i

ii

Oleh:
Haryati Shafii

2010
iii

 Penerbit UTHM
Cetakan Pertama 2010
Hak Cipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian artikel,
ilustrasi dan isi kandungan buku ini dalam apa juga bentuk dan dengan cara apa jua sama
ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman atau cara lain sebelum mendapat izin
bertulis daripada Pejabat Penerbit, Universiti Tun Hussein Onn Malaysia, Parit Raja, Batu
Pahat, Johor. Perundingan tertakluk kepada perkiraan royalti atau honorarium.
Perpustakaan Negara Malaysia

Data Pengkatalogan-dalam-Penerbitan

Haryati Shafii, 1976Tempat tinggal dan kuantiti hidup masyarakat Bandar / oleh : Haryati Shafii.
Mengandungi indeks
ISBN 978-967-5457-20-3
1. City and town lifeResearchMalaysia. 2. Quality of lifeResearch
Malaysia. 3.Sociology, UrbanResearchMalaysia. I. Judul.
307.760720595

Terbitan :
Pejabat Penerbit
Universiti Tun Hussein Onn Malaysia
86400 Parit Raja, Batu Pahat
Johor Darul Tazim
Tel : 07-453 7454 / 7452
Faks : 07-453 6145
Laman Web : penerbit.uthm.edu.my
E-mel : pt@uthm.edu.my

iv

Kandungan
Kata Pengantar
Penghargaan
Bab I Pendahuluan...Senario pembangunan perumahan di bandar

dan kualiti hidup...
Bab II Kerangka Penyelidikan Kualiti Hidup Masyarakat

di Bandar

99

Bab III Keselesaan Fizikal dan Sosial Pengaruhi Keselesaan Terma 47

di Malaysia
Bab IV Keselesaan fizikal: Penilaian Keselesaan Terma

55

Bab V Keselesaan sosial : Satu Penilaian Terhadap

99

Ketersampaian Penduduk Kepada Kemudahan di Persekitaran
Bab VI Kualiti Hidup Masyarakat Dan Tempat Tinggal

Di Bandar....Rumusan...

187

Rujukan

205

Indeks

217

vi

jadual
Jadual 2.1 Indeks Bidang, Penunjuk dan Rasional Bagi Perkiraan
IKHM
Jadual 2.2

Perubahan Mengikut Indeks, Bidang dan Indeks Kualiti

Hidup Di Malaysia (IKHM), 1980 dan 1998

Jadual 2.3

Suhu Maksimum di Pusat Bandar yang Terpilih

Jadual 3.1

Julat Keselesaan Dalaman Bagi Iklim Panas Lembab

Jadual 4.1

Suhu Udara Dalam, Indeks DI Minimum dan

Maksimum dan Kelembapan Bandingan Mengikut
Jenis Rumah

Jadual 4.2

Bacaan Suhu Lima Jenis Rumah Mengikut Masa

(Set Minimum)

Jadual 4.3

Jenis Pekerjaan Mengikut Jantina Di Kalangan

Responden

Jadual 4.4

Jenis Rumah Dengan Status Pemilikan Rumah

Jadual 4.5

Pengudaraan Angin Mengikut Waktu

Jadual 4.6

Penggunaan Kipas Angin Dan Penyaman Udara

Mengikut Waktu dan Jenis Rumah yang Berbeza

Jadual 4.7

Kekerapan Menggunakan Kipas Angin dan Penyaman

Udara Di Kalangan Responden Mengikut Waktu

Jadual 4.8

Perkaitan Antara Pengudaraan Semula jadi Mengikut

Waktu Dengan Kekerapan Menggunakan Kipas Angin

vii

Jadual 4.9

Perkaitan Antara Pengudaraan Semula jadi Pa

Waktu Pagi Mengikut Jenis Rumah yang Berbeza

Jadual 4.10

Perkaitan Antara Pengudaraan Semula Jadi Pada

Waktu Tengahari Mengikut Jenis Rumah yang berbeza

Jadual 4.11


Jadual 4.12

Perkaitan Antara Pengudaraan Semula Jadi Pada

Waktu Petang Mengikut Jenis Rumah yang Berbeza
Perkaitan Antara Pengudaraan Semula Jadi Pada
Waktu Malam Mengikut Jenis Rumah yang Berbeza

