aaa | Kabanata 7 Paris Patungong Berlin (1885-1887) 1g tapusin ang pag-saral sa Madrid, nagtungo st caParis at Alemanya para magpakadalubhasa sa optalmolohiye. 1 napil nvang stngay sa medisina dahil nas mayan gaat mata ng kanyang ina Naging katulong siya ng mga kita ‘kulista ng Europa, Ipinagpatuloy din niya ang pasbibivabe at pas Sarasa mga buhay at kaugalin, psmahalaan at batasnig mgs Buropeo SaPars Heidelberg, Leipzig, at erin, Sa Beri, kabisera nz n00'y fagkakaisang Alemany aalclala at maging keibiganniya ang ins ‘angunahing yenspiko, aya.ina Di FeodorJagor, Dr. Adolph B Moyer, Dr Hans Meyer, atDr Rudolf Virchow. Ang kanyang mga merito bilang siventipiko ay kiilala nemgs sikat ne siyentipiko mg Europa Ri tow ‘Sa Masayang Paris (1885-86). Pagkarsang_matapos sa [pag-aaral sa Universidad Central de Madrid, si Rizal na noo'y 24 Fong gulang atisa nang manegagamot, ay nagtongo sa Paris para fagpekadalubhasa sa optalmolohiya Papuntang Paris, dumaan siya ng Barce! feaibigang siMaximo Vila, isang mag-aaral n ‘samayemang pamilya sa San Miguel, Bulacan Tumigil siyariton {sang linggo at naging kaibigan niya si Sefior Eusebio Corominas fpatougot ng pahiayagang La Publicidad at gurnubst ng larawan ni Dr Miguel Morayta, may-aring La Publicidad at isang estadist Binigyan niya siPatnugot Corominas ng isa: 1 para bisitabin ang rtikulo tungkol sa kontrobersiya sa Carolines para malathala. " s, za 0 Pari mang -Noong Nobyembre 1885, naniraban si apat a busan, Nagao sy lng katalonen De Foss Weckert (1852-1905), nangungunang optalmelobstane SE! mula Nbyembre 1888 hanggang Pebrero 1888, Mable ToT tupalawak ang kanyang kaalaman sa opalmolobiba, #559 702 ikgmwenionivasamga magulang noong Enero 1, 1836. "Se omens ng pag-ancal sa mga salt sa mata,” sabi nya, "mabutl naman 8 tuugyar saakin. Marunonyna ako ng abt ng lal ng oPeras/on fealangan ko lamang malarnan kong ano ang nastloob ng mats, na kailangan nanan ng mara pang pas-aaral at paesesanay. Pagkatapos ng mga gawain sa klinika ni Dr. Weckert, akapagpapahings si Rizal sa pamamagitan ng pagbisita sa mga Keaibigan nya, gaya ng pamilya ng mga Pardo de Tavera (Trinidad, Felix at Paz), Juan Luna, at Felix Resurreceton Hidalgo. Si Paz Pardo de Tavers, sang magandang binibini ay kasintahan ni Juan Tuna, Se album ng dalaga, gumuhit st Rizal ng mga larawan tungkol SnetidyoniLaom gig i Rizal ang maraning ang maraming maligayang ors, Nakiagllayansalny Lina, dallang mscsro sa pape tigmgasulrani sng a pinaghusay nya angsriing tek sa Reta Tinga Lnas armas pido tesla Slabs’ Kuna Copa modelo bisngpang Fito Sa” Sandigua,'s bilang Sata sama sri Pardo de Taversnocpe biog Sani a siya namane SiRizal bilan ie Musikero, Naging mahalazang bahagi ans ona, Madrid, Paryang Has nails Rizal aa usa, at kanyanaman tong naan ounitnag-aral pain sjangmusika dail karamihan sags KAMAE” palsiyast Ateneo ay kumukuha ng mga araln sa musika. Saison ham noong Nobyembre 27, 1878, sabi nya kay Enrigucl.stem "natto sive ng solfearo, piano, at pagkantasaloob ng isang Daa atkalabat." Gayunman, hind asin siya makakanta nang maavos "angsmarring mo lamang ang aking bose" sna iva kay Let “mamabutihin mo pang ikaw ay nasa Espanya dabil ang boses ko ay tulad ng pagum sno"? ‘Nqunit dahil sa kanyang determinasyon