Energetske metode

Vlatko Doleek, Mainski fakultet Sarajevo

Energetske metode, koje su zasnovane na deformacionom radu i koje polaze od
Klapejronove (Clapeyron), Betijeve (Betti) i Maksvelove (Maxwell) teoreme, mogu se
koristiti:
- za odreivanje pomjeranja taaka vrstog tijela koje se pri djelovanju optereenja
deformie, a to su Kastiljanova (Castiglian) metoda, Maksvel-Morova (MaxvellMohr) metoda i Vereaginova metoda;
- za rjeavanje statiki neodreenih problema, to se svodi na odreivanje
pomjeranja na mjestima veze;
- za prouavanje stabilnosti konstrukcije, tj. metodom Relija (Rayleigh) odreuje se
kritina sila izvijanja;
- za razliite aproksimativne metode analize problema deformacije elastinog tijela,
gdje se koristi varijacioni raun, tj. princip virtualnih pomjeranja i princip
virtualnih napona, koji dovode do teoreme o minimumu ukupne potencijalne
energije. Tu spadaju Reli-Ricova (Rayleigh-Ritz) priblina metoda za rjeavanje
problema teorije elastinosti i numerika metoda, metoda konanih elemenata,
koja predstavlja posebnu varijantu Ricove metode.
10.1. Klapejronova (Clapeyron) teorema o deformacionom radu
vrsto tijelo koje je izloeno dejstvu vanjskih, aktivnih sila mijenja oblik i zapreminu (slika
10.1.). Kada je onemogueno pomjeranje tijela kao cjeline, a pomjeranja taaka tijela usljed
1

deformacije su mala (statiko optereenje) i kada nema promjene njegove temperature,

nema promjene kinetike i toplotne energije. Tada je rad vanjskih sila jednak radu
unutarnjih sila, sila elastinog otpora tijela, koje su pasivne sile, tj. jednak je
deformacionom radu. Dakle, na osnovu zakona o ouvanju energije moe se pisati:

W Wd

(10.1)

Fi

F2

Fn

F1

Slika 10.1. Nepomino tijelo izloeno dejstvu

vanjskih sila

Poto je usvojeno da je materijal tijela idealno elastian (poglavlje 1.9), to se rad vanjskih
sila koji je akumuliran u napregnutom tijelu, moe vratiti postepenim rastereenjem istog.
U prvom dijelu ove knjige izvedeni su izrazi za deformacioni rad za svaku pojedinu vrstu
naprezanja. Tako je rad vanjskih sila kod aksijalnog naprezanja dat izrazom (4.49):

Fl
2

(10.2)

i jednak je radu unutarnjih sila (izraz 4.50):

Wd

V W .
2

(10.3)
Dakle, rad je dat kao polovica umnoka sile i njoj odgovarajue deformacije ili napona i
dilatacije.
U opem sluaju je rad:

Wd

1
Q ,
2

(10.4)

gdje Q moe biti sila ili moment sile i naziva se generalisana sila, a je odgovarajua
deformacija, linijsko ili ugaono pomjeranje i to je generalisana deformacija. Dakle, rad
generalisane sile na deformaciji vrstog tijela u podruju linearne elastinosti jednak je
polovici umnoka iz generalisane sile i njoj odgovarajueg generalisanog pomjeranja.
Izraz (10.4) izraava Klapejronovu teoremu o deformacionom radu koja glasi:
2

Pri statikom optereenju rad vanjskih sila jednak je polovici vrijednosti koju bi imao da je
sila od poetka djelovala u punom iznosu.
Klapejronova teorema u opem sluaju moe se napisati:
Wd

1
2

Qi i

i 1

(10.5)
tj. ukupni deformacioni rad jednak je zbiru meusobno nezavisnih radova svake od
generalisanih sila. To znai da svaka od sila vri rad samo na pomjeranju koje njoj
odgovara. Ako to nije sluaj, tada se deformacioni radovi od zajednikog dejstva vie sila
ne mogu jednostavno algebarski sabrati, jer pri zajednikom dejstvu sila svaka od njih vri
rad na pomjeranjima koja nastaju usljed dejstva onih drugih sila. Moe se rei da je tada i
pomjeranje napadne take sile Qi u pravcu te sile, ali usljed djelovanja svih sila koje
napadaju tijelo.
Deformacioni rad ili energija deformacije moe se dati samo u funkciji odgovarajueg
optereenja, koritenjem linearne zavisnosti izmeu optereenja i deformacije, koja
odgovara tom optereenju (materijal je linearno elastian). Ti izrazi, za pojedine vrste
naprezanja, su izvedeni u prvom dijelu ove knjige i
-

pri aksijalnom naprezanju deformacioni rad je dat izrazom (4.49), a uz izraz (4.9)
dobija se izraz (10.6), tj.:

Wd

Fl F Fl
F 2l
,

2
2 EA 2 EA

(10.6)

gdje je F aksijalna sila i ako ona nije konstantna du nosaa deformacioni rad je:

Wd

1
2

Fa2 dz
.
EA

(10.7)

E je modul elastinosti, A povrina poprenog presjeka, l duina tapa.

-

pri smicanju deformacioni rad je dat izrazom (5.19), a uz izraze (5.16) i (5.17)
dobija se izraz (10.8), tj.:

Wd

V
FFVl
F 2l
,

2
2 AGAl 2GA

(10.8)

gdje je F transverzalna sila i ako ona nije konstantna du nosaa deformacioni rad je:

Wd

1
2

Ft 2 dz
GA

(10.9)
G je modul smicanja.
-

pri uvijanju deformacioni rad je dat izrazom (6.27), a uz izraz (6.10) za ugao
uvijanja dobija se izraz (10.10), tj.:

Wd

M t M t M t l M t 2 l

,
2
2GI o
2GI o
(10.10)

a kada moment uvijanja nije konstantan du nosaa bie:

Wd

1
2

M t2 dz
.
GI o

(10.11)

Io je polarni moment inercije povrine.

-

pri savijanju silama deformacioni rad je dat izrazom (7.86), tj.:

Wd

1
2

M x2 dz

EI x
2

Ft 2 dz
,
GA

(10.12)
gdje je Ix aksijalni moment inercije povrine, a je smicajni koeficijent.
Ukoliko na nosa djeluju aksijalne i transverzalne sile, momenti savijanja oko osa x i y i
moment uvijanja, ukupni deformacioni rad za sloenu konstrukciju, koja se sastoji iz n
pravih dijelova, jednak je:
Wd W
1

i 1

li

1
2

i 1

li

M z2 dz
GI o

Fz2 dz 1

EA
2
1

i 1

i 1

li

li

M x2 dz 1

EI x
2

Fx2 dz

GA
2

i 1

li

i 1

li

M y2 dz
EI y

Fy2 dz
y
GA.

(10.13)

Deformacioni rad uzdunih (aksijalnih) i poprenih (transverzalnih) sila se moe zanemariti

u odnosu na deformacioni rad momenta savijanja kod grednih nosaa. Deformacioni rad
momenta uvijanja je istog reda veliine kao deformacioni rad momenta savijanja. Tanost
ovih konstatacija je pokazana na primjeru elinog nosaa (=0,3), krunog poprenog
presjeka, koji je izloen djelovanju aksijalne i transverzalne sile, momenta savijanja i
4

momenta uvijanja (slika 10.2, Fz = F, Fy = F, Mx = Fl = M, Mz = M). Pretpostavljeno je da je

odnos prenika i duine nosaa
=1,1.

