You are on page 1of 183

GS.

TSKHKT- PHAN K PHNG


Ths. THI HONG PHONG

GIO TRNH

SC BN VT LIU
TP I

NNG 2005

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

MC LC
Trang s
Li ni u
4
Mc lc
6
Chng m u : NHNG KHI NIM C BN
9
0.1. Khi qut
9
0.2. Cc nguyn nhn ngoi tc dng ln vt th
11
0.3. Cc gi thuyt c bn
12
0.4. Lch s pht trin mn hc
13
Chng 1: L THUYT V NI LC
16
1.1. Ni lc - phng php mt ct
16
1.2. Cc thnh phn ni lc
17
1.3. Bi tan phng, biu ni lc
18
1.4. Lin h gia ti trng phn b vi lc ct v m men un trong thanh thng 27
1.5. Lin h gia ti trng tp trung vi ln bc nhy trn biu lc ct, biu
m men un trong thanh thng
27
1.6. p dng
28
Chng 2: KO, NN NG TM
33
2.1. Khi nim
33
2.2. ng sut trn mt ct ngang
33
2.3. Bin dng, h s poisson
35
2.4. ng sut trn mt ct nghing
38
2.5. c trng c hc ca vt liu
39
2.6. ng sut cho php - H s an ton - Ba bi ton c bn
42
2.7. Bi ton siu tnh
45
2.8. Th nng bin dng n hi
47
Chng 3: TRNG THI NG SUT
49
3.1. Khi nim
49
3.2. Trng thi ng sut phng
50
3.3. Trng thi trt thun ty
58
3.4. Lin h gia ng sut v bin dng - nh lut Hooke tng qut
59
3.5. Cc thuyt bn
64
Chng 4: C TRNG HNH HC CA MT CT NGANG PHNG 70
4.1. Khi nim chung
70
4.2. M men tnh v cc m men qun tnh
70
4.3. M men qun tnh ca mt s hnh n gin
74
4.4. Cng thc chuyn trc ca m men qun tnh
75
4.5. H trc qun tnh chnh - cng thc xoay trc ca m men qun tnh
77
4.6. Vng trn Mohr qun tnh
78
4.7. Bn knh qun tnh
79
Chng 5: UN NGANG PHNG NHNG THANH THNG
84
5.1. Khi nim
84
A.
Dm chu un thun ty phng
85
5.2. ng sut php trn mt ct ngang
85
5.3. Biu ng sut php - ng sut php ln nht
89
91
5.4. iu kin bn ca un thun ty phng
5.5. Khi nim v hnh dng hp l ca mt ct ngang
93
6

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

B.
5.6.
5.7.
5.8.
5.9.
5.10.
5.11.
5.12.
C.
5.13.
5.14.
5.15.
5.16.
5.17.
6.1.
6.2.
6.3.
truyn
6.4.
6.5.
6.6.
6.7.
6.8.
6.9.
6.10.
6.11.
A.
7.1.
7.2.
7.3.
B.
7.4.
7.5.
7.6.
C.
7.7.
7.8.
D.
7.9.
7.10.
8.1.
8.2.
8.3.
8.4.

Dm un ngang phng
94
ng sut php trn mt ct ngang ca dm un ngang phng
94
ng sut tip trn mt ct ngang ca dm chu un ngang phng
95
iu kin bn ca dm chu un ngang phng
98
Cc dng bi ton c bn
101
Khi nim v dm chng un u
104
Qu o ng sut chnh khi un
105
Th nng bin dng n hi ca dm chu un ngang phng
106
Chuyn v ca dm chu un
108
Khi nim ng n hi
108
Phng trnh vi phn ca ng n hi
109
Thit lp phng trnh n hi bngt tch phn bt nh
110
Xc nh vng v gc xoay bng phng php ti trng gi to
110
Phng php thng s ban u
116
Chng 6: XON NHNG THANH THNG C MT CT NGANG TRN
122
Khi nim chung
M men xon v biu m men xon
122
Lin h gia m men xon ngoi lc vi cng sut v s vng quay ca trc
123
ng sut trn mt ct ngang ca thanh trn chu xon
125
Biu ng sut tip trn mt ct ngang
127
Bin dng ca thanh trn chu xon
128
Tnh thanh trn chu xon
130
Xon thun ty thanh c mt ct ngang khng trn
131
Nguyn tc chung gii bi ton siu tnh
132
Tnh l xo xon c hnh tr c bc ngn
132
S ph hy ca thanh trn chu xon
136
Chng 7: THANH CHU LC PHC TP
138
Thanh chu un xin
138
ng sut php trn mt ct ngang
138
iu kin bn ca dm chu un xin
142
vng ca dm chu un xin
145
Thanh chu un ng thi vi ko (hay nn) ng tm
147
ng sut php trn mt ct ngang
148
149
Thanh chu ko (hay nn) lch tm
Khi nim v li ca mt ct ngang
151
Thanh chu un ng thi vi xon
155
Thanh c mt ct ngang trn
155
Thanh c mt ct ngang ch nht
155
Thanh chu lc tng qut
160
Thanh c mt ct ngang trn
160
Thanh c mt ct ngang ch nht
161
Chng 8 :
KHI NIM CHUNG V T BIN
164
M u
164
Nhng ng cong t bin
165
Phn tch qu trnh t bin ca vt liu
166
Phng php m hnh ho trong t bin
171
7

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

8.5.
9.1.
9.2.
9.3.
9.4
9.5.
9.6.
9.7.
9.8.
9.9.

Nhng m hnh c bn
Chng 9: NHNG L THUYT C BN V T BIN
Khi nim chung
L thuyt ho gi
L thuyt chy do
L thuyt cng c
L thuyt di truyn
S do ng sut trong cc bu lng,(ko- nn ng tm).
Xon thanh trn
Bi ton un
T bin ca cnh tuc bin
Ph lc
Tham kho

TI LIU THAM KHO


1)

Bi Trng Lc, Nguyn Y T...


Sc bn Vt liu (T.1, 2).
Nh xut bn i hc v Trung hc chuyn nghip, H Ni 1964.

2)

Nguyn Y T (Ch bin) .... Sc bn vt liu.


Nh xut bn i hc v TNCN, H Ni 1973.

3)

L Quang Minh, Nguyn Vn Vng


Sc bn Vt liu (T.1, 2, 3)
Nh xut bn i hc v Gio dc chuyn nghip, H Ni 1989.

4)

Nguyn Y T
Sc bn Vt liu
Nh xut bn Khoa hc k thut, H Ni 1966

5)

L Vit Ging, Phan K Phng


Sc bn Vt liu (T.1)
8

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

172
176
176
176
179
180
181
182
183
184
187
189
205

Nh xut bn Gio dc 1997


6)

L Ngc Hng
Sc bn Vt liu
Nh xut bn Khoa hc v K thut ,H Ni 2000

7)

Phan K Phng, ng Vit Cng


L thuyt do v T bin
Nh xut bn Gio dc, 1997

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

10

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

LI NI U
Sc bn vt liu l mt mn hc c s, n l gch ni gia cc mn hc c bn n
cc mn hc k thut cho cc ngnh c kh, ng lc, cu ng, xy dng, thy li,
giao thng... hc tt cc mn chuyn mn cc ngnh hc ni trn th cn phi nm
c cc kin thc cc mn hc c s trong c mn hc Sc bn vt liu.
Gio trnh Sc bn vt liu (Tp I) nhm cung cp cc kin thc c bn v phng
php tnh ton bn, cng vng i vi nhng bi ton thng gp nh bi ton ko
(nn), un, xon v t hp cc bi ton . Phn ny cng gii thiu cch xc nh v
xy dng biu ni lc i vi cc dng bi tp. Nh c n ta mi bit ni no l
chu lc nguy him nht. V vy phn ny s c s dng sut trong gio trnh Sc bn
vt liu v ng dng trong cc gio trnh chuyn mn khc.
Tp 1 Sc bn vt liu ny cn trnh by cch nghin cu trng thi ng sut
trong vt th khi chu tc dng ngoi lc, n trang b kin thc hc mn Sc bn vt
liu v cc mn c hc khc nh l thuyt n hi, l thuyt do, vt l cht rn.
Trong xu th chung ca gio dc i hc, chng ti mong mun sinh vin c th t
nghin cu, t hc mn Sc bn vt liu, nn trong gio trnh ny sau khi trnh by L
thuyt chng ti dn ra nhiu v d sinh vin d hc tp.
Tc gi cng rt cm n ging vin cao cp Phm Vn Song ca i hc
nng, gip tc gi sa cha, chnh l, vi tnh v ng gp nhiu kin gio trnh
ny hon chnh hn.
Chc rng trong qu trnh bin tp khng khi cn nhiu thiu st, mong nhn
c s gp ca sinh vin v cc c gi gio trnh ngy cng c hon chnh v
p ng c yu cu hc tp ca sinh vin v cc bn.
Trn trng cm n !
Tc gi
GS.TSKH. Phan K Phng

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Chng m u

NHNG KHI NIM C BN


0.1.KHI QUT.
0.1.1. Nhim v ca mn hc.
Mn hc sc bn vt liu c nhim v cung cp nhng kin thc c bn v phng
php tnh ton bn (ngha l cc kt cu, chi tit my khng b ph hy di tc dng
ca ti trng). Xc nh cng vng (ngha l s thay i kch thc hnh hc ca cc
kt cu, chi tit khng c vt qu mt gii hn cho php). Tnh ton v n nh
(ngha l tnh ton sao cho cc kt cu, chi tit c kh nng bo ton trng thi cn bng
ban u), iu ny chng ta s r khi gp bi tan n nh.
Mn hc ny cng cp n mt s kin thc tnh ton cho h thanh, cho cc
tm, cc v, thanh thnh mng... Mn hc ny cn cp n cc bi ton v ng sut
tip xc, v cc ng v.v... iu cng c ngha l gio trnh ny bao gm nhng kin
thc c bn ca cc mn hc c lin quan "sc bn vt liu", "c hc kt cu" v "l
thuyt n hi".
Ngy nay, khi m khoa hc pht trin th cc mn hc c an xen nhau,
khng cn ranh gii r rt na. Cc mn hc c hc cng vy, nn nhng vn c
trnh by di y chng ti cng theo xu hng , nhm cung cp nhng kin thc c
bn v c hc c lin quan n tnh bn, cng vng v n nh ni trn,
nhng li phi tit kim nht, c li nht. Ni mt cch khc l phi gii quyt vn ti
u nht trong sn xut l phi chn kt cu, chn phng php tnh, phi chn vt liu
sao cho c li nht. Trong bn cht bi ton ny, r rng c mu thun v nh mt chi tit
cng c kch thc ln th c th rt bn, rt cng vng v rt n nh nhng li khng
kinh t v cng s khng tha mn nhng yu cu khc. Chnh v nhng mu thun
chc chn n s l yu t thc y s pht trin k thut tnh ton, ch to ca cc vt liu
mi... Mn sc bn vt liu cng phi pht trin a ra cc m hnh tnh ton, cc
phng php tnh ton hp l, tha mn cc iu kin trn.
0.1.2. i tng nghin cu ca mn hc.
Mn sc bn vt liu l mt mn hc nm trong ngnh C hc vt rn bin dng.
Khc vi C l thuyt, nhm kho st s cn bng v chuyn ng ca vt rn tuyt i,
mn Sc bn vt liu kho st vt th thc, tc l vt rn c bin dng.
+ Hnh dng vt th nghin cu trong Sc bn vt liu:
Vt th thc c kch thc theo ba phng v c phn lm ba loi:
- Khi: Kch thc theo ba phng khng hn km nhau nhiu (hnh 0.1a).
- Tm, v: Kch thc theo hai phng ln hn kich thc theo phng cn li
rt nhiu (hnh 0.1b, 0.1c).
- Thanh: Kch thc theo mt phng ln hn kch thc theo hai phng kia
rt nhiu. Sc bn vt liu ch yu nghin cu thanh v h thanh.
+ nh ngha thanh: Mt din tch F hu hn di ng sao cho trng tm O
trt trn mt ng cong (C) v thng gc (C), th F s qut trong khng gian mt hnh
khi gi l thanh c din tch mt ct ngang l F.
Trong : (C)- Trc thanh; F- Din tch mt ct ngang.

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

+ Cc loi thanh: Thanh nu c trc thanh (C) l thng th ta gi l thanh thng,


khi trc thanh (C) l cong th ta gi l thanh cong. Mt ct thanh c th l khng i sut
chiu di thanh, nhng mt ct thanh cng c th thay i.
+ Khung: H gm nhiu thanh ghp li, c hai loi: khung phng v khung

b)

a)

c)

d )

d)

e)

e)

f)

h)

i)

VA
g)
R

k)
VA

j)
VA

MA

HA
m)

VA

HA
n)

o)

Hnh 0.1: i t ng nghin c u c a S c b n v t li u


a-Kh i; b, c-T m v v ;d- d ,e- e -Thanh v cch bi u di n thanh trong
tnh tan; f,h,i,g- Khung; j,k-G i di ng;m,n-Kh p c
nh;o-Ngm
khng gian.
Trong tnh ton thng biu din thanh bng trc ca n (hnh 0.1d', hnh 0.1e').
T nhim v v i tng nghin cu ni trn ta thy trong sc bn vt liu c cc
bi ton sau:
a) Kim tra cc iu kin v bn, cng vng, n nh.
b) Xc nh kch thc mt ct ngang, hnh dng hp l ca cng trnh hay chi
tit.
c) Xc nh gi tr ti trng cho php tc dng ln vt th.
10

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

0.1.3. c im
- Mn Sc bn vt liu kho st ni lc v bin dng ca vt thc, nhng vn p
dng cc kt qu ca C hc l thuyt (s dng cc phng trnh cn bng).
- Mn Sc bn vt liu l mt mn khoa hc thc nghim vi phng php nghin
cu nh sau:
+ Quan st thc t.
+ ra cc gi thuyt v tnh ton.
+ Th nghim kim tra.
0.2. Cc nguyn nhn bn ngoi tc dng ln vt th.
0.2.1. Ngoi lc.
nh ngha: Ngoi lc l lc tc dng ca mi trng bn ngoi hay ca cc vt
th khc ln vt th ang xt.
* Phn loi ngoi lc. Ngoi lc gm:
- Ti trng: Tr s, v tr v tnh cht ca lc bit trc.
- Phn lc: Lc pht sinh ni tip xc gia vt th ang xt vi vt th khc ty
thuc vo ti trng. Ti trng bao gm lc phn b tc dng lin tc trn th tch hay b
mt (c cng bng gi tr lc/n v th tch hay din tch, th nguyn l [lc/(chiu
di)3], [lc/(chiu di)2] hoc l lc phn b theo chiu di [lc/chiu di]. Ngoi ra cn
c lc tp trung, m men tp trung, m men phn b.
* Tnh cht ti trng.
- Ti trng tnh: Gi tr ca lc tng t t xem nh khng gy ra lc qun tnh.
- Ti trng ng: Gi tr ca lc tng t ngt (va chm) hay k n lc qun
tnh (dao ng, chuyn ng c gia tc).
0.2.2. Cc nguyn nhn khc.
Bao gm s gia tng ca nhit , s ch to khng chnh xc cc chi tit my hay
s ln ca cc gi ta trong cng trnh.
0.2.3. Cc loi lin kt phng v phn lc lin kt .
a) Gi di ng (khp di ng, con ln): Lin kt cho php thanh quay xung quanh
mt im v chuyn ng tnh tin theo mt phng no . Lin kt hn ch s di
chuyn ca thanh theo phng vung gc vi phng chuyn ng tnh tin, nn theo
phng ny lin kt s pht sinh mt phn lc VA: (hnh 0.1j) hay (hnh 0.1k).
b) Gi c nh (khp, bn l): Lin kt cho php thanh quay xung quanh mt im
v hn ch mi chuyn ng tnh tin trong mt phng. Lin kt ny pht sinh phn lc
theo mt phng bt k trong mt phng. Trong tnh ton ta thng phn lc ny ra hai
thnh phn vung gc nhau HA v VA (xem hnh 0.1m v 01 n).
c) Ngm: Lin kt hn ch mi chuyn ng trong mt phng. Ti ngm pht sinh
mt m men phn lc v mt phn lc theo phng bt k, phn lc ny thng c
phn ra hai thnh phn vung gc nhau (xem hnh 0.1o). xc nh cc phn lc, ta
xem thanh nh vt rn tuyt i v xt s cn bng ca vt rn di tc ng ca phn
lc v ti trng.
0.3. Cc gi thuyt c bn.
V i tng kho st l vt thc, cho nn nu xt n mi tnh cht thc th bi
ton s rt phc tp. Do vy qu trnh suy lun hay tnh ton c n gin m vn
m bo c chnh xc cn thit, ta cn phi lc b nhng tnh cht khng c bn
v ch gi li tnh cht c bn quyt nh n phm cht cng trnh hay chi tit. Tc l ta
a ra cc gi thuyt. Mn Sc bn vt liu s dng ba gi thuyt c bn sau:
11

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

* Gi thuyt 1: Vt liu c tnh lin tc, ng cht v ng hng.


- Vt liu lin tc ngha l vt liu chim y khng gian vt th.
- Vt liu ng nht khi tnh cht c hc v vt l ti mi im ca n ging
nhau.
- Vt liu ng hng ngha l tnh cht c l xung quanh mt im bt k v
theo hng bt k nh nhau.
* Gi thuyt II: Vt liu n hi tuyt i v tun theo nh lut Hooke. Di tc
dng ca nguyn nhn bn ngoi, vt th b thay i hnh dng, kch thc ban u. Tuy
nhin khi b cc nguyn nhn ny i th vt th c khuynh hng tr v hnh dng v
kch thc ban u. l tnh n hi ca vt liu v vt th tng ng v c gi l
vt th n hi. Nu vt th c kh nng tr v nguyn hnh dng v kch thc ban u
ta gi l vt th n hi tuyt i. Vt liu lm vic tun theo nh lut Hooke khi tng
quan gia lc v bin dng l tng quan bc I.
Vt liu tha mn gi thuyt II gi l vt liu n hi tuyn tnh.
i vi cc loi vt liu nh thp, gang... nu lc tc dng nh hn mt tr s gii
hn xc nh no , c th xem nh tha mn gi thuyt ny.
* Gi thuyt III: Bin dng ca vt th l b.
H qu ca cc gi thuyt: Trong qu trnh tnh ton ta c th:
- S dng php tnh vi phn, tch phn, tc l c th nghin cu mt phn t b
suy rng ra cho c vt th ln.
- S dng s khng bin dng, tc l xem im t ca ngoi lc khng i
trong khi vt th b bin dng.
- p dng c nguyn l c lp tc dng (hay cn gi l nguyn l cng tc
dng): "Tc dng gy ra ng thi do nhiu yu t bng tng tc dng do tng yu t
ring r gy ra".
0.4. Lch s v s pht trin ca mn hc.
Sc bn vt liu l mn khoa hc thc nghim, c xy dng trn mt s kt qu
v gi thuyt rt ra t nhng th nghim tng ng vi cc bi ton c th, s lp lun
trn c s thc nghim va mang tnh khoa hc va gip cho vic thit lp cc cng thc
tnh ton t phc tp hn v mt ton hc.
Vo th k 17 Nh bc hc Galiles lm th nghim v s chu lc ca mt dm
Cngxon lm c s cho cc thit k v ng cc tu bin phc v cho s pht trin
hng hi. Nhng trn thc t trong th k 17 cha c cc cng trnh tm c. S pht trin
mn hc Sc bn v cc mn hc ca c hc thc s pht trin t th k 18 n nay.
Nm 1729 Buynphighe a ra l thuyt v quan h phi tuyn gia ng sut v bin
dng. Sau nm 1768 Hooke cho rng mt giai on no th quan h ng sut v
bin dng l quan h t l thun. V trong cc bi ton ca Sc bn vt liu ch yu vt
liu lm vic tun theo nh lut Hooke ny.
Cc nh bc hc nh Poisson, Euler, Lomorovsov, Ortrografski... c nhiu ng
gp cho s pht trin ca c hc ni chung v cho mn hc Sc bn vt liu ni ring.
Nh bc hc Ngi Php Navie cho ra i gio trnh Sc bn vt liu u tin vo
cui th k 18.
S pht trin mn hc Sc bn vt liu gn lin vi s pht trin ca l thuyt n
hi tuyn tnh v n hi phi tuyn. Mt s bi ton khng th chng minh qua con
ng lp lun t khoa hc thc nghim m cn phi gii bng L thuyt n hi. Vo
cui th k 19 u th k 20, Ngnh c hc bin dng pht trin ht sc rng ln,
12

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

cng vi s ra i v pht trin ca cng ngh thng tin, nhng thnh tu v Ton hc v
Vt liu yu cu v to iu kin cho ngnh c hc vt rn bin dng pht trin. Ngi
ta ng dng cc phng php sai phn, bin phn, phn t hu hn... trong vic gii cc
bi ton m trc y cha gii c hoc gii rt kh khn. Cng t nhiu l thuyt
v cc vt liu d hng, vt liu c bn ln, vt liu lm vic trong iu kin nhit
cao v trong cc mi trng n mn khc nhau pht trin. Trong th k 20 cn xut hin
l thuyt do, n nht, n do, l thuyt t bin, lu bin, l thuyt ph hy... gip
chng ta nghin cu su hn v ton din hn s lm vic, bn, cng vng, n
nh... ca cc bi ton thc t, do s pht trin khoa hc k thut ngy nay i hi.
C hc l mt lnh vc rng ln, c th l mi trng lin tc, mi trng ri rc,
mi trng thy, kh, mi trng nhit...V vy nhng phng trnh cn bng v c bn
ging nhau, ty theo mi trng c th m thay i mt s thng s v h s, nhng
nhng phng trnh ny vn l nhng phng trnh vi phn o hm ring.
C th ni iu quan tm trc tin ca c hc vt rn bin dng l quan h gia
ng sut v bin dng xut hin trong vt liu trong qu trnh tc ng ca ti trng. V
mt ton hc ng sut l mt hm s ca bin dng:
= f()
(0-1)
Trong :-ng sut; -Bin dng.
- Nu vt liu lm vic tun theo nh lut Hooke th phng trnh trn tuyn tnh
hay cn gi l n hi tuyn tnh.

B
- Nu quan h khng phi l tuyn tnh
A
bc nht nhng vn tha mn iu kin qu trnh
t ti v ct ti l thun nghch. Ngha l khi t
ti, quan h gia ng sut v bin dng l
ng cong OAB, th khi ct ti tng quan

cng gim theo ng BAO (ng khng lin


O
tc BAO thc t trng vi ng lin tc BAOtrn hnh BAO c v tch ra d nhn) v bin
dng mt i hon ton khi khng cn ti (xem
Hnh 0.2: Quan h
hnh 0.2).
gia ng sut v
Ta xem bi ton ny l n hi nhng
bin dng
khng phi tuyn tnh m l n hi phi tuyn v
biu thc (0.1) vn ph hp.
Chng ta hy xt th nghim ko mt mu thp (i din cho vt liu do), th quan
h gi ng sut v bin dng c trnh by trn hnh 0.3.
R rng giai on u OA l n hi tuyn tnh vn liu lm vic tun theo nh
lut Hooke, tc l ng sut v bin dng l quan h bc nht. n im B no , nu ta
ct ti th n khng theo ng c m n i theo ng song song vi OA . Khi ti trng

B
A

Hnh 0.5:
Hnh 13
0.4: Hin
Hnh 0.3: Quan h
Hin
tng
sauhttp://tailieuxd.com/
tc
gia ng
sut
Ti liu
nyv
c tng
lu tr ti
ni
dng (do)
bin dng khi ko

khng cn na, vt th cn c mt lng bin dng th hin bng on OC . Bin dng


ny c gi l bin dng do (hay bin dng d). L thuyt nghin cu quy lut hnh
thnh bin dng do v trng thi ng sut tng ng c gi l l thuyt do.
Chng ta hy lu cc tnh cht sau y ca vt liu:
Mt thanh thp treo chu tc dng lc ko (hnh 0.4), khi t ti P gy nn mt
gin di l no . Nu lc P khng i ny tn ti lu di th gin tip tc tng ln
mc d s tng ny rt chm, hin tng ny cng r rt khi vt liu lm vic mi
trng nhit cao. Hin tng c gi l hin tng sau tc dng hay hin tng
do.
Mt v d khc: ta sit cht cu ghp 2 tm thp vi nhau (hnh 0.5) bng mt
lc no , ngha l to cho bulng mt gi tr ng sut nht nh. Nhng n mt thi
gian di no ta nhn thy cu lng ra, ngha l ng sut trong bulng gim i. Hin
tng gi l hin tng ni.
Hin tng sau tc dng v hin tng ni u th hin mt bn cht ca vt liu
l bin dng tip tc thay i khi ng sut do P sinh ra khng i hay ng sut gim
(mi ni lng ra), khi bin dng khng thay i (khong cch ban u ca 2 tm thp
xc nh) c gi chung l hin tng t bin.
Hin tng t bin xut hin c trong giai on n hi v giai on chy do. V
vy l thuyt t bin c ng dng trong l thuyt n hi v c l thuyt do.
Gn y pht sinh mt ngnh mi l l thuyt cm bin. N nghin cu nhng
quy lut chung v s pht sinh v pht trin ca bin dng theo thi gian ca vt liu do
nhng nguyn nhn khc nhau trong nhng iu kin nhit ng v ha l khc nhau. L
thuyt cm bin gip cho ta xc nh c bin dng v ng sut ti mt im bt k
trong vt th mt thi im no khi bit cc thng s ca cc yu t tc ng bn
ngoi v qu trnh bin i cc thng s .

CU HI T HC :
0.1. Nhng nhim v chnh ca mn sc bn vt liu ?
0.2. Nhng nhn t no thc y s pht trin ca mn hc ?
0.3. i tng nghin cu ca mn hc?
0.4. Cc gi thuyt c bn, gii thch cc gi thuyt .
0.5. Nhng nt chnh ca cc mn hc khc lin quan n mn Sc bn vt liu.
- - - -

14

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Chng 1

L THUYT V NI LC
1.1. NI LC - PHNG PHP MT CT (PPMC).
1.1.1. nh ngha ni lc.
Trong vt th, gia cc phn t c cc lc lin kt gi cho vt th c mt hnh
dng nht nh. Khi c ngoi lc tc dng, vt th b bin dng, lc lin kt thay i
chng li bin dng do ngoi lc gy ra. Lng thay i ca lc lin kt gi l ni lc.
1.1.2 Phng php mt ct (ppmc).
xc nh ni lc trn mt ct ngang cha im K ca vt th chu lc nh
hnh1.1, ta dng ppmc nh sau: Tng tng
P5
P1
dng mt phng () qua im K v thng gc
vi trc thanh, ct vt th ra hai phn (A) v
P4
K
(B), (hnh1.2). Xt s cn bng ca mt phn, v P2
d phn (A), (hnh 1.3). Phn (A) c cn
P6
P3
bng nh ni lc ca phn (B) tc dng ln
phn (A). Ni lc ny phn b trn din tch Hnh 1.1:Mt vt th
P5
mt ct ca phn (A) v hp lc ca chng cn chu lc

bng vi cc ngoi lc thuc phn ang xt (A).


P1
Ngc li nu ta xt s cn bng ca phn B, th
P4
A
B
K
phn A cng tc dng ln B cc ni lc tng t P2
nhng c chiu ngc li.
P3
P6
1.1.3. Khi nim v ng sut.
Chung quanh im K (trn mt ct
Hnh1.2: Phng php
thuc phn A), ta ly mt phn t in tch v
cng b F, hp lc ca ni lc tc dng ln
P1 mt ct

F l P , (hnh 1.4; 1.5).


A K
P2
P
Ta c :
// P
F
P3
P
l ng sut trung bnh
Ta gi p tb =
Hnh 1.3: S cn bng
F
lc phn A
ti K.
P
: ng sut ton phn hay l ng sut thc (gi tt l ng
p = lim p tb = lim
F0
F0 F
sut) ti K.

lc
Th nguyn ca ng sut l
, n v thng dng KN/cm2, MN/m2
2
(chiudai)
Thng ngi ta phn ng sut ra hai thnh ph:
- Thnh phn vung gc vi mt ct gi l ng sut php, k hiu .
- Thnh phn nm trong mt ct gi l ng sut tip, k hiu .

Nh vy P = 2 + 2 , P: ln ca ng sut ti K.

15

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

P1

P1

P
(A)

K
F

P2

P3 Hnh 1. 4:Hp lc

ca ni
a)

(A)

P2

P3

lc

>0

b)

n
>0

r
P
r

Hnh 1.5: ng
sut
<0

n
<0

Hnh 1.6: ng sut, a- ng sut


chiu dng; b-ng sut chiu m

Trong nhiu trng hp thnh phn ng sut tip trn mt ct cn c phn


thnh hai thnh phn theo hai phng vung gc no .
- ng sut php c coi l dng khi n cng chiu vi php tuyn ngoi n
ca mt ct (ng sut ko), ngc li l m (ng sut nn), (xem hnh 1.6a).
- ng sut tip c coi l dng khi php tuyn ngoi n ca mt ct quay mt gc
0
90 cng vi chiu kim ng h (trong mt phng ( n , ) th chiu ca php tuyn trng vi
chiu ca ng sut tip, ngc li ng sut tip c coi l m, (xem hnh 1.6 b).
1.2. CC THNH PHN NI LC.
Ngi ta thng thu gn hp lc ca h ni lc v trng tm O ca mt ct
ngang. S thu gn cho ta mt lc R v mt m men M. Ni chung R v M c phng,
chiu bt k trong khng gian. tnh
P1
ton, ta phn R ra thnh ba thnh phn (ta
Mx
thng chn Oxyz sao cho Ox, Oz nm
z
Nz
(A) Mz O
P
trong mt ct ngang v Oy hng xung,
2
My
Oz trng trc thanh), hnh 1.7:
P3
- Thnh phn nm trn trc z gi l
Qx
Qy
lc dc v k hiu Nz.
x
- Thnh phn nm trn trc x, y gi
y
l cc lc ct v k hiu Qx, Qy.
Ta cng phn M ra ba thnh phn:
Hnh 1.7: Cc thnh phn ca
- Cc thnh phn quay quanh
ni lc
trc x v y gi l cc m men un v k hiu Mx, My.
- Thnh phn quay quanh trc z gi l m men xon v k hiu Mz.
Nz, Qx, Qy, Mx, My, Mz l 6 thnh phn ni lc trn mt ct ngang v chng c
xc nh t iu kin cn bng ca phn ang xt:
n

N z + Piz = 0
i =1

16

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Q x + Pix = 0
i =1
n

Q y + Piy = 0
Trong :

p iz ,

p ix ,

i =1

p iy l tng hnh chiu ca tt c cc ngoi lc thuc


n

phn ang xt ln cc trc z, x, y. M x + m x (Pi ) = 0


i =1
n

M y + m y (Pi ) = 0
i =1
n

M z + m z (Pi ) = 0
i =1

Trong : m x (Pi ) , m y (Pi ) , m z (Pi ) l tng m men ca tt c cc ngoi


lc thuc phn ang xt quay quanh cc trc x, y, z.
* Lin h gia cc thnh phn ng sut v cc thnh phn ni lc.
Cc thnh phn ni lc tc dng trn din tch v cng b (VCB) dF ln lt l
zdF, zxdF, zydF. Ly tng ni lc vi phn ny trn ton din tch mt ct ngang phi
chnh l cc thnh phn ni lc.
Do :
N z = z dF ; Q x = zx dF ; Q y = zy dF
F

M x = z ydF ; M y = z xdF ; M z = ( zx y zy x )dF


F

1.3. BI TON PHNG - BIU NI LC.


Khi ngoi lc tc dng nm trong mt mt phng cha trc thanh (xem hnh 1.8),
hnh ny cc lc tc dng trong mt
P5
P2
phng (yoz), th hp lc ca ni lc
m
cng nm trong mt phng , ta c
P4
bi ton phng.
z
* Cc thnh phn ni lc: Ch
c ba thnh phn Nz, Mx, Qy nm trong P1
mt phng yoz.
n
P6
y
Qui c du: Qui c dng
P3
ca ni lc trong bi ton phng nh
Hnh 1.8: Mt vt
trn hnh 1.9 v hnh 1.10.
th
chu lc
Nz > 0 khi c chiu hng ra
mt ct.
Qy > 0 khi c khuynh hng quay mt ct ang xt theo chiu kim ng h (hoc
du ca Qy ging du ca ).

17

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Mx > 0 khi n lm cng cc th v pha y > 0 (pha di).Ngc li cc ni lc m.


P5
P2
P4
m MX>0
MX>0 m
Nz>0
P1

n Qy>0
P3

Nz> 0

Qy>0 n

Hnh1.9:Cc thnh
phn ni lc v
chiu dng phn
bn tri ca mt

Hnh 1.10: Cc thnh


phn ni lc v chiu
dng phn bn phi
ca mt ct m-n

* V d 1: Cho mt thanh chu lc nh hnh 1.11a. Hy xc nh ni lc v v biu


ni lc
O
z
x

Mx

a)

b)

Qy

(Qy)

c)

(Mx)

d)

Ta s dng phng php mt ct: Tng tng c mt mt ct [11] vung gc vi


Hnhu1.11.
V on
biu
a- phn
Mt tri
dm
chu
trc thanh v cch
t do mt
l z.
Ta ni
xt slc:
cn bng
(hnh
1.11b),
lc;
cn
bng
lc[11]
ca
dm,
on thanh ang
xtb-Xt
c cns
bng
th ti
mt ct
xutphn
hin ni
lc lcQy Biu
v m men
lc
Qyta
; gi
d- nh
Biu
Mm
xoay quanh trc x l M
uct
chng
Qy v
dngMy mt ct [11] l
x. Ban
x tcmen
dng theo quy nh. Nu kt qu tnh tan m Qy, Mx c du + th coi nh gi nh ban
u ca ta l ng v Qy, Mx ng l dng theo quy nh. Nu kt qa tnh ton m Qy,
Mx mang du -, th ta phi i chiu Qy v Mx tr li, cng c ngha l ni lc m theo
quy nh trn.
By gi ta s dng cc phng trnh cn bng tnh hc thng thng trong c l
thuyt hay cc phng trnh trnh by trn xc nh Qy v Mx.
Ch : - Khi chiu ln mt trc no th cc m men l ngu lc khng c trong
phng trnh.
18

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

- Khi ly m men i vi mt im no th lc qua im c m men bng 0.


(1) Phng trnh 1:

Q y + Piy = 0
i =1

Suy ra
Qy - P = 0, vy Qy = +P
Nh vy lc ct Qy = +P, du ta gi nh ban u l ng v khng ph thuc z.
n

(2) Phng trnh 2:

M x + m x (Pi ) = 0
i =1

Tc l
Mx - Pxz = 0
Suy ra
Mx = +Pz
Nh vy Mx = +Pxz , du m men gi nh ban u l cng pha di (pha dng
ca trc y) l ng v Mx l hm bc nht ph thuc vo ta z.
Cui cng ta v biu Qy v Mx nh hnh 1.11c, 1.11d.
* V d 2: Cho mt dm chu lc nh hnh v 1.12a. Hy xc nh lc ct Qy, m
men un Mx v v biu ca chng.
O
z
x

Mx

O1

a)

b)
z

Qy

c)

(Qy)

ql

Khi ngoi lc tc dng nm trong mt mt phng cha


trc thanh, v d mt phng
ql 2
(yoz) th hp
lc
ca
ni
lc
cng
nm
trong
mt
phng
,
ta
c bi ton phng.
d)
2
(M
)
x
Cng tng t
nh trn, chng ta ct thanh bi mt ct [11] vung gc vi trc
thanh cch u t doHnh
1 on1.12:
z v xtXc
s cn
bngni
ca phn
nh
lc bn
v tri,
v ta v ln ra hnh
1.12b. on thanh ny
cngphi
cnlc
bng do cc lc q, Qy v Mx tc dng. Chng ta
biu
ni
cng v Qy, Mx theo chiu dng nh quy nh. xc nh chng ta li s dng cc
phng trnh cn bng tnh hc, c th vit dng sau:
(1) Phng trnh hnh chiu cc lc ln trc y:
P(y) = Qy + qz = 0
Suy ra
Qy = -qz
Vy Qy l hm bc nht theo z (khc vi trng hp v d 1 - Dm chu lc tp
trung P th Qy l hng s).
Kt qu du - chng t ta gi s Qy l dng nh hnh v 1.12b l khng ng ta
phi i du Qy, tc l v li Qy hng t di ln trn, v vy l Qy m theo quy nh
trn.
(2) Phng trnh ly m men i vi im O1 trng tm ca mt ct [11]:

19

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

z
=0
2
q z2
Suy ra:
Mx =
2
Kt qu Mx mang du - chng t chiu Mx ta chn ban u l sai, ta phi cho Mx
quay ngc li, tc l n lm cng pha m ca trc y hay cng cc th trn ca dm nn
mang du - trong biu . ng thi m men Mx ni lc l mt hm s bc 2 so vi z.
Cui cng ta xy dng c cc biu Qy v Mx (trn hnh v 1.12c, d).
Ch b lm ca ng bc 2 hng ly cc mi tn do q tc dng.
* V d 3: Cho mt dm chu lc nh hnh 1.13a. Hy xc nh ni lc v v biu
ca chng.
Bi ton ny c khc trc l vic u tin ta phi xc nh cho c phn lc
cc gi ta A v B. Ti A l gi kp, ng l phn lc ti c hai thnh phn phn lc
theo phng y v phng z, nhng do lc ch c theo phng y thng ng, nn ti A ch
c thnh phn phn lc theo phng y, ta k hiu l YA v gi ta B d nhin ch c mt
thnh phn phn lc theo phng y, ta k hiu l YB. xc nh YA v YB, ta phi xt s
cn bng ca ton dm do cc lc P v hai phn lc YA v YB tc dng.
Chng ta cng dng cc phng trnh cn bng thng thng l chiu tt c cc
lc ln trc y v ly m men i vi mt im no (im A chng hn).
Gii:
a) Xc nh cc phn lc YA v YB.
Chiu cc tt c cc lc ln trc y:
(1)
P(y ) = P YA YB = 0
M(O1)= Mx + qz

M(

A)

= YB l P

l
=0
2

(2)

P
v kt qu c du + chng
2
t chiu phn lc YA v YB chn hng ln l ng v gi tr bng mt na lc P. Cc
phn lc YA, YB cn c th c suy lun ra nh sau: Do tnh cht i xng YA phi
bng YB v y l h lc song song, nn YA + YB = P, vy:
P
YA = YB =
2

Gii 2 phng trnh (1) v (2), ta c YA = YB = +

20

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

1
A

YA
(Qy)

l/2 1

P
C

2
l/2

a)

Mx

YB

p
2

O1

Qy

YA

l-z

d)

Qy 2
Mx

(Mx)

b)

e)

c)

O2

YB

Pl
4
Hnh 1.13: Xc nh ni lc v v biu
ni lc cho mt dm chu lc nh hnh a

b) Tnh ton ni lc trong dm.


Sau khi xc nh c YA v YB, ta xem nh dm chu cc lc YA, YB v P tc
dng. n y chng ta thy bi ton ny khc trc ch ti trng tc dng ln dm
khng phi khng i sut dm (nh v d 1) hay ti trng phn b lin tc sut dm
(nh v d 2), m c th xt ni lc ta phi chia dm ra mt s on sao cho trong mi
on ti trng l hng s hoc mt hm s lin tc v xt ni lc cho tng on ri ni
li.
Vi nguyn tc ny ta phi chia dm ra lm hai on:
l
(1) on 1 l t A - C tc l: 0 z .
2
Ta tin hnh xt ni lc trong on ny nh v d 1 v v d 2. Trc ht ta li
tng tng c mt mt ct [11] vung gc vi trc thanh v cch u A l z (tt nhin
mt ct ny trong gii hn A-C). Gi li phn tri chng hn (xem hnh 1.13b). Ta xt s
cn bng ca n khi gi nh chiu ca Qy v Mx mt ct [11].
- Tnh lc ct Qy.
Chiu tt c cc lc ln trc y, ta c:
P(y) = Qy - YA = 0
Suy ra Qy = + YA , kt qu mang du +, chng t chiu ca Qy ta v ban u l
ng v theo quy nh Qy ny l dng. Qy trong on AC l hng s khng ph thuc
vo z.
- Tnh m men Mx .
Ly m men i vi trng tm O1 ca mt ct [11] ,ta c:
M (o1 ) = Mx - YAz = 0

21

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Suy ra Mx = +YAz, kt qu du +, chng t ta chn chiu ca m men Mx nh hnh


1.13b l ng v m men ny dng v n lm cng pha di hay phn dng ca trc
y.
M men Mx l hm s bc nht ca ta z. Nh vy ni lc trong on AC
c xc nh, ta hon ton c th v biu Qy, Mx trong on ny.
l
(2) on CB : z l
2
Vi cch lm tng t nh trn, ta tng tng c mt ct [22] cch u A mt
on l z hay cch u B mt on l (l-z). Mt ct ny chia thanh ra lm 2 phn. Nu xt
phn bn tri th ti mt ct ny ni lc sinh ra do YA, P gy ra v cch xc nh hon
ton nh va ri. Nhng ta cng c th gi li v xt s cn bng phn bn phi (nh
hnh 1.13c), xt phn phi ny n gin hn v ngoi ni lc ch c thm YB tham gia vo
cc phng trnh cn bng thi. Kt qa tnh c cng ging nhau v tr s v du nh
khi xt s cn bng phn tri.
- Tnh lc Qy.
Chiu cc lc ln trc y (xem hnh 1.13c).
P(y) = - Qy -YB =0
Suy ra Qy = -YB , kt qu mang du (-) ; chng t chiu Qy ta chn dng nh hnh v
l khng ng v Qy phi c i chiu li l m theo quy nh. Qy khng ph thuc ta
z.
-Tnh m men Mx.
Ly m men i vi trng tm O2 ca mt ct [22], (xem hnh 1.13c).
M (o2 ) = YB (l-z) - Mx = 0
Vy :
Mx = +YB (l-z)
Kt qu du +, chng t l ta chn du ca Mx ban u l ng v n lm cng cc
th di hay cng pha dng ca trc y l dng; Mx l hm s bc nht ca z.
Tm li, chng ta xc nh c lc ct Qy on AC l dng c tr s P 2
v on CB c lc ct Qy l m v gi tr l P 2 . M men ni lc 2 on u dng. Ta
c th v ln lt biu ni lc ca hai on AC v CB nh cc hnh 1.13d v 1.13e.
* V d 4: Cho mt dm chu lc nh hnh 1.14. Xc nh tr s cc ni lc ti mt
ct 1-1 cch gi ta tri 14m.
M=44kN.m

P=20kN

q=1kN/m
HA

A
VA

14m

10m

1
1 B

VB

8m

6m

Hnh 1.14: Xc nh ni lc ti mt
ct 1 1 ca dm

22

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Gii: Tnh phn lc lin kt: Gii phng cc lin kt ti A v B v thay bng cc
phn lc lin kt HA, VA, VB. Xt s cn bng ca h c lp ABC chu tc dng ca ngoi
lc bao gm ti trng v cc phn lc lin kt.
Ta c:
z= 0 => HA = 0
(1)
y = 0 => VA +VB - p - q10 = 0
(2)
mA = 0 => 1105-M-VB 18 + P24 = 0
(3)
=> VB = 27 kN
Th VB vo (1)
=> VA = 3kN
Tnh ni lc ti mt ct 1-1 (xem hnh 1.15).
Dng mt ct 1-1 v xt s cn bng ca phn tri:
y = 0 => -VA +q10+Qy = 0
=> Qy = -7kN
M=44kNm
q=1kN/m
m0 = 0
=>-VA14+q109+M+Mx=
0
Mx
z
O 1
HA
=>Mx =-92 kNm .
A
D
Biu ni lc: L ng
NZ
Qy
biu din s bin thin ca ni lc
14m
2
dc trc thanh. Honh trng
VA
10m
tm mt ct ngang ly trn trc
song song vi trc thanh, tung
y
l cc gi tr ca ni lc ti cc
mt ct ngang tng ng.
Hnh 1.15: Tnh ni lc ca
Nh vy da vo biu
mt ct 1 1
ni lc ta c th xc nh c mt ct ngang nguy him nht, tc l mt ct ngang c gi
tr ni lc ln nht.
* Ch khi v biu ni lc:
- Vi biu lc ct (Qy), (Nz), tung dng ca biu c biu din v
pha trn ca trc honh v c ghi du trn biu .
- Vi biu (Mx): Tung dng (Mx > 0) c t v pha y > 0.
Ngc li, tung m (Mx < 0) t pha y < 0.
Nh vy nhn vo biu m men un (Mx), ta bit ngay cc th dc thanh chu
cng pha c t tung Mx.
* V d 5: Mt dm chu lc nh hnh v 1.16. Hy v biu ni lc (Qy), (Mx) .
M=ql2

p=ql

q
HA
A
VA

l VB

y
Hnh 1.16: V biu ni lc ca dm
chu lc nh hnh v

23

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Gii: a) Tnh phn lc . H phng trnh xc nh phn lc :

(1)

z = 0 => HA = 0

mA = 0 => VB = 2ql
(2)
y = 0 => VA = ql
(3)
Kim tra c:
MC = 0
b) Tnh ni lc. Dng phng php mt ct: Trn AC, tng tng mt ct
ngang 1-1 (c trng tm O vi honh z: 0z1, gc A), chia dm ra hai phn, xt cn
bng AO (hnh 1.17).
T cc phng trnh:
z = 0 => Nz = 0
q
y = 0 => Qy = VA - qz
1 Mx
1
HA
mo = 0 => Mx = VA z - qz2
z
A
O
Nz
2
Qy
ti gc A(z = 0) : Qy = VA = ql v Mx = 0
z
1
VA
1
l2
ti C(z=1): Qy = 0 v Mx = ql 2 ql 2 = q
y
2
2
Trn on CB: Tng tng mt ct ngang 2-2
Hnh 1.17: Dng
(c trng tm O vi honh z: l z 2l, gc A) chia
phng php mt
dm ra hai phn, xt cn bng phn ACO (xem hnh
ct
M=ql2
1.8).
z = 0 N 2 = 0
q
y = 0 Q Y = VA qz
2
z2
m x = 0 M x = VA z q
M
2
Ti C(z = l):
QY = 0, Mx =

Mx

HA

1
+ ql 2
2

A
VA

Nz
Qy

z
y

QY = -ql, Mx = ql2
Trn on DB: Tng tng mt ct ngang 3-3 (c
trng tm O vi honh z: 0 z l, gc D), chia m ra
hai phn, xt cn bng phn DO, (xem hnh 1.19).
z
z = 0 N2 = 0
y = 0 QY = P = ql
mx = 0 MX = - Pz =
-qlz
Ti D(z=0):
Mx= 0
Ti B(z=l):
M x= 0
Nhn xt:
a) Trn nhng on thanh: q = 0 biu
QY l ng thng song song vi trc honh, biu Mx
l ng bc 1; q = const Qy bc 1, v Mx bc 2.
b) Mx t cc tr ti nhng im m QY = 0.
c) B lm ca MX hng mi tn lc phn b q.
Ti B(z = 2l):

Hnh 1.18:Dng
phng php mt
ct
Qy
p=q
Mx
3
l
Nz

O
3

y
Hnh 1.19: Dng
phng php mt
ct

24

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

d) Ti nhng im (mt ct) c lc tp trung (hoc m men tp trung), th ti


nhng im tng ng trn biu Qy (hoc MX) c bc nhy v ln bc nhy
bng gi tr ca lc tp trung (hoc m men tp trung) ti cc im y.
V d ti cc im A, B, C, D (trn hnh 1.20).
Biu nh hnh 1.20
1,5
1,0
0,5

Q (ql)
1
55 109 163 217 271 325 379 433

0 0,51,01,5

1,5
1,0
0,5
0
0,5
-1,0

87
44

-1,5

173 259 345 431


130 216 302 388

Hnh 1.20: Biu biu th cc im


chu lc c bit
1.4. Lin h vi phn gia ti trng phn b vi lc ct v m men un trong thanh
thng.
* Xt on thanh vi phn dz ta z, chu ti trng phn b bt k q(z) v cc
thnh phn ni lc trn hai mt ct nh hnh 1.21.
y = 0 Qy + q(z)dz -(Qy+dQy) = 0
q(z)

q(z)
2

1 dz

2 Mx+ dMx

Qy1

(A)

Mx

O2

O1

(A)

dz

Qy+dQy

y
Hnh 1.21: S biu din s
lin quan gia ti trng phn
b vi lc ct v m men

25

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

o2

dQ y
dz

= q (z)

(1)

= 0 (Mx + dMx) -Mx - Qy dz + q(z) dz

dz
=0
2

dM x
(2)
= Qy
dz
d2Mx
= q(z)
T (1) v (2)

(3)
dz 2
Kt lun: o hm ca lc ct ti mt im bng cng ti trng phn b theo
chiu di ti im . o hm ca m men un ti mt im bng lc ct ti im ,
cn o hm bc hai ca m men un bng cng ti trng phn b theo chiu di.
1. V mt hnh hc, lc ct ti mt tit din chnh bng dc ca tip tuyn
vi biu m men un ti v cng ti trng phn b theo chiu di l dc ca
tip tuyn biu lc ct.
2. Nu hm s q(z) l mt hm s i s th bc ca hm s lc ct s cao hn
bc ca q(z) mt bc v bc ca hm s m men un s cao hn bc ca hm lc ct mt
bc.
1.5. Lin h gia ti trng tp trung vi ln bc nhy trn biu lc ct. Biu
m men un trong thanh thng.
* Xt on thanh vi phn dz ta z, chu P0 v M0, cc thnh phn ni lc trn
hai mt ct nh hnh 1.22.

