TESEV D Politika Program

Ortadouda Trkiye Algs 2013

Mensur Akgn, Sabiha Senycel Gndoar

Bankalar Caddesi
Minerva Han, No:2, Kat: 3
34420 Karaky stanbul
T +90 212 292 89 03
F +90 212 292 90 46
www.tesev.org.tr

ISBN 978-605-5332-50-1

DI POLTKA
PROGRAMI

Ortadouda Trkiye Algs 2013

Mensur Akgn,
Sabiha Senycel Gndoar

Ortadouda Trkiye Algs 2013

Trkiye Ekonomik ve
Sosyal Etdler Vakf
D Politika Program

Yazarlar:
Mensur Akgn,
Sabiha Senycel Gndoar
Yayma Hazrlayanlar:
Aybars Grgl, pek Misciolu,
Aycan Katta

Bankalar Cad. Minerva Han

No: 2 Kat: 3
Karaky 34420, stanbul
Tel: +90 212 292 89 03 PBX
Fax: +90 212 292 90 46
info@tesev.org.tr
www.tesev.org.tr

Yapm: Myra
Yayn Kimlii Tasarm: Rauf Ksemen
Uygulama: Serhan Baykara
Koordinasyon: Buket Yaln
Basm Yeri: mak Ofset Basm Yayn San. ve Tic. Ltd. ti.
Atatrk Cad. Gl Sok. No : 1 Yenibosna
Bahelievler/STANBUL-TRKYE
Tel: 0212 656 49 97

TESEV YAYINLARI
Birinci Basm: Kasm 2013
ISBN 978-605-5332-50-1
Copyright Kasm 2013
Tm haklar sakldr. Trkiye Ekonomik ve Sosyal Etdler Vakfnn (TESEV) izni olmadan bu yaynn
hibir ksm elektronik ya da mekanik yollarla (fotokopi, kaytlarn ya da bilgilerin arivlenmesi, vs.)
oaltlamaz.
Bu yaynda belirtilen grlerin tm yazarlara aittir ve TESEVin kurumsal grleri ile ksmen ya
da tamamen rtmeyebilir.

TESEV D Politika Program bu raporun hazrlanmas ve yaynlanmasndaki katklarndan tr KA

Aratrmaya, Friedrich-Ebert-Stiftung Dernei Trkiye Temsilciliine ve TESEV Yksek Danma
Kuruluna teekkr eder.

indekiler

SUNU, 5
TEMEL BULGULAR, 6
BLGEYE BAKI, 7
G-Tehdit Algs, 11
ran, 13
DEIEN ORTADOU, 15
TRKYE VE ORTADOU, 19
Trkiye Siyaseti, 24
SONSZ, 26
METODOLOJ, 27
DEMOGRAF, 29

Teekkr

Bu aratrma serisini fikir aamasndan

bugne, be yl sresince, kesintisiz ve
koulsuz destekleyen Blent
Klnarslana ve bata Canan Uar
Boyraz olmak zere tm KA Aratrma
ekibine; deerli katklar ve yayna
hazrlanmasna verdii iten destei iin
Aybars Grglye; zverili almalar
iin pek Misciolu ve Aycan Kattaa
teekkr ederiz.

Sunu
Mensur Akgn & Sabiha Senycel Gndoar, TESEV D Politika Program

Bu rapor TESEV D Politika Program ve KA Aratrma

olarak beincisini gerekletirdiimiz Ortadouda
Trkiye aratrmalar serisinin temel verilerini ieriyor.
15 Austos-13 Eyll 2013 tarihleri arasnda 16 lkede 18
ya st 2800 kii ile gerekletirilen aratrma daha
nceki yllarda olduu gibi bu yl da arpc sonular
ortaya koyuyor.

Getiimiz ylla karlatrldnda Trkiyenin

mezhebe dayal siyaset izledii algsnn da blgede
giderek artt gzlemleniyor. Bu yl 11 puanlk bir
artla % 39luk bir dzeye ulam durumda. Yine de
katlmclarn % 64 Trkiyenin blgede her geen
gn daha etkili olduunu sylyor. % 60 ise daha
byk rol oynamasn istiyor.

Ortaya kan en arpc sonu Msr ve Suriyede

Trkiyenin bu lkelere ynelik siyasetine paralel
olarak yaanan olumlu deerlendirme oranlarndaki
dlere ramen, Trkiye imajnn gcn koruyor
olmas. Trkiye kendi iinde alkantlar yaasa da hala
katlmclarn yars tarafndan model olarak
alglanyor. Trkiye hala blgenin gl siyasi
aktrlerinden biri olarak grlyor.

Bu yl da katlmclarn kendi lke ve blgelerine ilikin

sorduumuz sorulara verdikleri cevaplar dikkate deer
sonular ieriyor. rnein Msrda 3 Temmuz
darbesine destek % 67 orannda. Sorularmza 16
lkeden cevap verenlerin %76s hukukun meruiyetini
dinden aldna inanyor. Her zaman olduu gibi
blgeye en byk tehdidin srailden geldii
dnlyor. Ruhaninin Cumhurbakan seilmesinin
ardndan ran gelecee daha byk bir umutla bakyor.

Ancak Trkiyeye duyulan sempati yl iinde %19

orannda erimi grnyor. Bunda Msrdaki sempati
erozyonunun etkisi byk. Getiimiz yl Trkiyeye
kar % 84 orannda yaknlk duyan Msrda bu oran
bu yl % 38e dm. Dier lkelerden gelen
cevaplarda bu konuda ok bariz bir d yok. En
dk oran % 22 ile Suriyede.

Umuyoruz ki bu ve takip eden sayfalardaki veriler

blgedeki eilimlerin daha iyi anlalmasna yardmc
olur, karar vericilere ve aratrmaclara k tutar,
blgenin bar ve istikrarna katkda bulunur.

Tahmin edilebilecei gibi 2011den itibaren

bakldnda Msr ve Suriyeden gelen cevaplarda
Trkiyenin, daha dorusu AK Parti iktidarnn kendi
hkmetlerine kar dosta davranmadn dnen
insanlarn saysnda da dramatik bir art var. Bu iki
lkeden Trkiyeye ilikin hemen her konuda gelen
cevaplarda olumlu deerlendirme olanlarnda d
grlyor.

Temel Bulgular

1. Trkiyenin Ortadoudaki rolne destek:

Katlmclarn %60 Trkiyenin Ortadouda daha
byk bir rol oynamasn desteklerken, %64 her
geen gn daha etkili olduunu belirtiyor. Msr ve
Suriye haricinde tm lkelerde Trkiyenin daha fazla
rol oynamasna %60n zerinde destek var.

2. Trkiye ve Suudi Arabistan blgenin siyasi

gc olarak grlyor.
Ak ulu olarak sorulan soruda katlmclar Trkiye ve
Suudi Arabistan blgenin e deerde siyasi gleri
olarak iaret ediyor. Ekonomik olarak ise Suudi
Arabistan ilk, Trkiye ikinci srada geliyor. Askeri g
sz konusu olduunda sralama Msr, ran, Trkiye
eklinde.

3. Blge genelinde en sevilen lke artk Trkiye

deil, Birleik Arap Emirlikleri.
Birleik Arap Emirlikleri %67 ile blgenin hakknda en
olumlu dnlen lkesi. Suudi Arabistan %60 ile
ikinci, Trkiye %59 ile nc srada. 2011-12 yllarnda
Trkiye ilk srada yer almt.

4. Trkiye model olarak grlmeye devam ediyor.

Trkiyeyi model olarak grenlerin oran blge
genelinde %51. Suriye, Msr, Irak ve ran dndaki
lkelerde Trkiyeyi model olarak grme oran yksek.
Bu lkelerden Suriyede %22 ile en dk. Trkiyeyi
model olarak grenler en ok ekonomisini ve
demokratik bir rejime sahip olmasn iaret ediyor.

5. Trkiye i siyasetine ilgi:

Trkiyenin Krt bar srecine ilgi beklenin altnda;
katlmclarn %31i sreten haberdar. Haberdar
olanlarn destekleme oran %85. Gezi Park olarak
adlandrlan protestolar katlmclarn %71i takip

etmi; bunlarn %50si Trkiye demokrasisine olumlu

katk yaptn dnyor.

6. Mezhebe dayal siyaset izlendii algs artyor.

2012 ylna oranla Trkiyenin mezhebe dayal d
politika izledii algs artyor. 2012 ylnda
katlmclarn %28i Trkiyenin mezhebe dayal d
politika izlediini sylerken bu yl %39u ayn grte.
Irak %65, Suriye %62 ve ran %61 ile en ok mezhebe
dayal siyaset izledii dnlen lkeler.

7. Gelecek beklentisi:
Blgelerinde yaananlar gz nne alarak cevap
vermeleri istendiinde katlmclarn %59u gelecekten
umutlu olduunu sylyor. Gelecee dair umudu bir yl
ncesine gre en ok artan lke ran. Suriyede
gelecekten umutlu olma oran %64. Bu orann en
dk olduu yer %22 ile Irak. Blgenin en nemli
sorunu olarak ekonomi n plana kyor.

8. Blgeye en byk tehdidin srail ve ABD

olduu dnlyor.
Tehdit algs sorusunda cevap 2011 ylndan itibaren
deimiyor; katlmclar ilk srada sraili, ikinci srada
ABDyi tehdit olarak gryor. ran %10 ile nc
srada.

9. Hukukun kayna din.

Aratrmaya katlanlarn %76s hukuk meruiyetini
dinden alr grne katlyor. Bu gr Yemen, Libya
ve Suudi Arabistanda %85in zerinde kabul gryor.

10. Msrdaki askeri darbeye destek.

Katlmclarn %43 darbenin Msr iin iyi olduunu,
%46s kt olduunu dnyor. Msrda darbeyi
olumlama oran %67.

