Professional Documents
Culture Documents
Baocaosh
Baocaosh
KHOA K THUT HA HC
B MN CNG NGH THC PHM
BI TP MN SINH HC
CHU
TRNH
DINH
DN
G
TP H CH MINH, 11/2016
Li m u
Chu trnh sinh a ho hay cc chu trnh dinh dng l chu trnh trao i cc cht trong t nhin:
cc cht t mi trng ngoi vo c th, qua cc bc dinh dng ri t c th sinh vt truyn tr
li mi trng. Mt chu trnh sinh a ho gm c cc phn: tng hp cc cht, tun hon vt
cht trong t nhin, phn gii v lng ng mt phn vt cht trong t, nc.
Trong t nhin c n 17 nguyn t quan trng, nhng 5 nguyn t thit yu, tham gia nhiu nht
vo qu trnh cu thnh nn c th sinh vt chnh l C, H, O, N, P, S nn chng ta s tm hiu v 6
chu trnh bao gm: chu trnh cacbon, chu trnh nito, chu trnh oxy, chu trnh lu hunh, chu trnh
photpho v chu trnh nc, cng vi nhng nh hng ca tng nguyn t i vi mi trng
hin nay.
MC LC
Chng 1.
Khi nim................................................................................................... 4
1.1.
1.2.
Chng 2.
2.1.
2.2.
2.3.
2.3.1.
C nh nito:................................................................................................ 9
2.3.2.
Nitrat ha:................................................................................................. 10
2.3.3.
Phn hy nitrit:........................................................................................... 11
2.4.
2.5.
2.6.
DANH MC HNH NH
Hnh 2.1 Chui thc n minh ha chu trnh cacbon.....................................................................4
Hnh 2.2 Chu trnh cacbon trong t nhin.....................................................................................4
Hnh 2.3 Chu trnh oxy...................................................................................................................7
Hnh 2.4 Chu trnh nito...................................................................................................................8
Hnh 2.5 Chu trnh lu hunh [6]................................................................................................11
Hnh 2.6 Chu trnh photpho [8]..................................................................................................13
Hnh 2.7 Vng tun hon nc trong t nhin [10]...................................................................15
DANH MC BNG
Bng 1 Nng CO2 v nh hng n sc khe con ngi..........................................................5
CO2 ha tan trong i dng, c n 50% CO2 t cuc cch mng cng nghip ha tan vo i
dng, cc sinh vt c v b gim, nh hng n chui thc n trong t nhin.
Ngoi nhng nh hng n mi trng bn ngoi, nng kh CO 2 tng cao cng nh
hng trc tip n sc khe con ngi. Di y trnh by mc nh hng ca CO 2 theo
nng ca n trong khng kh. Theo bng
Hnh 2.2: Chu trnh cacbon trong t nhin
ny khi nng CO2 trong khng kh chim
0,5% theo th tch l c th gy nguy him
cho con ngi. Nng cho php ca CO 2
trong khng kh thng ly l 0,15% theo
th tch. [3]
Bng 1 Nng CO2 v nh hng n sc
khe con ngi
Nng CO2 % th tch
Mc nh hng
Chp nhn c ngay c khi c nhiu
0.07
ngi trong phng
Nng cho php trong trng hp
0.10
thng thng
Nng cho php khi dng tnh ton
0.15
thng gi
0.20 0.50
Tng i nguy him
0.50
Nguy him
H thn kinh b kch thch gy ra th
su v nhp th gia tng. Nu ht th trong
45
mi trng ny ko di c th gy ran guy
him.
Nu th trong mi trng ny ko di
8
10 pht th mt bng v au u
Ht sc nguy him c th dn n t
18 hoc ln hn
vong
Mt iu ng quan tm khc chnh l hiu ng nh knh, hiu ng xy ra khi nng lng
bc x ca tia sng mt tri, xuyn qua cc ca s hoc mi nh bng knh, c hp th v phn
tn tr li thnh nhit lng cho bu khng gian bn trong, dn n vic si m ton b khng
gian bn trong ch khng phi ch nhng ch c chiu sng, ang gy nn s m ln ton
cu, lm tan bng cc cc.