B qua lng VCB bc 2

y = 0 QY + P0 - (QY + QY) = 0 QY = P0
+ M0 - (Mx + Mx) = 0
m o4 = 0 Mx + Qy dz + P0 dz
2
B qua cc lng VCB
Qy dz MX = M0
Ta chng minh c nhn xt d mc 1.3.
P0
P0

M0

Mx

dz

4
Mx+Mx
O3
(B)

(5)

M0

3
Qy

(B)

(4)

dz

O4
Qy+ Qy
4

y
Hnh 1.22: Xt s lin hgia ta
trng tp trung v ln bc nhy
trn biu lc ct
1.6. p dng. Ta c th s dng cc lin h vi phn (1), (2), (3) v tnh cht (4), (5) hoc
nhn xt (c) :

26

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

- V biu ni lc nhanh chng.


- Kim tra cc biu ni lc.
V d 6: V th ni lc M, Q ca dm chu lc nh hnh 1.23.
M0=qa2

p=qa

q
A

1
a
2

1
a
2

Hnh 1.23: Mt dm
chu lc
(Qy)

qa
2qa

0,5qa

2qa
1,5qa

1,5qa

(Mx)
0,5qa
2

Hnh 1.24: Biu ni lc Qy


v M
* on AB: c q = const QY bc 1; Mx bc 2.
im A:
Qy = 0; Mx = 0 v t cc tr
1
im B:
Qy = - qa; Mx = - qa 2
2
* on BC: Khng c q QY hng s; cn MX bc1.
qa2
im B:
QY = - 2qa; MX =
2
3 2
im C :
QY = - 2qa; Mx = - qa
2
* on CD: Khng c q QY hng s : Qy = -2qa, cn MX bc 1.
1
im C:
Mx = qa2
2
3 2
3
im D:
Mx = - qa qa2 + qa2 = qa2 .
2
2
Biu lc ct v m men c biu din trn hnh 1.24.
Kim tra:
+ Ti A, QY = 0 tip tuyn vi biu Mx ti y nm ngang. Ngoi ra v
o hm bc hai ca Mx (tc l q) m nn b lm ca biu Mx < 0 (hng ln trn).
+ Ti B c lc tp trung P = qa nn biu lc ct ti B c bc nhy v ln
bng qa.
+ Ti C c m men tp trung qa2 quay theo chiu kim ng h nn biu m
men un Mx ti c bc chy t tri sang phi bng chnh qa2.
27

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

hai.

V d 7: V biu ni lc M, N, Q ca khung thng, (hnh 1.25).


Gii: on DC (hnh 1.26): q = const Q bc mt, M bc
qa2

im D: QD = 0; MD= 0 v t cc tr, ND = 0.
im C: QC = + qa,
1
MC= qa2 (cng th ngoi) ; NC = 0.
2
on CB: Khng c q nn Q l hng s , M bc 1.
im C:
Nc
N CBC = qa
Mc
1
Qc
Q CBC = 0; M CBC = qa 2
2
C

q
A

Hnh 1.25: Mt
khung chu lc

(cng th trn )
im B: Xt cn
bng on
BC (hnh
1.27)BC
BC
BC
N BC
B = N C = qa ; Q B = Q C = 0
1
BC
M BC
= qa 2 (cng th trn)
B = Mc
2

Hnh 1.26

on BA:

Trn on BA khng c q:

Q hng
s

M bcnh
im B:

N BAB = 0 ; QBAB = qa .
1 2
3
M AB
qa qa 2 = qa 2 , (cng th pha tri).
B =
2
2
im A: Xt cn bng on BA (xem hnh 1.28).

NB

BC

MBBC

MCBC

MCBC

z
B
QB

BC

C
QCBC

QCBC

NCBC C

NCBC

Hnh 1.27: Tnh ni lc ca


on DC v CB
NBAB

qa2

MBAB
QBAB

QBAB

MBAB
NBAB

QAAB

MAAB
NAAB

28
Hnh 1.28:Tnh
ni lc
Ti liu ny c
onlu
BAtr ti http://tailieuxd.com/

AB
AB
AB
N AB
= qa
A = N B = 0 ; Q A = QB
3
AB
Q AB
= qa2 (qa)a
M AB
A = MB
B a
2
1
M AB
qa 2 (Cng th pha tri).
A =
2
Cui cng v c biu M, N, Q (xem hnh 1.29a, b, c)

C th kim tra cc biu thng qua vic xt s cn bng cc nt.


S cn bng nt B (hnh 1.29d):
1
1
x = qa - qa = 0; mC = qa2 qa2 = 0
2
2
S cn bng nt C (hnh 1.29e):
1
3
x = qa - qa = 0;mB = qa2 + qa 2 qa 2 = 0
2
2
qa
qa
Vy nt B cn bng.
qa

qa

(Q)

a)

qa
0,5qa2

0,5qa2

1,5qa2

(N)

b)

.
.

0,5qa2

qa2
qa

(M)

c)

qa

0,5qa2 0,5qa2

d)

qa

e)
2

1,5qa

ni lc ca thanh cong chu lc nh hnh v 1.30.


V d 8: V biu
2
0,5qa

P
2P
1
Hnh R1.29: Biu ni (N
lc
Q(a); N(b);(QM(c)
v
z)
y)
0

0
26
4
kim tra biu26
(d)
4
2P

1
P

a)
z

c)

1
Nz

M Q
x1
y
b) y

0,236P

2P
PR

d)
(Mx)

2604

2P
P

0,236PR

e)

29
Hnh 1.30: S ni lc
Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/
ca thanh cong

qa
0,5qa2

Xt mt ct 1-1 v s cn bng ca phn u t do vi qui c dng ca ni lc


nh hnh v. i vi thanh cong, du ca Qy v Nz c quy nh hon ton ging thanh
thng. Ring MX c gi l dng khi m men lm cho thanh cong hn.
z = 0 NZ = Psin + 2Pcos
(1)
y = 0 QY = Pcos - 2Psin,
(2)
mo = 0 Mx = -PRsin + 2PR(1-cos).
(3)
Trong : O-Trng tm mt ct; z-Php tuyn ngoi; y- thng gc z (hng tm).
Bng bin thin:
0
300
450
600
900

NZ
2P
2,232P
2,121P
1,866P
P
Qy
P
-0,134P
-0,707P
-1,23P
-2P
Mx
0
-0,232PR
-0,121PR
0,134PR
PR
0
0
Ta c nhn xt sau: Khi bin thin t 0 n 30 , lc ct Qy i du t dng
sang m, nn (0, 300) c Qy = 0.
1
T hnh 1.30a, ta c: Pcos - 2Psin = 0 , suy ra tg = = 26040'.
2
Ta nhn thy ti mt ct ny Mx & Nz t cc tr, v:
dN z
dM x
= Qy ;
= RQ y
d
d
Th = 26040' vo (1) v (3), ta tnh c Nzmax v Mxmin :
Nzmax = 2,236P; Mxmin = - 0,236PR.
Cui cng biu ni lc c biu din trn hnh 1.30c, d, e.

CU HI T HC
1.1. Th no l ni lc? Phng php mt ct xc nh ni lc ?. Nhng thnh phn
ca ni lc.
1.2. Ngoi lc l g ? Cc dng ca ngoi lc, th nguyn v n v ca n.
1.3.V cc lin kt v biu din cc thnh phn phn lc ti cc lin kt .
1.4. Quy c du ca cc thnh phn ni lc? Hy biu din n thng qua mt on
thanh.
1.5. Quan h gia lc phn b q v lc ct Qy, Mx. Cc bc nhy biu ni lc Qy
v Mx xut hin u, du ca bc nhy . Khi no th trn biu Mx c cc tr,
cch xc nh n.
1.6. Hy t v biu Qy v Mx bng phng php nhanh da vo cc lin h vi phn
gia ngoi lc v ni lc v nhng nhn xt hc.
1.7. Hy xc nh ni lc v v biu ni
M0=2qa2
q
P
lc i vi dm chu lc nh trn hnh 1.31
P=4qa
P
Hng dn: Tch khp D ta s c
P
hai dm n gin v xt ni lc nh bnh A
B
C
D
E
P
thng
P
P
P
2a
a
2a P
P
P
Hnh 1.31: S chu lc
- - - %%%%%-- -

30

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Chng 2

KO, NN NG TM
2.1.KHI NIM
Trong sc bn vt liu, bi ton ko ng tm l bi ton n gin nht v c bn
nht v vy trc tin chng ta nghin cu n.
2.1.1. nh ngha: Thanh chu ko (hoc nn) ng tm khi trn mi mt ct ngang
ca thanh ch c mt thnh phn ni lc l lc dc Nz.
Nu NZ > 0: ta ni rng thanh chu ko ng tm.
Nu NZ < 0: ta ni rng thanh chu nn ng tm.
Hnh 2.1a: Thanh chu nn ng tm. Hnh 2.1b: Thanh chu ko ng tm.
P
P
a)
b)

P
1

c)

NZ
1

d)

e)

f)

Hnh 2.1: V d cc thanh chu ko, nn


ng tm
Ngi ta dng phng php mt ct xt s cn bng phn bn tri, chng hn
hnh 2.1c.T iu kin cn bng, ta c phng trnh:
z = 0; Nz - P = 0 => Nz = P > 0.
2.1.2. V d:Trong thc t chng ta thng gp cc cu kin chu nn, ko ng tm
(hnh 2.1):
- Dy cp nng vt ca cn cu (hnh 2.1d).
- ng khi (hnh 2.1e).
- Cc thanh trong gin (hnh 2.1f). v.v...
2.2. NG SUT TRN MT CT NGANG
2.2.1. Quan st bin dng.
Nh bit, mn hc sc bn vt liu l mn khoa hc thc nghim, n va da
vo cc cng c ton hc, va da vo nhng kt qu rt ra t nhng th nghim xy
dng cc cng thc tnh ng sut, bin dng... Vic xem xt thc nghim l ht sc cn
thit, n gip cho ta b qua mt s i lng khng cn thit trong qu trnh xt ng sut
v bin dng. Nh vy bi ton tr nn n gin hn, nhng vn m bo chnh xc
31

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

cn thit v hp l ca cc cng thc c thit lp. V vy i vi cc bi ton c bn


bao gi cng bt u t quan st th nghim v xy dng cc gi thuyt lm nn tng
cho vic thit lp cc cng thc ng sut v bin dng sau ny.
Ta k trn b mt thanh cc ng song song vi trc thanh (tng trng cho cc
th dc) v cc ng vung gc vi trc thanh (tng trng cho cc mt ct ngang)
chng to thnh li vung (hnh 2.2a). Sau khi chu lc, thanh b bin dng v li
vung tr thnh li ch nht (hnh 2.2b).
2.2.2. Cc gi thuyt.
P

ch nh t
b)

vung
a)

2 2

1
NZ

O
dF

O1

NZ

O2

dz

y
c)

NZ

d)

(dz)
2 2

e)

Hnh 2.2: Quan st bin dng: a- ng k


vung trc khi chu lc
bng k vung sau khi ch u l c; c d e- N i l c
Cn c vo s quan st bin dng trn, ngoi cc gi thuyt chng m u,
trong chng ny ngi ta a ra hai gi thuyt na.
* Gi thuyt I v mt ct ngang: Trong qu trnh bin dng cc mt ct ngang lun
lun phng v vung gc vi trc thanh.
* Gi thuyt II v cc th dc: Trong qa trnh bin dng cc th dc khng p ln
nhau v cng khng y xa nhau.
2.2.3. Cng thc tnh ng sut.
Xt mt ct ngang bt k, chn h trc Oxyz (hnh 2.2c), O l trng tm mt ct
ngang. Ni lc ch c NZ. Tch ti im A bt k thuc mt ct ngang mt phn t hnh
hnh hp b (hnh 2.2d).
* Da vo gi thuyt I, trn mt ct ngang ch c ng sut php z m khng c
ng sut tip. Tht vy nu c ng sut tip th mt ct ngang s b vnh khng cn
phng v vung gc vi trc thanh na (vi gi thit I).
* Da vo gi thuyt II, trn mt ct dc khng c ng sut no c.
Vy trong trng hp ko, nn ng tm, trn mt ct ngang ch c ng sut php
z thi. Ni lc tc dng ln phn t din tch dF bao quanh A l z dF.
Tng ni lc ny trn ton din tch F ca mt ct ngang l: Nz = z dF (a)
F

32

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

* Ta xt thm iu kin bin dng: Xt phn t chiu di dz (hnh 2.2e). Gi s


c nh mt ct 1-1, khi c Nz tc dng, mt ct 2-2 di chuyn n 2'-2'. Do gi thuyt I
nn mi im thuc mt ct 2'-2' thng gc trc thanh, nn mi th dc u gin di nh
nhau v bng (dz).
(dz)
Gi z l bin dng dc t i, ta c: z =
(b)
= const
dz

* Theo nh lut Hooke:


(c)
z = z
E
Vi E: hng s t l, gi l mouyn n hi, n ph thuc vo vt liu, nhit
...v c th nguyn [lc/(chiu di)2].
n v thng dng KN/cm2, MN/m2,.E xc nh c bng th nghim (bng
2.1).
T (b) v (c) => z = E z = const i vi mi im trn cng mt mt ct ngang
N
v t (a)
=> Nz = z dF = zF => z = z
(2-1)
F
F
Trong F: Din tch mt ct ngang, du ca z ging nh du ca Nz qui c
mc 1.3 chng 1.
Bng 2.1: Gi tr E ca mt s vt liu
Vt liu
E (N/m2)
20.1010
Thp (0,15 0,20%) C
Thp l xo
22.1010
Thp Niken
19.1010
Gang xm
11,5.1010
ng
12.1010
ng thau
(10 12).1010
Nhm
(7 8).1010
G th dc
(0,81,2).1010
Nh vy trong ko (nn) ng tm, trn mt ct ngang, ng sut php phn b u.
2.3. BIN DNG - H S POISSON (POT XNG) .
2.3.1. Bin dng dc.
Ta c bin dng ca dz l (dz) = zdz.
Vy bin dng di tuyt i ca on l l l = (dz) = z dz
l

l =

Hay

N
z
dz = z dz
E
EF
l

- Nu trn sut l: E = const, F = const, Nz = const, th l =

(2-2)
Nzl
EF

- Trng hp thanh c th chia lm n on sao cho tch s

(2-3)
Ni
l hng s
Ei Fi

trong
N zi l i
i =1 E i Fi
Tch s EF: Gi l cng ca thanh khi ko hay nn ng tm.

tng on, th l s l:

l =

33

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

(2-4)

- Trng hp thanh c cc on li, m trong mi on

N zi
l mt hm s lin
Ei Fi

tc, th bin dng di ca on thanh c tnh:


n li

l =
i =1 0

N zi dz
E i Fi

2.3.2. Bin dng ngang.


Ta nhn thy rng khi thanh chu ko, chiu di ca n gin ra, cn b ngang th co
li, tri li khi thanh chu nn th chiu di ca n co li, chiu ngang phnh ra.
Nh vy khi ko, nn th phng ngang cng b bin dng. Gia bin dng ngang
t i ng v bin dng dc t i d c mi lin h: ng = d

Trong : - h s Poisson, n c xc nh c bng th nghim . H s


ph thuc vo tng loi vt liu, tr s = 0 0,5.
Du chng t ng lun lun ngc du vi d.
Thp: = 0,25 0,33; Gang: = 0,23 0,27; Nhm: = 0,32 0,36; B tng:
= 0,08 0,18; Cao su : = 0,47
V d1:V biu lc dc Nz v tnh ng sut, bin dng ton phn ca thanh.
V biu bin dng (chuyn v) ca thanh chu lc nh hnh 2.3a, bit E = 2.104
KN/cm2. Mt ct ngang c din tch F = 1cm2.
a) V NZ: Dng phng php mt ct: 1-1, 2-2, 3-3 v xt cn bng phn trn
c N1, N2, N3.
Phn lc ti ngm : z = 0 => VA (hng ln).
Trn AB: Dng mt ct 1-1 v xt cn bng phn trn :z = 0 => N1 = VA = 10KN
Tng t trn BC: N2 = -10 KN, N3 = 30KN.
b) Tnh ng sut:
N
10
= 10KN / cm 2
1 = 1 =
on 1:
F
1
N 2 10
on 2:
2 =
=
= 10KN / cm 2
F
1
N 3 30
=
= 30KN / cm 2
on 3:
3 =
F
1
Biu bin dng din t s bin dng ca mt ct ngang theo v tr ca chng i
vi mt gc c nh no y. y gc l u ngm v tnh t ngm ra vi cng thc:
z
N dz
l = 1
EF
0
on 1: 0 z 20 (cm):
z

1
10 20
l1 =
N 1dz =
= +10 2

EF 0
2.10 4 1

34

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

c) V biu bin dng (Chuyn v):


VA=10KN
1
B

200

A
10

10- 2

10

2
40KN

400

20KN
2

10- 2
10

30

400

30

5.10- 4

30KN

NZ(KN)
a)

l(cm)

b)
c)
Hnh 2.3: V biu ni lc v bin
dng ton phn
on 2: 20 (cm) z 60 (cm) :
20
z

1
10 40
2
N 1dz + N 2 dz = 100 10 4 +
l 2 =
= 10 cm
4

EF 0
2

10

20

on 3: 60 (cm) z 100 (cm) :
20
60
100

1
= 5 10 2 cm

N
dz
N
dz
N
dz
l 3 =
+
+
1
2
3

EF 0
20
60

d) Bin dng ton phn:


3
Nl
10 20
10 40
30 40
l = i i =
= 500 10-4 cm

+
4
4
4
2.10 1 2.10 1 2.10 1
i =1 EF
Biu (Nz) ,(l) nh trn hnh 2.3b,c.
2.4. NG SUT TRN MT CT NGHING
Trn y chng ta tm c quy lut phn b v cng thc tnh ng sut
php trn mt ct ngang khi thanh chu ko hoc nn ng tm. By gi chng ta hy
nghin cu quy lut v gi tr ca ng
3 1
sut trn mt mt ct nghing bt k c
php tuyn lm vi trc thanh mt gc .
a)
2
2
lm c iu , ta tng
P
P
3
1
tng tch ra khi thanh mt phn t
bng cc mt ct 1-1, 2-2 v 3-3 nh trn
hnh 2.4a.
u
B
U
Phn t chu tc dng ca cc

ng sut c biu din trn hnh 2.4b.


z
b)

Nu gi din tch AB l dF, ng


UV
sut mt ct vung gc vi trc thanh
A
C
ny l z, th din tch mt ct nghing
V
Hnh 2.4: Tnh ng sut trn
t t
hi
35

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

dF
v trn mt ct nghing ny s c ng sut php u hay v ng sut
cos
tip uv hay tc dng. Chng ta xem , cng phn b u trn mt nghing BC.
xc nh u, uv ta xt s cn bng ca phn t . c gi tr u, ta chiu tt
dF
c cc lc ln trc u:
(1)
P(u ) = u cos z dF cos = 0
Ta tip tc chiu cc lc ln trc V xc nh uv.
dF
(2)
P(v) = uv cos z dF sin = 0
1 + cos2
T (1) v (2) ta c: u = z .cos2 = z

(2-6)
2

uv = z .sin. cos = z sin 2


2
T cng thc (2-6) ta thy ng sut php u t gi tr ln nht khi cos2 = 1 tc
l = 0 hoc = 1800, c ngha l mt ct nghing ny tr thnh mt ct ngang v n c
gi tr nh nht khi cos2 = -1 hay = 900, tc l mt ct nghing tr thnh mt ct dc.
Gi tr ng sut php ln nht v nh nht l: max = z =Nz/F ; min = 0 .
ng sut tip s t gi tr ln nht khi sin2 = 1 hay = 450, tc l khi mt

ct nghing c php tuyn ngoi u hp vi trc thanh mt gc 450: max = z .


2
Chng ta hy th tm cc ng sut mt ct vung gc vi mt ct nghing va
ri, xem ng sut 2 mt vung gc vi nhau c mi lin h no khng ?
C th tin hnh theo cc bc va ri, bng cch thay mt ct [3-3] thnh mt ct
vung gc vi n, sau chng ta cng s dng cc phng trnh cn bng tnh hc
thng thng nh lm trn, cui cng ta cng c c biu thc cc gi tr ng sut
mt ct vung gc vi mt nghing va ri. Th nhng cng c cch lm n gin hn

l chng ta thay gc bng gc = + vo cng thc (2-6). Ta s c kt qu :


2


= Z 1 + cos( + ) = Z (1 cos 2 )
2
2
2
(2-7)
Z
z

=
sin 2 + =
sin 2
2
2
2

Qua cc cng thc (2-6), (2-7), chng ta rt ra cc kt lun sau:


1- Mt ct c gi tr ng sut ln nht khi ko, nn ng tm l mt ct ngang
N
v cng chnh l mt ct nguy him nht : z = Z .
F
2- Tng ca 2 gi tr ng sut php 2 mt ct nghing vung gc :

+ = Z (1 + cos2 ) + Z (1 cos2 ) = Z = const


(2-8)
2
2
Nh vy tng gi tr ng sut php 2 mt ct vung gc vi nhau l mt hng
s, khng ph thuc vo cc gi tr v . Tng s ny c gi l lng bt bin bc
nht, n c ngha i vi cc bi ton c hc sau ny. ng thi n gip ta tm gi tr
BC s l

36

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

d1

d0

ca ng sut trn mt ct nghing no nu bit c gi tr ng sut trn mt ct


ngang v mt mt vung gc vi n.
3- Gi tr ng sut tip trn hai mt vung gc vi nhau :

= - = Z sin 2 .
2
Ngha l ng sut tip trn hai mt ct vung gc vi nhau c gi tr bng nhau v
ngc du nhau. Theo quy c du i vi ng sut tip bit, th 2 ng sut tip ch c th
<0
cng hng vo giao tuyn chung > 0
>0
<0
hoc cng xut pht t giao tuyn
chung (xem hnh 2.5). iu ny
c gi l lut i ng ca ng
a)
b)
sut tip.
Hnh 2.5: Chiu ng sut
trn
hai mt ct vung gc
2.5. C TRNG C HC
vi nhau
CA VT LIU
Mun hiu r tnh cht c hc ca vt liu ta cn th nghim ko, nn quan st
tnh cht chu lc v qu trnh bin dng t lc bt u chu lc n khi ph hng.
Phn loi vt liu: Cn c vo bin dng v s ph hng, kh nng chu ko, nn
khc nhau, ngi ta phn loi vt liu thnh hai loi c bn:
+ Vt liu do: b ph hy khi bin dng kh ln (thp, ng, nhm...).
+ Vt liu gin: b ph hy khi bin dng cn kh b (gang, , b tng...).
2.5.1. Th nghim ko vt liu do (thp).
a) Mu th nghim: Theo TCVN 197-66 (hnh 2.6a).
C ng knh: d0 = 3 25 mm.
C chiu di: l0 = (510) d0 .
b) Tng lc t 0 n khi mu a)
l0 F0
t.
c) Phn tch kt qu .
Khi th nghim, trn b phn v
F1
biu ca my ko, ta nhn c
th quan h gia lc P v bin dng di b)
l1
l ca mu (hnh 2.6). Ngoi ra sau khi
mu t, ta chp mu li bit chiu
P
di khi t v din tch ch b t.
D
* c trng tnh bn: th
Pb
E
P-l chia thnh ba giai on r rt:
Pch
B
+ OA- Giai on n hi, c)
C
Ptl
P-l quan h bc nht.
A
P
Gii hn t l : tl = tl
F0
O
l
F0- Din tch mt ct ngang ban
Hnh 2.6: Th nghim ko
u.
vt liu do
+ BC- Giai on chy: Lc
a- M u th nghi m; b- T ng l c; ckhng tng, bin dng tng, gi tr lc l
Quan h gi a bi n d ng v l c ko
Pch (lc chy). on BC gi l din chy,

37

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

vt liu cng do th din chy cng ln.


P ch
F0
+ CDE - Giai on cng c (ti bn): Lc ln nht l lc bn pb .
P
Gii hn bn:
b = b
F0
- Ba i lng tl, ch, b l ba c trng v tnh bn ca vt liu .
Ch : Giai on AB xy ra rt ngn, nn ta khng n.
* c trng tnh do ca vt liu:
l l
+ bin dng di t i tnh theo phn trm: = 1 0 100%
l0
F F
+ tht t i tnh theo phn trm: = 0 1 100%
F0
Vi l1 - Chiu di mu sau khi t; F1- Din tch mt ct ngang mu, ch t.
d) Biu - (biu qui c) .

Biu P - l (khng ch r cc c trng


tnh bn ca vt liu), nn ngi ta lp biu qui
b
P
l
,=
c - vi =
gi l biu quy c,
ch
F0
l0
v khi tc dng lc th din tch mt ct thay i, tl
nhng ta khng th o c tng thi im nn
tg= E

trong cng thc tnh v ta vn ly din tch ban


O
u F0 v chiu di ban u l0.

Biu ( - ) cho thy r cc gii hn tl,


Hnh 2.7: Biu

quy c -
ch, b v c mouyn n hi : E = = tg

2.5.2. Th nghim nn vt liu do.


a) Mu hnh tr trn hay lp phng (h 2d),(hnh 2.8b, 2.8c).
b) Th nghim tng lc t 0 n P v nhn c biu P-l.
c) Kt qu ta cng nhn c ba giai on c biu din trn hnh 2.8a.

Gii hn chy:

ch

Pch
Plt

a)

b)

c)

Hnh 2.8: Th nghim nn


vt liu do
P
+ Gii hn t l:
tl = tl
Fo
38

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Pch
F0
+ Cng c, nhng khng xc nh c lc bn v lc ny mu phnh ra
dng trng, din tch mt ct ngang tng v sc chu ng tng ln.
2.5.3. Th nghim ko vt liu gin (gang).
a) Mu: Ging mu vt liu do trong th nghim ko, (xem hnh 2.6a).
b) Th nghim tng lc t 0 n khi mu t.
Thc cht i vi vt liu gin do tnh ng nht, lin tc km nn quan h gia
lc v bin dng khng tun theo inh lut Hooke, c ngha l ng OA l ng cong
v bin dng tng ng vi lc bn l rt b. Tuy nhin mt cch gn ng c th chp
nhn c, ngi ta c th xem vt liu vn tun theo nh lut Hooke, c ngha l xem
ng OA gn nh ng thng. Cc tnh ton sau ny vn s dng c nh lut
Hooke.
c) Kt qu: th P-l l mt ng cong v vt liu ch c gii hn
P
b = b . Gii hn bn ny thp so vi vt liu do (hnh 2.9). Mu b t khi bin dng
F0
cn b.

+ Chy vi lc chy Pch v gii hn chy: ch =

P
Pb

Pb

O l

O l

Hnh 2.9:Quan h
i P l

Hnh 2.10: Quan h


gia P-l khi ko vt
liu gin

2.5.4. Nn vt liu gin.


a) Mu ging vt liu do trong th nghim nn
b) Th nghim: Tng lc t 0 n lc mu v
c) Kt qu: ta nhn thy th P- l ging nh khi ko v cng c gii hn
P
nb = b
bn:
F0
Gii hn ny kh ln so vi gii hn bn khi ko vt liu gin (xem hnh 2.10).
V d: Gang xm c: kb 250 MN/m2 nhng nb 1000 MN/m2.
Nh vy gii hn bn ca vt liu gin khi chu nn ln hn nhiu so vi bn
khi ko. y l mt tnh cht quan trng, i vi nhng kt cu ch yu chu nn th vic
s dng vt liu gin l tt, nhng i vi nhng kt cu ch yu chu ko th khi s
dng vt liu gin phi c tnh ton kh c th.
2.6. NG SUT CHO PHP - H S AN TON - BA BI TON C BN.

39

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Khi tnh bn ca cng trnh hay chi tit my, cn phi m bo chng khng
pht sinh vt nt hay gy t tc l ng sut trong h phi nh hn mt gii hn nguy
him 0 qui nh cho tng loi vt liu : max z 0
2.6.1. ng sut cho php - h s an ton.
- i vi vt liu do, c giai on chy tc l giai on lc khng tng m bin
dng vn tng s nguy him n s lm vic ca h, cho nn ngi ta chn:
0 = kch = nch= ch
- Tri li i vi vt liu gin th v cc cu kin b ph hoi khi bin dng cn b,
k
b
0 = n
vi kb khi ko, nb khi nn.
nn ngi ta chn :
b
- Trong tnh ton, an ton ngi ta khng dng trc tip 0 m dng mt i
lng khc b hn gi l ng sut cho php, k hiu [] v ta c:
max z []
0
Trong : [] =
vi n > 1 gi l h s an ton.
n
kb
nb
; [ ] n =
v ta c: Vi vt liu gin: [ ] k =
n
n

vt liu do: [ ] k = [ ] n = [ ] = ch
n
- H s an ton n>1 c chn ph thuc vo:
+ Tiu chun ca vt liu.
+ iu kin lm vic ca cng trnh, chi tit my, nguyn nhn ngoi cha xc
nh c chnh xc.
+ Tm quan trng ca cng trnh, tnh lu di ca cng trnh.
+ Phng php v cng c tnh ton.
+ Trnh ca ngi thit k, thi cng.
Nh vy m bo iu kin bn ta cn c:
max N z
max z =
[ ]
F
2.6.2. T bt phng trnh trn ta c ba bi ton c bn.
a) Kim tra bn: Bit [], F, Nz ta cn kim tra:
max N z
[ ] (5%)
max z =
F
(1)
b) Chn kch thc mt ct ngang: Bit [], P, xc nh [F].
Ta xc nh [F] khi bit [], ti trng :
max N z
(2)
F=
[]
c) Xc nh ti trng cho php: Bit [], F, xc nh [P].
Ta xc nh [P] t
max |Nz| [] F
(3)
Ta c th chn F nh hn mt t c kch thc theo tiu chun hoc d ch to
(khng tha mn bt phng trnh (2) hoc P ln hn mt t (khng tha mn (3)). Th
nhng lc phi kim tra li xem (1) c tha mn khng vi s chnh lch khng qu 5%.
40

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

V d 2 : Cho mt h chu lc nh trn hnh 2.11.


a) Kim tra bn thanh AB.
b) nh s hiu thp dng cho BC ?
Cho bit [] = 14KN/cm2; d = 2,2cm, P = 20KN.
y

d=2,2 cm
5 cm

NAB

Gii :

a) Tch nt B:

NBC

12cm

P
a)
b)
Hnh 2.11: Kim tra bn v xc
nh kch thc

x
B

5
20 = 0 N AB = 52kN .
13
12
x = 0 N AB 13 + N BC = 0 N BC = 48kN .

y = 0 N

AB

b) Tnh ng sut:
AB =

N AB
52
=
= 13,8kN / cm 2 < [] ,Thanh AB bn.
F
3,14.(1,1) 2

N BC

48
= 3,43cm2
[] 14
Tra bng thp L chn hai thanh L25 25 4 c F = 2 1,86 = 3,72 cm2. Khng
th chn thp L 25253 c v lc din tch ghp s l 1,432 = 2,86 cm2 nh qu
nhiu so vi kt qu tnh ton (F = 3,43cm2), nn phi chn s hiu ln hn tip theo
l L 25254 nh lm.
V d 3: Mt trc bc chu lc nh hnh v 2.12. Hy tin hnh tnh ton theo ba
trng hp :
a) Trc lm bng gang (vt liu gin) c []k = 9 KN/cm2, []n= 15 KN/cm2,
P=30 kN, F1=10 cm2, F2 = 4 cm2.
Da vo phng php mt ct, ta xc nh v v biu lc dc trn hnh 2.12b.
N1= 4P = 120 KN
1 = 12 KN/cm2
N2= -2P = -60 KN => 2 = -15 KN/cm2
N3= P = 30 KN
3 = 7,5kKN/cm2
|2| []n = 15KN/cm2
3 < []k
1 > []k: on I khng bn.
Vy trc khng bn.
b) Trc lm bng vt liu do c [] = 16KN/cm2, P = 30KN, hy chn kch
thc mt ct ngang F1, F2 = ?.
c/ Xc nh din tch FBc: FBC

41

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

4P

(1)

F1

2P

4P

P1= 6P

(2)

P2= 3P

(3)

2P

F2
P
P3=P

(Nz)

a)

b)

Hnh 2.12: Tnh bn ca trc a


cho cc trng hp vt liu khc
nhau
Theo cng thc xc dnh din tch mt ct ngang :
N
120
= 7,5cm 2
F1 1 =
[] 16
N 2 60
=
= 3,75cm 2
F2
[ ] 16
N
30
= 1,85cm 2
F3 3 =
[] 16
T (1), (2), (3) chn [F1] = 7,5cm2, [F2] = 3,75 cm2.
c) Trc lm bng vt liu do c [] = 16KN/cm2, F1=10cm2, F2 = 4cm2
Xc nh ti trng cho php [P]
T iu kin bn ta c:
N1 = [] F1= 16.10 = 160KN
=> 4P 160 => P 40KN
|N2| = 2P [] F2 = 16.4 = 64KN
=> P 32KN
N3 = P [] F2 = 16.4 = 64KN
=> P 64KN
T (4), (5), (6) chn [P] =32kN (Gi tr nh nht).

(1)
(2)
(3)

(4)
(5)
(6)

2.7. BI TON SIU TNH .


2.7.1. Bi ton tnh nh: tm cc n nh phn lc, ni lc trn mt ct ngang...
Nu ch dng cc phng trnh cn bng tnh hc c lp thi, th ta gi l bi ton
tnh nh.
S phng trnh cn bng tnh hc c lp = s n s (cc i lng cn xc nh).
2.7.2. Bi tan siu tnh:
L bi ton m nu ch dng cc phng trnh cn bng tnh hc c lp th s
khng gii c tt c cc phn lc, ni lc trn mt ct ngang (s n s ln hn s
phng trnh cn bng tnh hc c lp).
Bc siu tnh n = s n s - s phng trnh cn bng tnh hc c lp.
2.7.3. Cch gii bi ton siu tnh bc n.
Ngoi cc phng trnh cn bng tnh hc c lp, ta phi lp thm n phng trnh
42

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

bin dng na.


V d 4: Xc nh phn lc ti A, B (xem hnh 2.13) .
Thay ngm A, B bng cc phn lc, ta c phng trnh:
a)

b) VA

VB

P-VB

P-VB

c)
VB

VB

Hnh 2.13: Phng php gii bi


ton siu tnh
VA + VB-P = 0
(1)
h c tng ng nh h mi, ta phi c bin dng l=0.
+ VA .a (P VA ) b
V t

= l = 0
(2)
EF
EF
Pa
Pb
v t (1) ta c VA =
Gii (1) v (2), ta c: VB =
a+b
a+b
Khi c VA, VB th vic v biu lc dc l n gin (xem hnh 2.13c).
* V d 5: Tm ng sut trong thanh mt v hai (2 thanh cng vt liu v c
F1=F2= 12cm2). Gi s AD tuyt i cng (xem hnh 2.14)
Ct thanh 1 v 2 xem hnh 2.14b, xt cn bng phn di ta c:
mA = 0 => P.3a - N1.a - N2.2a = 0.
Vy
N1 + 2N2 = 3P
(1)
Ch : Ngoi phng trnh m men ly vi im A, ta khng th tm mt phng
trnh cn bng c lp no na c, nn phi xt thm iu kin bin dng ca h:
1
a 1
=
= , vi 1; 2 ln lt l bin dng di ca thanh 1 v thanh 2 nh
2 2a 2
N l
Nl
2 = 21 => 2 2 = 2 1 1
(2)
trn hnh 2.14a.Ta c:
EF
EF
m l1 = l2 , suy ra:
N2 = 2N1
(3)
Th (3) vo (1)
=> N1 = 96 (KN)
(3)
=> N2 = 192 (KN)

43

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

a)

a
1

N1

b)

N2

P
A

Hnh 2.14: Tnh ng sut trong thanh 1


d d
T gi tr N1, N22 , ta
dng tnh c ng sut trong 2 thanh 1 v 2.
2.8.TH NNG BIN DNG N HI.
Th nng bin dng n hi l mt vn ln ca c hc vt rn bin dng, n
gip ta gii quyt mt s vn c hc quan trng. Trong mc ny ta trnh by vn
xc nh th nng bin dng n hi ca mt thanh chu ko hoc nn ng tm. T kt
qu ny chng ta s suy lun tng t cho cc dng chu lc khc.
Chng ta xt mt thanh chu ko nh trn hnh 2.15a. Lc P tng t 0 n mt gi
tr P no , trong qu trnh ny im t lc P di chuyn xung di v lc s sinh ra
mt cng A, l cng ca ngoi lc. Cng ny gy nn bin dng ca thanh v cng c
ngha l to nn cho thanh mt th nng gi l th nng bin dng n hi. Ta tng lc P thm
mt lng P+dP th bin dng ca n cng tng mt lng dl (hnh 2.5b).
Vy lng cng tng ln l dA sinh ra do lc P+dP c tnh:
P
P+dP
P

dl l

a)

b)

dl

Hnh 2.15: Tnh th nng bin dng


n hi ca mt thanh chu ko hoc
nn ng tm
dA = (P+dP) dl =Pdl + dPdl.
B qua v cng b bc cao dPdl, ta c: dA =Pdl
Cng ny c biu din bng phn c gch cho trn hnh 2.15b. Vi l lun ny
cng ca th nng bin dng n hi ca thanh khi lc ko tng t 0 n gi tr P no

s l :

A=

dA = P dl
0

l
Pl
l =
, nn dl =
dP.
Nh ta bit
EF
EF
Thay gi tr ny vo A ta s c:

44

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

P2 l
Pl
l
.
=

=
dP
0 EF
2 EF
2
Biu thc ny chnh bng din tch tam gic OAC hnh 2.15b. Nu b qua s
mt mt nng lng th cng nh ni l th nng bin dng n hi U ca thanh :
P2 l
A=U=
(2-11)
2EF
A=

CU HI T HC:
2.1. Cho mt s v d v cc thanh chu ko v nn ng tm.
2.2. Cch thit lp cng thc tnh ng sut php mt ct ngang v mt ct xin ?
2.3. Cng thc tnh bin dng, cc trng hp trong thc t c th gp ?
2.4. Tm tt qu trnh xc nh cc i lng c trng c hc ca vt liu ?
2.5. Th no l ng sut nguy him, 0, ng sut cho php ?
3.6. iu kin bn v 3 dng bi ton c bn khi ko nn ng tm ?
2.7. Bi ton siu tnh, cch gii cc bi ton siu tnh ?
---zzzzz ---

45

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Chng 3

TRNG THI NG SUT


3.1. KHI NIM.
3.1.1. Khi nim.
Nh trong bi ton ko nn ng tm, ta thit lp cng thc tnh ng sut trn
mt ct nghing bt k:
= cos2

1
= sin 2
2

(a)
( b)

Trong l gc gia php tuyn ca mt ct v trc thanh. R rng khi thay


i, cc ng sut php , ng sut tip u thay i theo qui lut (a) v (b). Nhng
trong nhng thanh chu lc phc tp hn (thanh b un, xon v.v...) th vn xc nh
qui lut bin thin ca ng sut theo gc nghing ca mt ct cng phc tp hn.
Trong chng ny, chng ta s xc nh qui lut bin thin . V th nu bit c
qui lut bin thin ng sut ti mt im th ta c th xc nh c ti im mt ct
no c ng sut ln nht.
nh ngha trng thi ng sut: Trng thi ng sut ti mt im l trng thi
chu lc ca im ang xt, c c trng bi tp hp cc gi tr ng sut php v ng
sut tip trn nhng mt ct v cng b (VCB) khc
nhau i qua im .
xc nh ng sut ti mt im trong vt th
n hi, ta tch ring ra mt hnh hp c kch thc
v cng b VCB (gi l phn t) bao quanh im
. Ch rng cc cnh ca phn t l VCB, nn ta
c th coi phn t l im ang xt v ng sut trn
cc mt ca phn t c xem nh ng sut trn
cc mt i qua im . Trong l thuyt n hi,
ngi ta chng minh c rng: "Ti mt im
bt k thuc vt th n hi chu lc, ta lun lun
c th tch ra c mt phn t sao cho trn cc
Hnh 3.1:Phn t v
mt ca n

b
1=2 KN/cm2
ch c cc ng sut php m khng c ng sut
tip, = 0".
2= 3 KN/cm2
Phn t c coi l phn t chnh, cc
mt ca phn t gi l mt chnh, cc ng sut 3 2
3= -10KN/cm2
php trn cc mt gi l cc ng sut chnh,
phng php tuyn ca cc mt gi l phng
chnh.
1
Mt phn t hnh hp c su mt, nh vy
ni chung c su thnh phn ng sut chnh. Hnh 3.2: Phn
Nhng do iu kin cn bng, cc mt i din t chinh
c cc thnh phn ng sut chnh bng nhau v tr s v ngc chiu nhau, do ch c
ba ng sut chnh. Ta k hiu cc ng sut chnh 1, 2, 3 vi th t qui c 1 >2 >3
(so snh nh s thc).
49

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

V d:
1 = 2KN/cm2; 2 = 3 KN/cm2; 3=-10KN/cm2
3.1.2. Phn loi trng thi ng sut.
Cn c vo cc ng sut chnh trn mt phn t chnh, ta phn ba loi trng thi
ng sut:
a) Trng thi ng sut n: Trn phn t chnh ch c mt ng sut chnh khc
khng v hai ng sut chnh khc bng khng. l trng hp thanh chu ko (hay nn)
ng tm, (xem hnh 3.3a).
b) Trng thi ng sut phng: Trn phn t chnh ch c hai ng sut chnh khc
khng v mt ng sut chnh bng 0, (xem hnh 3.3b)
c) Trng thi ng sut khi: Trn phn t chnh c ba ng sut chnh khc
khng, (xem hnh 3.3c).
Trong gio trnh sc bn vt liu, chng ta ch yu ch quan tm n trng thi ng
sut phng. T c th suy ra trng thi ng sut n. Cn trng thi ng sut khi
c nghin cu k trong gio trnh l thuyt n hi.
1

2
1

3
1

1
a
)

b
)

c
)

Hnh 3.3.Cc trng thi ng sut:a- Trng

3.2. TRNGthi
THI NG
ng SUT
sutPHNG.
n; b-Trng thi ng sut

3.2.1. ngphng;
sut trn cmt Trng
ct nghing
.
thi
ng sut khi.
Gi s ti K, ta tch ra khi vt th n hi chu lc mt phn t c cc mt song song
vi mt phng ca h ta , trong mt vung gc vi trc Oz l mt mt chnh khng c
ng sut php tc dng (hnh 3.4), cn cc mt kia l bt k nn c cc thnh phn ng sut.
Ta k hiu cc ng sut nh sau:
- ng sut php c km theo mt ch s, ch s ny biu din phng ca
php tuyn ca mt ct c ng sut tc dng (x - ng sut php theo phng x).
- ng sut tip c hai ch s: Ch s th 1 ch phng ca php tuyn ca mt
ct c ng sut tip tc dng, ch s th 2 biu din phng song song vi ng sut tip
(xy l ng sut tip trn mt phng c php tuyn ngoi l x v ng sut ny nm theo
phng y).