Blm 1
Blgeye Bak
Tablo 1: Blgenz lglendren en neml konu
30 %
26

25
21

20
15

15

14

10
6

12

13
10

Ekonomik sorunlar

Halk hareketleri

Blgesel arlkl ortalama, 2011

7
4

5
Siyasi olaylar/konular
Blgesel arlkl ortalama, 2012

2013 ylnda aratrmaya dahil olan 16 lkeden1

katlmclar ekonomik sorunlar2 Ortadou blgesinin
en nemli konusu olarak iaret ediyor. Ancak
getiimiz iki yln aksine tek bana en nemli konu
deil ve nem derecesi blgesel ortalamada azalm.
2012de katlmclarn %26s en nemli sorun olarak
ekonomiyi iaret ederken bu yl %15i ayn cevab
veriyor.
2012 ylnda aratrmann yrtld 16 lkede, Irak
hari3, ekonomik sorunlar blgenin en nemli konusu
olarak ilk srada verilen cevap olmutu. 2013

Trkiyede Ortadou Algs 2013 Aratrmas Ortadouda

15 Austos-13 Eyll 2013 tarihleri arasnda 16 lkede
gerekletirildi. Bu lkeler: Msr, rdn, Lbnan, Filistin,
Suudi Arabistan, Suriye, Irak, ran, Tunus, Umman,
Bahreyn, Katar, Birleik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Yemen
ve Libya. Detayl bilgi iin metodoloji blmne baknz.

Ekonomik sorunlar altnda ekonomi, yoksulluk ve isizlik

cevaplar gruplanyor.

Irakta en nemli konu olarak siyasi konular gsterilmiti.

Batnn varl/Tehdidi

srail-Filistin sorunu

Blgesel arlkl ortalama, 2013

sonularnda ise ekonomi baz lkelerde ikinci hatta

nc sralara geriliyor.
Cevaplar lkelere gre deiim gsterse de siyasi
konular ve gvenlik/terrizm endieleri st sralara
ykseliyor. zellikle Msr, Lbnan ve Tunusta siyasi
konular dier balklara gre n planda. Irak ve
Libyada Batnn varl/tehdidi4 katlmclarn ilk
verdii cevap. Suriyeden katlmclar ise gvenlik/
terrizmi ilk sraya koyuyor.
Suriyenin blgenin en nemli sorunu olduunu
dnenlerin oran %6. Bu oran Suudi Arabistan ve
Msrda srasyla %11 ve %10a ykseliyor. Ekonominin
nemli bir farkla ilk srada yer ald tek lke ran.
randan katlmclarn %25i ekonomik sorunlara dier
konulara gre ncelik vermeye devam ediyor.

Batnn tehdidi altnda Batnn tehdidi ve varl, ABDnin

mdahalesi cevaplar gruplanyor.

15

Tablo 2: lkenz lglendren en neml konu?

50 %
40

47
40

39

30
20

14

10
0

Ekonomik sorunlar

Gvenlik

Blgesel arlkl ortalama, 2011

11
7

Siyasi konular

2
Terrizm

Blgesel arlkl ortalama, 2012

7
3

3
Halk hareketleri

Seimler

Altyap ve
kamu hizmetleri
Blgesel arlkl ortalama, 2013

Bundan nceki yllarda olduu gibi 2013te de srailFilistin sorunu %4 ile blgenin ncelikli konular
arasnda geri planda kalyor. Halk hareketleri cevab
da geen yl ile paralel ekilde katlmclarn %7si
tarafndan blgenin en nemli gndem maddesi
olarak belirtiliyor.

cevaplarda ise %17 ile terrizm, %12 ile lkenin

gvenlii ve %10 ile Mslman Kardeler n plana
kmakta. lkede yaanmakta olan srelerin Msr
halknn nceliklerini deitirdii sonulara yansyan
bir durum; 2012 ylnda katlmclarn %30u ekonomi
cevabn verirken bu yl oran %9a geriliyor.

Katlmclardan kendi lkelerinin en nemli konusunu

sylemeleri istendiinde ise ekonomi %39 ile ilk srada
verilen cevap oluyor. Yine de 2012 yl ile
kyaslandnda 8 puanlk bir d grlyor (Tablo
2). Gvenlik cevab 2011 ve 2012 yllarnda ikinci srada
yer almt. 2013te ise sralama deiiyor ve siyasi
konular %11 ile ikinci, gvenlik ve terrizm %8 ile
nc en nemli konu olarak belirtiliyor.

Belirli lke ve kurumlarn kamuoyu tarafndan nasl

algland aratrma kapsamnda her yl tekrar edilen
sorular arasnda. 2011-2013 karlatrmal cevaplarn
Tablo 3 ve 4te grmek mmkn.

Ekonomik sorunlar lkesinin en nemli meselesi

olarak grenlerin en fazla olduu lke %86 ile ran.
Ekonomiyi yksek bir oranla nceleyen ikinci lke %66
ile rdn. Yemen (%37), Filistin (%36), Tunus(%30),
Suudi Arabistan (%32), Krfez lkeleri5 (%29) ve
Lbnandan (%26) katlmclar da daha dk yzdeler
ile ekonomik sorunlara ncelik veriyor.
Libyada %54 ile lkenin gvenlik sorunlar ilk srada
telaffuz ediliyor. Suriyede de benzer ekilde %30 ile
terrizm en ok verilen cevap. Msrdan gelen
5
8

Krfez lkelerine dahil olan lkeler: Katar, Bahreyn,

Kuveyt, Umman ve Birleik Arap Emirlikleri. Detayl bilgi
iin metodoloji blmne baknz.

Birleik Arap Emirlikleri 2013 ylnda %67 ile en ok

olumlu alglanan lke. 2011 ve 2012 yllarnda sras ile
%78 ve %69 ile ilk sray Trkiye alrken, bu yl Trkiye
%59 ile drdnc srada yer alyor. kinci srada % 64
ile in, nc olarak ise %60 ile Suudi Arabistan
telaffuz ediliyor. Trkiyenin ardndan beinci srada
%57 ile Lbnan geliyor.
Trkiyeye ayr ayr lkelerden gelen cevaplara
ilerleyen blmde bakldnda olumlu algdaki
azalmann hangi lke(ler)den kaynaklandn grmek
mmkn (Tablo 19). Burada 2011 ylndan bugne
geldiimizde Trkiyenin olumlu alglanmasnda 19
puanlk bir d olduunu grmekteyiz.
Blge iinden dier aktrlere bakacak olursak en
belirgin d Msrda yaanyor. 2013te katlmclarn
%45i Msr olumlu deerlendirirken, bu oran 2011de
%62, 2012de %65ti. randa da yl zerinden

bakldnda 11 puanlk bir d sz konusu; rana

dnk olumlu alg oran 2011de %45 iken 2013te %34e
dyor. Tablo 3te grld gibi Suudi Arabistan son
yldr istikrarl bir algya sahip ve blge lkelerinden
srail %7 ile yine en olumsuz alglanan lke.

Uluslararas rgtlerin nasl algland sorulduunda

2012 ylnda %51 ile en olumlu alglanan slam birlii
Tekilat (TT) 2013 ylnda da %46 ile birinci srada yer
alyor. kinci srada ise %45 ile Krfez ibirlii Konseyi
(KK) geliyor.

Blge d aktrlere baktmzda, in 2012 ylna gre

7 puanlk artla %64 ile en olumlu alglanan lke
olarak gzkyor. Algsn olumlu ynde arttran bir
dier lke Rusya ise 2012 ylnda katlmclarn % 42si
tarafndan olumlu alglanrken 2013te bu oran %54e
ykselmi. Batl lkelerin deerlerinde ciddi bir
deiim gze arpmyor; Almanya %52 ile en olumlu
deerlendirilen lke olarak ne kyor.

Arap Birliinin katlmclarn nezdinde deer

kaybettii, 2011-2013 sonularna baknca net bir
ekilde grlyor. 2011de katlmclarn %40 Arap
Birlii hakknda olumlu gr verirken bu oran 2012de
%31de, 2013te %27ye dm durumda. zellikle
Suriyede belirgin bir d sz konusu. 2009da
aratrma ilk yapldnda Suriyeden katlmclar Arap
Birliini %54 orannda olumlu deerlendirirken 2013e

Tablo 3: AAIDAK LKELER HAKKINDA NE DNYORSUNUZ?

90 %
80

78

70

62

60
50

65

66

64
56 57

52

56 57

64

54 56

70

69
60 60
50

45

62

59
49
42 43

40

46

49

67

65 64
57

45
37
34

30

56

46 46 47
33

50

50

54 52

48

52

42

36 36 36
30 30

20
10

10

ok ve olduka olumlu dnyorum diyenlerin toplam, BAO 2011

ok ve olduka olumlu dnyorum diyenlerin toplam, BAO 2012

ok ve olduka olumlu dnyorum diyenlerin toplam, BAO* 2013

gelindiinde bu oran %6ya kadar gerilemi. Suriyede

devam etmekte olan i sava halinin halkn
deerlendirmesine yansdn sylemek mmkn.

50 %
40

35

46

45

KK

34

30

27
20

20
10
0

BM

NATO

AB

Arap Birlii

ok ve olduka olumlu dnyorum diyenlerin toplam, BAO 2013

Yine Suriye zelinde en olumlu deerlendirilen kurum

%25 ile TT. te yandan Avrupa Birlii (AB) ve NATO da
Suriye halknn gznde nem kaybetmi gzkyor.
Msr katlmclarnn en olumsuz deerlendirdii
kurum %13 ile NATO, en olumlu ise %48 ile KK. AB
Msrda olumlu algsn kaybetmi gzkyor. 2009
ylnda katlmclarn %46s AByi olumlu
deerlendirdiklerini belirtirken, bu oran 2013 iin %28.
9

Tablo 4: AAIDAK RGTLER

HAKKINDA NE DNYORSUNUZ?

Blgesel Arlkl Ortalama

Tablo 5: Aadak gruplar hakknda ne dnyorsunuz?