Jadual 4.13 Pengudaraan Angin Mengikut Waktu Bagi Jenis

Rumah yang Berbeza
Jadual 4.14 Perkaitan Antara Pengudaraan Angin Mengikut Waktu
Dengan Keselesaan
Jadual 4.15

Perkaitan Antara Bilangan Penghuni Rumah Dengan

Waktu Paling Selesa

Jadual 4.16 Perkaitan Antara Tahap Pendidikan Dengan Penilaian

Pengudaraan Di Dalam Rumah Pada Waktu Pagi,
Tengahari, Petang Dan Malam
Jadual 4.17 Perkaitan Antara Pendapatan, Umur Dengan

Keselesaan Berada Di Rumah
Jadual 4.18 Keselesaan Terma Berdasarkan Skala Bedford

Mengikut Jenis Rumah dan Waktu
Jadual 4.19 Perhubungan Antara Keselesaan Terma Mengikut Skala
Bedford Dengan Keselesaan di Rumah dan Bilangan
Penghuni Rumah Dengan Tempoh Mampu Bertahan
Dalam Ruang
Jadual 4.20 Peratus Responden yang Suka Berehat Di Luar Rumah

viii

Jadual 4.21 Lokasi Berehat di Luar Rumah yang Menjadi Pilihan

di Kalangan Responden
Jadual 4.22 Perkaitan Antara Amalan Berehat di Luar Rumah

Dengan Jenis Rumah yang Berbeza
Jadual 4.23

Perkaitan Antara Jenis Rumah Dengan Waktu Paling

Selesa

Jadual 4.24 Perkaitan Antara Jenis Rumah Dengan Waktu Paling

Tidak Selesa
Jadual 4.25 Perkaitan Antara Waktu Paling Selesa MengikutWaktu

Dengan Jantina
Jadual 4.26 Tempoh Responden Mampu Bertahan Tanpa
Menggunakan Kipas Angin dan Penyaman Udara

Dalam Ruang Mengikut Jenis Rumah
Jadual 4.27

Perkaitan Antara Keselesaan Di Rumah Dengan Taraf

Pendidikan di Kalangan Responden

Jadual 4.28 Perkaitan Antara Peringkat Pengajian Dengan

Keselesaan Di Rumah
Jadual 4.29

Perkaitan Antara Lama Menetap, Waktu Paling Selesa

Dan Bilangan Penghuni Dengan Ketenangan Berada
di Rumah

Jadual 5.1

Status Pemilikan Rumah Mengikut Kawasan Kajian

Jadual 5.2

Perkaitan Antara Tempoh Menetap di Kawasan Tempat

Tinggal Dengan Taman Perumahan

Jadual 5.3

Perkaitan Antara Jumlah Pendapatan Dengan Status

Pemilikan Rumah

ix

Jadual 5.4 Perkaitan Antara Ruang yang Terdapat di Dalam

Rumah Dengan Jenis Rumah
Jadual 5.5

Perkaitan Antara Jenis Rumah Dengan Kemudahan

Jadual 5.6

Perkaitan Antara Aktiviti Mengubahsuai Rumah

Dengan Jenis Rumah

Jadual 5.7

Perkaitan Antara Jumlah Pendapatan Dengan Aktiviti

Mengubahsuai Rumah Di Kalangan Responden

Jadual 5.8

Perkaitan Antara Aktiviti Mengubahsuai Rumah

Dengan Memasang Jerjak Di Kalangan Responden

Jadual 5.9

Jarak Tempat Tinggal Dengan Sekolah Tadika

Di Kalangan Responden Dari Kawasan Kajian yang
Berbeza

Jadual 5.10 Jarak Tempat Tinggal Dengan Sekolah Rendah

Di Kalangan Responden Dari Kawasan Kajian yang
Berbeza
Jadual 5.11 Jarak Tempat Tinggal Dengan Sekolah Menengah

Di Kalangan Responden Dari Kawasan Kajian yang
Berbeza
Jadual 5.12 Peratus Jenis Pengangkutan yang Digunakan OlehAnak
Responden Ke Sekolah Dari Kawasan Kajian yang
Berbeza
Jadual 5.13