50

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

y
y

yx

yx
xy

xy

yx

xy
A

(R)

xy
B

yx

Hnh 3.4:Phn t c mt
mt chnh khng c ng
sut php

Hnh 3.5: Thit lp ng


sut php v ng sut
tip
trn
mt
ct
nghing bt k song song
Gi s bit x, y v xy, by gi ta thit lp cng thc tnh ng sut php v
tip trn mt ct nghing bt k song song vi Oz.
Tng tng ct phn t bi mt mt ct (R) c php tuyn u lm vi trc x mt
gc . Mt (R) // Oz, mt ny ct phn t ra hai phn (A) v (B), xem hnh 3.5.
Gi s xt cn bng phn (A). Gi u, uv tc dng trn mt ct nghing (). Ta
xt cc lc tc dng trn cc mt ca phn (A), (xem hnh 3.6, 3.7). Gi cc cnh ln lt
l dx, dy, dz, ds.
y
u
u
x

uv

y
x

xdydz

xydydz

udzds

udzds

yxdxdz

ydxdz

Hnh 3 .7: Cc lc
Hnh
Cc
Trn din
tch 3.6:
dy.dz c
cc lc
hp lc xdydz v xydydz.
tc
tc
dng
ln
phn
A
Trn din tch dx.dz c cc hp lc ydzdx v yxdzdx. dng ln phn A
cadz.ds
phn
thp lc dzds v dzds. ca phn t
Trn din tch
c cc
u
uv
dy
dx
=
D dng xc nh
ds =
cos sin
- Vit phng trnh m men vi im O':
dx
dy
m o' = 0 xy dydz. 2 yx dzdx. 2 = 0

xy = yx xy = yx

(3-1)

Kt qu ny c gi l nh lut i ng ca ng sut tip trn hai mt ct vung


gc nhau.
51

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

- Vit phng trnh chiu tt c cc lc ln trc u ta c:


x + y x y
(3-2)
U = 0 u = 2 + 2 cos 2 xy sin 2
- Vit phng trnh chiu tt c cc lc ln trc V ta c:
x y
(3-3)
V = 0 uv = 2 sin 2 + xy cos 2
Biu thc (3-2) v (3-3) cho php xc nh ng sut php v ng sut tip trn cc
mt ct nghing () song song vi mt phng chnh (mt ct ny vung gc vi mt ct
ang xt) khng c ng sut.

By gi ta xt ng sut trn mt ct nghing (), vi = + .


2
x + y x y
v =
+
cos 2 xy sin 2
2
2
x + y x y
v =

cos 2 + xy sin 2
(3-4)
2
2
Thc hin php cng cc phng trnh (3-2) v (3-4) theo v c:
U + v = x + y = const
(3-5)
Biu thc (3-5) c gi l nh lut bt bin bc nht ca ng sut php trn hai
mt ct vung gc nhau.
3.2.2. Phng chnh v ng sut chnh.
Mun xc nh phng chnh v ng sut chnh, th theo nh ngha ta phi tm
mt nghing no c ng sut tip bng khng (tc l mt ct khng c ng sut tip).
Mt ct nghing () l mt chnh khi uv = 0.
(3-6)
Gi 0 l gc nghing ca phng chnh vi trc x, t (3-6) v (3-3), ta c:
x y
uv =
sin 2 0 + xy cos 2 0 = 0
(3-7)
2
2 xy
=> tg 2 0 =
x y

Hay

nhau

tg =

2 xy
x y

0 =

+k
2
2

, kz

01 = 2

= +
02 2 2

Nh vy t (3-7) lun lun tm c hai gi tr ca 0 l 01 v 02 chnh lch

52

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

2 . Vy lun lun c hai phng chnh thng gc nhau. Ln lt thay 01, 02 vo (3-2)
ta s c cc ng sut chnh cn tm. Nhng ng sut chnh cn l nhng ng sut cc
tr, ngha l ng sut trn mt chnh s c gi tr cc tr. R rng o hm bc nht ca
gi tr ng sut php bng 0 cng ng ngha vi ng sut tip mt trit tiu.
x y
d u
Thc vy
= 2
sin 2 2 xy cos 2 = 2 uv
d
2
d u
=0
uv = 0 , cng c ngha l
d
Nh vy, khi thay cos 2 c1 , cos 2 c 2 , sin 2 c1 v sin 2 c 2 , suy t (3-7) vi s
1
tg 2
v sin 2 =
, ta c c hai gi tr ng sut
bin i cos 2 =
2
1 + tg 2 2
1 + tg 2
chnh hai mt chnh vung gc vi nhau v thng trong trng thi ng sut phng, ta
k hiu cc ng sut chnh l max, min.
x + y 1
max/ min =

( x y ) 2 + 4 2xy
(3-8)
Ta c :
2
2
du + ng vi max, du ng vi min.
3.2.3. Vng trn ng sut (vng Mohr)
Chng ta n hai biu thc (3-2) v (3-3) th thy rng: u v uv u l hm
ca gc nghing . Do gia chng chc s c mt mi lin h no .
Tht vy t (3-2) v (3-3) ta c:
x + y x y
=
u
cos 2 xy sin 2
2
2
x y
uv =
sin 2 + xy cos 2
2
Bnh phng c 2 v ca hai phng trnh ny, sau cng cc v li ta s c:

+ y

u x
2

+ 2uv = x
co2 xy sin 2 +
2

x y
sin 2 + xy cos 2
+
2

Sau khi thu gn ta c:


2

+ y
y

+ 2xy
+ 2uv = x
u x
(3-9)
2
2

Trong hnh hc gii tch ta bit phng trnh chnh tc ca ng trn bn knh
R: (x-a)2 + (y-b)2 = R2; (a,b) ta tm vng trn .
Nu lp h trc m trc honh l u v trc tung uv th (3-9) chnh l phng trnh
ca mt vng trn trong : u, uv - Ta ca nhng im trn vng trn.

53

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

x + y

,0 - Ta ca tm vng trn.
2

x y

+ 2xy - Bn knh ca vng trn.

Ta c th kt lun: S lin h gia ng sut php v ng sut tip trn mt ct bt


k c th biu din bng mt vng trn l vng trn ng sut (hay vng Mohr).
Cch dng vng Mohr nh sau:
Xt mt phn t trng thi ng sut phng, trong phng Oz l mt phng
chnh khng c ng sut, cn hai phng Ox, Oy l bt k v gi s bit cc ng sut
x, y, xy = -yx , vi gi thit x > y > 0; xy> 0.
Ta lp h trc ta (theo mt t l nht nh ,v d 1cm ng vi 1KN/cm2).
* Trc honh song song vi Ox, biu din ng sut php.
* Trc tung song song vi Oy, biu din ng sut tip.
y

uv

y
yx

xy
x

xy

xy

yx

x +y
x

Hnh 3.8:Phn t
ng sut phng

Hnh 3.9: V vng


trn Mohr
Xc nh tm C ca vng Mohr: Trn trc honh ly cc on OA = y ; OB = x .

im chnh gia C ca AB chnh l tm vng Mohr, v:


OA + OB y + x
OC =
=
2
2
* Tm bn knh vng Mohr:
ng vi im A ta ly D c tung AD = xy nm v pha dng ca trc tung
(v gi thuyt xy> 0). CD chnh l bn knh ca vng Mohr, v:
2

x y
+ 2xy
CD = AC + AD =
2

Vi tm C v bn knh CD ta lp c vng Mohr.


D (y, xy ): Gi l im cc ca ca vng Mohr c tm C v bn knh CD.Ta hon
ton c th v vng trn Mohr ng sut (hnh 3.9).
2

54

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Chng ta ch n im Mo (x, xy), hnh 3.11, tc l ta ca n th hin ng


xut php x, ng sut tip xy trn mt chun c php tuyn x, nn im Mo gi l im
gc ca vng trn ng sut, MO cng l bn knh ca vng Mohr.
By gi ta hy chng minh tnh cht sau:
- Nu ly mt im M thuc vng Mohr v k hiu gc gia cc bn knh CM v
CMo l 2, th ta im M s l u, uv trn mt ct c php tuyn u xin gc vi
trc x (xem hnh 3.11).
uv
y

y
yx

xy

xy

uv xy x

MO

yx

xy

T B

Hnh 3.10: ng
sut trn mt ct
xin

Hnh 3.11: Cch dng


vng trn ng sut

Theo hnh ta tnh c: OT = OC + CT = OC + CM cos( + 2 )


= OC + CM cos . cos 2 CM sin . sin 2
x y
CM cos = CM 0 cos = CB =
2
CM sin = CM 0 sin = BM 0 = xy

V
V

OT =
So snh vi (3-2)
Tng t
Ni

x + y
2

x y

cos 2 xy sin 2
2
=> OT = u
TM = uv

DM => MDM 0 =

=> DM // u

* Ch : a) Khi biu din cc gi tr x, y, xy trong h trc (, ) cn lu du.


b) > o, khi quay ngc chiu kim ng h k t trc x.
V d: Tnh ng sut trn mt ct c php tuyn u nghing mt gc = 300 so vi
trc x.
* Tnh theo phng php th:

Lp h trc // x; // y, chn t xch 5mm =1KN/cm2.


55

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Trn trc ly OA = y = 4; OB = x = 8 .
Trung im C ca AB l tm vng Mohr. Cc D (4,2), CD l bn knh vng Mohr
ng vi phn t cho. T D k ng thng song song vi u ct vng Mohr ti M. o
ta , ta nhn c:

u = x(M) = 5,3 k/cm2; uv - y(M)== 2,7k/cm2


KN

2
cm

uv

300

2,7

u
2
8

M2
O

300

D
A

M1

kN
2
cm

4
5,3
8

Hnh 3.12: Xc
nh ng sut
ti mt xin

Hnh 3.13: Cch tm ng


sut trn mt xin bng
vng Mohr

* Tnh theo phng php gii tch:


8+4 84
u =
+
cos 60 0 2 sin 60 0 = 5,268 KN cm 2
2
2
84
uv =
sin 60 0 + 2c0s60 0 = 2,732 kN cm 2
2

* ng dng ch yu ca vng Mohr l xc nh phng chnh v ng sut


chnh.
Ta bit rng mt chnh l mt khng c ng sut tip. Do xc nh phng
chnh ta ch vic tm trn vng trn Mohr nhng im c tung bng khng. l hai
im M1, M2, cc phng ny hp vi phng ngang nhng gc 1 v 2. y ta qui
c chiu dng ca cc gc l chiu ngc vi chiu quay ca kim ng h. Gi tr
ca cc ng sut chnh c th o trc tip trn cc trc (, ).
l cc on OM 1 v OM 2 ; OM 1 = max ; OM 2 = min , (xem hnh 3.15)

Nh vng Mohr ta c th rt ra cng thc tnh ng sut chnh:


min = OC M 2 C =

max = OC + CM 1 =

x + y

2
x + y

56

x y

2

+ 2xy

x y
+
2

+ 2xy

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

max/ min =

Vit gp:

x + y

x y

2

+ 2xy

(3-10)

du + ng vi ma x, du ng vi min.

y
x

x
y

x
y

M1
C

y
x

M2

2x

+ y
2

Hnh 3.14:Phn
t ng sut
phng

Hnh 3.15: Xc nh
ng sut chnh bng
vng Mohr
Theo hnh trn th ta sp xp cc ng sut chnh theo th t :

1 = max, 2 = min, 3 = 0
Gi: 1- Gc gia phng chnh c max vi phng ngang.
2- Gc gia phng chnh c min vi phng ngang.
th t vng Mohr ta rt ra: tg1 =
tg 2 =

xy
xy
AD
=
=
max y y max
AM1
xy
AD
=
AM 2 y min

tg 1/2 =

Vit gp:

xy
y max / min

(3-11)

Trn vng trn Mohr cn c hai im c bit M3 v M4 l hai im c tung ln


nht v b nht. Da vo vng Mohr, ta c:
2

max

x y
= CM 3 =
2

+ 2xy

min

x y
= CM 4 =
2

+ 2xy

57

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

max/ min

Vit gp:

x y
=
2

+ 2xy

(3-12)

3.3. TRNG THI TRT THUN TY.

Trng thi trt thun ty ti mt im trong vt th n hi.


Nu ti mt im no ta tch ra c mt phn t m trn cc mt ca n ch c
ng sut tip (khng c ng sut php, tc = 0) xem hnh 3.16, trong trng hp ny,
vng trn Mohr c tm C gc O, (v x = y = 0).
1 =

3=

M3
O

Hnh 3.16: Trng


thi ng sut
trt thun tu

M1

3=

1=

Hnh 3.17: Vng Mohr


xc nh ng sut chnh

Cc D (0, ) trc tung.


Da vo vng Mohr, ta c: 1 = max = xy; 2 = 0; 3 = min = -xy
Nh vy trng thi trt thun ty c c im l hai ng sut chnh 1 v 3 bng
nhau nhng ngc chiu (ko, nn). Phng chnh xin gc 450 so vi phng ca ng
sut tip (hnh 3.16; 3.17).
3.4. LIN H GIA NG SUT V BIN DNG - NH LUT HOOKE TNG QUT.

Trong trng hp tng qut, trn cc mt ca phn t c cc ng sut php v ng


sut tip.
3.4.1. Bin dng di theo mt cnh ca phn t.
l bin dng do tc dng ca c ba ng sut php theo ba phng x, y, z gy ra.
tnh bin dng ny ta dng nguyn l c lp tc dng: "Tc dng gy ra ng thi do
nhiu yu t th bng tng nhng tc dng do cc yu t ring r gy ra".
Nguyn l th hin bng biu thc ton hc sau:

( )
( )
y
x= (x x ) + x y + (xz ) = x y y (zz )
E
y

1
y
Z
x = x
z = x ( y + z ) (3-13)
E
E
E E
dy
Ta suy ra cho bin dng cc phng khc:

58

dz

dx

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Hnh 3.18: Xc nh

x = E [ x ( y + z )]

(3-14)
y = [ y ( z + x )]
E

z = E [ z ( x + y )]

Biu thc (3-14) c gi l nh Hooke tng qut.


Nu cc mt ca phn t l mt chnh, th nh lut Hooke tng qut c dng:
1

1 = E [ 1 ( 2 + 3 )]

(3-15)
2 = [ 2 ( 3 + 1 )]
E

3 = E [ 3 (1 + 2 )]

3.4.2. nh lut Hooke v bin dng th tch:


t vn : Tnh bin i th tch ca mt phn t chnh hnh hp c cc cnh
di dx, dy, dz.
Gi th tch ban u:
V0 = dxdydz
Th tch sau bin dng: V1 = (dx + dx) (dy+dy) (dz+dz)
B qua cc v cng b bc cao:
dx dy dz
=> V1= dxdydz (1+
+
+
)
dx
dy
dz

V1= V0 (1+ x+ y + z)
Gi l bin dng th tch tng i, th:
V V0
1 2
= 1
= x + y + z =

V0
E
Vi

(3-16)

= x + y+z

3.4.3. nh lut Hooke i vi bin dng trt:Theo nh lut Hooke, bin dng
xy
yz

trt t l vi ng sut tip: xy =


; yz =
; zx = zx
(3-17)
G
G
G
Trong : xy, yz, zx- Cc ch s ca , dng ch bin dng trt trong cc mt
phng song song vi cc mt phng ta xOz, yOz, yOx; G- H s t l, c gi l
moduyn n hi trt, n v MN/m2, KN/cm2...
Moduyn G ph thuc tng loi vt liu v lin h vi E, theo biu thc sau:
E
G=
(3-18)
2(1 + )
3.4.4. Trng thi ng sut khi.
nh ngha: Trng thi ng sut khi l trng thi ng sut m trn 3 mt chnh
ca n u c cc ng sut chnh khc khng.

59

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

y l mt bi ton khng gian, l thuyt n hi s nghin cu y hn v n.


y chng ta ch xt mt vi trng hp c bit.
a) ng sut trn mt ct nghing bt k.
Gi s ti mt im M no ca vt th n hi ta rt ra mt phn t chnh (cc
mt u l mt chnh, hnh 3.19). Nu bit cc ng sut chnh 1, 2, 3, ta c th hon
ton xc nh c cc ng sut trn mt nghing bt k no i qua im M.
z

z
3

u
c

Zu u

c
1

Yu

2
Pu
Xu

y
a)
y
b)
Tht vy, tng tng ct phn t bi mt ct abc, c php tuyn u. Gi l, m, n
l cc cosin ch phngHnh
ca php
tuynTrng
u:
3.19:
thi ng sut khi
l = cos , m = cos , n = cos
Trong : , , - Gc gia php tuyn u vi cc trc x, y, z.
By gi hy kho st s cn bng ca phn t bn mt Mabc (hnh 3.19b). V abc
l mt mt bt k, nn trn c c ng sut php u v ng sut tip u. Gi pu l ng

sut ton phn trn mt ny v pu =

2u + 2u , ta c th xc nh ng sut ton phn pu

da vo cc ng sut chnh 1, 2, 3 v cc cosin ch phng l, m, n.


Nu gi Xu, Yu, Zu l cc hnh chiu ca Pu xung cc trc x, y, z th:
(a)
Pu2 = X 2u + Yu2 + Z 2u
Vy mun xc nh Pu ta ch cn xc nh cc hnh chiu ca n ln cc trc l Xu,
Yu, Zu. Nu ta gi dF l din tch ca mt xin abc th:
- Din tch mt Mbc s l dFl.
- Din tch mt Mca s l dFm.
- Din tch mt Mab s l dFr .
Thit lp cc phng trnh cn bng cho phn t Mabc ta c:

X = XudF - 1dFl = 0 => Xu = 1l


Y = YudF - 2dFm = 0 => Yu = 2m
Z = ZudF - 3dFn = 0 => Zu = 3n
a (b) vo (a) ta c: P 2u = 12 l 2 + 22 m 2 + 32 n 2

(b)
(3-19)

Mun c thnh phn ng sut php u th ta chiu gi tr ng sut php ton phn
Pu xung trc u:
u = Xu.l + Yum + Zu.n
(3-20)
hay
u = 1l2 + 2m2 + 3n2

60

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

V ta c gi tr ng sut tip u l: u =

p 2u 2u

(3-21)

b) ng sut trn mt ct nghing song song vi mt ng sut chnh:


* Trn mt ct song song vi 3: Php tuyn u ca mt ct ny s vung gc vi
phng x (phng tc dng ca ng sut chnh 3), lc n = 0 v cng thc (3-19), (320), (3-21) s l:
P 2u = 12 l 2 + 22 m 2
u = 1l2 + 2m2
u = Pu2 2u = 12 l 2 + 22 m 2 (1l 2 + 2 m 2 ) 2 = (1 2 )l.m

Ta nhn thy rng: ng sut trn mt ct nghing ny ch ph thuc vo 1 v


2, do da vo 1, 2 ta c th v c vng Mohr ng sut, m tm vng trn ny
+ 2
2
,0 , bn knh r3 = 1
c ta C3 1
, (hnh 3.20b).
2

2
Tng t nh trn ta ca mt im no trn vng Mohr ny s l gi tr ng
sut php v ng sut tip trn mt ct nghing song song vi 3 .
* Trn mt ct song song vi 2: Cng tng t nh vy, nu mt ct song song
z

a)

b)

x
2

C3

y
Hnh 3.20: Xc nh ng sut trn mt ct
nghing song song vi
vi 2 th php tuyn s vung gc vi 2 (tc l vi trc y), khi m = 0.
Cc ng sut trn mt ch ph thuc vo 1 v 3 cho nn ta cng s c:
P 2u = 12 l 2 + 32 n 2

u = 1l2 + 3n2
u = (1- 3)l.n
Da vo 1 v 3 ta cng xy dng c vng trn Mohr ng sut c tm
+ 3
3
C2 1
,0 , bn knh r2 = 1
. Ta ca mt im trn vng trn ny cng
2

2
z
3

t
a)

b)
x

O 3

C2

61

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Hnh 3.21 Xc nh ng sut trn mt ct

l gi tr ng sut php v ng sut tip trn mt ct c php tuyn u song song vi 2


(trc y), hnh 3.21.
* Mt ct song song vi 1, l=0 do ng sut trn mt ct ch ph thuc vo 2
P 2u = 22 m 2 + 32 n 2
v 3.
u = 2m2 + 3n2
u = (2- 3)m.n
Cng tng t nh trn, da vo 2, 3 ta c th lp vng Mohr ng sut vi tm
+ 3
3
,0 , bn knh r1 = 2
C1 2
, ( hnh 3.22).
2

2
Ta ca ,mt im trn vng trn l gi tr ng sut php v tip ca mt ct
nghing c php tuyn u song song vi 1 (vi trc x)
z
a)

b)

1
2

C1

y
Hnh 3.22 Xc nh ng sut trn mt ct nghing
song song vi 1
Tm li: ng sut trn mt ct no m song song vi mt ng sut chnh xc
nh, th c th va xc nh bng cng thc gii tch va c th biu din bng th l
vng trn ng sut to vi 2 ng sut chnh khng song song vi mt ct ni trn. Cng
c th ni v mt th th i vi mt phn

t trng thi ng sut khi ta c th v 3


vng trn ng sut to nn bi 3 ng sut
M
chnh. Mi vng trn ng sut tng ng vi
mt tp hp cc mt ct song song vi mt

1
C1 2 C2 C3
O 3
ng sut chnh no .
i vi mt mt ct nghing bt k,
khng song song vi mt ng sut chnh no
c, th ta c th s dng kt qu trong l
thuyt n hi xc nh ng sut trn mt
ct nghing c biu din ta ca
Hnh 3.23: Vng Mohr ca
mt im nm trong vng gch gii hn ca
trng thi ng sut khi
3 vng trn C1, C2 v C3, (hnh 3.23).
* Nhn xt chung:
1- Tng ng sut php trn 3 mt vung gc vi nhau i qua mt im l hng s:
(3-21)
1 + 2 + 3 = x + y + z

62

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Ta gp li lut bt bin bc nht i vi trng thi ng sut khi tng t nh


gp trng thi ng sut phng trn.
2- Nhng ng sut tip ln nht s l:
2
1.2 = 1
- ng sut tip trn mt ct song song vi phng ca 3 v
2
xin mt gc 450 so vi cc phng ca 1, 2.
3
2.3 = 2
- ng sut tip trn mt ct song song vi 1 v xin mt gc
2
450 so vi cc phng ca 2, 3.
3
3.1 = 1
- ng sut tip trn mt ct song song vi 2 v xin gc 450
2
vi cc phng 1 v 3.
Trong 3 ng sut tip ln nht ny, th ng sut tip 3.1 l ln nht:
3
max= 3.1 = 1
2
iu ny rt quan trng n c ngha i vi nhiu vn trong c hc, v nh
xy dng cc thuyt bn chng hn.
3.5. CC THUYT BN.

i vi trng thi ng sut n (ko, nn ng tm) hay trng thi trt thun ty
(ct, xon), ta xc nh d dng cc ng sut gii hn bng th nghim, nh phn c
trng c hc ca vt liu. l cc gii hn chy ch (hay ch) i vi vt liu do v
gii hn bn b (hay b) i vi vt liu gin, t chng ta d dng c iu kin kim
tra bn nh sau:
max []k ; min []n ; max []
Trong []k, []n, [] l cc ng sut cho php, ngha, gi tr tng gp
chng ko (nn) ng tm.
Th nhng i vi trng thi ng sut phc tp, vn xc nh cc trng thi gii
hn bng th nghim rt kh khn v phc tp, trn thc t khng tm c bi hai l do
sau :
- Th nghim ko, nn theo 3 chiu i hi nhng thit b phc tp, khng c
dng rng ri nh cc thit b thc hin cc th nghim ko, nn ng tm v xon.
- Trong lc th nghim cn phi to t s cc lc tc dng nh bi ton thc v
t s ny thay i theo tng trng hp c th nn s th nghim s rt ln v khng c
kh nng tin hnh c. Do vy ngi ta c xu hng a trng thi ng sut phc tp
ang xt v trng thi ng sut n tng ng, tc l trng thi gii hn ca trng thi
ng sut phc tp cng chnh l trng thi gii hn ca trng thi ng sut n tng
ng. iu c ngha l bn ca trng thi ng sut phc tp ang xt cng bng
bn ca trng thi ng sut n tng ng n.
ng sut chnh ca trng thi ng sut tng ng c gi l ng sut tng
ng, c k hiu l td, lc ny iu kin bn s c vit nh trong chng ko, nn
(3-22)
ng tm:
td []

63

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Nh vy vn phi gii quyt cc bi ton bn cho cc trng thi ng sut


phc tp l d on v mi lin h ca cc ng sut chnh 1, 2, 3 vi gi tr td (ca
trng hp trng thi ng sut n tng ng). Nhng gi thuyt cho php ta thit lp
s lin h gia cc ng sut chnh ca trng thi ng sut phc tp cho vi ng sut
tng ng td c gi l thuyt bn. R rng c nhiu thuyt bn ra i v khng
th khng nh gi thuyt no l chnh xc. V tnh cht khng hon chnh ca cc thuyt
bn nn ta ng ngc nhin khi kt qu tnh tan theo thuyt bn ny c khc mt t so
vi kt qu tnh ton ca thuyt bn kia.
Sau y chng ta s nghin cu nhng thuyt bn c bn nht v ph bin nht.
Xt hai phn t trng thi ng sut phc tp v n:
1) Thuyt bn ng sut php ln nht (thuyt bn I)
Hai trng thi ng sut phc tp v n s c bn tng ng nu ng sut
php ln nht ca chng bng nhau.
- Vt liu do: td = max (|1|, |3|)
(3-23)
=> iu kin bn td []
- Vt liu gin: 1td = 1 []k
IItd = |3| []n
2) Thuyt bn bin dng t i ln nht (thuyt bn II).
1

(3-24)
td

2
1

td

Hnh 3.24: Trng


Hnh 3.24: Trng
thi ng sut phc
thi ng sut n
tp
tng ng
Hai trng thi ng sut phc tp v n s c bn tng ng nu bin dng
di t i ln nht ca chng bng nhau:
1

1 = [1 ( 2 + 3 )]

E
1 = td
td

td =
E

Suy ra
td = 1 ( 2 + 3 ) []
Ngy nay ngi ta khng dng thuyt bn I v II na (v khng ph hp), ch cn
gi tr lch s.
3) Thuyt bn ng sut tip ln nht (thuyt bn III).
Hai trng thi ng sut phc tp v n s c bn tng ng nu ng sut
tip ln nht ca chng bng nhau.
Trong trng thi ng sut khi (phc tp), ngi ta chng minh c:

64

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

max =

1 3

2
td
=> td = 1 - 3
(3-25)
trng thi ng sut n: max =
2
v iu kin bn td [].
i vi trng thi ng sut phng c bit (xem hnh 3.26) l trng thi ng sut
thng gp cc bi ton ca sc bn vt liu nh un,
sc chu phc tp..., m chng ta s nghin cu sau:

1 = +
+ 2 = max
2
4

Hnh 3.26: Trng


2 = 0
thi ng sut
2

2
phng
c bit
+ = min
3 =
2
4

cho nn :
td = 1 - 3 = 2 + 4 2 [ ]
(3-26)
4) Thuyt bn th nng bin i hnh dng (thuyt bn IV).
Hai trng thi ng sut phc tp v n s c bn tng ng nu nh th
nng ring bin i hnh dng ca chng bng nhau.
iu kin bn td =

12 + 22 + 32 1 2 2 3 3 1 []K

(3-28)

i vi phn t trng thi ng sut phng c bit :

td = 2 + 3 2 []
(3-29)
5) Thuyt bn Mohr (thuyt bn V).
iu kin bn :
td = 1 - 3 []
(3-30)
k

vi
= 0n
0
* Vt liu do: = 1 tr v thuyt bn III.
* Vt li gin: < 1.
i vi phn t trng thi ng sut phng c bit:
1
1+
td =
(3-31)
+
2 + 4 2 [ ]
2
2
Kt lun:
a) Dng thuyt bn I trong trng hp trng thi ng sut n hoc rt gn vi
trng thi ng sut n.
b) Dng thuyt bn III hay thuyt bn IV i vi vt liu do (v 2 thuyt bn
ny rt ph hp i vi vt liu do).
c) Dng thuyt bn V i vi vt liu gin.
V d 2: Mt l c kch thc 101010
z
P=5 kN
(mm2) ca mt khi thp ln, chng ta t vo
2
mt khi c kch thc101010 (mm ) va kht
vo l v p n bi mt lc nn P = 15 KN
(hnh 3.27).
x
* Xc nh p sut tc ng ln thnh l ?
65

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Hnh 3.27:Tnh kch thc


theo thuyt bn

* Bin dng th tch ca khi ?


* Kim tra bn bng thuyt bn III ?
Cho bit : = 0,3; [] = 16 KN/cm2 ;
E = 2.104KN/cm3.
Bi gii:
1/ Xc nh p sut ln thnh l.
P
15
z= = = 15KN / cm2 , do i xng x = y.
F
1,1
10,001 10
= 10 4 theo nh lut Hooke:
x = y =
10
i
x ( y + z )
x =
E
=> x = y = -3,57 KN/cm2
V 1 2
2/ Tnh bin dng th tch : =
=

V
E
1 2 0,3
1 2
=> V =
(3,57 2 15) 10 10 10 = 0,443mm 3 .
V=

4
E
2.10
Nh vy l th tch b gim.
3/ Kim tra theo thuyt bn III:
td = 1 - 3 = -3,57 - (-15) = 11,43 KN/cm2 < [].
Vy khi thp bn.
V d 3: Trn hai mt to vi nhau mt gc 600 v i qua mt im trng thi
ng sut phng c cc ng sut y=3KN/cm2,
yx = 5 KN cm 2 , uv = 6 KN cm 2 , hnh 3.28.
uv

uv

Tnh cc ng sut ti im .
Bi gii: T cng thc:
x y
uv =
sin 2 + xy cos 2
2
2( uv xy cos 2 )
x =
+ y
sin 2
Vi:
= 6 KN cm 2 ; y = 3 KN cm 2 ; x 0

uv
600
yx
y

Hnh 3.28: Tnh ng su t

xy = yx = 5 KN cm 2 ; = 90 0 60 0 = 30 0

nn:

x =

2(6 5 1 2 )

+ 3 = 11.08 KN cm 2

32
Cc ng sut chnh ti im tnh theo cng thc:
x + y 1
max/ min =

( x y ) 2 + 4 2xy
2
2
11,08 + 3 1
(11,08 3)2 + 4 5 2
=

2
2

66

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

max = 13,47 KN cm 2
min = 0,61 KN cm 2
V d 4: Tm ng sut chnh v phng chnh ca phn t trng thi ng sut
phng v trn hnh 3.29 bng phng php gii tch v phng php th.
Bi gii:
1- Phng php gii tch:
5KN/cm2
2
2
x = 3 KN cm ; y = 5 KN cm ;
xy = 2 KN cm 2

3KN/cm2

ng sut chnh:
x + y 1
max/ min =

( x y ) 2 + 4 2xy
2
2
3+5 1
(3 5)2 + 4 ( 2)2
=

2
2
max = 1 = 6,24 6KN cm 2 ;
min = 2 = 1,7 6KN cm 2
Phng chnh theo cng thc:
2 xy
2 ( 2 )
= 2
tg 2 =
=
35
x y

2KN/cm2
Hnh 3.29: Phn t
trng thi ng
t h

2 = 63 30
1 = 58 015 ; 21 = 310 45
2- Phng php th:
0

max = 1 = 6,24 KN cm

1
3
2 2

2=1,76

6 1
7

1=6,24

min = 2 = 1,76 KN cm 2

V d 5: Mt khi hnh tr trn A c


Hnh 3.30: Phng php
t kht vo l khot ca mt vt tuyt i cng
th
B v chu lc nn P=50KN. Xc nh p
lc tc dng vo vch l khot, cc bin dng h v V ca khi ng. Cho d= 4cm;
h=10cm; =0,31 ; E = 1,1 10 4 KN cm 2 .
Bi gii: Gi z l phng tc dng ca P. x, y to vi z h trc vung gc. Tch ra
mt phn t hnh hp c mt song song h trc trn. Do tnh i xng trc ca bi ton
suy ra:x= y.
P
iu kin bin dng tr A:
1
x = x ( y + z ) = 0
E
Trong x, y cng l cng p lc ca vt
B
A
B tc dng ln tr A: x = 0 Vi

Hnh 3.31: Tnh p lc


67

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

P
50
=
= 3.98 KN cm 2
F
42
4
0,31
( 3,98) = 1,79 KN cm 2
x = y =
1 0,31
h
Bin dng h ca tr A: h = h z = z ( x + y )
E
10
[ 3,98 0,31( 1,79 1,79)] = 2,61 10 3 cm
=
1,1 10 4
1 2

Bin dng th tch V ca tr A: V = V0 = V0


E
3,14 4 2
=-0,032789cm3
= 2,61 10 3
4
z =

CU HI T HC :
3.1. Th no l trng thi ng sut ti mt im ?
3.2. Hai im c coi l c trng thi chu lc nh nhau th phi cn c vo phn t g
v tr s phi nh th no ?
3.3. Th no l mt chnh, phng chnh, ng sut chnh? C bao nhiu mt chnh, ng
sut chnh cng nh phng chnh ?
3.4. Phn bit cc trng thi ng sut n, trng thi ng sut phng v trng thi ng
sut khi ?
3.5. Khi s dng cc cng thc tnh ng sut trn mt ct xin th du cc i lng
ph thuc vo yu t no ?
3.6. Chng minh rng: Trn cc mt chnh th ng sut ca n l gi tr cc tr.
3.7. T xy dng vng Mohr ng sut i vi trng thi ng sut phng v cho bit cc
phng chnh, mt chnh v gi tr ng sut chnh.
3.8. Trnh by cc thuyt bn thng dng hin nay v cch s dng n.

*****

68

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Chng 4

C TRNG HNH HC CA
MT CT NGANG PHNG

d= 0,7071D

4.1. KHI NIM CHUNG


Khi nghin cu kh nng chu lc ca thanh chu ko, nn ng tm, ta nhn thy
vi cng mt loi vt liu, thanh no c din tch mt ct ngang ln hn th chu c ti
trng ln hn. Nhng khi tnh nhng thanh chu xon, un... th kh nng ca chng
khng nhng ph thuc vo din tch ca mt ct ngang m cn ph thuc vo hnh dng
v s b tr mt ct ngang.
V d: Xt mt dm tit din ch nht b h vi h > b trong hai trng hp: Tit
din ng v tit din nm ngang cng chu lc P nh nhau nh trn hnh 4.1a, 4.1b.
b
a)

a)

P
b)

d= 0,7071D

b)

h
D

Hnh 4.1: Dm c tit


din ng (a) v nm
ngang (b)

Hnh 4.2: Dm c tit


din hnh tr(a) v
hnh vnh khn (b)
Kt qu thc nghim hoc bng trc gic ta cng nhn ra l trng hp (a) chu lc
tt hn trng hp (b). i vi trng hp trc chu xon hnh 4.2, th mt ct ngang
vnh khn chu xon tt hn. Chng ta s kho st nhng c trng hnh hc ca mt ct
ngang c lin quan n vic chu lc ca cc thanh.
4.2. M MEN TNH V CC M MEN QUN TNH
Gi s c mt ct ngang c din tch F. Xc nh trong mt phng ca mt ct mt
h trc ta (Oxy) v ta gi (x, y) l ta ca im A no y thuc F. Ly chung
quanh A mt phn t din tch dF.
4.2.1. M men tnh. Ta gi m men tnh ca din tch F i vi trc x hay i vi trc
y l cc biu thc tch phn sau:
Sx =

ydF ;
F

S y = xdF
F

, n v m3, cm3 ...

Trong : Sx, Sy c th m, dng, hay bng khng.

70

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

* Khi m men tnh ca din tch F i vi mt


trc no bng khng th trc gi l trc trung tm.
* Giao im ca hai trc trung tm gi l trng
tm
ca
mt ct ngang.
dF
A
y
Xut pht t nh ngha trn ta c th thit lp
cng thc tnh ta trng tm ca din tch F i vi
x
h trc Oxy. Gi s c hai trc trung tm Cxo , Cy0 ct
O
x
nhau ti trng tm C ca mt ct ngang v song song vi
Ox, Oy, hnh 4.4.
(a)
Theo nh ngha ta c: Sxo = Syo = 0
Hnh 4.3 Xc nh
m men tnh
Gi (xC,yC) l ta ca C trong h trc Oxy v
(xo,yo) l ta ca A trong h
y
yo
x = x c + x o
trc Cxoyo th:

y = y c + y o
T nh ngha c:
S x = ydF = ( y c + y o )dF = y c dF + y o dF
F: Din tch
ca b mt
ct ngang

x
x0

xC

Hnh 4.4: Xc nh to
trng tm ca mt
ct ngang
y

dF

dF
A

F1

F2

F2

Trong F1, F2 din tch ca hai na.


S y = xdF =
F

xdF = xdF xdF = 0

F1 + F2

F1

xo

xdF = | x | dF = xdF
F2

(4-1)

Tnh cht c bn:


Mi trc i xng ca mt ct ngang u l
trc trung tm (hnh 4.5). Thc vy, nu trc y l
trc i xng ca mt ct ngang th:
F1

yo

Sx = ycF + Sxo = ycF [Sxo = 0 theo (a)]


Tng t:
Sy = xcF
Vy, ta c:
Sx

y
=
c

S x = y c F
F

S y = x c F
x = S y
c F

yc

F2

-x

Sy = 0
Vy y l trc trung tm.

Hnh 4.5: Trc i


xng ca mt ct ngang
l trc trung tm
* V d 1:
a) Tnh m men tnh v ta trng tm ca mt ct ngang ch nht i vi
cc trc i qua cc cnh (hnh 4.6).

71

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Trn hnh ch nht ta ly di phn t din


tch dF = bdy, ta c:

S x = ydF =

dy

(4-2)

hb2
2
Ta trng tm :
S y bh 2 b
h
xc =
=
= ; yc =
F 2bh 2
2

Sy =

Hnh 4.6: Tnh m men


tnh v to trng tm
b)
Tnh
mt ct ngang ch nht
m men tnh S x v tung trng tm y c ca hnh tam gic i
vi trc x cnh y (hnh 4.7).
Theo hnh 4.7, ta c:
b( y) h y
=
dF = b(y)dy , m
b
h
b( h y)
=> dF =
dy
h

dF
dy

(4-3)

b(y)
y

O b/2

bh 2
ybdy =
2

Tng t :
y

h/2

dF

b
bh 2
(4-4)
S x = ydF = (h y) ydy =
h
6
F
0

Hnh 4.7: Tnh m


men tnh v tung
trng tm mt ct

S x bh / 6 h
=
=
F
bh / 2 3
c) Tnh m men tnh v ta trng tm ca mt ct ngang dng na hnh trn
i vi trc x i qua y (hnh 4.8).
y
T hnh 4.8, ta c: dF = b(y)dy
dF
nhng y = Rsin => dy= Rcosd
A
b(y) = 2Rcos
b(y)
=> dF = 2R2cos2d

dy

yc =

/2

=>Sx =

2
2
R sin .2R cos d
0

2 3
=> Sx =
R
3

(4-5)
yc =

Hnh 4.8 Tnh m men


tnh v tung trng
tm mt ct ngang dng

Sx
4
R
=
F 3

72

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

d) Tnh m men tnh v ta trng tm ca mt ct ngang nh hnh v 4.9 i vi


trc x i qua y. T hnh 4.9, ta c:
y
2a

S x = ydF = ydF + ydF + ydF ydF

2a

Sx =

4
3a

6a

3a

5a

yc =

5a

F1

F2

F3

F4

4a (6a )
3a (6a )
2
+ 2
a (3a ) 2
6
3
2
3
Sx = 90a
xC = 0
Sx
90a 3
180a
=
=
9 2 84 9
F
42 a
2

Hnh 4.9 Tnh m men tnh


v tung trng tm mt
ct ngang hnh thang
4.2.2. M men qun tnh i vi mt
trc (gi tt m men qun tnh).
Ta gi m men qun tnh ca din tch F i vi y
Din tch mt ct
trc x hay trc y l biu thc tch phn sau:
J x = y 2 dF
F

hay

J y = x dF n v m , cm ...
4

dF

Jx, Jy lun lun dng.


Hnh 4.10: Xc
4.2.3. M men qun tnh c cc (i vi mt im). nh m men qun
y tnh
Ta gi m men qun tnh c cc ca din tch
F i vi gc ta O l biu thc tch phn:
J P = 2 dF , n v m4, cm4 ...
F

Trong :
v

dF

dF

= OA

2 = x2 + y2 => J P = ( x 2 + y 2 )dF

F1

F2

Jp = Jx + Jy cng nh m men qun tnh, m men


qun tnh c cc bao gi cng dng.
-x O

4.2.4. M men qun tnh ly tm.


Ta gi m men qun tnh ly tm ca din tch
F i vi h trc Oxy l biu thc tch phn:
J xy = xydF n v m4, cm4 ...

Hnh 4.11: Xc nh
m men qun tnh li
tm

x, y c th c du ngc nhau => Jxy c th m, dng, hay bng khng.

73

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

dy

Khi Jxy = 0, th Oxoyo gi l h trc qun tnh chnh (gi tt h trc chnh).
* Nu h trc qun tnh c gc ti trng tm ca mt ct ngang th c gi l
h trc qun tnh chnh trung tm.
* Tnh cht: Nu mt ct c mt trc i xng th bt c trc no vung gc vi
trc i xng cng lp vi n mt h trc qun tnh chnh (c th chng minh tng
t nh hnh 4.5).
4.3. M MEN QUN TNH CA MT S HNH N GIN.
y
V d 2: 1) Hnh ch nht bh:
dF = bdy
dF

J x = y dF =

2
y bdy =

h / 2

bh 3
12

bh 3
Jx =
12
hb 3
Jy =
12
2) Hnh tam gic y b, cao h:

h/2

h/2

O b/2

Hnh 4.12: Xc nh
m men qu tnh ca
hnh ch nht

b( y) h y
b
=
=> b( y) = (h y)
b
h
h

b
(h y)dy
h

dy

J x = y 2 dF = y 2

dF
b(y)

bh 3
(4-7)
12
Nu trc x qua trng tm hnh tam gic
th cng thc hin tng t ta c:

Jx =

Jx =

(4-6)

Hnh 4.13: Xc nh
m men qu tnh ca
hnh tam gic

bh 3
36

3) Hnh trn. i vi hnh trn, hnh vnh khn do i xng, ta c:


Jx = Jy => Jp = Jx+ Jy = 2Jx= 2Jy
nn ta c th tnh Jp trc ri suy ra Jx, Jy
Dng ta c cc: dF = dd
J P = 2 dF =
F

2R

2
dd =
0 0

R 4
2

R l bn knh ng trn.

74

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

R 4
R 4
=> J x = J y =
4
2
4
D
JP =
0,1D 4
32
Jx=Jy 0,05D4

Jx + Jy = JP =
hay

(4-8)

dF

+d

d=2r

D=2R

D=2R

= JX + b2F + 2bSX
Tng t: Jy = JY + a2F + 2aSY
Jxy = JXY + abF + aSX + bSY
Nu X, Y l cc trc trung tm:
SX = SY = 0 ; a = xC ; b = yC

b=yC Y

Hnh 4.14: Xc
Hnh 4.15: Xc nh
nh m men qu
m men qun tnh ca
tnh ca hnh trn
hnh vnh khn
D- ng knh ng trn
4) Hnh vnh khn:
Tng t, nhng vi r R
D 4
JP =
(1 4 ) 0,1D 4 (1 4 )
32
D 4
Jx = Jy =
(1 4 ) 0,05D 4 (1 4 )
64
d
Trong : =
D
4.4. CNG THC CHUYN TRC SONG SONG CA M MEN QUN TNH
Gi s ta bit m men qun tnh ca mt ct ngang c din tch F i vi trc x,
y.Tnh m men qun tnh ca mt ct ngang i vi cc trc X, Y song song vi cc
trc x, y.Ta c:
y
Y
x = X + a

y = Y + b
Theo nh ngha:
dF
A
J x = y 2 dF = (Y + b) 2 dF
X

a=xC

75

Hnh 4.16: S

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/
chuyn trc song song
ca m men qun tnh

Ta c:
J x = J X + y c2 F
J y = J Y + x c2 F

(4-9)

J xy = J XY + x c y c F
V d 3: Xc nh m men qun tnh i vi trc trung tm X ca mt ct ngang
hnh 4.17. Trc ht ta phi xc inh trng tm ca mt ct ngang. Chia mt ct ngang
thnh 2 hnh n gin (1) l hnh ch nht cha b khot v (2) l din tch hnh tam gic
b khot. Chn h trc ban u (x1, y) i qua trng tm ca hnh (1). V y trc i xng ,
nn C trc y:
XC = 0
S xl S (x11) S (x21)
0 3a 6a 2
YC =
=
= 0,43a
=
F
F1 F2
48a 2 6a 2
Nh vy trng tm C ca hnh s nm trn trc x, cch trc x1 v pha di mt
on bng Yc= 0,43a. By gi ta tnh m men qun tnh i vi trc chnh trung tm x
va mi xc dnh.Ta c:
y
J X = J (X1) J (X2 )
2a
2a
m J (x1) = J (X11) + y c21 F1

6a (8a ) 3
=
+ (0,43a ) 2 48a 2
12
= 264,875a 4

4a

= 73,59a 4
JX = 264,875a4 - 73,59a4 =

3a
x1
x

0,43a

4a (3a ) 3
=
+ (3,43a ) 2 6a 2
36

x2

3a

C1

8a

J (X2 ) = J (X22) + y c22 F2

Vy
191,285a4

2 C2

1
6a

Hnh 4.17: Xc nh m men


qun tnh i vi trc
trung tm ca mt ct ngang

4.5. H TRC QUN TNH CHNH - CNG


THC XOAY TRC CA M MEN QUN TNH.
4.5.1. H trc qun tnh chnh. i vi mt hnh phng c mt trc i xng th khi
bit trng tm, ta c ngay mt h trc qun tnh chnh trung tm (h trc ny c gc
trng tm, mt trc l trc i xng v trc kia vung gc vi n i qua trng tm). V
vic xc nh m men qun tnh chnh ca n l n gin. Th nhng i vi mt hnh
khng c trc i xng no th khi bit trng tm ca n vn cha th xc nh h trc
qun tnh chnh trung tm v cng cha th xc nh c cc m men qun tnh chnh
c. Di y ta hy nghin cu vn ny, trc ht ta nhc li mt s nh ngha:
nh ngha: Trong mt phng cha mt ct ngang, xc nh mt h trc vung
gc Oxy sao cho Jxy=0 v Sx=Sy=0, th ta gi h trc l h trc qun tnh chnh trung
tm.

