1

Biznis etika
za MSP sektor

KNJIGA GRAFIKIH STANDARDA

Biznis etika za MSP sektor

Biznis etika za MSP sektor

Sadraj:
Uvod u biznis etiku .................................................................................................................................................................. 3
ta je biznis etika? ................................................................................................................................................................... 3
Definisanje drutveno odgovornog poslovanja i njegova uloga i znaaj .......................................................... 4
Biznis etika i zakonska regulativa ....................................................................................................................................... 5
Moe li preduzee biti moralno odgovorno?................................................................................................................. 6
Zatita ivotne sredine kao dimenzija drutveno odgovornog poslovanja ...................................................... 7
ansa u zelenim radnim mjestima................................................................................................................................... 8
ta je socijalno preduzetnitvo?....................................................................................................................................... 10
Uloga socijalnih preduzetnika .......................................................................................................................................... 10
Etika odluka i etika dilema.............................................................................................................................................. 11
ta je menadment biznis etike?...................................................................................................................................... 12
Marketing, etika i moral....................................................................................................................................................... 13
Uticaj interesnih strana ....................................................................................................................................................... 14
Etika pitanja u odnosu kompanija zaposleni ......................................................................................................... 16
Potroa (klijent) i biznis etika .......................................................................................................................................... 16
Dobavljai i konkurenti i biznis etika .............................................................................................................................. 17
Mobing ..................................................................................................................................................................................... 17
Kako sainiti i sprovesti etiki kodeks ........................................................................................................................... 22

Biznis etika za MSP sektor

Uvod u biznis etiku

Posmatranje odnosa izmeu poslovanja i etike moe se proiriti na sam nain rada, na korienje
ekonomskih i prirodnih resursa, na upravljanje preduzeem, vlasnike odnose, odnos prema
zaposlenima, kvalitet rada, odnos prema lokalnoj zajednici, religiji, dravi, prirodnom okruenju. Zbog
toga se esto govori o potrebi uvoenja etikog kodeksa u principe poslovanja, rada i upravljanja u
svim preduzeima. Tu se jo javlja dilema o tome da li je poslovna etika stvar line savjesti direktora,
menadera, slubenika ili je to rezultat zajednikog i kolektivnog morala neke grupe, zajednice, sredine,
drutva.
U ovim vremenima, oznaenim kao doba globalizacije, ova dva konfrontirana stava o odnosu izmeu
poslovanja i etike dobijaju sve vie na znaaju i trae to potpuniji odgovor, koji e biti obogaen
svestranijim multidisciplinarnim istraivanjem. ini se da je danas ovo pitanje ponovo aktuelizovano
i postaje nezaobilazno, kako u nerazvijenim i tranzicionim zemljama, tako i u onim najrazvijenim
ekonomijama i socioekonomskim prostorima.

ta je biznis etika?
U uobiajenoj upotrebi, termini etika i moral esto su korieni u istom smislu. U veini sluajeva, to je
vjerovatno i ispravno rei, jer ovakav nain upotrebe navedenih termina ne istie neke vee probleme
u komunikaciji i razumijevanju stvari o poslovnoj etici. Meutim, u namjeri da razjasnimo neke
argumente, mnogi akademski autori su istakli razlike izmeu ova dva pojma. Dakle, razgraniavanje u
znaenju pojmova etike i morala sigurno ima dosta poreenja I, slijedei ono to osjeamo, najbolji je
nain da ih odvojimo.

Biznis etika za MSP sektor

Moral se tie normi, vrijednosti i vjerovanja ugraenih u drutvenim procesima koji definiu dobro i
loe za pojedinca ili drutvo.
Pojam etike vee se za uenje morala i za skup razloga kojima se objanjavaju specifina pravila i
principi koji determiniu dobro i loe za datu situaciju. Ova pravila i principi se zovu etike teorije.
Etika podrazumijeva procjenu i primjenu moralnih vrijednosti koje drutvo ili kultura prihvataju kao
svoje norme. Predloiti da pojedinci definiu sopstvene standarde ponaanja znai zalagati se za
moralnu anarhiju. Izvjesno zadovoljstvo moe se izvui iz pridravanja linog kodeksa ponaanja, ali
krenje tog kodeksa ne mora automatski da otvori ozbiljna etika pitanja.
Etiko ponaanje se, uglavnom, oslanja na dobar karakter. Iako dobro vaspitanje moe da prui neku
vrstu moralnog kompasa koji moe da pomogne individui da odredi pravi smjer, a zatim prati put
odluke da se uradi prava stvar, onda to nije jedini faktor koji odreuje etiko ponaanje. Obrazovni
programi poslovne etike mogu dati oblik i razvoj etikih vrijednosti i ponaanja mladih.
Kompleksnost dananjeg drutva namee potrebu za dodatnim uputstvima pojedincima. Njima treba
pomoi da prepoznaju etike dileme koje e se, vjerovatno, pojaviti u njihovom poslu, kao i pravila,
zakon i norme koji se primjenjuju u tom kontekstu. Na taj nain oni mogu da usvoje strategije i koriste
ih kako bi doli do najboljih odluka.