D
1

. Za kruni popreni presjek smicajni koeficijent

l
10

Slika 10.2. Nosa krunog poprenog presjeka izloen djelovanju aksijalne i transverzalne
sile, momenta savijanja i uvijanja

Ft 2 l
Fz2 l
, transverzalne sile je WdF
,
t
2 EA
2GA
M x2 l
M z2 l

, a momenta uvijanja je WdM z

. Kolinici
2 EI x
2GI o

Deformacioni rad aksijalne sile je WdF

a
momenta savijanja je WdM x
ovih radova su:

Wd F

Wd M

(a)

Wd F

Wd M

F 2l
2
1 D
2 ED
2 2
F l l 16 16 l
2 ED 4

1 1

16 10

1
0 ,000625 ,
1600

F 2 l
2
ED 2 E 2( 1 ) D
2
GD

2 2

16 E
F l l 16 16 Gl 2
l
2 ED 4

jer je modul klizanja G

( 1 ) D

8
l

E
, pa se dobija:
2( 1 )

Wd F

Wd M

1,1( 1 0 ,3 ) 1

8
10

0 ,0017875 ,

(b)

Wd M
Wd M

z
x

M 2l
2GI o
2

M l
2 EI x

EI x 2( 1 )
1 1,3 ,
E2I x

(c)
jer je polarni moment inercije povrine Io = 2Ix.
Dakle, iz (a) i (b) se vidi da se deformacioni rad aksijalnih i transverzalnih sila moe
zanemariti u odnosu na deformacioni rad momenta savijanja, ali ne i deformacioni rad
momenta uvijanja, izraz (c).

10.2. Betijeva (Betti) teorema o uzajamnosti radova

Pri savijanju silama, zanemarujui uticaj smicanja, deformacija grede se javlja u vidu ugiba
f, tj. dolazi do pomjeranja teita poprenog presjeka u pravcu dejstva sile (slika 10.3). Rad
sile se rauna prema (10.14):

W
f

A
C

1
Ff .
2

(10.14)
B

Slika 10.3. Greda izloena djelovanju sile F

f1
C1
F1

f2

C2
F2

Slika 10.4. Greda izloena djelovanju

dvije sile

Ako je elastina greda AB izloena djelovanju dvije koncentrisane sile F 1 i F2 (slika 10.4.),
tada one uzrokuju istu vrstu deformacije, ugibe f 1 i f2. Ukupni deformacioni rad ne moe se
raunati kao zbir radova od pojedinanog djelovanja sila F1 i F2, jer se javlja dodatni lan,
koji je posljedica uzajamnog djelovanja tih optereenja. Naime, kada pone djelovati sila F 2
dolazi do dopunskih pomjeranja taaka, koja su na osnovu principa superpozicije
optereenja (poglavlje 1.9.) nezavisna od djelovanja sile F 1. Da bi se naao ukupni
deformacioni rad pretpostavi se da prvo djeluje sila F1 i da lagano raste od nule do konane

1
F1 f11 (slika 10.5.b),
2
a deformisani oblik grede prikazan je na slici 10.5.a. Zatim djeluje sila F 2, koja takoe
vrijednosti (statiko optereenje, slika 10.5.a). Njen rad je W11

lagano raste od nule do konane vrijednosti. Deformisani oblik grede je prikazan na slici

1
F2 f 22 (slika 10.5.d). Zbog dopunskih
2
pomjeranja f12 u presjeku 1 od sile F2 (u f12 prvi indeks odgovara mjestu, a drugi indeks sili
koja uzrokuje to pomjeranje), sila F1 vri rad W12. Taj rad je W12 = F1f12, jer je sila dostigla
1
konanu vrijednost i nema
u izrazu (slika 10.5.b). Ukupni rad je:
2
1
1
W W11 W22 W12 F1 f 11 F2 f 22 F1 f12 .
2
2
(10.15)
10.5.c. Deformacioni rad te sile je W22

F
F1
A

f21

f11
C1

B
C2

F1

O
f11

f12

F1

C1

C2
C2

c)

b)

C1

f12

C1

f1

a)

C1

B
f22

F2

F2
C2

O
d)

f
f22

f21

C2

f2

Slika 10.5.

a) Deformisani oblik grede izloene djelovanju sile F1

b) Dijagram deformacionog rada sile F1
c) Deformisani oblik grede nakon djelovanja i sile F2
d) Dijagram deformacionog rada sile F2

Nakon ovoga se pretpostavi obrnuta situacija. Prvo djeluje sila F 2 i rad je W22, a zatim
djeluje sila F1 i njen rad je W11. U ovom sluaju dopunski rad vri sila F 2, koja je dostigla
konanu vrijednost, na pomjeranju f21 uzrokovanom djelovanjem sile F1 i taj rad je W21 =
F2f21 (slika 10.6.). Ukupni rad je:

W W22 W11 W21

1
1
F2 f 22 F1 f11 F2 f 21 .
2
2

(10.16)
F

F2

f22

f12
C1

B
O

C2

F2

C2

f22

f21

C2

f2

a)
b)
F
F1
C1

A
f11

C1

C2
C2

F1

B
f21
F2

c)

f12

C1

f11

C1

f1
d)

Slika 10.6. a) Deformisani oblik grede izloene djelovanju sile F2

b) Dijagram deformacionog rada sile F2
c) Deformisani oblik grede nakon djelovanja i sile F1
d) Dijagram deformacionog rada sile F1
Poto je ukupni rad neovisan o redosljedu nanoenja optereenja, moraju radovi dati
izrazima (10.15) i (10.16) biti jednaki, tj.:

W11 W22 W12 W22 W11 W21 .

(10.17)
Iz (10.17) se dobija:

W12 W21 ; F1 f 12 F2 f 21 ,
(10.18)
ili openito
Fi f ij F j f ji .

(10.19)

Izraz (10.19) predstavlja Betijevu teoremu o uzajamnosti radova:

Rad prve sile na pomjeranju u njenom pravcu izazvanom djelovanjem druge sile jednak je
radu druge sile na pomjeranju u njenom pravcu izazvanom djelovanjem prve sile.
Ova teorema vrijedi kada vrijedi princip superpozicije optereenja i kada su pomjeranja f ij i
fji medjusobno nezavisna.
10.3. Maksvelova (Maxwell) teorema o uzajamnosti elastinih pomjeranja
Maksvelova teorema se moe dobiti kao poseban sluaj Betijeve teoreme kada se sile F i i Fj
zamijene jedininim silama. Uvodi se pojam uticajni koeficijent elastinosti ij (Maksvelov
uticajni koeficijent), koji predstavlja pomjeranje napadne take N i u pravcu djelovanja sile
Fi uzrokovano djelovanjem jedinine sile F j =1, koja djeluje u taki Nj (slika 10.7.).

Fj 1

Fi 1
Ni

ij ji
lj l
i

Nj

Slika 10.7. Pomjeranja napadnih taaka sila Fi i Fj

uzrokovana djelovanjem jedininih sila

Pomjeranja fij i fji uzrokovana stvarnim silama su:

f ij ij F j ;

f ji ji Fi .

(10.20)
Polazei od Betijeve teoreme (10.19) uz (10.20) dobija se:
Fi ij F j F j ji Fi ,
9

odakle je

ij ji .