Peratus Responden Mempunyai Ketersampaian

Kepada Kemudahan Hospital Kerajaan Dari Beberapa
Lokasi

Jadual 5.14 Peratus Responden yang Mempunyai Ketersampaian

Kepada Kemudahan Hospital / Klinik Swasta Mengikut
kawasan

Jadual 5.15

Peratus Responden yang Mempunyai Ketersampaian

Kepada Kemudahan Pusat Kesihatan Mengikut
Kawasan

Jadual 5.16 Peratus Responden yang Mempunyai Ketersampaian

Kepada Kemudahan Balai Polis Dari Jarak yang

Berbeza
Jadual 5.17 Lokasi Balai Polis Pilihan Responden Dari Kawasan
Kajian yang Berbeza
Jadual 5.18 Peratus Responden yang Mempunyai Ketersampaian
Kepada Kemudahan Bank Dari Kawasan Kajian yang
Berbeza
Jadual 5.19 Peratus Responden yang Mempunyai Ketersampaian
Kepada Kemudahan Bank Dari Beberapa Lokasi yang
Berbeza
Jadual 5.20

Peratus Responden yang Mempunyai Ketersampaian

Kepada Kemudahan Pejabat Pos Dari Jarak yang
Berbeza

Jadual 5.21 Pejabat Pos Pilihan Responden Mengikut Kawasan

Kajian dan Lokasi
Jadual 5.22 Jarak Tempat Tinggal Kepada Kemudahan Beribadah

Di Kalangan Responden Dari Kawasan Kajian

yang Berbeza
Jadual 5.23 Lokasi Tempat Beribadah Pilihan Responden Dari

Kawasan Kajian yang Berbeza
Jadual 5.24

Jumlah Responden yang Mendapat Kemudahan

Perpustakaan Dari Kawasan Kajian yang Berbeza

xi

Jadual 5.25 Bilangan Responden yang Mempunyai Ketersampaian

Kepada Kemudahan Pasar Mengikut Jarak dan Kawasan
Kajian yang Berbeza
Jadual 5.26 Pilihan Pasaraya Mengikut Lokasi yang Berbeza

Di Kalangan Responden Mengikut Kawasan Kajian

yang Berbeza
Jadual 5.27 Lokasi Pasar Mini Pilihan Responden Mengikut

Kawasan Kajian Yang Berbeza
Jadual 5.28

Lokasi Kedai Runcit Pilihan Responden Mengikut

Kawasan Kajian Yang Berbeza

Jadual 5.29 Lokasi Tempat Bekerja di Kalangan Responden

Mengikut Kawasan Kajian yang Berbeza
Jadual 5.30 Peratus Jarak Antara Tempat Tinggal Ke Tempat

Bekerja di Kalangan Responden Mengikut Kawasan
Kajian yang Berbeza

Jadual 5.31 Kategori Kenderaan yang Digunakan Oleh Responden

Ke Tempat Kerjadari Kawasan Kajian yang Berbeza
Jadual 5.32 Jenis Kenderaan yang Digunakan Oleh Responden

Ke Tempat Bekerja Dari Kawasan Kajian yang Berbeza
Jadual 5.33 Jumlah Responden Terlibat Kesesakan Lalu Lintas
Semasa Ke Tempat Kerja Dari Kawasan Kajian yang
Berbeza
Jadual 5.34

Perkaitan Antara Tempoh Kesesakan Lalu Lintas

Mengikut Kawasan Kajian

Jadual 5.35 Perkaitan Antara Mod Pengangkutan yang Digunakan

Oleh Responden

xii

Jadual 5.36 Dengan Tempoh Kesesakkan Lalu Lintas yang

Dialami Oleh Responden Semasa Ke Tempat Bekerja
Jadual 5.37 Perkaitan Antara Jarak Rumah Ke Tempat Kerja Dengan
Kesesakan Lalu Lintas yang Dialami Oleh Responden
Jadual 5.38 Perkaitan Antara Jarak Rumah Ke Tempat Kerja