Definisanje drutveno odgovornog poslovanja i njegova uloga i znaaj

Drutveno odgovorno poslovanje je koncept u kojem poslovni subjekt odluuje i na dobrovoljnoj osnovi

Biznis etika za MSP sektor

doprinosi boljem drutvu i istijoj ivotnoj okolini u saradnji sa ostalim stejkholderima. Drutveno
odgovorno poslovanje treba tretirati kao investiciju, a ne kao troak. Nijedan biznis, veliki ili mali,
nije odvojen od drutvenog ambijenta u kome posluje. Uspjeh ili neuspjeh jednog, umnogome je
odreen uspjehom ili neuspjehom onog drugog.
Ljudi su istinski zainteresovani za to na koji se nain preduzee ophodi prema njima, ivotnoj sredini
i drutvu uopte. Ipak, nije dovoljno samo formalno objaviti svoju posveenost, jer prazne rijei bude
sumnjiavost. Potrebno je demonstrirati svoju predanost i pokazati da je ona stvarna i da donosi
stvarne rezultate. To znai identifikovanje onih postupaka i akcija koji mogu donijeti dobrobit osnovnoj
djelatnosti preduzea i drutvu u cjelini, kao i komuniciranje i permanentni dijalog o njima.

Biznis etika i zakonska regulativa

Definiui biznis etiku kroz termine dobro i loe, moe se istai i pitanje podudaranja, odnosno
nepodudaranja sa zakonom. Naravno, i zakon je definisan time ta je dobro, a ta loe, i zato i postoji
preklapanje biznis etike i zakona. Naime, zakon je u biti institucionalizacija etike u specifine pravno
socijalne norme, propise, zabrane. Meutim, ova dva pojma nijesu ekvivalentna. Moda najbolji nain
za shvatanje reenog iskazan je na sljedeoj slici.

Etika

Zakon

Biznis etika za MSP sektor

Moe se rei da je u ovom sluaju zakon definisan kao minimalno prihvatljivi standardi ponaanja.
Meutim, mnoga pravila pod znakom pitanja, bilo u biznisu ili u nekoj drugoj oblasti, nijesu eksplicitno
propisana zakonom. Slino tome, moe se gledati na propise koji su obuhvaeni zakonom, ali nijesu u
skladu ili se ne tiu etike. U skladu sa ovim, moe se rei da biznis etika poinje tamo gdje se zakon
zavrava.

Moe li preduzee biti moralno odgovorno?

Da li je preduzee samo skupina individua koje rade pod jednim krovom, ili je preduzee ujedno i pravni i
moralni entitet? Moe li preduzee uopte i pretpostaviti postupke dobrog i loeg?
Prvi argument nam istie da, osim to zaposleni u preduzeu imaju odgovornost za individualne odluke
koje donesu, takoe, i korporacija ima odreenu strukturu na osnovu koje se posluje po unaprijed
utvrenim ciljevima.
Drugi argument se odnosi na podrku moralne dimenzije drutvene odgovornosti koja je, u stvari, ne
samo ve pomenuta struktura donoenja odluka, ve je rije o manifestu uvjerenja i vrijednosti koji se
istiu kao dobro i loe u korporaciji i njenom djelovanju, nazvanom organizaciona kultura.
Poslovne organizacije ulau poprilinu koliinu energije u pokuaj da izgrade imid uzornih lanova
zajednice, te da se ponaaju u skladu sa opteprihvaenim etikim naelima. Biti drutveno odgovoran
zasigurno nije jedinstven zadatak, s obzirom na to da je cilj dvosmislen i kompleksan. ini se kako
u dananjem drutvu ne postoji opti konsenzus oko toga to je dobro, a to je loe. U isto vrijeme,
raste neslaganje oko brojnih spornih pitanja (poput ouvanja prirode). U doba masovne komunikacije

Biznis etika za MSP sektor

i medijskog aktivizma, dramatizacija drutvenih problema sve vie dobija na snazi.

Kod opisivanja tekih moralnih pitanja obino se ne moe jedinstveno ukazati ta je dobro, a ta loe.
Budui da drutvena oekivanja prema svijetu biznisa ukljuuju brojna ekonomska i drutvena pitanja,
konana odluka esto trai zamjenu jedne vrste odgovornosti drugom. Okolnosti ponekad dovode
do situacija kada je izbor izmeu nepoeljnih alternativa neminovan.
Dakle, u situaciji mjerenja trokova menadment se moe odluiti za politiku otputanja nedavno
zaposlenih radnika (koji sluajno mogu biti pripadnici manjina), i na taj nain nagraditi dugogodinje
stalne zaposlene za njihovu lojalnost ili, pak, otpustiti radnike sa veim radnim staom prema politici
jednake mogunosti svima.
Klju problema razvoja efikasnog drutveno odgovornog korporativnog stava pronalazimo u odluci o
tome trebamo li se prilikom rjeavanja etikih problema koristiti sistematski usmjerenim pristupom ili
pristupom usmjerenim na posrednika.