at pagsasanay, natuto fins Rizal natumugiog ngplauta, Tumutugiog.siyang planta EA pastitipon ng mga Pilipino Paris, Sinasabing lumikha pasiya ni ilang awit, lalo na ang "Alin Mang Lai," makabayang awitin na ‘sagpapabaysg ng mihiing kalayaan ng ainmang ahi atisang malungkot tna danza, La Deportasyon, nanilikha niyasa Dapitan noong siya ‘inatapon dito. ‘Sa Makasaysayang Heidelberg, Pagkaraang makangalap ‘ng karanasan bilang optalmolohista sa Klinika ni Dr. Weckert, fhatungkot na miisan ni Rizal ang masayang Paris noong Pebrero 1.1886 patungong Alemaaya Dinalaw niya ang Strasbourg (kabisera, ng Alsace Lorraine) at ibang bayan sa hangganan ng” Alemanya, Noong Pebrero 3,.1886, dumating siya sa Heidelberg, makasayeayang lungsod sa Alemanya na klala sa matanda nitong, tinibersidad at romantikong kapaligiran. Sa maikling panahon, tumigil sija sa isang babay paupahan kasama ang ilang Alemang festudyante ng batas, Natuklasan ng mga estudyantengito na mahusay Shathedres si Rizal kaya ginawa siyang miyembro ng Samahan ng ign Manlaaro ng Ahedres. Naging popular siya samga Alemang studyante dahil gumasali siya sa kanilang ahedres at pag-inom ag beer, stnanonood siya ng mzalarong duclo ito, Pagkarsan ng ilang arav, lumipat ng tintirhan si Rizal na ‘malapit sa Unibersidad ng Heidelberg. Nagtrabaho siya sa Ospital ‘mga Mata ng Unibersidad, sa lalim ng direksiyon ni Dr. Otto dlslang optalmolohistang Aleman, at dumalo nn siyangmga 97 mnayam ni Becker at Prop. Withelm Kuehne tanawin st paligid ng Heidelberg, be Kastilyo ng Heidelbers, omantkong Us fiatatandang simbahan, Napuna ni Rizal 0812 ‘Alemang Katoliko at Protestante ang diva 9 abubunay sil nang may pagkakaswndo, $8 hayan, "ang kalahatinito ay ginngemit ribersad, easagandang si Rizal a no rc ane alg 2 kat 80 KANO, a ‘Tuwing Sabadot Lingzo, bins Alans ne es = slcamenismo dahil Sang sma sa oko = ane ‘lahat ay sa mga Protestant. ing 1886, nabighani si Rizal sa pamurw} eg." Noongtagsibol sara sa mguBulaknk ng Heel a i ikadkad ngmga bulaklak sa Hep cerseene gtlog ‘ng Neckar Kasam 00 ane Feiyens pabortong bulaklak—ang mangasul-ngasi a fore” ‘Ang ganda ng mga bulaklak ng tagibol ay nagpealala kay : Sangunaulila, ‘Rizal ng kavilang marikit na hardin sa Calambe, Nangungulia, jsiaulatriya noong Abil22, 1886ang tulang "A LasFTores de Heidel- ber" (Para sa mig 98 olaldak ng Heidelberg): Homayo ka, sa lpangtnubuan, hyo na, dayong bulaldak nanim ng unas saanvang pagéann. [Rt doon ou slongngmaalialas a angi pa bughaw, ‘ung sna arenn ang sing pagmaratal, ‘Doon sisabihin ng pagoda pilgrim, ‘Aeohg kanya fnanampaltya shag pal mayo roo at alta ang paano intahasi 1Nebukanglveyway ang Kanjangiivanag, [yong miga allot nag nog sa kaparangan, ‘Kanan alas sbi ng malamig na Neckar ‘Nagpapakia ng anyang kathinskan sone pling {poem ng Lanyang Tossa, be ng Paano ninakaw ang iyons Sa Soe een iaeer ee iia iat csacing patetonan nia mus apanganaan pouashaptingaraw saree ng keenest) ‘fay ng bby aula a kaya a bal eer nansing lupang enapan'yumaapoy rok Ac baat don ag ran Kanyang natty amalepitpa urubong ning laeiye SOM pemane ng Neckar omspangl na gua i piplesin kaye may hd me ands, Augehpimapun kayo ng manly nen inpit ang tango nyons ation SeNpapahina ng inant yang akat FHatan sinyo, 0 