Dengan Tempoh Terlibat Kesesakan Lalu Lintas

di Kalangan Responden
Jadual 5.39 Tekanan Emosi yang Dialami Oleh Responden
KetikaMenghadapi Kesesakan Lalu Lintas Mengikut
Kawasan Kajian yang Berbeza
Jadual 5.40 Kaedah Penyelesaian yang Digunakan Oleh Responden
Bagi Mengatasi Masalah Kesesakan Lalu Lintas Semasa
Ke Tempat Kerja Mengikut Kawasan Kajian
Jadual 5.41 Perkaitan Tekanan Emosi yang Dialami Oleh Responden
Semasa Berlaku Kesesakan Lalu Lintas Di Kalangan
Jantina yang Berbeza
Jadual 5.42

Jumlah Responden yang Berpuashati Terhadap Jarak

Antara Tempat Tinggal Ke Tempat Bekerja Mengikut
Kawasan Kajian

Jadual 5.43 Perkaitan Antara Jarak Rumah Ke Tempat Kerja

Dengan Kepuasan Jarak Ke Tempat Kerja
Jadual 5.44 Ketersampaian Penduduk Kepada Kemudahan Teksi
Mengikut Jarak Dari Kawasan Kajian yang Berbeza
Jadual 5.45 Jarak Antara Tempat Tinggal Kepada Kemudahan Bas
Mengikut Kawasan Kajian yang Berbeza
Jadual 5.46 Jarak Antara Tempat Tinggal Kepada Perkhidmatan
Komuter Dari Kawasan Kajian yang Berbeza

xiii

Jadual 5.47 Jumlah Responden yang Mempunyai Kemudahan

Pembuangan Sampah Di Kawasan Tempat Tinggal
Mengikut Kawasan Kajian yang Berbeza
Jadual 5.48

Peratus Gangguan Bekalan Air Dari Kawasan Kajian

yang Berbeza

Jadual 5.49

Gangguan Bekalan Elektrik yang Dialami Responden

Mengikut Kawasan Kajian

Jadual 5.50 Perkaitan Penyediaan Kemudahan Paip Bomba

Mengikut KawasanTempat Tinggal
Jadual 5.51 Jumlah Responden yang Mendapat Kemudahan

Saluran Gas dan Perkaitan Antara Penerimaan

Kemudahan Saluran Gas Bermeter di Kalangan
Responden Mengikut Kawasan Kajian
Jadual 5.52 Jarak Antara Tempat Tinggal Kepada Kemudahan
Taman Permainan Kanak-Kanak Mengikut Kawasan
Kajian yang Berbeza
Jadual 5.53 Jarak Antara Tempat Tinggal Kepada Kemudahan
Rekreasi Mengikut Kawasan Kajian yang Berbeza
Jadual 5.54

Purata Jarak (km) Kunjungan Sebenar Sebagai Asas

Pengukuran Aras Ketersampaian Kepada Kemudahan
Ekonomi, Sosial, Pengangkutan dan Infrastruktur
Di Lima Kawasan Kajian Jarak Antara Tempat Tinggal
Kepada Kemudahan Rekreasi Mengikut Kawasan
Kajian yang Berbeza