Zatita ivotne sredine kao dimenzija drutveno odgovornog poslovanja

Pojam drutveno odgovornog poslovanja obuhvata i protee se na integrisanje preduzea u okruenje u
kojem posluje. Preduzea doprinose lokalnim zajednicama kroz osiguranje radnih mjesta i plaanje poreza.
Sa druge strane, preduzea zavise od zdravstvenog stanja radne snage, stabilnosti i prosperiteta zajednice
u kojoj rade, zainteresovana su za znanje i vjetine lokalne radne snage, a esto su im i klijenti iz okruenja.
Stoga, vrlo je vaan ugled preduzea kao proizvoaa i poslodavca, ali i kao aktera na lokalnoj sceni.
Mnoga preduzea su, stoga, ukljuena u ivot lokalne zajednice osiguravajui prekvalifikaciju ili

Biznis etika za MSP sektor

dokvalifikaciju, pomaui u ouvanju zatite ivotne sredine, zapoljavanjem ljudi sa invaliditetom,

partnerstvom sa zajednicom, sponzorisanjem lokalnih sportskih klubova, kulturnih manifestacija i sl.
Odgovorna praksa u sferi zatite ivotne sredine odnosi se, uglavnom, na upravljanje prirodnim
resursima koji se upotrebljavaju u proizvodnji. Zatita ivotne sredine predstavlja jedan od goruih
globalnih problema, a uticaj na ivotnu sredinu imaju sva preduzea, bez obzira na veliinu. Energetska
efikasnost je sinonim za ekonomsku efikasnost, jer ona omoguava efikasniju upotrebu resursa, a
samim tim smanjuje i trokove. Otud je pitanje zatite ivotne sredine i rad u ovoj oblasti jedna od
kljunih aktivnosti za poboljanje produktivnosti i konkurentnosti.

ansa u zelenim radnim mjestima

Obezbjeivanje dovoljne koliine bezbjedne hrane za ovjeanstvo i zatita ivotne sredine
predstavljaju dva velika izazova 21. vijeka. Usljed sve progresivnije globalizacije, cjelokupna svjetska
populacija suoena je sa problemima koji su, u najveoj mjeri, posljedica ovjekovih aktivnosti i elje za
profitom, viim standardom i boljim kvalitetom ivota. Sa druge strane, proizvodnja hrane je jo jedna
tema o kojoj se jako mnogo diskutuje sa jasnim smjernicama u pravcu razvijanja tehnologija koje nee
dodatno zagaivati ivotnu sredinu, a koje e obezbijediti kvalitetnu i bezbjednu hranu za postojee
stanovnitvo i sve masovnije budue generacije.
Klimatske promjene, ekonomska i energetska kriza, i svi prethodno pomenuti problemi, nameu
potrebu za korjenitim drutvenoekonomskim promjenama u gradovima 21. Vijeka, i to u pravcu
podsticanja takozvane zelene ekonomije.
Koncept zelene ekonomije podrazumijeva iroko korienje obnovljivih izvora energije, poveanje

Biznis etika za MSP sektor

broja radnih mjesta i investicija u takozvanim zelenim granama industrije.

Zelena ekonomija definie se kao ona koja emituje malo ugljenika i ostalih tetnih materija za ivotnu
sredinu, efikasno koristi prirodne resurse. Zelena ekonomija je, u stvari, ona koja stvara velike anse za
odrivi razvoj, to podrazumijeva poveanje dohotka, smanjenje siromatva i unapreenje kvaliteta
ivota. Zelena ekonomija, posebno obnovljiva energija, od kljunog je znaaja i za smanjenje siromatva,
posebno znaajnog problema zemalja u razvoju.
U naim uslovima, kad mnogi kolovani mladi ljudi ne mogu nai zaposlenje u svojim zanimanjima za
koja su kolovani, zelena radna mjesta mogu da se otvaraju na osnovu razvoja zelene ekonomije oko
tzv. primarnog sektora privrede: poljoprivrede, umarstva, vodoprivrede i turizma. Zelenim turizmom
i proizvodnjom ekoloki zdrave hrane postie se otvaranje novih radnih mjesta u podrujima gdje je,
zaista, teko otvoriti novo radno mjesto, kao to su seoska podruja, umske i planinske oblasti, ime
se, ujedno, podie svijest o potrebi ouvanja i unapreenja ivotne sredine.
Ono to je najvanije je to da ista energija, zelena radna mjesta, ekonomska konkurentnost i investicije
u obnovljive izvore energije donose korist svima nama. Vano je zapamtiti da svaka zemlja mora da
usvoji sopstveni pristup zelenoj ekonomiji u skladu sa onim to su njene razvojne perspektive i specifini
uslovi. Zelena ekonomija nije zamjena za odrivi razvoj, ve njegov sastavni dio.