(10.21)

Jednakost (10.21) predstavlja Maksvelovu teoremu o uzajamnosti elastinih pomjeranja,

koja glasi:
Ako na tijelo djeluju dvije jedinine sile Fi 1 i F j 1 u takama Ni i Nj, tada je
pomjeranje ij napadne take sile Fi u pravcu njenog djelovanja uzrokovano djelovanjem
sile F j jednako pomjeranju ji napadne take sile F j u pravcu njenog djelovanja
uzrokovano djelovanjem sile Fi .
Iz izraza (10.20) je jasno da je pomjeranje linearno ovisno od sile. Dakle, pomjeranje
napadne take i-te sile usljed djelovanja svih n sila (F 1, F2, , Fn) na idealno elastino tijelo
je:
f i i1 F1 i 2 F2 ... in Fn

ij F j

j 1

(10.22)
Deformacioni rad je prema (10.14) za n sila, uz koritenje izraza (10.22), dat izrazom
(10.23):
Wd

1
2

i 1

Fi f i

1
2

i 1

j 1

ij Fi F j

(10.23)

Ako na tijelo djeluju, npr. tri sile, pomjeranja napadnih taaka sila su:

f 1 11 F1 12 F2 13 F3 ,

f 2 21 F1 22 F2 23 F3 ,

(10.24)

f 3 31 F1 32 F2 33 F3 ,
a rad je:

Wd

1
11 F12 2 12 F1 F2 2 13 F1 F3 22 F22 2 23 F2 F3 33 F32
2

. (10.25)
Iz izraza (10.25) se vidi da je rad homogena kvadratna forma od sila.
Deformacioni rad se moe dati i u funkciji pomjeranja. Tada se koristi linearna ovisnost sile
od ugiba (10.26), koja se dobija rjeavanjem sistema jednaina (10.22) po silama, pa je:

10

Fi

ij f j .

(10.26)

j 1

Deformacioni rad je:

Wd

1
2

i 1

j 1

ij f i f j ,

(10.27)
gdje su ij Maksvelovi dualni koeficijenti pomjeranja i za njih vai da je:
ij ji .

(10.28)

10.4. Kastiljanova (Castiglian) teorema

Kastiljanova teorema je zasnovana na deformacionom radu. Pretpostavlja se da je elastini
gredni nosa optereen silama F1 i F2 (slika 10.8.). Deformacioni rad jednak je:

Wd1

1
1
F1 f 1 F2 f 2 ,
2
2

(10.29)
gdje su f1 i f2 ugibi nastali usljed zajednikog djelovanja sila F 1 i F2. Naime, ukupna
pomjeranja su (slike 10.5.c i 10.6.c)

f 1 f 11 f 12 ;

f 2 f 22 f 21

(10.30)

i kada se uvrste u (10.29) dobija se:

Wd1

1
1
F1 f 11 f 12 F2 f 22 f 21 ,
2
2

Wd1

1
1
1
1
F1 f 11 F2 f 22 F1 f 12 F2 f 21 ,
2
2
2
2

odnosno

a kako je prema Betijevoj teoremi:

F1 f 12 F2 f 21
slijedi izraz (10.15),

Wd1

1
1
F1 f 11 F2 f 22 F1 f 12 ,
2
2
11

koji je dobiven kada prvo djeluje sila F1. Ovim je dokazana tanost izraza (10.29).
d

F1
F2
A
B
a)
A

df1
F1

f1

f2
II

F2

Slika 10.8. a) Deformacija grede

optereene silama i ,
a zatim silom d
B

b) Deformacija grede
optereene silom d, a
zatim silama i

df1
f1

b)

f2

III
II

Ako se greda AB dodatno optereti na mjestu djelovanja sile F 1 optereenjem dF1, ona e
poprimiti novi oblik II (crtkana linija), a rad e biti:

Wd 2 Wd 1

1
dF1df 1 F1df 1 F2 df 2
2

(10.31)
Uz zadnja dva sabirka u izrazu (10.31) nema

1
, jer su sile F1 i F2 dostigle konanu
2

vrijednost.
Poto je ukupni rad neovisan o redosljedu nanoenja optereenja, to se moe promatrati
obrnuta situacija, tj. da prvo djeluje sila dF1, a zatim sile F1 i F2. Tada je rad:

Wd 2

1
1
1
dF1df 1 F1 f 1 F2 f 2 dF1 f 1 .
2
2
2

(10.32)
Izjednaavanjem izraza (10.31) i (10.32) dobija se:

1
1
1
1
1
1
F1 f 1 F2 f 2 dF1df 1 F1df 1 F2 df 2 dF1df 1 F1 f1 F2 f 2 dF1 f1
2
2
2
2
2
2
,
odnosno
2

F1df1 F2 df 2 dF1 f1 ;

dF1 f 1

i 1

(10.33)
12

Fi df i .

Fi df i je dodatni rad vanjskih sila na dodatnim pomjeranjima i on je posljedica

i 1

prirataja deformacionog rada zbog prirataja jedne od sila. Zato se moe pisati:

dF1 f1

Wd
dF1 ,
F1

odakle je

f1

Wd
.
F1

(10.34)

Za sluaj grednog nosaa optereenog silama F1, F2, ..., Fi, Fn (slika 10.9.a), deformisani
oblik nosaa dat je na slici 10.9.b. Ako se pretpostavi da je jedna od sila F i poveana za
malu vrijednost dFi dobie se da je:

fi

Wd
,
Fi

(10.35)

gdje je Wd ukupni deformacioni rad uzrokovan svim optereenjima.

F2

F1

Fi

Fn
B

f1
a
)

f2

Slika 10.9. a) Greda optereena sa n sila

b) Deformisani oblik grede

fi

fn

b
)

Ako je optereenje spreg sila bie:

Wd
,
M i

(10.36)

gdje je i ugaono pomjeranje u presjeku i.

Izrazi (10.35) i (10.36) predstavljaju prvu Kastiljanovu teoremu koja glasi:
Ako se deformacioni rad izrazi kao kvadratna forma napadnih sila, tada je parcijalni izvod
rada po jednoj od sila jednak projekciji pomjeranja njene napadne take na pravac njene
napadne linije.

13

Primjenom Kastiljanove teoreme mogu se nai pomjeranja, linijska ili ugaona, na mjestu
djelovanja sile, odnosno sprega. Ako na mjestu gdje se eli nai pomjeranje ne djeluje
optereenje, potrebno je dodati fiktivno optereenje koje se izjednai s nulom nakon to se
nau izvodi.
Deformacioni rad se moe izraziti i preko pomjeranja. Ako se promijeni samo pomjeranje f i
za vrijednost dfi, tada se moe nai prirataj deformacionog rada usljed prirataja
pomjeranja i on iznosi:

Wd
df i
f i

dWd
(10.37)

i jednak je dodatnom radu vanjskih sila na tom dodatnom pomjeranju:

Fi df i
odnosno

Fi

Wd
df i ,
f i

Wd
.
f i

(10.38)

Izraz (10.38) predstavlja drugu Kastiljanovu teoremu koja glasi:

Ako se deformacioni rad izrazi kao kvadratna forma projekcija pomjeranja napadnih
taaka sila na pravce napadnih linija, tada je parcijalni izvod rada po projekciji
pomjeranja jednak odgovarajuoj sili.
Uopeno rad se moe napisati:
Wd

1
2

Fi f i

i 1

1
2

i 1

j 1

Fi F j ij

1
2

i 1

j 1

f i f j ij ,

(10.39)
a
Wd

Fi
Wd

f i

fi ,

(10.40)

ij f j Fi ,

(10.41)

ij F j

j 1
n

j 1

ili

Wd
;
Q
(10.42)
14

Wd
Q,

gdje su Q i respektivno generalisana sila i generalisano pomjeranje.