xiv

senarai rajah
Rajah 2.1

Kerangka Teori Penilaian Kualiti Hidup Masyarakat

Bandar

Rajah 2.2

Sikap, Perasaan dan Kognitif Mempengaruhi Persepsi

Individu

Rajah 4.1

Keselesaan Terma Bagi Lima Jenis Rumah Mengikut

Waktu

Rajah 4.2

Peratus Penghuni Dalam Sebuah Rumah Di Kalangan

Responden

Rajah 4.3

Sebab-Sebab Responden Tidak Selesa Berada

di Rumah

Rajah 5.1

Peratus Status Pemilikan Rumah Bagi Kategori

Pemilik

Rajah 5.2
Peratus Status Pemilikan Rumah Bagi Kategori
Rumah Kerajaan
Rajah 5.3

Peratus Pemilikan Rumah Mengikut Kategori Penyewa

Rajah 5.4

Pendapatan Responden Mengikut Status Pemilikan

Rumah

Rajah 5.5

Peratus Jarak dan Keselesaan Responden Ke Tempat

Kerja

xv

xvi

senarai foto
Foto 5.1

Sekolah Rendah Bandar Kajang

Foto 5.2

Sekolah Rendah Bandar Baru Bangi

Foto 5.3

Klinik Kesihatan Bandar Baru Bangi

Foto 5.4

Kemudahan Hospital Kajang

Foto 5.5

Kemudahan Balai Polis Bandar Kajang

Foto 5.6

Kemudahan Balai Polis Bandar Baru Bangi

Foto 5.7

Kemudahan Bank Di Bandar Baru Bangi

Foto 5.8

Kemudahan Bank Di Bandar Kajang

Foto 5.9

Kemudahan Bank Di Bandar Kajang

Foto 5.10

Kemudahan Pejabat Pos Di Bandar Baru Bangi

Foto 5.11

Kemudahan Pejabat Pos Di Bandar Kajang

Foto 5.12

Kemudahan Masjid Di Bandar Baru Bangi

Foto 5.13

Kemudahan Masjid Di Bandar Kajang

Foto 5.14

Kemudahan Perpustakaan Di Bandar Baru Bangi

xvii

xviii

kata pengantar
Allahamdulliah, dengan Izin serta taufiq dan hidayah dariNya dapat saya
menyelesaikan penulisan buku ini dalam tempoh seperti yang dirancangkan.
Dalam membicarakan aspek kualiti hidup masyarakat di bandar, buku ini
memilih untuk memberi perhatian terhadap tempat tinggal dan kaitannya
dengan kualiti hidup penduduk di bandar, yang merupakan satu konotasi
yang jelas berkaitan dengan kesejahteraan masyarakat di dalamnya.
Isu perbandaran dan kelestarian yang semakin mendapat perhatian dan
diperdebatkan hari ini adalah isu kualiti hidup dan kesejahteraan bandar
sebagai suatu tempat tinggal, dan bukan sahaja sebagai tempat bekerja dan
menjalankan perniagaan serta perkhidmatan.

Banyak usaha-usaha dan kajian yang telah dijalankan baik di peringkat
negara mahupun luar negara dalam menangani isu-isu persekitaran.
Keadaan ini telah memangkinkan kefahaman di kalangan pengaji yang
berminat terhadap proses perbandaran itu sendiri. Walau bagaimanapun,
usaha-usaha sebegini tidah seharusnya, terbatas kepada kajian dan mereka
yang berminat terhadap bidang pengurusan persekitaran sahaja. Bahkan,
ianya perlu diwar-warkan juga kepada pengkaji dalam disiplin lain dan
seterusnya kepada masyarakat umum, agar kefahaman dalam bidang ini
dapat ditingkatkan.

Buku ini menumpukan kepada tempat tinggal manusia dan kualiti
hidup, yang seharusnya perlu diberi perhatian. Tempat tinggal yang
diasaskan dengan bangunan rumah, turut juga menyediakan segala
kemudahan ekonomi, sosial, infrastruktur dan sebagainya. Penduduk
juga mempunyai aras ketersampaian yang tinggi untuk mendapatkan
kemudahan yang disediakan di persekitaran mereka. Tempat tinggal
adalah, pentas di mana penghuninya dapat menjalankan pelbagai aktiviti
bagi memenuhi keperluan fizikal dan sosial manusia. Keadaan rumah
yang dihuni oleh penduduk seharusnya selesa dari aspek suhu dalaman
dan luaran. Keselesaan ini amat penting memandangkan manusia lebih
banyak menghabiskan masa berada di dalam bangunan rumah berbanding
di luar. Justeru, aspek keselesaan terma perlu dititikberatkan bagi
memastikan keselesaan fisiologi manusia turut dipenuhi. Konsep tempat

xix

tinggal dan kualiti hidup itu sendiri telah berkembang dari masa ke masa
bagi memenuhi tuntutan keperluan dan kehendak masyarakat sejagat.
Adalah diharapkan buku ini dapat mengisi kelohongan ilmu dalam usaha
melakukan perubahan bandar oleh masyarakat dalam mendapat kualiti
hidup yang baik bagi memenuhi keperluan psikologi dan sosiologi
manusia.

