Mc lc

QUC GIA KHI NGHIP ....................................................................................................................................... 4

MT CUN SCH PHI C ................................................................................................................................ 5
LI NI U ............................................................................................................................................................... 7
GHI CH CA NHM TC GI .......................................................................................................................... 10
LI GII THIU ...................................................................................................................................................... 12
PHN I. MT QUC GIA NH B C TH LM C G? .................................................................. 26
Chng 2. Doanh nhn trn chin trng.................................................................................................. 40
PHN II . GIEO MM VN HA SNG TO ............................................................................................. 50
Chng 4. Harvard, Princeton v Yale ......................................................................................................... 58
Chng 5. Ni trt t gp hn lon ............................................................................................................... 70
Chng 6. Mt chnh sch cng nghip hiu qu .................................................................................... 84
Chng 7. Nhp c ............................................................................................................................................... 97
Chng 8. Cng ng Do Thi hi ngoi.................................................................................................... 108
Chng 9. Php th ca Buffett .................................................................................................................... 116
Chng 10. Yozma .............................................................................................................................................. 127
Chng 11. Phn bi v c hi ...................................................................................................................... 138
Chng 12. T u n tn la n mch nc phun ........................................................................ 144
Chng 13. Th lng nan ca Sheikh ...................................................................................................... 151
Chng 14. Cc mi e da i vi s thn k ca nn kinh t ...................................................... 166
KT LUN ............................................................................................................................................................... 173
LI BT.................................................................................................................................................................... 181
LI TA CA I S ISRAEL TI VIT NAM ......................................................................................... 186

DAN SENOR & SAUL SINGER

QUC GIA KHI NGHIP

Bn quyn ting Vit 2013 Cng ty Sch Alpha
To ebook: T Hi Triu
Pht hnh: http://www.taisachhay.com

MT CUN SCH PHI C

NG L NGUYN V
Sng lp Ch tch Trung Nguyn
C mt s cu hi m chng ta cn phi xc nh l ni-trn-tr-i-ngi. y l: Ti sao c
ngi thnh cng k tht bi? Ti sao c nc giu nc ngho? Ti Sao Vit Nam Vn
Mi Ngho? Lm th no tr thnh quc gia v i, hng cng, c tm nh hng?
Ngi Khc Lm c Sao Ta Khng Lm c? Nc Khc Lm c Sao Nc Ta Khng
Lm c?
Trc nhng cu-hi-thi-i, ta cn phi thao thc nhiu ngy m, phi tm hiu qua
nhiu sch v, tham vn nhiu nhn vt nh hng, phi nghin cu nhiu quc gia v mc
s th nhiu cnh i... C nhiu quc gia, dn tc cn phi c in cu rt ra nguyn
l thnh cng ph qut cho Vit Nam. V Israel l dn tc khng-th-b-qua trn hnh trnh
ny.
Cun sch c sc m Bn ang cm trn tay k nhiu cu chuyn k th lm tot ln phm
cht vt tri ca con ngi v t nc Israel. Sch phn no gip Bn gii m hin tng
Israel, phn no tr li nhng cu hi ln nu trn.
Ti c th may mn hn mt s ngi khi c kh nhiu c hi i thc a Israel. Ni nim
au u trong Ti l, bng cch no m mt dn tc ch vi khong 14 triu dn li c th
sn sinh ra v s ch nhn Nobel, khoa hc gia li lc v nhng nh chnh tr k ngh i
ti kim sot cc lnh vc then cht ca th gii? Lm th no m mt dn tc hai nghn
nm vong quc li c th chi phi hnh tinh? Lm th no m mt quc gia 8 triu dn, vi
ch 65 nm tui li lm ch c cuc chi, lun nm th thng phong trc khi th ch
tn gio hn 350 triu ngi ba vy? Israel c ti nguyn thin nhin bng khng, hai
phn ba din tch l hoang mc, cn li l i ni, si cn ci; nc ngt thiu trm trng.
Nghch cnh nh vy, iu kin thiu t thiu nc thiu ngi nh vy m h vn
lun t ch. iu ng suy ngm l din tch nc ta ln hn Israel khong 12 ln, dn s
ng hn gn 11 ln v ti nguyn nhiu gp bi Israel nhng GDP u ngi li km h 23
ln, thm ch cn phi gin tip nhn vin tr t quc gia ny. y l Ni Nim Ln ca
chng ta!
Ta cn phi hi, h lm c sao ta khng lm c? H no phi thn thnh g! H cng l
da tht, cng sinh-lo-bnh-t nh ta. H cng l ngi nh ta thi. Vy, ti sao h lm
c m ta khng lm c? Ta tuyt khng thiu bt k mt iu kin no tr thnh
cng quc. Nhng phi chng yu t chng ta thiu chnh l sc mnh tinh thn, nht l
tinh thn qut cng v on kt trong thi bnh?
Tr thnh doanh nhn khi nghip l chun mc trong x hi Israel ngy nay. R rng Vn
Ha ng vai tr sinh t trong pht trin quc gia, bn cnh Tm Nhn ca gii tinh hoa,
Thc H, Th Ch V M v Chin Lc Thc Thi, c kch xc bi Vn Ho Khi Nghip.

Phn tch ngi Do Thi Israel, Ti c rt ra ba tinh thn c trng: Chin Binh, Doanh
Nhn v Sng To, ng hnh vi Hoi Bo v Dn tc V i v T duy Ton bin-Ton
din-Ton cu. Trong , tinh thn Sng to l tinh thn lun t duy x ro, tip cn khn
ngoan v c bit l tinh thn Sng-To-c-Trch-Nhim. Tinh thn Sng to, theo Ti, c
ngi Israel Do Thi coi l Nng Lng Sng ca h.
S d quc gia Israel hng cng nh hng nh th, lm ch c thi i nh th, theo
Ti, l bi h s c mt Hoi Bo ba Tinh Thn m ti nhc i nhc li.
Bn hy c sch v mi ch hnh ng cho mt Vit Nam Hng Mnh, nh Hng v
Trng Tn, trc mi mi e da thin to ln nhn to. Ngi Khc Lm c Th Ta
Lm c. Nc Khc Lm c Th Nc Ta Lm c. Ta nht nh lm c. Ti
nguyn st cnh bn Bn.
Khi Cng Nhau, Khng G L Khng Th!

LI NI U
Con ngi c xu hng li vo tr nh hn l c tng tng. K c ng ngha vi nhng
iu quen thuc, cn tr tng tng ch mang n nhng iu xa l. V th, tr tng tng
i khi ng s, n i hi ngi ta phi mo him t b nhng g thn quen.
Israel l quc gia khi ngun t tr tng tng ca nhng con ngi 2000 nm lu vong,
vi hnh trang khng c g ngoi nhng li cu nguyn v s thiu vng qu hng. Nhng
chnh nhng li nguyn cu trn vn ny nui dng hy vng v lng trung thnh ca
ngi Do Thi vi vng t ha ca cha ng h.
Cng vi s ra i ca Nh nc Israel, li nguyn cu v i c gieo vo vng t
nh b: t ai cn ci, lng ging th ch. Hnh trnh c xa t Ai Cp n Israel, dn tc
Do Thi chng ta phi bng qua sa mc khng l, th nay, khi quay v, ngi nh ca chng
ta vn l hoang mc. Chng ta phi xy dng mi th t u. Nh nhng con ngi
ngho kh tr v ngi nh trn mnh t ti tn ca mnh, chng ta phi khm ph s giu
c trong khan him.
Vn ling duy nht m chng ta c th s dng chnh l con ngi. Mnh t kh cn khng
t dng sn sinh ra vng, m phi cn n nhng con ngi tnh nguyn lm nhiu, hng
t. H pht minh ra li sng mi nh kibbutz, xy dng nn nhng th trn v cng
ng dn c t ni cha h tn ti. H lao ng ct lc v khng bao gi tha mn vi bn
thn, song h cng chnh l nhng con ngi bit c m v hng n s sng to.
L nhng nh tr thc v l tng nhng h khng ngi ngn cy xi rung ng bng i
tay ca chnh mnh. Khi pht hin t ai kh cn v thiu nc, h chuyn sang pht
minh v khoa hc k thut...
M hnh hp tc x nng trang tr thnh lng p, v ngi nng dn chnh l nh khoa hc.
Mi ng dng cng ngh cao Israel u bt u vi ngnh nng nghip. Thm ch khi t
ai hn hp v thiu nc, Israel vn tr thnh mt trong nhng quc gia dn u v nng
nghip. Nhiu ngi vn xem nng nghip ng ngha vi lc hu v cng ngh, nhng h
lm: 95% b mt lm nn nng sut nng nghip phi thng ca Israel khng g ngoi
cng ngh.
S th ch ca mi trng xung quanh cha bao gi gim. Israel b tn cng by ln ch
trong 60 nm u tin k t khi lp quc v b cm vn ton din v ngoi giao ln kinh t.
Khng h c lc lng nc ngoi n vin tr. Cch duy nht gip chng ta chin thng k
th p o v mt v kh chnh l li th c to ra nh lng dng cm v cng ngh k
thut.
Israel nui dng sc sng to khng tng ng vi din tch quc gia m vi nhng mi
e da chng ta phi i mt. Hn th na, sc sng to trn mt trn an ninh cn to ra
nn mng cho cc ngnh cng nghip dn s trong nc.

Chin lc pht trin qun s ca Israel thng l mc tiu kp, v d nh ngnh hng
khng ph hp cho c nhu cu dn s ln qun i. S hp tc gia qun i v cc ngnh
cng nghip dn s tr thnh vn m cng ngh, mang n cho rt nhiu thanh thiu
nin c hi c tip cn vi nhng trang thit b ti tn v kinh nghim qun l.
Israel s lun l mt nc nh nu xt v din tch v dn s, nn s khng bao gi c th
tr thnh mt th trng tiu dng ln, hoc pht trin nhng ngnh cng nghip quy m.
Nhng nu kch thc ch quyt nh s lng, th quy m nh hn li to ra c hi ti
u ha yu t cht lng.
La chn duy nht ca Israel l theo ui cht lng da trn s sng to.
Th tng u tin ca Israel tng pht biu: Nhng chuyn gia ch l chuyn gia trong
nhng chuyn c tin l, khng c chuyn gia cho nhng iu cha xy n. tr
thnh chuyn gia tng lai, tm nhn phi thay th kinh nghim
Ti tin rng thp k sp ti s rt th v i vi cc lnh vc khoa hc v cng nghip v s
pht trin cng lc ca ba yu t sau:
Th nht l s tri dy ca tr thng minh nhn to. Nng lc x l s liu v t duy ca
my tnh tng mt triu ln trong 25 nm qua.
Th hai l s gia tng cc khm ph khoa hc kt qu ca vic gia tng s lng cc nh
khoa hc trn ton th gii (ch yu ti Trung Quc v n ), cng vi nhng tin b v
cng ngh.
Cui cng l s ra i ca cng ngh nano s gip khm ph no b con ngi, to vt k v
nht ca v tr. Thnh tu ny cng s tit l thm nhng kh nng tim n khc ca con
ngi, m ra nhiu phng thc giao tip mi; to ra cc thch thc mang tnh x hi theo
nhng cch chng ta cha th hnh dung c.
Vi ch ba thay i ny thi, chng ta s c chng kin nhng php mu vt xa ng
chn tri ca ngy hm nay. Chng ta s c th phng nga hoc chin thng cc cn bnh
nan y, gii quyt mu thun trong x hi v du hnh xa hn vo khng gian, hoc su hn
xung nhng i dng. Thm ch, chng ta cn c c hi khm ph nhng iu b n nht
ca nhn loi: ngha ti thng cho s tn ti ca loi ngi, v cu chuyn b mt ng
sau c sng to ca mi chng ta.
Israel ang chun b mi th cho cuc hnh trnh v i , h tr cc quc gia ng hnh
khc, cng nh nhn s gip t h.
Cun sch cc bn ang cm trn tay, Quc gia khi nghip, l mt liu thuc gic ng. N
c th c xem nh bn tm lc tm thi v lch s ca Israel, mt t nc m bn
thn n lc no cng trong giai on khi nghip. Trong , hai tc gi Dan Senor v Saul
Singer k li cu chuyn v nhng con ngi Israel lun bt chp v thch thc truyn

thng xa c nhng ngi to ra b mt Israel, bin t nc ny thnh trung tm

nghin cu v pht trin trng yu ca cc doanh nghip cng ngh hng u th gii.
ng trc ngng ca dn vo thp k mi y hp dn v si ng, Israel ang xy dng
sn sng bc vo giai on khi u ca thi k khm ph khoa hc mi. Trong nhng
nm ti, Israel s tip tc gi vng cam kt cho ngy mai ti p hn, vi tinh thn lun
sn sng mo him v t lm mi bn thn. Hy vng rng bng vic tng cng nm bt cc
lnh vc khc, chng ta s khng ch m nhim vai tr mang li ha bnh cho khu vc, m
cn tip tc to ra nhng ng gp ln tha mn c m ca nhn loi v sc khe,
thnh vng v t do cho mi ngi mi ni.
SHIMON PERES
Nguyn Tng Thng Israel

GHI CH CA NHM TC GI
Cun sch ny bn v s cch tn v tinh thn khi nghip, cng nh nhng nhn t gip
mt tiu quc nh Israel c th t c c hai yu t trn.
y khng phi cun sch v cng ngh, d chng ti c nhc n nhiu doanh nghip hot
ng trong lnh vc ny. Tuy rt thch th trc nhng nh hng ca cng ngh i vi
th gii hin i, nhng chng ti ch tp trung bn v h sinh thi v ang to ra nhng
tng kinh doanh mi theo cch hp l nht.
Cun sch c s pha trn gia mt cht khm ph, mt cht tranh ci v mt cht vn k
chuyn. C th bn ngh rng quyn sch s c vit theo th t thi gian, xoay quanh
cc doanh nghip, hoc nhng nhn t ch cht m chng ti xc nh l nhng ngi
gp phn to ra hnh mu cch tn ca Israel.
Tuy b cm d bi tng mang tnh tng qut nu trn, nhng cui cng chng ti la
chn cch tip cn chi tit v t m hn.
vit cun sch ny, chng ti nh gi lch s v vn ha Israel, cht lc nhng cu
chuyn ca cc cng ty tm hiu ci ngun nng lng sng to ca dn tc Do Thi v
nhng biu hin ca n. Chng ti cn phng vn mt s nh kinh t hc v nghin cu
quan im ca h. Thm ch, chng ti cn m rng nghin cu sang lnh vc lch s, kinh
doanh v a chnh tr.
Tuy s ngng m dnh cho nhng cu chuyn cha c k ca nn kinh t Israel
ng vai tr ln trong vic thc y chng ti vit cun sch ny cng nh cp n
nhng lnh vc m Israel ang b tt hu, chng ti cng nh gi nguy c e da thnh
cng ca quc gia ny. Phn ln nhng nh gi ny s khin c gi ngc nhin, do chng
hon ton khng lin quan n nhng g bn thng c nghe t cc phng tin truyn
thng quc t.
Trong cun sch, chng ti tp trung nghin cu su hai vn : Ti sao cc ngnh ngh i
hi s sng to ca M khng tn dng c li th ca nhng doanh nhn ti nng
tng tri nghim v c o to trong mi trng qun i, iu ny hon ton tri
ngc vi nn kinh t Israel; v ti sao th gii -rp li gp kh khn trong vic thc y
tinh thn khi nghip ca gii doanh nhn.
Trn thc t, nhng ti ny i hi phi c s nghin cu k v su rng hn phm vi
ca cun sch bn ang cm trn tay; thm ch cn phi vit mt cun sch dnh ring cho
tng ch trn.
Cui cng, nu c mt cu chuyn thng b b qua bt chp s a tin rng ri ca gii
truyn thng v Israel, th chnh l nhng s liu kinh t ch cht th hin rng Israel l
i din cho s tp trung cao ca ch cch tn v tinh thn khi nghip ca nhn loi
ng i.

Cun sch l n lc ca chng ti gii thch hin tng trn Hin Tng Israel.