Biznis etika za MSP sektor

10

ta je socijalno preduzetnitvo?
Socijalna preduzea su privatne organizacije koje ne posluju radi ostvarivanja profita (not-for profit), a
pruaju robu ili usluge koje su direktno povezane sa njihovim eksplicitnim ciljem da rade za dobrobit
zajednice. Ona se oslanjaju na kolektivnu dinamiku koju stvara nekoliko vrsta stejkholdera koji su u
njihovim upravljakim tijelima i koji visoko vrednuju autonomiju ovih preduzea i snose ekonomske
rizike povezane sa njihovom djelatnou.
Kljuna fraza ovdje je ne posluju radi profita (notforprofit), to, meutim, nije isto to i nedobitna
organizacija (nonprofit). Socijalna preduzea imaju za cilj stvaranje profita ona na taj nain
obezbjeuju svoju finansijsku odrivost, ali ne postoje prvenstveno radi finansijske dobiti, ve radi
neke socijalne misije.
Neophodno je stvaranje svijesti o biznis etici u poslu, njenom dalekosenom znaaju i koristima
za kompaniju, pojedinca i cijelo drutvo. To moemo postii intenzivnom obukom, promocijom
odgovornosti i morala, boljom i kompletnijom zakonskom regulativom i veom inicijativom institucija
i drave.

Uloga socijalnih preduzetnika

Uloga socijalnih preduzetnika je da sa ogranienim sredstvima ostvare zacrtani cilj. Socijalni preduzetnici
najbolje funkcioniu i daju najbolje rezultate u situaciji kada stvaraju nove oblike socijalnih usluga.
Najprije pokrivaju one djelove trita na koje su tradicionalni preduzetnici zaboravili, ili, pak, smatraju
da ti djelovi nijesu dovoljno profitabilni.

11

Biznis etika za MSP sektor

Socijalni preduzetnici pomau u rjeavanju znaajnih drutvenih problema, u emu se ogleda jedna od
njihovih znaajnih uloga. Meutim, od kljunog je znaaja njihov odnos sa okruenjem.
Socijalni preduzetnici mogu da utiu na smanjenje siromatva i gladi na vie naina i na razliitim
nivoima jedne zemlje. Na makro nivou socijalni preduzetnici mogu uticati na formulisanje politike
i njenu implemenaciju; na biznis nivou mogu iskoristiti biznis vjetine kako bi rijeili drutvene
probleme; na lokalnom nivou mogu pomoi u rjeavanju specifinih lokalnih problema.
Socijalni preduzetnici postaju potreba, naroito iz razloga to u drutvu, veoma esto, postoji jaz
izmeu onih koji ive na granici siromatva i onih koji vode bogat ivot. Socijalnim preduzetnicima
je obino ciljna grupa onaj sloj drutva koji je zapostavljen i u velikom broju sluajeva predstavlja
problem. Iz tog razloga je uloga socijalnih preduzetnika toliko bitna.
Posao saocijalnog preduzetnika je da prepozna kada dio drutva ne funkcionie i da rijei taj
problem mijenjajui sistem, irei rjeenja, ubjeujui cijelo drutvo da napravi novi pomak. Socijalni
preduzetnik ne eli samo uhvatiti ribu i nauiti kako se ona hvata. Socijalni preduzetnik nee stati dok
ne napravi revoluciju u industriji. Identifikujui i rjeavajui veliki broj problema zahtijeva prisustvo
socijalnih preduzetnika jer samo preduzetnici imaju stav da se posvete viziji neprekidnog truda dok ne
transformiu cjelokupan sistem.

Etika odluka i etika dilema

Dva pojma, etika i dilema, nuno je objasniti, zapravo, protumaiti njihova pojedinana znaenja da
bismo razumjeli sintagmu etike dileme; kakva se oekuju ponaanja, odnosno koje funkcije menaderi
moraju posjedovati u poslovanju da bi postizali uspjehe i s kojim dilemama u tim procesima se susreu.