magagandane tuba dan ng paibigng iat aking ial eefapran so aking ban masaganang baa Padang ng mga anak nvang lay passes Pete ap nga nak i boc ay panes, ‘Minarahal a aang aybatin, efor ng aleabtsa sen tahanan ‘At kapag naparoon kas dalampasiean tong nalk na npsyayieamp KO =, Dalhin sina agen pabgak homer: Ranelat ng aking elaslang ssi Nene aug init ag aking talking page Kong 805 ‘Omen bulakak kung waparonsa pains yon, Acnowsytaglay moypinane yong men kay Taal paapang aebzays0¥o na buhay ny masacamo aie ons 2°, alulvangd suk, 60508 a iy safyomola nangikay isang “Unimer at ang Wilhelmsfeld, Pagkaraang misulat (Bufaklak ng Heidelberg," naghakasyon ng tatlong feld, bulubunduking bayang malapit sa irasiyasa rektoryongisang butting Protestantens, (Ullmer, na naging mabuti niyang kaibigan at es amg nose Ca A pagpaapt ng ries 5% Zea wea at ey sgt, aw ak on abbas at nak a) n ni Pastor Masaya ang naging bakasyon ni Rizal sa ahaa a orga nang huisan to 0008 FARE seer moe i cin to etn Ce nan ee eae ee al ee er -dahilan ng pagkalito ng isipan.** ‘Kinalaunan, no00g Mayo 29, 1887, sumolat si Rizal ‘Munich (Muchos), kay Friedrich (Fritz) anak ni Pastor Pakiscbi sa iongbuihing Gn, Pastor, ang minamahal ‘na kapag maki akoy suculatan ko siya. Hindi ko mali Jeune gaano ya abut sa akin, toad din kung paano nagings ang iyong, ama sa akin gayong isa akong estranghero, wala Keubigannerekomendasjon hind ko malian ang Wiel 4 mabutingpastangeap ng karyang parokys."* a Se PN regragysaasonsa mgs vine) Pe a a eee ee ‘tnolohista ay interesado Sa mga wika ng Pilipinas. Sa kanyan. 100 ciKalai ng sulatang lat ratinanga ri Rizal, Angalat €y Bamana Arimeticaatinistala sa dalawang wka— Espanyol Eetagniog—neirsbapan ng Unibersidad ng Santo Tomas 200", 86S. Ang wior ay st Rusia Hatazar Herman atsubo ng Saat Konus Laz manga siBlomentsit a sult ni Rizal mls Heidelberg, ry ang iham i Rizal sa pomamagitanng pagpapadal ng, ezalonslibro, Io ang.naging mola ngkarlang mahaba Fy paasusiltan,pakakabgang turnagal nang habambahey mint, ang Austryano, ay naging matali nakaibigan Pilipino. Jimang Dantaon ng Unibersidad ng Heidelberg, fa Rizal na nataon ang Kanyang pagbabakasyon sa Heidel- Pacaiciwang ng pamosong Unibersdnd ng Heidelberg ng antuonrito noone Agosto 6 1886, Talong arawito Bago ig agai at mallkot sia dai nattunaa na niyang, Ma ragandang lungsod at ang mababaitnatagarto ranniya sa kanyang saarawan noong Agosto 6, 1886 fsyonagikalimang dantaon ogklslang Unbersided ng Para sa iklimang danton, ipinaaiivan ne ong Unibersidad ng Heidelberg ang kanyone Hasina wags atkam'y domato, Nagstan Bemwanioyasngentinal Gayunn, naraming 101 seme manent ty a Seance ms Sencar Seo aire ogee ition SS es Sear ne cal eae ‘Sa Leipaig at Dresden. Noong Agosto, 1886 tatlong araW peakaraan na iks-limang dantaong selebrasyon ng Unibersidad ng Hiedebers, niin Rizalanglungsod. Lulan ng tren, binisita nya fang ibetibeng lunusod ng Alemanya, at narating nia ang Leipzig, freon Agosto 14, 1886, Dumalo sva ng mga panayam tungkolsa [Ensryasyanat skolobiya sa Unibersidad ng Leipzig Nakipagkaibigan Sve kay Propesor Friedrich Ratzel, bantog na mananalaysay ma ‘Aleman, at Dr Hans Mever, Alemang antropolchista, ‘Salipzis isinaln i Rizal sa Tagalog ang Willcom Telli Schiller ‘mula