LI GII THIU
Ni hay y, nhng anh nh lm g?
SHIMON PERES NI VI SHAI AGASSI
Hai ngi ngi n ng to thnh mt cp i k l khi h ngi ch trong mt dy bung
sang trng ca khch sn Sheraton Seehof trn ni Anp, phn vt ngang qua lnh th Thy
S. Khng kin nhn xa tan bu khng kh cng thng bng nhng cu tn gu; h
ch nhn nhau y lo u. Ngi n ng ln tui, c l gp i tui ngi thanh nin cn li
t ra bnh tnh hn. ng khng thuc tup ngi d nn lng.
Ngi thanh nin bc l v t tin thng thy mt k thng minh, song vic lin tc b t
chi bt u thc y s hoi nghi trong anh: Liu anh c sc vc dy ba ngnh cng
nghip khng l? Anh tht s lo lng cho bui hp k tip.
Khng hiu v sao ngi n ng ln tui li chp nhn mo him vi ci gi l nguy c b
mt danh d. V ng chnh l ngi Israel ni ting nht th gii, ngi hai ln gi chc
v th tng v tng ot gii Nobel Ha bnh. tui 83, Shimon Peres chc chn khng
cn thm cuc phiu lu no na.
c c cuc gp g ny cng l mt th thch ln. Shimon Peres c xem nh cy
i th trn Din n Kinh t Th gii Davos c t chc hng nm. i vi cnh truyn
thng, vic ch xem nh lnh o -rp no s bt tay Shimon Peres cng l ngun tin d
on nhng g ang tht s din ra ng sau mt s kin c ngy trang bng v bc hi
tho kinh t. Shimon Peres l mt trong nhng nh lnh o ni ting m Gim c iu
hnh (Chief Executive Oficer CEO) ca cc tp on ln trn th gii u mun gp.
V th, khi Peres a ra li mi gp g CEO ca nm nh sn xut xe hi ln nht th gii,
ngha l ng tht s mun gp h. Nhng l u nm 2007 khi cuc khng hong kinh
t th gii dng nh vn cn rt xa vi, v cc lnh o ngnh cng nghip xe hi ny vn
cha cm nhn c sc p m h s phi tri qua ch mt nm sau . V ba ng ln trong
ngnh cng nghip t M l General Motors, Ford v Chrysler khng p li li mi ca
Shimon Peres.
Ch mt nh lnh o c mi xut hin, song ng ta li dnh ton b 25 pht u ca
cuc ni chuyn chng minh tng ca Peres l bt kh thi. Nhn vt ny khng bun
lng nghe k hoch ca Th tng Israel v mt th gii ch s dng phng tin chy bng
in, v gi s c nghe chng na, ng ta cng khng bao gi ngh n vic gii thiu n
mt quc gia t hon nh Israel.
Nghe ny, ti c cc ti liu ca Shai (Agassi) ri, v lnh o ni vi Peres, m ch
nhng bch th gi km th mi trc , cu ta thc s ang hoang tng. Lm g c
loi xe chy c bng in. Chng ti th nghim ri, nhng khng thnh cng. ng ta
tip tc khng nh loi xe hybrid mi l gii php thc t nht.

Shai Agassi chnh l ngi thanh nin tr tui bn cnh Shimon Peres. Ti thi im , anh
ang l CEO ca SAP (c), cng ty sn xut phn mm cho doanh nghip ln nht th gii.
Anh gia nhp SAP nm 2000, sau khi doanh nghip ny mua li cng ty anh mi thnh lp,
TopTier Software, vi gi 400 triu -la M (USD). V chuyn nhng ny chng minh
mt thc t rng mc d bong bng cng ngh v th trc mt s cng ty ca Israel
vn thu c li nhun.
Agassi thnh lp TopTier khi anh ch mi 24 tui. Mi lm nm sau, anh lnh o hai cng
ty con ca SAP, tr thnh nh lnh o tr tui nht v l ngi duy nht khng mang quc
tch c ng vo hng ng ban gim c SAP v cn nm trong danh sch c chc v
CEO. D mt chc v ny tui 39, anh vn t tin s n ngy n l ca anh.
Th m gi y, Agassi, cng v Tng thng k nhim ca Israel l Shimon Peres, ang phi
c gng ging gii cho mt lnh o ngnh t v tng lai ca ngnh cng nghip sn xut
xe hi. Lc ny, thm ch ngay c Agassi cng bt u hoi nghi ton b tng ca mnh l
v l, c bit khi n hon ton mang tnh l thuyt.
Ti Din n Doanh nhn tr din ra hai nm trc, s kin m Agassi gi l Baby Davos,
anh b thuyt phc bi suy ngh phi tm cch bin th gii tr nn tt p hn cho n
nm 2030. Phn ln i biu tham d u cho rng doanh nghip ca h cn ci tin chin
lc kinh doanh, ring Agassi li trnh by mt tng tham vng n ni ai cng ngh
rng anh qu ngy th: Ti ngh rng iu quan trng nht cn lm l tm cch chm dt
s ph thuc vo du m, anh ni.
Agassi tin rng ch cn mt quc gia khng cn n du m, c th gii s hc theo. V iu
u tin l phi c nhng chic xe hi khng chy bng xng.
Nhng nu ch tng ny thi th vn cha phi l ci nhn su sc mang tnh cch mng.
Agassi nghin cu nhng cng ngh tin tin nh t bo nng lng hydro mang li
ng nng cho xe, song chng u qu xa vi, t nht phi 10 nm na mi thc hin c.
V th Agassi quyt nh ch tp trung vo cng ngh d ch to nht: Xe chy bng c quy
sc. Trong qu kh tng ny tng b loi b do cn nhiu hn ch v qu tn km,
nhng Agassi tin rng anh c gii php lm cho xe in khng ch tr nn kh thi m cn
ph hp vi ngi s dng. Nu xe in cng mnh m nh xe hi chy bng xng th ai li
khng mun c mt chic?
Him ha chin tranh thng trc khin ngi Israel vi dn s ch chim 1/1.000
tng dn s th gii, lun c thi nghi ng i vi nhng li gii thch thng thng. Nu
bn cht ca ngi Israel, nh Peres ni vi chng ti sau ny l khng bao gi bit tha
mn th Agassi chnh l i din tiu biu ca quc gia ny.
Nhng nu khng c Peres th c th Agassi cng khng can m theo ui tng ca
anh n cng. Sau khi nghe Agassi thuyt phc v vic chm dt s l thuc vo du m,
Peres gi cho Agassi v hi: Ni hay y, nhng anh nh lm g?

Cho n tn lc , Agassi ni, anh ch n thun l ang gii mt cu vn ch l l

thuyt trn giy. Nhng ri chnh Peres t vn vi Agassi theo cch r rng nht:
Cu c tht s lm c iu ny khng? Cn g quan trng hn vic chm dt s l thuc
vo du m? Ai s thc hin iu ny nu khng phi l cu? V cui cng, Peres kt thc
bng cu hi: Ti s gip c g cho cu?
Peres khng ni sung. Sau Ging sinh nm 2006, ng li Agassi vo cn lc 50 cuc gp
g vi nhm cc nh lnh o ca chnh ph v ngnh cng nghip hng u Israel, bao
gm c Th tng. Agassi th l: C mi sng, ti c mt trong vn phng ca Peres, tm
tt li ni dung cuc hp hm trc, v ng y gi in sp xp cc cuc gp g cho ngy
hm sau. Nu khng c Peres, c th ti khng c c hi tip xc v trao i vi nhng
nhn vt .
Peres gi th n nm nh sn xut xe hi ln nht th gii, km theo ti liu trnh by ca
Agassi. y chnh l l do Peres v Agassi cng thng ngi ch trong phng khch sn sang
trng Thy S, y gn nh l c hi cui cng ca b i ny.
Cho n bui gp g u tin, Peres cng mi ch nghe mt ng khi nim t ti mt
ngi c chuyn mn trong lnh vc phn mm my tnh. Ti bit c nhng g? ng y
chp nhn mo him v ti.
Nhng cuc gp mt Davos l dp u tin Peres ch thn nh gi tng i vi
nhng ngi tht s lm trong ngnh cng nghip t th gii. V v lnh o u tin m
h gp khng nhng dp tt tng m cn dnh phn ln thi gian ra sc thuyt
phc Peres v Agassi t b tham vng ca h. Agassi rt xu h: Ti lm v chnh
khch quc t hon ton b mt bng cch nhn ng ta nh th ng y khng hiu mnh
ang ni g.
Nhng bui hn tip theo ca h sp bt u. Carlos Ghosn, CEO ca Renault-Nissan ni
danh trong gii kinh doanh th gii nh mt ngh s thay i hng u. Sinh ra ti Brazil
nhng b m l ngi Lebanon, Ghosn rt ni ting Nht khi ng iu hnh Nissan, khi
ang thua l nng n v gip tp on ny thu v li nhun ch sau hai nm. Ngi Nht
bit n Ghosn v p l bng b truyn tranh c phng tc da trn cuc i tht ca
ng.
Peres bt u bng ging ni nh n mc Ghosn nghe khng r, nhng Agassi li rt kinh
ngc. Sau khi hng chu mn ch trch t cuc hp hm trc, Agassi ng Peres s ni iu
g i loi nh Shai Agassi c mt tng y tham vng v xe in. Ti s cu y
trnh by, v ng c th cho cu y bit kin ca mnh. Nhng thay v lui v, Peres bng
tr nn hng hi hn khi thuyt phc v thi cng mnh m hn.
Thi ca du qua, ngi ta vn khai thc du nhng khng tht s cn n na. Quan
trng hn, Peres nhn mnh vi Ghosn, du l th ang nui dng ch ngha khng b v
s bt n. Chng ta khng cn n l chn phng th tn la Katyusha, ng ch ra, nu
tm c cch ct t ngun vin tr cho chng cht chn u tin.

Ri Peres ch ng ngn chn mi tranh ci bng cch khng nh nhng cng ngh thay
th vn cha ra i. ng bit cc i gia xe hi trn th gii ang th nghim mt lot cc
gii php mi nh xe hybrid, xe hybrid plug-in v xe in nh nhng khng cng ngh
no trong s ny ha hn m ra k nguyn mi cho ngnh vn ti.
Ch nm pht sau khi Peres bt u trnh by, Ghosn ngt li: ng Peres, ti c ti liu
ca Shai ri. Peres v Agassi c khng nhn mt, nhng c hai u cm thy bui gp mt
sp i ng hng. Ghosn ni: Cu ta hon ton ng. Chng ta c cng ngh. Tng lai
phi l in. Chng ti c xe hi ri, v c c quy na.
Peres gn nh khng ni nn li. Ch vi pht trc, ng v Agassi hng chu mn thuyt
gio say sa v sao xe in l th v dng, v xe hybrid l gii php tt hn. Nhng c Peres
v Agassi u bit r xe hybrid ng ngha vi ng ct. Lm sao mt phng tin li c th
cng lc trang b hai ngun nng lng ring bit? Hin gi xe hybrid rt t, trong khi ch
tit kim c 20% nng lng so vi cc loi xe thng thng. H khng th a mt
quc gia thot khi tnh trng l thuc vo du bng loi cng ngh ny.
Theo quan im ca Peres v Agassi, dng hybrid khng khc g vic cha vt thng do
n sng trng gy ra bng bng c nhn c.
Cha bao gi h nghe nhng iu ny t mt nh lnh o trong ngnh cng nghip t. V
th, Peres but ming hi Ghosn: Vy ng ngh g v xe hybrid?
Ti thy chng khng c ngha g ht. Xe hybrid ging nh nng tin c vy: Khi bn
mun con c th bn nhn c ngi ph n, khi bn mun ngi ph n th bn li nhn
c con c Ghosn tr li mt cch y t tin. Trng ci sau ca Peres v Agassi va
chn thnh, va bc l cm gic nh nhm. Liu h tm thy mt i tc tht s ph hp
vi tm nhn ca mnh?
By gi li n lt Ghosn lo lng. D l ngi lc quan, nhng nhng tr ngi c bn ca
xe in vn cn : c quy c gi qu cao; qung ng di chuyn cha bng 1/2 xe chy
xng; thi gian sc th lu.
Gi qu cao trong khi mc tin dng gn nh bng khng, xe sch, khng khi vn ch
l mt ngch rt nh trn th trng.
p li, Peres ni ng cng tng c nhng hoi nghi tng t cho n khi gp Agassi. Cu
ni ny l tn hiu gi cho Agassi gii thch cch thc gii quyt nhng kh khn tr ngi
ny bng cng ngh hin c, ch khng phi nhng php mu nng lng phi mt hng
thp k na mi xut hin. Lc ny, s ch ca Ghosn chuyn t Peres sang Agassi.
tng ca Agassi va hp l va n gin: Xe in t tin ch v c quy ca chng c gi
qu cao. Bn chic xe c trang b c quy cng ging nh bn xe vi lng xng dng
trong vi nm. Nhng khi tnh ton chi ph, xe in tht ra li r hn rt nhiu trung bnh
mi dm ch tn 7 xu ( bao gm c quy v in sc) so vi 10 xu cho mi dm chy bng

xng khong 2,5 USD/gallon. Nu gi xng du tng ln 4 USD/gallon, th khong cch chi
ph ny li cng khng l.
Hy tng tng, bn khng mt tin mua c quy nh mt loi nhin liu khi mua xe,
thay vo chi ph cho c quy s c phn b cho sut qu trnh s dng xe. Do , xe
in s r nh xe chy bng xng, v chi ph sc c quy chc chn s r hn xng du.
V lu v di, li th v chi ph in chc chn s tng khi c quy ngy cng r hn.
Vt qua ro cn gi c l bc t ph ln nht, nhng nh th vn cha xe in tr
thnh Xe hi 2.0, nh Agassi ni, thay th hon ton m hnh giao thng tng c Henry
Ford pht minh cch y hn mt th k. Xe truyn thng c th i c 300 dm ch vi 5
pht tip nhin liu, Ghosn t hi, liu xe in c th cnh tranh c khng?
Gii php ca Agassi l c s h tng: Hng ngn bi u xe c lin kt thnh mng li,
xy dng cc trm thay c quy dc ng v iu phi ton b cc trm ny bng mng
li thng minh. Trong hu ht cc trng hp, ch cn sc c quy cho xe ti nh v ch
lm l phng tin hot ng c ngy.
Nhng ai c nhu cu di chuyn ng di c th thay c quy ti cc trm i dc ng,
tng t vic xng/du truyn thng. Agassi mi mt v tng Israel v hu, c kinh
nghim qun l hu cn phc tp m nhim chc CEO cng ty a phng, c trch nhim
quy hoch h thng ng dy v mng li sc in/ xe trn c nc.
im then cht trong m hnh ny l khch hng s hu xe, cn doanh nghip ca Agassi,
Better Place, s s hu c quy cho chic xe ca khch hng.
N hot ng th ny, Agassi bt u ni k hn, ging nh in thoi di ng vy. Bn
n nh cung cp. Nu mun, bn c th tr tin mt ln duy nht s hu thit b v
khng cn cam kt g. Nhng thng th ai cng s k hp ng t hai ti ba nm. i li,
h c s hu thit b min ph hoc ch phi mua vi gi tng trng rt r .
Xe in cng lm c y ht vy, Agassi gii thch thm, Better Place s ng vai tr nh
nh mng di ng. Bn n i l xe v k hp ng s dng da trn s dm thay v s
pht, ri nhn mt chic xe in. Ch c iu h khng s hu c quy, m l Better Place.
Cng ty ca Agassi s thu v li nhun khng ch t vic bn xe m t cc dch v lin quan
n c quy ca khch hng trong vng bn nm hoc lu hn; vi mc ph m khch hng
thng chi cho xng du hng thng th nay h c th tr cho in v c quy. Agassi kt
lun: Bn va s dng mt phng tin sch vi mi trng, m chi ph li r hn xe chy
bng xng.
Agassi tip tc tr li phn Peres b lng bng cu hi: Ti sao li chn Israel lm th im
cho d n ny?