Biznis etika za MSP sektor

12

Etika dilema u poslovanju podrazumijeva, na primjer, da u jednoj organizaciji postoji sukobljenost

izmeu finansijskog poslovanja trokova, prihoda i profita i drutvenog funkcionisanja organizacije,
tj. onoga to se smatra ispravnim djelovanjem. Sa stanovita poslovne etike, osnovne vrijednosti
organizacije sadrane su u najvanijim komponentama odgovornog poslovanja: povjerenju,
odgovornosti, integritetu, otvorenosti u komunikaciji, ugledu. S ovim korespondiraju i najvanije
poslovne vrijednosti kao to su: kvalitet, dobro upravljanje, inovativnost, efikasnost, usmjerenost ka
korisniku, profitabilnost. Usklaivanje poslovnih i etikih vrijednosti uvijek podrazumijeva odgovorno
profesionalno ponaanje, uvijek u cjelini zasnovano na primjeni osnovnih optih etikih principa.
Donoenje etikih odluka ne znai samo primjenu vrijednosti na svakodnevana pitanja. Ono to
predstavlja najvei izazov je situacija u kojoj se dvije ili vie vrijednosti nau nasuprot jedna drugoj, a
mi moramo da odluimo koja e da prevlada.

ta je menadment biznis etike?

Menadment ima zadatak da vodi preduzee na nain koji obezbjeuje potovanje okruenja, zbog
ekonomskog uspjeha i vladanja u skladu sa etikim standardima: propisanim normama (zakonima) i
moralnim normama (nepisanim pravilima ponaanja). Uspjean i etian menadment su sinonimi.
Postoji nekoliko korisnih predloga ta preduzea mogu da uine radi sprovoenja etikog
ponaanja, a to su:

Ponaajte se etiki,
Provjerite ljude koje zapoljavate,

Biznis etika za MSP sektor

13

Razvijte etiki kodeks koji ima smisla,

Organizujte etiku obuku,
Podstaknite etino ponaanje,
Stvorite mjesta, jedinice i druge strukturalne mehanizme koji se bave etikom.

Istie se da etiko ponaanje u poslovnim organizacijama predstavlja kompleksan problem sa izraenim

individualnim i situacionim dimenzijama. Sprovoenje etinog ponaanja u poslovnim organizacijama
je mogue, ali taj zadatak nije nimalo lak.

Marketing, etika i moral

Marketing moe da nas zadovolji na mnogo naina, ali nam na neki nain i smeta. To nam potvruje
sukob izmeu razliitih skupova vrijednosti i normi uloga takmienja, udnje, identiteta, pohlepe i
straha u naem drutvu, zatim vrijednosti koje se odnose na izvjesnost, pouzdanost u kvalitet, sukob
izmeu elja da imamo usluge i proizvode koji su laki i udobni za korienje i u koje moemo imati
povjerenja, i elje da ti proizvodi i usluge ne budu preskupi. Znai, govoriti o marketingu isto je to i
raspravljati o moralnom konfliktu.
Veliki broj incidenata u marketingu, poput lanog oglasa, zbunjujue ambalae, problematinog
ponaanja u prodaji, manipulacije, korupcije, zagaivanja, doveo je u pitanje prihvatljivost i korisnost
nekih marketinkih aktivnosti za drutvo. Pitanja o tome to je u praksi marketinga prihvatljivo za
drutvo, a to ne, koje su obaveze strunjaka za marketing prema drutvu, sve su to teme iz podruja
etike i drutvene odgovornosti marketinga.

Biznis etika za MSP sektor

14

Etika u istraivanju marketinga je skup naela i smjernica koje reguliu cjelokupni proces istraivanja,
od njegovog ugovaranja, preko sprovoenja samog istraivanja do prezentacije rezultata i postupanja
sa dobijenim podacima. Samo jasna istraivaka etika, kao i njena dosljedna i nedvosmislena primjena,
omoguavaju povjerenje javnosti u istraivanje trita i ispitivanje javnog mnjenja, kao i u subjekte
koji ih sprovode. Etika ini moralni okvir u kojem ljudi procjenjuju ta je pravedno u odnosu prema
drugima. Ponekad ono sto je pravedno ili prihvatljivo za jednu osobu, ne mora biti i za drugu.

Uticaj interesnih strana

Stejkholder u organizaciji je bilo koja grupa ili individua koja moe uticati, ili na koju utie, postignuto
od strane ciljeva organizacije.
Na sljedeoj slici su prikazani interesi svake od zainteresovanih strana u jednoj kompaniji.