Kada je deformacioni rad dat izrazom (10.13) dobija se pomjeranje:
fi

Wd

Fi

i 1

li

i 1

li

M x M x
dz
EI x Fi

Fz Fz
dz
EA Fi

i 1

li

M y M y
EI y Fi

x Fx Fx
dz
GA Fi

i 1

li

dz

i 1

i 1

li

y Fy Fy

li

GA Fi

M z M z
dz
GI o Fi

(1

dz .

0.43)
Pri savijanju silama grednog nosaa, ako se zanemari deformacioni rad transverzalnih sila,
bie ugib i nagib elastine linije u presjeku i, tj. ugib ose grede u taki u kojoj djeluje
optereenje i ugao rotacije poprenog presjeka na istom mjestu:
f i f ( Fi )

Wd

Fi

i 1

1
EI x

li

Mx

M x
dz ,
Fi

(10.44)

i ( Mi )

Wd

M i

i 1

1
EI x

li

Mx

M x
dz ,
M i

(10.45)

gdje je EIx = const.

10.5. Maksvel Morova (Maxwell-Mohr) metoda
Maksvel-Morova metoda je uprotena Kastiljanova metoda. Ona se koristi za odreivanje
pomjeranja odreene take konstruktivnog elementa izloenog djelovanju sila i/ili
spregova. Primjenom ove metode, pri raunanju pomjeranja, integrira se proizvod
presjene sile i parcijalnog izvoda presjene sile po stvarnoj ili fiktivnoj sili na tom mjestu.
Taj parcijalni izvod predstavlja jedininu presjenu silu na mjestu gdje se trai pomjeranje.
Zato je ova metoda poznata i pod nazivom metoda jedininog optereenja.
Dakle, ako je potrebno nai pomjeranje napadne take i od koncentrisane sile Fi u njenom
pravcu (slika 10.10), potrebno je:
- nai izraze za presjene sile Mx, My, , Fy u presjeku z, pri emu se moe pisati da je:
Mx (F1, F2, , Fi, , Fn) = Mx (F1, F2, , Fi-1, Fi+1, , Fn) + Mx (Fi)

Fy (F1, F2, , Fi, , Fn) = Fy (F1, F2, , Fi-1, Fi+1, , Fn) + Fy (Fi).
- ukloniti vanjsko optereenje i u presjeku u kome se trai pomjeranje pretpostaviti da
djeluje jedinina sila Fi = 1 i zatim nai presjene sile u presjeku z, tj. M x , M y ,..., Fy .
- koristiti princip nezavisnosti djelovanja sila, koji omoguava da se pie da je:
15

M x Fi M x Fi ,..., Fy Fi Fy Fi ,

odakle slijedi:

Fy
M x
M x ,...,
Fy ,
Fi
Fi
(10.46)
to znai da je parcijalni izvod presjene sile po koncentrisanoj sili u pravcu koje se trai
pomjeranje jednak presjenoj sili od jedinine sile koja djeluje u tom presjeku.
- dobijene izraze staviti u izraz za pomjeranje (10.43) odreene take nosaa izloenog
djelovanju momenta savijanja i uvijanja, normalne i transverzalne sile i izvriti
integriranje i sabiranje:
n

fi

i 1

li

MxMx
dz
EI x

i 1

li

MyMy
EI y

dz ...

i 1

li

Fy Fy
GA

dz .

(10.47)
Broj sabiraka u (10.47) zavisi od broja polja u kojima se mijenjaju vrijednosti presjenih
sila ili eventualno odgovarajue krutosti.
Otpori oslonaca se raunaju i u funkciji od vanjskog optereenja i od jedininog
optereenja.
(q)

Fn

Fi

z
a)

Slika 10.10. Prostorni nosa optereen

sistemom vanjskih sila
jedininom silom na mjestu na kome se
trai pomjeranje

Fi 1

b)

Izraz (10.47) pokazuje da se raunanje pomjeranja svodi na mnoenje povrine od datog

optereenja (npr. momentne povrine) i od jedinine sile na mjestu na kome se trai
pomjeranje. Ako se trai ugaono pomjeranje na mjestu i zamisli se da djeluje jedinini
spreg M i 1 .

16

Ako na mjestu na kome se trai pomjeranje (linijsko ili ugaono) ne djeluje koncentrisana
sila (spreg) sve se uradi kao to je reeno, ali prije integracije fiktivna sila (spreg) se
izjednai s nulom.
Ova metoda se moe koristiti i za odreivanje pomjeranja odreenog vora k reetkastog
nosaa u pravcu sile Fk. To pomjeranje je:

Si Sili
,
EAi

i 1

(10.48)

gdje su Si sile u tapovima od stvarnog vanjskog optereenja, a Si su sile u tapovima od

fiktivne, jedinine sile koja djeluje u voru k u pravcu u kome se trai pomjeranje.
Znak pomjeranja take zavisi od smjera sile, pa zato jedininu silu treba birati da bude istog
smjera kao vanjska sila na mjestu gdje se pomjeranje trai.
Ova metoda se moe koristiti i kod krivih nosaa male krivine.
Metoda Maksvel-Mora se moe koristiti i za odreivanje pomjeranja taaka nosaa usljed
zagrijavanja (hlaenja). Tada se javlja ugaono pomjeranje koje je posljedica momenta
savijanja i izduenje (skraenje) koje je posljedica aksijalne sile. Dakle, pomjeranje je:

i 1

li

MxMx
dz
EI x

i 1

li

Fz Fz
dz ,
EA

(10.49)
a

M x dz
d ;
EI x

Fz dz
dz ,
EA

(10.50)

i to su ugaono pomjeranje dva susjedna presjeka elementa i izduenje (skraenje) elementa.

Ove promjene su prikazane na primjeru rama koji je zagrijan tako da je temperatura s
unutranje strane via od temperature s vanjske strane rama. Pretpostavljena je linearna
promjena temperature po visini poprenog presjeka, koji je simetrian u odnosu na
neutralnu osu (slika 10.11.).
T1
D
dT
D
C
D
T2
T1
T2 T1

z
A

B
a)

T2

dz
b)
17

Slika 10.11. a) Ram neravnomjerno zagrijan

b) Element rama prije i poslije zagrijavanja
Uvrtvaanjem (10.50) u (10.49) dobija se:

iT

i 1

M x dT

i 1

li

Fz ( dz )T .

li

(10.51)
Za linearnu promjenu temperature po visini poprenog presjeka je prema (4.18):

dz T

T2 T1
dz ; 2 ( dz )T T2 dz ; 1 dz T T1dz ,
2

(10.52)
gdje su T1 i T2 prirataji temperature u odnosu na temperaturu u nedeformisanom stanju, a
je koeficijent toplotnog irenja. Prema slici 10.11b i uz (10.52) je:

2 ( dz ) 1( dz )

T T
,
2
dT 2 2
2 1 dz
h
h
(10.53)
jer je za male uglove tg

d d
.

2
2

Sada je pomjeranje:

iT

i 1

M x

li

T2 T1
dz
h

i 1

li

Fz

T2 T1
dz .
2

(10.54)

Za reetkaste nosae, kod kojih je temperatura konstantna po visini poprenog presjeka i

du tapa, bie pomjeranje vora k usljed prirataja temperature u pravcu jedinine sile
Fk

k T

SiTli ,

(10.55)

i 1

gdje je li duina pojedinih tapova, a T je prirataj temperature.