Th nht l vn din tch. Israel l quc gia th nghim hon ho cho xe in. Din tch
nh v lng ging th ch khin ni y tr thnh mt c o di chuyn khp kn. V
ngi Israel khng th li xe ra ngoi bin gii quc gia, nn khong cch di chuyn ca h
lun quanh qun trong mt din tch b nht nh th gii. iu ny gip gii hn s lng
trm i c quy m Better Place phi xy dng trong giai on u ca d n. Bng cch c
lp Israel, Agassi ni vi n ci tinh qui, k th ca h v tnh to ra mt phng th
nghim hon ho th nghim cc tng mi.
Th hai, ngi Israel thc r nhng ph tn v ti chnh v bo v mi trng khi phi l
thuc vo du m.
Th ba, bn cht ca ngi dn Israel l lun a thch ci mi h gn nh ng u th
gii v thi gian truy cp Internet v t l s dng in thoi di ng ln n 125%, ngha l
a s u c nhiu hn mt chic.
Mt iu khng km phn quan trng, Agassi bit anh c th tm thy Israel nhng ngun
lc cn thit gii quyt phn mm phc tp cho mng li in ton thng minh, c
nhim v m cc im sc v qun l qu trnh sc c quy ca hng triu xe cng lc m
khng b qu ti. Israel l quc gia c mt k s gii v chi tiu cho cng tc nghin cu,
pht trin khoa hc nhiu nht th gii, n s l ni l tng thc hin d n ny.
Agassi cn mun tin xa hn na. Suy cho cng, nu Intel c th sn xut i tr loi chip
tinh xo nht ca h ti Israel, ti sao Renault-Nissan li khng th ch to xe in y?
Ghosn cho rng vic ny ch kh thi vi iu kin s lng xe sn xut ti Israel phi t t
nht 50 nghn chic/nm.
Khng chp mt, Peres cam kt vi Ghosn con s 100 nghn xe/nm ti Israel. Ghosn ng
, min sao Peres gi li ha ca mnh.
Trc bui gp vi Ghosn, Agassi cn ba yu t thc hin k hoch: Mt quc gia, mt
cng ty sn xut xe hi v tin, nhng t c bt c yu t no trong , anh cn phi
c c hai yu t cn li trc.
V d, khi Peres v Agassi n gp th tng Ehud Olmert cam kt gip Israel thot cnh
l thuc vo du m, ng t ra hai iu kin: Agassi phi k c giao ko vi mt
trong nm nh sn xut t hng u th gii v gy qu 200 triu USD s vn cn thit
pht trin mng li in ton thng minh, bin na triu bi u xe thnh im sc
in v xy dng mi cc trm i c quy. Agassi c nh sn xut t, gi l lc thc
hin iu kin th hai: Tin.
Tuy nhin, Agassi lng nghe tin rng tng ca anh c th thc hin c. Anh
quyt nh b vic ti SAP mt quyt nh lm gii cng ngh chong vng thnh lp
Better Place (Agassi tri qua bn cuc tho lun vi ban lnh o SAP thuyt phc
rng anh hon ton nghim tc khi ngh vic).

Tuy nhin, gii u t quc t khng ho hng nhy vo mt d n i hi phi ti nh

hnh ba ngnh cng nghip ln nht trn th gii l xe hi, du m v in. Thm vo , xe
in s v dng nu khng c c s h tng, mng li c quy phi c xy dng v trin
khai hon chnh trc khi xe in c sn xut hng lot. iu ny c ngha l mt 200
triu USD mc li h thng dy in cho ton b t nc mt ph tn u t khng l
khin cho bt c nh u t no cng thy au u. K t khi bong bng cng ngh tiu tan
vo nm 2000, gii u t ti chnh quc t tr nn thn trng hn rt nhiu. Khng ai
mun chi mt ni tin tht m li nhun th cha thy u.
Tr mt nh u t, t ph ngi Israel, Idan Ofer, ngi trc tng c phi v u t
khng l vo Trung Quc bng vic thu tm lng ln c phn ti hng xe hi Cherry
Auto-Mobile. Su thng trc, Ofer mua mt nh my lc du. Cho nn ng cng c xem
l c hiu bit v t v du m.
Khi Mike Granoff, nh u t ngi M u tin ca Better Place gi Agassi g ca nh
Ofer, Agassi ni: Ti sao ng y li ti li ko ra khi hai cng vic kinh doanh mi nht
ca mnh? Nhng ri anh cng khng c g mt. Sau 45 pht trao i, Ofer ng cp
cho Agassi 100 triu USD. V sau, ng u t thm 30 triu USD v yu cu i ng ngi
Trung Quc lm xe in cho d n.
Agassi kim c 200 triu USD, bin Better Place thnh doanh nghip mi thnh lp
ln th nm trong lch s [4]. Israel tr thnh ni th im u tin v cc nc khc nhanh
chng tip bc. Vo thi im cun sch ny ang c vit, chnh ph an Mch, c, khu
vc vnh San Francisco, Hawaii v tnh Ontario tnh ng dn nht Canada tuyn b
s tham gia d n. Better Place cng l cng ty nc ngoi duy nht c ngh cnh
tranh trong vic pht trin h thng xe in cho Nht mt ng thi bt thng c
nh gi rt cao trong lch s v chnh sch bo h ni a ca chnh ph Nht.
Trong s nhng ngi hoi nghi c Thomas Weber, Gim c nghin cu v pht trin ca
Mercedes. ng cho bit vo nm 1972, Mercedes tng ch to mt mu xe but chy bng
in vi c quy c th tho ri, t tn l LE 306. Cui cng, h pht hin ra rng vic
tho lp c quy c th gy chp in v chy n.
Cu tr li ca Better Place nm trm i c quy. N hot ng tng t cc trm ra xe
t ng. Khi khch hng li xe vo mt trm i c quy, chic xe s c mt tm thp nng
ln, tho cht gi vin c quy. Vin c quy cn s c cho vo trm sc, v mt vin c
quy mi s c lp li vo phn di xe. Ton b quy trnh din ra ch trong vng 65 giy.
Agassi rt t ho v phng php m i ng k s ca anh p dng x l vic tho
lp v thay th nhng vin c quy nng hng trm pound. H s dng h thng mc
tng t gi nhng qu bom nng 500 pound trn cc my bay chin u. Khng h c
sai st no trong c ch th bom, p dng h thng ny c quy c m bo trong xe in,
ngay c khi b tho ri.

Nu d n ny thnh cng, tc ng ton cu ca Better Place v mt kinh t, chnh tr v

mi trng, v.v c th vt qua nhng cng ty cng ngh hng u th gii. V tng
ny s lan rng t Israel ra khp ni.
Nhng doanh nghip nh Better Place v doanh nhn nh Agassi khng phi ngy no cng
xut hin. Scott Tobin, mt nh u t thuc qu Batter Ventures (M) d on: tng
v i tip theo s n t Israel [5]. Trong nhy mt, Israel cho thy ti sao n khng qu
bt ng
Nhng cng ty cng ngh v gii u t ton cu ang m ng n Israel v y, h
tm thy s kt hp c o gia s to bo, c sng to v nhng con ngi qu cm. iu
ny l gii ti sao s lng cc cng ty Israel c tn trn sn chng khon NASDAQ nhiu
hn tt c cc cng ty ca chu u cng li, Israel l quc gia c mt cc doanh nghip
mi thnh lp nhiu nht th gii. Vi tng s 3.850 doanh nghip mi lp, ng ngha vi
c 1.844 ngi Israel [6] th li c mt doanh nghip.
Sn chng khon New York khng phi l i tng duy nht b Israel thu ht, m cn mt
lnh vc khc c vai tr quan trng nh nht i vi lnh vc cng ngh: u t mo him.
Nm 2008, vn u t bnh qun u ngi Israel nhiu gp 2,5 ln M, 30 ln so vi
chu u, 80 ln so vi Trung Quc v 350 ln so vi n . Xt trn s liu c th, Israel
vi dn s 7,1 triu ngi thu ht 2 t USD t cc ngun u t, tng ng vi s vn
do 61 triu dn Anh, v 145 triu dn Php v c cng li thu ht c [7]. Israel cng l
nc duy nht chng kin s tng trng tch cc ca cc ngun vn u t t nm 2007
n nm 2008, nh minh ha trong Hnh I.1 .

Sau M, Israel l quc gia c nhiu doanh nghip nim yt trn sn chng khon NASDAQ,
hn bt c nc no khc trn th gii, k c n , Hn Quc, Singapore v Ireland, nh
minh ha trong Hnh I.2. Hnh I.3 cho thy r Israel dn u th gii v ngn sch dnh cho
nghin cu v pht trin khoa hc.

Theo s liu trong Hnh I.4, Israel c tc tng trng cao hn mc trung bnh ca nhm
cc nc pht trin lin tc trong nhiu nm k t 1995. Thm ch, nhng xung t v
trang cng khng th cn bc tin kinh t ca Israel. T nm 2000 n nm 2006, Israel
khng nhng chu nh hng khi bong bng cng ngh ton cu tan v, m cn tri qua giai
on cng thng nht trong trong lch s tn cng khng b v cuc chin Lebanon ln th
hai. Th nhng th phn ca Israel trong th trng lin doanh ton cu vn tng trng
gp i t 15% ln 31%.

Trong ngy cui cng ca cuc chin Lebanon ln th hai, th trng chng khon Tel Aviv
cn cao hn c ngy u tin ca cuc chin. Ngay c khi trc Israel va thc hin
chin dch qun s ko di ba tun vo Di Gaza (nm 2009).
Cu chuyn ca nn kinh t Israel c bit gy t m khi xem xt tnh trng nghim trng
ca quc gia ny trong na th k trc. Gia nh Shai Agassi chuyn t Iraq n Israel nm
1950 hai nm sau ngy ra i ca nh nc Israel. Gia nh Agassi ch l mt phn trong
bin ngi t nn chy trn ln sng bo lc ang bng pht trong th gii -rp sau khi
nh nc Israel ra i.
Ti thi im , nh nc Do Thi non tr cng lc phi i mt vi hai th thch tng
chng khng th vt qua: Chin u cho nn c lp v tip nhn mt lng ln ngi t
nn di c t chu u v cc quc gia -rp xung quanh.
Dn s Israel tng gp i ch trong hai nm u lp quc. Trong by nm sau , con s
ny tng thm 1/3. C ba ngi Israel th c n hai ngi mi di c n. Ngay khi va cp
bn, nhng ngi t nn b buc phi cm sng v gi ra chin trng. C nhng ngi
va sng st t tri tp trung ca c Quc X th nay ng xung trn chin trng,
trc c khi tn tui h c ghi li.
Xt trn t l tng quan, s ngi Israel hy sinh bo v nh nc Israel cn nhiu hn
s lnh M thit mng trong hai cuc i chin th gii.
Nhng ai sng st phi pht trin nn kinh t kit qu. Mi th u b hn ch, mt ngi
mi nhp c than phin: Chng ti c s mua hng, phi xp hng di mua theo ch
tem phiu, mi tun ch c mt qu trng. Lc , mc sng trung bnh ca ngi dn
Israel c so snh l ngang bng ngi M nhng nm 1800 .
Vy lm th no m mt quc gia khi nghip nh Israel khng nhng tn ti m cn
vn mnh t mt ni t tng b bao vy tr thnh mt c my cng ngh cao, t tng
trng hn 50 ln trong vng 60 nm? Lm th no m mt cng ng ngi t nn khng
xu dnh ti chuyn mnh t vng t m Mark Twain tng miu t l mt t nc hoang
vng v th lng [11] thnh mt trong nhng nn kinh t nng ng nht th gii? n
nh phn tch chnh tr kinh t ngi Israel, Gidi Grinstein, cng phi kinh ngc tht ln:
Xem ny, v th kinh t ca chng ti so vi nc M tng gp i, dn s tng gp nm
ln v phi i ph vi ba cuc chin tranh. y l iu cha tng c trong lch s kinh t
th gii. ng cn nhn nh rng: Cc doanh nghip Israel s tip tc mn trnh din
ngon mc hn na .
Vng t Thnh khng ch l im n ca on ngi hnh hng trong nhiu th k nay
m cn thu ht nhiu i tng khc. CEO kim Ch tch Google, ng Eric Schmidt ni rng
M l im n s mt cho cc doanh nghip, nhng sau M, Israel l ni tt nht. CEO
ca Microsoft, Steve Ballmer gi Microsoft l mt doanh nghip Israel, v s lng v
vai tr trung tm ca i ng nhn vin ngi Israel trong cng ty ny .

T ph M Warren Buffett, ngi lun c cm vi nhng ri ro, t ph v nguyn tc

khng bao gi mua cc cng ty nc ngoi trong nhiu thp nin ca ng bng vic thu
tm ISCAR Metalworking, mt doanh nghip Israel vi gi 4,5 t USD, ngay trc thi im
xy ra cuc chin gia Israel v Lebanon nm 2006.
Tht kh cc doanh nghip cng ngh khng mt n Israel. Gn mt na cc cng ty
cng ngh hng u th gii mua li cc doanh nghip mi thnh lp ca Israel, hoc m
cc trung tm nghin cu v pht trin (R & D) ti y. Ch ring hng Cisco mua li chn
doanh nghip ca Israel, v vn ang tip tc cng cuc tm kim .
Paul Smith Ph Ch tch Philips Medical [15] pht biu: Ch hai ngy Israel, ti nhn
thy nhiu c hi hn phn cn li ca th gii trong mt nm. Gary Shainberg Ph Ch
tch ph trch lnh vc sng to v cng ngh ca hng vin thng British Telecom nhn
xt: Israel c nhiu tng hon ton mi khng phi loi tng bnh mi ru c
hn c Thung lng Sillicon. V sc sng to ca h cha c du hiu dng li ngay c trong
thi k suy thoi kinh t th gii .
Mc d cu chuyn v cng ngh ca Israel ang dn c bit n nhiu hn, nhng ngay
c nhng ngi k li n cng khng trnh khi kinh ngc. Ph Ch tch hng NBC
Universal, khi c c n Israel thm d cc cng ty truyn thng k thut s ca nc
ny t hi: Ti sao tt c nhng iu ny li xy ra Israel? Ti cha bao gi chng
kin tt c s hn lon v sng to cng din ra trn mt vng t b nh nh vy .
y chnh l cu hi m cun sch mun gii p. Ti sao l Israel m khng phi ni no
khc?
Nghch cnh l nguyn nhn chnh gii thch cho hin tng Israel. Trong nghch cnh,
ngi ta s pht huy ti a kh nng sng to. Nhiu quc gia v vng lnh th c din tch
nh b v thng xuyn b e da nh Hn Quc, Singapore v i Loan cng pht trin
mt cch kiu hnh v n tng nh Israel. Nhng khng mt nc no c th sn sinh ra
vn ha kinh doanh cha ni n hng lot cng ty khi nghip nh Israel lm.
Trong , nhiu ngi phng on yu t Do Thi gp phn khng nh. Khi nim cho
rng dn tc Do Thi rt thng minh n su vo tim thc phng Ty. Ngay c nhm
tc gi chng ti cng thy iu ny. Khi chng ti ni vi ai rng mnh ang vit mt
cun sch ti sao Israel li sng to n vy th nhiu ngi phn ng li v ni: n
gin thi, ngi Do Thi rt thng minh, nn khng c g ngc nhin khi Israel li sng to
n vy.
Do vy, thnh cng ca Israel b mc nh bng mt nh kin x hi m mt hn l s tht.
Ngay t khi lp quc, dn s tuy t i ca Israel li c ngun gc t hn 70 quc gia khc
nhau. Nhng ngi t nn Do Thi n t Iraq, Ba Lan hoc Ethiopia ng nhin khng
th chia s cng mt ngn ng, nn gio dc, vn ha hoc lch s, t nht l hai thin nin
k trc. Nh nh kinh t hc ngi Ireland, David McWilliams gii thch: Israel khng
phi mt quc gia Do Thi a chiu nh quan nim truyn thng m nn c xem nh