Biznis etika za MSP sektor

15

Stejkholder

Interes u organizaciji

Akcionari

- Rast cijene akcija

- Prihod od dividende

Zaposleni

- Stabilna zaposlenost sa zadovoljavajuim naknadama za rad

- Bezbjedno i ugodno radno okruenje

Potroai / Korisnici

- Fer razmjena proizvod ili usluga sa prihvatljivom vrijednou i

kvalitetom za datu cijenu
- Sigurni i pouzdani proizvodi

Dobavljai

- Isplata u trenutku dostave robe

- Uestale porudbe sa prihvatljivim profitom

Posrednici

- Tane isporuke kvalitetnih proizvoda na vrijeme i po pristupanoj cijeni

- Sigurni i pouzdani proizvodi

Vlada

- Plaanje poreza
- Postupanje u skladu sa svim relevantnim zakonimaim zakonima

Kreditori

- Redovno plaanje duga po predvienom planu

- Plaanje i osnove i kamate

Drutvo

- Zaposlenje lokalnih rezidenata

- Ekonomski rast
- Zatita drutvenog okruenja

Biznis etika za MSP sektor

16

Etika pitanja u odnosu kompanija zaposleni

Neetiki odnos izmeu preduzea i zaposlenih pretpostavlja da su njihovi odnosi meusobno
suprotstavljeni, pa se moe naii na dvije bipolarne situacije: preduzee protiv zaposlenog i zaposleni
protiv preduzea.
Preduzea mogu preduzimati razne oblike pritisaka na svoje zaposlene. Glavni motiv za takvo ponaanje
preduzea je elja za brzom zaradom. Rije je o preduzeima koja svoj uspjeh temelje na kratkoronim
strategijama, koje imaju najvee izglede za uspjeh u nerazvijenim zemljama.

Potroa (klijent) i biznis etika

Na poetku osamdesetih godina promijenila se dominantna sila u odnosu prodavac potroa. Glavnu
rije nemaju vie prodavci ve potroai. Oni su sada oni koji kau dobavljaima kada i u kakvom obliku
neto ele i obino diktiraju uslove plaanja.
Kupci, koji su u periodu nedostatka proizvoda, a posebno izbora, bili u nepovoljnoj poziciji, sa pojavom
novih konkurenata i veom produkcijom dobili su priliku da biraju. Sada kada imaju izbor, poinju
mijenjati svoje navike, zahtjeve i polako postavljati uslove za kupovinu robe koja vie nije u izrazito
malim koliinama. Kupci, pojedinci ili preduzea, zahtijevaju od proizvoaa, odnosno od dobavljaa,
proizvode i usluge prilagoene svojim potrebama i zahtjevima.

17

Biznis etika za MSP sektor

Dobavljai i konkurenti i biznis etika

Konkurentska snaga dobavljaa jedna je od kljunih konkurentskih sila. Dobavljai znatno utiu na
konkurentski poloaj onih koje snabdijevaju. Kvalitetom svojih materijala i sirovina koje nude, cijenom
i pridravanjem dogovorenih rokova isporuke, dobavljai direktno utiu na odvijanje proizvodnog
procesa i kvaliteta finalnog proizvoda svojih snabdjevaa, a samim tim i na njegovu prodajnu cijenu.
Dobavljai su interpretirani u smislu interesne strane, vani su sa uspjeh kompanije, jer e sirovi materijali
odrediti konaan kvalitet i cijenu proizvoda. Zauzvrat, kompanija je potroa dobavljaa i prema tome
je vana za uspjeh i preivljavanje dobavljaa. Kada kompanija tretira dobavljaa kao vrijednog lana
mree interesnih strana, a ne samo kao izvor materijala, dobavlja e reagovati kada je to potrebno
kompaniji.

Mobing
Mobing bi trebalo razumjeti kao stvaranje neprijateljskog radnog okruenja. To je neprijateljski in,
stvaranje neprijateljskog radnog okruenja koje se vri ne zbog toga to jedno lice ima odreena lina
svojstva, nego zbog drugih motiva, recimo linog animoziteta prema rtvi mobinga, drugih linih
motiva, recimo dopadljivosti, nedopadljivosti itd. Dakle, kao nain povrede dostojanstva.
Mobing je specifino ponaanje kojim, na radnom mjestu, jedna osoba ili vie njih, due vrijeme,
psihiki zlostavlja i poniava drugu osobu u namjeri da ugrozi njen ugled, ast, ljudsko dostojanstvo i
integritet linosti. Mobing zapoinje i odraava se neprijateljskim ili neetikim vidom komunikacije koja
je sistematski usmjerena protiv pojedinca koji je zbog toga gurnut u poziciju u kojoj je bespomoan