10.6. Vereaginova metoda
Vereaginova metoda je grafoanalitika metoda koja se moe koristiti za odreivanje
pomjeranja kada je nosa prav ili se sastoji od pravih dijelova za koje su krutosti
18

konstantne. Prema ovoj metodi se Maksvel-Morovi integrali dobijaju konstrukcijom

dijagrama unutranjih sila od zadatog optereenja i od jedinine sile.
Ovom metodom se mogu rjeavati i prostorni nosai i tada se koristi svih est unutranjih
sila za odreivanje pomjeranja kao i kod Maksvel-Morove metode (izraz (10.47)).
Ako pomjeranje zavisi samo od momenta savijanja oko x ose, M x, tada se crtaju dijagrami
momenta savijanja Mx od zadatog optereenja i M x od jedininog optereenja (slika
10.12.). Ovaj drugi ima uvijek pravolinijski tok. Moe se pisati:

M x M x dz

M x a bz dz

aM x dz

zc

bM x zdz .

z
C

a)
z

dz

Mx

Slika 10.12. a) Dijagram momenta savijanja

od vanjskog optereenja

Mx
z
Mc
b)

b) Dijagram momenta savijanja

od jedinine sile

M x a bz

l
Mx

Mxdz = dA je elementarna povrina na dijagramu Mx (slika 10.12.a),

Mxzdz je statiki moment te povrine za osu Mx.
Sada e biti:
a

M x dz aA;

M x zdz bz c A ,

gdje je zc koordinata teita momentnog dijagrama od zadatog optereenja (slika 10.12.a).

M x M x dz aA bAzc A( a bz c ) AM c ,

gdje je M c ordinata dijagrama M x na rastojanju zc (slika 10.12.b).

Pomjeranje se rauna prema:
19

M x M x dz
AM c

.
EI x
EI x

(10.56)

Izraz (10.56) pokazuje da je pomjeranje u presjeku i jednako umnoku povrine momentnog

dijagrama od stvarnog optereenja i ordinate drugog dijagrama kroz teite povrine prvog
dijagrama.
Istim postupkom mogu se dobiti i ostali Meksvel-Morovi integrali.
Pri koritenju Vereaginove metode za odreivanje pomjeranja u presjeku i nekog nosaa
treba znati:
- ako su oba dijagrama pravolinijska tada je AM c AM C , tj. svejedno je da li
se mnoi povrina dijagrama momenta savijanja od vanjskog optereenja s
ordinatom iz dijagrama od jedinine sile a kroz teite prvog dijagrama ili obrnuto;
- ako je dijagram momenta sloenog oblika bie:

M x M x dz A1 M c 1 A2 M c 2 ... ,

tj. moe se rastaviti na vie jednostavnih povrina;

ako dijagram Mx lei s obje strane nosaa, a jedinini s jedne, tada se metoda
primjenjuje za svaki dio povrine posebno;
ako se dijagrami Mx i M x nalaze s raznih strana ose nosaa umnoak je
negativan;
ako se dijagram M x sastoji iz izlomljenih pravih linija potrebno ga je rastaviti na
dijelove na kojima je M x neprekidna funkcija konstantnog nagiba, a tako se
dijeli i dijagram Mx;
ako nosa ima razliite krutosti, ali konstantne na pojedinim dijelovima raspona,
treba dijagram Mx podijeliti na dijelove na kojima su krutosti konstantne.

10.7. Primjeri i zadaci

Primjer 10.1.
Dva tapa, jednake duine i poprenog presjeka, zglobno su vezana u taki B i optereena
teretom F = 0,5 kN, kako je pokazano na slici 10.13. Nai vertikalno pomjeranje take B
koritenjem Klapejronove teoreme o deformacionom radu.
Poznato je: E = 200 MPa, l = 0,5 m, A = 200 mm2.

450

B
20

Slika 10.13. tapna konstrukcija optereena

silom

Rjeenje:

S1

S2

Slika 10.13a. Sile u voru B

Iz statikih uslova ravnotee sila dobija se:

2
2
S1
S2
0 ; S1 S 2 ,
2
2

2
2
S2
F 0 ; S1 2 F .
2
2
Sile u tapovima su:
2
.
S1 S 2 F
2
S1

Deformacioni rad (unutranja energija) za svaki od tapova je prema izrazu (10.6.):

Wd 1

S12l
,
2 EA

a za dva tapa je:

Wd

S12l
F 2l
.

EA 2 EA

(a)

Ako se pretpostavi da optereenje lagano raste od nule do konane vrijednosti (statiko

optereenje), rad vanjske sile bie prema izrazu (10.4):

F
,
2

(b)

gdje je vertikalno pomjeranje take B.

Na osnovu zakona o ouvanju energije:

W Wd .

(c)

Nakon uvrtavanja (a) i (b) u (c) dobija se:

F
F 2l
,

2
2 EA

Fl
500 0 ,5

0 ,00625 m ,
EA 200 10 6 200 106
21

 6 ,25 mm .

Primjer 10.2.
Gredni nosa duine l = 2 m (E = 200 MPa, I x = 1500 cm4) optereen je silom F = 2 kN i
spregom M = 0,5 kNm prema slici 10.14. Nai ukupni deformacioni rad nastao pri
deformaciji grede i dokazati Betijevu i Maksvelovu teoremu o uzajamnosti radova, odnosno
pomjeranja.

M
F
A
B
Slika 10.14. Gredni nosa optereen silom i
spregom
l/2
l/2

Rjeenje:
Deformacioni rad je prema (10.15):

1
1
F1 f11 F2 f 22 F1 f12 ,
2
2
a u datom primjeru je:
Wd

1
1
Ff11 M 22 Ff12 .
2
2

Wd

(a)

Pomjeranja, linijska i ugaona se nalaze koritenjem Maksvel-Morove metode.

A
F
2

f11

z
B

F
2

1
2

z
B

1
2

Slika 10.15a. Odreivanje linijskog pomjeranja f11

Pomjeranje se rauna pomou izraza (10.47) i (10.46). Uzima se samo uticaj momenta
savijanja.
EIx = const.
n

f 11

i 1

22

li

MxMx
dz ;
EI x

Mx

M x
Fi

U presjecima 1-1 i 2-2 moment savijanja je (slika 10.15a.):

F
z
z; M 1 M 2 .
2
2

M1 M 2

f11

1
EI x

l/2

Fz 2
dz
4

l/2

Fz 2
Fl 3
dz

4
48 EI x

z
A

(b)

z
A

22

1
1
M
l
l
l
Slika 10.15b. Odreivanje ugaonog pomjeranja 22
Da bi se izraunalo ugaono pomjeranje 22 raunaju se momenti savijanja u presjeku 1-1
(slika 10.15b.):
M
l

M'

22

M
z;
l
l

1
EI x

z
.
l

M'
Mz 2

Ml
3 EI x

dz

A
f12

M
l

(c)

M
l

1
2

z
B

1
2

Slika 10.15c. Odreivanje linijskog pomjeranja f12

Linijsko pomjeranje f12 se rauna prema slici 10.15c.:

M ' '1

f12

M
z;
l

EI x

l/2

M ' '2

M
zM;
l

Mz 2
dz
2l

1
z.
2

Ml 2
M
z
z M dz
16 EI x
l
2

l/2

M ' '1 M ' '2

23

Pomjeranje f12 se uzima s negativnim predznakom, jer moment pomjera napadnu taku sile
u njenom negativnom smjeru, tj.:

f 12

Ml 2
16 EI x

(d)
Uvrtavanjem izraza (b), (c) i (d) u (a) dobija se:

Wd

1
Fl 3
1
Ml
Ml 2
F
M
F
.
2 48 EI x 2
3 EI x
16 EI x

(e)
Ako bi prvo djelovao moment pa onda sila, deformacioni rad bi bio:

Wd
z

1
1
M 22 Ff11 M 21 .
2
2

A
F
2

21

B
2

(f)

F
2

1
l

1
l/2

B
1
l

Slika 10.15d. Odreivanje ugaonog pomjeranja 21

Ugaono pomjeranje 21 se rauna prema slici 10.15d.:

M ' ' '1 M ' ' '2

21

EI x

l/2

F
z;
2

M ' ' '1

Fz 2
dz
2l

l/2

1
z;
l

M ' ' '2 1

1
z.
l

F
z
Fl 2
z 1 dz
2
l
16 EI x

Pomjeranje 21 se uzima s negativnim predznakom, jer je ugao okretanja u presjeku

djelovanja momenta, uzrokovan silom F, u njegovom negativnom smjeru, tj.:

21

Fl 2
16 EI x

(g)
Uvrtavanjem izraza (c), (b) i (g) u (f) dobija se:
24

Wd

1
Ml
1
Fl 3
Fl 2
M
F
M
.
2
3 EI x 2 48 EI x
16 EI x

(h)
Izrazi (e) i (h) pokazuju da vrijedi Betijeva teorema o uzajamnosti radova, tj.:
Ml 2
Fl 2
F
M
.
16 EI x
16 EI x
(i)
Da bi se dokazala Maksvelova teorema o uzajamnosti pomjeranja, moraju se promatrati
dejstva jedininih sila, tj.: F = 1 i M = 1.
Iz (d) se dobija:

l2
,
16 EI x

12
(j)
a iz (g):

l2
.
16 EI x

21
(k)

Izrazi (j) i (k) pokazuju da je:

12 = 21 .
Deformacioni rad prema (e) je:

Wd

F 2l 3
M 2l
FMl 2 2 2 2 3 0 ,5 2 2 2 0 ,5 2 2

96 EI x 6 EI x 16 EI x 96 EI x
6 EI x
16 EI x

Wd

106
10 6

55 ,5 Nm
6 EI x 6 200 106 1500 10 8

106

Primjer 10.3.
Ram prema slici 10.16. optereen je ravnomjerno rasporeenim optereenjem po cijelom
rasponu od B do C. Nai horizontalno pomjeranje zgloba D pomou Kastiljanove teoreme.
Uzeti samo uticaj momenta savijanja.
q[N/m]
C

25
Slika 10.16. Ram optereen ravnomjerno
rasporeenim optereenjem q

D
L

Rjeenje:
Reakcije u osloncima A i D (slika 10.16.) se dobijaju iz statikih uslova ravnotee:

M A 0 ; FD L qL

L
0;
2

qL
,
2
qL
,
FA
2

FD

FV 0 ; FAV FD qL; FAV

FH 0 ; FAH 0 .

Da bi se nalo horizontalno pomjeranje zgloba D dodaje se generalisana sila Q. Ova ima za

posljedicu horizontalnu reakciju Q u osloncu A (slika 10.17.).
q[N/m]
QH
Q

QH
Q
qL/2

qL/2
QH

C
qL/2

QH

qL/2
Q
Slika 10.17. Sistem dobijen presjecanjem
rama u B i C i njegovim
oslobaanjem od veza u A i D

D
A
FAV = qL/2

Prema slici 10.17. u presjeku y je:

26

FD= qL/2

M
y ,
Q

M Qy ;

a u presjeku z je:
M QH

qL
qz 2
z
;
2
2

M
H .
Q

Horizontalno pomjeranje u D je prema (10.44.):

EI x

li

H
L
M
1
2
2 Qy dy
M
dz
Q
EI x
o
o

QH qL z qz Hdz .

2
2

Prije integriranja treba staviti Q = 0. Pomjeranje je:

1
EI x

3
qLH L2 qH L3

qL H .

2 2
2 3
12 EI x

Primjer 10.4.
Nosa oblika jedne etvrtine tankog krunog prstena, radijusa R, na jednom kraju je
ukljeten, a na drugom je optereen vertikalnom silom F (slika 10.18.). Odrediti vertikalno
pomjeranje take u kojoj djeluje sila F pomou Kastiljanove teoreme. Uzeti samo uticaj
momenta savijanja.

F
A
Slika 10.18. Zakrivljeni tap optereen silom
B
FR
F

Rjeenje:
Iz statikih uslova ravnotee reakcije u ukljetenju su (slika 10.18.):

Fi 0 ; FB F ; M B 0 ; M B FR .
U presjeku odreenom uglom bie:

M FR F ( R R cos ) FR cos ;

M
R cos .
F
27

Vertikalno pomjeranje take A prema izrazu (10.44.), je:

1
EI x

li

M
1
dz
Fi
EI x

/2

FR 2 cos 2 Rd

FR 3
,
4 EI x

jer je

n
cos d

1 cos 2 2 d (2 )
n
1

Primjer 10.5.
Maksvel-Morovom metodom odrediti vertikalno i horizontalno pomjeranje vora C
reetkastog nosaa (slika 10.19.) usljed djelovanja sile F = 20 kN u voru D. Poznato je:
E = 2 1011 Pa, A = 40 cm2.

3
2

C
8

1
3m

Slika 10.19. Reetkasti nosa optereen

silom

Rjeenje:

2
B

C
6 8

5
E

Slika 10.20a. Sile u tapovima od vanjskog

optereenja
D

Sile u tapovima od vanjskog optereenja se dobijaju postavljanjem uslova ravnotee sila

za vorove E, F, C i D (slika 10.20a.):

28

S1 S 2

2
2
S5 S4
0;
2
2

S2

2
2
S4
0 ,
2
2

S3 S4

2
2
S7 S6
0;
2
2

S4

2
2
S6
0 ,
2
2

(a)

S7 0 ; S 8 0 ;
2
0;
2

S 5 S6

S6

2
S8 F 0 .
2

Rjeavanjem sistema jednaina (a) dobijaju se sile u tapovima:

S1 3 F ;

S2

2F ;

S3 2 F ;

2
B

S4 2 F ;

FV 1
7

S5 F ;

6 8

2
D

S6

2F ;

F
4

S7 0 ;

7 FH 1
C
6 8
D

Slika 10.20. b) Sile u tapovima od jedinine sile

c) Sile u tapovima od jedinine sile
Sile u tapovima od jedinine sile F V 1 (slika 10.20.b) su:
2
2
2
2
S5 S4
0; S 2
S4
0 ,
2
2
2
2
2
2
2
2
S3 S4
S7 S 6
0; S 4
S6
0 ,
2
2
2
2
2
2
S 7 0; S 8 1 0 ; S 6
S 5 0; S 6
S8 0
2
2
S1 S2

(b)

Rjeavanjem sistema jednaina (b) dobija se:

S 1 3;

S2

2;

S 3 2;

S4 2;

S 5 1;

S6

2;

S 7 0;

S 8 1

.
Vertikalno pomjeranje take C se rauna pomou izraza (10.48):

i 1

S i S i li
1

EAi
EA

S i S i li ,

i 1

29

S8 0

10 3

60 ( 3 ) 3 28 ,4 1,42 4 ,26 40 2 6 ( 28 ,4 ) ( 1,42 )

2 10 11 40 10 4
4 ,26 ( 20 ) ( 1 ) 6 28 ,4 1,42 4 ,26 0 0 ),

CV

CV 2 ,07 10 3 m 2 ,07 mm .
Sile u tapovima od jedinine sile FH 1 (slika 10.20c.) su:
S7 1;

S3 1 .

Ostale sile su jednake nuli.