50 %

44

42

40

35

30
22

20
10
0

Mslman
kardeler

El Kaide

10

10

Fethullah Glen
Hareketi

Vahabi Gruplar

Selefi Gruplar

Hamas

Hizbullah

ok ve olduka olumlu cevaplarn toplam, BAO 2013

2013 aratrmasnda katlmclara ilk defa belirli

gruplar hakknda ne dndkleri soruldu. Kendilerine
okunan yedi grup hakknda dncelerini olumlu/
olumsuz olarak belirtmeleri istendi. Ad geen gruplar
arasnda blge genelinde en olumlu deerlendirilen
%44 ile Hizbullah. kinci srada %42 ile Hamas geliyor.
Mslman Kardelerin blge genelinde olumlu
grlme oran %35. Ayn oran Selefi gruplar iin %22,
Vahabiler iin %10, El Kaide iin %7. Fethullah Glen
Hareketinin blgede olumlu grlme oran ise %10.
Hizbullah hakknda en olumlu dnenler %74 ile
Suriyeden. randa da Hizbullah olumlu deerlendirme
oran %67 ile olduka yksek. Irakta da katlmclarn
%56s Hizbullah hakknda olumlu gr bildiriyor,
ancak bu lkede %58 ile Mslman Kardeler en olumlu
alglanan grup. Irakta Hamas olumlu grme oran
%53 iken El Kaideye destek sfr olarak gzkyor.

10

Hamasn en olumlu imaja sahip olduu lke %73 ile

Yemen. Yemende Mslman Kardeler %53, Hizbullah
%46 oranlarnda olumlu deerlendiriliyor. Hamas en
az olumlu bulanlar %25 ile Msrdan.
Selefilerin en olumlu deerlendirildii yer %42 ile Irak.
ran ve Suriyede Selefileri olumlu deerlendirme oran
srasyla %1 ve %5 ile olduka dk. Fethullah Glen
Hareketinin en az olumlu deerlendirildii lkeler,
ran, Suriye ve rdn, en fazla sempati duyan
katlmclar ise %27 ile Iraktan.

Iraktan sonra Mslman Kardelere en fazla destek

veren katlmclar %53 ile Yemenden. rdn, Tunus ve
ran Mslman Kardelere destein yksek
saylabilecei lkeler. Msrda ise Mslman
Kardelere destek %28 orannda.
El Kaideyi en olumlu deerlendirenler %20 ile
Filistinden katlmclar. rdn, Suudi Arabistan ve
Krfez lkelerinde %11, Tunus ve Yemende %10,
Lbnan ve Msrda %9 orannda El Kaideye olumlu
baklyor.

Tablo 6: Aadak fadeler hakknda

ne dnyorsunuz?
80 %

76

70
60
50

48

47

40
30
20
10
0
lke liderinin
farkl bir
mezhepten olmas
beni rahatsz etmez.

Hukuk
meruiyetini
dinden alr.

nemli dzeyde
sokak muhalefetinin
olmas durumunda
ordunun seilmi bir
hkmeti feshetmesi
merudur.

Kesinlikle/Ksmen katlyorum, BAO 2013

Katlmclara grleri sorulan bir dier ifade hukukun

kayna olarak dini grp grmedikleri. Blge
genelinde %76 orannda hukukun kaynann din
olduu ifade ediliyor. Bu soruda da lkelerden gelen
cevaplar birbirine yakn ve yksek. Libya ve Yemende
bu oran %90lar seviyesinde. Lbnan ve Suriyede ise
farkllk olduunu syleyebiliriz. Bu iki lkede hukukun
kayna olarak dini grme oran sras ile %56 ve %51.
lkede belirli bir seviyenin zerinde sokak muhalefeti
varsa ordunun seilmi hkmeti datmasn
katlmclarn %47si meru buluyor. Bu ynde bir
gelimeyi en fazla meru grenler %70 ile Iraktan
katlmclar. Suriye ve Libyada katlmclarn %60
ayn grte. Msrda katlmclarn %52si meru
greceini sylyor. fade edilen ekilde bir gelimeyi
meru greceini syleyenlerin oran en az randa.

G-TEHDIT ALGISI
Katlmclarn %40 sraili Ortadouda en byk
tehdit olarak gryor. Tablo 7deki yllk
karlatrmaya bakarak bu sonucun aratrmann
yapld yllar sresince hi deimediini grmek
mmkn. kinci srada yine ABD yer alyor,
katlmclarn %29u ABDyi Ortadouya bir tehdit
olarak gryor. ran ise daha dk oranlarla nc
srada geliyor.
ABDyi srailden daha byk bir tehdit olarak gren
iki lke Irak ve ran. Ancak randa getiimiz yllarda

ABD belirgin ekilde daha byk bir tehdit olarak ne

karken 2013te iki lke sonular birbirine ok yakn.
ABDye dair deerlendirmesi en olumsuz ynde
deien ise Msrdan katlmclar. 2012de en byk
tehdit olarak ABD cevabn verenlerin oran %11 iken
2013te bu oran %39a kyor. Msrda sraili tehdit
olarak alglayanlar ise 2012de %63 iken, 2013te %40a
iniyor.
sraili tehdit olarak grenlerin orannn en yksek
olduu lke sras ile Libya, Tunus ve Filistin. En az
tehdit olarak grenler ise Iraktan katlmclar. Suudi
Arabistan, Yemen ve Libyadan katlmclar ikinci
srada ABDyi deil ran tehdit olarak gryor. Suudi
Arabistan rann %33 ile en yksek tehdit olarak
algland lke. Irakta da ran %21 ile srail ile ikinci
sray paylayor.
2013 sonularnda dikkat eken bir dier nokta Irakta
%10 orannda Suudi Arabistann tehdit olarak iaret
edilmesi. Daha nceki yllarda hibir lkede Suudi
Arabistan %3-4n zerinde verilen cevap olmamt.
Trkiye Ortadouda tehdit olarak alglanmamaya
devam ediyor. Katlmclarn sadece %2si Trkiye
cevabn veriyor. Bu oran en yksek Irakta %5 ve
Suriyede %3.
Blgesel g algsna gelindiinde cevaplarn
niteliine gre Trkiye, ran, Suudi Arabistan, Birleik
Arap Emirlikleri, Msr ve srailin n plana kt

Tablo 7: Ortadouya en byk

tehdt hang lkeden gelyor?
50 %

47

45

46
40

40
35
30
25
20

29
24

21

15

11

10

11

10

5
0

ABD

srail
2011

2012

ran
2013

11

2013 ylnda katlmclara belirli konularda eilimlerini

anlamak zere birtakm ek sorular yneltilerek
kendilerine okunan ifadelere katlp katlmadklarn
belirtmeleri istendi. Tablo 6da zetlenen sonulara
gre katlmclarn %48i lkelerinin liderlerinin baka
bir dini veya etnik gruba mensup olmasndan rahatsz
olmayacan belirtiyor. Blge genelinde bu ynde
dnme eilimi lkelerin ounda benzer seviyelerde.
Sadece Iraktan ve Libyadan katlmclarn bu ynde
bir dzeni kabul etme oran daha yksek. Irakta farkl
dini veya etnik grupta bir lider olmasnn kendilerini
rahatsz etmeyeceini syleyenlerin oran %67,
Libyada %55.

grlyor. Katlmclara ak ulu sorulan soruda en

net cevap blgenin ekonomik gc sorusunda veriliyor
ve Tablo 8de grld gibi katlmclarn
deerlendirmesi 2012 yl ile hemen hemen ayn.
Katlmclarn %29u Suudi Arabistann blgenin
ekonomik adan en gl lkesi olduunu dnyor.
kinci srada ise %16 ile Trkiye geliyor. %12 ile nc
srada Birleik Arap Emirlikleri telaffuz ediliyor. Katar
%6 ile drdnc, ran %5 ile beinci srada.

olduu gibi askeri g sz konusu olduunda ran

%12 ile n planda. Ancak katlmclarn blgedeki en
nemli askeri g olarak %13 ile Msr dedikleri
grlyor. Bu oran 2012de %7 idi. Msrda son
dnemde yaanmakta olan gelimeler katlmclarn
sralamasn deitirmi gzkyor. 2013te Msr ve
rann ardndan %9 ile Trkiye nc blgesel
askeri g olarak alglanyor. Ekonomi ve siyasi g
olarak ilk akla gelen lke olan Suudi Arabistan, askeri
g olarak geride kalyor. Askeri g algsnda n
plana kmas beklenebilecek srail %6 ile
Trkiyeden sonra drdnc srada verilen cevap
oluyor.

Soru siyasi g olarak sorulduunda bu defa

katlmclarn %12si Trkiye ve Suudi Arabistan
cevabn veriyor. ran ve Msr 2012 ile ayn oranlarda
(%9) siyasi g olarak grlyor. Yine 2012 ylnda

Tablo 8: Blgesel G Algs 2013

35 %
29

30
25
20
15
10

16
12

12

12
9

Siyasi 2013

ran

1
Kltrel 2013

Suudi Arabistan

Ekonomik 2013
Trkiye

13

12

11

5
0

12

Msr

Askeri 2013

srail

BAE

Tablo 9: Aadak lkelerde mezhebe dayal br d poltka zlenyor mu?

70 %

62

61

60

55
43

39

40

62
53

50

30

65

30

28

42

39

37

31

30

25

20
10

12

Trkiye

ran

Suudi
Arabistan

Katar

Belirtilen lke mezhebe dayal bir d politika izliyor, BAO 2012

BAE

Irak

Suriye

Msr

Belirtilen lke mezhebe dayal bir d politika izliyor, BAO 2013

Tablo 10: Trkye mezhebe dayal br d poltka zlyor mu?