mt mnh t c thn, ni cu mang dn tc Do Thi mt dn tc mang theo mnh tinh

hoa vn ha, ngn ng v truyn thng ca mi dn tc trn th gii .
R rng, b quyt thnh cng ca Israel khng ch ph thuc vo ti nng ca tng c nhn.
Trn th gii khng thiu nhng c nhn ti nng, vi s lng cn nhiu hn c Israel.
Singapore l mt v d. Quc gia ny lun dn u th gii v im kim tra ton v khoa
hc. Nhiu doanh nghip a quc gia cng m chi nhnh nhng nc nh Ireland hay
n . Nhng chng ti khng xy dng cc b phn chin lc ; Google, Cisco,
Microsoft, Intel, eBay, v.v ai cng th c. B quyt ca chng ti l giao sinh mng cng ty
vo tay i ng nhn vin Israel. y khng ch n thun l gia cng dch v, nh t
tng i in thoi ti n hay thnh lp phng IT Ireland. iu chng ti lm Israel
l c nht v nh.
Mt nguyn nhn khc hay c nhc ti l ngnh cng nghip quc phng v qun s ca
Israel, vn to ra nhiu cng ty con thnh cng. Nhng y mi ch l mt phn ca cu
tr li, v n khng l gii c l do ti sao nhiu quc gia cng s hu qun i hng
mnh vn khng to ra thnh cng tng t cho khu vc t nhn. V vic chuyn hng
nguyn nhn sang khu vc qun s ch lm ny sinh mt cu hi mi: Vy, qun i Israel
c b quyt g thc y cc doanh nghip trong nc?
Thm ch, ngay c di nh hng ca qun i, ti sao n by gi cc doanh nghip trong
ngnh an ninh ni a, quc phng v chng khng b ca Israel cng ch ng gp cha
n 5% tng GDP ca nc ny?
Cu tr li tht s t phi rng ln v su xa hn th. N phi lin quan n nhng c nhn
lm kinh t nh Shai Agassi, biu tng ca nc Israel mi. y khng ch l cu chuyn
ca ti nng, m cn l lng kin tr, ch bn b, ca s t cu hi khng mt mi vi nh
cm quyn, ca s thoi mi ung dung kt hp vi thi lc quan trc tht bi, tinh thn
tp th, s mng, ri ro v sng to trong nhiu lnh vc.
Th nhng, ngi Israel qu bn rn trong vic thnh lp cc doanh nghip c th ngi
li v xu chui cu chuyn thnh cng ca h lm bi hc cho cc quc gia khc, cng nh
cc tp on v doanh nghip khc.
y chnh l lc thch hp hn bao gi ht hiu v php mu kinh t ca Israel. c bit
trong bi cnh nn kinh t M ang gp mt s vn mang tnh nn tng, d quc gia Bc
M ny vn l c xem l nn kinh t cnh tranh nht th gii.
Trc khi khng hong nm 2008 din ra, gii quan st cuc chy ua cch tn cng ngh
a ra nhiu cnh bo v nguy c tt hu ca M. Curtis Carlson, Vin nghin cu
Stanford d on: n v Trung Quc l nhng cn sng thn sp nhn chm nc M.
ng d bo cng nghip sn xut thit b y t, cc ngnh dch v v cng ngh thng tin ca
M s sm thua cuc, dn n hu qu l hng triu ngi mt vic lm, tng t nh
trong thp nin 1980, khi Nht Bn qua mt M trong lnh vc in t tiu dng .

Li thot duy nht, theo Carlson, l ngi M phi hc cch ci tin nhng g c cng
vi vic pht trin cc ngnh hon ton mi trong lnh vc nng lng, cng ngh sinh hc
v cc mng da trn khoa hc khc. Theo cch din t ca John Kao, ging vin Khoa Kinh
t i hc Harvard, nc M ang tin nhanh vo d vng, l con b gi nua ang cn kit
bu sa, dn nh mt h thng thc v mc ch, cng nh ngn la quyt tm t c
mc ch .
Kinh t suy thoi buc nhn loi phi ch trng hn n s cch tn. Khng hong ti chnh
th gii bng n sau s sp ca th trng bt ng sn, vn bt ngun t cc sai lm tn
dng ca h thng ngn hng. Ni cch khc, s thnh vng gi to trc c xy
dng trn nhng bong bng d v, thay v s tng trng sn xut mang tnh cht bn
vng v ng tin cy hn i vi nn kinh t.
Theo Robert Solow, nh kinh t hc tng ot gii Nobel, ci tin cng ngh l cha kha
duy nht a n nng sut cao v tng trng . y l gii php c chng minh l
duy nht thc y nn kinh t tin ln, nht l s cch tn n t cc doanh nghip mi
thnh lp (start-up). Theo d liu t Cc thng k M: T nm 1980 n nm 2005, nhng
doanh nghip to ra nhiu cng n vic lm nht u c tui i di nm nm. Chuyn gia
kinh t Carl Schramm, Gim c qu Kauffman Foundation qu chuyn nghin cu v
hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip mi thnh lp khng nh: duy tr v th
dn u nn kinh t th gii, nc M phi ly tinh thn khi nghip lm li th cnh
tranh ch o. Thiu tinh thn ny, chng ta s khng c n by.
Thc t l nhiu in hnh doanh nghip, bao gm cc h kinh doanh nh l v cc cng ty
quy m va v nh hot ng trong cc ngch ca th trng nhng vnh vin khng th
thot khi nhng ngch . Nhng Israel li tp trung pht trin tinh thn khi nghip tng
trng cao l nhng doanh nghip mi thnh lp v c kh nng thay i cc din cc
ngnh cng nghip ton cu. Tinh thn khi nghip ny c o ch n s dng nhng
nhn ti c bit, t k s cho n cc nh qun l v chuyn vin tip th nhm thng
mi ha bt k tng cch tn kh thi no.
D nhin, Israel khng hon ton min nhim vi ri ro tht bi dnh cho cc doanh nghip
mi thnh lp. Song vn ha v truyn thng ca Israel phn nh mt thi c o dnh
cho tht bi: H lin tc c gng vc dy mt doanh nghip tht bi, hn l mc n cht
yu trong h thng.
Theo bo co ca Hng T vn qun l quc t Monitor Group, Israel, khi mt doanh
nghip thnh cng, n s gip ci cch th trng. Nhng nu tht bi, n vn to ra p lc
cnh tranh cho (cc) doanh nghip ang hot ng, t tip tc kch thch th trng pht
trin .
Ni ngn gn, Israel l t nc ca s cch tn v c sng to. Phng Ty cn s cch tn,
Israel lun c. Hiu c ngun nng lng khi nghip ny bt ngun t u; s i v u;
lm sao c c n; v lm th no cc nc trn th gii hc hi c t Israel l
mt nhim v quan trng t ra cho th h chng ta.

Ti thm ebook: http://www.taisachhay.com

PHN I. MT QUC GIA NH B C TH

LM C G?
Chng 1. Ngoan c
Bn ngi n ng mang quc tch M, Nga, Trung Quc v Israel ang ng ti gc ph
Mt phng vin tin n hi: Th li cho ti Xin cc v vui lng cho bit kin v nn
thiu ht lng thc hin nay?
Ngi M tr li: Thiu ht ngha l g?
Ngi Trung Quc ngc nhin: Lng thc l g?
Ngi Nga thc mc: kin l g?
Ngi Israel hi li: Th no l xin th li?
MIKE LEIGH, HAI NGHN NM
Scott Thompson nhn ng h.[1] ng c hng ni cng vic phi gii quyt xong vo cui
tun, th m gi l th Nm. Thompson l con ngi ca cng vic, ng l Ch tch kim
cu Gim c Cng ngh ca PayPal, h thng thanh ton trc tuyn qua Internet ln nht
th gii. ng ang iu hnh mt trang web gii php kim tra v s dng th tn dng.
Nhng ng ha dnh cho mt chng trai tr hai mi pht lng nghe anh ta trnh by
v gii php i ph vi nn la o thanh ton trc tuyn, gian ln th tn dng v nh
cp cc thng tin in t khc.
Shvat Shaked khng c dng v ngo mn ca mt doanh nhn mi khi nghip, cng
khng c tnh cch si ni in hnh ca mt k s PayPal tr tui. Thompson khng t chi
bui gp ny ch bi Benchmark Capital yu cu.
Benchmark u t kh nhiu vo eBay, t khi y ch mi l trang web c vn hnh
t my ch t ti cn h ca ngi sng lp, vi mc ch duy nht l phn phi sn phm
hp ng linh tinh hiu Pez. Ngy nay, eBay l cng ty c gi tr 18 t USD cng i ng
16 nghn nhn vin khp th gii. eBay l cng ty m ca PayPal. Benchmark d nh u
t vo cng ty Fraud Sciences ca Shaked, t ti Israel. Nhm m bo mc an ton cho
thng v, mt s i tc bn Bechmark nh Thompson vn hiu bit v gian ln in
t kim tra Shaked.
Cu c tng g, Shvat? Thompson hi trong khi rt mun kt thc cuc gp cng sm
cng tt. i li loanh quanh nh mt ngi thiu s chun b cho mt pht thuyt phc
quyt nh, Shaked bt u lng l: Rt n gin, chng ti tin rng th gii ch c hai loi
ngi: Tt v xu. V b quyt nh bi nn la o qua mng l sng lc hai loi ngi ny
ngay trn Internet.

Phi c lm Thompson mi khng biu l s tht vng. iu ny l qu sc chu ng.

Trc PayPal, Thompson tng l nh lnh o cp cao ca g khng l th tn dng VISA,
mt doanh nghip lun b m nh vi vic i ph vi nn la o trc tuyn. Phn ln i
ng nhn lc ti hu ht cc cng ty th tn dng hoc doanh nghip hot ng trc tuyn
u c nhim v r sot khch hng mi, pht hin la o v nhn din ti phm, y
chnh ni quyt nh li nhun ca ton b doanh nghip, l ni xy dng hoc nh mt
lng tin ca khch hng.
VISA v h thng ngn hng i tc ca tp on ny s hu hng chc ngn chuyn gia bo
mt. Ring VISA c hai ngn, trong c khong 50 c nhn gii nht l k s c bng
tin s, tt c ch i ph vi nhng k la o. Vy m gi y cu nhc ny li rao ging
v ngi tt v k xu, nh th n l ngi u tin tm ra vn vy.
Nghe hay y, Thompson gng p: Th cu nh lm cch no?
Ngi tt th hay l du vt trn mng, y gi l du chn in t, v h khng c g
che giu c. Shvat tip tc bng ging m cht Anh, cn k xu th khng, v chng s tm
cch n mnh. Tt c nhng g chng ta cn lm l tm ra cc du chn. Nu tm ra chng,
ng c th gim mi nguy c tim n xung mc chp nhn c v k bo lnh cho h.
iu ny thc s rt n gin.
Thompson bt u ngh thng nhc vi ci tn l lng ny khng phi n t mt quc gia
khc, m t hnh tinh khc th ng hn. Chng l n khng thc c rng chng gian
ln in t l c mt qu trnh gian nan gm nhiu cng on kim tra l lch, lc tm lch s
tn dng v xy dng nhng thut ton phc tp xc nh tin cy hay sao? Ni nh
th chng khc no bc vo NASA v t cu hi: Ti sao cc ng phi ch to tu v tr
lm g, trong khi ch cn mt n bn thun l ?
Nhng vi s tn trng dnh cho Benchmark, Thompson ngh rng ng s chiu theo thng
nhc ny vi pht na. ng hi: Cu hc c iu ny u?
Nh kinh nghim truy lng khng b, Shvat tr li. n v ca cu c giao nhim v h
tr truy bt nhng k khng b bng cch theo di cc hot ng trc tuyn ca chng.
Nhng tn khng b s dng thng tin c nhn gi thc hin cc phi v chuyn tin bt
hp php. Nhim v ca Shvat l tm kim nhng thng tin ny trn mng.
Thompson nghe qu t chuyn gia sn khng b ny, ng ch n gin hi: Th cu
th thc hin iu cha?
Tha ri, Shvat p bng v mt t tin. Chng ti th nghim qua hng ngn giao
dch, v ch c bn ln tht bi.
, th c y, Thompson t ni vi mnh. Nhng ng khng nn ni s t m. iu ny
mt bao lu, ng hi.

Shvat Shaked cho bit cng ty ca cu phn tch tng cng 40 nghn giao dch trong vng
nm nm k t ngy thnh lp.
c ri, mi chuyn s th ny, Thompson ni v ng giao cho Shvat mt trm ngn giao
dch c PayPal phn tch trc . y l nhng giao dch khch hng m PayPal
x l nn h phi loi b mt s d liu bo mt thng tin khch hng, ngha l cng vic
ca Shvat s cn kh khn hn. xem cu lm c g, Thompson ngh, v tr kt
qu cho chng ti. Chng ti s i chiu kt qu ca cu vi kt qu ca cng ty.
Thompson thm ngh, cng ty ca Shvat mt nm nm gii quyt 40 nghn trng hp,
th ng s khng gp li thng b trong thi gian sp ti. Nhng Thompson khng i hi
iu g thiu cng bng c. y l php th cn thit xc nh h thng k l ca mt
thng nhc c lm nn tr trng g th gii thc khng.
Bn mi nghn giao dch trc y ca Fraud Sciences u c x l bng tay. Shvat
hiu rng gii quyt c th thch t pha PayPal, cu s phi t ng ha h thng ca
mnh p ng khi lng giao dch phi x l, gi nguyn tin cy v phi ngu nghin
chng trong khong thi gian k lc. iu ny ng ngha vi vic phi nhanh chng lm li
t u h thng m cng ty ca Shvat th nghim sut nm nm qua.
Thompson bn giao d liu cho Shvat vo th Nm. Ti nhn thy mnh khng cng quan
im vi Benchmark. Ti tng rng mnh s khng gp li Shvat na, t nht l trong
nhiu thng, Thompson nh li, nn ng v cng ngc nhin khi nhn c email t Israel
vo Ch nht, trong vit: Chng ti xong ri.
Thompson khng tin iu , vic u tin ng lm trong sng sm ngy th Hai l chuyn
ton b cng trnh ca Shvat cho i k s c bng tin s kim nghim, v phi mt n
mt tun i chiu kt qu ca Shvat vi PayPal. n th T, i k s ca Thompson
rt kinh ngc vi nhng g h thy: Nhm ca Shvat cho ra kt qu chnh xc hn nhiu
so vi nhng g PayPal lm c trong thi gian ngn v vi nhng d liu b ct
xn. S khc bit c bit hin r trn nhng giao dch tng khin PayPal gp rc ri C
th, Fraud Sciences t t l chnh xc cao hn 17%. ng hn, y l nhng h s khch
hng b PayPal t chi. Song gi PayPal bit h lm. y u l nhng khch hng
tt. Chng ti sai lm khi t chi h. Nhng lm th no m h khng lt qua h thng
ca Shvat? Thompson t cu hi.
Thompson nhn ra ng ang ng trc mt cng c tht s nguyn bn chng li nn
gian ln qua Internet. Ti ch bit ngi v sng ngi v kinh ngc, Thompson hi
tng li. Chng ti l doanh nghip gii nht trong lnh vc qun l ri ro nhng li b
mt i ng ch vi 55 nhn vin ngi Israel nh bi vi l thuyt phn bit ngi tt k
xu. Vi t d liu hn PayPal, Fraud Sciences c th d on chnh xc ai l khch hng tt
v ai khng. ng c tnh vo thi im mc hiu qu trong h thng ca Fraud
Sciences i trc PayPal n nm nm. Vi cng ty VISA, h thm ch s khng bao gi
ngh ra c mt tng nh vy, k c khi cho h mi n mi lm nm thc hin.