76

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Lc m men qun tnh ca mt ct ngang i vi cc trc qun tnh chnh trung


tm c gi l m men qun tnh chnh trung tm. Khi gii cc bi ton sc bn vt
liu, ta thng s dng n cc h trc qun tnh chnh trung tm v cc m men qun
tnh chnh trung tm. By gi cn phi xc nh v tr ca h trc chnh. Mun vy, ni
chung ta cn xt s bin thin ca cc m men qun tnh khi xoay trc.
4.5.2. Cng thc xoay trc ca m men qun tnh.
Xt mt mt ct ngang biu din hnh 4.18. Gi s bit Jx, Jy, Jxy ca mt ct
ngang. By gi chn h trc to xoay quanh O
y
mt gc , ta c h trc mi Ouv. Tm s lin h
v
F
gia Jx, Jy, Jxy vi JU, JV, JUV.
Ta c cng thc chuyn trc:
u
u = x cos + y sin

v = y cos x sin

Nn: J u =

y
v

(y cos x sin ) dF

A dF

= J x cos 2 + J sin 2 2Jxy sin 2


Cui cng ta c:
Jx + Jy Jx Jy
Hnh 4.18: S
Ju =
+
cos 2 J xy sin 2
xoay trc tnh
2
2
m men qun tnh
Ch : Dng cng thc:
1 + cos 2
cos 2 =
2
1 cos 2
va
sin 2 =
2
Tng t:
Jx + Jy
Jx Jy

cos 2 J xy sin 2
+
JU =
2
2

Jx + Jy
Jx Jy

(4-10)
cos 2 + J xy sin 2

JV =
2
2

J = J x J y sin 2 + J cos 2
xy
UV
2
l cng thc xoay trc ca m men qun tnh.
Ta rt ra nhng nhn xt :
* JU + JV = Jx + Jv
* Cc cng thc trn ging cng thc tnh U, V, UV
* iu kin xc nh h trc chnh l: JUV = 0
Hon ton ging iu kin xc nh mt chnh trong trng thi ng sut UV = 0.
V vy y ta c th s dng ngay cc kt qu nghin cu chng trc
xc nh h trc chnh v m men qun tnh chnh.
J max/ min =

Jx + Jy
2

1
2

( J x J y ) 2 + 4 J 2xy

77

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

(4-11)

tg1 / 2 =

J xy

(4-12)

J y J max/ min

4.6. VNG TRN MOHR QUN TNH.


xc nh cc trc chnh, cc ng sut chnh ca mt hnh phng no ta cng
c th s dng phng php ho nh i vi vic xc nh phng chnh, ng sut
chnh i vi bi ton trng thi ng sut. Tht vy i chiu cc cng thc tnh m men
qun tnh chnh, xc nh phng chnh bng gii tch nh (4-10), (4-11) v (4-12) vi
cc biu thc xc nh cc ng sut chnh v phng chnh chng 3 va ri ta thy v
mt ton hc tng t nhau.
T (4-10) vi lp lun v thc hin cc
Juv
Phng trc
php bin i nh i vi vic xy dng vng
chnh c Jmin
trn Mohr ng sut, ta s c vng trn Mohr
2
qun tnh.
1
Khi bit Jx, Jy v Jxy th tm C ca vng
cc D
Jx + Jy
Jmin
Jy
Jmax
trn qun tnh c to : C
,0
Ju
2

Jx

(J x J y )
+ J 2xy .
v bn knh s l: R =

Phng trc
2

chnh c Jmax
Cui cng ta c th dng vng trn
qun tnh v cch xc nh cc trc chnh v
Hmh 4.19: Vng trn
gi tr cc m men qun tnh chnh nh trn
Mohr qun tinh
hnh 4.19.
Ch :Vng trn Mohr ng sut c th nm c 2 pha trc tung hoc ct trc tung,
nhng vng trn Mohr qun tnh ch c th nm bn phi ca trc trung m thi,v gi tr
m men qun tnh lun lun dng
T hnh v vng trn Mohr qun tnh (xem hnh 4.19), ta c th tm v tr cc trc
c m men qun tnh chnh theo biu thc:
J xy
J xy
tg 1 = tg (180 ) =
=
(4-13)
J max J y
J y J max
2

tg 2 =

J xy

(4-14)

J y J min

4.7. BN KNH QUN TNH.


Bn knh qun tnh cng l mt i lng c ngha v thng c s dng
trong tnh ton kt cu, cng nh cc i lng c hc khc n c k hiu v nh
Jy
Jx
rx =
ngha theo biu thc:
v ry =
F
F
Trong : rx , ry l bn knh qun tnh theo phng x v phng y. Tng t i
Jmax
Jmin
.
vi trc chnh, ta cng c: rmax =
va rmin =
F
F

78

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

yC 3/5a

2,5a

4a

5a

V d 4: Xc nh m men qun tnh chnh, trng tm ca mt ct nh hnh 4.20.


Bi gii: Trc tin ta phn tch mt ct
y
thnh 3 hnh ch nht v c nh du I, II,
2a
III (xem hnh 4.20).
Vi cc trng tm tng hnh l O1, O2,
O3 v knh thc c xc nh.
I O1
1. Xc nh trng tm C ca ton
a
hnh: Chng ta bit v trc y l trc i xng
II
nn trng tm c hnh chc phi nm trn trc
O2
x
y. V vy trc tin ta chn trc xo qua trng
C
tm ca hnh III, n cng vi trc y l h trc
IIIO3
ban u. Gi yc l tung ca trng tm C
xo
trong h xoO3 y th n c xc nh bi:
6a
Sx o
yc =
F
Trong : Sxo- M men tnh ton hnh
Hnh 4.20: Xc nh m
ly i vi trc xo; F- Din tch ton hnh :
men qun tnh chnh
F = F1 + F2 + F3 = 2a
a + a 4a + 6a a = 12a2
v
S x o = S Ix o + S IIxo + S III
xo

Trong :

S Ix o = F1 010 3 = 2a 2 5a = 10a 3
S IIxo = F2 0 2 0 3 = a 4a 2,5a = 10a 3
S III
x o = F3 0 3 0 3 = 6a a 0 = 0

Vy:

S x o = 10a3 + 10a3 + 0 = 20a3

Cui cng :

yc =

Sxo

=+

20a 3
5
=+ a
2
3
12a

F
Vy trng tm C c xc nh.
Ch : Trc xo ban u chn u cng c nhng tt nhin chn qua trng
tm mt hnh no th n gin hn.
2. M men qun tnh chnh trung tm.
a) Tnh Jy: V y l trc qua trng tm ca mi hnh nn ta s dng cng thc
tnh m men qun tnh cho hnh ch nht.
J y = J Iy + J IIy + J III
y
m

J Iy =

a (2a ) 3 2 4
= a
12
3

J IIy =

4a.a 3 a 4
=
12
3

III
y

a (6a ) 3
=
=18a 4
12
79

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Vy
Jy = 19a4
b. Tnh Jx: V trc x khng i qua trng tm ca mt hnh ch nht no nn phi
dng php chuyn trc song song.
J x = J Ix + J IIx + J III
x
2

J Ix =

2a a 3
5
403a 4

+ (2a a ) 5a a =
12
3
18

a (4a ) 3
5
146a 4

J =
+ (4a a ) 2,5a a =
12
3
18

II
x

III
x

6a.a 3
309 4
5
a
=
+ (6a a ) a =
12
18
3

403a 4 146a 4 309a 4 858a 4 143 4


+
+
=
=
a
18
18
18
18
3
V d 5: Xc nh v tr h trc qun tnh chnh trung tm v m men qun tnh
chnh trung tm ca mt mt ct ngang ghp bi cc thp nh hnh ch s 22a v thp
gc u cnh 10010010 nh trn hnh 4.21a.
Bi gii: Trc ht tra cc s liu cn thit cho cc thp nh hnh
- i vi thp ch
22a (nh du l hnh I):
Jx =

Vy

h1 = 22cm; Z 01 = 2,47cm; F1= 28,6cm2; J (x11) = 2320cm 4 ;

J (yI1) = 186cm 4

V h trc trung tm (x1, y1) ca thp ch c trc i xng, nn J (x11)y1 = 0


- i vi thp gc u cnh 100 100 10 (nh du l hnh 2):
b2 = 10cm ; Z o 2 = 2,83cm ; F2 = 19,20cm2
2)
2)
J (x22) = J (y22) = 179cm 4 ; J (max
= 284cm 4 ; J (min
= 74,1cm 4

Gi C2 l trng tm ca thp gc u cnh v h trc (x2, y2) l h trc trung tm


song song vi cc cnh. H trc ny khng phi l h trc chnh trung tm ca thp gc
u cnh nn ta phi tnh m men qun tnh ly tm J (x22)y 2 ca n.
Theo cng thc (4-10)(1):

tg1( 2 ) =

J (x22)y 2

J (y22) J max

Vi v tr ca thp gc u cnh nh trn hnh 4.19, th 1( 2) = 450 nn:


tg (45 ) =

J (x22)y 2

179 284

J (x22)y 2 = 1 (179 284) = 105cm 4

Rt ra:
(1)

th tnh J x 2 y 2

c bit i vi thp c gc u cnh, ta c


mt cch n gin.V J x 2 = J y 2 , nn theo vng

Mohr qun tnh ta c : J xy (max) = J max J min = 284 74,1 105cm4


2

80

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Sau khi c s liu, ta s tin hnh tnh ton theo trnh t sau:
1. Xc nh trng tm ca mt ct ngang ghp (hnh 4.18a) cho h trc ban u
l h trc trung tm (x1, y1) ca hnh 1. Nh vy m men tnh ca thp ch
i vi cc
(1)
(1)
trc ny u bng 0:
S x1 = 0 ; S y1 = 0
Do m men tnh ca mt ct ngang i vi cc trc x1 v y1 chnh bng m men
tnh ca thp gc u cnh cng i vi cc trc :

22

2,83 = 157cm 3
S x1 = S (x21 ) = F2 . y1 (c 2 ) = F2 1 z 0, 2 = 19,2
2

S y1 = S (y21 ) = F2 . x 1 (c 2 ) = F2

(z

0 ,1

+ z 0, 2 ) = 19,2 . (2,47 + 2,83) = 102cm 3

Din tch ca mt ct ngang:


F = F1 + F2 = 28,6 + 19,2 = 47,8m2
Trng tm ca mt ct ngang i vi h trc x1, y1 c tnh theo cng thc (4-3)
:
x 1 ( c) =

S y1
F
S x1

102
= 2,13cm ;
47,8

157
= 3,28cm
F
47,8
2. Tnh cc m men qun tnh ca mt ct ngang i vi h trc trung tm (x,y)
ca n (hnh 4.18a) song song vi h trc (x1, y1) v (x2, y2).
- i vi thp ch :
x c1 = 2,13cm ; y c1 = 3,28cm
y 1 (c ) =

J (x1) = J (x11) + y c21 F1 = 2320 + (3,28) 2 . 28,6 = 2628cm 4

J (y1) = J (y11) + x c21 F1 = 186 + (2,13) 2 .28,6 = 316cm 4


J (xy1) = J (x11)y1 + x c1 y c1 F1 = 0 + (2,13)(3,28).28,6 = 200cm 4
y

y1 x
1(c)

z02

Jmin
y2

Juv(cm4)
min

2
C2

y1(c)

2=780

x2

x
1

1000

x1

C1

Jy
O

Jmax

1=120

Ju(cm4)

1000 2000 3000


Jmin=550cm2
Jma x=3400 cm4

z01

b)

a)

M1

81

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

max

Hnh 4.21: Xc nh trng tm v m men qun tnh chnh ca hnh ghp


- i vi thp gc u cnh (hnh 4.22)
x c 2 = z 01 + z 02 x 1 (C ) = 2,47 + 2,83 2,13 = 3,17cm

h1
22
z 02 y1( c ) =
2,83 3,28 = 4,89cm
2
2
= J (x222) + y c22 F2 = 179 + (4,89) 2 19,2 = 640cm 4

y c2 =
J (x2 )

J (xy2 ) = J (x22)y 2 + x c 2 y c 2 F2 = 105 + (3,17) (4,89) 19,2 = 402,5cm 4


Nh vy m men qun tnh ca mt ct ngang ghp i vi h trc trung tm (x,y)
s l :
J x = J (x1) + J (x2 ) = 2628 + 640 = 3268cm 4
J y = J (y1) + J (y2) = 316 + 371 = 687cm 4
J xy = J (xy1) + J (xy2 ) = 200 + 402,5 = 602,5cm 4

3. Xc nh v tr ca h trc qun tnh chnh


trung tm:
- Bng vng Mohr qun tnh, ta o c (t
l xch 2cm ng vi 1000cm4):
Jmax = 3.400cm4; Jmin=550cm4;
1 = -120; 2 = 780
- Bng gii tch:
Theo cng thc (4-10) v (4-11)
=
Jmax
3268 + 687 1
+
(3268 687) 2 + 4 (602,5) 2 = 3407,5cm 4
2
2
Jmin =

y2

x2

1(2)=-450

z02

Hnh 4.22: Xc nh v
tr ca h trc qun
tnh chnh trung tm

3268 + 687 1

(3268 687) 2 + 4 (602,5) 2 = 547,5cm 4


2
2
J xy
602,5
tg1 =
=
= 0,222
J y J mx 687 3407,5
1 = -12030' ; 2 = 900 - 12030' = 77030'

CU HI T HC:
4.1. Cc i lng no c gi l cc c trng hnh hc ca din tch phng?
4.2. Cch xc nh trng tm ca mt hnh ghp t cc hnh n gin ?
4.3. Trn mt hnh phng, nhng trc no c gi tr mmen tnh i vi n bng khng?
Nhng trc gi l g v giao im ca n u ?
4.4. Cch xc nh cc trc qun tnh chnh trung tm i vi mt hnh ghp t cc hnh
n gin.
4.5. Cng thc chuyn trc song song ?
82

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

4.6. Cng thc xoay trc


4.7. S ging nhau v khc nhau gia vic xc nh phng chnh, ng sut chnh i
vi trng thi ng sut v trc qun tnh chnh cng nh gi tr ca m men qun
tnh chnh i vi hnh phng ?
--- ---

83

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Chng 5

UN NGANG PHNG NHNG THANH THNG


5.1.KHI NIM.
Mt thanh chu un l mt thanh c trc b un cong di tc dng ca ngoi lc.
Nhng thanh ch yu chu un gi l dm.
V d: Dm chnh ca mt ci cu (hnh 5.1), trc bnh xe la (hnh 5.2), x nh...
q

Hnh 5.1: Dm chnh


Hnh
5.2:
Trc

Ngoi lc gy ra un c th l lc tp trung haylc phn b c phng vung gc


vi trc dm, hay l nhng m men nm trong mt phng cha trc dm.
Mt s nh ngha :
- Nu ngoi lc cng tc dng trong mt mt phng cha trc dm th mt
phng gi l mt phng ti trng.
- Giao tuyn gia mt phng ti trng v mt ct ngang ca dm gi l ng
ti trng.
- Mt phng qun tnh chnh trung tm l mt mt phng to bi mt trc qun
tnh chnh trung tm ca mt ct ngang v trc dm.
Trn hnh 5.3, gi s y l trc i xng ca dm, z l trc dm, th mt phng Oyz
l mt phng qun tnh chnh trung tm.
Nu trc dm khi b un cong vn
nm trong mt phng qun tnh chnh trung
q(
tm th s un c gi l un phng
z)
Trong thc t, nhng dm b un
P
thng l nhng dm c mt ct ngang l
M0
V
hnh i xng qua mt trc. V vy, trong
chng ny ta ch xt cc loi dm c tnh
cht , ngha l cc loi dm c t nht mt
O
mt i xng i qua trc ca dm (hnh 5.3).
x
Ngoi ra, ta cng gi thit thm rng, ngoi
lc tc dng trong mt phng cha trc dm
v trc i xng ca mt ct ngang, tc l
z
ngoi lc tc dng trong mt mt phng i
y
xng i qua trc ca dm. Nh vy, trong
trng hp un phng ang xt, mt phng
Hnh 5.3:Mt dm chu un
i xng l mt phng ti trng v ng thi
phng
l mt phng qun tnh chnh trung tm. V tnh cht i xng, nn trc dm sau khi b
un l mt ng cong phng nm trong mt phng i xng .
Trc i xng ca mt ct l ng ti trng. Ta chia un phng lm hai loi:
a) Un thun ty phng.
b) Un ngang phng.
84

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

A. DM CHU UN THUN TY PHNG


Mt dm chu un thun ty phng l mt dm chu lc sao cho trn mi mt ct
ngang ca dm ch c mt thnh phn m men un nm trong mt phng qun tnh chnh
trung tm.
Trn hnh 5.4, hnh 5.5: P, Mo nm trong mt phng i xng.
P
MO
A

a P
A

l
MO

P
(Qy
)

MO
P
(Mx
)

P
(Mx
)

Hnh 5.4: Dm chu


un thun tu phng

Hnh 5.5: Dm chu un thun


tu phng
R rng tt c mi mt ct ngang thuc on AB ca hai dm ch c mt thnh
phn m men un nm trong mt phng i xng ca dm (mt phng qun tnh chnh
trung tm).
Do , on AB chu un thun ty.
5.2. NG SUT PHP TRN MT CT NGANG CA DM CHU UN
THUN TY PHNG.
tnh ng sut trong dm chu un
thun ty phng, trc ht ta xt bin dng ca a)
dm.
5.2.1. Quan st bin dng: Quan st mt dm
Mx
Mx
chu un thun ty phng c mt ct ngang hnh
a
b
ch nht.
Trc khi cho dm chu lc, ta k nhng b
d
c
ng thng song song vi trc biu din cc
th dc v nhng ng thng vung gc vi
trc biu din cc mt ct ngang (hnh 5.6a).
Hnh 5.6: Bin dng
Khi c m men un tc dng vo hai u
ca dm chu un
dm, ta nhn thy rng nhng ng thng trc
phng thun tu
kia song song vi trc dm th by gi tr thnh nhng ng cong v vn song song vi
trc dm
Nhng ng thng trc kia vung gc vi trc dm, by gi vn vung gc vi
trc dm. Nh vy, nhng gc vung v trc khi bin dng, th sau bin dng vn l gc
vung (hnh 5.6b).
5.2.2. Gi thuyt.
T cc nhn xt trn, ta a ra hai gi thuyt sau lm c s tnh tan cho mt
thanh chu un thun ty:
85

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

a) Gi thuyt v mt ct ngang phng (Bemili): Trc khi bin dng mt ct


ngang ca dm l phng th sau bin ng vn phng v vung gc vi trc dm.
b) Gi thuyt v cc th dc: Trong qu trnh bin dng, cc th dc khng p
ln nhau v cng khng y xa nhau.
Ngoi hai gi thuyt trn, ta cn gi thuyt rng vt liu lm vic trong gii hn
n hi, tc l vt liu tun theo nh lut Hooke.
5.2.3. Cng thc tnh ng sut php:
* Quan h bin dng. Khi quan st bin dng ca dm chu un thun ty nh trn
hnh 5.6a, ta nhn thy: Cc th dc pha trn trc dm b co li (th ab), cc th dc pha
di trc dm b gin ra (th cd). Nh vy, t th b co sang th b gin, chc chn s c cc
th khng b co cng khng b gin, tc l th khng bin dng. Cc th gi l th trung
ha (hnh 5.7a).
Cc th trung ha to thnh mt lp c gi l lp trung ha.
Lp trung
Mx
Mx
ho
ng trung
x
ho
O

ng
trung h
y

Th trung
ho

Trc i
xng

a)

b)

Hnh 5.7: Bin dng ca dm chu un thun tu


Giao tuyn ca lp trung ha vi mt ct
ngang gi l ng trung ha.
V cc th trn b nn, nn b rng ca mt ct pha trn phnh ra, cn cc th
pha di chu ko nn b rng ca mt ct pha di thu hp li (hnh 5.7b). Mt ct
ngang khng cn nguyn dng hnh ch nht nh trc khi b bin dng. ng trung
ha l mt ng cong nhng v bin dng nh, nn c th coi mt ct sau khi bin dng
vn khng i (vn hnh ch nht) v coi ng trung ha l ng thng v bin dng
ca dm chu un thun ty l s quay ca cc mt ct xung quanh ng trung ha.
By gi, ta xt mt on dm dz c ct ra bi hai mt ct 1-1 v 2-2 (hnh 5.8a).

d
z

2
y

O2

m
1

n Th trung
2 h

O1

O1

d
1

Th trung
ho

O2

m
1

n
2

b
a
Sau bin dng,
gi thuyt mt ct ngang phng)th hai mt ct 1-1 v 2-2 vn
) theo5.8:
Hnh
Xt s bin dng ca mt th
phng v vung gc vi trc dm, ng thi quay vi nhau mt gc d. Gi l bn
knh cong ca th trung ha O1O2 (hnh 5.8b). V th trung ha khng b bin dng nn:
86

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

O1O2 = dz = O1O 2 = d
By gi, tnh bin dng di ca mt th mn cch th trung ha mt khong cch
y. Chiu di ca th ny trc khi b bin dng: mn = dz = d
v sau khi bin dng :
mn= ( + y) d
Vy, bin dng di t i ca th mn bng:
( + y)d d y
=
z =
d

Trong , gi tr ca y v u cha bit, v v tr ca ng trung ha cn cha


xc nh.
* Quan h vt l: Ta hy xt mt mt ct no , chng hn mt ct 2-2. Mt ct
c biu din nh trn hnh 5.9. Trn mt ct ta lp h ta Oxyz vi Ox l
ng trung ha, Oy l trc i xng ca mt ct, Oz song song vi trc ca dm. Chiu
ca cc trc nh hnh v (hnh 5.9a).
F

Mx

d
F

z
zd
F

y t hnh hp bng cc mt ct song song vi cc mt


By gi, ta tch ra mt phn
b ct ngang phng
ta . Phn t c
a biu din trn hnh 5.9b. Theo gi thuyt v mt
) l trn cc mt
v vi nhn xt cc )vung sau khi bin dng vn gi gc vung, ngha
Hnhth5.9:
ng
dmctchu
ct ca phn t khng
c ngXc
sut nh
tip. Ni
cchsut
khc, ca
trn mt
ngang un
ca thanh
tu
v cc th
dcphng
th x= y = 0.
ch c ng sut php z..Theo gi thuytthun
Nh vy, trng thi ng sut ca mt phn t tch ra mt im A no trn
mt ct ngang l trng thi ng sut n. nh lut Hooke cho php ta biu din quan h
y
gia z v Z nh sau :
z = E z = E
(b)

* Quan h ng sut v ni lc:


Xt mt phn t din tch dF bao quanh im A. Phn t ni lc tc dng ln phn
t din tch l zdF.
Nu quy v gc ta O ca h trc trn mt ct ngang ang xt, th chng ta
c cc thnh phn phn t ni lc:
dNz = zdF
dMy = (zdF)x
dMx = (zdF)y
V chng ta nghin cu dm chu un thun ty phng, cho nn trn mi mt ct
ngang ca dm ch c m men un Mx; cn My = 0 v Nz = 0. Do :
Nz = z dF = 0
(c)
F

87

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/


Mx =

My =

F
F

xdF = 0

(d)

ydF

(e)

Trong cc tch phn ly trn ton b din tch F ca mt ct ngang.


E
a) Lc trc NZ: Mang (b) vo (c) v ch t s
l mt hng s trn mi

im ca mt ct ngang nn c th a ra ngoi du tch phn :


E
E
Nz = ydF = ydF = 0
F
F
Rt ra
Sx = ydF = 0
F

Trong , Sx l m men tnh ca mt ct ngang i vi ng trung ha Ox. iu


chng t ng trung ha Ox trng vi trc trung tm ca mt ct ngang.
b) M men un My: Mang (b) vo (d) ta c :
E
E
My = xydF = xydF = 0
F p
p F
Rt ra :

Jxy =

xydF = 0
F

Trong Jxy l m men qun tnh li tm ca mt ct ngang i vi h trc Oxy.


Vy, h trc Oxy l h trc qun tnh chnh trung tm ca mt ct ngang.
c) M men un Mx: Sau khi xc nh v tr ng trung ha Ox, ta thit lp
cng thc ng sut php. Mang (b) vo (e) ta c:
E
E
E
Mx = y 2 dF = y 2 dF = J x
F
F

1 Mx
Rt ra :
(5-1)
=
EJ x
Trong EJx: cng ca dm khi un.
M
Khi thay (5-1) vo (b) ta c: z = x y
(5-2)
Jx
Trong , Mx: M men un trn mt ct ngang i vi trc trung ha Ox v c
coi l dng nu lm cng cc th v pha dng ca trc y.
Jx: M men qun tnh ca mt ct ngang i vi trc trung ha Ox .
y: Tung ca im ang xt n trc trung ha Ox.
ng sut php tnh c mang du cng l ng sut ko, mang du tr l ng sut
nn . thun tin cho vic tnh ton, chng ta c th vit (5-2) di dng cng thc k
M
thut :
z = x | y|
(5-3)
Jx
Trong , ta ly du (+) khi z l ng sut ko v du (-) khi z l ng sut nn
im chng ta tnh ng sut.
5.3. BIU NG SUT PHP - NG SUT PHP LN NHT.
5.3.1. Biu ng sut php.

88

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Theo cng thc (5-2), biu ng xut php trn mt ct ngang l mt mt phng
(thng gi l mt phng ng sut), hnh 5.10a.
Giao tuyn ca mt phng ng sut vi mt ct ngang l ng trung ha.
a
b
mi
)
)
x
n

k
ma x

ng trung
ho

n
ma x

Mx

ma

Hnh 5.10: Biu ng sut php

Theo cng thc (5-2), ta thy nhng im cng nm trn mt ng thng song
song vi ng trung ha (tc c cng khong cch y) th c cng tr s ng sut php.
Do , ta ch cn biu din s bin thin ca ng sut php z theo chiu cao ca
mt ct ngang (hnh 5.10b). Nh vy, ng sut php nhng im nm trn ng thng
AB song song vi ng trung ha c biu din bng on thng ab trn biu
phng (hnh 5.10a, b). Trn biu phng (hnh 5.10b), du (+) ch ng sut php ko,
du (-) ch ng sut php nn.
5.3.2. ng sut php ln nht.
T biu ng sut php, ta thy nhng im cch xa ng trung ha nht th
ng sut php z c gi tr ln nht.
K hiu: |ykmax| l khong cch t im chu ko cch xa ng trung ha nht,
|ynma x| l khong cch t im chu nn cch xa ng trung ha nht.
Thay cc tr s ny vo (5-3), ta c cc ng sut php cc tr nh sau:

Nhng i lng W kx , W xn c gi l m men chng


un ca mt ct ngang; th nguyn ca n l (chiu di)3, n
v m3, cm3 v.v...
M men chng un l mt i lng hnh hc, ngha
ca n th hin trong cng thc (5-4); tc Wx cng ln th dm
c th chu Mx cng ln. Nh vy, m men chng un c
trng cho nh hng ca hnh dng v kch thc ca mt ct

(5-4)

Trong , ta t:

| Mx |
| Mx | k

max = + J | y max |= W k

x
x

= | M x | | y n |= | M x |
max
min
Jx
Wxn
J
J
Wxk = kx ;
Wxn = nx
| y max |
| y max |

Hnh 5.11:
Xc nh m
Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/
men chng un
ca hnh ch
89

ngang i vi bn ca dm khi ng sut php cha vt qu gii hn t l.


Di y, ta tnh m men chng un ca mt vi mt ct ngang c dng hnh hc
n gin.
- Mt ct ngang hnh ch nht (hnh 5.11).
M men qun tnh ca mt ct ngang i vi ng trung ha Ox:
bh 3
Jx =
12
h
y
|y kmax | = | y nmax | =
2
Vy, m men chng un ca mt ct ngang hnh ch nht l:
bh 2
k
n
(5-5)
Wx = Wx = Wx =
6
- Mt ct ngang hnh trn (hnh 5.12).
M men qun tnh ca mt ngang hnh trn i vi ng trung ha Ox:
R 4 D 4
=
Jx =
4
64
D
y
|y kmax | = | y nmax | = R =
2
Vy, m men chng un ca mt ct ngang hnh trn:
R 3 D 3
=
(5-6)
W kx = Wxn = Wx =
4
32
(5-7)
hay:
W kx = Wxn = Wx = 0,1D 3
- Mt ct ngang hnh vnh khn (hnh 5.12b) .
Nu gi l t s gia ng knh trong d v ng knh ngoi D, th m men
qun tnh ca mt ct ngang vnh khn l:
R 4
D 4
4
Jx =
(1 ) =
(1 4 )
D
4
64
d
r
a)
vi = =
R
D R
D
y: y kmax = | y nmax | = R =
2
b)
Vy, m men chng un ca mt ct ngang
hnh vnh khn l:
W kx = Wxn = Wx
d

R 3
=
(1 4 )
4
D 3
=
(1 4 )
32
hay : W kx = Wxn = Wx 0,1D3 (1-4)

Hnh 5.12: Xc nh
m men chng ca
hnh vnh khn
5.4. IU KIN BN CA DM CHU UN THUN TY PHNG.
90

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

(5-8)
(5-9)

Mun dm lm vic c bn th ng sut ln nht khi ko v nn mt ct


ngang nguy him (ni chung mt ct nguy him c max |Mx| khng vt qu ng sut
php cho php ca vt liu), l iu kin bn.
i vi vt liu do, ng sut php cho php khi ko bng khi nn, nhng i vi
vt liu gin th ng sut php cho php khi ko khc khi nn, nn ta phi vit iu kin
bn cho c hai trng hp:
- Dm bng vt liu do.
V ng sut php cho php khi ko v khi nn bng nhau:
[]k = []n = []
Nn trong hai gi tr max, min ta s chn ng sut php c gi tr tuyt i ln
nht so snh vi ng sut php cho php. iu kin bn la:
max || []
(5-10)
Trong [] - ng sut php cho php ca vt liu do.
- Dm bng vt liu gin:
V ng sut php cho php khi ko v khi nn khc nhau, nn ta phi c hai iu
(5-11)
kin bn:
max [ ]k ; |min| [ ]n
Trong []k v []n - ng sut php cho php khi ko v khi nn.
* V d 1: Mt dm bng vt liu gin c ng sut php cho php khi ko ||k =
3,5KN/cm2 v khi nn []n = 11KN/cm2 chu lc nh hnh v (hnh 5.13). Kim tra
bn ca dm :
Bi gii :Trc ht ta phi tm trng tm v m men qun tnh ca mt ct ngang
(xem chng c trng hnh hc ca mt ct ngang phng): Jx = 362,6667cm4
Biu ni lc c biu din trn hnh 5.13b. V m men un l mt hng nn
bt k mt mt ct ngang:
Mx = 4,5 KNm
4,5KN

y
3,31KN/c
m2

2
0

a
)

Mx

73
3

4,5KNm

10
0

O
4,5KNm

b
)

26
7

1
0

14
0

c)

1
0

Hnh 5.13: Kim tra bn ca dm

9,1KN/c
m2 d

Qua biu m men ta thy pha trn b ko v pha di chu nn. Tc l nhng
im pha trn trc x chu ko (im A chu ko ln nht), cc im pha di trc x chu
nn (im B chu nn ln nht).
ng sut php ko ln nht trn mt ct ngang bng:
Mx
4,5 10 2
max k = A =
=
2,67 3,31KN / cm 2
k
Wx 362,6667
ng sut php nn ln nht trn mt ct ngang bng:
91

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Mx
4,5 10 2
=
7,33 9,11KN / cm 2
n
Wx 362,6667
Dm bn v max k < []k v max| n| < []n
* V d 2: Xc nh ng knh on trc bnh xe ha nm gia hai bnh, chu
lc nh trn hnh 5.14a. Cho P = 63KN; a = 22,8 cm. Vt liu c gii hn bn bng
26KN/cm2. Ly h s an ton n = 6,3.
Bi gii : M men un mt ct ngang trong on nm gia hai bnh xe bng:
Mx = Pa = 6322,8 = 1.436 KNcm
M men chng un ca mt ct ngang hnh trn :
a P
Wx 0,1 d3cm3
P a
V trc lm bng vt liu do, a)
nn theo iu kin bn :
M x 1436,4
26
=
[] =
3
Wx
6,3
0,1d
P
Rt ra:
b)
1436,4 6,3
(Qy)
d3
15,2cm
0,1 26
P
|max n | = B =

(Mx)

5.5. KHI NIM V HNH DNG


Hnh 5.14: Kim tra bn
HP L CA MT CT NGANG
Hnh dng hp l ca mt ct
ngang l hnh dng sao cho kh nng chu lc ca dm l ln nht nhng ng thi tn t
vt liu nht.
a) Dm bng vt liu gin: Mt ct ca dm s hp l nht khi ng sut cc tr
max = []k ; min = []n
tha mn cc iu kin:

Trong []k l ng sut cho php khi ko v []n l ng sut cho php khi nn.
Thay cc tr s max v min c tnh theo cng thc (5-7) vo cc ng thc trn,
| Mx | n
| Mx | k
ta s c:
| y max | = [] n
| y max | = [] k ;
Jx
Jx
| y kmax | []k
=
(5-12)
| y nmax | []n
V i vi vt liu gin []k<
[]n nn:
| y kmax |
< 1 hay | y kmax | < | y nmax |
n
| y max |
Vy, i vi dm bng vt liu
x
gin, hnh dng hp l ca mt ct
ngang l dng mt ct khng i
xng qua trc trung ha Ox v phi

ynma

x
x

Mx

ykma

Chia cc v ca ng thc trn cho nhau, ta c:

y
92
Hnh 5.15: Xc nh hnh
lu tr ti http://tailieuxd.com/
Ti liu ny c

n
b tr sao cho t s gia | y kmax | va | y max
| tha mn (5-12).
V d mt ct hnh ch T (hnh 5.15).
b) Dm bng vt liu do:
n
V vi vt liu do []k = []n nn: | y kmax | = | y max
|
Tc l mt ct ngang c dng i xng qua ng trung ha Ox, v d nh mt
ct ngang hnh ch nht, ch I, trn...
Ngoi ra, qua biu ng sut php nh trn (hnh 5.10), ta nhn thy nhng
im cng gn trc trung ha th tr s ng sut php cng nh, ngha l nhng ni vt
liu lm vic t hn nhng im xa ng trung ha. V vy, tn lng kh nng lm
vic ca vt liu, nn ngi ta c khuynh hng b tr vt liu ra xa trc trung ha, v d
mt ct ngang dng ch T, I, .
Vic b tr mt ct cng c mt ngha rt ln. chnh l nh hng ca mt
ct ngang i vi mt phng ti trng. V d mt ct ngang hnh ch I c b tr hp l
nht l lm sao cho trc trung ha trng vi trc m i vi trc Jx = Jmax.

B. DM CHU UN NGANG PHNG


Mt dm chu un ngang phng l mt dm chu lc sao cho trn mi mt ct
ngang ca n c hai thnh phn ni lc l lc ct v m men un. Cc thnh phn ni
lc ny nm trong mt phng i xng ca dm.
V d : Dm c mt ct ngang l hnh ch nht chu lc nh trn hnh v (hnh 5.16).
Xt mt mt ct 1-1 no ca dm, th trn mt ct c hai thnh phn ni lc
l lc ct Qy v m men un Mx. Hai thnh phn ni lc ny u nm trong mt phng
i xng ca dm l Oyz (hnh 5.17).
5.6. NG SUT PHP TRN MT NGANG CA DM CHU UN NGANG PHNG .
b

x
P

1
1

d
z

2
l 2

y
P

Mx

Qy

x
z
Pl

Hnh 5.17: Ni lc trn


Hnh 5.16: Dm chu
mt ct ngang ca dm
lc c mt ct ngang
chu un ngang phng
hnh ch nht
Cng thc tnh ng sut php z (5-2) c suy ra cho trng hp Mx = const.
Nu m men un Mx l mt hm s theo z th trn mt ct ngang s c lc ct:
dM x
Qy =
dz
93

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Trong trng hp ny, trn mt ct ngang, ngoi ng sut php do m men un


Mx gy ra, cn c ng sut tip do lc ct Qy gy ra. i vi trng hp ny, sau khi b
bin dng mt ct ngang khng cn phng na. Mt ct ngang khng nhng b xoay nh
trong dm chu un thun ty phng m cn b vnh i mt t do tc dng ca ng sut
tip, cho nn qu trnh chng minh mc 5-2 khng cn ph hp. Nhng "L thuyt n
hi" chng minh rng, cng thc (5-2) c th dng c trong trng hp un ngang
phng m sai s mc phi khng ln. V vy, chng ta tha nhn cng thc (5-2) tnh
ng sut php trn mt ct ngang trong trng hp un ngang phng:
M
z = x y
(5-13)
Jx
5.7. NG SUT TIP TRN MT CT NGANG CA DM CHU UN NGANG
PHNG.
n gin bi ton, ta gi thit dm c mt ct ngang hnh ch nht.
Ni chung, ng sut tip z mt im bt k trn mt ct ngang c th khng
cng phng vi lc ct Qy.
Phn tch ng sut tip z ra thnh hai thnh phn zy v zx (hnh 5.18):
z =

zy2 + zx2

Trong :zy l thnh phn ng sut tip song song vi


lc ct Qy (tc l song song vi Oy); zx l thnh phn ng sut
Qy
tip vung gc vi lc ct Qy (tc l song song vi Ox).
O xy
Cch xc nh ng sut tip z mt im bt k trn mt
zx
ct ngang l vn kh khn. V li nu mt ct c dng hnh ch
nht hp th thnh phn ng sut tip zx rt b so vi zy. Nn
trong thc t, ngi ta thng ch xc nh thnh phn ng sut
Hnh
tip song song vi lc ct zy.
5.18: ng
lp cng thc tnh thnh phn ng sut tip song song
sut trn
vi lc ct, ta tha nhn gi thuyt sau:
mt ct
Thnh phn ng sut tip song song v cng chiu vi lc
ngang ca
ct mt im bt k K trn mt ct ngang l phn t u theo on
dm chu
thng i qua im K v vung gc vi lc ct.

Tng tng tch ra khi dm mt on v cng b dz bng hai mt ct 1-1 v 2-2


(xem hnh 5.19 v hnh 5.20).
Sau , ct on dm dz bi mt ct th ba i qua im ang xt K v vung gc
vi lc ct Qy. Mt ct ny ct on dm lm hai phn, ta xt s cn bng ca phn di
ABCDEFGH (hnh 5.20).
Vit iu kin cn bng ca phn t ny di dng phng trnh hnh chiu ca
cc lc ln phng ca trc dm (trc Oz).
- Trn mt ABCD: K hiu ng sut php trn mt ny l z(1) (hnh 5.20), ta c:

94

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

z(1) =

Mx
y
Jx
d
z

b
c

2
Qy

Mx

z
E

Qy

z(
2)

Mx+dMx

d
z

Hnh 5.19: Phn


t VCB

z(
1) D

B
H

y
Hnh 5.20: Xc nh ng
sut tip

Vy hnh chiu ca lc tc dng ln mt ABCD ln phng Oz bng:


M
M
N1= z (1) dF = x ydF = x S cx
J x Fc
Jx
Fc

(a)

Trong : Fc - Din tch ca mt ABCD m ta gi l din tch ct; S cx - M men


tnh ca phn din tch b ct i vi trc trung ha Ox
- Trn mt EFGH: ng sut php trn mt 2-2 ny l z(2):
M + dM x
z(2) = x
y
Jx
Vy hnh chiu ca lc tc dng ln mt AFGH ln phng OZ bng:
M + dM x
M +dM x c
N2 = z ( 2) dF = x
(b)
ydF = x
Sx

J
J
x
x
Fc
Fc
- Trn mt ABEF: Theo gi thuyt v cc th dc, trn mt ny ch c ng sut
tip. Da vo nh lut i ng, thnh phn ng sut tip yz song song vi trc OZ bng:
yz = zy
V chng ta tha nhn ng sut tip zy phn b u trn on AB (hnh 5.20)
nn thnh phn ng sut tip yz cng phn b trn ton mt ABEF. Do , hnh chiu
ca ni lc tc dng ln mt ABEF ln phng OZ bng:
T = yz din tch (ABEF) = zybcdz
c
Trong b l b rng ca mt ct (tc chiu di on AB) i qua im ang xt
K v vung gc vi lc ct Qy.
Vy, iu kin cn bng di dng phng trnh tng qut hnh chiu ca cc lc
tc dng ln phn t ABCDEFGH ln phng OZ:
z = 0; N1 - N2 + T = 0
M x c M x + dM x c
hay
Sx
S x + zy b c dz = 0
Jx
Jx

95

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

rt ra:
V
nn

zy =

dM x S cx
dz J x b c

dM x
= Qy
dz
Q y .S cx
zy =
J x bc

(5-14)

Trong : S cx - M men tnh ca phn in tch b ct i vi trc trung ha; bc B rng ca mt ct i qua im ang xt v vung gc vi lc ct.
Cng thc (5-14) c gi l cng thc Durpski.
Di y, ta ln lt tnh ng sut tip i vi mt s mt ct ngang n gin.
a) Mt ct ngang hnh ch nht (hnh 5.21).
xc nh s phn b ca thnh phn ng sut tip zy trn ton b mt ct,
trc ht ta tnh thnh phn ng sut
b
tip zy im K (hnh 5.21).
B rng mt ct i qua im K bng :
Qy
bc = b.
max
M men tnh ca phn in tch b ct
O
(phn di) i vi trc trung ha Ox
x
K
bng:
2
y2
h
h
1 bh
1 4 2
S cx = b y + y =
8
h
c
2
2
y
M men qun tnh ca mt ct i vi
bh3
Hnh 5.2: Xc nh ng
trc trung ha Ox: Jx =
sut tip
12
Khi thay cc gi tr trn vo (514) ta c:
3 Qy
y2
1 4 2
zy =
2 bh
h

Nh vy, quy lut phn b ca zy l mt ng Parabol bc hai. Nhng im trn trc


trung ha Ox l nhng im c ng sut tip zy ln nht (y=0):
3 Qy
(5-15)
max =
2 bh
b) Mt ct ngang hnh ch I (hnh 5.22).
y, ta ch xt s phn b ca ng sut tip zy trong lng ch I
Tnh ng sut tip zy im K nm trong lng ch I.
b
B rng ca mt ct i qua im K bng:
c
b
=
d
;
2
y
y
S cx = S x ( yd) = S x d
Qy
2
2
Thay chng vo (5-14), ta c:
x
O

96

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/
y

max


y2
Q y S x d
2

zy =
Jxd
Vy, lut phn b ca zy dc theo chiu cao ca mt ct ngang ch I l mt
ng Parabol bc hai.
ng sut tip zy t ti gi tr ln nht trn trc trung ha (y=0) : max =
Q y .S x
Jxd
Trong Sx l m men tnh ca na hnh ch I ly i vi trc trung ho Ox, i
lng ny c cho trong cc s tay k thut.
c) Mt ct ngang hnh trn (hnh 5.23)
R 4
i vi trng hp ny : bc = 2 R 2 y 2 ; Jx =
4
3
R
R
2
S cx = b( ) d( ) = 2 R y 2 d = (R 2 y 2 ) 2
y
y
3
Thay chng vo (5-14) v ch din tch mt ct hnh trn F l .R2 :
y2
4 Qy
1 2
zy =
3 F R
x

max

b(
)c
b

d(
)

Qy
O
K

Cng thc ny chng t zy bin


thin dc theo ng knh ca
mt ct ngang hnh trn l ng cong
bc hai.
ng sut tip zy t ti gi tr
ln nht nhng im nm trn ng
trung ha (y=0):
4 Qy
max =
(5-17)
3 F

Hnh 5.23: Xc nh ng
sut tip
5.8. IU KIN BN CA DM CHU UN NGANG PHNG
Nh trn ni, trn mt ct ngang ca dm chu un ngang phng ngoi ng
sut
php z do m men un Mx gy ra, cn c ng sut tip zy do lc ct Qy gy ra.
Trn hnh 5.24 biu din biu ng sut php z v ng sut tip zy dc theo
b
min

Qy A

Mx

ma
97

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/
C

chiu cao mt ct ngang ca dm chu un ngang phng.