60 %

54

50

45

42

40
30

30
24

20

41
36

30

22

31
22

27

32

35

37

44

41

26

32

31

31

Yemen

Libya

26

20

20

10
Msr

rdn

Lbnan

Filistin

Suudi
Arabistan

Suriye

Trkiye mezhebe dayal d politika izliyor diyenlerin toplam, 2012

Kltrel adan Trkiye ve Suudi Arabistan %12 ve %11

ile yine ilk iki srada verilen cevaplar. nc en
popler cevap %8 ile Birleik Arap Emirlikleri. Msr %6
ile drdnc.
D politikada mezhep algs aratrma katlmclarna
2012de olduu gibi bu yl da soruldu. Tablo 10da
verilen her iki yln sonularna bakldnda
sralamada bir deiiklik olmamakla beraber, mezhebe
dayal d politika izlendiini dnen katlmclarn
saysnda art var.
Soruya dahil edilen lkeler arasnda Irak %65 ile en
ok mezhebe dayal d politika izledii dnlen
lke. Irak 2012de olduu gibi Suriye takip ediyor;
ancak Suriyenin d siyasetini mezhepi bulanlarn
oran %53ten %62ye km durumda. ran iin de
ayn durum geerli. 2012de katlmclarn %55i rann
d politikasn mezhebe dayal bulurken, bu yl oran %
61e ykselmi.
Katlmclarn %43 Suudi Arabistann, %42si Msrn,
%39u Trkiye ve Katarn mezhebe dayal bir d siyaset
izlediini ifade ediyor. Birleik Arap Emirlikleri bu sekiz
lke arasnda %31 ile en son srada. Bu sonulardan
Trkiyenin d siyasetinin mezhebe dayal olduunu
dnenlerin orannn 2012 ylna gre 11 puan artt
grlyor.
Tablo 10da lkelere gre deerlendirmelere
bakldnda Trkiyenin d siyasetini mezhebe dayal

Irak

ran

Tunus

Krfez
lkeleri

Trkiye mezhebe dayal d politika izliyor diyenlerin toplam, 2013

olarak niteleyen katlmclarn saysnn zellikle Msr

ve Suriyede arttn grmek mmkn. Suriyeden
katlmclarn %54 ve Msrdan %45i Trkiyenin
siyasetini mezhepi buluyor. Dier lkelerden
katlmclarn Trkiye deerlendirmelerinde de az da
olsa art gzleniyor.
ran iin verilen cevaplara yakndan bakldnda kendi
lkesi ve Suriye haricinde tm lkelerden katlmclarn
en az %65inin rann mezhebe dayal bir d politika
izlediini dndkleri grlyor. Irak iin de benzer
bir tablo sz konusu. Sadece Suriyede Irak siyasetinin
mezhebe dayal olduunu syleyenlerin oran %50den
az. Dier tm lkelerde oran %63n zerinde,
Yemende %86ya kadar kyor.
Suriye d siyaseti her lkede katlmclarn yarsndan
ou tarafndan mezhepi olarak deerlendiriliyor.
Sadece kendi lkesinden katlmclarn
deerlendirmesi %17de kalyor.

RAN
2013 aratrmasnda tm katlmclara daha nceki
yllarda olduu gibi rann nkleer program hakknda
grleri soruldu, ayrca yeni seilen Cumhurbakan
Ruhaniyi deerlendirilmeleri istendi.
Tablo 11 ve 12de Cumhurbakan Ruhani hakkndaki
farkl grleri grmek mmkn.
13

iin iyi olaca grnde. srail iin daha iyi olacan

dnenlerin en fazla olduu lke Irak. Bu lkeden
katlmclarn %45i Ruhaninin seilmesinin srail iin
daha iyi olaca grnde.

Tablo 11: Ruhannn selmes

aadak faktrler szce nasl
etkleyecektr?
60 %
50

50

49

48

40
30
21

20
10
0

ran ve
ran halk

Uluslararas
toplum

Ortadou ve
Kuzey Afrika
halk ve lkeleri

srail

Olumlu, BAO 2013

Katlmclarn %50si Ruhaninin Cumhurbakan

rann nkleer silah gelitirmesi konusunda ise

sonular 2012 yl ile benzerlikler gsteriyor.
Katlmclarn %38i bu fikri desteklerken, %42si
desteklemiyor. randan katlmclarn %49u nkleer
silah gelitirilmesini destekliyor, %35i kararsz ve %11i
desteklemiyor. 2012de kar kanlarn oran %35 idi.
Buradan randa nkleer silah gelitirilmesine kar
kanlarn azaldn syleyebiliriz.
Bu soruda Suriyeden katlmclar rann nkleer silah
gelitirmesine %59 ile en fazla destei veriyor.
Suriyede randa olduundan daha fazla destek var.
rann nkleer silah gelitirmesine en yksek oranda
kar kanlar %74 ile Suudi Arabistandan katlmclar.

seilmesinin ran ve halk iin iyi olaca grnde;

%24 deiiklik yaratmayacan, %10u ise daha kt
olacan belirtiyor. randan katlmclarn cevaplarna
bakldnda Ruhaninin seilmesinin lkeleri ve
kendileri iin iyi olacan syleyenlerin oran %77ye

50 %

kyor. Daha kt olacan dnenlerin oran sadece

45

%1.

40

randan katlmclarn ardndan Ruhaninin seilmesini

30

ran ve halk iin en olumlu deerlendirenler %54 ile

Suriyeden katlmclar. En az olumlu bulanlar ise %29
ile rdnden katlmclar. Ayn soru Ruhaninin
blgeye etkisinin nasl olaca eklinde sorulduunda
katlmclarn %48i daha iyi, %25i ayn, %13 daha
kt olacan sylyor. randan katlmclarn %80i
blge iin iyi olaca grnde. Blge iin daha iyi
olacan dnenlerin en az olduu iki lke %25 ile
Suudi Arabistan ve %27 ile rdn. Her iki lkede de
fark yaratmayacan dnenler ounlukta.
Ruhaninin seilmesinin uluslararas toplum asndan
daha iyi olacan dnenlerin oran %49 ile yine ayn
seviyelerde. Ancak srail iin deerlendirme yapmalar
istendiinde katlmclarn %21i srail iin daha iyi
14

Tablo 12: rann nkleer slah

geltrmes konusunda ne
dnyorsunuz?

olacan ifade ederken, %31 daha kt olacan

sylyor. randan katlmclarn sadece %16s srail

47
38

37

44

42

38

35
25
20
15
10
5
0

Destekliyorum
Blgesel arlkl ortalama, 2011

Karym
Blgesel arlkl ortalama, 2012

Blgesel arlkl ortalama, 2013

Blm 2
Deien Ortadou
Tablo 13: Ortadou ve Kuzey Afrkada son yaananlar gz nne aldnzda
gelecek hakknda ne dnyorsunuz?
100 %
90
70
60
50

68

62
52

59

89 89

83

79

80

73

70

64 64
51

68

71 73

66 64

60

54
46

40

43

39

38
18

20

65 63

71

75
66

62 62 64

37

29 31

30

80

22

29

10
Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

ok ve olduka olumlu diyenler, 2011

Filistin

Suudi
Suriye
Arabistan

Irak

ok ve olduka olumlu diyenler, 2012

Aratrma kapsamnda 2011 ylndan itibaren

katlmclara Ortadouda yaanmakta olan deiim
ve krizleri nasl algladklarn anlamaya ynelik
sorular soruluyor. Bu sorulardan ilki geleceklerine
nasl baktklarna dair. Tablo 13te grld gibi
katlmclarn %59u geleceinden umutlu. Bu oran
2012 ylna gre 7 puan artm. Blgesel ortalamadaki
bu art byk bir oranda randan katlmclarnn
etkisi ile aklayabiliriz.
2011-12 yllarnda geleceinden umutlu olan ranl
katlmclarn oran sras ile %37 ve %29 iken 2013te
%60 umutlu olduu cevabn vermi. Bu sonular ile
ran 16 lke arasnda gelecee dair umutlarn hzla
ykseldii tek lke. Yemende iki puanlk, Suudi
Arabistanda puanlk ve Irakta drt puanlk art
grlyor, ancak randa olduu gibi radikal bir
deiim yok.

ran

Tunus

Krfez
lkeleri

Yemen

Libya

ok ve olduka olumlu diyenler, 2013

Msr ve zellikle Suriyede yaanmakta olan kaosa ve

insani krizin boyutlarna ramen bu lkelerden
katlmclarn gelecekten umutlu olmas dikkat
ekiyor. Her iki lkede de katlmclarn %64
gelecekten umutlu olduunu belirtmi. Gelecee dair
umutlar en yksek olanlar %75 ile Libyadan
katlmclar. Suudi Arabistandan katlmclar da %71
ile en umutlu olanlar arasnda.
2012 ylnda olduu gibi bu yl da %22 ile Iraktan
katlmclar gelecee dair umudu en az olanlar.
Lbnandan ve Filistinden katlmclar da srasyla
%39 ve %36 ile gelecee olumsuz bakyor.
Katlmclardan bir yl ncesi ve bugn arasnda
karlatrma yapmalar istendiinde blge
ortalamasnda bugn daha iyi deerlendirenlerin
oran %40. 2012 ylnda da bu oran aynyd.
15

Tablo 14: Br yl nces le karlatrldnda lkenzn mevcut durumu le

lgl ne dnyorsunuz?
80 %

75

70
50
40

62

58

60
40 40

54

52

48

43

40 40

37

37

21

20

14 12

10
Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

17

16

10

Filistin

Suudi
Suriye
Arabistan

ok ve olduka olumlu diyenler, 2012

Irak

43 44

43

Yemen

Libya

32

29

30

67

14

ran

Tunus

Krfez
lkeleri

ok ve olduka olumlu diyenler, 2013

katlmclarn %14 bugn daha iyi bulurken, bu oran

2013te %37ye km.

Bugn lkelerinin iinde bulunduu durumu bir yl

ncesine gre daha kt bulanlarn oran en fazla
Lbnan ve Filistinde. Lbnanda katlmclarn %81i,

Arap Baharnn deerlendirilmesi yapldnda, bu

dnemin lkeleri iin iyi olduunu dnenlerin oran
%37. yllk sonulara bakacak olursak Arap
Baharnn giderek daha olumsuz alglandn
sylemek mmkn. 2011-13 sonular arasnda 15
puanlk d var.

Filistinde ise % 73 bugn lkelerinin daha kt

durumda olduunu belirtiyor. Libyadan katlmclarn
deerlendirmesinde de belirgin bir deiiklik
grlyor. 2012 aratrmasnda bugn bir yl ncesine
gre olumlu deerlendirenlerin oran %75 iken, 2013te
bu oran %43e dm.