Iz izraza (10.48) dobija se:

CH

1
EA

S i S i li

i 1

10 3
2 10

11

40 10 4

40 1 6 0 ,3 10 3 m 0 ,3mm .

Primjer 10.6.
Armirano betonski ram, pravougaonog poprenog presjeka, hladi se po vanjskoj konturi, a
zagrijava po unutranjoj. Pad temperature je TV = -10C, a porast temperature je TU =
20C. Treba odrediti pomjeranje take B usljed ovih temperaturnih promjena.
Poznate su geometrijske karakteristike rama (slika 10.21.): h1 = 0,8m, h2 = 0,4m, H = 6m, L
= 8m i koeficijent toplotnog irenja = 1,2 10-5 1/K.
h1

h2
Slika 10.21. Ram izloen djelovanju toplote

A
L

Rjeenje:
Taka B se moe pomjerati samo u horizontalnom pravcu. To pomjeranje se rauna pomou
izraza (10.54.).

i 1

(a)
30

li

M x

T2 T1
dz
h

i 1

li

Fz

T2 T1
dz .
2

1
Slika 10.21a. Ram izloen djelovanju
jedinine sile

2
1

y
A

F 1

U datom primjeru (slika 10.21a.) izraz (a) poprima oblik (b), tj.:

h2

Tu TV 2

M 1dy

h1

Tu TV

M 2 dz

Tu TV

F2 dz

.(b)
Presjene sile od jedinine sile su:
M 1 y;

M2 H;

F2 1

a integrali su:
H

H2
;
2

M 1dy

1,2 10 5
6 2 1,2 10 5
20 10

20 10 2

( 20 10 ) 6 8 1,2 10 5
8
0 ,4
2
0 ,8
2

M 2 dz HL;

Fz dz L .

B 54 ,5 10 3 m 54 ,5 mm .
Primjer 10.7.
Za dati nosa i optereenje odrediti ukupno pomjeranje take C koritenjem Vereaginove
metode (slika 10.22.). Uzeti da je EIx = const.
q,N/m
A

Slika 10.22. Nosa optereen kontinualnim

optereenjem na rasponu AB

31

Rjeenje:
Pomjeranje take C se rauna prema izrazu (10.56):
MxMx
AM CA
C
dz
,
EI x
EI x

to znai da je potrebno nacrtati momentne dijagrame od stvarnog optereenja i od

jedinine sile (slika 10.23.).

ql 2
2

l
l

l
MF

MV

Mh

a)

b)

c)
1

Slika 10.23. a) Momentni dijagram od stvarnog optereenja

b) Momentni dijagram od jedinine sile u horizontalnom pravcu
c) Momentni dijagram od jedinine sile u vertikalnom pravcu

Na osnovu dijagrama na slici 10.23. dobija se:

Ch

1 1 ql 2
ql 3 h
lh
,
EI x 3 2
6 EI x

CV

1 1 ql 2 3
ql 4
l l
,
EI x 3 2 4
8 EI x

1 ql 2
l , a teite tog
3 2
dijagrama je na udaljenosti l (Prilog), pa ordinata iz dijagrama od jedinine sile, a kroz
jer je povrina momentnog dijagrama od stvarnog optereenja A

32

teite iz prvog dijagrama (slika 10.23.a) iznosi M CA h (slika 10.23.b), odnosno

3
M CA l (slika 10.23.c).
4
Ukupno pomjeranje take C je:
2
2
C Ch
CV

ql 3
2 EI x

h2 l 2
.

9 16

Zadatak 10.8.
Opruga se sastoji iz n namotaja ice prenika d namotanih oko cilindra prenika D i modula
klizanja G (slika 10.24.). Izraunati deformacioni rad opruge. Zanemariti deformacioni rad
smiue sile.
Pomou deformacionog rada nai deformaciju zavojne opruge.

M
R

Slika 10.24. Zavojna opruga

D
Rezultat:

Wd 4 n

F 2 D3

Gd 4

8 nFD 3
Gd 4

Zadatak 10.9.
Uporediti deformacione radove tapova krunog poprenog presjeka (slika 10.25.)
pretpostavljajui da su naponi jednoliko rasporeeni po povrinama presjeka tapova.

2d
d
l/4

33

a)

Slika 10.25. a) Aksijalno optereen tap krunog poprenog presjeka

b) Aksijalno optereen tap krunog poprenog presjeka sa uebljenjem
Rezultat:

Wdb : Wda 7 : l 6

Zadatak 10.10.

A=2A0

l/2

A=2A0

l/2

Uporediti deformacione radove za tri elina tapa, prikazana na slici 10.26., koji su
izloeni djelovanju aksijalne sile. Pretpostaviti da su naponi na krajevima sva tri tapa isti i
da iznose o.

A0

F2

F1

A0

1
F1
2

Slika 10.26. Aksijalno optereeni tapovi

Rezultat:

Wd 1 : Wd 2 : Wd 3 8 : 3 : 4

Zadatak 10.11.
Dvije grede, pravougaonog poprenog presjeka, jednake duine L i od istog materijala
(slika 10.27.) izloene su djelovanju sile F. U prvom sluaju debljina grede (h 1) je
34

h1

0.8 h2

L/2

L/2

L/2

h2

konstantna, a u drugom je debljina grede (h 2) na sredini smanjena za 20%. Maksimalni

napon za obje grede treba da bude isti. Nai odnos deformacionih radova, ako se uzme u
obzir samo uticaj momenta savijanja.

F
F

L/2

Slika 10.27. Grede izloene djelovanju sile F

Rezultat:

Wd 2 : Wd 1 0 ,512
Zadatak 10.12.
Sistem od dva prizmatina tapa iste duine, istog poprenog presjeka i od istog materijala
(l, A, E), prikazan na slici 10.28., optereen je silom F. Odrediti vertikalno i horizontalno
pomjeranje zgloba A primjenom Kastiljanove teoreme.
B
60 0

l, A, E
A

60 0

Slika 10.28. tapna konstrukcija optereena

silom

l, A, E

Rezultat:

2 Fl
; H 0
AE

Zadatak 10.13.
Greda AB (slika 10.29.) optereena je kontinuiranim optereenjem q = 0,5 kN/m i
koncentrisanom silom F = 5 kN, koja djeluje u taki C. Duina grede je 8 m, modul
35

elastinosti je E = 2 1011 Pa, a aksijalni moment inercije je I x = 3000 cm4. Odrediti ugib
sredinje take grede (taka C) Kastiljanovom i Maksvel-Morovom metodom.

F
q
B

A
l/2

l/2

Slika 10.29. Greda optereena kontinuiranim optereenjem i koncentrisanom silom

Rezultat:

C 17 ,8 mm

Zadatak 10.14.
Nosa prikazan na slici 10.30. optereen je silom F na slobodnom kraju. Odrediti ugib
slobodnog kraja primjenom Kastiljanove teoreme.

2I1

z
I1

Slika 10.30. Nosa optereen silom

l/2

l/2

Rezultat:

9 Fl 3
48 EI 1

Zadatak 10.15.
Gredni nosa ABC, prikazan na slici 10.31. optereen je silom F u taki C. Odrediti ugao
okretanja (nagib) na mjestu lijevog oslonca date grede.