Da vo biu ny, chng ta thy rng trng thi ng sut ca cc phn t trn
mt ct ngang s khc nhau. Ni chung, chng ta c ba trng hp sau :
a) Trng thi ng sut n:V ng sut tip nhng im mp trn cng v
di cng bng khng, nn trng thi ng sut ca cc phn t nhng im ny l
trng thi ng sut n (ti im Av D trn hnh 5.24). iu kin bn ca cc phn t :
- i vi dm bng vt liu do: max|| ||
(5-18)
- i vi dm bng vt liu gin: max []k ; min []n
(5-19)
b) Trng thi trt thun ty:V ng sut php nhng im trn trc trung ha
bng khng, nn trng thi ng sut ca cc phn t nhng im ny l trng thi trt
thun ty, v d im O trn hnh 5.24. ng sut chnh ca phn t c tr s:
1= -3= max ; 2 = 0 (xem chng 3: Trng thi ng sut trt).
- Nu dm bng vt liu do, ta c iu kin bn ca phn t:
[ ]
max
(5-20)
2
[ ]
(5-21)
- Theo thuyt bn th nng bin i hnh dng: max
3
Nu dm bng vt liu gin, ta c th dng thuyt bn Mohr kim tra.
c) Trng thi ng sut phng c bit :
V ng sut php v ng sut tip nm trong khong gia trc trung ha v mp
trn cng hay mp di cng u khc khng, nn trng thi ng sut ca cc phn t
nhng im ny l trng thi ng sut phng c bit. V d im B, C trn hnh 5.24.
ng sut chnh ca phn t ny l (xem chng 3: Trng thi ng sut):

1 =


+ + 2
2
2
2


3 = + 2 ; 2 = 0
2
2
Nu dm bng vt liu do, iu kin bn ca phn t trn l :
- Theo thuyt bn ng sut tip ln nht:
2 + 4 2 []
- Theo thuyt bn th nng bin i hnh dng:
2 + 3 2 []
- i vi dm bng vt liu gin, c th dng thuyt bn Mohr kim tra bn.
* Ch : Khng phi kim tra bn cho c ba loi phn t trn cng mt mt ct
ngang. i vi phn t trng thi ng sut n, ta phi chn mt ct ngang c m men
un ln nht. i vi phn t trng thi trt thun ty, phi chn mt ct ngang c lc
ct ln nht. i vi phn t trng thi ng sut phng c bit, phi chn mt ct c
m men un v lc ct cng ln (thng ch kim tra im tip gip gia v lng
ca mt ct ngang hnh ch I) , cng c kh ba mt ct trng nhau tr thnh 2 hay 1 v
tr.
* V d 3: Kim tra bn dm c mt ct ngang hnh ch I s hiu 36 chu lc nh
hnh v (hnh 5.25a). Chiu di ca dm l l=2m, cng ti trng phn b u l
98

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

q=104N/m , lc tp trung P=20104N, t cch gi ta mt khong cch a= 0,2m. ng


sut cho php l []=150MN/m2.
P a
q

a
)

d
)

D
l

21.10
4
N

20,8.1
04N

b
)

x
t

bd
4

b
21.10
4
N

c
)
4,18.104

4,5.104

Hnh 5.25: Kim tra bn


Bi gii :Biu lc ct Qy v m men un Mx c biu din trn hnh 5.25b, c.
Chng ta nhn thy:
- Mt ct ngang gia dm c m men un ln nht: Mmax = 4,5.104Nm
- Mt ct ngang A v B c lc ct ln nht: Qmax = 21.104N
- Mt ct ngang C, D c m men un Mx v lc ct Qy u ln:
Qy = 20,8.104N; Mx = 4,2.104Nm
S liu v kch thc ca mt ct ngang ch I s 36 (cho theo bng) nh sau:
Jx = 13380cm4; Wx = 743cm3; Sx = 423cm3, d = 0,75cm; h = 36cm
a) Kim tra bn i vi phn t trng thi ng sut n:
Phn t ny c chn trn mt ct ngang c m men un ln nht v bin
trn hay bin di ca mt ct ngang ny. ng sut php ln nht bng:
M
4,5.10 4
= 60,57 MN / m 2 < 150MN / m 2 = [ ]
max = max =
6
Wy
743.10
So snh vi ng sut cho php, ta thy nh hn. Vy iu kin bn i vi phn
t ny c tha mn.
b) Kim tra bn i vi phn t trng thi trt thun ty:
Phn t ny c chn trn mt ct ngang c lc ct ln nht v ngay trn
trc trung ha ca mt ct ngang ny. ng sut tip ln nht bng:
Q .S
21.10 4.423.10 6
= 88,5 MN / m 2
max = max x =
Jxd
13380.10 8.0,75.10 2
Tr s ng sut tip cho php c th tnh theo thuyt bn th nng bin i hnh
[ ] 150
dng :
[] =
=
86,6MN / m 2
1
,
732
3
So snh max vi [], ta thy max ln hn mt t khong 2%. iu c th cho
php.
99

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

c) Kim tra bn i vi phn t trng thi ng sut phng c bit:


Phn t ny c chn im tip gip gia v lng ca ch I trn mt ct
ngang c mmen un v lc ct cng ln st mp tri C hay st mp phi D. Gi K l
im tip gia lng v ca ch I.
Mx
4,2.10 4
yk =
(0,18 0,0123) = 52,6MN / m 2
k =
8
Jx
13380.10
Q y S cx

20,8.10 4 317,5.10 6
= 65,8 MN / m 2
Jxd
13380.10 8 0,75.10 2
y
16,77
Trong : S cx = S x y x d k = 423 16,77 0,75
= 317,5cm 3
2
2
S dng thuyt bn th nng bin i hnh dng ln nht, ta xc inh ng sut
tng ng l:

k =

td = 2k + 3 2k = 52,62 + 3(65,8) 2 = 125MN / m 2 < 150MN / m 2 = [ ]


ng sut nh hn ng sut cho php, vy dm bn .
5.9. CC DNG BI TON C BN.
Phn trn ta trnh by bi ton kim tra bn. Ta s trnh by tip cc dng bi
ton c bn khc trong un ngang phng:
- Chn kch thc ca mt ct.
- Xc nh ti trng cho php.
i vi bi ton chn kch thc ca mt ct (hay xc nh kch thc ca mt
ct) ,v nh hng ca ng sut php ln hn nhiu so vi nh hng ca ng sut tip,
nn n gin ta gii quyt bi ton nh sau: Trc tin ta b qua lc ct v s b chn
kch thc mt ct nh lm i vi dm chu un thun ty. Ni mt cch khc, ta da
vo trng thi ng sut n (phn t A hoc D hnh 5.24) s b chn kch thc mt
ct. Sau , phi tin hnh kim tra bn cc phn t khc nh ni trn. Nu iu kin
bn i vi cc phn t chu trng thi ng sut khc khng tha mn, th ta phi thay i
kch thc mt ct (thng tng kch thc ln hoc chn s hiu thp nh hnh ln
hn).
i vi bi ton xc nh ti trng cho php cng tin hnh tng t nh vy.
* V d 4: Dm c mt ct ngang vi hnh dng ch I chu lc nh trn hnh v
(hnh 5.26a). Lc tc dng P = 2,6.104N, l = 6m v ng sut cho php []=160MN/m2
Xc nh s liu ca mt ct .
Bi gii: Biu m men un Mx, lc ct c biu din nh trn hnh v (hnh
5.26b, c). V lc ct mi mt ct c tr s
P
tuyt i nh nhau, nn mt ct nguy him l
mt ct c m men un ln nht. Ta hy ly
a)
mt ct v pha bn tri ca lc P. Trn mt
l/2
l
ct ta c:
/
P
2
Qy = = 13000N
P/2
2
b)
Pl
4
P/
= 3,9.10 Nm
Mx =
4
2
100

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/
Pl/4

c)

Tr s ng sut php ln nht trn mt ct :


max =
4
M x 3,9.10
=
160.106 N / m 2
Wx
Wx
Trong iu kin tit kim nht ta ly ma x bng ng sut cho php v nh vy ta
s b tnh c tr s m men chng un :
3,9.10 4
2,44.10 4 m 3
Wx =
160.10 6
Cn c vo tr s , ta s b chn kch thc ca mt ct.
Tra bng, ta chn mt ct ch I s hiu 22a vi Wx = 251cm3; Jx = 2760cm4;
Sx = 141cm3; d = 0,53cm; t = 0,88cm; h = 22cm .
Ta phi kim tra bn cho ton dm vi gi thit dm c mt ct ngang vi s hiu
l 22a.
- Kim tra bn i vi phn t trt thun ty: Tr s ng sut tip trn phn t:
13000.141.106
max =
= 12,5MN / m 2
2760.108.0,53.10 2
- Nu kim tra dm theo thuyt bn th nng bin i hnh dng ln nht th ng
[ ] 160
sut tip cho php l: [] =
=
92,3MN / m 2
3 1,732
So snh ta thy max < [], vy phn t trt thun ty tha mn iu kin bn.
- Kim tra bn i vi phn t tip gip gia lng v : ng sut php ti l:
Mx
3,9.104.10,12.102
k =
yk =
= 143MN / m 2
8
Jx
2760.10
h
Trong :
yk = t = 10,12cm
2
c
Qy .Sx
1300.113,86.106
V ng sut tip: k =
=
= 10,1MN / m 2
8
2
Jx d
2760.10 .0,53.10
y
Trong :
S cx = Sx y x d k = 113,83cm3
2
Theo thuyt bn th nng bin i hnh dng ln nht, ta c ng sut tng
ng:

td = 2k + 3 2k = 1432 + 3(10,11) 2 = 144MN / m 2


ng sut ny nh hn ng sut cho php, vy iu kin bn ca phn t c
tha mn.
S hiu mt ct ngang phi chn l ch
P
I s hiu 22a.
V d 5: Dm c mt ct ngang hnh
A
B
C
a
ch I s hiu 22a, chu ti trng nh trn hnh
l
l
)
v (hnh 5.27). ng sut cho php l [] =
/
160MN/m2, nhp dm c di l=6m. Xc
P
3
nh gi tr ca lc P cho php t ln dm.
b
Bi gii: Biu m men un Mx v lc
P/3
)
ct Qy c biu din nh trn hnh v (hnh
Pl/
3

c)

101

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Hnh 5.27:Biu ni

5.27). Mt ct ngang nguy him nht l mt ct pha bn phi ca gi ta B. Tr s ni


lc trn mt ct:
Pl
Qy = P ; Mx = 1
3
- S hiu kch thc ca mt ct nh cho v d 4. iu kin bn ca cc im mp
di cng ca mt ct:
M
P.6
max= x =
160MN / m 2
6
Wx 3.251.10
T suy ra tr s ca lc P cho php:
[P] =

160.106.3.251.106
= 20080N
6

Kim tra cc iu kin khc:


- i vi phn t trt thun tu (trn trc trung ho) mt ct B c Q=P:
Q ySx
20080 141 10 6
max =
=
= 19,35 MN m 2
8
2
Jxd
2760 10 0,53 10
[ ] 160
ng sut ny rt nh so vi [], v [] =
=
= 92,3MN / m 2
3
3
- i vi phn t tip gip gia lng v . Phn t cch trc trung ha mt
h
khong cch:
yk = t = 10,12cm
2
ng sut ti c gi tr:
M
20080.6
k = x y k =
.10,12.10 2 = 147,2MN / m 2
8
Jx
3.2760.10
20080.113,86.106
= 15,62MN / m 2
8
2
Jx d
2760.10 .0,53.10
Xt iu kin bn theo thuyt bn th nng bin i hnh dng ln nht:

k =

Qy .Scx

td = 2k + 3 2k = 147,22 + 3(15,62) 2 = 149,6MN / m 2


ng sut ny nh hn ng sut cho php.
Vy, lc cho php trn dm l [P] = 20080N.
5.10. KHI NIM V DM CHNG UN U.
trn ta mi ch xt hinh dng hp l ca mt ct ngang. Trn thc t ni lc
thng thay i theo chiu di ca dm nn hp l nht l kch thc mt ct ngang cng
cn thay i theo chiu di ca dm. Nn ngoi mt ct ngang hp l ta cn phi xt hnh
dng hp l ca c dm.
Trong trng hp dm c mt ct ngang khng i, ta chn kch thc ca
dm theo mt ct c m men un ln nht. Cch s dng vt liu nh vy cha hp l v
khi ng sut ti nhng im nguy him trn mt ct c m men un ln nht t ti tr s
ng sut cho php th ng sut ti nhng im nguy him trn cc mt ct khc cn nh
hn rt nhiu so vi ng sut cho php.
Nh vy, ta cha s dng ht kh nng chu lc ca vt liu cc mt ct khc.
tit kim c vt liu, ta phi tm hnh dng hp l ca dm sao cho ng sut ti
102

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

nhng im nguy him trn mi mt ct ngang u cng t n gi tr ng sut cho


php. Dm c hnh dng nh vy gi l dm chng un u. Ta xt v d c th sau:
Gi s c mt dm chu lc nh trn hnh 5.28. Biu thc m men un v lc ct
trn mt ct 1-1 no l:
P
P
Mx = z ; Qy =
2
2
Ta gi thit mt ct ngang l hnh trn. Nh vy ng sut php ln nht trn mt
M
Pz
ct c tnh vi cng thc: ma x = x =
Wx 2 0,1 d 3
Theo iu kin ng sut php ln nht trn mi mt ct ngang u t n ng
sut cho php, ta rt ra:
p.z
P
d = 3.
z
0,2[]
Nh vy, hnh dng ca
A
B
dm phi c dng ng nt t
a)
nh trn hnh 5.29, nhng hai
l/
l/
u mt ca dm, lc ct l ln
Y =P/2
YB=P/
nht. Nh vy, kch thc ca A
2
mt ct ngang hai u mt
P/2
Qy
dm phi tha mn iu kin
bn v lc ct, tc l phi xc
b)
nh ng knh theo iu kin
P/2
bn:
4 Qy 8 P
c)
max =
=
[ ]
3 F 3 d 2
Mx
T rt ra:
8 P
d1 =
.
Pl/4
3 [ ]
l hinh dng hp l
Hnh 5.28: Biu ni lc
ca dm, nhng v kh gia cng
nn trong thc t ngta ch to cc
trc c mt ct ngang thay i tng
bc (gi l trc bc) gn st vi
dng hp l (ng lin trn hnh
5.29). Cc nhp xe cng l nhng
dng dm chng un u.
Hnh 5.29: Hnh dng hp
l
5.11. QU O NG SUT CHNH KHI UN
Ni chung mt phn t bt k no trong lng ca thanh chu un ngang phng
u trng thi ng sut phng. y, ta hy xc nh phng cc ng sut chnh ca
cc phn t khc nhau trn mt mt ct ngang no ca dm chu un ngang phng
(hnh 5.30a).

103

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

i vi cc phn t A v E, v l nhng phn t chu trng thi ng sut n,


nn ta xc nh c phng chnh ca cc phn t l cc phng song song v vung
gc vi trc thanh.
i vi phn t C, v phn t nm trn ng trung ha, nn trng thi ng
sut ca phn t l trng thi trt thun ty. Cc phng chnh c nghing vi trc
thanh 1 gc 450. i vi cc

phn t B v D, cc phng
P
chnh ty thuc tr s cc ng
a
b
O

sut. xc nh phng
)
)
B
chnh ca cc phn t , ta
A
v cc vng trn Mohr ng
Q
B
sut nh trn hnh v (hnh
y
5.30b). Bng phng php Mx
Mx
C

tng t, ta c th xc nh
D
c phng chnh ca ng
Q
sut chnh nhiu im trn
P
O

E
y
D
dm. Ta v ng cong c
tip tuyn l phng ca ng
sut chnh. Cc qu o ny
hp thnh hai h ng cong
Hnh 5.30: Phn tch trng thi ng
vung gc vi nhau, mt h
t
l qu o ng sut ko v mt h l qu o ng sut nn.
Trn hnh (5.31a) biu din cc qu o ng sut chnh ca mt dm t trn hai
gi ta, chu ti trng phn b u, qu o ng sut ko l ng nt t, qu o ng
sut nn l ng nt lin.

b)
a)
Ngi ta thng dng cc phng php thc nghim xc nh qu o ng
Hnh
5.31:
o
cc php
ng dng
sut
php
quang Qu
n hi,
phng
snchnh
gin. S d ta cn bit
sut chnh nh phng
qu o ng sut chnh v n cho php ta bit cch sp xp vt liu ng ch, lm tng
kh nng chu lc ca dm. V d i vi btng l loi vt liu chu nn tt, chu ko
km. tng kh nng chu un ca dm lm bng btng th ta t ct thp vo dm
theo phng qu o ng sut chnh chu ko nh trn hnh v (hnh 5.31b).
5.12. TH NNG BIN DNG N HI CA DM CHU UN NGANG THNG.
tnh th nng bin dng n hi ca dm chu un ngang phng, ta dng cng
thc tnh th nng ring bin dng n hi ca mt phn t trong trng thi ng sut phc
1
tp :
u=
12 + 22 + 32 2 ( 1 2 + 2 3 + 3 1 )
2E

104

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Trong trng hp dm chu un ngang phng, trng thi ng sut ca phn t l


trng thi ng sut phng, do cng thc trn s c dng:
1
u=
12 + 32 21 3
(a)
2E

2
(b)
Nhng: 1 = + ( / 2) 2 + 2 , 3 = ( 2) + 2
2
2
2 2 2(1 + )
+
u=
Cho nn
2E
2
E
2(1 + ) 1
=
Nu k n:
E
G

u=

(c)
2E 2G
Cng thc (c) cho ta th nng ring bin dng n hi trong dm chu un ngang
Th:

phng.

Thay biu thc ca ng sut php v ng sut tip ca dm chu un ngang


2

( )
( )
c 2

Q y . Sx
M 22 2
u=
y
phng vo y, ta c:
+
2
2EJ 2x
2G J 2x b 2
Th nng bin dng n hi trong mt on thanh dz:
d U = u dz dF
F

Thay tr s ca u vo v ch dz l hng s i vi biu thc tch phn, ta c:


2
M2
Q 2y S cx
2
x

dF
y +
U = dz
2EJ 2x
2Q J 2x (b c )
F

( )

F
J 2x

Nu t:
V ch rng

(S )
(b )

c 2
x
c 2

dF =

dF = J x

Th th nng bin dng n hi trong mt on dz ca thanh:


Q 2y dz
M 2x dz
dU =
+
2EJ x
2GF
Vy, th nng bin dng n hi trong c thanh vi chiu di l:
2
Q 2y dz
1 M dz
1
x
U=
+
0 2EJ
0
2GF
x
Nu dm c cng hay m men un v lc ct thay i trong tng on th:
n
n
Q 2y dz
M 2x dz
+
U =
li 2 EJ
li
2GF
i =1
1 =1
x
Trong li l chiu di ca on th i v n l s on.
i vi mi dng mt ct ngang, ta c h s khc nhau. H s ny c gi l
h s iu chnh s phn b khng u ca ng sut tip.
Mt ct ngang hnh ch nht : = 1,20
105

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

= 1,11
F
Mt ct ngang hnh I:
=
F1
Trong : F - din tch ca ch I ; F1 - din tch ca lng ch I.
Mt ct ngang hnh trn:

v =
y

C. CHUYN V CA DM CHU UN.


5.13. KHI NIM NG N HI.
Khi dm b un, trc ca dm b un cong. ng cong ca trc dm sau khi b
un gi l ng n hi, (hnh 5.32).
Xt mt im K no trn trc dm trc khi bin dng. Sau khi dm b bin dng,
im K s di chuyn n v tr mi K'.
Khong cch KK' c gi l chuyn v di ca im K. Ta s phn tch chuyn
v ny lm hai thnh phn:
- Thnh phn v vung gc vi trc dm (song song vi trc y).
- Thnh phn u song song vi trc dm (song song vi trc z).
Trong iu kin bin dng ca dm
l b, ta c th b qua thnh phn chuyn

z
v u v xem KK' l bng v, ngha l v tr O
K

ca K sau bin dng l nm trn ng


P
K
vung gc vi trc thanh (hnh 5.32).
ng n
u

Chuyn v v c gi l vng ti K ca
t
hi
z
dm v n l hm s i vi honh z
ca mt ct ngang. Vy phng trnh ca y
ng n hi c th vit :
y(z)
Hnh 5.32:ng n hi ca
(a)
= v(z)

Trong k thut, khi tnh dm chu un, ngi ta thng khng ch khng cho
vng ln nht ca dm vt qu mt gii hn nht nh, iu kin c gi l iu
kin cng. Nu gi f l vng ln nht ca dm:
f = vmax
(b)
Th iu kin cng thng chn l:
1
1
f
(c)
l = 100 1000
Trong : l- l chiu di ca nhp dm; ty loi cng trnh m ngi ta quy nh
c th tr s f l .
Sau khi trc dm b bin dng, mt ct ngang K b xoay i mt gc , ta gi gc
xoay ny l chuyn v gc ca mt ct ngang im K (cn gi l gc xoay). D dng
thy rng gc xoay chnh bng gc gia ng tip tuyn im K ca ng n hi
v trc dm khi cha bin dng (trc z).
dy
Do :
tg =
dz
Vy: o hm ca ng n hi l gc xoay ca mt ct khi dm b bin dng.
5.14. PHNG TRNH VI PHN CA NG N HI.
Trong chng 5 ny ta thnh lp c lin h gia cong ca trc dm sau khi bin
dng v mmen un nh sau [xem cng thc (5-1)]:
106

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Mx
(a)
EJ x
Mc khc, v ng n hi c biu din bng hm s y(z), nn cong ca
ng n hi c tnh theo cng thc:
1
y
(b)
=
3

2 2

1+ y
T (a) v (b), ta c c buu thc (c):
Mx
y
(c)
=

3
2
EJ
2
x
(1 + y' )
1

l phng trnh vi phn tng qut ca ng n hi. Ta phi chn du sao


cho hai v ca ng thc trn u tha mn. Cc mu s EJx v (1 + y'1)3/2 u l nhng
s dng, nn s lin h v du gia v phi v v tri ca phng trnh (c) ph thuc
vo s lin h v du gia Mx v y". xt s lin h v du, ta kho st mt on dm
b un cong trong hai trng hp nh trn hnh 5.33.
a
)

A
Mx

b
)

Mx
Mx

Mx>0
y<
0

Mx
Mx< 0
y>
0

Hnh
Xc
dulun
cangc
ng
hi
T hnh
v, ta5.33:
thy gia
Mx nh
v y" lun
du, dn
cho nn
phng trnh vi
phn ca ng n hi s c dng:
M
y
(d)
= x
3
EJ x
2 2
1 + y
Trong thc t , khng cho php cc cng trnh hay chi tit my c chuyn v ln,
nn gc xoay cng b v ta c th b qua y2 so vi 1.
Phng trnh vi phn c dng gn ng nh sau:
M
y = x
(5-24)
EJ x
Trong , tch EJx l cng ca dm khi un.
5.15. THIT LP PHNG TRNH N HI BNG TCH PHN BT NH.
c c phng trnh ca gc xoay v ng n hi ta phi tch phn
phng
trnh vi phn (5.24). V phi ca phng trnh (5.24) ch l mt hm s ca bin s z,
nn phng trnh vi phn l mt phng trnh vi phn thng.
Ly tch phn ln th nht phng trnh (5.24) ta c phng trnh gc xoay:
M
= y' = x dz + C
(5-25)
E Jx
Trong C l hng s tch phn.

107

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Ly tch phn ln th hai phng trnh (5-25) ta c phng trnh ca ng


M

(5n hi:
y = x dz + C dx + D
E Jx

26)
Trong D l hng s tch phn.
Nh vy c v y ta phi lp c biu thc ca m men un Mx v ca
cng EJx. Cc hng s tch phn C v D c xc nh theo cc iu kin bin.
V d 6: Vit phng trnh gc xoay v vng ca mt dm b ngm v chu lc
tp trung u t do. Dm c cng khng i.
q

A
C

l
/
2

l
/
2

Hnh 5.34:Tnh vng


Hnh 5.35 Tnh vng v
Phng

Bi gii:
trnh m men un ti mt ct ngangc honh z l:

Mx = - P (l-z)
(a)
Thay biu thc vo (5-24), ta c phng trnh vi phn ca ng n hi nh sau:
P
y =
(l z )
E Jx
V EJx l hng, nn ly tch phn ln th nht ta c phng trnh ca gc xoay:
Plz
P z2

+C
(b)
= y =
E Jx E Jx 2
Tch phn ln th hai ta c phng trnh ca ng n hi:
P
Pl
z2
z 3 + Cz + D
(c)
y=
2E J x
6EJ x
Vi dm nh cho, cc iu kin bin ca dm c xc nh nh sau:
Khi z=0, th vng v gc xoay bng khng y =0; y= 0. Vi iu kin bin ,
ta tm c C=0 v D=0. Nh vy phng trnh gc xoay v vng c dng:
Plz 2
z
Pl z Pz 2
y=
3
= y =

;
6EJ
l
EJ x
2EJ x
Nhn trn hnh (hnh 5.34), ta thy ngay vng v gc xoay c gi tr ln nht l
Pl 3
Pl 2
u t do ca dm (ti z=1):
f=
; max =
3EJ x
2EJ x

108

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Cc gi tr ny u dng, iu chng t rng vng hng theo chiu


dng ca trc y (hng xung di) v mt ct ngang ti c gc xoay thun chiu
kim ng h.
V d 7: Mt dm chu lc nh hnh 5-35.Bit cng chng un EJ khng i.
Tm vng fc ti C v gc xoay ti A, B ?.
Gii: Phng trnh m men un ti mt ct ngang c honh z l:
q
M x = lz z 2
(a)
2
Thay biu thc vo (5-24), ta c phng trnh ca ng n hi nh sau:
q
y =
z 2 lz
2EJ x
V EJx l hng s, nn ly tch phn ln th nht ta c phng trnh ca gc
q z 3 lz 2

+C
(b)
xoay:
= y =
2EJ x 3
2
Tch phn ln th 2 ta c phng trnh ca ng n hi:
q z 4 lz 3

+ Cz + D
(c)
y=
2EJ x 12 6
Vi dm nh cho, cc iu kin bin ca dm c xc nh nh sau:
Khi
z = 0, y = 0 (*) ; z=l , y = 0 (**)
ql 3
Thay ln lt (*) v (**) vo (b) v (c), ta c: D=0 ; C =
24EJ x
Nh vy, phng trnh gc xoay v vng c dng:
q z 3 lz 2
ql 3

+
= y' =
2EJ x 3
2 24EJ x

z 4 lz 3
ql 3

+
z
12 6 24EJ x
5 ql 4
ql 3
ql 3
=

> 0 ; A =
> 0; B =
<0
384 EJ x
24EJ x
24EJ x

y=

f c = y 1

2

q
2EJ x

(d)

Ch : fc >0 chng t vng i xung theo chiu dng ca y; A>0 chng t


y
gc xoay theo chiu thun kim
ng h; B< 0 chng t theo
>0
>
0
chiu ngc kim ng h. S d
nh vy l h trc ozy chn
z
z
O
O
khc vi h trc to ton hc
m ta thng gp , hnh 5.36.
y
5.16. XC NH VNG
Hnh 5.36: Thay i h to
V GC XOAY BNG
PHNG PHP TI TRNG GI TO (PHNG PHP TON).
trn ta thit lp s lin h vi phn gia ni lc v ngoi l:
109

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

dQ
dM
= q;
=Q
dz
dz
d2M
Rt ra :
=q
(a)
dz 2
Cn i vi ng n hi ta c phng trnh vi phn:
d2y M
=
(b)
EJ
dz 2
i chiu hai phng trnh (a) v (b), chng ta thy c s tng t nhau:
y
M
dM
dy
= y'
=Q
dz
dz
d2M d
d2y d
M
=
=

= ( Q) = q
(
y
'
)
dz
EJ
dz 2
dz 2 dz
Chng ta nhn thy mun tnh gc xoay y' v vng y th phi ly tch phn
M
lin tip 1 ln v 2 ln hm s
, cng nh mun c lc ct Q v m men un M th
EJ
phi ly tch phn lin tip 1 ln v 2 ln hm s ti trng q (tc l v biu ).
M
(5-27)
q gt =
Vy nu t
EJ
th chng ta c s tng ng :
d2y
M
=
= q gt
2
EJ
dz
y ' = Q gt
y = M gt

Trong : qgt - Ti trng gi to.


Qgt - Lc ct gi to.
Mgt - M men un gi to.
Tm li, chng ta thy rng mun tnh gc xoay y' v vng y th ch cn v
biu lc ct gi to Qgt v m men un gi to Mgt do ti trng phn b gi to qgt tc
dng trn mt dm gi to no gy ra.
iu kin: y' = Qgt ; y = Mgt phi c tha mn mi im trong c hai dm
thc cho v dm gi to hay ni cch khc, biu vng v gc xoay trong dm
thc phi hon ton trng vi biu m men un gi to v lc ct gi to trong dm
gi to. Tc l:
- mt mt ct ngang no trong dm thc, gc xoay v vng (do tc
dng ca ti trng cho) phi bng lc ct gi to v m men un gi to mt ct
ngang tng ng ca dm gi to (do tc dng ca ti trng phn b gi to).
Mun cc iu kin trn c tha mn th bt buc phi c s tng ng gia dm thc v
dm gi to v iu kin bin. lm sng t vn chn dm gi to, chng ta xt mt v d
sau.

110

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Trn hnh 5.36 biu din mt dm thc AB, u mt A c t do v u mt B b


ngm. i vi dm thc ny, vng v gc xoay u mt A u khc khng, nhng u
mt B u bng khng (v b ngm).
Do , m men un gi to Mgt
dm
v lc ct gi to Qgt u mt A
y=0
y0 thc
tng ng ca dm gi to phi khc
A
B
khng v u mt B phi bng khng.

=0
y
y 0
Tc l dm gi to phi l mt dm b
a
ngm u mt A v t do u mt
)
B.
Mgt=0
Mgt0
Mi dm thc s c mt dm
A
B
gi to tng ng. Trong bng 5.1 biu
Qgt=
Qgt0
din cc dm thc v dm gi to tng
0
P
ng.
Hnh 5.36: Dm thc v
* Nhn xt: Theo (5.27) th qgt
dm gi to
lun lun ngc du vi mmen un
M, nh vy nu tung ca biu mmen un nm pha di ng chun th ti
trng phn b gi to qgt phi hng xung di, v ngc li. Hay ni cch khc, ti
trng phn b gi to lun lun hng v pha cc th cng ca dm thc (hay hng
theo tung ca biu mmen un M).
Dm thc v dm gi to tng ng
Bng 5.1
Dm thc
Dm gi to

y=0
y0

y=0
y0

y = 0
y= 0
y
0

y= 0
y0

Mgt= 0
Qgt 0
Mgt=
0
Qgt=
0

y0
y0

Mgt
0
Qgt
0

y= 0
y0

y 0
y0
y=
0
y0
y =
Bng 5.2 0
y=
Hnh
0

y =
y0=
0

Mgt=
Qgt=
0
0

Din tch

Mgt
0Qgt
0

Mgt=
0
Qgt
0
Mgt=
0
Qgt
0

Mgt=
0
Qgt
0
Mgt=
0
Qgt
0

Zc

Mgt
0
Qgt
0
Mgt=
Qgt=
0
0

ng cong
bc 2

f
z
c

Mgt
0
Qgt
0

y= 0
y 0

Mgt=
0
Q

111

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/
ng cong

2
fl
3

1
2

2
fl
3

3
l
8

fl
n +1

1
n+2

Khi xc nh lc ct gi to v m men un gi to, chng ta cn bit din tch v


trng tm ca mt s biu dng ng cong bc hai v bc cao.
Trn bng 5.2 c ghi din tch v trng tm ca mt s biu .
V d 8:
Tnh vng v gc xoay u mt t do ca dm chu lc nh trn hnh 5.37.
Bi gii:
A
Trn hnh 5.37b biu din biu
a)
m men un M trong dm thc.
l
Theo (5-27) v bng 5.1, ti trng
gi to v dm gi to c biu din nh
P
Pl
trn hnh 5.37c.
Biu M
b)
tnh gc xoay v vng u
mt t do A ca dm thc, chng ta s tnh
Pl
lc ct gi to Qgt v m men un gi to
EJ
c)
Mgt ngm A trong dm gi to:
Hnh 5.37: Xc nh
1 Pl
Pl 2
A = Q gt ( A ) = l =
vng v gc xoay bng
2 EJ
2EJ
phng php ton
1 Pl
2
Pl 3
y A = M gt ( A ) = l .l =
2 EJ
3
3EJ
V d 9: Xc nh vng v gc xoay u mt t do A ca mt trc chu lc
nh hnh 5.38.
Bi gii: Biu m men un M trong dm thc c biu din trn hnh 5.38b.
Da (5-27) v bng 5.1 chng ta s tnh ti trng phn b gi to v chn dm gi
to nh hnh 5.38c.
tnh lc ct gi to v m men un gi to A, chng ta s chia dm gi to
thnh ba on nh trn hnh 5.38d.
Phn lc B v C ca dm gi to gia bng:
Vgt(B)=Vgt(C)
Pa Pa 2
1 3Pa
= 2
a +
a =
2EJ EJ
2 4EJ
112

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Gc xoay v vng A trong dm thc l lc ct gi to v m men un gi to


A trn dm gi to:
Pa2 Pa2 Pa2
1 Pa

=
A = Qgt(A) = Vgt(B) a =
2 EJ
EJ 2EJ 2EJ
1 pa 2
Pa3 Pa3
2Pa3
y(A) = Mgt(A) = -Vgt(B).a + . .a. a =
+
=
3EJ
2 EJ 3
EJ 3EJ
P

3
EJ
4

M0=2P
a

M0=2P P
a

D
E B

C E

a
P

a
P
a
Pa
EJ

3Pa
4 EJ
Pa
EJ

Vgt
B
B

a
a
)
b
)

pa
2 EJ

c
)

Pa
2 EJ

P
a
P
a
Pa
EJ

3 pa
4 EJ
Vgt
C

Pa
EJ

C
C

Vgt
3Pa Vgt
3Pa
C
B
EJ
Kt qu gc xoay mang
du
A xoay thun theo
4 EJ cng, ngha l mt ct 4ngang

d) tc l vng ln trn.
chiu kim ng h v vng A mang du tr,
Hnh 5.38: Xc nh vng v
5.17. PHNG PHPgc
THNG
BAN phng
U.
xoaySbng
php ton
Phng php tch phn khng nh hn tm vng t phng trnh vi phn (524) s tr nn cng knh, kh khn khi phi lp biu thc mmen un cho nhiu on.
Bi ton s c gii quyt d dng hn nu ta dng phng php thng s ban u, mt
phng php c s dng rng ri trong c hc cng trnh.Trong iu kin xut hin
cc php tnh, thng qua s pht trin ca cng ngh thng tin, th phng php ny rt
thun li.
Xt dm nm ngang c n on, gi tn cc on bt u t 1 theo chiu trc z t
tri sang phi. Xt on th nht c gc ta nm mt bn tri (hnh 5.39). Trong
trng hp tng qut, mt ny c:
- vng y0.
113

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

yi
(z)

- Gc xoay 0 = y'0 .
- M men tp trung M0 vi chiu dng thun chiu kim ng h.
- Lc tp trung P0 vi chiu dng hng ln trn.
- Lc ngang phn b cng q0 vi chiu dng hng ln trn, cc o hm
P
ca cng lc phn b l q0', q0"...
0
Du dng ca cc lc ph hp vi
q
du quy c du trong cc quan h vi phn v
M0
bc nhy bit:
d 2 M dQ
=
=q
dz
dz 2
0=y
M = M 0

z
Q = P0
Khai trin Mc-Laurin i vi hm
vng y1 ti z = 0:
Hnh 5.39: Xc nh vng
=
y(0)
+
y'(0)z
+
y1
v gc xoay bng phng php
y"(0)
thng s ban u
2
3
4
5
z
z
z
z
+ y' " (0) + y IV (0) + y V (0) + ...
2!
3!
4!
5!
(5-28)
Q
q
q'
M
Thay th :
y =
; y" ' = ; y IV = ;
yV =
EJ
EJ
EJ
EJ
P0
M
M (0)
Q(0)
Ta c:
y (0 ) =
= 0 ; y =
=
EJ
EJ
EJ
EJ
q
q (0)
y IV (0) =
= 0
EJ
EJ
q'
q ' (0)
y V (0) =
= 0
EJ
EJ
Nu ti trng phn b l hm bc nht th q"= 0 v ta dng li s hng yV(0) va
vit. Thay cc gi tr ny vo (5-28) ta c :
1 M 0 2 P0 3 q 0 4 q ' 0 5

(5-29)
y1 = y 0 + 0 z
z + z + z +
z + ...

3!
4!
5!
EJ 2!

Biu thc ny cho php tnh vng ti ta z ca on th nht qua cc thng


s ban u y0, 0, M0, P0. Mt phn cc thng s ny l bit trc v mt phn s c
xc nh theo cc iu kin bin cn li ca dm.
Sau khi c biu thc vng trong on th nht, ta xt cc on tip sau. lp
c cc biu thc tng qut, ta kho st hai on dm lin tip th i v th i+1 ti tit
din phn cch ta z = a c cc ngoi lc Ma, Pa v lc phn b vi cc gin on:
(5-30)
(qa)ph - (qa)tr; q'a = (q'a)ph - (q'a)tr
(qa)ph , (qa)tr, (q'a)ph , (q'a)tr tng ng l cng v o hm cng ti trng
bn phi v bn tri tit din z = a. Khi bit ti trng tc ng trn dm, nhng i lng
ny l xc nh. Du dng ca cc i lng ny quy c ch nh trn hnh 5.40.

114

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

yi

i(a)

yi(z)

+1(a)

Ma

yi (a)

)
qi
(a)

qi+1(a

P0

yi
(a)

i+1(a
)

Hnh 5.40 : Nhng


thng s ti mt ct
gia hai on i v i

+ y'i(a)[z-a] + y"i(a)

K hiu yi v yi+1 l biu thc vng


ca on th i v i+1; yi ng vi z a,
v
yi+1 ng vi z a.
Nu ko di yi vi z a th s mc sai
s:
yi(z) = yi+1(z) - yi(z).
vng trong on yi+1 s bit nu
bit vng ca on bn tri yi v gia s
yi+1(z) = yi(z) + yi(z)
(5-31)
yi:
Khai trin Mc-Laurin hm s yi(z)
ti im z = a , ta c:
yi(z)

yi(a)

[ z a]
+
2!
2

[ z a ]3
[z a ] 4
[ z a ]5
V
IV
+ y"'i(a)
+ y i (a )
+ y i (a )
+ ....,
3!
4!
5!
Vi ngha :
yi(a) = yi+1(a) - yi(a) = ya .
y'i(a) = y'i+1(a) - y'i(a) = y'a = a .
M
M (a ) M i (a ) M a
y''i(a) = y''i+1(a) - y''i(a) = i +1
=
= a .

EJ
EJ
EJ
EJ
P
Q (a ) Q i (a ) Q a
y'''i(a) = y'''i+1(a) - y'''i(a) = i +1
=
= a

EJ
EJ
EJ
EJ
q
q (a ) q i (a )
yIVi(a) = yIVi+1(a) - yIVi(a) = i +1
= a

EJ
EJ
EJ
q ' a
q ' (a ) q ' i (a )
yVi(a) = yVi+1(a) - yVi(a) = i +1
=

EJ
EJ
EJ

a
)

b
)

ya
0

a0

Khi vit cc biu thc


trn,5.41:
ta sCc
dnglin
lin h vi phn v lin h bc nhy
Hnh
gia ng lc v cc ti trng
ngang
trn
thanh.
Cc
bc nhy ca vng v gc xoay
kt bit
ya, a s bng khng trong trng hp dm cu to lin tc v khng c nhng lin kt
c bit ti ta z=a. Trong trng hp dm c nhng lin kt c bit th hai i lng
ny c th khc khng, chng hn ti z=a dm c khp ni th i lng y'a 0 (hnh
5.41b). M, Pa l ti trng tp trung ti z=a; qa, q'a l bc nhy ca cng v o
hm cng ti trng phn b ti tit din z=a.
Thay th cc i lng vo (5-31) ta nhn c:
115

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

yi+1 = yi + ya + a[z-a]
Q a
q
q' a
1 M A

=
[z a ]5 + ...
[ z a ]3 + a [ z a ] 4 +
[z a ]2 +
5!
4!
3!
EJ 2!

Khi ti trng phn b l hm bc nht theo z th ta dng biu thc s hng q'.
Khi ti trng phn b l hm bc cao hn th phi ly thm cc o hm tip theo.
Cc i lng cn li ya, a, Ma = Ma, Qa = Pa hoc bit, hoc c xc
nh theo iu kin lin kt ca dm.
Bit y1(z) theo biu thc (5-29), ta s xc nh c y2(z) v ln lt xc nh
c vng ca tt c cc on. Khi cng chng un ca tit din EJ khng phi l
hng s trong tng on, th vi cch lp lun tng t, ta cng c th lp c biu thc
tnh vng ca dm cho tng on. Bn c c th t tm hiu v t xy dng nh
trn.
S dng phng php thng s ban u, ta c th gii trc tip c mt s bi
tan siu tnh ca dm chu un. Cc v d sau s minh ha cho vic s dng phng
php ny.
* V d 10: Tm vng ti khp B ca dm cho trn hnh 5.42 c cng chng
un EI bng hng s.
q
Bi gii: Chn trc z nm ngang,
hng sang phi v c gc mt tri A.
z
C
B
Dm c chia thnh hai on AB v A
BC. im phn cch c ta z = l. Biu
RA
l
3
thc vng s l y1 v y2.
l
Tch dm AB ra v d dng xc
y
ql
Hnh 5.42: Xc nh
inh R A = , ta lp bng thng s ban
vng v gc xoay bng
2
phng php ban u
u, trong ghi r cc gi tr y, ,
M, q, q'...ti im ranh gii ca cc
on .
ql
Ti z = 0, ta c: y = y0 = 0; = 0 0; M = 0; Q = R =
2
q = (-q) - 0= -q; q' = 0
Ti z = 1, ta c: y = y1 = 0; = 1 0; M = Q = q = q' = 0
Kt qu c ghi li trong bng 5.3 :
Bng 5.3
z
y
y'
M
Q
q
q'
0
0
0
ql/2
-q
0
0
1
0
0
0
0
0
1
Theo phng trnh (5-29) ; (5-32) ,ta vit c:
ql

1 2 3 q 4

z z , vi (0 z l)
y1 = oz EI 12
24

y2 = y1 + 1(z-l) , vi (l z 4l)
Cc thng s cha bit 0 v 1 xc nh theo iu kin lin kt:
116

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Ti z = 4l (thuc y2)
1 ql / 2
q

(4l) 3 (4l) 4 + 1.3l = 0

EJ 12
24

1 ql
q

(4l) 2 (4l) 3 + 1 = 0
y' = 0 0
EJ 4
6

y = 0 04l -

44 ql 3
64 ql 3
;

1 =

3 EJ
3 EJ
Thay cc gi tr tm c ca 0 v 1, biu thc ca vng s l:
3
4
ql 4 z z z
y=
i (0 z l)
352 +
24EJ l l l

T gii ra:

0 =

3
4
ql 4 z z z
z
y=
352 + 512 1 vi (l z 4l)
24EJ l l l

44 ql 4

3 EJ
* V d 11: V biu m men un trong dm siu tnh cho trn hnh 5.43a .
Bi gii: Gi phn lc gi ta
tri l R. Dm c mt on vi cc iu
kin ti u tri (z=0) :
q
y = y0 = 0
= 0 0
M=0
Q = R;
l
q = q0 = 0;
q
q' = q'0=
ql
l
10
1 R 3 (q / l) 5
y = 0.z z
z

l
2

EJ 3!
5!
ql
5
5
vi (0 z l)
ql 2
iu kin bin mt phi:
15
z = l: y = y'=0, cho ta h
ql 2
M max =
phng trnh tm 0 v R:
15 5
0 l
Hnh 5.43 Xc nh vng v
l R 3 ( q / l) 5
gc xoay bng phng php ban
l
l =0

u
EJ 6
120
0
2
3
l Rl
ql

=0

EJ 2
24
ql 3
ql
;
R=
Nghim ca phng trnh: 0 =
120EJ
10
vng ti khp B (khi z = l) : yB =

117

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

T ta c :

3
5
ql 4 z
z z
y=
2 +
120EJ l
l l
2
4
ql 3
z
z
1
6
5
y' =
+


120EJ
l
l

ql 2 z
z
M = -EJy" =
12 20
120 l
l

Khi z = 0 ; M = 0
ql 2
Khi z = l; M =
15
1
ql 2
Khi z =
(Q = 0) M = Mmax =
(cc tr)
5
15 5
Biu m men un v trn hnh 5.43b

CU HI T HC
5.1. Th no l mt phng ti trng, ng ti trng? nh ngha un phng ?
5.2. Ni lc khi un thun ty ?
5.3. Cc gi thuyt khi thit lp cng thc tnh ng sut trong un thun ty ?
5.4. Vit v gii thch cch s dng ca cc cng thc tnh ng sut php v ng sut tip
trong un ?
5.5. Trnh by cc loi trng thi ng sut khi thanh chu un ngang phng ?
5.6. Cch kim tra bn trong un thun ty v un ngang phng ?
5.7. Dng hp l ca mt ct ngang khi chu un ?
5.8. Cho bit cch xc nh phng chnh ti mt im ca dm chu un ngang phng.
V dng qu o ng sut chnh ca dm chu un ngang phng.
5.9. Tnh vng bng phng php tch phn bt nh ?
- - -=- - -

118

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Chng 6

XON NHNG THANH THNG C MT CT NGANG TRN


6.1. KHI NIM CHUNG.
nh ngha: Mt thanh chu xon thun tu l thanh chu lc sao cho trn mi
mt ct ngang ca thanh ch c mt thnh phn ni lc l m men xon MZ.
V d: Trc ca ng c, my ct, l xo, v.v...
Ngoi lc khin thanh b
M1 M2 M3
m
xon c th l nhng m men tp
trung M1, M2, M3 hoc nhng m
a)
men phn b tc dng trong
nhng mt ct vung gc trc
thanh. Nhng m men ny gi l
m
M1
M2
M3
m men xon ngoi lc. Khi tnh
ton, ta biu din thanh chu lc
b)
bng s nh trn hnh (6.1b).
Hnh 6.1: a- M t thanh ch u xo n;
b- S
bi u di n

6.2. M MEN XON V BIU


M MEN XON
Mun xc nh m men xon ni lc trn cc mt ct ngang ca thanh ta dng
phng php mt ct.
M2
M3
M4
I
V d tnh Mz ti mt ct 1-1 ca thanh, ta M1
tng tng dng mt phng qua 1-1 thng gc vi
trc thanh, ct thanh ra lm hai phn, xt s cn bng
I
ca mt trong hai phn . V d phn bn tri (xem
M1
M2
M3
hnh 6.2).Ta c:
I MZ
m z = 0 M1 M 2 M 3 + M z = 0
M z = M 2 + M 3 M1
I
Nh vy m men xon ni lc ti mt mt ct
Hnh 6.2. Cch tnh m men xo n
no bng tng i s cc m men xon ngoi lc
tc dng ln phn ang xt.
Ta quy c du ca Mz nh sau: Nu nhn vo mt ct ta thy Mz quay cng chiu
vi chiu kim ng h th Mz > 0, ngc li MZ < 0 (xem hnh 6.3).
bit s thay i ca Mz dc theo trc thanh ta v biu ni lc Mz dc theo
Mz>0

Mz< 0

z
y

Hnh 6.3: Chi u c a m men xo n. a-chi u d

x
ng; b- chi u m

thanh.
V d 1:V biu ni lc Mz ca thanh chu lc nh hnh v 6.4a, bit:
122

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

M1 = 500Nm ; M2 = 400Nm ; M3 = 200Nm ; m = 500 Nm m


m
b)

Mz1

a)

M1

M2

M3
E

60cm 50cm 40cm 40cm


300Nm

c)

200Nm

Mz2

f)
(Mz )

60cm

200Nm

Mz4

d)

M3

e)

Mz3

M2

M3

Hnh 6.4: Ph

ng php v bi u

40cm

m men xo n

Dng phng php mt ct tnh Mz trn tng on.