Tablo 15te verilen sonulara bakldnda dikkat eken

lke Irak. Sadece bu lkeden katlmclar Arap
Baharnn lkelerine olumlu etkisinin arttn

2012-2013 karlatrmasnda bugn daha iyi

grenlerin orannn artt tek lke ran. 2012de

Tablo 15: Arap Baharnn lkenze etks

100 %
80

50
40

65

63
55

52
44

45
37

41

20

30

29

17

16

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

33 34 33

Filistin

47

46

Suudi
Suriye
Arabistan

Olumlu 2011

36

51
39 40

23

22
14

10

52 51

49
40

27

62

58

51

46

42
28

30

87

75

70
60

92

89

90

Olumlu 2012

Irak

ran

Olumlu 2013

Tunus

Krfez
lkeleri

Yemen

Libya

Tablo 16: Arap Baharnn Ortadouya Etks

90 %

50
40

60

72
63

57
50

47
36

41

64

59
52

51

40
28

20

21

36
29

45

42
34

32

21
10

10
0

33

28

21

50 50

49

47

77

59

56

40

38

30
20

72

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

Filistin

Suudi
Suriye
Arabistan

Olumlu 2011

Olumlu 2012

Irak

ran

Tunus

Krfez
lkeleri

Yemen

Libya

Olumlu 2013

dnyor. 2012de %23 olan oran 2013te %58e kadar

Libyadan katlmclarn deerlendirmesi bir yl

km. Irak dnda Arap Baharnn etkisini olumlu

ierisinde olumsuz ynde deimi. 2012de Libyadan

deerlendirme oran tm lkelerde dte. En radikal

katlmclarn %77si Arap baharnn blge iin iyi

d ise Libyada. 2011 ve 2012 yllarnda Libyadan

olduunu dnrken bu yl %42si bu grte.

katlmclar Arap Baharn lkeleri iin %92 ve %87

Tunusta da Tablo 16da grld gibi %56dan %29a

gibi yksek oranlarla olumlu deerlendirirken 2013te

d grlyor.

ayn grte olanlarn oran %46.

Katlmclara yneltilen bir dier soru Arap Bahar

Tunus benzer bir dn yaand dier lke. 2011

srecinde belirli aktrlerin rol zerine oldu. Tablo

ylnda Tunustan katlmclarn %89u Arap Baharn

17de dokuz lke iin yaplan deerlendirmeleri

olumlu deerlendirirken, geen yl bu oran %62ye, bu

karlatrmal olarak grmek mmkn. Katar (%39),

yl ise %36ya dm durumda. Msr, rdn, Filistin

in (%38), Rusya (%38) ve Trkiyenin (%37) hemen

yine hzl dn grld lkeler. Arap Baharn

hemen ayn oranlarda olumlu rol oynad

lkeleri iin en olumsuz deerlendirenler ise

dnlyor. Ancak bu lkenin yllk

Suriyeden katlmclar; sadece %7si bu srecin

deerlendirmesine bakacak olursak Trkiyenin roln

lkeleri iin iyi olduunu dnyor.

olumlu bulanlarn oran yldan yla azalrken, Rusya ve

Ayn soru Arap baharnn Ortadouya etkisi eklinde

sorulduunda da blge genelinde sonu deimiyor.

inin rolnn bir yl ncesine gre daha olumlu

deerlendirildiini grmek mmkn.

Aratrmaya katlanlarn %37si blgeye etkisini

Suudi Arabistan %47 ile Arap baharnda en olumlu rol

olumlu, %50si olumsuz deerlendiriyor.

oynad dnlen lke. 2012de de katlmclarn

Bu soruya da en olumlu deerlendirme Iraktan

geliyor. Bu lkeden katlmclarn %64 Arap
baharnn blge iin iyi olduunu dnyor. 2012de
bu oran Irakta %33t. Suriyedeki Arap Bahar

%45i bu soruya Suudi Arabistan ve Katar cevabn

vermiti. NATO %23 ile rol en olumsuz
deerlendirilen aktr. NATOyu sras ile ABD, talya,
ngiltere, Almanya ve Fransa takip ediyor.

deerlendirmesi blgeye etkileri asnda da son

Trkiyeye dair deerlendirmede 2011-2013 yllar

derece olumsuz, katlmclarn sadece %10u Arap

arasnda 19 puanlk bir gerileme sz konusu. Bu

baharnn blge iin iyi olduunu dnyor.

gerilemede Msrdan katlmclarn cevaplarnn etkili

17

70
60

83

78

80

Tablo 17: Aadak aktrlern Arap Baharna nasl br etks olmutur?

60 %

56

50
40

42
37

30

30

38

36

35
24

33
27 28

26 26

Fransa

ngiltere

28

26 25 25

31

26 27

31
26

20

38
30 29

29

23

10
0

Trkiye

ABD

ok ve olduka olumlu, BAO 2011

talya

Almanya

ok ve olduka olumlu, BAO 2012

olduunu syleyebiliriz. 2011de Msrdan katlmclarn

%67si Trkiyenin roln olumlu bulurken bu oran
2012de %50ye, 2013te ise %37ye dm. Trkiyenin
rolnn en olumlu grld yer %76 ile Libya.

Nato

in

Rusya

ok ve olduka olumlu, BAO 2013

darbeyi destekliyor, %7si kararsz ve %46s da Msr

iin kt olduu grnde. Darbeye destek en fazla
Msrn kendisinden geliyor, burada katlmclarn
%67si bunun Msr iin iyi olduunu sylyor.
Suriyede de %58 ile darbeye destek oran yksek. Irak
ve Libyada ise katlmclarn %50si darbeyi onaylyor.

Suriyeden katlmclarn dier tm aktrleri olumsuz

deerlendirirken %66 ve %65 ile in ve Rusyay n
plana kardklar grlyor. in ve Rusyann bu
sreteki roln olumlu deerlendirme oran Msrda
da 20 puan civarnda artm. Msrda ABDnin roln
olumlu deerlendirenlerin orannn da %39dan %21e
azald grlyor.

Darbeyi desteklemeyenlerin orannn en yksek

olduu lke ise ran. Burada katlmclarn %20si
darbeyi desteklerken, %59u Msr iin kt olduunu
dnyor. rdn ve Tunusta da darbeye kar
kanlarn oran %67 ve %62 ile yksek. Suudi
Arabistanda da katlmclarn %33 darbeyi
desteklerken, %58i kar kyor.

3 Temmuz 2013te Msrda gerekleen darbe

hakknda katlmclarn grleri sorulduunda %43

Tablo 18: Asker darbenn Msra etks

80 %
70

67

60
50
40

58
50

50
43

42

41
33

30

33

37

31

27
20

20
10

18

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

Filistin

Suudi
Arabistan

Suriye

Irak

ran

ok ve olduka olumlu cevaplarnn toplam, 2013

Tunus

Krfez
lkeleri

Yemen

Libya

Blm 3
Trkiye ve Ortadou
Tablo 19: Trkye hakknda ne dnyorsunuz?
100 %
90
80
70
60

89

86 84

78

81
72 71

69

81

78

75

77 76

74

67
55

50

71

69

79

74 76 77

74 76

90
79

65

59

44

38

40

80

63 63

59

93

91

89

28

30
20

22

10
0

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

Filistin

Suudi
Suriye
Arabistan

ok ve olduka olumlu cevaplarnn toplam, 2011

Irak

ran

Tunus

Krfez
lkeleri

Yemen

Libya

ok ve olduka olumlu cevaplarnn toplam, 2012

ok ve olduka olumlu cevaplarnn toplam,2013

Tablo 19da lkelere gre katlmclarn cevaplarna

baktmzda 2012 ve 2013 arasnda en byk deiimin
Msrdan katlmclarn algsnda olduu grlyor.
2012 ylnda Msrdaki sonular %84 gibi olduka
yksek bir oranda Trkiyeye olumlu bakldn
gsterirken, 2013 ylna gelindiinde bu orann 46 puan
azalarak %38e indii grlyor. Temmuz 2013 sonras
Msrda yaanan gelimeler ve Trkiyenin bu
gelimelere yaklamnn katlmclarn
deerlendirmelerine yansdn sylemek mmkn.

Msr dnda Filistin, Suriye, Tunus, Krfez lkeleri ve

Yemende katlmclarn Trkiyeyi olumlu alglama
oranlarnda da azalma grlyor. Suriyeden
katlmclar Trkiyeyi %22 ile en az olumlu
deerlendirenler.
Bunun yan sra ran ve Irakta katlmclarn
Trkiyeyi 2012 ylna gre daha olumlu
deerlendirdikleri aratrma sonularna yansyor.
Irakta 2012 ylnda %55 olan Trkiyeyi olumlu
deerlendirme oran, 2013te %67ye kyor. randa
da 2012de katlmclarn %59u Trkiyeyi olumlu
algladklarn sylerken, bu oran 2013de %69a
ykseliyor.
Suriye ve Msr darda brakrsak Trkiyenin dier
lke katlmclar tarafndan 2013 ylnda da olumlu
alglandn syleyebiliriz.
19

Trkiyenin aratrmann yrtld 16 lkede nasl

alglandn Tablo 19da yl karlatrmal olarak
grmek mmkn. lk blmde Trkiye ve dier
aktrlerin katlmclar tarafndan nasl alglandna
yer verilmiti. Daha nce de belirtildii gibi
katlmclarn Trkiye algs yl ierisinde 19 puan
gerilemi durumda.

Tablo 20: Trkye hkmet lkenz ynetmne ne kadar dosta davranyor?