Nu trong thin nin k trc y, hm lng CO 2 trong kh quyn vn cn bng mc
280 ppm, th hm lng ny tng nhanh, ln mc 360ppm vo nm 2001, 380 trong nm
2004, 383 nm 2007. Theo C quan Nng lng Quc t AIE, t y n nm 2050, vic thi kh
CO2 s tng 130%. Theo c tnh ca IPCC, mc kh thi nh th s ln n 900 ppm, cao
gp i hm lng khng c vt qu. Ni cch khc, cuc sng ca chng ta ty thuc vo
lng ppm ca cc loi kh thi gy hiu ng nh knh, CO 2 cng nh nhng kh khc m gii
khoa hc cn gi l CO2 tng ng.
trnh thm ho cho hnh tinh do kh hu nng ln, mt vin nh, m theo nhiu ngi
c th din ra vo cui th k ny, nu chng ta tip tc thi kh gy hiu ng nh knh nh hin
nay. cu vt hnh tinh, cc nh khoa hc ku gi gii hn mc kh thi CO 2 trong khng kh
mc 450ppm t y n nm 2050. C nh th mi hy vng nhit tri t ch nng ln 2
m thi, v nu vt qu nhit ny hnh tinh s chi nhng hu qu tht gh gm. [4]
6
2CO2
CO2
CO2 + 2H2O
CO2 + H2O
2Fe2O3
CaCO3
Oxy ho cc kh ngun gc ni la
t nhin liu
t nhin liu
H hp ca ng vt
Phong ho ,oxy ho cc vt kh
Xy ra trong trm tch i dng
1.3.
Chu trnh nito
Kh nito chim 78% trong kh quyn. tuy vy nito vn cn thiu thn i vi sinh vt.
Phn t nito gm mt cp nguyn t lin kt cng ha tr rt bn vng. Ch c mt s sinh vt tit
ra enzyme cn thit phn r cc phn t y m c th dng nito dng kh, mi sinh vt khc
u buc phi nhn N2 dng a c c nh trong cc hp cht. Trong trng hp ca thc
vt, ion nitrat NO3- l dng c ch nht, ngoi ra cn c ion ammoniac NH 4+ hay urea CO(NH2)2
thay th. ng vt v cc c th sng bc cao khc thng cn nito di dng hp cht hu c v
d acid amin.
Chu trnh nit v c bn cng tng t nh cc chu trnh kh khc, c sinh vt sn xut
hp th v ng ho ri c chu chuyn qua cc nhm sinh vt tiu th, cui cng b sinh vt
phn hu tr li nit phn t cho mi trng.
i vi chu trnh nito ta c th chia lm ba giai on: c nh nito, nitrat ha v phn hy
nitrit.
l vi khun v to). Vi khun c nh nito sng cng sinh gp nhiu trong t, ngc li cc loi
c nh m sng t do li gp nhiu trong nc v trong t. Song nhm cng sinh v mt s
lng c vai tr quan trng hn, gp trm ln nhm sng t do. Ngoi nhng vi khun c nh
m cn nng lng ly t ngun cacbon bn ngoi, cn c loi vi khun ta
(Rhodopseudomonas capsulata) c th sinh sng bng nit phn t trong iu kin k kh m nh
sng c s dng nh mt ngun nng lng. Nhng vi khun c kh nng c nh nit gm
cc loi ca chi Rhizobium sng cng sinh vi cc cy h u to nn cc nt sn r, c
nh c mt lng ln nit. V d, c 3 l (Trifolium sp.) v u chm (Medicago sp.) c nh
c 150 - 400kg/ha/nm. Ngoi ra gn y, ngi ta cn pht hin ra mt s cc loi x khun
(Actinomycetes) (nht l cc nm nguyn thu) cng sinh trong r ca chi Alnus v mt s loi
cy khc cng c kh nng c nh m, tuy hiu sut thp hn so vi Rhizobium. n nay,
ngi ta bit c x khun sng cng sinh trong r ca 160 loi cy thuc 8 chi ca 8 h thc
vt khc nhau.
Bn cnh vic c nh nito bng cc sinh vt c kh nng c nh nito, trong t nhin N 2
cn c c nh nh qua chp. Chp l mt ngun nng lng c nh nit khi to ra s kt
hp nit v oxy trong khng kh. Oxyt nit c to theo phng trnh (1) c th tip tc b oxy
ho thnh oxyt nit hai (phng trnh (2)) sau c th kt hp vi nc ma to nn ion nitrat
nh phng trnh (3) nh sau:
N2 + O2
2NO + O2
3NO2 + H2O
2 NO
(1)
2NO2
(2)
2H+ + 2NO3- + NO (3)
Nito di dng nitrat l dng thch hp nht cho cy trng. Khi ny, nito i vo chui thc
n, thc vt hp th nito di dng nitrat, ng vt n thc vt, nh hp th c nito.
Khng phi mi hp cht ammoniac v nitrat to ra theo cch ny c ti s dng cho
cc c th sng. Mt s chuyn sang dng trm lng. Ammoniac c khuynh hng lu li trong
t cn nitrat th b tri theo nc, i khi gy nn nhim h hay sng.
1.3.3. Phn hy nitrit:
Con ng chuyn ho ca nitrat qua cc qu trnh ng ho - d ho tr v cc dng
nh N2, NO, N2O c gi l qu trnh phn nitrat .