Biznis etika za MSP sektor

18

i u nemogunosti je da se odbrani, i ostaje u toj poziciji zbog postupaka mobinga koji se neprestano
ponavljaju. To zlostavljanje se esto nastavlja sve dok zlostavljana osoba ne napusti radnu sredinu.
Nije, dakle, rije o novom virusu ili menaderskoj bolesti, ve o staroj pojavi koja je dobila novo ime
i podrazumijeva psihiki, mentalni i socijalni teror koji zaposleni trpi u kolektivu, a iji su inicijatori
njegov pretpostavljeni, kolege ili svi zajedno. I pored toga to nije rije o zdravstvenom problemu,
mobing je vrlo ozbiljna pojava koja moe u krajnjem sluaju da narui zdravlje rtve. Pri tome se istie
mogunost da svako moe biti pogoen, bez obzira u kojoj sferi je zaposlen, meu kolegama, kao i sa
ueem ili po nalogu pretpostavljenih, i da je zbog toga veoma teko odrediti tipian profil rtve.
Razlog tako loih meuljudskih odnosa i loe komunikacije moe biti razliita polna, nacionalna, vjerska
pripadnost, zavidnost meu kolegama zbog neijeg uspjenijeg rada, iivljavanje rukovodeeg zbog
nekih linih ili drugih problema, nepodudaranje miljenja sa veinom i mnogi drugi. U naoj ekonomiji
se veliki broj zaposlenih susree sa ovim problemom, ali rijetko ko govori o tome iz straha da se ne
izgubi posao koji je tim rtvama itekako potreban. Ljudi su spremni na trpeljivost samo da bi ostali u
stalnom radnom odnosu ili bar kolikotoliko obezbijedili sebi neka primanja.
Prema smjeru akcija, mobing moemo podijeliti na horizontalni i vertikalni.
Horizontalni se javlja meu radnicima koji su u jednakom poloaju u hijerarhijskoj organizaciji. Osjeaj
ugroenosti, ljubomora i zavist mogu podstai elju da se eliminie neki kolega/koleginica, pogotovo
ako postoji uvjerenje da njegova/njena eliminacija vodi napretku u karijeri. Sa druge strane, itava
grupa radnika zbog unutranjih problema, napetosti i ljubomore moe izabrati rtvenog jarca na kojem
e dokazati da su snaniji i sposobniji.

19

Biznis etika za MSP sektor

Vertikalni se odnosi na situacije u kojima pretpostavljeni zlostavlja jednog podreenog radnika, ili
jednog po jednog radnika dok ne uniti itavu grupu (tzv. strateki mobing, bossing), ali i na one u
kojima jedna grupa radnika (podreenih) zlostavlja jednog pretpostavljenog. Bosing je u velikoj mjeri
izraen u Crnoj Gori gdje je, usljed privatizacije, u mnogim preduzeima bilo jasno da novi vlasnici
ne ele, a i nemaju sredstva potrebna za ulaganje. Njihov jedini cilj bio je to vei profit u to kraem
vremenu. Vrijeanje, kritikovanje radnika, preoptereenost radnim zadacima, odbijanje slobodnih
dana ili godinjih odmora, crna su svakodnevica svih onih koji u tekim ekonomskim uslovima ne
mogu da napuste jedino mogue radno mesto, pogotovo ako se radi o sredinama sa velikim procentom
nezaposlenih.
Kada moete da posumnjate da ste rtva mobinga?
Ukoliko osjeate da ne moete da doete do rijei od kolega i nadreenih, stalno vas prekidaju u
razgovoru, odbijaju se i verbalni i neverbalni kontakti, izbjegavaju se pogledi, u pitanju je mobing u
vidu napada na mogunost adekvatnog komuniciranja.
Izolovani ste, niko vam se ne obraa, svi oko vas se ponaaju kao da ne postojite, premjetaju vas daleko
od ostalih kolega i rukovodioca, nijeste pozvani na zajednike sastanke, nijeste pozvani da uestvujete
na zajednikim proslavama... U ovom sluaju u pitanju je napad na mogunost odravanja socijalnih
odnosa.
uli ste neki tra o sebi koji je daleko od istine, kolege vam se smiju iza lea. Vi osjeate napad na linu
reputaciju.

Biznis etika za MSP sektor

20

Stalno vas vrijeaju i prigovaraju vam, kontroliu svaki va pokret, pod kaznom ste non-stop. Ne daju
vam zadatke, odnijeli su vam kompjuter i telefon, zatrpavaju vas zadacima za ije rjeavanje nijeste
edukovani. Va problem je mobing u vidu napada na kvalitet profesionalnog rada.
Moberi, u stvari, tee da prikriju nemo u nekoj drugoj sferi svog ivota (najee privatnog, tj. u braku
ili porodici), formirajui oko sebe grupu u kojoj dokazuju svoju mo i vanost.
rtve mobera su uglavnom mladi koji tek poinju da rade, ali i ljudi pred penzijom, vrlo kreativni, ali i
poteni ljudi, tjelesni invalidi. Dakle, pravila nema!
ta poslodavac moe uiniti?
Kao to je ve navedeno, mobing ima ozbiljne posljedice ne samo za rtve mobinga, nego i za cijelu
organizaciju. Spreavanje i zaustavljanje mobinga u najveoj mjeri je odgovornost menadmenta.
Menaderi moraju jasno pokazati da se mobing nee tolerisati. Ipak, podrka rtvama mobinga moe
smanjiti negativne posljedice kad do mobinga ve doe
Dakle, osnovno to menaderi mogu uiniti je:
Dobra radna okolina u kojoj se konflikti pravovremeno rjeavaju i u kojoj postoji otvorena komunikacija,
sprijeie pojavu mobinga. Radni zadaci moraju biti jasno definisani, kao i sve dunosti i odgovornosti
zaposlenih. Komunikacija bi trebalo da bude otvorena, iskrena, pravovremena i efikasna. Takoe,
trebalo bi utvrditi procedure za rjeavanje konflikata na svim organizacionim nivoima. Rukovodioci bi
morali pratiti da li se sprovode procedure i koliko se uspjeno konflikti rjeavaju.