100 %
88

90

88

87

80
70
60

68

78

60

58
38

30

42
31

31

20

11

10
0

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

Filistin

10

10

Suudi
Suriye
Arabistan

Bir nceki soruya ek olarak takip eden soruda

katlmclara Trkiyedeki hkmetin kendi
ynetimlerine ne kadar dosta davrand soruldu.
Cevaplarn bir nceki soru ile paralellik gsterdiini
sylemek mmkn. Blge genelinde katlmclarn
%60 Trkiye hkmetinin kendi ynetimlerine
dosta, %38i ise dosta davranmadn dnyor.
Trkiye Hkmetinin dost olmadn dnenlerin en
yksek oranda olduu lke Suriye. Bu lkeden
katlmclarn % 88i Trkiye Hkmetinin kendi
hkmetlerine dosta davranmadn dnyor.
Msrda da ayn ekilde dnenlerin oran %68 ile
olduka fazla. 2012 ylnda ayn soruya Msrdan
katlmclarn sadece %8i dosta davranmyor
cevabn vermiti. Trkiye hkmetinin kendi
hkmetlerine dosta davranmadn dnenlerin
orannn yksek olduu dier lke ise Irak. Burada da
katlmclarn %58i Trkiyenin kendi hkmetlerine
davranlarn dosta bulmuyor.
Trkiye Hkmetinin kendi hkmetlerine dosta
davrandn dnenlerin orannn en yksek olduu
yerler Libya (%90), Tunus ve rdn (%88), Filistin
(%87) ve Yemen (%85). randa benzer ekilde
dnenlerin oran %78. ran sonularnda 2012ye
gre 10 puanlk olumlu art var.
Blge genelinde katlmclar tarafndan en dost
grlen % 80 ile in Hkmeti. 2012de in

19

18

ok dosta/dosta

20

90

85

80

66

50
40

88

79

Irak

ran

Tunus

16

Krfez
lkeleri

15

Yemen

8
Libya

Dost olmayan

Hkmetini kendi hkmetlerine dost bulanlarn oran

%70di. 2013te aratrmann yrtld 16 lkenin
katlmclar in Hkmetini kendi hkmetlerinin
dostu olarak alglyor.
in Hkmetini %71 ile Rusya Hkmeti takip ediyor.
Rusya Hkmeti de katlmclarn ounluu
tarafndan kendi hkmetlerine dost olarak
nitelendiriliyor. En dk deerlendirmenin olduu
lkeler, %51 ile Libya ve %52 ile Suudi Arabistan.
NATO ve ABD 2012 ylnda olduu gibi 2013te de
katlmclarn hkmetlerine en az dost grdkleri iki
aktr. En olumsuz deerlendirme Suriyeden geliyor,
katlmclarn %86s ABDnin, %80i NATOnun kendi
hkmetlerine dosta davranmadn dnyor.
Trkiyenin Ortadoudaki roln deerlendirmek
zere katlmclara yneltilen sorulara verilen
cevaplarn yllk karlatrmasn Tablo 21de
grmek mmkn. Baz sorularda lkelere gre
farkllklar olsa da blge genelinde cevaplarn 2012 yl
ile hemen hemen ayn olduunu syleyebiliriz.
Katlmclarn %64 Trkiyenin Ortadouda her
geen gn daha etkili olduunu dnyor. Bu oran
2011 ylnda %70, 2012de ise %61di. 2012-2013
sonularn lkelere gre karlatrdmzda sadece
Msrdan katlmclarn grnde olumsuz ynde
deiiklik olduu grlyor. 2012de bu lkeden

Tablo 21: Trkyenn Ortadoudak rol

80 %

75

70

70

61

60

67

64

61

66
58

53

51

50

55

71
61

66
60

40
30
20
10
0

Trkiye Ortadou
siyasetinde her
geen gn daha
etkili oluyor.

Trkiye
Ortadou
lkeleri iin bir
model olabilir.

Trkiye slam
ve demokrasinin
baarl bir
birleimidir.

Katlyorum/olumlu cevaplarnn toplam, 2011

Trkiye srail-Filistin
sorunun zmnde
arabuluculuk rol
stlenmelidir.

Trkiye Ortadouda
daha byk bir rol
oynamaldr.

Katlyorum/olumlu cevaplarnn toplam, 2012

Katlyorum/olumlu cevaplarnn toplam, 2013

katlmclarn % 73 Trkiyenin giderek daha etkin

olduunu dnrken bu oran 2013te %60a iniyor.
Suriye dahil dier tm lkelerden katlmclarn
deerlendirmelerinde art grlyor.
Trkiyenin daha fazla rol oynamasn destekleyenlerin
oran ise %60. Yine yllk bakldnda bu orann
kademeli olarak azald grlyor. 2011de %71ken,
2012de %66 oluyor. Msr, Suriye, Krfez lkeleri, ve
Libyadan katlmclar 2012 ylna gre Trkiyenin
blgede daha byk bir rol oynamasn daha az
destekliyor.

Grn olumsuz ynde deitirenlerin en fazla

olduu yer Msr. 2012de Msrl katlmclarn %74
Trkiyenin daha byk bir rol oynamasn desteklerken
2013te %47si ayn grte. Suriyede 2012de %39 olan
destek, %33e gerilemi. Krfez lkelerinde de az bir
oranda gerileme sz konusu. Libyada ise Trkiyenin
daha byk bir rol oynamasn destekleyenlerin orannn
%75ten %62ye indii grlyor.
srail-Filistin sorununda Trkiyenin arabulucu rol
oynamas katlmclarn %61i tarafndan

Tablo 22: Trkye, Kuzey Afrka ve Ortadou lkeler n model olablr

fadesne katlyor musunuz?
80 %

74

72

70

66

65

62

60
50
40

70

67

58

49

44

42

30

21

20
10
Msr

rdn

Lbnan

Filistin

Suudi
Arabistan

Suriye

Irak

ran

Kesinlikle/Ksmen katlyorum, 2013

Tunus

Krfez
lkeleri

Yemen

Libya

21

destekleniyor. 2012 ylna gre bu destekte 5 puanlk

d grlse de blge genelinde destein yksek
olduunu sylemek mmkn. Sadece Suriyeden
katlmclar Trkiyenin bu sorunda arabulucu rol
oynamasn desteklemiyor. Trkiye arabulucu
olmamal diyenlerin oran %62. Msrda da %75ten
%53e gerileme grlyor. Trkiyenin roln en ok
destekleyenler % 79 ile Filistinden katlmclar. Dier
lkelerin tmnde de destek oran %60 ve zeri.

says artm gzkyor. Suriyeden katlmclar hemen

hemen ayn grte. Msrda ise bir kez daha d
grlyor. 2012de katlmclarn %80i bu gre
katlrken, bu oran 2013te % 49.
Aratrma kapsamnda tekrarlanan sorulardan bir
tanesi de Trkiyenin Ortadou lkeleri iin model
olup olamayaca idi. 2013 ylnda blge genelinde
katlmclarn %51i Trkiyenin model olabileceini,
%14 kararsz olduunu, %34 ise model
olamayacan belirtiyor. Gr olumsuz ynde
deien katlmclar Msr, Lbnan ve Libyadan.
Lbnan ve Libyada 4 puanlk bir gerileme grlyor.

Trkiyenin slam ve demokrasinin baarl bir birleim

olduu grn katlmclarn %55i destekliyor. Msr
ve Suriye dnda bu ynde dnen katlmclarn

Tablo 23: Trkye neden model olablr?

40 %
34

35

31

30

24

25

21

20

21

19

18

20

15

11

10

5
0

Ekonomisi

Demokratik bir
rejime sahip olmas

Laik siyasi
yaps

Blgesel arlkl ortalama, 2012

Mslman
kimlii

Stratejik
nemi

Blgesel arlkl ortalama, 2013

Tablo 24: Trkye neden model olamaz?

18 %
16
14

17
14

12

14

13
11

11

10

10

9
7

8
5

4
2

22

Trkiyenin
mdahalecilii

Bat ile olan

yakn ilikileri

Laik siyasi
yaps

Yeterince
Mslman
olmamas

Blgesel arlkl ortalama, 2012

Babakan
Gezi Park
Recep Tayyip
olaylar/
Erdoann protestolar
tutumu
ve hkmetin/
polisin yaklam
Blgesel arlkl ortalama, 2013

Arap
olmamas

Bir modele
ihtiya olmamas

Msrda ise daha yksek oranda bir gerileme sz

konusu, Trkiyenin model olabileceini dnenlerin
oran %67den %42ye inmi.
Trkiye model olabilir sorusuna olumlu cevap veren
katlmclara bunun sebebi sorulduunda 2012 ve 2013
sonularnda ekonomi cevab n plana kyor. kinci
srada nemsenen Trkiyenin demokratik bir rejime
sahip olmas olarak gzkyor. Mslman kimlii ve
laik siyasi yaps dier nem verilen konular arasnda.
Stratejik nemi 2012 ylna gre daha az verilen bir
cevap oluyor, katlmclarn sadece %6s bu cevab
veriyor.
Lbnan ve Suriyeden katlmclar ilk srada
demokratik bir rejime sahip olmas cevabn veriyor.
Suudi Arabistandan katlmclar gelimi bir lke
olmasn n plana karrken, dier tm lkelerde
ekonomi ilk srada.
Trkiyenin model olamayacan syleyenlere
nedeni sorulduunda, Trkiyenin mdahalecilii ilk
srada, laik bir yapya sahip olmas ve Batya fazla
yakn olmas ikinci srada verilen cevaplar. Yeterince
Mslman olmamas da hemen hemen ayn
oranlarda verilen cevaplar arasnda. 2012 cevaplar
ile karlatrldnda Trkiyedeki gncel
gelimelerin cevaplara yansd ve daha nce
katlmclarn deinmedii cevaplarn verildiini
grlyor.

Trkiyenin AB srecine en olumsuz deerlendirme

Suriyede, katlmclarn %46s desteklemiyor, %26s
destekliyor. ran ve Msrda da Trkiyenin AB
srecine destek dk (%36). Destein en ok olduu
lkeler ise %62 ile Libya ve %60 ile Tunus ve Filistin.
Trkiye yapm dizilerin blgede izlenme oran
aratrma kapsamnda sorulan sorular arasndayd.
Aratrmann ilk yapld 2009 ylndan itibaren
Trkiye yapm dizilerin poplerlii sonulara
yansmt. 2013 ylnda da Trkiye dizilerinin blgede
izlenme oran yksek. Katlmclarn %69u Trkiye ve
Msr dizilerini seyrettiklerini ifade ediyor. %67 ile
Suriye dizileri de katlmclar arasnda popler.
Trkiye dizilerinin en ok seyredildii lkeler %82 ile
Irak ve %77 ile ran. En az seyredildii lke ise %55 ile
Suriye.
ABD dizileri %44 ile drdnc srada ve en ok
seyredildii lke %59 ile ran. Avrupa dizileri
katlmclarn %37si tarafndan takip ediliyor. Bu
dizilerin en ok izlenme oranna sahip olduu lke %60
ile yine ran. Brezilya dizileri blgenin genelinde
dierlerine gre daha dk oranlarda takip ediliyor.