Trn AB :
Mz1 - mz = 0
0 z 0,6m (hnh 4.6b)
Mz1 = mz = 500z
Trn BC :
Mz2 = m.0,6 = 500.0,6 = 300 Nm
(hnh 4.6c)
Trn ED :
Mz4 = 200 Nm.
(hnh 4.6d)
(hnh 4.6e)
Trn DC :
Mz3 = 200 - 400 = - 200 Nm.
Biu (Mz) nh hnh v 4.6f.
* Ch : Khi xt s cn bng ca mt phn no ta nn chn phn c t ngoi
lc tc dng.
Nhn xt: Ti mt ct m men xon ngoi lc tp trung tc dng, biu c bc
nhy, gi tr bc nhy ny bng gi tr ca m men tp trung tng ng.
6.3. LIN H GIA M MEN XON NGOI LC VI CNG SUT V S
VNG QUAY CA TRC TRUYN.
Khi bit cng sut ca ng c chuyn n trc truyn, ta c th xc nh m men
xon ngoi lc tc dng ln trc .
Cng A do M (hoc ngu lc) thc hin khi trc quay mt gc trong thi gian t
l:
A = M
M

Vy cng sut W s l:
W=

= M = M
t
t

123

Hnh 6.5: s
tnh m men xo n

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

W
(6-1)

Trong : M- M men xon ngoi lc tnh ra Nm


W- Cng sut tnh ra W (watt)
- Vn tc gc tnh ra rad/s
2n n
=
=
rad / s
(6.2)
60
30
vi n : s vng/pht
V d 2: Trn trc truyn c ba puli b ng (1, 2, 4) v mt puli ch ng (3).
Puli (3) truyn cho trc truyn mt cng sut W3 = 110KW.
Puli (1) nhn c mt cng sut l W1 = 40KW.
Puli (2) nhn c mt cng sut l W2 = 20KW.
Puli (4) nhn c mt cng sut l W4 = 50KW.
Cc puli ny truyn cng sut nhn c n nhng ngun tiu th. Trc truyn
quay u vi vn tc n = 100 vng/pht. V biu m men xon Mz.
Bi gii:
Ta c:
W1
W2 W3
W4
n 3,14 .100
=
=
= 10,46 rad / s
30
30
a)
M men tc ng ln cc puli:
W
Mi = i

M1

M=

M2

M3

M4

W1
40
=
= 3,822(KNm)

10,46
W
20
M2 = 2 =
= 1,911(KNm)

10,46
W
50
M4 = 4 =
= 4,78(KNm)

10,46
W
110
M3 = 3 =
= 10,515(KNm)

10,46

M1 =

b)
4,780
Mz(KNm)

c)
3,822
5,735

Hnh 6.6:Tnh m men xo n qua cng su t

V trc quay u nn ta c th xem trc c cn bng di tc dng ca cc m


men M1, M2, M3, M4. Biu (Mz) trn hnh 6.6.
6.4. NG SUT TRN MT CT NGANG CA THANH TRN CHU XON.
6.4.1. Quan st bin dng: Trc khi xon ta k ln b mt ca thanh nhng ng
thng song song vi trc thanh biu din cc th dc v nhng ng trn vung gc vi
trc thanh biu din cc mt ct ngang (hnh 6.7a).
Tc dng m men xon vo u thanh, sau khi thanh b bin dng ta thy cc
ng thng song song vi trc tr thnh nhng ng xon c, cc ng trn vn trn
v vung gc trc thanh (hnh 6.7b).
Mng li ch nht gn nh mng li hnh bnh hnh.

124

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Mz

x
y

a)

b)
Hnh 6.7:Bi n d ng khi xo n

6.4.2. Cc gi thuyt.
T nhng iu quan st trn, ta a ra cc gi thuyt sau lm c s tnh ton
cho mt thanh trn chu xon:
a) Gi thuyt 1 (v mt ct ngang).
Trc v sau bin dng cc mc ct ngang vn phng, vung gc vi trc thanh v
khong cch gia chng khng thay i.
b) Gi thuyt 2 (v cc bn knh).
Trc v sau bin dng cc bn knh vn thng v c chiu di khng i.
c) Gi thuyt 3 (v cc th dc).
Trong qu trnh bin dng cc th dc khng p ln nhau hoc y nhau.
Ngoi cc gi thuyt trn ta lun lun xem rng vt liu tun theo nh lut
HoooKe, ngha l tng quan gia ng sut v bin dng l bc nht.
6.4.3. Thit lp cng thc tnh ng sut.
Tng tng tch mt phn t ABCDEFGH trn thanh trn chu xon thun tu
gii hn bi:
* Hai mt ct 1-1, 2-2 cch nhau dz.
* Hai mt tr ng trc c bn knh v + d.
* Hai mt phng cha trc thanh v hp vi nhau mt gc d.
- Theo gi thuyt a), c) x = y = z = 0.
- Theo b) Khng c thnh phn ng sut tip dc theo phng bn knh.
- Vy ch c mt thnh phn ng sut tip theo phng tip tuyn .
Ngha l phn t trn trng thi trt thun tu.
Sau khi thanh b bin dng, mt ct ngang 1-1 s b xoay i mt gc v mt ct
2-2 u mt phi c honh z+dz s b xoay i mt gc +d so vi u c nh bn
tri.Ta c th gi thuyt 1-1 ng yn, cn 2-2 xoay mt gc d; A, B, C, D ln lt trt
n A, B, C, D (trn hnh 6.8 ). Gc to gia hai mt phng ADHE v ADHE l ,
l gc trt tng i gia hai mt ct 1-1, 2-2 do gy ra.
AA' d
tg =
=
Theo hnh v c:
EA
dz
d
(a)
V bin dng b, nn tg , suy ra =
dz
1
(b)
Theo nh lut HooKe v trt: =
G

125

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Trong : G - m dun n hi trt, hng s i vi tng loi vt liu; - ng


sut tip trn phn t cch trc thanh mt on .
T (a) v (b) ,
1
2
d
suy ra = G

dz
d
d
E
A
Trong :
- hng s i
D
d
dz
H

B
D
1
vi tng mt ct.
F
B
2
Th nguyn ca G l:
C
lc/ (chiu di )2.
G
Do phn b bc nht
C
dz
theo .
By gi xc nh cng
thc tnh ng sut tip ta cn phi
Hnh 6.8: Bi n d ng c a phn t
xem mi quan h ca n vi m men
xon ni lc Mz ti im A ta s c
tc dng. phn b trn din tch dF quanh im A (cch tm mt on ) hnh 6.9.
Hp lc v dF, gy ra mt m men xon i vi trc z:
Mz
dMz = dF
Hp lc cc m men vi phn dMz, chnh l m men
dF
A
xon ni lc Mz.

M Z = dM z = dF = .G d F
F
F
F
dz
d
d
=G
2 dF = G
JP

F
dz
dz
d M z
Hnh 6.9: Xc nh
G
=
dz
Jp
ng su t ti p
Cui cng ta c cng thc tnh ng sut tip ti mt
im cch bng:
M
= z
Jp
Trong : - ng sut tip ti im ang xt; - Khong cch t im tnh ng
sut tip n tm O ca mt ct ngang; Mz- M men xon ni lc ca mt ct ngang ang
xt; Jp - M men qun tnh c cc ca mt ct ngang ang xt.
Trong cng thc trn v Jp u dng, nn chiu ca cng chiu quay ca Mz
trn mt ct ngang .
6.5. BIU NG SUT TIP TRN MT CT NGANG.
- Qui lut phn b ca ng sut tip c theo bn knh ca mt ct l bt 1.
- Nhng im nm trn cng mt ng trn th c cng ng sut tip.
- Khi = 0, ti tm mt ct ngang: = 0.
M
Mz
R
= max=R ; th = max = z max =
Jp
Jp

126

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Trong R: bn knh mt ct ngang trn.


M
M
max = z = z
(6-4)
C th vit li:
Jp
Wp
R
Jp
Jp
Trong w p =
=
gi l m men chng xon ca mt ct ngang.
max
R
Th nguyn [WP]=[(chiu di)3]
* i vi mt ct trn c:
Jp
D 3
wp =
=
0,2D 3
(6-5)
D2
16
Trong : D - ng knh.
* i vi mt ct vnh khn.
Jp
J
wp =
= P
D2
max
Mz
Mz
ma x
p
max
p
3
D

(1 4 )
=
16
O
O
3
4
0,2D (1 )
vi d D =
a)
b)
d = 2r: ng knh nh
Hnh 6.10: Bi u
ng su t ti p
D = 2R: ng knh
ln.
th phn b ca theo bn knh ca mt ct ngang c biu din nh hnh
v 6.10a,b.
V d 3 :Trn mt ct ngang ca mt thanh trn c chu Mz = 2.104 Nm.
Tnh ng sut tip ti im A ng vi = 0,03m v max ? Cho D = 0,1m.
Mz
D=0,1m

A
O

Hnh 6.11: Tnh


ng su t ti p

Mz
ma J p = 0,1D 4 = 10 5 m 4
Jp
2.10 4
. 0,03 = 6.10 7 N / m 2
10 5
2.10 4
. 0,05 = 10 8 N / m 2
=
5
10

max

6.6.BIN DNG CA THANH TRN CHU


XON.
Khi thanh trn chu xon, bin dng xon ca thanh c th hin bng s xoay
tng i gia cc mt ct ngang quanh trc ca n. Gc xoay gia hai mt ct c gi
l gc xon ca on thanh gii hn bi cc mt ct . Ta hy thit lp cng thc tnh
gc xon ca mt on thanh no c chiu di l l.

127

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Mz
Mz
d
=
d =
dz
GJ p
dz GJ p

c :

=
- Trn sut chiu di l, nu
- Nu

Mz

GJ

(6-6)

dz

M l
Mz
= const = z
GJ p
GJ p

(6-7)

M zi
thay i dc theo chiu di thanh th ta chia thanh ra nhiu on li
GJ pi

M zi
= const =
GJ pi

sao cho:

-Tng hp :

n li

M zi l i
i J pi

(6-8)

M zi
dz
i J pi

(6-9)

i =1

G
i =1 0

( c n v Radian ).
d
* T s
gi l gc xon trn mt n v chiu di v c gi l gc xon
dz
t i.
=

K hi:

Mz
d
=
dz G J p

(6-10)

Rad Rad 1
1
;
;
;
m
cm m cm
* Tch s GJp c gi l cng chng xon, ngha vt l ca n l: Khi
cng GJp tng th gc xon t i gim v ngc li.
V d 4: Mt trc bc chu tc dng ca m
0,4m 0,2m 0,4m
0,2m
men phn b c cng d m = 2 KNm/m v m
m
men tp trung M = 2,5KNm.
B
E
D
C
A
Tnh :1. Gc xon tuyt i ti A (AE).
2. Gc xon ca on BD (BD).
Bit D1 = 2cm, D2 = 3cm, G = 8.103 KN
2
/cm .
0,4KNm
Bi gii:
Trc ht v biu Mz (xem hnh 6.12).
1) A = AE
20
M z2 l 2
1,8KNm
mz
AE =
+
dz +
G 1 J p1
G 1 J pl
0
Hnh 6.12:Bi u
m men xo n
M z3
M z2l3
+
+
G 2 J p2 G 2 J p2

( 1,8) 10 2 40
0,4 10 2 40
0,4 10 2 20
2z
dz
+
+
+
8,10 3 0,1 2 4
8 10 3 0,1 2 4
8 10 3 0,1 3 4 8 10 3 0,1 3 4
= 0,057 (Rad )

20

A = AE

D1

D2

n v ca l:

128

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

2) BD =

M z2 l 2
G 1 J p1

M z3 l 3
G 2 J p2

0,4 10 2 40
0,4 10 2 20
+
= 0,137 (Rad )
8 10 3 0,1 2 4 8 10 3 0,1.3 4
Qua v d trn, ta nhn thy cn ch n du ca Mz v J m men qun tnh ca
mt ct ngang trong on cn tnh.

BD =

6.7. TNH THANH CHU XON.


Mt thanh chu xon thng phi bo m hai iu kin: bn v cng.
6.7.1. iu kin bn.
max M z
(6-11)
Mun bn th:
max =
[ ]
Wp

Trong : [] =

n
i vi vt liu do 0=ch ; i vi vt liu gin 0=b.
T iu kin bn, ta suy ra 3 bi ton c bn: kim tra bn, xc nh ti trng cho
php v chn kch thc mt ct ngang.
6.7.2.iu kin cng. Mun cho mt thanh chu xon khng b bin dng ln th:
max M z
max =
[]
GJ p

[] c cho trong cc s tay k thut [] = (0,15 2)0/m.


T iu kin cng ta cng suy ra c ba bi ton c bn: Kim tra cng, xc
nh ti trng cho php v xc nh kch thc mt ct ngang.
* Ch : Nu n v ca [] (0/m) th khi tnh cc bi ton theo iu kin cng
phi i ra: rad/m hoc rad/cm
V d 5: Chn knh thc ca mt ct ngang thanh trn chu xon nh hnh v
6.13 trong hai trng hp:
M2
M1
- Khi thanh l trn c .
d
- Khi thanh l trn rng =
= 0,7 .
C
B
A
D
Cho bit :
0
M1
[] = 4,5.10 7 N / m 2 ; [] = 1 m ;
4
G = 8.10 4 MN / m 2 ; M 1 = 256 Nm;
(Mz)
2M1
M2 = 3M1.
Bi gii: Biu Mz nh trn hnh v
Hnh 6.13:Bi u
m men xo n
6.13. Nhng mt ct trn BC:
max |Mz| = 2M1 = 2256 = 512 (Nm)
* Trng hp thanh trn c.
max | M z |
- iu kin bn:
max =
[ ]
GJp

129

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

=> wp
0,2D3

512
4,5 10 7

| M z |max
512
=
[ ]
4,5.107
=> D 3,84 . 10-2 m

(a)

- iu kin cng :
| M z | max
1 rad
10
max =
[]; [] = / m =

.
4 180 m
4
GJ p
| M z | max
512 4 180
=> D 4
G[ ]
8 1010 3,14 0,1
(b)
=> D 6,189.10-2m
T (a) v (b) , chn [D] = 6,2 cm (kch thc ln hn tha mn c 2 iu kin).
* Trng hp thanh trn rng: Jp = 0,1D4 (1-4); Wp = 0,2D3 (1-4) .
512
(c)
- T iu kin bn: D 3
4,21 10 2 (m)
7
4
0,2 4,5 10 (1 0,7)
=> Jp = 0,1D4

- T iu kin cng: D

512.150.4
6,63 10 2 (m)
9
4
0,1 8 10 3,14(1 0,7 )

(d)

T (c) v (d) chn: [D] = 6,63cm v [d] = 6,630,7= 4,64 cm

6.8. XON THUN TY THANH C MT CT NGANG KHNG TRN.


Th nghim xon cc thanh c mt ct ngang khng trn cho thy gi thuyt mt
ct ngang phng khng cn ng na. Sc bn vt liu khng gii quyt cc bi ton ny.
Sau y ta cng nhn mt s kt qu
chng minh trong l thuyt n hi.
2
Mz
* Thanh c mt ct ngang ch nht: Trn
mt ct ngang ca thanh b xon thun ty ch c
ng sut tip.
Hnh 6.14 biu din lut phn b ca dc
theo cc trc i xng, cc ng cho v cc
cnh ca mt ct ngang max pht sinh ti im
y
gia ca cc cnh di v tnh theo cng thc:
Mz
1 = max=
(6-13)
ab2
a: Cnh di, b: Cnh ngn .
a
: H s tra bng ph thuc
1=max
b
b
Mz
, vi Wxon =
Vit li 1 = max =
x
xo nW
2
ab .
Hnh 6.14: Lu t phn b d c
ng sut tip ti im gia cc cnh ngn
theo tr c i x ng
c gi tr ln th 2 v c tnh: 2= 1
(6-14)

130

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

a
.
b
Trong cc tnh ton sau ny ca Sc Bn Vt Liu thng ch cn bit 1, 2.
Gc xon t i c tnh theo cng thc:
Mz
a
=
; : h s tra bng ph thuc .
(6-15)
3
b
G..a.b
Mz
vi Jxon= ab3
Vit li:
=
G.Jxon

Trong : - h s , tra bng ph thuc

Bng 6.1: Bng h s , ,


a/b 1
1,5
1,75 2
2,5
3
4
6
8
10

0,208
0,239
0,239
0,246
0,258
0,267
0,282
0,299
0,307
0,313
0,333

0,141 0,196 0,214 0,229 0,249 0,263 0,281 0,299 0,307 0,313 0,333

1
0,859 0,820 0,795 0,766 0,753 0,745 0,743 0,742 0,742 0,742

a
1
T bng trn ta thy khi 10 (tc hnh ch nht hp), th ta ly = = .
b
3
* V d 6: Cho mt thanh bng thp di 1m, mt ct ngang l hnh ch nht c
chiu rng a=0,22m, chiu cao b = 0,1m, m men xon tc dng ln thanh l
M=2,5.106Nm. Xc nh ng sut cc im gia ca cc cnh v gc xon ca thanh
; cho bit G = 8.1010N/m2.
a
a
a 0,22
Gii : =
= 2,2 ; dng phng php ni suy gia = 2 v = 2,5 .
b
b
b
0,1
a
Trong bng tm gi tr ,, v ng vi = 2,2 ca bi ton:
b
6
Mz
2,5 10
=> 1 = max=
= 4,53 10 7 N / m 2
=
2
2
ab
0,251 0,22(0,1)
2= 1 = 0,7834,53107 = 3,55107N/m2
M zl
2,5 10 6 1
= l =
= 0,59Rad
=
G a b 3 8 10 6 0,237 0,22(0,1) 3
6.9. NGUYN TC CHUNG GII BI TON SIU TNH
Ngoi cc phng trnh cn bng tnh hc c lp ta cn phi lp thm phng
trnh bin dng na mi gii c.
M
* V d 7: Hy v biu Mz ca
thanh chu xon nh hnh ve 6.15. Cho
A
C
B
bit a, b, M.
a
b
Gii: B ngm ti A,B v thay vo
m men phn lc MA, MB. Phng trnh
M
MB
MA
cn bng tnh hc c lp :mz = 0, suy ra
MA + MB = M
(1)
B
A
C

h
mi
tng
ng
vi
h
c ta
a
b
c phng trnh bin dng: AB = 0
MA

M-MB
MB

131

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/
Hnh 6.15:Gi i siu

M B b ( M M B )a
+
= 0 (2)
GJ p
GJ p
T (1) v (2) , ta c:
a
b
M ; MA =
M
MB =
a+b
a+b
Khi c cc gi tr phn lc MA, MB v ti trng M th ta d dng v biu m
men xon (nh hnh 6.15). Sau th cc bi ton v xon ta c th d dng gii quyt
nh lm vi cc bi ton tnh nh trn.

cho nn :

6.10. TNH L XO XON C HNH TR C BC NGN


L xo l mt chi tit thng gp v c s dng rng ri trong k thut nh trong
cc b phn gim chn ng, trong cc m cc toa tu la... C nhiu dng l xo,
nhng y ch yu ta nghin cu loi l xo hnh tr c bc ngn.
Trn hnh 6.16 biu din l xo vi cc thng s sau: D l ng knh trung bnh ca

l xo; h l bc ca l xo; l gc nghing ca vng l xo i vi mt thng gc


vi trc l xo (gc ny thng rt b), v vy bc l xo rt ngn; n l s vng l xo.
6.10.1. ng sut trn mt ct l xo:
a)

b)

c)
P

M
Q

D
A

B
M

Hnh 6.16: Tnh ton l xo

Ta ct l xo bng mt ct cha trc vung gc vi dy l xo (v l xo bc ngn)


nn mt ct xem nh trn (hnh 6.16b). Chia l xo ra 2 phn, ta xt s cn bng ca
phn trn chng hn. cn bng vi lc ko P th trn mt ct dy phi c lc ct Q v
D
m men M xon. D dng xc nh: Q = P v M = P .
2
Lc ct Q s sinh ra mt ng sut tip trn ng knh xem nh hng s v c xc
P 4P
nh :
Q= =
(6-16)
F D 2
M men xon M s sinh ra ng sut tip v cc i chu vi, c xc nh nh
trong bi ton xon thanh trn:

132

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

8.P.D
M
P.D
=
=
(6-17)
3
WP
d
.d 3
2.
16
Nhn vo mt ct hnh 6.16c trn ng knh AB ta thy mp B, th ng sut
tip do Q v M u cng chiu. Vy ti mp trong ca l xo ng sut tip s l:
d
4P 8PD 8PD
max = Q + M =
(6-18)
+ 3 =
1+

2
3
D
d
d 2D
d
b hn 1 rt nhiu v c th b qua lng trong cng thc
Thng th t s
2D
8PD
(6-19)
(6-18), cho nn ta c:
max=
d 3
Nh vy ta b qua ng sut tip do lc ct Q sinh ra.
chnh xc hn ngi ta a vo 1 h s iu chnh K, h s ny ph thuc vo
D
bc l xo, gi tr ng sut tip gy ra do lc ct Q thng qua t s
. Vy cng thc
d
thng c s dng l:
8PD
ma x = K 3
(6-20)
d
Bng 6.2: Bng h s iu chnh K
D/d
3
4
5
6
7
8
9
10
K
1,58
1,40
1,31
1,25
1,23
1,18
1,16
1,14
6.10.2. cng ca l xo:
Di tc dng ca lc P, l xo c th b gin ra mt lng (nu l lc P ko) v
b co mt lng l (nu lc p l nn). Lc P s sinh ra mt cng:
1
A = P
2
V tr s, cng bng th nng bin dng n hi tch ly trong l xo; nu ch
n m men m b qua nh hng lc ct Q th:
1 M 2l
U=
2 GJ p
M =

d4
PD
v l = D n
Thay
M=
; Jp =
32
2
2
PD

.D.n
4 P 2 D3 n
2

=
ta s c:
U=
d 4
G d4
2G
32
Theo nh lut bo tn nng lng th: A = U
1
4 P 2 D3 n
Hay
P =
2
G d4
8 P D3 n
Suy ra
=
G d4

133

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

(6-21)

P
P
=
4
C
Gd
3
8D n
G d4
(6-22)
Trong :
C=
8 D3n
C c gi l cng ca l xo c th tnh bng N/cm, MN/m, cng cng ln
th cng nh.
* V d 8: Cho mt l xo hnh tr c ng knh trung bnh l D = 20cm, ng
knh dy l xo d = 2cm, s vng l xo l n=18, chu lc ko trn trc l xo l P =
3103N.
Hy kim tra bn ca l xo v tnh dn ca n, cho bit [] = 2,5.108N/m2 ,
G = 81010N/m2.
Bi gii : ng sut tip ln nht trong l xo c tnh bng cng thc (6-20):
K 8 P D
ma x =
d 3
D 20
=
= 10 , th K = 1,14
Tra bng 6-2 ta c ng vi
d
2
8 3 10 3 0,2
= 2,18 10 8 N / m 2
Vy
max = 1,14
3
(0,02)
So snh vi [], ta thy
max < []
Vy l xo bn.
gin ca l xo c tnh bng cng thc (6-21):
8 P D 3 .n 8 3 10 3 (0,2) 3 18
=
= 0,27m
=
G d4
8 1010 (0,02) 4
* V d 9: Tm cng ca h gm 2 l xo c cng ring bit C1, C2 khi ni
lin tip (mc ni tip) nh trn hnh 6.17a v khi t lng vo nhau (mc song song) nh
trn hnh v 6.17b, cng chu tc dng lc P.
Bi gii :
1) Mc ni tip. Lc tc dng ln cc l xo nh nhau v bng P v gin di
ca c 2 l xo s l tng gin di ( ln) ca 2 l xo cng li, tc l:
C + C2
1
P
P
1

= P 1
= 1 + 2 =
+
= P +
C1 C 2
C1C 2
C1 C 2
So snh vi cng thc (6-22) l:
P
P
a)
b)
C 1C2
P
v l cng
=
. Vy C =
C1
C
C1 + C2
C1
ca ton h.
2- Mc song song, th r rng ln ca
P
P
C2
=
2 l xo nh nhau v: = 1 = 2 =
C2
C1 C2
Nhng lc ny lc nn P ca ton h c
P
phn ra cho l xo 1 v l xo 2 nh sau:
P = P1 +P2 = C1 + C2
Cng thc ny c th vit: =

134

Hnh 6.17:Tnh
Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/
xo

ln c a l

= (C1+ C2)
P
Suy ra:
=
C1 + C 2
So snh vi (6-22) th C = C1 + C2
cng ca h bng tng cng ca cc l xo mc song song.
6.11. S PH HU CA THANH TRN CHU XON.
nghin cu dng ph hy ca thanh trn chu xon chng ta hy phn tch trng
thi ng sut trn b mt ca thanh. Chng ta hy tch quanh im K trn b mt hnh tr
mt phn t gii hn bi 2 mt ct
a)
b)
vung gc vi trc cch nhau mt
on dz, mt mt cha trc ca
thanh v to vi nhau mt gc d,
K
K
cng vi mt trc cch mt ngoi
min
mt lng d, phn t ny c
max min
ch hnh 6.18a v phng i
max
hnh 6.18b.

T trng thi ng sut


min
hnh 6.18b, ta v vng Mohr ng
max
sut nh hnh 6.18c. V tr s
c)
tuyt i th:
M
|ma x| = |min| = |max| = z
min max
Wp

Phng ca max, min to


Hnh 6.18:Tr ng thi ng su t khi xo n
vi phng trc thanh mt gc
0
45 .
T y chng ta c th gii
thch dng ph hy khi xon i vi thanh trn lm bng vt liu khc nhau.
1) i vi vt liu do: Gii hn bn ct thp hn gii hn bn ko v nn (v d
thp CT3 c b = 24.500N/cm2, kb = nb =42.000N/cm2). Cho nn thanh lm bng vt
liu do b pht hng do ng sut tip max, nn thanh b ct ngang vung gc trc thanh
(xem hnh 6.19a)
2) i vi vt liu gin: C gii hn bn khi ko kb nh hn nhiu so vi gii
a)
b)
M

M
450

Hnh 6.19: S ph hu khi xo n

135

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

hn nb v gii hn chu ct b (v d gang xm th b =23.350N/cm2, kb = 20.050N/cm2


v nb =79.000N/cm2), nn thanh b ph hy do ng sut ko max v mt ph hy vung
gc vi max , tc l to vi trc thanh mt gc 450 nh trn hnh 6.19b.
3) Vt liu d hng (nh tre, g...) th gii hn dp do d dc trc km hn gii
hn ct c thng gc vi trc, gii hn ny n cng nh hn gii hn bn khi ko kb v
gii hn bn khi nn nb. Nn thanh s b ph hy do ng sut tip d dc trc. Tht vy
khi ta xon thanh tre chng hn th tre s dp theo dc trc.

CU HI T HC:
6.1. Nu cch xc nh m men xon ni lc. Biu m men xon?
6.2. Gii thch cch s dng cng thc v s lin h gia m men xon v cng sut ca
trc truyn.
6.3. Vit cng thc tnh ng sut tip khi xon? Cch xc nh cc i lng trong cng
thc .
6.4. Vit cng thc tnh xon tng i, t i khi thanh trn chu xon. Gii thch
cc i lng trong cng thc .
6.5. iu kin bn v cng, v sao phi c hai iu kin khi tnh xon. Cc bi ton
suy ra t hai iu kin .
6.6. ng sut trong l xo trn tr bc ngn khi chu ko (nn ).Cng thc tnh gin l
xo.
6.7.Nguyn tc chung gii bi ton siu tnh khi xon ?
------

136

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Chng 7

THANH CHU LC PHC TP


Trong cc chng trn, chng ta ch mi xt cc trng hp thanh chu lc n
gin nh: ko nn ng tm, xon thun ty v un phng.Trong chng ny ta s xt s
chu lc ca thanh m trn mt ct ngang ca thanh xut hin nhiu thnh phn ni lc.
l s kt hp gia cc trng hp thanh chu lc n gin. gii cc bi ton ny ta
dng "nguyn l c lp tc dng".
Pht biu nguyn l "c lp tc dng": Nu trn mt thanh ng thi chu tc
dng ca nhiu lc th ng sut hay bin dng bng tng ng sut hay tng bin dng do
tc dng ca ring tng lc gy ra trn thanh .
iu kin p dng nguyn l:
- Vt liu lm vic trong gii hn n hi.
- Bin dng b.
Ni chung nh hng ca lc ct n bn ca thanh khng ng k so vi cc
ni lc khc, nn trong mi trng hp chng ta u khng xt n lc ct.
A- THANH CHU UN XIN:

nh ngha: Mt thanh chu un xin l mt thanh chu lc sao cho trn mi mt


ct ca n ch c hai thnh phn ni lc l m men un Mx, My nm trong cc mt phng
qun tnh chnh trung tm.
r
r
Ta c th biu din Mx, My bi cc vct M y v M x . Hp cc vect ny s c
r
vect tng hp M u ngha l nu hp cc m men un Mx v My ta s c m men un
tng hp nm trn mt phng (v) cha trc z nhng khng trng vi mt mt phng qun
tnh chnh trung tm no ca mt ct ngang. Mt phng (v) c gi l mt phng ti
trng. Giao tuyn ca mt phng ti trng v mt ct ngang gi l ng ti trng.
T ta c mt nh ngha khc v un xin: Mt thanh chu un xin l mt
thanh chu lc sao cho trn mi mt ct ngang ca n ch c mt thnh phn m men un
M nm trong mt phng cha trc z nhng khng trng vi mt mt phng qun tnh
chnh trung tm no ca mt ct ngang.
7.1. NG SUT PHP TRN MT CT NGANG:

7.1. ng sut php :


Gi l gc to bi trc x v ng ti trng. Nu biu din cc m men un
bng cc vect Mx v My nh trn hnh 7.1, ta c:
M x = M sin
(a)
M y = M cos
>0 khi chiu quay t trc x n ng ti trng thun chiu kim ng h (v trc
y hng xung di)
M
(7-1)
Ta c h s gc ng ti trng: tg = x
My
138

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Du ca Mx, My c qui c ging nh trong un phng.


Theo nguyn l c lp tc dng, ng sut ti im c ta (x, y) thuc mt ct ngang

Mx

Mx

z
My

a
)

Mu

My

v x

ng
trng

ti

y
Mt phng ti
b
c
trng
)
)
Hnh 7.1:Ti trng trong un xin

Mu

My

x
y

s l:

Mx

My
Mx
x
y+
Jy
Jx

(7-2)

Trong s hng 1 do ring Mx gy ra, s hng 2 do ring My gy ra. Cng thc


ny cn phi n du ca Mx, My v du ca to x,y ca im xt ng sut, tc l
c 4 du khc nhau.
thun tin ngi ta thng dng cc cng thc k thut:
| My |
| Mx |
=
|x|
(7-3)
|y|
Jy
Jx
Trong , du + hay - trc mi s hng l ty thuc vo Mx, My gy ra ng sut
ko hay nn trn im ang xt. V d ng sut ti A ca hnh 7.1 a:
| My |
| Mx |
=
| xA |
| yA |
Jy
Jx
7.1.2. ng trung ha v biu ng sut:
Nu ng sut ti mi im c biu din bng mt vect, th (7-2) biu din mt
phng qu tch ca nhng u mt ca cc vect ng sut. Mt phng gi l mt phng
ng sut.
Giao tuyn ca mt phng ng sut v mt ct ngang l qi tch nhng im c
= 0. Giao tuyn chnh l ng trung ha, phng trnh ca n l:
My
My Jx
Mx
y+
x = 0 => y =
x
Jx
Jy
Mx Jy

Vy h s gc ca ng trung ha l:
My Jx
tg =
Mx Jy

139

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

(7-4)

tg =

hay

1 Jx
tg J y

(7-5)

ng trung
ho

ng trung
ho

ng trung
ho
x

ng ti
y trng

y
a
)

x
A

b
c
)
)
Hnh 7.2: Xc nh ng trung ho

T (7-5) c nhn xt:


a) tg v tg lun lun tri du nhau, v Jx > 0, Jy > 0. Do , ng trung ha
v ng ti trng khng bao gi cng nm trong mt gc phn t ca h trc Oxy
(hnh7.2b).
b) T (7-5) suy ra: tg tg =
* Nu

Jx
Jy

Jx
1 th ng trung ha khng vung gc vi ng ti trng.
Jy

l trng hp un xin.
J
* Nu x = 1 (tc Jx=Jy), th ng trung ha vung gc vi ng ti trng
Jy
v ng thi bt k trc no i qua trng tm ca mt ct ngang cng l trc qun tnh
chnh trung tm ( trnh by chng 4).
(Tht vy J uv =

Jx Jy
2

sin 2 + J xy cos 2 = 0 . Vy Ouv l h trc qun tnh

chnh trung tm).


Nh vy, mt phng ti trng cng l mt phng qun tnh trung tm, s un ca
thanh khng cn l un xin m un thun ty phng. l trng hp cc mt ct
ngang ca thanh hnh trn, a gic u. Vi cc thanh th khng bao gi chu un
xin.
Qua hnh v biu din mt phng ng sut ta nhn thy:

140

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

a) Nhng im nm trn mt ng thng song song vi ng trung ha th


c ng sut php nh nhau.
b) Tr s ti mt im t l vi khong cch t im n ng trung ha.
Da vo tnh cht ta biu din s phn b ng sut php trn mt ct ngang
bng biu ng sut trong mt phng. Biu c v nh trn hnh 7.2c
Ko di ng trung ha ra khi mt ct v v ng thng gc vi ng trung
ha lm ng chun. ng sut php ti nhng im AB // ng trung ha c biu
din bng mt on thng ab c gc trn ng chun v phng nm trn ng thng
song song . Biu ng sut l mt ng thng, min c ng sut ko mang du +,
min c ng sut nn mang du -.
* V d 1: Mt dm bng g di l = 2m, mt ct ngang hnh ch nht 13 20cm.
Dm b ngm mt u. u t do chu lc tp trung P = 2400N. Lc P t thng gc
trc dm v hp vi trc y mt gc = 300, hnh 7.3. Xc nh v tr ng trung ha v
tr s ng sut ti cc im gc A, B, C v D mt ct ngang nguy him nht.
1
Gii:
Phn P ra Px , Py: Px = P sin = 2400 = 120 N
2

Py
l

Px
l

l=2
m

x
(Mx
)

(My
)

0
C =53 48

Trc
trung ho

Hnh 7.3: Xc nh ng sut khi un xin

3
= 2078,4 N
2
Mx= -Pyz ; My = Pxz
Mt ct ngang ti ngm c cc m men ln nht nn ti l mt ct ngang nguy
him nht. V tr ng trung ha xc nh bi:
Py = P cos = 2.400

tg =
=>

M y J x Px J x
=
= 1,366
M x J y Py J y

= 53048'

141

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

A = +
A = +
Trong :

| My |
| Mx |
| yA |
| xA |
Jx
Jy

| Mx | | My |

= 0,53 MN / m 2
Wx
Wy

Wx =

bh 2 13 20 2
=
= 867cm 3 = 0,867 10 3 m 3
6
6

Wy =

hb 2 20 13 2
=
= 563 cm 3 = 0,563 10 3 m 3
6
6

B = 9,05 MN/m2; C = -0,53 MN/m2; D = -9,05 MN/m2


Tng t :
Vy ng sut nguy him s l ti B v ti D 2 gc xa trc trung ha nht.
7.2. IU KIN BN CA DM CHU UN XIN.
thit lp iu kin bn ca dm chu un xin, trc ht ta phi tm mt ct
nguy him, ri trn mt ct ngang nguy him ta xc nh v tr cc im nguy him v
tnh ng sut ti cc im . Da vo biu Mx v My chng ta s tm c mt ct
ngang nguy him, l mt ct c Mx v My cng ln nht. Nu Mx v My khng cng
ln nht ti mt mt ct ngang, trong trng hp ny chng ta xc nh ng sut cc tr
(max, min) trn mi mt ct ngang v v biu ng sut php cc tr dc theo trc
dm. Mt ct ngang nguy him chnh l mt ct ngang c ng sut php cc tr ln nht.
Nhng im c ng sut php cc tr l nhng im cch xa trc trung ha nht.
| My | k
| Mx | k
| y max | +
max =
| x max |
(7-6)
Jx
Jy

min =

| Mx | n
| y max |
Jx

| My |
Jy

| x nmax |

Trng thi ng sut nhng im ny l trng thi ng sut n.


* Vt liu gin: max []k ; |min| []n
* Vt liu do: max (max = |min|) []
* c bit, nu c hai trc qun tnh chnh trung tm ca mt ct ngang u l
trc i xng (hnh 7.4a, b, c ), th c:

x kmax = x nmax
y kmax = y nmax
ma x = |min|
Cc iu kin bn:
a) Vt liu gin:

| Mx | | My |
+
[]k
Wx
Wy

142

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

(7-7a)

| Mx | | My |
+
[]
Wx
Wy

b) Vt liu do:

(7-7b)

T iu kin bn, ta c ba bi ton c bn: Kim tra bn, xc nh ti trng cho


php, chn kch thc mt ct ngang. Ring bi ton chn kch thc mt ct ngang phc
tp hn v trong cc bt phng trnh trn ta gp hai n l Wx, Wy.

a
)

b
c
)
)
Hnh 7.4: Cc mt ct i xng

Cch gii bi ton ny l theo phng php ng dn. Ta chn trc mt n s, t


xc nh n s th hai, xong kim tra li iu kin bn, lm nh th cho n lc xc
nh c kch thc hp l nht. gii bi ton nhanh chng ta vit li iu kin bn

Wx
1
di dng:
| M y | [ ]
(7-8)
| M x | +
Wy
Wx

Xc nh Wx theo
hnh ch nht, t s

Wx
W
ri chn t s x . Vic chn ny n gin hn. i vi
Wy
Wy

Wx h
= . i vi mt ct
Wy b

, t s thng chn vi tr s ban u

khong t 57. Mt ct ch I: 810 (da vo bng s liu v kch thc ca cc thp nh


W
hnh, t s x ch bin thin trong khong nht nh ).
Wy
* V d 2: Mt dm thp mt ct ngang ch I chu lc nh hnh v 7.5a. Chn s
hiu thp ch I ca mt ct ngang, bit: [] = 16 kN/cm2, P = 11kN, P nghing vi trc y
mt gc = 200.
Bi gii: Phn P thnh hai thnh phn Px v Py.
Mx v My u c gi tr ln nht ti ngm, ta c:
Mx = - pyl = -11cos 200 1,2 = -12,4 KNm.
My = pxl = 11sin 200 1,2 = 4,51 KNm.
Trong cos 200 = 0,94 v sin 200 = 0,6.
Chn

Wx
= 10, khi :
Wy
143

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/


Wx
1
1
[12,4 + 10 4,51] 10 2
| M y | =
| M x | +
16
[ ]
Wy

Wx =

Wx = 360 cm3
Da vo kt qu ny ta tra bng chn thp I s 27: Wx = 371 cm3, Wy = 41,5cm3
12,4 10 2 4,51 10 2
+
= 14,2KN / cm 2 < []
371
41,5

Th li iu kin bn: max =

Nhn thy max cn nh hn nhiu [].


Chn li thp I s 24a: Wx = 317 cm3, Wy = 41,6 cm3

P
P

l=2
m

=20
0

a
)

y
b
)

P
y

Hnh 7.5: Chn s hiu thp ch I

Khi

max =

12,4 10 2 4,51 10 2
+
= 14,7 KN / cm 2 < [ ]
317
41,6

Chn li thp I s 24: Wx = 289 cm3,


Khi max =

Wy = 34,5 cm3

12,4 10 2 4,51 10 2
+
= 17,36KN / cm 2 > [ ] khng bn.
289
34,5

* Kt lun: Vy thch hp nht ta chn thp I s 24a.


7.3 VNG CA DM CHU UN XIN.

Gi fx, fy l vng theo phng ca cc trc qun tnh chnh trung tm x, y do My


v Mx gy ra. vng ton phn f c tnh bng cg thc:
f=

f x2 + f y2

* V d 3: Tnh vng ton phn u t do ca dm chu lc nh hnh 7.6a.


vng theo phng y u t do dm l do lc Py gy ra. Tr s ca vng
Py l 3
P cos .l 3 M x l 3
(a)
o bng :
fy =
=
=
3EJ x
3EJ x
3EJ x
(Gi tr ny c xc nh trong chng un phng)
144

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

3
Px l 3 M y l
fx =
=
3EJ y 3EJ y

(b)

Qua , ta ch n mt nhn xt quan trng sau y: Nu gi l gc lm bi


phng ca f v trc x (hnh 7.6), t (a) v (b), ta c:
a
)

b
)
13c
m

20cm

Px

O
Py

x
230

l=2
m

Phng
vng

ng trung
ho

y
Hnh 7.6: vng trong un xin

tg =

fy
fx

Mx Jy

My Jx

(7-10)

em nhn (7-4) v(7-10) v vi v, ta c: tg tg = -1


(7-11)
Vy, phng ca vng ton phn lun lun vung gc vi ng trung ha
(xem hnh 7.6b). Nh vy, phng ca vng ton phn khng th trng vi ng ti
trng. Mt phng cha phng ca vng ton phn c gi l mt phng un.
Biu thc (7-10) cn c th vit di dng:

tg = tg

Jy
Jx

(7-12)

Nu Jx> Jy th tr s tuyt i ca tg nh hn tg, ni cch khc mt phng un


gn trc qun tnh chnh cc i ox hn l mt phng ti trng.
Ch cn tng ln mt lng b th gc s gim i mt lng ln, lm cho mt
phng un cng tin st ti trc ox. iu lm cho ng sut cc i trong thanh tng
ln v cng nguy him khi Jx cng ln so vi Jy.
* V d 4: Mt dm bng thp c mt ct ngang hnh ch t ln hai v ko c
nhp l = 5m chu ti trng phn b u q= 6000N/m. Mi nghing so vi mt nm ngang
mt gc = 300 (hnh 7.7a,b). Chn s hiu ca thp, bit rng ng sut cho php []
=160MN/m2 (xem dm t trn cc v ko nh t ln cc gi ta).