21

Biznis etika za MSP sektor

Glavni ljudi u organizaciji moraju jasno definisati to je mobing i ta je na radnom mjestu prihvatljivo,
a ta neprihvatljivo ponaanje. Treba biti jasno da se od svih zaposlenih oekuje da se prema ostalima,
bez izuzetka, ponaaju civilizovano i sa potovanjem. Takoe, treba biti jasno izraeno da organizacija
podrava pravo svih zaposlenih da rade u okolini u kojoj nema mobinga. Pritom, vodei ljudi u
organizaciji svojim ponaanjem moraju biti primjer svima ostalima.
to mobing due traje, a da niko u organizaciji ne reaguje, njegove su posljedice ozbiljnije i tee ih je
sanirati. Ako zlostavlja moe nesmetano zlostavljati rtvu, to je poruka i njemu, a i ostalima da se takvo
ponaanje preutno tolerie i da moe slobodno tako nastaviti. Zato rukovodioci moraju biti edukovani
da znaju prepoznati rane znakove mobinga i primjereno na njih reagovati.
rtva mobinga mora znati koga o tome treba izvijestiti, kako izgleda istraga i u kojem e se roku sprovesti.
Istraga treba biti sprovedena brzo i moraju se prikupiti sve bitne injenice. Osoba koja sprovodi istragu
mora odvojeno razgovarati sa obje strane i biti pravedna i objektivna. Prituba i razgovor moraju se
dokumentovati.
Svi zaposleni moraju biti svjesni da se od njih oekuje profesionalno i civilizovano ponaanje. Politika
nulte tolerancije za nasilje treba biti jasno naglaena prilikom zapoljavanja novih ljudi u organizaciji.
Takoe, zaposlene treba edukovati da prepoznaju prve znakove mobinga, i kako u tom sluaju postupiti.

Biznis etika za MSP sektor

22

Kako sainiti i sprovesti etiki kodeks

Veina kompanija zapone proces formiranja programa organizacione etike, razvijajui kodeks
ponaanja koji predstavlja formalnu izjavu koje opisuje ta organizacija oekuje od svojih zaposlenih.
Takve izjave mogu imati tri razliita oblika: etiki kodeks, kodeks ponaanja i izjavu o vrijednosti.
Etiki kodeks je najvie sveobuhvatan i sastoji se od optih iskaza, ponekad altruistinih ili inspirativnih,
koji slue kao principi i osnova za pravila ponaanja. Etiki kodeks generalno definie metode za
prijavljivanje prekraja, disciplinski postupak za prekraje, kao i strukturu procesa. Kodeks ponaanja
je pisani dokument koji moe da sadri neke inspirativne izjave, ali obino se navode prihvatljive ili
neprihvatljive vrste ponaanja. Kod ponaanja je vie slian regulatornom skupu pravila i, kao takav,
tei da izazove manje rasprave o konkretnim akcijama.
Prednosti etikih kodeksa:

Zaposleni poinju da razmiljaju o etikim pitanjima prije nego se sa njima susretnu u realnim
poslovnim situacijama;
Omoguava se zaposlenima da odbiju izvravanje neetikih aktivnosti;
Definiu se granice prihvatljivog i neprihvatljivog ponaanja;
Pomae se uvoenju zaposlenih u etiko ponaanje i njihovo poduavanje;
Omoguava se menadmentu preduzea da jasno definie ta smatra neetikim ponaanjem;
Formiranje etikih komisija.

Biznis etika za MSP sektor

23

Etiki kodeksi predstavljaju izjave o normama i uvjerenjima preduzea, izraavaju oekivanja menadera
o ponaanju i razmiljanju zaposlenih. Njihova namjera je da podstaknu nain razmiljanja i modele
odnosa koji e dovesti do eljenog ponaanja.
Etiki kodeks trebalo bi da upuuje na opta moralna naela i da pomae u izgradnji moralne atmosfere
unutar preduzea.
Cilj kodeksa je:

Da doprinese obavljanju poslovnih aktivnosti u duhu poslovnog morala, dobrih poslovnih obiaja
i naela savjesnosti i potenja;
Da omogui transparentnost poslovanja kompanija i institucija.

Biznis etika za MSP sektor

24

KNJIGA GRAFIKIH STANDARDA

INVESTICIONO-RAZVOJNI FOND CRNE GORE

Bulevar Sv. Petra Cetinjskog 126/I
81000 Podgorica
Tel: +382 20 229 570
Fax: +382 20 229 571
info@irfcg.me
www.irfcg.me