Tablo 26: Aadak lkelerden

herhang br televzyon dzs
zlednz m?
80 %
70

Tablo 25: Trkyenn AB yelne

verlen destek
60
50

69

67

69

60
50

44

40
51

30
39

40

37

43

20

16

10
0

30
20

Trkiye

Suriye

Msr

ABD

Brezilya

Avrupa

Blgesel arlkl ortalama, 2013

2011

2012
Blgesel arlkl ortalama, 2012

2013

23

10

TRKIYE SIYASETI

Tablo 27: Gez Park olaylar/

protestolar

Aratrma kapsamnda Trkiyede yaanmakta olan

gncel toplumsal ve siyasi gelimeler zerine de baz
sorular soruldu. Bunlardan ilki Haziran 2013te
stanbulda Gezi Parknn k noktas olduu, daha
sonra genele yaylan protestolara dair katlmclarn
bilgisi ve algs zerine oldu. Aratrmaya katlanlarn
%71i Gezi Park olarak anlan protestolar ve
devamnda yaanan gelimeleri takip ettii cevabn
verdi.

80 %
70

71

60
50

50
40
30
20
10

ran haricinde tm lkelerde katlmclarn %60ndan

fazlas bu cevab verirken, greceli olarak az takip

Farkndaym

Demokrasi iin olumlu

Blgesel arlkl ortalama

Tablo 28: Trkyenn Krtleryle barma srecnden haberdar msnz?

60 %
53

50

47
40

40
30

47

31

36

44

36

37

38

38

Tunus

Krfez
lkeleri

Yemen

27

20

18

10
0

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

Filistin

Suudi
Arabistan

Trkiyede Krt sorununu zmek amac ile balatlm

bar sreci katlmclara sorulan dier bir gncel konu.

24

Irak

ran

Libya

Farkndaym

edildii lke %57 ile ran. Bunu izleyen soruda

katlmclardan bu yaananlar Trkiye demokrasisi
asndan deerlendirmeleri istendiinde6 %50si
Trkiyedeki demokrasi iin iyi olduunu, %45i iyi
olmadn sylyor. Bu gelimeleri demokrasi adna
en olumlu bulanlar % 67 ile Iraktan katlmclar. Dier
lkelerde cevaplar hemen hemen ikiye blnm
durumda.

Suriye

Gezi Park protestolarndan haberdar olduunu syleyen

%71e sorulmutur.

Bir nceki soruda olduu gibi katlmclardan ncelikle Krt

bar srecinden haberdar olup olmadklar sorusu
yneltiliyor. Blge genelinde bu sreten haberdar olma
oran %31. Suriyeden katlmclar %53 ile sreci en ok
takip edenler. Irak ve rdnde katlmclarn %47si sreci
takip ettii cevabn veriyor. Sreten haberdar olma
orannn en dk olduu lke %18 ile ran.
Sreten haberdar olduunu syleyenlerin %85i ayn
zamanda bu sreci desteklediini belirtiyor. Sreten
haberdar olma oran pek yksek olmasa da, bilgisi
olanlarn destekleme oranlar tm lkelerde olduka
yksek. Greceli olarak en az destein olduu lke %71 ile
ran.

Tablo 29: Trkyenn Krtleryle barma srecn desteklyor musunuz?

120 %
100
80

85

91

95

96
87

91
78

80

Suriye

Irak

92

90

Tunus

Krfez
lkeleri

95

96

Yemen

Libya

71

60
40
20
0

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

Filistin

Suudi
Arabistan

ran

ok ve olduka destekliyorum

Tablo 30: sral Babakan Netanyahunun Trkyeden zr dlemes

80 %

76

70
50

62

60

60
47

51

50

62
53

49

55

47

40

35

30

28

20
10
Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

Filistin

Suudi
Arabistan

Suriye

Irak

ran

Tunus

Krfez
lkeleri

Yemen

Libya

ok ve olduka olumlu cevaplarnn toplam, 2013

Bu blmde katlmclara yneltilen son soru Trkiyesrail ilikileri zerineydi. Trkiye ve srail arasnda
Mays 2010da yaanan Mavi Marmara krizi sonras
sregelen gerilimi takiben Mart 2013te srail
Babakan Netanyahu Trkiyeden zr dilediini ifade
etmiti. Bu zrn Trkiyenin Ortadoudaki rolne
etkisi sorulduunda katlmclarn %47si Trkiye iin
iyi olduunu, %25i kt olduunu belirtirken, %16s
kararsz olduunu sylyor.
Bu durumun Trkiyenin Ortadoudaki rol iin iyi
olmadn syleyenler %46 ile Suriyede ounlukta.
Bu lkede katlmclarn %28i iyi olduunu dnyor.
ran, Trkiye iin iyi olduunu dnenlerin orannn
az olduu dier lke. Burada da katlmclarn %35i iyi

olduunu dnyor, %30u kararsz, %16s ise iyi

olmadn sylyor.
srailin zr dilemesinin Trkiye iin iyi olacan
dnenlerin en fazla olduu yer %76 ile Irak.
Filistinde ise sz konusu zr Trkiye iin iyi
deerlendirenlerin oran %62.

25

Sonsz

Daha nce de yazdmz gibi bu aratrma dizisine be

yl nce ilk baladmzda elde ettiimiz veriler bizim
iin srpriz oldu. Trkiyenin Ortadoudaki imajnn
deitiini tahmin ediyorduk ama bu denli olumlu
alglanacan dnmemitik. Bir sonraki yl oranlarn
arttn grdk, daha sonraki yllarda ise dlerin
olduunu.

Biz elinizdeki almann aratrmaclar iin kaynak

olmasn, elde ettiimiz verilere anlam yklenmesini
istiyoruz. Umuyoruz ki bu ve nceki aratrmalarn
sonular Trkiyenin d politikasna ve d
politikasna dayanak oluturan deerleri inceleyenlere
destek olacak, daha salkl ve ayaklar yere basan
analizlerin ortaya kmasna yol aacak.

Bu d eilimi 2013te Msrda ortaya karken,

Suriyede de devam etti. Ancak konjonktrel faktrler
ve d politikasndaki deiimler yznden sempati
dzeyinde dalgalanmalar olsa da Trkiye blge halk
aklnda olumlu bir yer edindi, bu blgede nemsenen
bir siyasi oyuncu haline dnt.

Ama bir dnce kuruluu olarak ncelikli hedefimiz

karar vericiler. Bizler asl onlarn bu aratrma
dizisinden yararlanmalarn, verilerini kullanmalarn
arzu ediyoruz. Hedefimiz sadece Trkiyedekilere
hitap etmek deil. Aratrmann odak noktasnda
Trkiye olmasna ramen mnhasran Trkiye stne
de deil. Daha nceki yllarda olduu gibi bu yl da
Trkiyeye ve geni anlamyla Ortadouya ilgi
gsteren herkesin elde ettiimiz verilerden
yararlanmalarn bekliyoruz.

Her zaman olduu gibi bu yl da aratrma

sonularnn yorumlanmasn okuyucuya brakmak
istediimizden elimizdeki verilerin kendi iinde
deerlendirilmesi tesinde bir kestirimde bulunmadk,
nedensellik ilikileri konusunda hipotezler retmedik.
Ancak Trkiyenin blgesinde bir marka deeri
oluturduunu ve bu deeri korumas gerektiini
syleyebiliriz.

26

Trkiye belki kendisine gsterilen tevecch

blgesindeki olaylarn akn etkileyebilecek bir koza
dntremeyebilir. Ancak model olarak
grlmesinden, kendisine kar sempati
duyulmasndan, blgede daha aktif rol almasna ilikin
beklentiden yararlanp, blgesinin istikrarna ve
esenliine katkda bulunabilir. Trkiyenin
Ortadoudaki imaj baka lke ve blgelerle olan
ilikilerinde de yararlanabilecei bir kaynaktr.

Metodoloji

Grmeler anket yaplan her lkenin nemli

ehirlerinde rastgele rnekleme metoduyla seilen 18
ya st kiiler ile gerekletirilmitir. Anketin saha
aratrmas 15 Austos 13 Eyll 2013 tarihleri
arasnda yaplmtr. Soru formu 27 ieriksel, 10
demografik ve 19 kalite kontrol sorusundan
olumaktadr. Aratrma %95 gven aralnda,
blgesel sonularda +/-%2.03, lkesel sonularda en
fazla +/-%7.5 istatistiksel hata pay iermektedir.
14 Ortadou ve Kuzey Afrika lkesi (Msr, rdn,
Lbnan, Filistin, Suudi Arabistan, Suriye, Tunus,
Umman, Bahreyn, Katar, Kuveyt, BAE, Yemen ve
Libya): CATI saha almas anadili Arapa olan 33
eitimli mlakat tarafndan gerekletirilmitir.
Baaryla gerekleen bir grme 15 ila 105 dakika
arasnda deikenlik gstererek ortalama 26 dakika
srmtr. Grme yaplan haneler rastgele
numaralar retilerek (son 4 rakam) seilmi, katlmc
ise Bir Sonraki Doum Gn yntemiyle belirlenmitir.
Saha almas esnasnda toplamda 7153 temas kurma
giriiminde bulunulmutur. Balant kurulamama
orann (non-contact rate) % 40.5 olarak verecek
ekilde bu temaslarn 2,894 tanesinde telefonla
balant kurulamamtr. Cevaplama orann
(response rate) % 52.3 olarak verecek ekilde kurulan