145

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Tnh vng gia nhp ca dm. Cho E = 2.105MN/m2.


q
q=6000N/
m

l=5
m

=30

a
b
)
)
Hnh 7.7: Chn mt ct trong

i
Bi gii: Phn cng q ca ti trng phn b u lm hai thnh phn:

qx = qsin = 6000 0,5 =3000 N/m


qy = qcos = 6000 0,866 = 5196 N/m
Trong trng hp ny ta thy mt ct ngang nguy him l mt ct gia nhp ca
dm. Tr s ca cc m men un trong cc mt phng qun tnh chnh ti l:
Mx =

q yl2
8

5196.5 2
= 16237 Nm
8

q x l 2 3000 5 2
=
= 9375 Nm
8
8
Ta c th s dng cng thc kim tra bn nh sau:
My =

max =

1
Wx

Wx
| M y | [ ]
| M x | +
Wy

s b chn s hiu thp ta ly

Wx
=5. Vi t s ta c:
Wy

1
[16237 + 5 9375] = 394,4 10 6 m 3
6
160.10
Cn c vo tr s , ta c th s b chn loi thp ch s hiu 30. Vi loi thp
ch ny, bng s liu cho ta cc tr s nh sau: (OCT 8240 - 56):
Wx= 387cm3, Wy = 426 cm3
Ta phi kim tra li iu kin bn ca dm:
1
387

16237 +
9375 = 262MN / m 2
max =
6
42,6
387.10

Tr s qu ln so vi ng sut cho php, v vy ta phi chn li. Ta chn loi


thp s hiu 40, vi loi thp ny, ta c:
Wx= 761 cm3, Wy = 73,4 cm3
Kim tra li iu kin bn ca dm, ta c:
Wx =

146

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

1
761

16237 +
9375 = 149MN / m 2
6
73,4
761.10

So vi ng sut cho php, ta thy tr s ng sut nh hn 6,9%. Nu ta chn loi


thp s hiu b hn th khng bo m iu kin bn, nn ta chn loi thp s hiu 40.
vng theo phng cc trc qun tnh chnh trung tm x, y:
5 q. sin 4
fx =

1
384 EJ y
max =

5 q. cos 4

1
384 EJ x
vng ton phn gia nhp ca dm:
fy =

5 ql 4 cos sin
+
=
+
=


= 34.10 3 m
f= f
f
f

384 E
Jx Jy
2
x

2
y

B. THANH CHU UN NG THI VI KO (HAY NN) NG TM.

Mt thanh chu un ng thi vi ko (hay nn) ng tm l mt thanh chu lc


sao cho trn mi mt ct ngang ca n c cc thnh phn ni lc l: Cc m men un Mx,
My v lc dc Nz (khng xt n lc ct).
V nh ng khi va chu un do tc dng ca gi, va chu nn do trng lng
bn thn, hoc ct chng cu treo khi chu sc cng ca dy treo khng thng gc trc
thanh, thnh phn thng gc trc thanh gy ra un, thnh phn theo phng trc thanh
gy ra nn...
7.4. NG SUT PHP TRN MT CT NGANG.

Gi s trn mt ct ngang no ca thanh chu un ng thi vi ko (hay nn)


ng tm c cc thnh phn ni lc: Mx, My v Nz.
Theo nguyn l c lp tc dng, ng sut php ti mt im bt k (x, y) thuc
My
N
M
mt ct ngang l :
(7-13)
= x y+
x+ z
F
Jy
Jx
Du ca Mx, My nh qui c trong un xin.
tranh nhm ln, ta dng cng thc:
| My |
|N |
| Mx |
=
|x| z
|y|
F
Jy
Jx

(7-14)

Vic chn du trc mi s hng ty theo cc thnh phn ni lc tng ng gy


nn ng sut ko hay nn ti im (x, y).
+

* V d 5: Tnh ng sut php ti cc im gc A,

B, C, D trn mt ct ngang ch nht chu lc nh hnh 7.8.


A Mx
B
Vi Mx = 2,4 kNm, My = 1,5 kNm, Nz = 60 kN.
x
O
Kch thc mt ct ngang hnh ch nht 1220 (cm2).
My
Nz
Bi gii:
147

+ +

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Hnh 7.8: Tnh


ng sut

Ta c:
12 20 3
= 8.000cm 3
12
20 (12) 3
Jy =
= 2880cm 3
12
(Lc dc NZ gy ra ng sut ko trn ton mt ct)
1,5 10 2 6
60
2,4 10 2
A =
10 +
+
2880
12 20
8000
2
= 0,2625 KN / cm
Jx =

1,5 10 2 6
60
2,4 10 2
10
+
2880
12 20
8000
2
= 0,3625 KN / cm
C = 0,3 - 0,3125 + 0,25 = 0,2375 KN/cm2
D = 0,3 + 0,3125 + 0,25 = 0,6825 KN/cm2
Ti im D ba thnh phn ni lc u gy ra ko nn y c gi tr ln nht.
B =

7.5. THANH CHU KO (HAY NN) LCH TM .


1.nh ngha: Mt thanh chu ko (hay nn) lch tm l mt thanh chu lc sao cho
trn mi mt ct ngang ca n c mt thnh phn lc song song vi trc thanh nhng
im t lc nm ngoi trng tm ca mt ct .
V nh trng hp chu lc ca mt cn cu c nh. Cc lc t ln cn cu l
nhng lc song song vi trc gi cn cu, hp lc ca chng phi l mt lc no song
song trc gi (hnh 7.9a) hoc l bulng lch tm (hnh 7.9b).
Ta thy rng thanh chu ko (hay nn) lch tm l trng hp c bit ca thanh
e

ce
y C

y
Hnh 7.10:S
bi ton lch
tm
chu un ng thi vi ko (hay nn) ng tm. Tht vy v nh trn hnh 7.10, ti im
C lch tm c mt lc N song song vi trc z tc dng. Nu chuyn N v trng tm O
ca mt ct ngang ta s c:
- Lc dc ng tm NZ = N
- M men un M = Ne
a
b
)
Hnh
7.9: V d v )lch tm

148

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Nh vy, chng ta a bi ton thanh chu ko (hay nn) lch tm v bi ton


chu un ng thi vi ko (hay nn) ng tm. Mt phng tc dng ca m men un M
ct ngang theo ng OC. Ging nh trong un xin OC l ng ti trng.
Chng ta phn tch M ra 2 thnh phn: M men un quay quanh trc x v quay
quanh trc y:
M

Mx = M sin = Ne sin = Nyc = Mx

My = M cos = Ne cos = Nyc = My


2.iu kin bn: Ni chung, i vi thanh chu un ng thi vi ko (hay nn) ng
tm, hay thanh chu ko (hay nn) lch tm, iu kin bn l:
* i vi thanh bng vt liu gin:

max [ ]K ; min [ ]n

* i vi thanh bng vt liu do: max Z [ ]


* Nu mt ct ngang ca thanh c dng i xng c hai trc nh mt ct ch nht,
ch I hay hai ch I ghp li: , I, II, th:
My
M
Nz
(7-15a)
max = x +

Wx
Wy
F

min =

nn.

Mx

My

Nz

(7-15b)
Wx
Wy
F
Trong s hng th ba ly du (+) ,khi NZ l lc ko v du (-) khi, NZ l lc

1,2
m

2m

* V d 6: Kim tra sc chu lc ca t di mng my, bit rng p sut ln nht


m t c th chu c l 20 N/cm2. Trng lng P ca my = 80kN v c t im
C(0.2,0.1) . Trng lng ring ca mng my = 25 KN/m3 (xem hnh 7.11).
Bi gii: i vi bi ton ny,
z
P
chng ta thy ngoi P cn c R trng
lng ca ton mng my, nn ta gii
nh thanh chu un ng thi v nn
ng tm.
R
Xt mt ct ngang y mng
tip xc nn t. Ni lc trn mt ct
ngang ny l:
2m
Nz = -(P+R)
y
= -80-2521,22
B
= -200kN (a)
y
C
Lc -P gy ta un:
c
x
O
x
A
(x=4,
Mx = -PyC = -80 0,1= -8kNm
c
17)
2m
(lm cng cc th v pha m
ca trc y, Mx<0)
ng trung
ho
My = Pxc= -80 0,2 = -16 kNm
(y=
lm cng pha m ca trc x, My < 0.
3)
Hnh 7.11: V d v nn
lch tm
149

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

ta c:

Khi xc nh c Mx, My ,Nz th cn c vo biu thc xc nh ng trung ho


=

My
Nz Mx
16
200
8

y
x = 0
+
y+
x =
0,8
2 1,2 0,288
Jy
F
Jx

1,2 2 3
2 1,2 3
= 0,288m 4 ; J y =
= 0,8m 4
12
12
T y ta xc nh c ng trung ho nh trong hnh 7.11.
By gi ta tnh ng sut ti gc A v B:

Trong , ta tnh: J x =

A = max =

Mx
Wx

My
Wy

Nz
F

800
16
200
+

= 46,6KN / m 2
2
2
1,2 2
2 1,2
1,2 2
6
6

= -4, 66 N/cm2
B = min = - B = min =

Mx
Wx

My
Wy

Nz
F

= 12 N / cm 2

|A| < |B| < 20 N/cm2.


Vy t di y mng chu c p lc do P v R tc dng.
7.6. KHI NIM V LI CA MT CT NGANG
7.6.1. ng trung ha trong ko (nn) lch tm:
Nhng im trn ng trung ha d nhin c gi tr ng sut bng khng (theo
nh ngha), cho nn t biu thc (7-13) chng ta cho v phi bng 0 th s tm c
My
N
Mx
ng trung ha:
y+
x + z = 0
(a)
F
Jy
Jx

Trong trng hp ring (ko hoc nn lch tm) th (a) s l:


N.x c
N.y c
N
y +
x + = 0
F
Jy
Jx
Chia tt c cho

Ta bit
T (c)

Nu t

y y xc x
N
ta c: 1 + c
+
=0
Jx
Jy
F
F
F
Jy
Jx
= rx2 ;
= ry2
F
F
=> 1 +
a=

yc y x c x
+ 2 =0
rx2
ry

ry2
xc

150

b=

rx2
yc

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

(b)

(c)

(d)

(7-16)

x y
+ =1
(7-17)
a b
Gi tr a v b l honh v tung trn trc honh v trc tung m ng trung
ha i qua n.
ng trung ha trong ko (nn) lch tm c nhng tnh cht sau:
1- ng trung ha khng ph thuc vo gi tr ca lc, m ch ph thuc ta
ca im t lc, ng trung ha v im t lc lun lun nm trong cc gc phn
t i nh qua gc ta (v a, b bao gi cng ngc du vi xc v yc , hnh 17.12a).
Cui cng ng trung ha c dng:

2- Nu im t lc nm trn trc x th yc=0, do b = ; c ngha l ng


trung ha nm song song vi trc y v ngc li.
3- Khi im t lc di chuyn trn mt ng thng khng qua gc ta , th
ng trung ha s xoay quanh mt im trn mt phng ca mt ct ngang.
z
ng trung
ho

b
a

P
2

O x

ng trung ho
Pdo P2

O
C

2
ng trung ho
y
do P1

c)
b)
Hnh 7.12: Xc nh cc tnh cht ca

iu ny c chng minh trn hnh 7.12b, trong ta gi s im t lc C di


chuyn trn ng thng v r rng lc P c th phn thnh hai thnh phn theo h lc
song song P1 v P2 m cc im t lc ca n nm trn trc x l C1 v trc y l C2.
ng trung ho tng ng vi lc P1 s song song vi trc y v v tr ng trung ho
ny xc n. Hai ng trung ho ny giao nhau ti im K. Chng ta ch mt im
ti im K, th ng sut do P gy ra cng bng khng (v theo nguyn l cng tc dng th
ng sut ti K do P gy ra cng l bng tng ng sut gy ra ti do P1 v P2 sinh ra
bng 0. Vy im K cng l im i qua ng trung ho ng vi lc P tc dng. n
y ta c th ni cc ng trung ho u xoay quanh im K khi im t lc chy trn
ng thng , xem hnh 7.12b.
4-Nu im t lc di chuyn trn mt ng thng i qua gc to (hnh
7.12c), th ng trung ho s dch chuyn song song vi chnh n. Nu im t lc C
tin gn v gc to O, th ng trung ho s li ra xa v ngc li nu im C li xa
th ng trung ho s tin gn v gc to O.Ta chng minh iu ny:
a)

151

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

im t lc C di chuyn trn ng thng qua gc to , th theo ton hc ta c


:

yc
= const .By gi chng ta xt v ng trung ho.
xc

Cn c vo (7-16), ta lp t s:

rx2
b rx2 x c
=
= const v 2 = const
a ry2 y c
ry

h/
h/

- Ni cc im t lc Ci ta c chu vi ca

iu ny chng t cc ng trung ho s song song vi nhau. Mt khc cng t


(7-16) ta thy rng: nu gi tr tuyt i xx, yc cng nh (im C gn gc O) th b v a
cng ln, tc l ng trung ho xa gc O v ngc li. Cng t tnh cht ny ta tm mt
v tr no ca im t lc C* c ng trung ho tip xc vi chu vi mt ct, khi
im t lc nm trong on OC* th ng trung ho s nm chu vi mt ct ngang.
Nhng tnh cht trn rt quan trng trong thc t nh vic xc nh li ca mt ct
m ta s trnh by sau.
7.6.2. Li ca mt ct ngang:
* Trong cc cng trnh xy dng, thy li, c kh ... chng ta thng gp nhng
vt liu ch yu ch chu c lc nn, chu ko rt km nh nn t ni tip gip gia
mng v nn. V vy trong khi thit k cc cng trnh chu nn lch tm, ta phi xc nh
v tr ca im t lc sao cho trn mt ct ngang ch chu ng sut nn, ngha l ng
trung ha do ti trng sinh ra khng ct qua mt ct ngang (trn mt ct ngang ch chu
mt loi ng sut nn). Nh phn trn ta bit, v tr ca ng trung ha ph thuc vo
im t lc, cho nn tha mn iu kin ni th im t lc C phi trong vng
nn bao quanh trng tm ca mt ct ngang. Min din tch y c gi l li ca
mt ct ngang.
* Li ca mt ct ngang c xc nh nh sau:
b
b
- V mt s ng trung ha tip xc vi
/2
/2
chu vi mt ct ngang. V tr cc ng trung ha
A
B
ny c xc nh bi cc ta gc ai, bi tng
ng. Vi mi mt ng, ta xc nh c ta
ng
im t lc (xci, yci) tng ng theo (7-16):
trung
1

ho
ry
2
2
r
x
x ci = ;
y ci = x
(7-18)

ai
bi
li.
- Ch : ng trung ha ch c tip xc
vi chu vi ch khng c ct mt ct ngang, cho
nn d mt ct ngang c l a gic li hay lm th
li cng l mt a gic li.
* Li ca mt s mt ct thng gp:
1- Li ca hnh ch nht (hnh 7.13)

y
Hnh 7.13: Xc nh
li

Cho ng trung ha tip xc vi cnh AB ta c: a1 = ; b1 =

152

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

h
2

Ta ca im t lc C1 (im 1) tng ng l:
xc1 =

ry2
a1

= 0 ; yc1 =

ry2
b1

=+

h
6

Tng t ta cho ng trung ha trng vi AD th:


b
va b 2 =
a2=
2
Vy ta im C2 s l:
ry2

r2
b2
b
; yc2 = x = 0
=
b2
a 2 12b 6
2
Do tnh cht i xng nn cc im 1' v 2' d dng xc nh. Cui cng ta ni
122'1' ta c li ca n.
2- Li mt ct hnh vnh khn: Li s l hnh trn c bn knh (hnh 7.14a):
x c2 =

r R

ng trung
ho

ng trung
ho

b)
a
) Li ca mt ct trn
Hnh 7.14:

R
r
(r: bn knh trong; R: bn knh ngoi)
(1 + 2 ) ; Vi =
R
4
Nu l hnh trn c ta cho r= 0, th r rng li cng l 1 hnh trn c bn knh
r =

r'=

R
(xem hnh 7.14b).
4
3- Li mt ct ch I, xem hnh 7.15.

153

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Cng tng t nh cch xc nh cc li ca nhng hnh trn, ta c cc ng


trung ha trng vi AB, BC, CD v DA ta s xc nh 4 im gii hn ca li v ni li
l nhng a gic li.
C- THANH CHU UN NG THI VI XON.
B

a)

b
)

Hnh 7.15: Li ca mt ct ch I v
nh ngha: Mt thanh chu un ng thi vi xon l mt thanh chu lc sao
cho trn mi mt ct ngang ca n c cc thnh phn ni lc l m men un Mx, My v
m men xon Mz.
V d: Mt trc truyn lc khng nhng ch chu tc dng ca m men xon m
cn chu un do trng lng bn thn, trng lng cc puli v do lc cng ca cc dy
ai.
Trong phn ny chng ta ch xt cc thanh c mt ct ngang l hnh trn v hnh
ch nht.
7.7. THANH C MT CT NGANG TRN.

Nu hp cc Mx, MY ta c m men un ton phn MU:


M u = M 2x + M 2y
Mt phng tc dng v ca n cng l mt phng qun tnh chnh trung tm ca
mt ct ngang. Nh vy thanh ch chu un thun ty (b qua lc ct) ng thi vi xon.
ng trung ha u thng gc mt phng ti trng v. ng sut ti nhng im cch
xa ng trung ha nht (thuc chu vi vng ngoi):

max = min =

Mu
Wu

(7-20)

Trong Wu l m men chng un ca mt ct ngang i vi ng trung bnh u,


v i vi mt ct ngang hnh trn:
Jy
J
J
= u
Wx = WY = WU = x =
R
R
R

154

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

max = min =

Mu

(7-21)

Wx

Nhng im trn chu vi ca mt ct ngang l nhng im c ng sut tip ln


M
Mz
= max = z =
(7-22)
nht do m men xon gy ra:
Wp
2Wx
Nh vy cc im A, B, ngoi cc ng sut php ln nht do un gy ra, hai
im A, B (chnh l giao im ca chu vi mt ct ngang v ng ti trng) l hai im
nguy him nht. Trng thi ng sut ca phn t im ny l trng thi ng sut phng,
(xem hnh 7.17).
iu kin bn:
* Theo thuyt bn III:
td = 2 + 4 2 []
Th (7 - 21), (7-22) vo biu din t ta c:
1
td =
M 2x + M 2y + M 2z []
Wx
* Theo thuyt bn IV:
td = 2 + 3 2 []

td =

1
Wx

M 2x + M 2Y + 0,75M 2z [ ]

ng trung
ng ti ho
trng
A

Mx

Mz

My

Mu
B

x
y

y
a
)

b
)
Hnh 7.17: Un cng xon

1
1+
+
2 + 4 2 [ ]k
2
2
1+
1 1

M 2x + M 2y +
M 2x + M 2y + M 2z [ ]K
=

Wx 2
2

* Theo thuyt bn (V): td =


td

Vi

0k
0n

cho gn ta vit li iu kin bn:


155

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

td =

M td
[ ] ; Mt - M men tng ng
Wx

Theo thuyt bn III: M td = M 2x + M 2y + M 2z


Theo thuyt bn IV:

M td = M 2x + M 2y + 0,75M 2z

Theo thuyt bn V:

M td =

1
2

M 2x + M 2y +

1+
2

M 2x + M 2y + M 2z

V d: Mt trc truyn bng thp CT4 ([] = 12 KN/cm2) chu lc nh hnh v


7.18, trng lng Puli G = 3kN, cng sut v s vng quay mt W = 50KW, n=500
vng/ pht. Kim tra bn theo thuyt bn th nng bin i hnh dng.
Bi gii: Ta s ha bi ton nh trn hnh v 7.19a.
W
50
=
= 0,955KNm
M men xon tc dng vo trc: M =
52,4

Trong :

30

3,14 500
= 52,4 rad / s
30

50
0

T=2
t1

D=80
0

6
0

50
0

t
1
Hnh 7.18: S tnh un cng
xon

Lc cng ca dy ai xc nh theo iu kin cn bng m men xon:


D
D
D
M = T1 t 1 = t 1
2
2
2
2M 2 95,5
=
= 2,38kN
=> t1 =
D
80
Vi cc tr s ti trng bit v c cc biu m men xon Mz, cc m men
un Mx, My nh hnh v 7.19b
Theo l thuyt bn th nng bin i hnh dng (IV):
M td = 75 2 + (1 78,5) + 0,75 (95,5)
2

td = td =

M td 210,54
=
= 9,74kN / cm 2
Wx
0,1 6 3

td = 9,74KN/cm2 < [] = 12kN/cm2


Vy trc bn.
156

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

M=95,5kNc
m

a
)

50c
m

b
)
178,5
kNcm

x G

P=t1+T1=7,1
4kN
50c
m

95,5
kNcm

(Mz
)
(Mx
)

75
kNcm

(My
)
Hnh 7.19: Biu ni lc

7.8. THANH C MT CT NGANG CH NHT.

Gi s trn mt ct ngang nguy him ca mt thanh chu un ng thi vi xon


c cc thnh phn ni lc Mx, My, Mz biu din trn
b
hnh (7.20).
i vi mt ct ch nht ng ti trng khng
D
vung gc vi ng trung ha nn khng th hp Mx
Mx
Mz A
v My nh i vi mt ct trn.
E x
i vi mt ct ngang hnh ch nht, c gi
tr ln nht cc im gc. Trong trng hp ang xt,
My
z
C
cc im B v D l cc im c cc tr:
I

| Mx | | My |
+

Wx
Wy

| M x | | M y |
=

Wx
Wy

B = max =
D = min

(7-

Hnh 7.20: Un
cng xon mt
ct ch nht

23)
Ngoi ng sut php, trn mt ct ngang cn c ng sut tip do xon gy ra.
T kt qu xon i vi mt ct ch nht:
| Mz |
(7-24)
Gi s b < h
=> E= max =
Wxoan
Vi Wxon = hb2 , v ti B c B = 0 (im gc); ti I c I = 1
Trong ba im B, I, E chng ta cha bit c im no nguy him nht. Vy phi
tnh ng sut tng ng cho c ba phn t ly ba im ny. Sau so snh xem phn
t no c ng sut tng ng ln nht th phn t im s l nguy him nht.
a) i vi phn t im B (im gc).
V trng thi ng sut ca phn t im B l trng thi ng sut n, nn:
157

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

| Mx | | My |
+
Wx
Wy

td(B) =
b) i vi phn t im E:

- Theo thuyt bn III: td(A) =

My
2 + 4 2 =
W
y

Mz
+ 4

xon

- Theo thuyt bn IV: td(A) =

My
+ 3 =
W
y

Mz
+ 3

xon

My

1 | M y | 1+
+ 4 M z
- Theo thuyt bn V: td(A) =
+
=

2 Wy
2
Wxon
Wy
c) i vi phn t im I:
- Theo thuyt bn III:
td(C) =

- Theo thuyt bn IV:


td(C) =

- Theo thuyt bn V:

M
+ 4 = x
Wx
2

M
+ 3 = x
Wx
2

M z

+ 4

Wxon

.M z

+ 3

Wxon

.M z
1 | Mx | 1 Mx

+ 4
+
td(C) =
2 Wx
2
Wx
Wxon
Trong cc im B, I, E im no c td ln nht th im nguy him nht.
D. THANH CHU LC TNG QUT.

* nh ngha: Mt thanh chu lc tng qut l thanh chu lc sao cho trn mi
mt ct ngang ca n c y 6 thnh phn ni lc.
V nh hng ca cc lc ct b so vi nh hng ca cc thnh phn ni lc
khc, nn ta khng xt n lc ct. Vy cn li bn thnh phn ni lc:
Mx, My
: Cc m men un
Mz
: M men xon
Nz
: Lc dc trc

7.9. THANH C MT CT NGANG TRN.

Nz
nn cng nh i vi thanh mt
F
ct ngang trn chu un ng thi vi xon, cc im nguy him nht vn l A, B (h
7.20)

V ng sut php do Nz gy ra l u v z =

158

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Mx

A
MZ

Mz

My

N
z

a
b
)
Hnh 7.20: Chu lc tng )
qut ca mt
ct trn
| Mu | | Nz |

(7-25)
Wx
F
| M u | | Nz |

min = (7-26)
Ti A
Wx
F
Ti nhng im thuc chu vi mt ct:
|Mz | |Mz |
(7-27)
max =
=
Wp
2Wx
Ty theo thuyt bn s dng m chng ta vit iu kin bn cho cc phn t
Nz
im A, B (tng t nh un + xon v c thm =
na thi).
F
Nu Nz >0 th im B s c:
+ Mu Nz
max =
+
v
Wu
F
M
max = z tc dng, y A > B nn im B nguy him hn.
WP
Nu Nz<0 th B > A v im A nguy him hn.

ma x =

Ti B

7.10. THANH C MT CT NGANG CH NHT.

Tng t nh trn cc im cn xt vn l A, B,C, D, hnh 7.21. Nh trong bi


ton un ng thi vi xon trn, nhng ch khi tnh ng sut php th phi
N
n ng sut php do lc dc gy ra l z (du + khi
b
F
lc ko, du - khi lc nn). ng thi nu lc dc ko th
D
trong trng hp ny ng sut php ti B s c gi tr tuyt
Mx
i ln hn im D. V 3 ni lc u to B cc ng sut
Mz A
ko. Cn 2 im E v I th ng sut s l:
Nz
E x
Mx Nz
+
B = +
v
My
z
Wx
F
C

My

N
I = +
+ z.
Wy
F

159

Hnh 7.21: Chu


lc tng qut ca
mt ct ch nht

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Mz
Mz
; I =
2
hb 2
hb
Sau cc bc tnh td D, E, I tng t nh trn, theo tng thuyt bn.
* V d 8: Cho mt thanh gy khc chu lc nh trn hnh v 7.22. Cho bit P =
50KN, a= 50cm, cc kch thc mt ct ngang biu din nh hnh v. Hy xc nh ng
sut trong cc on

E = max =

d=20c
m
3
a
6
cm
8
cm

x
z
y

2
P

y
z
Hnh 7.22: Xc nh ng sut khi chu lc

Bi gii:
1) V biu ni lc: i vi khng gian th ta nn gn cho mi on mt h trc
vi quy c trc song song vi thanh l trc z, hai trc cn li l trc x v y nh trnh by
hnh 7.22. ng thi khi tnh m men i vi mt trc no , th ch l nu lc song
song hoc ct trc n s khng gy ra m men vi n, ch c nhng lc c phng
cho nhau vi trc mi gy ra m men cho trc . Mt khc cc ng tung th hin
m men quay quanh trc x th k // vi trc y v ngc li.
2) Vi cc ch trn ta ln lt tnh ni lc cho tng on. i vi on AB th
rt d, nn chng ti ch hng dn cch xc nh ni lc on BC.
Ti im B trn cnh BC th trc x trng vi cnh AB v lc P, 2P u ct trc x
nn Mx= 0. Khi ta dch chuyn trc x n cui on ti C th trc x lc ny cng nm
trong mt mt phng vi 2P v v vy n ct trc x, ch c lc P to nn m men quanh
trc x v gi tr l Mx=P3a, m men ny lm cng pha trn, cui cng ta c biu m
men Mx nh trn hnh 7-23a. Tng t ta xt My trong on BC, ti B trc y // P v ch
2P sinh ra My= 2P a. Ti C th cng ch c lc 2P sinh ra My = 2P a. My lm cng
pha trong ca khung (xem hnh 7.23b). Trong BC th lc P sinh ra Mz = P a v hng
s sut BC (xem hnh 7.23c). Cui cng Nz l lc dc trong on BC cng l hng s do
lc 2P sinh ra v to
3 nn lc ko trong n (xem hnh 7.23d).
b
a P
)
2)
M

c
)

Pa

Pa

d
)

2
P
N
z

Hnh 7.23: Ni lc ca khung


160

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

3- Tnh ng sut:
a) Trn thanh AB: Mt ct ngang l hnh ch nht (theo bi), im B chu
tc dng bi Mxv My ln nht v ti thanh chu un xin (xem hnh v 7.24a).
|Mx | |My |
im I (hnh 7.24a): z =
+
= 143KN / cm2
Wx
Wy
im II: (xem hnh 7.24a): z = -

|Mx | |My |

= 143KN / cm2
Wx
Wy

Trong : Mx = Pa = 2500 KN/cm; My = 2Pa = 5000 KN/cm


Wx =
a
)

6 82
8 62
= 64 cm 3 ; Wy =
= 48 cm 3
6
6
I

b
)

Mz

Mx

My

Mu

Mx

My

ng ti
I
trng
z
z
b) Trn thanh BC:Thanh ny cymt ct ngang l trn v ti Cychu tc dng Mx = P 3 a ;
My = 2Pa ; Mz = Pa v Nz = +2P, thanh chu lc tng qut. Nh trn ni thanh
Hnh 7.24: Xc nh ng sut
trn ny hon ton i xng nn cho php hp 2 thnh phn Mx v My thnh Mu (xem
hnh v 7.24b), v l ng vung gc vi vect Mu cng chnh l ng ti trng v giao
tuyn ca n vi chu vi hnh trn l cc im ng ch (im I, II).
Do lc dc l ko nn ti im I c ng sut dng ln nht:
z

z =

v ng sut tip =

Mz
Wp

Wu = 0,1 d3 ; Wp = 0,2 d3

Trong :

Vy:

M u Nz
+
Wu
F

(50 3 50)2 + (100 50)2

Mu =

M 2x + M 2y =

z =

902
50.2
+
= 1,54KN / cm2
3
0,1.20 .102

50.50
= 3,25 KN / cm2
0,2.d 3

vy ti im I c: td =

= 902 KNcm

2 + 4 2 = 1,542 + 4.3,252 = 6,7 KN/cm2

(Tnh theo thuyt bn ng sut tip ln nht).

CU HI T HC:
7.1. Nu mt s v d v cc dng chu lc phc tp

161

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

7.2 .Khi no th gi l un xin, cho v d. Thanh c mt ct trn c b un xin hay


khng? V sao ?
7.3.Cng thc xc nh ng sut khi un xin. iu kin bn?
7.4.Cng thc tnh ng sut khi thanh chu un, ng thi vi ko (nn). iu kin bn ?
7.5.Nhng tnh cht c bn ca ng trung ha khi un xin, un ng thi vi ko
(nn) ?
7.6. Khi nim v li ca mt ct ngang. Cch xc nh n?
7.7. ng sut khi thanh chu un ng thi vi xon. iu kin bn i vi mt ct ngang
hnh ch nht v hnh trn ?
7.8. ng sut trong thanh chu lc tng qut. iu kin bn ?
7.9. Cch v biu ni lc trong trng hp chu lc phc tp v chu lc trong khng
gian?

- - -[\ - - -

TI LIU THAM KHO

1)

Bi Trng Lc, Nguyn Y T...


Sc bn Vt liu (T.1, 2).
Nh xut bn i hc v Trung hc chuyn nghip, H Ni 1964.

2)

Nguyn Y T (Ch bin) .... Sc bn vt liu.


Nh xut bn i hc v TNCN, H Ni 1973.

3)

L Quang Minh, Nguyn Vn Vng


Sc bn Vt liu (T.1, 2, 3)
Nh xut bn i hc v Gio dc chuyn nghip, H Ni 1989.

4)

Nguyn Y T
Sc bn Vt liu
Nh xut bn Khoa hc k thut, H Ni 1966

5)

L Vit Ging, Phan K Phng


Sc bn Vt liu (T.1)
Nh xut bn Gio dc 1997

6)

L Ngc Hng
Sc bn Vt liu
Nh xut bn Khoa hc v K thut ,H Ni 2000
162

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

7)

Phan K Phng, ng Vit Cng


L thuyt do v T bin
Nh xut bn Gio dc, 1997

163

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

MC LC

Trang s
Li ni u............................................................................................................... 1
01.
02.
03.
04.

1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.

2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
2.6.
2.7.
2.8.

3.1.
3.2.
3.3
3.4.
3.5.

4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.

Chng m u : NHNG KHI NIM C BN


Khi qut ................................................................................................................ 2
Cc nguyn nhn ngoi tc dng ln vt th ........................................................... 4
Cc gi thuyt c bn .............................................................................................. 5
Lch s pht trin mn hc ...................................................................................... 5
Cu hi t hc ........................................................................................................ 8
Chng 1: L THUYT V NI LC
Ni lc - phng php mt ct ................................................................................ 9
Cc thnh phn ni lc .......................................................................................... 10
Bi tan phng, biu ni lc............................................................................. 11
Lin h vi phn gia ti trng phn b vi lc ct v mmen un trong thanh thng
............................................................................................................................... 20
Lin h gia ti trng tp trung vi ln bc nhy trn biu
lc ct, biu mmen un trong thanh thng ..................................................... 21
p dng ................................................................................................................. 21
Cu hi t hc ....................................................................................................... 26
Chng 2: KO, NN NG TM
Khi nim .............................................................................................................. 27
ng sut trn mt ct ngang.................................................................................. 28
Bin dng, h s poisson ....................................................................................... 30
ng sut trn mt ct nghing............................................................................... 32
c trng c hc ca vt liu ................................................................................ 34
ng sut cho php - H s an ton - Ba bi ton c bn....................................... 37
Bi ton siu tnh ................................................................................................... 40
Th nng bin dng n hi................................................................................... 41
Cu hi t hc ....................................................................................................... 42
Chng 3: TRNG THI NG SUT
Khi nim .............................................................................................................. 43
Trng thi ng sut phng ..................................................................................... 44
Trng thi trt thun ty...................................................................................... 51
Lin h gia ng sut v bin dng - nh lut Hooke tng qut......................... 52
Cc thuyt bn ....................................................................................................... 57
Cu hi t hc ....................................................................................................... 61

Chng 4: C TRNG HNH HC CA MT CT NGANG PHNG


Khi nim chung.................................................................................................... 65
M men tnh v cc m men qun tnh ................................................................. 65
M men qun tnh ca mt s hnh n gin ........................................................ 69
Cng thc chuyn trc ca m men qun tnh ...................................................... 70
H trc qun tnh chnh - cng thc xoay trc ca mmen qun tnh................... 72
164

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

4.6. Vng trn Mohr qun tnh..................................................................................... 70


4.7. Bn knh qun tnh................................................................................................. 73
Cu hi t hc ....................................................................................................... 75
Chng 5: UN NGANG PHNG NHNG THANH THNG
5.1. Khi nim .............................................................................................................. 79
A. Dm chu un thun ty phng.............................................................................. 80
5.2. ng sut php trn mt ct ngang ......................................................................... 80
5.3. Biu ng sut php - ng sut php ln nht .................................................. 81
5.4. iu kin bn ca un thun ty phng ................................................................ 84
5.5. Khi nim v hnh dng hp l ca mt ct ngang ............................................... 88
B. Dm un ngang phng........................................................................................... 89
5.6. ng sut php trn mt ct ngang ca dm un ngang phng .............................. 90
5.7. ng sut tip trn mt ct ngang ca dm chu un ngang phng ........................ 90
5.8. iu kin bn ca dm chu un ngang phng...................................................... 91
5.9. Cc dng bi ton c bn....................................................................................... 94
5.10. Khi nim v dm chng un u ......................................................................... 97
5.11. Qu o ng sut chnh khi un............................................................................ 98
5.12. Th nng bin dng dn hi ca dm chu un ngang phng................................ 99
C. Chuyn v ca dm chu un ............................................................................ 101
5.13. Khi nim ng n hi .................................................................................... 101
5.14. Thit lp phng trnh n hi bng tch phn bt nh...................................... 103
5.15. Xc nh vng v gc xoay bng phng php ti trng gi to .................. 105
5.16. Phng php thng s ban u............................................................................ 109
Cu hi t hc ..................................................................................................... 113
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
6.7.
6.8.
6.9.
6.10.
6.11.

A.
7.1.
7.2.
7.3.

Chng 6: XON NHNG THANH THNG C MT CT NGANG TRN


Khi nim chung.................................................................................................. 115
Mmen xon v biu mmen xon ................................................................ 115
Lin h gia mmen xon ngoi lc vi cng sut
v s vng quay ca trc truyn .......................................................................... 116
ng sut trn mt ct ngang ca thanh trn chu xon ....................................... 118
Biu ng sut tip trn mt ct ngang ............................................................ 120
Bin dng ca thanh trn chu xon .................................................................... 121
Tnh thanh trn chu xon.................................................................................... 123
Xon thun ty thanh c mt ct ngang khng trn............................................ 124
Nguyn tc chung gii bi ton siu tnh........................................................ 126
Tnh l xo xon c hnh tr c bc ngn........................................................... 126
S ph hy ca thanh trn chu xon .................................................................. 130
Cu hi t hc ..................................................................................................... 134
Chng 7: THANH CHU LC PHC TP
Thanh chu un xin ............................................................................................ 132
ng sut php trn mt ct ngang ....................................................................... 133
iu kin bn ca dm chu un xin ................................................................. 136
vng ca dm chu un xin .......................................................................... 139
165

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

B.
7.4.
7.5.
7.6.
C.
7.7.
7.8.
D.
7.9.
7.10.

Thanh chu un ng thi vi ko (hay nn) ng tm ...................................... 142


ng sut php trn mt ct ngang ....................................................................... 142
Thanh chu ko (hay nn) lch tm ..................................................................... 143
Khi nim v li ca mt ct ngang .................................................................... 145
Thanh chu un ng thi vi xon..................................................................... 148
Thanh c mt ct ngang trn ............................................................................... 149
Thanh c mt ct ngang ch nht........................................................................ 152
Thanh chu lc tng qut ..................................................................................... 153
Thanh c mt ct ngang trn ............................................................................... 154
Thanh c mt ct ngang ch nht........................................................................ 154
Cu hi t hc ..................................................................................................... 156
THP DT NH HNH .....................................................................................................
TI LIU THAM KHO .............................................................................................. 158
MC LC ..................................................................................................................... 173

166

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Chng 8

KHI NIM CHUNG V T BIN


8.1. M U.
Trong gio trnh sc bn vt liu, l thuyt n hi cng nh l thuyt do khi xc
nh ng sut v bin dng ngi ta cha n yu t thi gian. iu y c ngha l
cc biu thc ca ng sut v bin dng khng cha thi gian t, nh vy, ngi ta
quan nim rng nu ti trng bn ngoi tc ng ln vt th khng thay i th ng sut
v bin dng trong vt th cng khng thay i theo thi gian. Nhng trong thc t
ng sut v bin dng xut hin trong vt th thay i theo thi gian ngay c lc ti trng
l khng i v hin tng ngi ta gi l hin tng t bin ca vt liu. C th xt
hin tng theo hai kha cnh khc nhau:
1-Khi ng sut khng i nhng bin dng thay i theo thi gian th gi l hin
tng b hoc l sau tc dng.
2-Khi bin dng l hng s nhng ng sut thay i theo thi gian (thng l
gim theo thi gian) th gi l hin tng do ng sut.
Hin tng t bin khng nhng xut hin trong vt rn m cn xy ra i vi cht
kh v cht lng na. Hin tng t bin c nghin cu trong nhng iu kin khc
nhau v mi trng lm vic v ti trng tc dng ln vt th. i vi mt s kim loi
hin tng t bin xy ra r rt khi chng lm vic nhit cao nh thp, hp kim
thp...Nhng cng c mt s kim loi hin tng t bin xut hin ngay nhit bnh
thng nh nhm, ch, ma-nh...Nhng cn ch rng trong nhng iu kin nhit
, hin tng t bin ch xy ra khi ng sut t mt gi tr ti thiu no i vi mi
vt liu.
Hin tng t bin mi c nghin cu cha lu, nhng vic nghin cu hin
tng pht trin rt nhanh. Bi v ngy nay, trong cc my mc k thut ni chung i
hi c nhiu chi tit lm vic vi tc ln nn t n sn sinh mt lng nhit ln. Mi
trng lm cho s thay i ca ng sut v bin dng theo thi gian l ln. ng thi
hin nay xut hin nhiu vt liu mi nh cht do, cc cht tng hp hu c...l nhng
cht m hin tng t bin xy ra ngay nhit bnh thng v tc bin dng ca
n kh ln.
Vic tnh ton cc chi tit my c k n nh hng ca hin tng t bin, hin
nay n ng mt vai tr quan trng trong lnh vc tnh ton ng lc hc v bn ca
my cng nh vic tnh ton bn ca cc cng trnh k thut khc. Bi v hin tng t
bin cng l nguyn nhn gy ra s ph hng v gy cc chi tit. V nh s pht trin ca
bin dng theo thi gian qut cnh tuc bin s nh hng n khe h ca chng vi v
tuc bin. V vy s dn n ch tuc bin s khng lm vic c bnh thng, thm ch
c khi cn gy cnh tuc bin. Th d v hin tng do c th gp mt s trng hp
ni bng bu lng, mi u mi ni cn cht ch nhng sau mt thi gian lm vic gi tr
ng sut trong bu lng gim i theo thi gian (mc d bin dng di ca bu lng l khng
i, v khong cch t -cu n u bu lng l khng i) cho nn mi ni b lng ra.
Cn nhn mnh rng bin dng do t bin c th l bin dng n hi hoc l bin
dng do.
8.2. NHNG NG CONG T BIN.
tnh ton v t bin, ngi ta s dng nhng kt qu ca s nghin cu bng
thc nghim ca vt liu nhit cho sn no . Dng th nghim c bn trong iu

164

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

kin t bin vn l ko ng tm tin hnh mt nhit nht nh. Hin tng b c


xt khi ng sut trong mu c gi khng i trong sut thi gian b.
Da kt qu ca th nghim chng ta c th dng biu v quan h gia bin
dng t i v thi gian t trong h trc to ct. Nhng ng cong ny gi l
ng cong t bin hay gi l ng cong sau tc dng. Trn hnh 8.1 biu din dng
ng cong sau tc dng.

Ga tr bin dng ban u c biu din bi


D
on OA. Khi ti trng tc dng ln mu t gi tr 0
n mt gi tr no th gi tr bin dng trong mu
C
cng s tng t 0 n mt gi tr 0 nht nh. Bin
dng 0 ny c th l bin dng n hi hoc l bin
B

dng do, gi tr ny ph thuc vo ng sut xut


A 0
hin trong mu.
O
t
Sau ti trng khng tng cng c ngha l
ng sut trong thanh khng thay i, nhng bin Hnh 8.1:ng cong t
dng ca mu vn tng vi ng cong ABCD. bin
ng cong t bin c th chia lm 3 giai on:
1. Giai on 1: cn gi l giai on b khng n nh. Trong giai on ny bin
dng tng cng vi thi gian nhng tc bin dng khng u nhau v xu hng ngy
cng gim. V vy AB l mt ng cong. Tc bin dng d/dt l i lng c xc
nh bi tg (gc nghing lm vi tip tuyn ng cong vi trc honh).
2. Giai on 2: cn gi l giai on t bin n nh, biu din vi on BC.
Giai on ny di hn nhiu so vi giai on mt. Quan h gia bin dng v thi gian
l hm s bc nht, giai on ny tc bin dng l hng s v c gi tr nh nht
d
. Tc bin dng ny cng ph thuc vo gi tr ng sut ban u v nhit
min =
dt
th nghim. i vi mi vt liu khi nhit th nghim xc nh th tc bin dng
trong giai on t bin n nh ny ph thuc vo ng sut. Ngi ta c th chn v biu
din quan h gia tc bin dng trong giai on ny nh sau:
&min = Q( ) = a n
(8-1)

Hay l:

&min = Q( ) = K exp

(8-2)
b
Trong : K, n, a v b l nhng h s ph thuc vo vt liu, nhit th nghim.
Qua thc nghim ngi ta thy rng mi quan h hm s (8-2) tng i ph hp
vi th nghim nhng vic tnh ton c phn phc tp nn sau cng ngi ta thng dng
biu thc (8-1) biu din mi lin h gia tc bin dng trong giai on t bin n
nh vi gi tr ng sut khng i trong thanh.
3. Giai on 3: thi k ny tc bin dng ngy mt tng ln. Trong giai on
ny mu cng c th xut hin ch tht li hoc khng c. En--ry bng thc nghim
ch r rng: Nu th nghim ko di m bo m ng sut trong mu l hng s sut qu
trnh th nghim th giai on 3 ny khng xy ra. iu c ngha l bng cch no
ta gi c gi tr ng sut trong thanh khng thay i trong th nghim b th mu th
nghim ch tri qua hai giai on u. Tuy vy vic to ra th nghim cho ng sut l
hng s sut qu trnh th nghim l rt kh, thng trong qu trnh th nghim ta gi cho
ti trng tc dng vo mu l hng s, v vy giai on ba ny thng c th nghim v t
bin.
165

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Nh ta ni trn hin tng t bin ph thuc rt nhiu vo nhit lm vic


ca chi tit my v gi tr ng sut trong chi tit . V vy dng ca ng cong t bin
i vi mi vt liu ph thuc vo nhit , ng sut trong mu th nghim. Trn hnh 8.2
biu din cc dng ng cong t bin khi gi tr ng sut trong thanh =const nhng
cc nhit Tn th nghim khc nhau. Nhng ng cong cho ta hnh dung c nh
hng ca nhit , ng sut n qu trnh t bin.
8.3. PHN TCH QU TRNH T BIN CA VT LIU.
Trn c s nhng s liu v th nghim, nhiu nh nghin cu v t bin a ra
nhng biu thc ton hc m t qu trnh t bin ca vt liu nhng cc biu thc
c khng hon ton ph hp vi thc nghim. Cho n nay ngi ta mi nghin cu
c hon ho i vi giai on t bin n nh (giai on 2). Ngi ta cho rng tc
d
bin dng t bin trong giai on hai & P = P l mt hm s n iu i vi ng sut
dt
:
P = f ( )
Nh nu trn, ngi ta thng s dng (8-1) v n va n gin va kh ph
hp vi thc nghim P = a n .
T1

T2

1
2

T3

T4

4
t

Hnh 8.2:Nhng ng cong Hnh 8.3:Nhng ng cong


t bin khi ng sut l
t bin khi nhit T
hng s v nhit T
=const
thay i
1>2>3>4
T1>T2>T3>T4
d kho st chng ta biu din phng trnh ny trn h to logarit:
lg P = lg a + n lg
(8-3)
R rng trong h trc logarit th quan h gia tc bin dng t bin v ng sut
l tuyn tnh. iu tng i ph hp vi nhng s liu th nghim. Hnh 8.4 biu
din nhng th quan h gia ng sut v tc bin dng ca t bin dP/dt trong h
to logarit theo (8-3) v nhng im thu c t thc nghim bi v cc im th
nghim khng cch xa qu so vi nhng ng thng theo phng trnh (8-3) theo l
thuyt v thc nghim ca quan h tc bin dng vi ng sut i vi thp Crm2
Molipden.
lg KG/cm
R rng l kt qu th nghim (biu
din bi nhng * tng i ph hp vi
1000
ng biu din l thuyt).
Phng trnh (8-1) hoc (8-3) ch xc
750
nh
hon
ton khi cc h s a v n c xc
500
nh.
250
100
-7
-6
510-8 10 510-7 10

lg

510-6

Hnh 8.4: Quan


h t
binny
trong
h
Ti
liu
c

to logarit

166

lu tr ti http://tailieuxd.com/

Di y chng ta trnh by phng php xc nh cc h s .