Semoga usaha yang dilakukan melalui penulisan buku ini dapat
dimanfaatkan bukan sahaja kepada para pelajar di peringkat universiti
malahan juga para perancang, pembuat dasar dan keputusan, orang
perseorangan dan masyarakat yang berminat dalam isu-isu pembangunan
dan kualiti hidup di bandar.

Di kesempatan ini juga, penulis dengan berbesar hati merakamkan
setinggi-tinggi penghargaan dan terima kasih kepada Penerbit UTHM
yang telah banyak membantu bagi mempercepatkan proses penerbitan
buku ini. Juga penuliskan tintakan ribuan terima kasih kepada panel
penilai manuskrip buku ini yang telah banyak memberi komen dan
komentar yang membina demi memantapkan lagi persembahan buku ini.
Penulis juga ingin merakamkan penghargaan terima kasih kepada YBhg.
Prof. Dr. Jamaluddin Md. Jahi dan YBhg. Prof Emeratus Dato Dr. Abdul
Latif Mohamad dan Prof. Dr. Abd. Rahim Md. Nor kerana sudi memberi
nasihat dan teguran serta menjadi Idola bagi penulis. Kepada temanteman di FPTPK, terima kasih kerana sering memberi bimbingan dan
memotivasikan diri penulis. Kepada semua yang disebutkan, sekali lagi
penulis rakamkan ribuan terima kasih. Sesungguhnya segala kelemahan
dan kekurangan yang terdapat di dalam buku ini adalah dari penulis
sendiri kerana sesungguhnya yang terbaik itu adalah datangnya dari Allah
S.W.T jua.

HARYATI SHAFII
Jabatan Pengurusan Binaan Dan Harta Tanah
Fakulti Pengurusan Teknologi, Perniagaan Dan Keusahawanan
Universiti Tun Hussein Onn Malaysia
Parit Raja, Batu Pahat Johor

xx

penghargaan
Setinggi-tinggi kesyukuran ke hadrat Allah S.W.T dan selawat ke atas Junjungan Nabi Muhammad, ahli keluarga dan para sahabat, kerana dengan
izinNya, buku ini telah berjaya disiapkan seperti yang dirancang.
Ribuan terima kasih penulis tintakan buat Ayahanda dan Bonda yang
sentiasa mendoakan kejayaan, suami- Zakila Abd Rahman dan anak-anak
Nisaa Farha, Ahmad Mustaqeem dan Ahmad Al Muktafi, sebagai sumber
inspirasi-terima kasih kerana memahami.

Kepada Dekan, semua sahabat, terutama di FPTPK (UTHM) terima
kasih kerana sudi memotivasikan diri ini.

FIRMAN ALLAH;
Janganlah kamu bersikap lemah dan janganlah (pula) kamu bersedih
hati. Pada hal kamulah orang-orang yang paling tinggi (darjatnya) jika
kamu orang-orang beriman.
Maka telah Kami perkenankan doanya dan menyelamatkannya daripada kedukaan dan demikianlah kami selamatkan orang-orang yang
beriman.
Surah Al-Anbiya Ayat 88.

xxi

xxii

biodata penulis
Penulis dilahirkan pada 24 Januari 1976 di Pasir
Mas, Kelantan. Mendapat pendidikan awal dari
Sek. Men. Sultan Ibrahim 2 dan seterusnya
ke Tingkatan Enam di Sek. Men. Sultan
Ibrahim 1, Pasir Mas Kelantan. Kemudiannya,
penulis melanjutkan pendidikan di peringkat
Ijazah Sarjana Muda dalam bidang Geografi
Fizikal (Major) dan Sains Politik (Minor),
Ijazah Sarjana, Ijazah Doktor Falsafah dalam
Bidang Pengurusan Persekitaran di Universiti
Kebangsaan Malaysia.

Penulis sekarang bertugas sebagai
Pensyarah di Jabatan Pengurusan Binaan dan Harta Tanah, Fakulti
Pengurusan Teknologi, Perniagaan dan Keusahawanan, Universiti Tun
Hussein Onn Malaysia, Johor. Bertanggungjawab mengajar kursus
Pengurusan Alam Sekitar, Pengurusan Kewangan Pembinaan, Pengurusan
Keselamatan Pembinaan dan Projek Sarjana Muda.

xxiii

xxiv