Thompson bit r mnh phi ni g vi Benchmark: PayPal khng th mo him ng nhn

cng ngh t ph ca Fraud Sciences lt vo tay i th cnh tranh. Ch u t vo Fraud
Sciences khng thi th cha , PayPal cn phi nhanh chng thu tm cng ty ny. Ngay
lp tc.
Thompson trao i thng tin ny vi CEO ca eBay, Meg Whitman. Ti ni vi Scott
chuyn ny tht v l. Chng ta l doanh nghip dn u th trng, cn cng ty t hon kia
t u ra vy? Nhng cng nh Thompson, sau khi nghe i ng k s k li nhng g
xy ra, Meg Whitman ch bit kinh ngc.
n y li ny sinh vn mi. B i Thompson v Whitman bit ni g vi Shvat y?
Nu Shvat bit cng ngh ca anh ta d dng nh bi tn tui u ngnh ca lng
cng ngh, anh ta s bit mnh ang nm trong tay mt th v gi. Thompson bit PayPal
phi mua bng c Fraud Sciences, nhng phi thng bo kt qu kim tra th no
Shvat khng nng gi cng ty v v tr m phn?
Th l Thompson bt u hon binh. ng hi p nhng l th ho hc ca Shvat bng
tuyn b PayPal cn thm thi gian x l kt qu k hn. Cui cng, ng ng cng b
kt qu trc tip vi nhm nhn vin ca Fraud Sciences ti San Jose vi hy vng c thm
cht thi gian. Ch trong hai ngy, Shaked c mt ca nh Thompson.
Tuy nhin, Thompson khng bit rng, nhng ng ch ca Fraud Sciences Shaked Shvat
v Saar Wilf, tng phc v trong n v tnh bo 8200 ca qun i Israel li khng hng
th vi vic bn cng ty cho PayPal. H ch mong mun nhn c li khen ngi tch cc
ca Thompson nhm tin hnh cc yu cu thm nh rt vn u t t Benchmark Capital.
Thompson quay sang Meg: Chng ta phi quyt nh tht nhanh. H n tn y ri. B
ng : Mua i. Sau khi tnh ton, h ngh mc gi 79 triu USD. Nhng Shaked t
chi. Ban lnh o Fraud Sciences, bao gm qu u t BRM Capital ca Israel tin rng gi
tr tht ca cng ty vo mc 200 triu USD.
Eli Barkat, mt trong nhng thnh vin sng lp BRM, gii thch l thuyt ng sau gi tr
tng lai ca cng ty ny: Th h an ninh in ton u tin ch chng li vic ly nhim
virus t cc my tnh c nhn. Th h th hai tp trung vo vic xy dng tng la
chn tin tc. Barkat bit v nhng mi e da, ng tng u t v pht trin cc cng ty
ngn nga v chng li nn tin tc. Trong s c Checkpoint, mt doanh nghip ca
Israel do mt cu chin binh n v 8200 thnh lp, hin c gi tr ln n 5 t USD v c
giao dch trn sn chng khon NASDAQ. Phn ln khch hng ca Checkpoint l nhng
cng ty nm trong danh sch Fortune 100 v chnh ph ca nhiu nc trn th gii. Th
h th ba ca an ninh in ton s l chng li vic xm nhp vo cc hot ng thng mi
in t ca tin tc. V y cng l th trng ln nht, Barkat cho bit thm: T trc
n nay, cc tin tc ch lm cho vui n ch l mt s thch. Nhng khi thng mi trc
tuyt pht trin, tin tc c th lm ra tin tht.
Barkat cng tin rng Fraud Sciences ang c trong tay i ng k s v cng ngh tt nht
chng li nn la o tn dng trn Internet. Bn phi hiu tm l ca ngi Israel. Mt

khi bn pht trin cng ngh truy lng khng b, khi rt nhiu sinh mng v ti ty
thuc vo kt qu tm kim, th vic lng bt vi tn trm ch l tr tr con.
Sau vi ngy m phn, Thompson v Shaked ng con s 169 triu USD. Theo li k ca
Thompson, PayPal hy vng c th mua Fraud Sciences vi mc gi thp hn. Khi m phn
v Shvat a ra gi cao hn, ng cho rng ch l con s khng cn c, Ti nhn ra mnh
cha bao gi thy khun mt thuyt phc tnh b n vy, nhng thc t Fraud Sciences
tht s thc c gi tr tht ca h. H khng phi nhng tay bn hng. H khng thi
phng ln. Shvat chi bi nga. Anh ta ch n gin ni vi chng ti rng: l gii
php ca chng ti v chng ti bit n l tt nht. Mc gi a ra l hon ton xng ng.
Th l xong. y l vn s tht m bn khng c thy thng xuyn, Thompson tm
s.
Khng lu sau , Thompson c chuyn gh thm cng ty ng va mua bng my bay.
Khong 45 pht cui ca chuyn bay ko di 20 ting t San Francisco, ng nhm nhp
cht caf ly li s tnh to v tnh c nhn thy qu o bay trn bn . ng c th thy
biu tng my bay nh xu chng cui ng bay, l Tel Aviv. iu cng tt thi, cho
n khi ng phn cn li ca bn , nhng a danh xung quanh Israel trn mn hnh:
Beirut Lebanon, Damascus Syria, Amman Jordan v Cairo Ai Cp. Trong khonh khc,
ng ri vo hong lon: Mnh mua mt cng ty khu vc y ry cc hot ng chin
s th ny sao? D nhin trc Thompson bit tn nhng nc lng ging ca Israel,
nhng y l ln u tin ng nhn ra Israel b nh v lin k vi nhng quc gia th ch
ni trn ti nhng no. C nh th ti ang bay n New York th li nhn thy Iran nm
ni ng ra phi thuc v New Jersey vy, Thompson thut li.
n tng ny ko di khng lu sau khi ng bc ra khi my bay. Tuy nhin, trc khi ng
cm thy thoi mi ni c nhng iu l lm v gy sc, n kp mang n cho ng mt
s ngc nhin th v. n tng u tin v mnh m nht l trong bi u xe ca Fraud
Science. Mi xe hi u dn biu tng PayPal ln cn trc. Bn khng bao gi chng
kin mt lng t ho v lng nhit tnh ln n th mt cng ty M, Thompson ni.
n tng th hai p thng vo Thompson chnh l thi ca nhn vin Fraud Sciences
trong bui hp ton cng ty m ng pht biu. Mi gng mt u quay sang nhn ng
chm ch. Khng mt ai nhn tin, lt web hay ng gt. Bu khng kh cn nng ln khi bt
u vo mn tho lun. Thompson hi tng li: Mi cu hi u rt sc so. Ti tht s
thy bt ng v cha bao gi nhn thy nhng quan st c o nh vy tng iu mt.
H khng phi l ng nghip hay cp qun l; h ch l nhng nhn vin tr tui. Th
nhng, khng mt ai t ti v nhng thch thc logic m chng ti lm nhiu nm
PayPal. Ti cha bao gi chng kin mt thi tp trung, thng thn v khng ngi ngn
nh th trong i mnh. n mc ti t hi: Ai ang lm vic cho ai?
Nhng g Scott Thompson va tri nghim chnh l liu thuc u tin ca ngi Israel v
tinh thn chutzpah. Theo hc gi Do Thi Leo Rosten m t ting Yiddish, th ngn ng
Slav ca ngi c tht truyn t lu, chutzpah c ngha l to bo, gai gc, trng
trn, thn kinh, v lim s m khng ngn t no c th miu t chnh xc.[2] Ngi nc

ngoi s chng kin s c gan ny bt k u trn t Israel: Trong cch cc sinh vin i
hc ni chuyn vi ging vin, nhn vin thch thc ng ch, binh lnh cht vn s quan ch
huy v th k sa lng cc b trng chnh ph. Tuy nhin, i vi ngi Israel, y khng
phi l s c gan, m l iu ht sc bnh thng. Ngi Israel hc c rng tnh quyt
on ny l iu bnh thng, tnh trm lng s l nguy c b tt li pha sau, d l nh
ring, trn ging ng hay trong qun i.
iu ny c bit r trong cch ngi Israel gi tn nhau. Jon Medved, mt nh u t mo
him v l doanh nhn ngi Israel, thch trch dn nhng g ng gi l phong v biu bit
danh: Bn c th hiu c nhiu v bn cht mt x hi thng qua cch ngi dn gi
tn gii lnh o ca h. Israel l nc duy nht trn th gii m mi nhn vt nm quyn
bao gm c th tng v cc tng lnh trong qun i u c mi ngi, k c dn
chng gi bng bit hiu.
C th, bit danh ca Th tng Benjamin Netanyahu v Ariel Sharon ln lt l Bibi v
Arik. Mt cu lnh o ng Lao ng l Bin-yamin Ben-Eliezer c bit danh Faud. V
Tham mu Trng trong qun i Israel gn y l Moshe Levi s hu bit danh Moshe
VeHetzi, ngha l Moshe-v-mt-na, do ng ny cao n 1,98 mt. Nhiu cu tng lnh
khc trong lch s qun i Israel cng c t bit danh nh Rehavam Gandhi Zeevi,
David Dado Elazar v Rafael Raful Eitan. Mt nh lnh o ni ting ca ng Shinui,
Yosef Lapid tng mang bit danh Tommy. Cn Bugie l bit danh ca v b trng hng
u trong chnh quyn k tip ca Israel l Isaac Bugie Herzog. Ngi ta khng ngi dng
cng khai nhng ci tn c bit ny, thay v ch ni sau lng cc v quan chc. iu ny,
theo lp lun ca Medved, chnh l i din cho mc thn mt trong cc mi quan h ca
ngi dn Israel.
Thi v s thn mt ca ngi Israel cn c bt ngun t nn vn ha khoan dung m
ngi Israel gi l tht bi c tnh xy dng, hay tht bi thng minh. Gii u t Israel
tin rng nu khng thng cm vi mt s lng ln tht bi ca cc doanh nghip, th s
kh lng t c s i mi tht s. Trong qun i Israel, xu hng xem xt cc biu
hin d tht bi hay thnh cng trong hun luyn, nhng ln tp trn m phng, thm
ch ngay trn chin trng, u mang gi tr trung lp. Min l cc phi v mo him c
thc hin mt cch thng minh v khng bt cn th ngi ta lun hc hi c iu g
Nh gii thch ca ging vin trng i hc Thng mi Harvard (HSB), ng Loren Gary,
vic phn bit rch ri gia mt cuc th nghim c ln k hoch k lng v vic n
may[3] l rt quan trng. Israel, s phn bit ny cng th hin r trong lnh vc o to
qun i. Mt s quan hun luyn khng qun cho chng ti bit: Chng ti khng c v
qu mc khi bn lm tt, nhng cng khng git cht bn nu chng may tht bi.[4]
Tht vy, mt nghin cu vo nm 2006 ca i hc Harvard cho thy nhng doanh nhn
tng tht bi s c c may thnh cng cao hn 20% vi ln khi nghip tip theo ca h;
y l t l cao hn nhng ngi khi nghip ln u v khng qu thua km nhng doanh
nhn tng t c thnh cng trc .[5] Trong cun The Geography of Bliss (tm dch:
a l hnh phc), tc gi Eric Weiner miu t mt quc gia c lng bao dung vi s tht bi

l quc gia ca nhng ngi c ti sinh, nhng khng phi vi ngha tn gio.[6] iu
ny cng t ra ng n trong chnh sch lut bo h ph sn v thnh lp doanh nghip
ca Israel. Theo , nc ny c xem l mi trng tt nht Trung ng v l mt
trong nhng ni tt nht th gii m mt cng ty mi, k c khi doanh nghip c ca
bn b ph sn. iu ny cn c th hiu theo ngha ngi Israel lun khng ngng n lc
tm kim c hi mi.
Ai mi n Israel s thy ngi bn x tht th l. Ngi Israel s khng ngi ngn hi bn
bao nhiu tui, hay khoe cn nh h v xe h i gi bao nhiu tin. Thm ch ngi Israel
cn nhn xt nhng ng b b m xa l gp trn ng hay trong ca hng bch ha rng
h khng cho con ci n mc ph hp vi thi tit. Nhng g c ni v ngi Do Thi
hai ngi Do Thi, ba kin l hon ton chnh xc vi ngi Israel. Nhng ngi khng
thch s thng thn c xem l qu trn ny s khng c thin cm vi ngi Israel,
nhng ngi khc th thy thoi mi v xem y l biu hin ca s chn thnh.
Chng ti lm theo cch ca ngi Israel; chng ti tranh ci n khi thng mi
thi.[7] y l cch Shmuel Mooly Eden, lm lnh tm tt v qu trnh i u lch s
gia ban lnh o Intel Santa Clara v nhm nhn vin Israel ca mnh. V y cng l
mt bi hc kinh nghim v tinh thn chutzpah.
S sng cn ca Intel quyt nh kt qu. Nhng cuc tranh chp d di v ko di nhiu
thng ny khng ch v Intel, m s nh ot s tn ti ca my tnh xch tay mt sn
phm ngy nay qu ph bin n ni b xem thng. Eden l ngi ph trch cc hot ng
ca Intel Israel nh tuyn dng t nhn ln nht trn c nc v t kim ngch xut
khu hng nm ln ti 1,53 t USD[8]. Eden k li cu chuyn ca Intel Israel, v cuc u
tr gia Intel v ngi Israel.
Trong sut lch s pht trin ca ngnh in ton hin i, tc x l d liu khong
thi gian cn thit my tnh ca bn hon tt mt thao tc c quyt nh bng tc
ca cc con chip bng bn dn.
Nhng bng bn dn ny hot ng theo phng thc tt m theo chu k to ra mt
m, ging nh nhng ch ci to thnh t. Tp hp li, hng triu chu k c ghi li v
thao tc d liu nhng cch v tn. Cc bng bn dn tt m vi tc cng cao (ng
h tc ca cc bng bn dn), phn mm chy cng nhanh, chuyn ha cc my vi tnh
t cc my tnh ton n thun thnh phng tin gii tr a phng tin v my mc dng
trong cc doanh nghip
Nhng n tn nhng nm 1970, ch nhng nh khoa hc nghin cu v tn la v cc
trng i hc ln mi s dng my tnh, vi my tnh cn chim c cn phng, thm ch c
ta nh. tng v mt chic my tnh c nhn nm gn trn bn lm vic ch l th sn
phm ca khoa hc vin tng. Song mi th bt u thay i vo nm 1980, khi nhm
Haifa ca Intel thit k ra con chip 8088, vi cc bng bn dn c th tt m khong nm
triu ln mi giy (4,77 megahertz), v c kch thc nh to ra my tnh dng trong
vn phng v nh ring.