Da vo mt lot ng cong t bin cng mt nhit xc nh vi gi tr ng
sut khc nhau (nh kiu cc ng cong biu din nh hnh (8-3) ca mt vt liu). Trn
c s nhng ng cong ny chng ta tm c nhng ng cong tc bin dng cc
d P
tiu
i vi cc gi tr ng sut tng ng.
dt
Nh vy ta xc nh c nhng im trong h to logarit lgmin, lg (xem hnh
8.5). Vic cui cng c tin hnh l v mt ng
lg
thng sao cho cc im th nghim nm ln cn ng
thng v t nht c hai im thc nghim trn ng
thng ny. Ga s im 1 v 2 trn hnh 8.5.
2
Cch xc nh cc h s:
Vi im 1 v 2 trong h trc logarit chng ta
1
c cc to ca chng l lg1, lgPmin1 v lg2 ,
lgP
lgpmin2.
Hnh 8.5:
Nh vy theo cng thc (8-3), chng ta c :
Cch xc nh cc h s
lg P min 1 = lg a + n lg 1

lg P min 2 = lg a + n lg 2
T hai phng trnh ny ta c th xc nh hng s a v n theo cc gi tr 1, 2,
lgPmin1, lgPmin2 c trong bng 8.1 gii thiu gi tr ca cc h s i vi mt s
thp.
Trn y chng ta cn bn trnh by s phn tch giai on t bin n nh.
Vic nghin cu t bin giai on u (t bin khng n nh) gp rt nhiu kh
khn v s din bin kh phc tp, nhng s liu ng tin cy xc nh giai on ny
cha . Mt phn v giai on ny thng xuyn

din ra qu ngn so vi giai on 2.


K
Nn trn thc t c khi c b qua hoc
thay i AB (trn hnh 8.1) bng on thng ko
B
P
E

di ca on BC ct trc tung E s dng


A
trong vic tnh ton sau ny (xem hnh 8.6).
0
Sau mt thi gian lm vic ca chi tit my
O
tk
th bin dng ton phn ca n l:
t
Bng 8.1
Hnh 8.6:ng cong t
bin
Loi thp
Thnh phm
TC
Ga tr
n
a
ho hc %
ng sut
CM 2 n gi
1
KG

167

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Thp cc bon

Thp Molipden
Thp Crom-Molipden

Thp Crom -Niken

0,43C
0,68Mn
0,20Si
0,13C
0,49Mn
0,25Si
0,52Mo
0,48C
0,49Mn
0,62Si
0,52Mo
1,20Cr
0,06C
0,50Mn
0,61Si
17,75Cr
9,25Ni

427
538

1000-1690
210-630

6
3,9

0,2010-23
0,1410-15

427
538

910-1410
560-1606

5,4
4,6

1,2010-23
0,6010-19

427
538

1410-2110
320-1000

6,35
3,35

0,14510-28
0,17510-15

538
693

880-1340
560-1000

4,4
4,3

0,2110-19
0,1710-18

= 0 + tk P

(8-4)
m t hin tng t bin c tnh n giai on t bin khng n nh nhiu nh
nghin cu v t bin a ra nhng biu thc gii tch. Di y l mt biu thc biu
din mi lin h gia P,, thi gian t v nhit .
P = Q1 + Qt
(8-5)
Trong : Q1 v Q l hm s ng sut v nhit .
l hm s n iu gim ca thi gian.
Vi thi gian lm vic nh th thnh phn th hai c th b v thnh phn th nht
cn li thng ng vi thi k t bin khng n nh. Thi gian lm vic kh ln th c
th b qua thnh phn th nht v qu trnh t bin th hin qua thnh phn th hai. V
ta thy rng mi lin h gia bin dng do v thi gian trong giai on hai l tuyn tnh.
Hm s Q chnh l tc cc tiu ca bin dng do trong giai on ny.
Dng cc hm s Q, Q1 v c gii thiu trong cng trnh ca Malinhin.
Tuy vy cng thc (8-5) cng kh phc tp v cng khng thun li cho vic tnh
ton. V vy ngi ta thng s dng biu thc sau y tnh ton bin dng t bin:
P = Q( ) (t )
(t) l hm s thi gian v bng khng khi t=0.
Nh ni trn, mt khc ca hin tng t bin l hin tng do tc l bin
dng khng i trong sut qu trnh lm vic ca chi tit, nhng ng sut trong chi tit th
gim theo thi gian. Di tc dng ca lc dc trong thanh xut hin bin dng n hi
do v bng cch ta gi cho bin dng khng i th ng sut trong thanh s gim theo
thi gian. Nh vy bin dng ton phn l khng i:
(8-6)
= y + P = (o ) = const

168

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Trong : y-Bin dng n hi;P-Bin dng do.

Trn hnh 8.7 trnh by ng cong thay i ng


sut theo thi gian ca hin tng do.
ng cong ny c tnh c trng cho hin tng
do ni chung, nhng tu th nghim c th ta nhn c
nhng ng cong khc nhau cho tng vt liu.
Rt nhiu chi tit my quan trng lm vic trong
iu kin nhit cao vi mt gi tr ng sut tng i
O
t
ln, xut hin bin dng t bin. Nhng bin dng ny
khng c vt qu mt gii hn xc nh i vi mi
Hnh 8.7:ng cong
chi tit. Bi v bin dng ln s dn n s ph hu chi
ca hin tng do
tit hoc nh hng n iu kin k thut ca chi tit.
Cho nn khi tnh ton v t bin ca mt chi tit lm
vic mt iu kin no th ngi ta cho bit sau mt thi gian nht nh bin dng
ca chi tit khng c vt qu mt gii hn nht nh.
Ga tr ng sut sao cho bin dng ca chi tit lm vic nhit cho khng
c vt qu mt gii hn xc nh th gi l gii hn t bin theo bin dng cho php.
Gii hn t bin i vi mi vt liu ph thuc vo nhit v i lng bin dng cho
php trong khong thi gian lm vic ca chi tit.
Trong bng 8.2 trnh by mt vi s liu v gi tr bin dng cho php [] i vi
mt s chi tit.
Bng 8.2.
CHI TIT

THI GIAN LM
[]
VIC 1000 GI
Cnh tuc bin
100
0,0001
Cnh tuc bin hi nc
100
0,0003
Xi lanh tuc bin hi nc
100
0,001
Trong trng hp chi tit my lm vic trong trng thi ng sut n th phng
trnh tnh ton trong trng hp ny c dng:
= 0 + t k P [ ]
Nu chng ta xt giai on t bin khng n nh mt cch gn ng:

0 y =

ET
ET- M un n hi, y- Bin dng n hi c tnh bng biu thc (8-1) v
phng trnh trn vit di dng ng sut cho php (gii hn t bin) ta c dng phng
trnh:

[ ] + a[ ]n t

(8-7)
k = [ ]
ET
Nu b qua bin dng n hi th cng thc tnh ton vi iu kin t bin l:
1

[ ] n
[ ] =
(8-8)
at k
Trong trng hp bin dng n hi v bin dng trong giai on t bin n nh
th chng ta c th tnh ton t bin t iu kin tc bin dng phi khng c vt
169

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

qu mt gi tr no . Gi tr ng sut ln nht c th t c trong chi tit my cho


bin dng ca chi tit my lm vic nhit cho sn bng gi tr tc bin dng cho
php ca t bin n nh.
i vi mi vt liu th gi tr ng sut ph thuc vo nhit v gi tr tc
bin dng cho php ca t bin n nh [P]. Mt vi s liu v gi tr tc bin dng
cho php t bin n nh i vi mt s chi tit c gii thiu trong bng 8.3.
Bng 8.3.
CHI TIT
[]/1gi
10-9
Cc tuc bin
Cc bu lng, xi lanh
Tuc bin hi nc
10-8
-6
Cc vng dn kh
10 -10-10
Chung quy vic tnh ton theo cc gii hn t bin u dn n vic tnh ton
bn ca vt liu chu ti trng mt nhit nht nh ph thuc vo thi gian lu di
m chi tit cn lm vic.
c trng cho n ngi ta a ra khi nim bn lu ca vt liu. Gii hn
bn lu ca vt liu l gi tr ng sut [] m chi tit b ph hng sau mt thi gian
lm vic nh sn c nhit lm vic tng ng.
Gii hn ny ph thuc vo nhit v
khong thi gian cn thit lm vic ca mi chi
lg
tit. Nu thi gian lm vic ko di v nhit
tng ln th gii hn bn lu ca chi tit gim
xung. Thng quan h gia gii hn bn lu
ca chi tit v thi gian ph hu nhit
2
tng ng c biu din trong h to
Logarit: lg v lgt.
1
Trn hnh 8.8 biu din quan h gia gii
O
lgt
hn bn lu v thi gian. Quan h c th l
Hnh 8.8:
ng thng (ng 1) hoc ng gy khc.
Gii hn bn lu
ng biu din 1 hoc 2 ph thuc vo cu
to, dng ph hng (gin, do, hoc l va gin
va do) ca vt liu. Vn ny qa phc tp ta khng xt y.
8.4. PHNG PHP M HNH HO TRONG T BIN.
Tnh cht c l ca vt liu rt phc tp trong qu trnh chu lc, mi trng
nhit ln cng nh thi gian chu ti ko di. Bi v trong nhng iu kin cn to
tnh th ca vt liu thay i c v hnh dng v cch sp xp. S thay i s dn n
s thay i bn cht vt l v c hc ca vt liu. Quan h
gia ng sut, bin dng, tc bin dng v thi gian bin
P
dng ca vt liu tr nn kh phc tp.
Ni chung l mi vt liu c th c nhng tnh cht
c bn l n hi, do v chy nht, nhng tnh cht ny
ph thuc vo ti trng v nhit m chi tit ang lm
vic. m t tnh cht n hi ca vt liu, ngi ta biu
din bng mt l xo (hnh 8.9) gi l vt th ca Hooke.

P
170

Hnh 8.9: Vt th Hooke


Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/
(Vt th n hi)

Nu xem l xo c tnh n hi tuyt i th ti trng v dch chuyn ca l xo t l vi


nhau. Khi ti trng khng cn na th dch chuyn cng ht.
Tnh cht chy nht ca vt liu c din t bi vt th ca Newton (hnh 8.10).
Tc dch chyn ca piston t l vi lc tc dng nhng t l nghch vi nht ca
nc trong xylanh.
Tnh cht chy do ca vt liu c biu din bi vt th Xanh -v- nng (hnh
8.11). Vt th ny c th hin bi mt vt rn trt trn mt mt phng khi lc ko
P

Lc ma st

P
Hnh 8.10:
Vt th Newton

Hnh 8.11:
Vt th Xanh -v- nng

thng c lc ma st th vt th chuyn ng v khi b ti th vt th khng t chy v


v tr c c, tng t nh khi nim bin dng do ca vt liu ngi ta cn gi l vt
th ma st kh.
Vi nhng vt th c hc ny trong phng php m hnh ho ngi ta c th tin
hnh ghp song song, ni tip hoc hn hp cc vt th ny m t tnh cht c hc ca
vt liu, biu din quan h gia ti trng, bin dng, tc bin dng v thi gian khi chi
tit lm vic mt nhit nht nh ng vi cc trng thi ng sut khc nhau. Di
y chng ta hy xt mt vi m hnh n gin nht hin nay.
8.5. NHNG M HNH C BN.
8.5.1. M hnh Mc-Xon. m t tnh cht vt liu v quan h gia cc i lng
bin dng, ng sut, tc bin dng v thi gian trong trng thi ng sut n, Mc Xon a ra mt m hnh n gin bng cch mc ni tip hai vt th n hi v chy
nht (hnh 8.12).
Nh ni trn vt th n hi m t i lng dch
P
chuyn cc im t lc t l vi gi tr lc tng ng:
y = KP
(8-9)

P
Hnh 8.12:
M hnh Mc-Xon

Trong : y l dch chuyn vt th n hi; P l lc


tc dng vo vt th n hi. i vi vt th chy nht th
tc dch chuyn ca im t lc t l vi lc t v t l
d y P
=
(8-10)
nghch vi nht:

dt
d y
- Tc dch chuyn ca im t lc ti vt th
dt
chy nht (Vt th Newton); P- Lc tc dng vo vt th; H s nht trong xi lanh.
Vi cch mc ca Mc-Xon th do dch chuyn
khong cch cc im t lc, s l tng cng cc dch
171

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

chuyn l xo v piston trong hai vt th n hi v chy nht ni trn.


(8-11)
= y + b
Chng ta tin hnh vi phn phng trnh (8-11) theo thi gian t, ta s c:
d d y d b
=
+
(8-12)
dt
dt
dt
Thay (8-9) v (8-10) vo (8-12) chng ta s c :
d KdP P
=
+
(8-13)
dt
Edt
Chng ta chuyn t chuyn v sang bin dng, t lc sang ng sut v thay K=1/E
(E l m un n hi) th (8-13) c dng:
d 1 d
=
+
(8-14)
dt E dt
Biu thc (8-14) l phng trnh trng thi theo m hnh Mc -Xon.
Chng ta hy xt mt vi tnh cht ca m hnh Mc-Xon. T phng trnh (814) chng ta thy nu ng sut l hng s th bin dng s tng vi tc bin dng l
khng i v vt liu s chy tng t nh cht lng nht. Tht vy nu ng sut khng
d
=
i th d=0 v t (8-14) chng ta c:
dt
(8-15)
l khng i cho mi vt liu.
d
= const
Vy:
dt
Khi gi tr bin dng l khng i t phng trnh (8-14), chng ta c :
1 dP
+ =0
(8-16)
E dt
Nu ta s dng iu kin ban u th t=0, =(0), chng ta c:
t
(8-17)
= (0 ) exp
t0
t0 =

(8-18)
E
t0 chnh l gi tr thi gian m sau thi gian ng sut trong chi tit s gim i
mt lng e=2,718 ln so vi gi tr ng sut ban u. V gi tr ny gi l thi gian do
ng sut thay i tnh bng biu thc (8-17) theo thi gian s tin n gii hn s khng.
8.5.2. M hnh Fi-t: m t tnh cht vt liu v quan h gia cc i lng bin
dng ng sut, tc bin dng vi thi gian, Fi- t a ra mt m hnh bin dng
bng cch ni song song hai vt th n hi v chy nht vi nhau (hnh 8.13).
Khc vi m hnh ca Mc-Xon ch, theo cch ny th dch chuyn ca hai
im t lc khng phi bng tng chuyn dch ca hai vt th n hi v chy nht m
gi tr lc tc dng vo im t chnh bng tng lc tc dng ln hai vt th :
P = Py + PB
S dng cc biu thc (8-9) v (8-11), ta c:

172

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

d b
(8-19)
K1
dt
Biu thc tng t i vi ng sut v bin dng t
P=

(8-20)
d
dt
Phng trnh ny chnh l phng trnh trng thi vt
liu theo m hnh Fi-t.
Gii phng trnh vi phn (8-20) vi iu kin gi tr
P
ng sut l hng s v thi im ban u t0=0 th bin dng
Hnh 8.13:
cng bng khng, =0. Chng ta c:
M hnh Fi -t

E
= 1 exp t
(8-21)
E
2
T biu thc (8-21) chng ta thy bin dng s tng theo quy lut hm s m (hnh
8.14). ng cong biu din trn hnh (8.14) gi l ng cong b (sau tc dng). Theo

i s l:

= E +

Fi -t ng cong ny nhn ng nm ngang: =

lm ng tim cn
E
Nhn vo biu thc (8-21) chng ta thy rng

khi bin dng l hng s =const th gi tr ca ng


sut cng l mt hng s khng i. Nh vy biu
thc ny khng m t c hin tng do v iu
c ngha l m hmh ca Fi -t khng p dng
cho hin tng do.

Nhng nh nghin cu v t bin ch r rng:


Nhng m hnh ca Mc-Xon, Fi -t t ph hp vi E
m hnh th nghim. Nhng m hnh ny c tnh cht
t
m t, tng trng cho qu trnh c hc ca mt loi
vt liu. V vy m t qu trnh c hc ca vt liu
Hnh 8.14: ng cong bin
hin nay, ngi ta c xu hng ghp nhiu cc vt
dng theo m hnh Fi-t
th vi nhau cng c th ghp ni tip hay song song
vi m hnh Mc-Xon v Fi -t. Xem cc hnh 8.15 v hnh 8.16
Trn c s cu to m hnh v tnh cht ca cc vt th n gin bit, chng ta
thit lp nhng phng trnh ban u i vi mi m hnh mi thit lp. T ta tin
hnh gii cc phng trnh tm cc quy lut c hc tng ng. Th nhng trn
thc t vic gii cc phng trnh gp nhiu kh khn v mt ton hc. V vy y
mi ch l phng hng pht trin ca lnh vc m hnh ho ni chung v lnh vc t
bin ni ring. Cn ni thm rng mc d gp nhiu kh khn v mt ton hc, nhng c
nhng m hnh phc tp c th m t tnh cht vt liu tng i ng nn y vn l
phng hng ang c nghin cu ngy cng nhiu cng vi s pht trin ca ton
hc.

173

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

P
P

Hnh 8.15:
Mt loi m hnh t hp

Hnh 8.16:
Mt loi m hnh t hp

CU HI T HC
8.1. Th no l hin tng t bin, hin tng b v hin tng do ?
8.2. Ni v quan h bin dng, ng sut vi thi gian trong hin tng t bin.
8.3. Cch xc nh cc hng s thc nghim ?
8.4. Ni v cc phn t c bn ca Hooke, Newton v Xanh -v -nng.
8.5. Cch m hnh ho v cc phng trnh rt ra t chng.

------

Chng 9

NHNG L THUYT C BN V T BIN


9.1. KHI NIM CHUNG.

174

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

thit lp mi quan h gia bin dng, ng sut, tc bin dng v s thay i


ca chng theo thi gian trong nhng trng hp ko (nn) n ngi ta a ra nhng l
thuyt nhm chn mt trong nhng thng s v a ra mi quan h ton hc gia
chng. Nhng ngh trn c gi l nhng l thuyt v t bin. R rng l c th c
nhiu phng n chn mt s thng s trong cc thng s v cng c th a ra
nhiu biu thc gii tch khc nhau th hin mi lin h ca cc thng s chn, cho
nn hin nay tn ti nhiu l thuyt t bin. Cng c th ni rng ngi ta cn c vo
nhng s liu th nghim v t bin i vi trng thi ng sut n (ko hoc nn ng
tm) a ra mi quan h gia cc ng sut, bin dng, tc bin dng v thi gian.
Mi lin h thng gi l phng trnh trng thi ca vt th t bin. y l mt bi
ton kh bi v hin tng t bin l phc tp v cha c nghin cu y .
Khi thit lp quan h gia ng sut, bin dng, tc bin dng v thi gian vn
trc tin cn c gii quyt l nhng thng s no c chn v chng c lin h
nh th no trong biu thc gia chng.
Trong thi i hin nay, tn ti nhiu l thuyt t bin, nhng tiu chun nh
gi s ng n nhng l thuyt chnh l l s ph hp vi cc s liu th nghim. S
kim tra thc nghim c th tin hnh bng nhiu phng php khc nhau. Hoc l th
nghim v t bin hay v do khi ng sut thay i hoc khi bin dng thay i vi
nhng s liu l thuyt trn c s nhng l thuyt t bin a ra. Th nhng ngi ta
thy rng phng php n gin v chnh xc hn ht l kim tra bn bng cch tin
hnh th nghim v do ng sut l chun nh gi bt k l thuyt t bin no.
Cn ni rng, cho n nay cha c l thuyt no hon ton ph hp vi s liu thc
nghim. Di y chng ta a ra mt s l thuyt t bin thng dng.
9.2. L THUYT HO GI.
Theo l thuyt ny ngi ta ngh a ra mi lin h gia bin dng, ng sut v
thi gian. L thuyt cho rng mt nhit nht nh gia cc i lng ni trn trong
qu trnh t bin tn ti mt mi quan h hm s nht nh. Theo l thuyt ny bin dng
t bin c th biu din bi biu thc ton hc:
P = f ( , t )
(9-1)
Khi k n thnh phn bin dng n hi chung ta c:

+ f ( , t )
(9-2)
E
Hin nay c nhiu biu thc gii tch biu din mi lin h gia bin dng do, ng
sut v thi gian. Mt trong cc biu thc l:
P = Q( ) (t )
(9-3)
Trong : Q( ) - Hm ng sut; (t ) - Hm thi gian.
Vic chn hm s Q( ) dng hm s m l c s dng rng ri hn c:
P = n (t )
(9-4)

Vy:

+ n (t )

E
Trong thc t hin nay cn c nhiu cch biu din hm s ng sut.
Quan h (9-1) cn c th vit di dng: P = Q1 ( )(t ) + Q( )t

175

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

(9-5)
(9-6)

Trong Q1 ( ) cng l hm s ng sut, n c dng ging Q(t) l hm s thi


gian.
Mt trong nhng phng n ca l thuyt ho gi do H.M Beleev ra. Mi lin h
(9-7)
i vi bin dng do khi t bin do ng a ra l: P =
t

i vi l hm s c biu din bng biu thc: = a n 1dt

(9-8)

Trong a, n l nhng hng s ca vt liu ph thuc vo nhit v nh vy:


t

P = a n 1dt

(9-9)

(9-10)
Vi ngh =const, chng ta c: P = a n t
Nh vy trong trng hp sau tc dng n

2
gin th bin dng l quan h bc nht ca yu t
thi gian v tc bin dng l hng s. Trn hnh
1
9.1 biu din quan h gia bin dng v thi gian
trong trng hp t bin. ng 1 l ng cong
thc t khi t bin v ng 2 biu din l thuyt
t
theo (9-1).
Hnh 9.1: Quan h gia
Chng ta thy gia l thuyt v thc nghim
bin dng vi thi
sai khc nhau rt nhiu.
gian t bin
khc phc mt phn sai lch ni trn, H.
H.Malinhine ngh thay biu thc (9-8) i vi
t

hm s c dng: = B(t ) n 1 dt

(9-11)

Trong B(t) l hm s gim dn v thi gian.


Chng ta a biu thc (9-11) vo biu thc (9-7) th nhn c mi lin h gia
bin dng do ph thuc vo ng sut v thi gian:
t

P = B(t ) n 1 dt

(9-12)

Nu n i lng bin dng n hi th ta phi cng thm gi tr bin dng


theo nh lut Hooke na.
Phng trnh (9-12) l phng trnh tng qut ca phng trnh (9-9). i vi
trng hp sau tc dng n gin ( =const) th nhng ng cong ng vi cc gi tr
ng sut khc nhau c xc nh bi phng trnh sau:
P = n (t )
(9-13)
t

Trong :

(t ) = B(t ) dt

(9-14)

Nhng ng cong theo (9-13) l ng dng theo lp lun ca H.H. Malinhine


gii mt lot nhng bi ton t bin dng mt ct ngang c chu vi khp kn.
Y.N.Rabotnov a ra mt trong nhng phng n l thuyt ho gi. Mi lin h
gia ng sut, bin dng v thi gian c biu th di dng:
= f ( t )
(9-15)

176

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Cch gii ca Y.N.Rabotnov c th trnh by tm tt nh sau: Da vo nhng


ng cong t bin khi ng sut khng i (xem hnh 9.2a) chng ta xy dng nhng
ng cong i vi t0, t1, ...tn trong h to , . Lm nh vy chng ta s nhn c
mt lot ng cong = ( ) c biu din trn hnh 9.2b.

t0=0
t1
t2
t3

t
t1

t2

t3

Hnh 9.2a:
ng cong quan h v t

Hnh 9.2b:
ng cong quan h v t

Nhng ng cong ny c s dng trong vic gii nhng bi ton v t bin


cng nh nhng bi ton do.
Y.N.Rabotnov cho hay rng nhng ng cong trong h trc , cng nh l
nhng ng cong ng dng. V vy cn xy dng mt ng v nhn tung ca n
vi gi tr hm s thi gian, chng ta s c nhng ng cong tng ng. iu ny lm
cho khi lng ca vic xy dng cc ng cong gim i rt nhiu. Nh vy mi lin h
(9-15) c th biu din dng tch ca hai hm s bin dng v thi gian.
= ( ) (t )
Trong : ( ) -l hm s bin dng; (t ) -l hm s thi gian. Khi t=0 th ng
cong , chnh l biu khi ko hoc nn n gin.
Nh ni trn, vic ng n ca l thuyt t bin c xc nh bi nhng s
liu th nghim. Mt trong nhng phng php n gin nht kim tra l so snh s
liu th nghim v l thuyt trong trng hp do ng sut.
Theo l thuyt ho gi, cn c vo (9-4) th nhng ng cong ca s do ng sut
c xc nh t phng trnh c dng:
(0)
(t ) n + =
(9-16)
E
E
(0)
Trong :
= (0) do ban u c xem l c nh trong qu trnh do ng
E
sut. T biu thc (9-16), chng ta c:
E n 1 (0)(t ) =

(0)
n


(0)

T chng ta thy rng ng sut ngy cng tin ti 0. Bi v l phng trnh


ng bin ca thi gian.
Tng t nh vy chng ta c th nhn c quy lut do ng sut bng cch s
dng phng trnh (9-12).

177

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

ng cong do ng sut c th c c d dng nu nh c nhng ng cong


t bin , t ng vi nhng gi tr ng sut khc nhau, lc ta v mt ng song song
vi trc honh cch mt on (0). Nhng giao im ca ng thng vi cc ng
cong cho ta to ca cc ng cong trong h trc , t.
9.3. L THUYT CHY DO.
Nhng ngi xy dng l thuyt ny a ra mi lin h gia tc bin dng do,
ng sut v thi gian i vi qu trnh t bin mt nhit xc nh:
&P = f ( , t )
(9-17)
Mt trong nhng biu thc gii tch c s dng rng ri theo l thuyt ny l
dng hm s ng sut:
&P = B(t ) n
(9-18)
Trong n l h s ph thuc vo nhit i vi mi loi vt liu v:
d
B(t ) = (t )
dt
Sau giai on u ca t bin th c th xem tc t bin c dng:
&P = a n
Biu thc (9-18) c dng rng ri trong cc cng trnh ca LM.Katrnov
L thuyt chy do theo biu thc cn c gi l l thuyt chy do ca
L.M.Katranov.
Nu ta c tnh n bin dng n hi na th tc bin dng ton phn s l:
1 d
(9-19)
&P =
+ B(t ) n
E dt
Quy lut v do ng sut theo l thuyt ny s l:
d
=0
& =
dt
Bi v bin dng ton phn = const (bin dng khng i, ng sut gim dn),
1 d
nn trn c s ca (9-19) chng ta c:
+ B(t ) n = 0
E dt
Sau khi s dng l thuyt ny L.M.Katranov pht trin cc phng php bin phn
v cc phng php gn ng gii mt lot cc bi ton v t bin n nh v khng
n nh.
9.4. L THUYT CNG C.
L thuyt cng c lp quan h hm s gia ng sut, bin dng do v tc bin
dng do.
Mt trong nhng biu thc gii tch ca l thuyt cng c l :
V
& P =
(9-20)
P
Trong : , , v l nhng hng s ph thuc vo nhit i vi mi vt liu.
Biu thc (9-20) l do Devier a ra. Cng c khi cc mi quan h s c a
& c
= b ln P P
(9-21)
ra di dng:
a

178

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Trong : a, b, c cc h s ny ph thuc vo nhit ng sut vi mi vt liu;


s bng 0 khi &P Pc = a .
Tch phn (9-21) khi = const, chng ta c biu thc ca ng cong t bin:

d P = b dt
c
P

(9-22)

Sau khi tch phn (9-22) vi iu kin =0 khi t=0, chng ta c c:


m
b

a

m

P =

tm

(9-23)

1
1+ c
Phng trnh (9-23) biu din nhng ng cong sau bin dng n gin v nhng
ng cong ny ng dng v hnh hc.
c quy lut do ng sut chng ta thay P t cng thc (9-23):
(t ) 0
=
+ P
E
E
V da vo cng thc (9-22). Sau tin hnh tch phn vi iu kin ban u
= (0) khi t=0.
Nhng phng trnh ca l thuyt cng c phc tp v vic s dng n vo nhng
bi ton t bin gp phi nhng kh khn ln v mt ton hc.
Trong : m =

9.5. L THUYT DI TRUYN.


Y.N.Rabotrov a ra biu thc lin h gia ng sut, bin dng v thi gian c
t

dng:

( ) = (t ) + k (t ) ( )d

(9-24)

Trong : () l hm s bin dng c trng bng biu ko ng tm vt liu;


(t) l hm s ng sut ph thuc vo thi gian; K(t-) l nhn (hoc li) ca phng
trnh tch phn; l bin s thi gian thay i t 0 n t.
i vi (t) th phng trnh (9-24) l phng trinhg tch phn VonTer loi hai.
Biu thc lin h gia ng sut, bin dng v thi gian trong cng thc (9-23) cho
php m t hon ton qu trnh t bin. Nu thi gian t nh th bin dng sau tc dng
= ( )
cng nh v lc :
Phng trnh (9-24) din t qu trnh sau tc dng, n cho ta dng ng cong
tng t, dng ng cong ( ) = .
Vit li phng trnh (9-24) vi (t):
t

(t ) = ( ) F(t ) ( )d

(9-25)

Trong F(t-) l gii thc ca k(t-).


Nhn k(t-) c th tm c theo phng trnh thc nghim ca hin tng sau tc
dng. i vi hin tng sau tc dng (=const), t phng trnh (9-24) chng ta c:
( ) = [1 + G (t )]
(9-26)

179

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Trong dng k hiu:

G (t ) = K (t )d
0

Bng cch kim tra t thc nghim, ngi ta thy phng trnh thi gian G(t) trong
biu thc (9-26) c dng di y l ph hp hn c: G (t ) = at
(9-27)
Trong : a, l nhng h s ph thuc vo nhit . Nh vy chng ta thy o
hm theo thi gian ca G(t) th s bng K(t): G (t ) = K (t )
Khi chng ta tha nhn dng ca phng trnh G(t) theo (9-27) th nhn (li) ca
phng trnh tch phn trn K(t-) c dng sau:
1
K (t ) = a (t )
(9-28)
Trong trng hp do n gin khi =const=(0).
T phng trnh (9-25), chng ta c:
(t ) = [1 R (t )] [ (0)]
t

Trong dng k hiu : R (t ) = F(t )d


0

Nu ng sut ko ban u (0 ) = [ (0 )] th phng trnh ca ng cong do ng


(t )
= t R (t )
sut c th vit di dng sau:
(0 )
L thuyt ca Y.N Rabotnov c dng rng ri hn c. N th hin nhiu mt ca
hin tng t bin v tng i ph hp vi s liu th nghim. Nhc im ca l thuyt
ny l i hi kin thc ton hc kh nhiu v vic tnh ton kh phc tp.
9.6. S DO NG SUT TRONG CC BU LNG.(ko- nn ng tm)
Nh ta thng thy l cn phi sit cc bu lng nhng mi ni trong cc ni hi
cho hi khi thot ra v sau mt thi gian nht nh, lc ko n hi lc ban u
khng gim xung qua mt thi hn no cho trc.
Chng ta s dng nhng mt bch tuyt i cng (xem bin dng rt nh khng
ng k) lc bin dng cc bu lng do ng sut ban u xut hin trong n gy ra v
gi tr bin dng ny l khng i. Ngi ta cho rng bin dng n hi khi t bin dn
dn chuyn sang do hu qu ca n l ng sut trong bu lng s gim i. Tht vy chng

(0 )
ta c:
y + P = + P =
= const
E
E
Ly vi phn ca phng trnh ny theo thi gian, chng ta nhn c:
1 d d P

+
=0
E dt
dt
B qua giai on t bin khng n nh v biu din tc bin dng t bin trong
giai on hai theo biu thc (9-1) P = a n , chng ta tm thy:
1 d

+ a n = 0
E dt
d
= Eadt
Hoc l:
n

Sau khi tch phn, chng ta c:

180

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

1
= Eat + C
(9-29)
(n 1) n 1
Hng s tch phn C c tm t iu kin =(0) khi t=0.
1
C=
(n 1) [0]n 1
Thay gi tr C vo biu thc (9-29) chng ta tm c gi tr ca ph thuc vo
(0)
(9-30)
thi gian t:
=
1
n 1 ( n 1)
1 + (n 1) Ea [0] t
Khi bit cc i lng a, E i vi mi vt liu nhit nht nh, chng ta c
th s dng cng thc (9-30). Gi tr ng sut trong bu lng sau mt thi gian no v
cn c vo s gim ng sut thi gian tin hnh sit cht thm bu lng cho gi
tr ng sut trong bu lng khng t hn gi tr ng sut cn thit phi c.
Bi v chng ta quan nim cc mt bch l khng bin i v khi tnh ton chng ta
b qua giai on t bin khng n nh ca bu lng nn li gii ch c tnh cht gn
ng.

9.7. XON THANH TRN.


Trong phn ny chng ta nghin cu hin tng t bin n nh i vi mt thanh
trn chu xon bi mt m men M. Bi ton ny c xt trong cc cng trnh ca N.M.
Beleeb, L.M.Katranov, N.N. Malinhine.
Chng ta cho rng gi thit v mt ct phng trong bi
y
ton xon min n hi vn cn ng vi bi ton xon
r
thanh trn trong iu kin t bin.
Trong trng hp ny bin dng gc (xem hnh 6.8,
x
r
chng 6) trn khong cch r k t tm s bng = r
R
(xem hnh 9.3), l gc xoay t i.
d
d
Lc ny tc bin dng gc l: & =
=r
dt
dt
Hnh 9.3: Xc
B qua giai on t bin khng n nh chng ta cho
rng tc bin dng trong giai on t bin n nh s l:
nh
n
& = a r
(9-31)
Ch nhng gi tr ca cc h s a, n khc vi nhng gi tr trong cc biu thc
P = a n (trong ko nn ng tm).
d
T cc biu thc ca chng ta c c: a n = r
dt
1

Vy :

1 d n n
r
=
a dt
1

1 d n
& =
Chng ta k hiu:
a dt
Biu thc tnh gi tri ng sut tip c tnh:

181

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

(9-32)

= & r n
iu kin cn bng ni lc v ngoi lc vi bi ton xon l:

(9-33)

M = 2 r 2dr

(9-34)

Chng ta a gi tr theo biu thc (9-33) vo (9-34), chng ta c:


R

M = 2 r

2+

1
n

(9-35)

dr

Chng ta k hiu:

2 r

2+

1
n

2n
dr =
R
3n + 1

(3 n +1)
n

= Jn

M
(9-36)
Jn
a i lng ny vo cng thc (9-33), chng ta c:
1
M
= rn
(9-37)
Jn
Nh thy t cng thc (9-37) s phn b ng sut tip trn mt ct ca trc trn
trong iu kin t bin l khng tuyn tnh nh trong bi ton n hi. Hu qu ca hin
tng t bin l lm cho s phn b ng sut trn mt ct ngang c u n hn (hnh
9.4).
Da theo cng thc (9-32) v (9-36) c th xc
r
nh tc bin dng gc xon tng i ca trc l:
Trn c s (9-35), chng ta c:

1 d n M
a dt = J
n

n hi
n

M
d
& =
= a
dt
Jn
Sau khi tch phn theo t chng ta nhn c biu
thc tnh ton i vi gc xon tng i:
n

t bin

Hnh 9.4: Phn b ng


sut theo bn knh

M
= a t + C
Jn
M
Hng s C c tm t iu kin: =n hi=
, khi t=0
GJ P
n

M
M
=
+ a t
GJ P
Jn
Nh vy gc xon tng i ca trc tng dn theo thi gian.
xt hin tng t bin khng n nh ca thanh trn xon bi m men xon
khng i cn phi thay biu thc (9-31) i vi tc bin dng bng biu thc tng
1 d

+ B(t ) n = r
ng (9-9), lc chng ta c:
Q dt

182

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

2h

Trong l mt hm s thi gian cha bit.


B sung vo phng trnh iu kin (9-34), chng ta s nhn c nhng
phng trnh cn thit xc nh v khi t bin khng n nh. Bi ton ny c th
gii bng s.
y
9.8. BI TON UN.
Chng ta hy xt hin tng t bin n nh i vi
nhng dm chu un m mt ct ngang ca chng c hai
b(y
trc i xng. M men un tc dng trong mt phng yz
)
x
z
(xem hnh 9.5).
Trong nhng dm m chiu di ca n ln hn cc
chiu di khc ca mt ct ngang rt nhiu th ng sut
tip xut hin trong dm rt nh c th b qua c so
vi gi tr ng sut php do m men un gy nn. iu
Hnh 9.5: Mt ct
ny cng ging nh trong cc bi ton un trong lnh vc
ngang khi un
n hi.
Khi tnh ton giai on t bin n nh, ngi ta tha nhn rng qua mt giai on
no sau khi chu ti, tc bin dng v ng sut khng thay i.
Chng ta k hiu chiu rng ca mt ct ngang b(y), chiu cao ti a l 2h. Chng
ta hy xt trng hp un thun tu. Gi thit v mt ct phng vn c s dng trong
bi ton t bin (iu ny c kim nghim bi nhng s liu v thc nghim).
Trn c s ca gi thit ny, bin dng t i ca th dc cch lp trung ho mt
y
on l y c tnh bi:
=

l bn knh cong ca trc dm.


Khi quy lut t bin trong thi k n nh, chng ta s dng dng sau y: P = a n
B qua phn bin dng n hi, chng ta c:
d 1
a n = y
dt
1

1 d 1 n
=
a dt

T y:

1 d 1 n
=
Chng ta k hiu:
a dt
Biu thc i vi ng sut chng ta vit di dng:

(9-38)

1
n

= y
T iu kin cn bng m men ni lc v ngoi lc chng ta c:
h

M = 2 b( y)ydy = 2 b( y) y
h

Chng ta k hiu:

J n = 2 b( y)y

1+

1
n

1+

1
n

dy

dy

183

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

(9-39)
(9-40)

M
(9-41)
Jn
Biu thc (9-39) by gi c vit di dng mi nh (9-41):
1
M n
= y
(9-42)
Jn
T (9-42) chng ta thy s phn b ng sut php theo chiu cao ca mt ct theo
quy lut phi tuyn (xem hnh 9.6).
i vi mt ct ngang l hnh ch nht c b rng l b v chiu cao l 2h:
1
h
1+
2nb
2n + 1
J n = 2b y n dy =
h
2n + 1
n
0
y
Trn c s (9-42), chng ta c:
=

Cui cng c:

2n + 1 y n
(9-43)
=
2 n +1
2nb
h n
ng sut php cc i khi t bin i vi trng
hp trc un ca dm c mt ct hnh ch nht l:

dh
th

2n + 1 M
2 n + 1 6M

(9-44)
2 =

2
2n bh
3n b(2h )
Hnh 9.6: S phn b
Bi v n>1 nn ng sut cc i nh hn
ng sut php theo
6M/b(2h)2 l gi tr ng sut trong trng hp n hi chiu cao ca mt ct
vi cc iu kin tng t.
theo quy lut phi tuyn
By gi chng ta tin hnh xc nh vng ca
1 d2y
dm. i vi vng ca dm chng ta s dng biu thc gn ng: = 2
dz
Ly vi phn theo thi gian, chng ta vit:
d 1 d 2 dy
=
(9-45)

dt dz 2 dt
T phng trinh (9-38) v (9-41), chng ta c:

M
d 1
= a
dt
Jn
a biu thc ny vo (9-45), chng ta c:

M
d 2 dy

(9-46)
= a
2
dz dt
Jn
Phng trnh (9-46) cho php xc nh tc pht trin vng v t c th
tnh c vng khi t bin n nh cng nh gi tr ca n sau khong thi gian t no
. c vng ton b cn phi b sung vo i lng vng n hi.
Khi un thun tu th M=const cho nn tch phn (9-46) theo z chng ta c:
n

M z2
dy
= d + C1 z + C 2
dt
Jn 2
184

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

(9-47)

Trong C1v C2 l nhng hng s tch phn. Nhng iu kin bin ca chng l:
dy
khi z=0
=0
dt
d dy d dy
l
khi z =
= =0
dt dt dz dt
2
Trong : l-l chiu di ca dm.
C1 v C2 theo nhng iu kin trn s c nhng gi tr sau:
n

al M
C1 = ; C2=0
2 Jn
Tch phn biu thc (9-47) v thay cc hng s vo, chng ta s xc nh c
vng theo thi gian t. vng ln nht khi:
n

l2 M
(9-48)
y max = a t + C 3
8 Jn
Hng s C3 th hin gi tr vng n hi khi t=0. Do vng ln nht sau
n

Ml 2 l 2 M
y max =
a t
(9-49)
thi gian t s l:
8EJ 8 J n
i vi nhng dm chu un bi lc thng gc vi trc thanh th m men M l hm
s ca l. a gi tr m men vo phng trnh (9-46) tch phn xc nh cc hng s tch
phn t nhng iu kin bin v lc c th nhn c cc biu thc tnh vng ca
dm trong nhng trng hp khc nhau. V nh i vi dm t trn hai gi ta t do v
P
chu ti trng l lc tp trung P t ti gia dm ( M = z ), th vng cc i sau thi
2
3
n+2
Pl
al
Pn
y max =

t
gian t l:
48EJ (n + 2)2 2( n +1) J nn
Tng t nh vy chng ta c th nhn c nhng gi tr vng i vi cc
dm c nhng lin kt khc nhau v chu ti khc nhau.
9.9. T BIN CA CNH TUC BIN.
Chng ta xt hin tng t bin ca cnh tuc bin c mt ct thay i chu lc li
tm (xem hnh 9.7). Bi ton ny c V.I. Pozenly nghin cu. T bin cnh tuc bin c
k n s un c N.N. Malinhine nghin cu.
P
t trng cho quy lut t bin, ngi ta s
dng biu thc (9-18): & = B(t ) n
dz
K hiu V l dch chuyn ca mt phn t ca
b
cnh tuc bin theo phng z, lc c th vit:
z
dV
n
(9-50)
= &P = B(t )
dz
a
V t ta c :
Tm
z
quay
(9-51)
V = B(t ) n (z )d
Hnh 9.7:u cnh tuc
0
bin
y l bin s tch phn.
185

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

Ta tch phn (9-51) theo thi gian, chng ta c biu thc i vi dch chuyn l:
z

V = (t ) n (z )d

(9-52)

Phng trnh cn bng ca phn t cnh dz c dng:

d(P ) = F 2 (a + z )dz
(9-53)
g
Trong : F=F(z) l din tch ca mt ct thay i; a-l khong cch ca mp trong
cnh tuc bin n trc quay (xem hnh 9.7); z- l khong cch mt ang tnh n mp
trong; -l tc gc; /g- l khi lng ca vt th.
Trn c s cng thc (9-53) chng ta tnh ng sut gn im t lc ly tm P:
l
P 2
(9-54)
= +
F( )(a + )d
F g F o
Thay biu thc (9-54) vo (9-52) chng ta c biu thc i vi chuyn v. Chuyn
n

v ca cnh tuc bin s l:

J( )
l P +
g
d
V(l ) = (t )
F

(9-55)

Trong k hiu:

J ( ) = F( )(a + )d
z

i vi trng hp cnh tuc bin c mt ct i xng th cng thc (9-55) s rt


n gin.

CU HI T HC
9.1. Gii thiu tm tt cc thuyt c bn v t bin.
9.2. S khc nhau ca cc thuyt t bin bit ?
9.3. Bi ton ko (nn) ng tm.
9.4. Bi ton xon.
9.5. Bi ton un.
9.6. Bi ton i vi cnh tuc bin.
9.7. S khc nhau v phn b ng sut trong n hi v t bin. Nhn xt ?

---E---

186

Ti liu ny c lu tr ti http://tailieuxd.com/

TI LIU THAM KHO


1.Bi Trng Lu, Nguyn Y T
Sc bn vt liu (tp 1, 2)
Nh xut bn i hc v Trung hc chuyn nghip H ni,1964.
2. L Quang Minh, Nguyn Vn Vung
Sc bn vt liu (tp 1, 2, 3). Nh xut bn Gio dc, 1997.
3. L Ngc Hng
Sc bn vt liu. Nh xut bn khoa hc v k thut H ni, 2000.
4. Phan k Phng, ng Vit Cng
L thuyt do v t bin. Nh xut bn Gio dc, 1997.
5.L.M KacHarop (Ngi dch: L Minh Khanh v Ng Thnh Phong)
C s l thuyt do
Nh xut bn i hc v Trung hc chuyn nghipH ni, 1987.
6. V nh C
Vt l cht rn
Nh xut bn khoa hc v k thut H ni, 1997.
7. Nguyn Vn Vng.
L thuyt n hi ng dng. Nh xut bn Gio dc,1999.
8. Nguyn Xun Lu
L thuyt n hi. Nh xut bn giao thng vn ti, 2002.
9. L Cng Trung
n hi ng dng. Nh xut bn khoa hc v k thut H ni, 1999.
10.X.P.Timosenko, X.Voinopski-Krige. Cc Ngi dch: Phm Hng Giang, V Thnh
Hi, Nghuyn Khi, on Hu Quang
Tm v v. Nh xut bn khoa hc v k thut H ni, 1971.
11.N.I. Beukhop (Ngi dch: Phan Ngc Chu)
C s l thuyt n hi
L thuyt t bin
Nh xut bn i hc v Trung hc chuyn nghip H ni, 1978.
12. o Huy Bch
L thuyt qu trnh n do. Nh xut bn i hc Quc gia H n, 1999.
------

272
Ti liu ny c lu tr
ti http://tailieuxd.com/

273
Ti liu ny c lu tr
ti http://tailieuxd.com/

You might also like