na poszczeglnych kierunkach.
Potrzeba taka moe wynika z wikszych przemieszcze
na okrelonym kierunku lub zamierzonej redystrybucji si
poziomych. Wwczas stosuje si kierunkowe oyska centrujce typu SIP, w ktrych gwna powierzchnia lizgowa
jest cylindryczna, a nie sferyczna. Na podunym kierunku
(na osi walca) oysko zachowuje si jak tradycyjne oysko
sferyczne, a na kierunku prostopadym jak oysko
wahadowe. Takie ortogonalne czenie dwch rnych
elementw prowadzcych (z rnymi krzywiznami lub
wspczynnikami tarcia) prowadzi do powstania oyska
o anizotropowych waciwociach. Takie rozwizanie moe
by przydatne w obiektach z podporami porednimi
o znacznie rnicej si sztywnoci w kierunku podunym
i poprzecznym. Na rys. 9 pokazano schemat takiego obiektu z dwoma moliwymi schematami oyskowania.

Podsumowanie
System uoyskowania obiektw mostowych powinien zapewnia swobod odksztace przsa przy jak
najmniejszych reakcjach poziomych. Jest to szczeglnie
wane na terenach naraonych na wstrzsy grnicze.
W klasycznych rozwizaniach najczciej jest stosowany ukad oysk staych i kierunkowych, podczas gdy
pozostae wielokierunkowe oyska charakteryzuj si
jedynie minimalnym tarciem. Tymczasem system uoyskowania bez wyranych wizi (tzw. pywajcy) oprcz
izolacji sejsmicznej pozwala na rozoenie poziomej
siy na ssiednie podpory. Jest to istotne na przykad
w obiektach kolejowych dla duych prdkoci, gdzie
jest konieczne przejcie znacznych si hamowania [11].
Inn zalet takiego rozwizania jest zdolno do centrowania pooenia ustroju nonego przsa. Do niedawna
w takich ukadach mona byo uywa jedynie oysk
elastomerowych. Klasyczne oyska lizgowe nie zapewniay moliwoci centrowania. Dopiero ich modykacja
przez zakrzywienie powierzchni lizgowej, na ktrej
uyto nowego materiau i wykorzystano zjawisko ruchu
wahadowego, otworzya moliwo stosowania znacznie bardziej trwaych urzdze rwnie w ukadach pywajcych. W tych ukadach nie s ju potrzebne oyska
stae lub kierunkowe, a przso jest centrowane nie przez
nieliniow energi sprystoci elastomeru, a jednoznaczn do okrelenia energi potencjaln i siy grawitacji. W ten sposb mona ksztatowa i optymalizowa
systemy oyskowania konstrukcji obiektw mostowych
pooonych na terenach objtych wpywami eksploatacji grniczej.