4,259 baarl balantnn 2,031 tanesinde anket

sorularnn cevaplanmas eitli nedenlerle
reddedilmitir.
ran: CATI saha aratrmas anadili Farsa olan 11
eitimli mlakat tarafndan gerekletirilmitir.
Baaryla geen bir grme 15 ila 68 dakika arasnda
deikenlik gstererek ortalama 29 dakika srmtr.
Grme yaplan haneler rastgele numaralar
retilerek (son 4 rakam) seilmi, katlmc ise Bir
Sonraki Doum Gn yntemiyle belirlenmitir.
randaki saha almas esnasnda toplamda 903
temas kurma giriiminde bulunulmutur. Balant
kurulamama orann (non-contact rate) % 43.6 olarak
verecek ekilde bu temaslarn 394 tanesinde telefonla
balant kurulamamtr. Cevaplama orann
(response rate) % 56.1 olarak verecek ekilde kurulan
509 baarl balantnn 223 tanesinde anket
sorularnn cevaplanmas eitli nedenlerle
reddedilmitir.
Irak: Yz Yze Grme yntemi ile saha almas 29
eitimli Irakl mlakat tarafndan
gerekletirilmitir. Baaryla geen bir grme 30 ila
53 dakika arasnda deikenlik gstererek ortalama 38
dakika srmtr. Haneler (kydeki ya da sokaktaki)
rastgele yn prensibine gre seilmi ve hane iinde
anket yaplacak katlmc En Son Doum Gn
yntemi ile belirlenmitir. Iraktaki saha almas
esnasnda toplamda 366 temas kurma giriiminde
bulunulmutur. Balant kurulamama orann
(non-contact rate) % 7.3 olarak verecek ekilde bu
temaslarn 29 tanesinde yz yze grme iin
balant kurulamamtr. Cevaplama orann
(response rate) % 86.2 olarak verecek ekilde kurulan
337 baarl balantnn 54 tanesinde anket sorularnn
cevaplanmas eitli nedenlerle reddedilmitir.

27

Ortadouda Trkiye Algs Anketi, KA Aratrma

irketi tarafndan Bilgisayar Destekli Telefon
Grmeleri (CATI) ve Yz Yze Grme yntemleri
ile 16 lkede gerekletirilmitir. CATI metodu, KA
Aratrmann stanbuldaki arama merkezinde Arapa
ve Farsa olarak Msr, rdn, Lbnan, Filistin, Suudi
Arabistan, Suriye, ran, Tunus, Umman, Bahreyn,
Katar, Kuveyt, BAE, Yemen ve Libya sahalarnda
kullanlmtr. Yz Yze Grme teknii ise KA Irak
Brosu tarafndan aratrmann Irak sahasnda
kullanlmtr. Aratrma, 16 Ortadou ve Kuzey Afrika
lkesinde toplam 2,800 katlmcyla gereklemitir.

lke

Yntem

Saha almas
tarihleri

Msr

CATI

15 Austos-13 Eyll
2013

rdn

CATI

15 Austos-13 Eyll
2013

Lbnan

CATI

15 Austos- 13 Eyll
2013

Filistin

CATI

15 Austos-13 Eyll
2013

Suudi Arabistan

CATI

15 Austos-13 Eyll
2013

Suriye

CATI

15 Austos-13 Eyll
2013

Tunus

CATI

15 Austos-13 Eyll
2013

Yemen

CATI

15 Austos-13 Eyll
2013

Libya

CATI

15 Austos-13 Eyll
2013

Krfez lkeleri
(Bahreyn, Kuveyt,
CATI
BAE, Katar, Umman)

Yz yze
grme

15 Austos-13 Eyll
2013

ran

CATI

15 Austos-13 Eyll
2013

Toplam 16 lke

CATI/YYG

15 Austos-13 Eyll
2013

Irak

28

15 Austos-13 Eyll
2013

Toplam
nfus/18 ya
st nfus
83,133,140/
52,610,458

3,622,655/
6,363,425
4,311,450/
3,042,929

4,165,878/
2,122,487
28,250,717/
18,308,245
29,906,756/
12,013,123
10,724,572/
7,704,996
24,876,797/
12,218,305
6,464,263/
4,171,491

16,783,866/
12,792,907

32,810,344/
16,732,021

75,579,296/
54,519,800

323,370,504/
199,859,417

Anketin yapld
ehirler

rneklem

Arlk
faktr

Kahire, El-Gize,
skenderiye, Earkiye

18 ya st
240 yetikin

3.07110

Amman, Irbid, EzZerka,

El-Belka

18 ya st
283 yetikin

0.17934

Cebel-i Lbnan,
Beyrut, Bekaa,
E-imal

18 ya st
235 yetikin

0.18141

Nablus, Gazze, Kuds

18 ya st
(yalnzca Arap nfus),
286 yetikin
El-Halil

0.10397

Asir, E-arkiye,
Mekke, Riyad

18 ya st
256 yetikin

1.00194

am, Halep, Humus,

Hama

18 ya st
205 yetikin

0.82099

Tunus, Sfakes, Susa,

Nabil

18 ya st
243 yetikin

0.44422

El-Hudeyde, Hecce,
Sona, Ibb

18 ya st
143 yetikin

1.19704

Trablus, Bingazi, Ez
Zaviye, Misurata

18 ya st
130 yetikin

0.44955

Manama, Kuveyt,
Abu Dabi, Doha,
Maskat

18 ya st
207 yetikin

0.71261
0.65491
2.00610
0.91449
0.35392

Badat, Erbil, Basra,

El Anbar, Nineve,
Zikar

18 ya st
286 yetikin

0.81963

Tahran, Horosan
Rezevi, sfahan,
Azerbaycan- ark i,
Azerbaycan- Garbi,
Erdebil

18 ya st
286 yetikin

2.67068

53 Vilayet/ehir

18 ya st,
2800 yetikin

Demografi*

YA DAILIMI
120 %
100
80
60

12
18
23

16

24

21

18

22

40
20
0

18

12

14

19

21
22

31

29

19

24

16

13

18

15

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

18

11

14

17

24
37

22

17

14

Filistin

Suudi
Arabistan

Suriye

25-34

17
14

30
25

35-44

Irak

10

5
8

18

20

22

23

26

23

34

29

12

16

20

ran

Tunus

Krfez
lkeleri

33

28

18-24

11

17

21

24

20

15

45-54

21
33
26

29
34
Yemen

22
Libya

55+

cnsyet DAILIMI
120 %
100
51

50

50

52

50

48

rdn

Lbnan

49

50

50

50

50

50

51

50

50

50

50

49

Irak

ran

Tunus

Krfez
lkeleri

67

60
40
20
0

49

Blgesel
arlkl
ortalama

50

Msr

51

50
33

Filistin

Suudi
Arabistan
Kadn

Yzdeler yuvarlama farkllklar nedeni ile %100e

tamamlanmayabilir.

Suriye

Yemen

41

59

Libya

Erkek

29

80

alma durumlar
100

80

32

60

50

53

46

45

57

55

50

49
54

58

52

25

23

29

25

ran

Tunus

Krfez
lkeleri

Yemen

Libya

40

51

56

20
0

36

33

30

29

26

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

Filistin

34

29

32

Suudi
Arabistan

Suriye

siz

Irak

alyor

ETM durumlar
120

%
5

100
80

52

39

45

48

53

47

24

61

53

60

60

44
62

48

70

40
43

20

55

53

48

44

50

Lbnan

Filistin

Suudi
Arabistan

35

44

37

55
36

51

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Yksekretim

Suriye

Irak

Ortaretim

ran

Tunus

Krfez
lkeleri

6
6

4
5

Yemen

Libya

12

3
5

lkretim

Sosyal Snflar (Kend Beyanatlaryla)

120
100

%
11
11

8
5

8
5

12

13
7

11

2
5

40

71

81

79

20
39

12

80
60

75

72

87

30
67

20

30

16

15

84

66

86

82
69

22
6

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

Filistin

Suudi
Arabistan

Suriye

Irak

ran

Tunus

Krfez
lkeleri

Yemen

Libya

st Snf

Orta Snf

alan Snf

Alt Snf

TELEVZYON ZLEME ALIKANLIKLARI

250 %
200
150

96

100

95

96

97

95

84
59

95

81

86

80

78

Blgesel
arlkl
ortalama

Msr

rdn

Lbnan

Filistin

Suudi
Arabistan

97

92

93

97

66

82

81

Irak

ran

Tunus

95

98

98

89

90

Yemen

Libya

100
50
0

Her gn izliyor

88

Suriye

73

Krfez
lkeleri

Dzenli izliyor (Haftada en az iki gn)

GAZETE OKUMA ALIKANLIKLARI

120 %
100
80
60

67

67
59

53

53

55

48

40
20

59
56
48

36
28
Blgesel
arlkl
ortalama

40
Msr

35
rdn

23

27

33

Lbnan

Filistin

Suudi
Arabistan

Her gn okuyor

17

14

Suriye

Irak

26

25

ran

Tunus

44

38

Krfez
lkeleri

16

14

Yemen

Libya

Dzenli okuyor (Haftada en az iki gn)

NTERNET KULLANMA ALIKANLIKLARI

200 %
150
88
78
63

66

50
43

Blgesel
arlkl
ortalama

48
Msr

76

72

79

89
76

54
63

rdn

49

75

65

55

50
40

Lbnan

Filistin

Suudi
Arabistan

Her gn kullanyor

Suriye

7
Irak

29
ran

60
Tunus

Dzenli kullanyor (Haftada en az iki gn)

70

50
29

Krfez
lkeleri

Yemen

54
Libya

31

100

TESEV D Politika Program

Ortadouda Trkiye Algs 2013

Mensur Akgn, Sabiha Senycel Gndoar

Bankalar Caddesi
Minerva Han, No:2, Kat: 3
34420 Karaky stanbul
T +90 212 292 89 03
F +90 212 292 90 46
www.tesev.org.tr

ISBN 978-605-5332-50-1

DI POLTKA
PROGRAMI