Tp on IBM sau chn chip 8088 ca Intel lm no b cho my tnh c nhn, hay PC
u tin ca hng ny, m ra mt k nguyn mi cho my tnh. y cng l mt t ph
vt bc ca Intel. Phng vin Michael Malone nhn xt: Vi hp ng ca IBM, Intel
chin thng trong cuc chin vi x l.[9]
T tr i, cng ngh in ton ngy cng thu nh v kch thc v nhanh hn v tc
x l. Vo nm 1986, nh my sn xut duy nht ti nc ngoi ca Intel Jerusalem
cho ra i chip 386, t tc 33 megahertz. D ch l mt phn nh so vi tc ca b
chip ngy nay, song ti thi im Intel gi y l mt con chip siu nhanh gp 7
ln chip 8088. Intel vng vng trn l trnh m ngi ng sng lp hng l Gordon
Moore d on: C sau 12 24 thng, s lng bng bn dn lp t trong con chip s
gim mt na, cn tc th tng gp i. Cu ni ny cn c bit n vi tn gi nh
lut Moore.
Nh vy, ngnh cng nghip vi x l c xy dng trn nhn thc ny, cho ra i
nhng th h chip ngy cng mnh hn. IBM, Ph Wall v gii bo ch trong lnh vc kinh
doanh cng nhanh chng nhp cuc, vi tc v s lng bng bn dn gi y l tiu
chun xc nh sc mnh ca mt con chip.
Qu trnh ny ko di n nm 2000, thi im xut hin mt yu t khc: Nng lng.
ng nh Moore d on, chip ngy cng nh hn v nhanh hn. Song chng cng tiu th
nhiu in nng hn v do ta nhiu nhit hn, tr thnh mt vn tht s ng quan
ngi. Gii php kh thi nht l dng qut, nhng vi my tnh xch tay th qut qu ln
lp t vo bn trong. Cc chuyn gia trong ngnh gi vn hc ba ny l Bc tng
nng lng.
Nhng k s ngi Israel ca Intel l nhm u tin trong cng ty nhn thy iu ny. i
ng Haifa ca Intel mt trng nhiu m vi c ph nng, n ngui v nhng cuc
tho lun chi tit vt qua bc tng nng lng. H tp trung hn bt k ai trong
ngnh cng nghip di ng thit k chip cho my tnh xch tay v cc thit b cm tay
khc. Nhn thy khuynh hng ny, Intel giao cho chi nhnh Israel chu trch nhim
pht trin nhng chip di ng cho c tp on.
Nhng thm ch khi c giao trng trch ny, nhm k s Israel vn khng chu tha
hip lm vic theo phong cch Intel. David Perlmutter, Gim c Intel Israel cho bit:
Thm ch trc c khi c giao nhim v nh mt nhm di ng, nhm pht trin
Israel lun xut cc gii php cho b vi x l di ng tri ngc vi nhng quan
nim truyn thng Intel. David tt nghip Hc vin Cng ngh Technion, ni c xem l
MIT ca Israel v tham gia thit k chip ti Intel Israel t nm 1980 [10]. Mt trong s
nhng tng c o ny l vic tm cch vt qua bc tng nng lng. Rony
Friedman l k s hng u ca Intel ti thi im . ng lun trn tr trong vic tm
cch sn xut nhng con chip tiu th t nng lng, vn ngang nhin chng li gio iu
ang thng th khi rng cch duy nht gip chip mnh hn l cp thm nhiu nng
lng cho bng bn dn. ng ngh iu ny hi ging vic bt ng c xe hi lm vic nhiu
hn gip xe chy nhanh hn. Chc chn c s lin quan gia tc xe hi v tc ca

b vi x l, nhng n lc no ng c xe hi s b nng do qu ti, v c chic xe s

chm li.
Friedman cng i ng k s Israel tm ra gii php tng t nh qu trnh sang s ca
xe hi, ngi li vn m bo c tc xe trong khi ng c chy chm li. Trong mt
con chip, iu ny c thc hin theo cch khc: H phn tch cc lnh c gi n con
chip. Nhng hiu qu th vn th: Nhng bng bn dn trong dng chip tit kim in ca
nhm Intel Israel khng cn tt bt nhanh nh trc, tuy nhin qu trnh x l d liu
vn tng t nh vic sang s xe hi ln tc cao hn, nn chng c th x l phn mm
nhanh hn.
Khi nhm k s Intel Israel trnh by tng ca h vi ban lnh o Intel Santa Monica,
h ngh rng chc sp s rt hi hp. Cn g tt hn mt chic xe hi chy nhanh m
khng qu nng? Tuy nhin, iu c nhm Israel nhn nhn nh mt ti sn rng ng
c s chm hn ban lnh o Intel li coi l rc ri ln Suy cho cng, ton b ngnh
cng nghip bn dn khi nh gi sc mnh v gi tr ca mt con chip bng cch o
tc x l hay ng h tc .
Nhng con chip ca Israel c tc x l nhanh hn cng khng quan trng. ng c ca
my tnh to ra t nhng con chip ca bng bn dn li tt m khng nhanh. Gii
phn tch ti Ph Wall by t s hng th (hay lnh nht) vi c phiu ca Intel da trn
hiu sut ca tham s: ng h tc nhanh hn: Mua; ng h tc chm hn: Bn.
Nhng ai c gng thuyt phc ngnh cng nghip v gii bo ch rng s liu ny li thi
l k thua cuc. c bit khi chnh Intel l ni to ra n thng qua nh lut Moore s
gn b ca phn x c iu kin vi ng h tc . N tng t nh vic thuyt phc hng
xe Ford t b vic tm kim thng s m lc mnh hn, hoc ni vi hng Tiffanys rng
kch c carat chng l g.
Chng ti b bt ra khi bnh xe thi i ng h tc l vua v chng ti l k ngoi
l, Rony Friedman hi tng li [12].
Trng b phn chip ca Intel, Paul Otellini ra sc hy ton b d n. Hc thuyt v
thng s tc n su vo no ca ban lnh o Intel, v h khng c nh t chc mt
cuc hi tho v vic nn hay khng nn thay i iu .
Hi tho l mt phn ca vn ha Israel, vn c t thi lp quc. T cui thng 3 n cui
thng 5 nm 1947, David Ben-Gurion c nh gi l George Washington ca Israel
tin hnh iu tra thc trng v trang ca ngi Do Thi Palestine, trong s tin on ca
mt cuc chin chc chn s xy ra nu Israel dm tuyn b c lp. ng dnh nhiu thi
gian gp g, thm d v lng nghe cc c nhn trong gii qun s thuc mi cp bc. Hn
su thng trc khi Lin Hp Quc quyt nh thng qua k hoch chia tch Palestine
thnh hai quc gia: Mt nh nc Do Thi v mt nh nc -rp, Ben-Gurion nhn thc
su sc rng giai on tip theo trong mi xung t -rp Israel s khc xa vi cuc chin
m qun i Do Thi tham gia t trc khi thnh lp nh nc Israel chnh thc. Do vy, h
cn li li, gia nhng tranh ci ang din ra, lp k hoch i ph vi nhng mi e da
cn k.

Kt thc bui hi tho, Ben-Gurion vit v s t tin v sn sng ca nhng ngi lnh
nh sau: Chng ta phi thc hin nhim v kh khn lay chuyn tn gc nhng ngi
vn, v ang ngh rng h ang c th g . Thc t, h chng c g. H c ch, h c
nng lc tim n, nhng h cng cn thc rng: C bt mi gt nn h [13].
D nhin, Otellini ca Intel khng bit n cu chuyn ny, nhng nhm k s Israel gi n
ng mt thng ip tng t. H nhn thy trc vin cnh Intel ngy cng tin gn ti
bc tng nng lng. Thay v th ng ch hc vo n, nhm k s Israel mun
Otellini trnh iu bng cch li li mt cht, b li nhng t duy thng thng, v xem
xt s thay i mang tnh cn bn trong chin lc cng ngh ca Intel.
Theo mt s ngi nhn c s quy ry ca nhm k s Intel Israel, cc CEO Santa
Clara mun bp cht nhm Israel. i ng nhn vin Israel tri qua chuyn bay 20 gi
gia Tel Aviv v California, thng xuyn n ni dng nh h c mt khp ni, sn
sng dn cc v CEO hnh lang hoc thm ch trong nh v sinh, hoc bt k u tranh
lun v trng hp ca h. David Perlmutter dnh mt tun mi thng c mt ti i
bn doanh Santa Clara v dnh phn ln thi gian nhn mnh v trng hp ca nhm
Israel, nhm thuyt phc cc sp gi li d n ca h.
Mt lun im c pha Israel nhn mnh l vic dp b hc thuyt v thng s ng h
tc tuy khng phi l khng c ri ro, nhng nu c gi li t duy ny s cn gy nguy
him hn. Ni nh Dov Frohman, ngi sng lp Intel Israel: Ni s hi mt mt lun ln
hn nim hy vng nhn c [14].
Frohman c gng rt lu nui dng vn ha tranh lun v khng nht tr ti Intel
Israel v ng hy vng rng c tnh ny s nh hng ti Santa Clara. Mc tiu ca ngi
lnh o, ng ni l ti a ha s chu ng trong khi khuyn khch s bt ng chnh
kin. Khi mt t chc ang trong thi k khng hong, thiu s chu ng l vn ln.
iu c ngha l nhng thay i bn thc hin l cha trit hoc nhng kin
m u xung t. Nu bn thm ch khng nhn ra mi ngi trong t chc bt ng vi
bn, bn ang gp rc ri ri.
Cui cng, nhm k s ngi Israel sng st v chin thng trong cuc tranh lun vi
cc ng ch ngi M. Mt CEO ca Intel nh li: Mi ln xut hin, h li c nhng kt
qu nghin cu v d liu tt hn, thuyt phc hn. Dn dn, h a ra nhng lp lun
vng chc v hng pht trin cho ngnh cng nghip ny. Nhm Israel ni vi cc nh
qu l rng: Intel hoc l pht trin theo hng v dn u, hoc s b li thi.
Cui cng th Otellini, ln ny vi cng v CEO, thay i nh. Tht kh phn bc li
cng trnh nghin cu p o ca nhm k s ngi Israel, cha k n s bn b ca h.
Vo thng 3 nm 2003, dng chip mi c m l Banias c t theo tn ma xun pha
Bc Israel c a ra th trng di dng chip Centrino dnh cho my tnh xch tay.
Tc ca n ch bng mt na con s 2,8 gigahertz ph bin trong dng chip Pentium
ang thng tr th trng my tnh bn, vi gi t gp i. Nhng n em li cho ngi
dng my tnh xch tay tnh di ng v tc m h cn.

Vic chuyn sang dng thit k ca nhm k s Israel c Intel v gii cng ngh gi l
bc ngot khn ngoan, v n l cch tip cn hon ton khc bit so vi phng php
truyn thng l n lc tng tc ca chip nhng li b qua yu t quan trng l lng
nhit ta ra v mc tiu tn in nng. Sau ny, Intel p dng m hnh khn ngoan ny
khng ch cho chip di ng, m cn cho cc th h chip tip theo dnh cho my tnh bn.
Khi nhn li, iu n tng nht v chin dch ca nhm Israel cho thit k mi chnh l
nhng k s ny khng ch c gng hon thnh cng vic ca h. H quan tm n tng lai
ca c cng ty; cuc chin ny khng phi phn thng thua trong ni b Intel, m l
thng trong cuc chin vi cc i th.
Kt qu l mu thit k chip mi ca nhm Israel, tng b ch giu trong cng ty, c th
trng n nhn vang di, gp phn vo s tng trng 13% trong doanh s bn hng ca
Intel t nm 2003 ti nm 2005. Nhng Intel vn cha hon ton loi b ht cc nguy c.
Bt chp thnh cng ca dng chip mi, vo nm 2006, nhng cnh tranh mi khin th
phn ca Intel gim xung mc thp nht trong vng mi mt nm. Li nhun rng cng
v th gim 42% khi Intel buc phi h gi bn sn phm gi vng th phn [15].
Mi chuyn bt u kh quan hn cho Intel vo cui thng 7 nm 2006, khi Otellini trnh
lng chip Core 2 Duo, th h tip theo ca dng Pentium. y l dng chip p dng bc
ngot khn ngoan ca nhm nghin cu Israel kt hp vi mt cng ngh mi khc cng
do nhm Israel pht minh l cng ngh li kp, gip tng hiu nng ca dng chip mi
mnh hn bao gi ht. y l nhng b vi x l tt nht m chng ti tng thit k v pht
trin. Sn phm ny khng ch l mt thay i mang tnh nn tng, m cn l bc nhy vt
mang tnh cch mng, Otellini ni vi 500 thnh gi ti mt bui lin hoan i bn doanh
Santa Clara ca Intel. ng va dt li, trn mn hnh ln lp tc hin ra nhng k s ng
t ho lm nn con chip mi. H ang n mng thnh cng t nh my Haifa, Israel
thng qua sng v tinh. C phiu ca Intel gim 19% trong c nm th sau l cng b sn
phm mi vo thng 7, con s ny lin nhy vt ln 16%. Trn chin thng, Intel lin tc
cho ra mt 40 mu chip mi trong vng 100 ngy tip theo, phn ln trong s ny vn da
trn thit k ca nhm k s Israel.
Rony Friedman, ngi hin vn lm vic ti Haifa, v l lnh o nhng nhm pht trin
sn phm ca Intel trn khp th gii, cho bit: Tht khng th tin ch mi vi nm trc,
khng ai thm quan tm n sn phm ca chng ti. Cn gi y chng ti ang to ra
nhng b chip ng gp phn ln vo doanh thu ca Intel.
n v ban u ch l mt chi nhnh ho lnh gi li tr thnh phao cu sinh cho Intel.
Doug Freeman, chuyn vin phn tch ca American Technology Research nhn xt nhm
k s Israel cu sng tp on Intel. Nu cc nhn vin bc trung ti Haifa khng dm
thch thc cp trn ca cng ty, hn v th ton cu ca Intel ngy nay gim st rt
nhiu.
Vic gii thnh cng bi ton bc tng nng lng ca nhm k s Israel cn to ra mt
thnh tu tch cc khc. Chng ta thng khng ngh rng my tnh tiu th nhiu nng
lng chng ta thng bt my tnh sut ngy nhng, mt lng ln my tnh th vn

tn in John Skinner, CEO ph trch b phn cng ngh sch ca Intel, tnh ton
lng in nng m b vi x l ca Intel c th tiu tn nu cng ty vn tip tc sn xut
chng theo cch c, thay v c bc ngot khn ngoan v pha thit k tit kim in nng
ca nhm Israel: Mt khon tit kim 20 TW (terawatt) in ch trong hn hai nm ri.
y l sn lng in thp sng cho 22 triu bng n loi 100 W lin tc 24 gi mi
ngy, by ngy mt tun trong sut mt nm lin. Trong bo co ca mnh, Skinner vit:
Chng ti tit kim c hai t USD chi ph nng lng. Con s ny xy vi nh
my nhit in Chng ti rt t ho gim c ng k lng kh thi CO2 ca cng ty
[16].
Tuy nhin, ngha trong cu chuyn Intel Israel khng ch dng li vic nhm k s Haifa
em li mt gii php cch mng gip vc dy c cng ty. Mt sng kin n l vn cha
thuyt phc mt ban lnh o khng khoan nhng. Phi sn sng a n ln cp cao
hn, thay v ngoan ngon chp nhn mi mnh lnh truyn xung. Nhng hnh ng mnh
m v to bo ny t u ra?
Dadi Perlmutter hi tng li c sc ca mt ng nghip M khi ln u tin chng kin
vn ha cng s ca ngi Israel. Khi thy chng ti bc ra t phng hp, ai ny mt
bng v la tht, anh y hi ti c chuyn g vy. Ti tr li: Chng c g ht. Chng ti t
c vi kt qu tt p.
Loi tranh lun quyt lit b ght cay ght ng trong vn ha kinh doanh ca cc quc gia
khc, nhng vi ngi Israel, y l gii php tt nht gii quyt mt vn . Mt nh
u t ngi M trong cc doanh nghip mi thnh lp ca Israel ni: Nu c th dp b
ci ti ban u, bn s to ra bu khng kh rt thoi mi. Trong cc doanh nghip Israel
hu nh khng c hin tng ni xu sau lng. Bn lun bit mnh ang ng v tr no.
Vic ny cng trnh mt thi gian cho nhng vic nhm nh khc.
Sau ny Perlmutter chuyn hn n Santa Clara, tr thnh Ph Ch tch ph trch b phn
in ton di ng ca Intel. B phn ca ng to ra mt na doanh thu cho ton cng ty.
ng ni, Khi ti quay v Israel, ging nh quay v nn vn ha xa c ca Intel vy. Mi
chuyn d dng hn trong mt quc gia ni s lch thip khng qu quan trng.
S khc bit trong vn ha M v Israel ln n ni Intel bt u t chc nhiu hi tho
giao lu vn ha lm cu ni. Mooly Eden nhn vt ch tr cc bui hi tho ca Intel
cho bit: Sau khi sng M nm nm, ti c th khng nh iu c o nht ca Israel l
nn vn ha. Ngi dn Israel khng c vn ha qu k lut. T thu s khai chng ti
c dy phi lun nghi ng ci c sn, phi lun t cu hi, tranh lun v mi vn v
sng to.
Cui cng, ng kt lun: Qun l nm nhn vin ngi Israel lun kh khn hn nm mi
ngi M. V ngi Israel lun th thch bn mi lc bt u bng nhng cu hi nh
Ti sao ng l sp ca ti; ti sao ti khng phi sp ca ng?[17]
CH THCH CA NHM TC GI:

[1] Thng tin trong phn tip theo c ly t nhng cuc phng vn Scott Thompson,
Gim c PayPal (thng 10 nm 2008 v thng 1 nm 2009); Meg Whitman, nguyn Gim
c kim CEO ca eBay (thng 9 nm 2008); v Eli Barkat, nh ng sng lp kim Ch tch
BRM Group v l nh u t chnh trong Fraud Sciences (thng 1 nm 2009).
[2] Sch The Joys of Yiddish, trang 5, tc gi: Leo Rosten.
[3] The Right Kind of Failure ca Loren Gary, Havard Management Update (ngy 1 thng
1 nm 2002).
[4] Phng vn chuyn gia hun luyn Khng qun Israel.
[5] Bo co s 12592 ca t chc National Bureau of Economic Research, nhan Skill vs.
Luck in Entrepreneurship and Venture Capital: Evidence from Serial Entrepreneurs (thng
10 nm 2006), http://imio.haas.berkley.edu/williamsonseminar/scharfstein041207.pdf.
Tc gi: Paul Gompers, Anna Kovner, Josh Lerner, and David S. Scharf-stein.
[6] Bi vit The Geography of Bliss: One Grumps Search for the Happiest Places in the
World, ng trn tp ch Twelve (2008), trang 163. Tc gi: Eric Weiner.
[7] Bi vit How Israel Saved Intel ca Ian King, ng trn Seattle Times (ngy 9 thng 4
nm 2007).
[8] Bi vit Intel Dedicates Fab 28 in Kiryat Gat ca Shahar Zadok, tp ch Globes Online
(ngy 1 thng 7 nm 2008).
[9] Sch Infinite Loop: How Apple, the Worlds Most Insanely Great Computer Company,
Went Insane ca tc gi Michael S. Malone (1999); c trch dn trong bn tin Inside
Intel: The Art of Andy Grove ca Khoa Thng mi, Trng i hc Harvard (thng 12
nm 2006).
[10] David Perlmutter trong bi vit Intel Beyond 2003: Looking for Its Third Act ca
Robert A. Burgelman v Philip Meza, Stanford Graduate School of Business (nm 2003).
[11] Phng vn Shmuel Eden, Ph Gim c Mobile Platforms Group, Intel (Thng 11 nm
2008).
[12] Bi vit Intels Israelis Make Chip to Rescue Company from Profit Plunge ca Ian
King, ng trn Bloomberg.com (ngy 28 thng 3 nm 2007).
[13] Sch Supreme Command: Soldiers, Statesmen, and Lead-ership in Wartime (nm
2002), trang 144. Tc gi: Eliot A.Cohen.
[14] Sch Leadership the Hard Way: Why Leadership Cant Be Taught and How You Can
Learn It Anyway (nm 2008), trang 7. Tc gi: Dov Frohman v Robert Howard.