E, 2I

E, I

36

B
l1

l2

Slika 10.31. Gredni nosa optereen

silom F

Rezultat:

Fl1l2

12 EI

Zadatak 10.16.
Nosa prikazan na slici 10.32. optereen je kontinuiranim optereenjem q = 10 kN/m.
Izgraen je od profila I18, a materijal je elik (E = 21011 Pa, G = 81010 Pa). Poznato je l =
1 m i smicajni koeficijent y = 2,54.
Odrediti horizontalno pomjeranje take C pomou Kastiljanove teoreme.
q
A

B
l

2l
q

Slika 10.32. Nosa optereen kontinuiranim

optereenjem

C
Rezultat:
C 8 ,562 mm
Zadatak 10.17.
Za ram (l, E, Ix) optereen silom F prema slici 10.33. potrebno je:
a) odrediti otpore oslonca i nacrtati statike dijagrame FT, Fa, M;
b) odrediti horizontalno pomjeranje i ugao okretanja presjeka B.
l, I

l, I

l, I

l, 2I

F
Slika 10.33. Ram optereen silom

Rezultat:
a) FAH 0 ;

FAV F ;

M A 2 Fl
37

b) BH

Fl 3
EI x

9 Fl 2

4 EI x

Zadatak 10.18.

l/2

l/2

Odrediti horizontalno pomjeranje taaka B i C datog rama (slika 10.34.) usljed djelovanja
sile F. Koliko e se razmaknuti take E i F koje lee na polovinama visine stubova AD i
BC.
F D
C

F
l/2

l/2

Slika 10.34. Ram optereen silom

l
Rezultat:

BH

5 Fl 3
2 Fl 3
17 Fl 3
; CH
; EF
6 EI x
3 EI x
48 EI x

Zadatak 10.19.
Gredni nosa ABC (slika 10.35.) optereen je kontinualnim optereenjem q na duini AB i
koncentrisanom silom F na kraju C. Odrediti ugib i ugao okretanja u taki C. Koristiti
Maksvel-Morovu metodu.

q
A

B
L/2

Slika 10.35. a) Nosa optereen kontinualnim

optereenjem i koncentrisanom
silom
b) Deformisani oblik nosaa

a)
B

C
C

b)
38

Rezultat:

FL3
qL4
7 FL2
qL3

; C

8 EI x 48 EI x
24 EI x 24 EI x

C
Zadatak 10.20.

Nosa na slici 10.36. ima pravougaoni popreni presjek:

a) provjeriti vstou nosaa ako je de = 110 MPa, a dc = 150 MPa;
b) odrediti horizontalno pomjeranje take C.
Poznato je: F = 20 kN, l1 = 2 m, l2 = 0,5 m, b = 6 cm, h = 10 cm, E = 2 105 MPa.

l2

C
B

l1

a)

b)

Slika 10.36. a) Nosa optereen silom

b) Popreni presjek nosaa
Rezultat:
a) max e 103 ,3 MPa de ; max C 100 MPa dC
b) CH 1,08 cm
Zadatak 10.21.

3r

Za konzolu na slici 10.37. treba:

a) odrediti ugao nagiba sile F da pomjeranje kraja C bude u pravcu djelovanja sile F;
b) izraunati reakciju u ukljetenju i nacrtati dijagram momenata savijanja;
c) dimenzionisati nosa, ako je popreni presjek kao na slici 10.37b:
d) nai pomjeranje kraja C.
Poznato je: F = 1 kN, l = 30 cm, E = 2 1011 Pa, d = 162 MPa.

F
3r

A
l
a)

b)
39

Slika 10.37. a) Nosa optereen silom

b) Popreni presjek nosaa
Rezultat:

3
67 0 30'
8
b) FAH F cos ; FAV F sin ; M A ( FV FH )l
c) M max 162 ,3 Nm; r 6 ,3mm; h 18 ,9 m
d) f C 1,76 mm
a)

Zadatak 10.22.
Za datu reetku (slika 10.38.) nai pomjeranje vora B u vertikalnom pravcu. EA je
konstantno za sve tapove.

l
F
D
C

2l

Rezultat:

2l
F 43 2
EA

Slika 10.38. Reetkasti nosa optereen

silom

Zadatak 10.23.

Reetkasti nosa (slika 10.39.) sastoji se iz pet tapova zglobno vezanih, istog poprenog
presjeka i od istog materijala. U taki D djeluje horizontalna sila. Odrediti pomjeranje take
D.
A

Slika 10.39. Reetkasti nosa optereen silom

F
L
Rezultat:
40

 H 8 ,6

FL
FL
; V 4 ,8

AE
AE

Zadatak 10.24.
Za reetku optereenu silom F = 40 kN (slika 10.40.) odrediti vertikalno pomjeranje take
C. Poznato je: A1 = A3 = A4 = A6 = 500 mm2, A2 = A5 = A7 = 1000 mm2, E = 70 GPa.
A

0,8 m

5
B

0,6 m

1,5 m

Slika 10.40. Reetkasti nosa optereen silom

Rezultat:

CV 2 ,46 mm
Zadatak 10.25.
Za dati nosa (slika 10.41.) odrediti pribliavanje krajeva A i B. Uzeti u obzir samo uticaj
od savijanja (EIx = const.).

F
A
R

B
L

Slika 10.41. Nosa optereen silama

Rezultat:

AB

5 FL3 2 FR
2
2

L 3 LR R
3 EI x
EI x
4

Zadatak 10.26.

41

Za polukrunu gredu na slici 10.42. odrediti vertikalno i horizontalno pomjeranje take B i

okretanje popenog presjeka na tom mjestu. Poznato je: F, R, EIx = const.
A
R

Slika 10.42. Polukruna greda optereena silom

Rezultat:

BV

FR 3
2 FR 3
2 FR 2
; BH
; B
2 EI x
EI x
EI x

Zadatak 10.27.
Odrediti ugib take C na polovini raspona nosaa proste grede (slika 10.43.) izgraenog od
profila I40 pri emu se gornji pojas zagrije za 40C, a donji za 10C. Poznato je l = 6 m,
= 1,2 10-5 1/K.

I40
x

B
y

l/2

l/2

Slika 10.43. Nosa neravnomjerno zagrijan

Rezultat:
C 0 ,405cm
Zadatak 10.28.
Odrediti vertikalno pomjeranje take C reetkastog nosaa (slika 10.44.) ako se samo
tapovi donjeg pojasa zagriju za 20C. Poznato je = 1,2 10-5 1/K.

2
B
42

3
4
5

1
3m

C
8

D
3

Slika 10.44. Reetkasti nosa kod koga su

zagrijani tapovi 1 i 5

Rezultat:

CV 0 ,36 cm
Zadatak 10.29.
Gredni nosa (EIx = const.) je optereen prema slici 10.45. Odrediti ugao okretanja u taki
C pomou Vereaginove metode. Poznato je: F = 1 kN, M = 0,5 kNm, q = 0,5 kN/m.

Slika 10.45. Gredni nosa optereen na

savijanje

A
4m

Rezultat:

5
6 EI x

Zadatak 10.30.
Za dati prostorni nosa ABCDE i optereenje prema slici 10.46. nai pomjeranje take E u
horizontalnom i vertikalnom pravcu pomou Vereaginove metode. Pojedini dijelovi
nosaa su meusobno pod pravim uglom. Dijelovi ABC i DE su u horizontalnoj ravni, a dio
BCDE je u vertikalnoj ravni. Poznato je: E, G, Ix, Iy, Io, AB = BC = CD = l, DE = l/2. Uticaj
transverzalnih i aksijalnih sila zanemariti.
B
A

F
C
Slika 10.46. Prostorni nosa optereen silama
E

D
43

Rezultat:

EH

Fl 3
17 Fl 3 5 Fl 3

2 EI x 24 EI y 4 GI o

EV

44

Fl 3
Fl 3

12 EI x 2GI o