Mt phn nit trong nitrat c ti hon li kh quyn thng qua mt loi vi khun khc
c gi l vi khun phn hu nitrit. Cc vi khun ny sng vng oxy thiu, v dng NO 3- lm
ngun oxy h hp ym kh. Mt phn nng lng thu dng vo vic ph hu cc ion nitrat tuy
nhin nng lng thu c ln hn nhiu so vi nng lng cho h hp ym kh. Kh nit c
gii phng ra khi qu trnh nh cht thi.
V nito l mt nguyn t thit yu di vi cy trng, c bit l dng mui nitrat, nn
hin nay ngi ta thng bn thm phn m cho cy. Tuy nhin, vic bn phn m d tha,
cc loi phn nitrat li d b ra tri theo nc, nht l vo ma ma, gy nhim h hay sng.
Trong nhng thp nin gn y, mc NO3- trong nc ung tng ln ng k. Nguyn nhn l do
s s dng phn m v c tng, gy r r NO3- xung nc ngm. Hm lng NO 3- trong nc
ung tng gy ra nguy c v sc kho i vi cng ng. y ban chu u quy nh mc ti a
ca NO3- trong nc ung l 50 mg/l, M l 45 mg/l, T chc sc kho th gii (WHO): 100
mg/l. Bn thn NO3- khng gy ri ro cho sc khe, tuy nhin NO 3- gim thnh NO2- do men kh
nitrat v gy c. NO2- nh hng n sc kho vi 2 kh nng sau: chng mu Methaemoglobin
(do d dy khng chua hn ch s chuyn ha NO 3- thnh NO2-, lm gim kh nng
mang oxy ca mu, c kh nng gy t vong tr nh) v ung th tim tng.
C mi quan h phc hp gia t l mc ung th vi mc nitrat trong nc ung, mc
nitrat/ nitrit trong thc n. Phi ht sc thn trng v nghim tc xem xt y bng chng v
cc ri ro i vi nitrat. Vic lm gim thiu mc nitrat trong nc ung theo cc tiu chun quy
nh l rt phc tp v tn km. Thng ngi ta s dng gii php dng cc ngun thay th c
mc nitrat thp hn. Tuy vai tr ca nitrat v nitrit trong cng tc bo qun thc phm l rt quan
trng nhng cn c gng gim thiu mc s dng chng trong cng nghip thc phm.
Cc h sinh thi t nhin t b r r nit, dinh dng hu nh c gi v quay vng trong
h thng. Tuy nhin t nng nhip th s xo trn lm r r nhiu cht dinh dng lu ng. R
r phn bn l mt ngun a cc cht dinh dng trong nng nghip xung nc mt v nc
ngm. Vic gim thiu mc phn bn c tc dng lm gim nng nitrat n nc ngm v
gim ph dng ti nc mt. Vic gim thiu mc s dng phn m l rt quan trng gim
hm lng nitrat trong nc ngm.
1.4.
Chu trnh lu hunh
Lu hunh, mt nguyn t giu th 14 trong v Tri t, l thnh phn rt quan trng
trong cu trc sinh hc nh cc axit amin, cystein, metionin v chu trnh ca n ng vai tr thit
yu trong vic iu ha cc mui dinh dng khc nh oxy, pht pho... Trung tm ca chu trnh
lu hunh c lin quan vi s thu hi sunphat (SO 2-) ca sinh vt sn xut qua r ca chng v s
gii phng v bin i ca lu hunh nhiu cng on khc nhau, cng nh nhng bin i
dng ca n, bao gm sunphua hydryl (-SH), sunphua hydro (H2S), thiosunphat (SO2-) v lu
hunh nguyn t. Tng t nh chu trnh nit, chu trnh lu hunh rt phc tp, song li khc vi
chu trnh ni t ch n khng lng ng vo nhng bc "ng gi" ring bit nh s c nh
m, amon ha...
11
Chu trnh
trong sinh
ra c 3
trng:
v khng
c
iu
kh v k
kha ca
vn ng
gia ca cc
c trng
cng on:
chuyn ha
hydro
sunphit
(H2
S) sang lu
hunh
Hnh 2.5 Chu trnh lu hunh [12]
nguyn t,
ri t sang sunphat (SO42-) do hot ng ca vi khun lu hunh khng mu hoc mu
xanh hay mu .
- S oxy ha hydro sunphit thnh sunphat li do s phn gii ca vi khun Thiobacillus.
- Sunphat b phn hy k kh to thnh hydro sunphit l nh hot ng ca vi khun
Desulfovibrio.
Lu hunh i vo xch dinh dng ca thc vt trn cn qua s hp th ca r di dng
sunphat (CaSO4, Na2SO4) hoc s ng ha trc tip cc axit amin c gii phng do s phn
hy ca xc cht hay cc cht bi tit.