[15] on ny da vo bi vit Intels Israelis Make Chip to Rescue Company from Profit
Plunge ca Ian King ng trn Bloomberg.com (ngy 28 thng 3 nm 2007).
[16] Phim thuyt trnh Energy Savings: The Right Hand Turn ca John Skinner trn trang
web Intel Web,
http://video.intel.com/?fr_story=542de663c9824ce580001de5fba31591cd5b5cf3&rf=site
map.
[17] Phng vn Shmuel Eden.

Chng 2. Doanh nhn trn chin trng

V ch huy tng thit gip Israel tng tham gia cuc chin vi Syria cng l gim c k
thut gii nht th gii. Gii ch huy tng thit gip l bc thy trin khai v ch o chi tit
cao . Nhn xt ny da trn hai mi nm kinh nghim lm vic chung v quan st h.
ERIC SCHMIDT
Ngy 6 thng 10 nm 1973, ti thi im ton b t nc Israel ang ngng mi hot
ng n mng ngy l linh thing nht theo lch Do Thi, lin qun Ai Cp v Syria pht
ng cuc chin Yom Kippur tn cng chp nhong vo nh nc Do Thi. Ch trong vi
ting ng h, qun i Ai Cp xuyn thng tuyn phng th ca Israel dc knh o
Suez. B binh Ai Cp cng trn vo cc xe tng c Israel chun b t trc trong trng
hp b tn cng, vi hng trm xe tng Ai Cp v Syria nhanh chng tin st ngay sau .
su nm sau chin thng vang di ca Israel trong Cuc chin Su Ngy nm 1967, chin
dch qun s cha tng c tin l trn th gii khi . Trc cuc chin, dng nh mi
yu t u chng li nh nc Do Thi mi ra i vn vn 19 nm; h ng trc nguy c
b lin qun -rp nghin nt. Nhng sau su ngy giao chin, Israel nh bi cng lc
qun i Ai Cp, Jordan v Syria v m rng bin gii khi ginh c cao nguyn Golan, di
Gaza v bn o Sinai ca Ai Cp.
Chin thng ny mang n cho ngi Israel cm gic bt kh chin bi, khng mt ai
ngh ngi -rp dm mo him khai chin na. Thm ch, gii qun i Israel cng tin
rng nu ngi -Rp tn cng ln na, h s vn chin thng nh nm 1967.
V vy vo ngy 6 thng 10 nm 1973, Israel cha sn sng cho cuc chin ny. Tuyn
phng ng mng manh ca Israel dc knh o Suez khng phi i th ca qun Ai Cp p
o. ng sau tin tuyn b ph hy, Israel ch cn ng ba l on xe tng ng gia qun
Ai Cp v th Tel Aviv, trong ch mt l on gn tin tuyn nht.
Di s ch huy ca thng t Amnon Reshef, l on ny c nhim v bo v mt khu vc
rng 120 dm ch vi 56 chic xe tng. Trong khi cng thng ch i cuc chm trn vi
qun Ai Cp, Reshef bng thy tng chic tng b trng n. Nhng lc khng h c bng
dng xe tng hoc v kh chng tng ca k th. Vy th g ang tiu dit l on tng ca
Amnon Reshef?
u tin, ng tng xe tng ca mnh b dnh ha lc t sng phng lu, hay cn gi l sng
chng tng vc vai. Reshef lin ra lnh cho qun li li mt cht thot khi tm bn ca
sng phng lu. Th nhng cc xe tng vn tip tc n tung. Lc ny v thng t mi hiu
rng n v mnh ang l mc tiu ca mt loi v kh v hnh hon ton mi.
ng vo lc , t li mt xe tng b trng n nhng may mn thot cht k li vi Reshef
tuy h khng nhn thy g, nhng nhng ngi bn cnh c nhn thy mt tia sng chiu

n xe tng mc tiu. Ngi ta pht hin nhiu si dy bn cnh ng xc tng b bn chy.

Reshef khm ph ra v kh b mt ca ngi Ai Cp: Tn la AT-3 Sagger.
c thit k bi Sergei Pavlovich Nepobedimyi, mt ngi c h trong ting Nga ngha l
bt kh chin bi, tn la Sagger ra i vo nm 1960. V kh mi ny lc u ch trang b
cho cc nc thuc khi Warsaw nhng sau ny li c qun i Syria v Ai Cp s dng
trong sut cuc chin Yon Kippur. Sau ny, B Quc phng Israel thng k h mt 400 xe
tng ti phng tuyn pha bc v nam, cng 600 chic khc b h hng nng nhng quay
li chin trng sau khi c sa cha. Trong s 290 xe tng thuc s on thit gip
Israel bn o Sinai, c n 180 chic b ph hy hon ton ngay trong ngy u tin. Mt
na do n sng phng lu, na cn li n t tn la Sagger.
Tn la Sagger l loi tn la c dn hng bng dy, v do mt ngi lnh nm st mt
t bn i. Tm bn hiu qu ca Sagger vo khong 3 nghn mt, gp 10 ln sng phng
lu, v sc hy dit cng mnh hn nhiu [1].
Ngi iu khin Sagger c th hot ng n c v khng cn np sau chng ngi vt,
cc ct gip thc hin vic ny. Anh ta ch cn khai ha tn la bay v v tr xe tng, sau
dng phm iu khin iu khin chm n nm ui tn la. Chng no ngi
lnh cn nhn thy nh n , si dy lc ny vn ni vi ui tn la cho php anh ta iu
khin tn la bay ti mc tiu mt cch chnh xc t khong cch rt xa [2].
Tnh bo Israel bit v Sagger t trc cuc chin, thm ch cn i u trc din vi n
trong cc t xung t nh l dc bin gii Ai Cp trong Cuc chin tiu hao sau nm 1967.
Tuy nhin, gii lnh o chp bu ca Israel li cho rng Sagger cng ch l mt loi v kh
chng tng khc, khng khc my so vi loi tng s dng trong cuc chin nm 1967, vn
b qun i Israel nh bi. V c th, Israel khng h chun b sn phng n i ph
vi mi e da Sagger.
Reshef v binh lnh phi t khm ph xem th v kh g ang tn cng h v lm th no
i ph vi n, tt c din ra di sc nng ca chin trng.
Nhm s quan cn li ca Reshef da vo bo co ca qun lnh tm ra mt s nhc
im ca Sagger, nh tc bay chm v b l thuc vo tm mt quan st lin tc ca
ngi iu khin t xa. Th l qun Israel thc hin chin thut mi: Mi khi mt xe tng
nhn thy tia sng , tt c xe tng lp tc va di chuyn theo nhiu hng ngu nhin,
va khai ha v v tr ca k tn cng ng xa.
Bi m bc ln do chuyn ng ca xe tng s che ph tm ngm bn ca k tn cng. V
ngc li, vic khai ha khin k th khng th tip tc di theo nh n ui tn la.
Sau khi cuc chin kt thc, chin thut ny cn c nhiu nc NATO hc theo. Khng
phi bi hc l thuyt c nhai i nhai li trong cc hc vin qun s, hoc c in thnh
cc gio n chin tranh, chin thut mi hon ton l thnh qu ng bin trn chin trng
ca qun i Israel.

Nh thng l trong qun i Israel, nhng chin lc sng to u n t binh lnh ngoi
tin tuyn c th l cc s quan ch huy xe tng v nhm binh lnh ca h. Nhng ngi
ny thy vic hi kin lnh o gii quyt tnh hung ang xy ra ti chin trng l
khng cn thit. H cng khng thy l khi t a ra mt sng kin chin thut v ng bin
ngay trong thi gian thc, hoc khi ang bay.
Tuy nhin iu nhng ngi lnh ny tin hnh l rt khc thng. Nu lm vic trong
mt cng ty a quc gia hay hot ng trong bt k n v no thuc qun i nc ngoi,
c l h khng thc hin nhng hot ng tng t; hoc t nht cng khng lm mt
mnh. Ni nh nh s hc Michael Oren, tng lm vic trong qun i Israel vi t cch s
quan lin lc: Mt s quan bc trung y trong qun i Israel c quyn ra quyt nh ln
hn ngi ng cp thuc bt k qun i no trn th gii [3].
iu ny, nh chng ti ch ra trong vn ha tp on chng trc, cng tng t
nh th, thm ch cn ln hn trong qun i Israel. Thng thng, khi nghe n khi nim
vn ha qun i, ai cng tng tng ra h thng th bc nghim khc, s phc tng cp
trn v iu kin v chp nhn thc t rng mi ngi lnh ch l rng ca trong mt bnh
rng ln. Nhng nh ngha ny khng ng vi qun i Israel. V Israel, mi cng dn
u phi thc hin ngha v qun s ko di t 2 n 3 nm.
Hin tng s quan cp di c quyn a ra quyt nh vt cp trong qun i Israel l
kt qu ca nhu cu thc t cng nh bn cht ca lc lng ny. Qun i nc no cng
nhn mnh gii ng bin, chng hn nh Trung Quc, Php hay Anh. Nhng hu ht u
dng li mc l thuyt. Bn phi nhn vo c cu t chc (ca Israel) [4] mi thy r
iu ny. l li nhn xt ca Edward Luttwak, nh lch s qun s kim chin lc gia,
tc gi ca cun The Pentagon and the Art of War (tm dch: Lu Nm Gc v Ngh thut
chin tranh) v cun The Israel Army (tm dch: Qun i Israel).
lm r hn trn, Luttwak ging v t l ch huy v s quan thuc bin ch qun i hu
ht cc nc trn th gii, so snh vi m hnh qun i Israel, ni c rt t s quan ch huy.
Qun i Israel c bit thiu ht s quan cp lnh o. Cp di c qu t ch huy bo
co. Tt c ng ngha vi vic s c nhiu sng kin hn n t binh lnh cp di, ng
ni.
Luttwak ch ra rng qun i Israel c nhiu trung y v rt t i t. Trong qun i M, c
nm binh lnh th c mt s quan, th t l ny qun i Israel l chn trn mt. Khng lc
Israel cng tng t, mc d c quy m ln hn c khng qun Php v Anh nhng vn c
rt t s quan cp cao. Khng qun Israel hin nay do hai v tng hai sao lnh o, cp bc
thp hn nhiu so vi tiu chun ca nhiu nc phng Ty.
Vic nc M l thuc nng n vo ch huy cp cao tht ra cng hp l. Suy cho cng, qun
i M c quy m ln hn rt nhiu, thng tham chin xa nh v phi i mt vi nhng
th thch v hu cn v truyn t mnh lnh trin khai qun ti nhiu chu lc cng lc.
Tuy nhin, bt chp vic qun i mi nc c quy m v c cu t chc ph hp vi s
mnh ca ring mnh, vic qun i Israel c t ch huy hn vn mang li nhiu h qu tch

cc. Chng hn nh trng hp ca Gilad Farhi, mt thiu t 31 tui. Anh ta c s nghip

kh in hnh: i lnh t nm 18 tui trong mt n v bit kch, sau lm ch huy mt
trung i v mt i i b binh. Sau , anh c b nhim lm pht ngn vin ca s ch
huy pha nam, ri tr thnh ph ch huy tiu on on b binh Haruv. Gi y anh l ch
huy mt trung on b binh mi thnh lp.
Nhm tc gi gp Gilad Farhi ti mt cn c thung lng Jordan. Ch mt ngy sau cuc
phng vn, mt nhm tn binh s n n v ca Farhi. V by thng tip theo, Farhi s chu
trch nhim hun luyn 650 binh lnh, phn ln va hc xong trung hc; cng vi khong
120 s quan, i trng, h s quan v nhm nhn vin hnh chnh [5].
Theo Farhi, iu th v nht y l cc ch huy cp i i. H rt th v. Nhng thanh
nin ny mi 23 tui, mi ngi chu trch nhim qun l 100 lnh, 20 s quan v h s
quan, ba chic xe, ng ngha vi 120 khu sng, sng my, thuc n, lu n, mn, v.v
Mt trch nhim to ln. Cha ht, nu lc lng khng b tn cng khu vc th ch huy i
i s c trch nhim vi vic . Farhi t ra cu hi: Ni ti nghe xem, trn th gii c
bao nhiu thanh nin 23 tui phi gnh trn vai p lc nng n n th?
Farhi minh ha mt th thch in hnh m nhng ch huy 23 tui y phi i mt. Trong
chin dch qun s thnh ph Nablus thuc B Ty, mt binh s trong i i ca Farhi b
thng v mc kt bn trong cn h ca mt tn khng b. Lc ny, ngi ch huy i i
ti hin trng c ba th: Mt ch ch nghip v, cc binh s cn li v mt xe i t.
Ngi ch huy bit nu phi lnh vo trong ta nh s c nguy c gy thm thng vong.
Nu anh dng xe i ph ta nh s gy nguy him cho ngi lnh b thng. Tnh hung
cng nan gii khi ta nh mc tiu li c chung bc tng vi mt trng hc ca ngi
Palestine, bn trong vn cn gio vin v hc sinh. Trn mi trng hc, cc phng vin
ang ghi li ton b s vic, cn tn khng b vn x sng vo c lnh Israel ln nhm nh
bo.
Trong sut v i u, v ch huy i i t a ra mi quyt nh. Farhi c gng ch
o t xa nhng ng bit cn cho cp di ca mnh ty c ng bin. C hng ngn tnh
hung kh khn cho ngi ch huy v y khng phi l tnh hung trong sch gio khoa.
Cui cng ngi lnh b thng cng c cu khi ta nh, nhng vn cha gii quyt
c tn khng b. V ch huy bit rng cc gio vin trong ngi trng khng dm di tn
hc sinh mc d ang gp nguy him, v s b bn khng b kt ti ng la vi lnh Israel.
Anh cng bit nhm phng vin s khng chu ri khi mi nh v khng mun b l tin tc
st do. Gii php cui cng c a ra: Dng lu n hi cay xua ngi khi trng
hc.
Khi bit gio vin, hc sinh v nhm phng vin c an ton, ngi ch huy i i bt u
dng xe i ph d cn nh buc tn khng b ra hng, ri dng ch khng ch hn.
Bt ng, trong lc ph hy ta nh, mt tn khng b khc xut hin bn cnh trng hc,
nhng lin b nhm binh s ng gc vng ngoi tiu dit.