se wikang Aleman, Sa gayon, malalaman ng mga Pilipino ang, Kawento tungko! sa kampeon ng kasarinlan ng mga Swisa Kinalaunan isinain din ya sa Tagalog ang Fatry Tales ni Hans Chris- tian Andersen para sa kanyang mga pamangkin met iy = pence ‘kaya nanirahan siya sa lungsod " vat kalahating buwan. Dito siya nagwasto ng ilang kaborae co aera ere snared Dalaran haa Alen oaitmepge voc teeta ees ae en Etre eree Rain Nong Oteubre29,umalls Siva ng eipcie papurtang Dresden 102_ LESS jrektor ng Museo tung saan niya nakilala si Dr. Adolph B. Meyer. Di eo. Anwropolobikal at Etpolohikal. Tumgil siya ng dalawa0s s/2™\ 52 inngsod, Saisung misangnaluhan niya, aang musa sa 59 ‘nz damdamin ni Rizal, Tsinulat riya sa kanyang tlaarawan. "NEVO Tamang s8 tanang buhay ko ako'y nakinig ng misa kun seam ar smuskay napakaganda "? Noong umaga ng Nobyembre 1, ilsan ni Rizal ang Dresden Julanng tren, at naratingniya ang Berlin nang gabing von. ‘Tinanggap si Rizal ng Sirkulo Siyentipike ng Berlin. Nahalina si Rizal sa Berlin dahil dito'y maunlad ang larangan 98, siyensiya at walang panlalait sa lahi, Sa lungsod na ito, hakipagkilaa siya sa mga dakilang siyentipiko. Nakilala niya sa Kiuna-unahang pagkakataon si Dr. Feodor Jagor, bantog na bay at siventipikone Aleman at awior ng Travels inthe ss aklat nanabasa at hinangaan si Rizal noong nag- sa Maynila Binistani Dr. Jagor ang Pilipinas noong 1859- isang si Rizal, Sa kanyang alla, inihuls ni Tagor ang ing kolonyalismong Espanyol sa Pilipinas at pagdating, erikano ga baybaying Pilipinas, Dala ni Rizal ang isang spalilalana ginawani Blumentnit lala namanoi Dr Jagor s Rizal kay Dr. Rudolf Vitehoww, ‘Alemang antropolohista, at sa anak nitong si Dr Hans opesor ng Panlarawang Anatomiya. Nakialarinni Rizal 3, kilalang Alemang heograpo, Nagtrabaho rin siya sa Dr. Karl Emest Schweiger (1830-1905), bantog na ppiimolohista smiyembro si Rizal ng Samahang Antropolohikal at eograpkal satulong ng rekomendasyon ina Dr. lagor F Pinatunayan lito naang kaalaman ni Rizal Sa azham -ngmgasiyentipikong Europeo, Siva ang unang Asyano ganitong karangalan gyshan naman ni Dr. Virchow si Rizal na magbigay ng ‘panayam sa Samahang Etnograpiko 08 fat binasani Rizal noong Abril 1887 a58 ‘Metrkal ng Tagalog). Ang panayam at taong ding iyon at naging paborable ang Pum siyentipiko ay Ra a etn, Sind eae siRizal Nantahan ay se Alemany dahl g2s0 01720 va Sutanansoaanmsncansoly)mapmnid ne ae j-aaral s8 mga agham at wika, (3) obserbahan calagays Polialat ckosomiceng bansang, Alemanya;(4)makipagkilala 5a ‘mgabantog.na Alemang siyeotipike-at skola at (5) mailathala ang ~ Kamang:nobela Nol de Zangere "Naging matiid at masinop ang pamumuhay ni Rizal sa Bertin ‘Nagtrabaho siya bilang katulong #4 Klinika ni Dr. Schweigger. ceminenteng Aleman optalmolohista. Sa gab, umadalo siya sa mga /panayam sa Unbersidad ng Berlin. ‘Sa kanyang tinstulayang bahay pinanatil yang malusog ang iestawan sa pamamagitan ng araw-araw na chersisyo. Nagsanay din siya sa pagsasalita sa wang Aleman, Pranses, at Kalyana ‘Gustung-gustoniyang magpakadalobhasa sa wikeang Pranses nang s.g2y0' magamit ya ang wikangito.ss pagsosulat, gaya ng lam siyang gavin sa Espanyol. Kuma pa siya ng pribadong pageaturo sailing pamamahalani Madame Lucie Cerdolanang