S khong ha ca vi khun v nm (Aspergillus v Neurospora) i vi cc cht
sunphuahydryl hu c trong thnh phn cc axit amin. Km theo s oxy ha dn n s hnh
thnh sunphat lm giu ngun khong cho s tng trng ca thc vt. Trong iu kin ym kh,
axit sunphuric (H2SO4) c th trc tip b kh cho sunphit, bao gm hydrosunphit do cc vi
khun Escherichia v Proteus (SO42+ + 2H+ H2S + 2O2).
Sunphat cng b kh trong iu kin k kh cho lu hunh nguyn t hay sunphit, bao
gm hydrosunphit, do cc vi khun d dng nh Desulfovibrio, Escherichia v Aerobacter.
Nhng vi khun kh sunphat ym kh l nhng loi d dng, s dng sunphat nh cht nhn
hydro trong oxy ha trao i cht, tng t nh vi khun phn nitrat s dng nitrit hay nitrat.
Cho n nay, ngi ta tha nhn rng s kh sunphat xy ra trong iu kin k kh, song
cng pht hin thy phn ng ny xut hin c ni c oxy, nitrat hay cc cht nhn in t
khc, thm ch ngi ta cn thy s kh sunphat xy ra c tng trn, ni to thnh oxy ca
tng quang hp ca nhm vi sinh vt a mn ti Baja California, Mexico (D.E. Canfield v D.J.
Des Marais, 1991). Nh vy, s kh sunphat l mt qu trnh k kh khng nghim ngt, tuy
nhin mc ng gp ca s kh hiu kh sunphat trn bnh din rng cn tip tc c nghin
cu v xc nh.
S c mt s lng ln ca hydro sunphit tng su k kh trong phn ln cc h sinh
thi nc l th ch ca hu ht s sng. Chng hn, bin en do giu sunphat, vi khun
lu hunh
quyn din
mi
t, nc
kh, trong
kin ym
kh. Cha
qu trnh
l s tham
vi khun
cho tng
- S
ca
12
13
chiu su xung nc ngm hoc tri trn mt sng bin. S hao ht trong chu trnh cn thy
ch: ngi dn s dng c phn cy xanh thn l, r c hoa v khng tr li cho t mt phn no
c.
Tht thot t phn bn c trong t, cht thi t ngi v ng vt, cc ha cht ty ra
v lm sch. Trong sn xut nng nghip vic s dng phn bn dc bit l phn ln d tha
cng l nguyn nhn chnh lm nhim ca cc h, sng sui nh hin nay, to iu kin cho to
pht trin. Gy nguy him cho cc loi ng vt v c con ngi. D tha photpho cn gip to
c pht trin, gy ra mi e da trc tip n sc khe, sinh mng con ngi v ng vt.
Nng photpho cao trong nc gy ra s pht trin mnh ca to, khi to cht i qu
trnh phn hy k kh lm gim lng oxi ha tan trong nc gy nh hng c hi ti i sng
thy sinh. Khi hm lng photpho ln hn 4 8 mg/l trong nc gy ra hin tng ph nhng.
Lm nhim ngun nc ng thi lm nhim trm tch, xut hin hin tng to n hoa.
nh hng i vi con ngi, y l nguyn t c c tnh vi 50 mg l liu trung bnh
gy cht ngi. Nut phi photpho trng c th sinh ra tnh trng m trong y t gi l "hi chng
tiu chy khi". Tip xc trc tip vi da c th sinh ra cc vt bng nghim trng. Ht phi
photpho trong khng kh vi nng cao gy vim ph qun c th ph phi, tc hi n h
thng xng, hoi cc xng hm, bnh gan thn. H ng huyt, ri lon cht in gii.
Cc phng php x l hn ch nhim:
- Phng php sinh hc: xy dng cc b x l nc thi c cha photpho s dng vi sinh
vt Bio-P lm gim hm lng photpho c trong nc thi.
- Phng php ha hc loi b photphat bng kt ta. S dng cc ha cht to lng (mui
st, nhm, vi sa) to kt ta vi photpho.
- Cc phng php khc: s dng cc loi thy sinh thc vt x l. Bo qun photpho
hp l trnh g r ra bn ngoi ( photpho trng nn ngm vo nc) [8]
1.6.
Chu trnh nc
Chu trnh nc khc bit so vi cc chu trnh cp bi l l chu trnh hp cht
ch khng phi ca nguyn t sinh hc. Nc l thnh phn quan trng ca mi sinh vt,va
l dung mi cho cc cht ho tan, va l mi trng cho cc phn ng ho hc. Mc d trong
c th sinh vt, v d nh trong quang phn ly nc, n c th phn tch thnh ion H + v OHnhng trong mi trng v sinh n tun hon ch yu di dng phn t.
15
17
18