sa gayo'y ‘matutunan niyaang paging masalimuot ng wikangPranses, Bukos 2 pestladablanstesngna ang sdonys ene oan agsanay Rial para maging malusog ang kanyang pangangatawan FS canine putea baie masa Roa we angunn pananamit, tahanan, st gaWain ng mga magbubukid Efiata arcana apse Tha arte adm, termes ‘sa Berlin, para makipag-inuman ng beer at makipagkuwentuh: -makipagkaibigan sa mga taga-Berlin cena, 104 we[2 Kababaihang Aleman. Toa 58 rinakamahalagang ham ni Rizal nang iy ay asa Alemanya 8Y para se kanyang kapaid na i Trinidad, Sa kanyang sult noone Marso 11,1886, ipinahayag i 1 polangani ge kabaatany Altos ‘Ang babaing Aleman, sabi ni Rizal sakanyangkapatidna babes, 7 seyotn mapa ia, pegs Fin oe magarbo, at palaaway, gaya ng babaing Espanyol, Hindi siya partkular sa magagandang damit at mamahaling alabas, bagaman. nakapagdadamit din siya nang maayos gaya ng ibang babae sa buONB mundo, Ipinanghihinayangan ni Rizal nasa Pilipinas, ang kababaihan ay mas binibigyan ng. kabuluhan ang kanilang pananamit kaysa sa Keasilang nalalaman, Gayunman, pinuriniya ang sensitibong, pandama, mabining pagkilos, debosyon, at hospitalidad ng Rababaihang Pilipino, lalo na yaong mga nasa llawigan na di pa gaanong sopistikado, Kung mapapanday nila ang karilang talino sa pamamagitan ng edukasyon at pagkakaroon ng iteres sa mga alakarang pandaigdig, puna ni Rizal, makukuha nila ang respet© ng kalalakihan. ‘Kaya nga ipinayo ni Rizal sa kapatid nasi Trinidad: "Habang eayong bata ka pa, magskap kang matutong magbasa, t matto,- Hindi mo dapat hayaan ang sarin malupig ng katamaran dahil pagbabayaran mo ito nang mala." gx Kavgslan ngimga Aleman, Bukod st kababaibang ‘Alera Eau dnn Rizal angen kaugalan ngmga Aleman ra inoobserbahan niya nang mabuti. Kailangang bigyang-tuon ang oe apt tagapagmasié i Rizal saga kavgaan M84 ‘a0 sa lahat ng bahagi ng mundo: XKinagiliwan nang fusto ni Rizal ang mga kaugalian ng mgs Atanan ving Pak Na Jkapaslauhang ito, silat ys: "Tuwing ‘Bisperds ng Pasko, pumuputol fg puno ng pino ang mga Aleman, 105 se aun ines a en Foangenem terme sapuno) pagsapit nz gabi. Sa paligid ng Punons nage anna napuna nt Rizal ‘sn panginteresanteng kavgaliang Aleman na naps yang pagpapalal ssl samgacstinghero saison POSTS Sa Alemany, kepag ang ising Thlaki ay dumalo sa isang SalU-Salo at atuklasanniyang wala siyangkakilala oon, sya na mismo ang lalapit ama panauhinat magpapalilla sa sail, pakikipagkamay sa kanila ‘Avon a etiketa ng mga Aleman, hindi mabuting asl para sa bisita na, ‘aio mapag-isa at hintayin pa ang maybahay para ipakilala siya sa ‘bang panavhin Pinalamalunghot na Taglamigal Riza. Nakaranas nang taplamig siRizal samgabansang temperatura, Ang taglamignng 1886 Ie Sea eee repeal and eae tale eee Ieee cc ean stants aig pecs ee baal Satunn sy ati saya, Hind syn maktpogbaye en Seyanrapasanaay Klang famed kaso scr ang raw nang sya Kung karan A cog heen “ialalanganayisng pesongtnapy, ub o manuaetane ae samy nar mage ce plat geen namismoang agalaba ng kanyang dai salsbandera rang damit dail wala siyang pambayad Samantla sa Calantaty na na perangipadadala sa kapata Alunk lap oy mosis ein Neat ance sina. ng me alang ang andar 10 ang magagnwa nya ‘lal Mabsogrnganee : esisikap si Pacian sisikap si Paciano na makaipon