Ton b chin dch ko di bn gi. V ch huy 23 tui ny x l mi vic trong sut bn

ting ng h cho n khi ti n, Farhi cho bit.
Sau s kin , ngi ch huy tr v doanh tri v nhng ngi lnh trong cn c phi
nhn anh bng nh mt khc. Bn thn anh cng tr thnh mt con ngi khc, mt con
ngi ng tin tuyn, chu trch nhim cho sinh mng ca binh lnh di quyn, ca cc
gio vin v tr em Palestine v c nhng phng vin quc t Farhi k li. Cu y khng
cn chinh phc ng u nhng xut tng sng to cho tnh hung v cng phc
tp. V cu y ch mi 23 tui.
Sau chng ti c nghe cu chuyn v Yossi Klein, mt phi cng trc thng 20 tui
trong cuc chin Lebanon nm 2006. Anh c lnh gii cu mt binh lnh b thng nng
trong chin trng min Nam Lebanon. Khi n hin trng, anh nhn thy ngi lnh b
thng ang nm trn mt chic cng, nhng xung quanh c qu nhiu bi cy rm rp
khng ch cho trc thng h cnh hoc p xung ko chic cng ln.
Khng c sch v no hng dn cch thc i ph vi nhng tnh hung nh th ny,
nhng nu c sch , n cng khng gi c nhng g Klein lm. Anh quyt nh
dng ui cnh qut trc thng pht quang ton b tn l ca cc bi cy xung quanh.
Vic lm ny c tnh ri ro rt cao, v ng c phn ui c th b hng bt k lc no v
trc thng s ri tan xc. Nhng Klein ct ta nhng bi rm p xung mt t v
a ngi lnh b thng ln. Ngi lnh c a ti bnh vin Israel v c cu sng.
Khi ni chuyn vi cc ch huy di quyn, Farhi hi: Bao nhiu ng nghip hc nm cui
trng hun luyn bay c kim tra theo cch nh vy? Lm sao anh c th o to v
lm cho mt thanh nin 20 tui tr nn chn chn gnh vc nhim v nh vy?
Mc trao quyn hn vt cp trong qun i Israel thm ch tng lm lnh o cc quc
gia ngc nhin. Nm 1974, trong nhim k u tin ca Th tng Yitzhak Rabin, mt n s
quan thuc n v tnh bo 8200 trong qun i Israel, cng n v ca ngi sng lp ra
Fraud Sciences, b mt nhm khng b bt cc. Thiu tng Aharon Zeevi-Farkash, ch huy
n v 8200 n v tng ng vi Cc An ninh Quc gia M miu t li v kinh
ngc trn gng mt ca th tng Rabin:
C y l mt trung s, v Rabin yu cu lit k mi thng tin m c y bit, do lo s b khai
thc thng tin tuyt mt. Sau khi c xong bn tm tt, Rabin ra lnh thc hin ngay mt
cuc iu tra: Lm th no mt trung s li bit c qu nhiu b mt quan trng ca nn
an ninh Israel? Ti sao iu ny li xy ra? K t khi tr thnh Tham mu trng cho qun
i Israel trong Cuc chin Su ngy, Rabin gp phi nhiu vn khin ng kinh ngc.
Farkash tip tc cu chuyn: Th l ti ni vi ng y, tha ngi Th tng, trng hp
ca h s quan ny khng phi c bit, v cng khng phi l mt sai lm. Mi s quan trong
n v tnh bo 8200 u nm c nhng d liu ti mt ny, bi nu chng ti gii hn
nhng thng tin ny vi h, th s khng nhn lc hon thnh cc nhim v c
giao. Chng ti lun khan him s quan.

V trn thc t, iu ny vn cha thay i, do s khan him nhn lc khng cho php
chng ti xy dng mt h thng mi [7].
Farkash, gi y l ch mt cng ty cung cp gii php bo mt tin tin cho cc tp on,
chm bim rng nu so vi cc siu cng trn th gii, Israel ang thiu bn i tng:
i tng lnh th, i tng nhn lc, i tng thi gian v i tng ngn sch. Trong
s th thiu ht nhn lc l nghim trng nht: Chng ti khng th phn b nhiu s
quan nh cc quc gia khc, v th cc h s quan phi lm thay vic ng ra thuc cp bc
trung t hoc tng t nh vy.
Khan him nhn lc cng l nguyn nhn gp phn to ra mt tnh cht c o ca qun
i Israel: Lc lng d b c xem nh xng sng ca qun i.
hu ht cc nc khc, lc lng d b trong qun i c xy dng nh mt b phn
b sung cho qun chnh quy l lc lng quc phng ch cht ca cc quc gia. Tuy nhin
i vi Israel, do nh b c v din tch ln dn s, m ngay t u ai cng hiu l nu ch
da vo qun chnh quy s khng bao gi sc i u vi mt cuc tn cng tng lc t
k th.
Khng lu sau cuc chin ginh c lp nm 1948, lnh o Israel pht minh ra c cu qun
i vi qun d b l ch o c nht v nh trn th gii: Lnh d b khng ch l cc n
v d b m cn c cc s quan d b ch huy. Qun d b cc nc khc c th c hoc
khng c cc s quan chnh quy ch huy nhng h s c vi tun hoc vi thng o to
trc khi c gi ra chin trng. Luttwak ni: Khng qun i no da vo s lng
ln binh lnh ca mnh l nhng ngi c gi ra chin trng ch sau hai ngy nhp
ng
Khng mt ai lc bit c liu h thng ny s hot ng ra sao, do y l m hnh
cha tng c tin l. Ngay n by gi, c th gii cng ch c mi Israel s dng m hnh
ny. Nh s gia qun s Fred Kagan (M) gii thch: y thc cht l mt phng php
qun l qun s ti t, nhng li c ngi Israel vn hnh xut sc v h khng cn la
chn no khc [8].
Cha ht, m hnh qun i d b ca Israel va l minh chng va l cht xc tc cho s
sng to ca quc gia Do Thi. V trong qun d b Israel, h thng th bc b xa b khi
mt ti x taxi c th ra lnh cho cc t ph, cn cc thanh nin c th hun luyn ch, bc
ca mnh; h thng qun d b cng gip cng c c tnh hn lon, chng li phn cp th
bc, vn c th tm thy trong mi kha cnh x hi Israel, t phng tham mu n lp hc
hay phng hp ca ban gim c.
Nati Ron l mt lut s trong i sng dn s v l thiu t ch huy mt n v qun d b.
Cp bc gn nh v ngha trong hng ng qun d b ng ni vi chng ti nh th y l
mt iu t nhin nht trn th gii. Mt binh nh c th ni vi v tng trong lc luyn
tp, rng cch ng ang lm l sai, phi lm nh th ny mi ng [9].

Amos Goren, mt nh u t mo him ca hng Apax Partners Tel Aviv cng ng vi

kin trn. ng tng l lnh chnh quy ca i bit kch trong qun i Israel sut nm
nm, v tip tc tham gia lc lng d b trong 25 nm tip theo: Sut thi gian phc v
trong lc lng d b, ti cha bao gi cho bt k ai, trong khi ti khng phi s quan m
mi ch l lnh trn [10].
Luttwak ni v iu ny: Trong qu trnh hnh thnh lc lng d b, bu khng kh dn
s gia cc c nhn sng i qun i trong b o lnh vn c duy tr ti a.
iu ny khng c ngha l binh lnh sn sng bt tun lnh t cp trn. Nhng Goren gii
thch cho chng ti hiu: Gi tr ca binh lnh Israel khng ph thuc vo qun hm, m
c quyt nh bi nng lc ca h. Hoc nh Luttwak ni: Ra lnh v tun lnh l
trong kh cht ca nhng ngi n ng c nhim v v sn lng hon thnh nhim v, vy
nn phn cp ch huy khng qu quan trng, c bit l khi s phn cp ny thng xuyn
vng phi s khc bit v tui tc v a v x hi.
Khi chng ti hi Thiu tng Farkash ti sao qun i Israel lun chng phn cp v ci
m vi vic binh lnh cht vn cc mnh lnh ca cp trn, ng cho bit y khng ch l
bn cht ca ring qun i Israel, m cn l ca lch s v x hi Israel.
Tn gio ca chng ti l mt cun sch m, ng ni vi ging phng pht ng iu chu
u, gi nh v nhng nm thng xa xa khi ng cn sng Transylvania. Cun sch m
m ng mun ni n chnh l cun Talmud tp ghi chp c ni dung phong ph v hng
th k tranh ci trong gii gio s Do Thi v cch thc din gii v hc tp theo Kinh Thnh
v thi lun t cu hi khc su vo tn ngng ca dn tc ny, cng nh c tnh
quc gia Israel.
Ni nh tc gi ngi Israel, Amos Oz, o Do Thi cng nc Israel nui dng mt
vn ha tranh ci v nghi ng, mt tr chi bt tn ca din gii v phn bin, ti din gii
v phn bin i lp. K t ngy u tn ti ca nn vn minh Do Thi, nn vn minh ny
c nhn din bi tnh a tranh ci ca mnh [11].
Thc vy, vic xem nh cp bc trong qun i Israel cng xm ln vo i sng dn s.
Thm ch n cn ph v h thng tn ti ca x hi. Gio s tn trng sinh vin, ng ch tn
trng ngi hu cao cp ca mnh Luttwak cho bit: Mi ngi Israel u c t nht mt
ngi bn trong lc lng qun d b, ng nhn xt thm: Vic cng ng trong lu tm,
n chung thc phm nh binh, cng nhau khng tm trong nhiu ngy gip lnh d b
xut thn t nhng hon cnh x hi khc nhau tr nn bnh ng. Israel l quc gia c s
phn bit giai cp m nht nht so vi hu ht cc nc khc; m hnh qun d b gp
phn duy tr vn ha ny.
S m nht ca phn cp v cp bc, hn na, li khng phi l in hnh trong qun i
ca cc nc khc. Cu s quan qun i d b Israel kim s gia Micheal Oren hin l i
s Israel ti M miu t cnh tng thng thy trong doanh tri qun i Israel nh
sau: Cc vin tng v binh lnh ngi quy qun bn nhau, ai ngi gn bnh c ph nht s
t ng i pha c ph cho nhng ngi cn li. V th vic tng lnh pha c ph cho cp

di, hay ngc li c mc nh l rt bnh thng. Khng c quy tc g cho nhng vic
nh vy. Nhng trong qun i M th hon ton khc. Nu bn ang ngi vi cc i y, tt
c s im thin tht khi mt thiu t bc vo. Ri tt c cng ngi li khi mt v i t bc
vo. Trong qun i M, cp bc tuyt i quan trng. Binh lnh v s quan M gi tay cho
qun hm ca nhau, ch khng phi ngi mang qun hm [12].
Trong qun i Israel, c nhiu cch cc k c o thch thc ch huy ca mnh. Ti
trong mt n v qun i m chng ti t s quan ca mnh Oren k li
chng ti tp hp li v b phiu bi nhim s quan. C nhn ti chng kin vic ny hai
ln. Ti thc s thch tay s quan, nhng li b loi khi cuc b phiu. H b phiu loi
tay i t. Khi nhm chng ti hi vi s hoi nghi l lm sao vic ny li c th din ra,
Oren gii thch: Anh bc n v ni: Ti khng mun anh, anh khng tt. ti l, h gi
mi ngi bng tn thi, khng gi y c h. Ri anh n gp mt s quan cp cao hn
tay s quan ny v ni: Hn ta phi i ch khc. l s nh gi qua nng lc lm vic,
ch khng phi da trn cp bc.
V tng v hu Moshe Bogey Yaalon, nguyn Tng tham mu trng qun i trong
cuc chin intifada ln th hai, k cho chng ti cu chuyn tng t xy ra trong cuc
chin Lebanon ln hai: Mt n v qun d b thc hin mt cuc hnh qun ti lng ca
ngi Lebanon Dabu. Chn binh lnh cng mt s quan thit mng v nhiu ngi khc
b thng, trong c c ngi chu ca ti. Ton lnh sng st sau ch trch vin ch
huy tiu on v s km ci ca anh ta trong qu trnh iu hnh chin dch. Cc binh lnh
cp i i ln gp ch huy cp l on phn nn v ch huy cp tiu on D nhin, v
l on trng phi tin hnh iu tra cn thn, nhng cui cng vin ch huy tiu on
buc phi t chc bi chnh quy trnh b phiu bt tn nhim ca binh lnh di
quyn.[13]
Yaalon tin rng tnh cht c o ca qun i Israel ng vai tr rt quan trng trong vic
pht huy hiu qu hot ng ca h: y, b quyt lnh o l nim tin ca binh lnh i
vi ch huy ca mnh. Nu khng c nim tin ny, binh lnh s khng bao gi tun phc
ngi ch huy. V trong trng hp va nu, v ch huy tiu on tht bi. N c th l s
tht bi chuyn mn trong trng hp ny, c th l tht bi v o c trong trng hp
khc. Nhng d bt k trng hp no, ngi lnh cng phi bit cch chp nhn v c
khuyn khch bc ln pha trc v ni v n.
Nguyn ging vin Hc vin qun s West Point Fred Kagan tin rng ngi M c th hc
hi kinh nghim t pha Israel. ng chia s vi chng ti: Ti khng ngh rng vic mt ch
huy phi thng xuyn lo lng b cp di qua mt l tt, nh cch h th hin trong qun
i Israel. Mt khc, qun i M c th hc hi t cch nh gi 360o trong sut qu
trnh xem xt thng chc cho cc s quan. Ngay lc ny trong h thng ca chng ta, nhng
quyn li ang n t mt chiu. c thng chc, mt s quan phi ly lng nhiu s
quan cp cao hn. Nhng s quan cp thp th khng c ca.
Kt lun m Oren c rt t s ph din ca hu ht cc qun i v c Fred Kagan gi
l s bt tun thc cht chnh l vic qun i Israel bao dung hn nhiu so vi qun i

M. iu ny nghe c v k l, v qun i M c gi l mt i qun tnh nguyn

(khng phi khng c tr lng, m l t nguyn tham gia), trong khi qun i Israel
c xy dng da trn ch cng bch tng qun.
Tuy nhin, Oren gii thch, trong t nc ny c mt quy tc x hi bt thnh vn: Mi
ngi dn u phi thc hin ngha v qun s, chng no chnh ph v qun i vn chu
trch nhim trc nhn dn Ti ngh qun i Israel c nhiu im tng ng vi qun
i thuc a M nm 1776 hn l qun i M ca nm 2008. Nhn th, George
Washington hiu rng cp bc i tng ca mnh khng c nhiu gi tr, m ng phi
tht s tr thnh v tng v i v iu c bn l ngi dn phi t nguyn phc v.
Qun i thuc a l v d in hnh cho nhng iu Oren miu t, v h gn nh ngy no
cng phi quyt nh xem c nn tip tc xung phong khng. Nhng l mt qun i
ca dn, v qun i Israel cng th. Nh Oren miu t, ging nh qun thuc a, qun
i Israel s hu mt phm cht ri rc, t kiu cch nhng bao dung hn, bi binh lnh
ang chin u v s tn vong ca t quc h, cn h thng cp bc c to ra t thnh
phn tiu biu ca chnh nhng con ngi m h ang bo v.
Tht d tng tng lm th no m nhng binh lnh khng quan tm ti cp bc s khng
e s khi ni vi ch huy cu: ng sai. Th tinh thn chutzpah ny, vn c ti luyn
qua nhiu nm trong qun i Israel cho thy ci nhn su sc lm th no m Shvat
Shaked c th ging cho gim c PayPal v s khc nhau gia ngi tt v k xu trn
Internet. Hoc lm th no m nhm k s Israel ca Intel khng ch thc hin cuc cch
mng lt kin trc c bn ca sn phm ca chnh cng ty mnh, m cn thay i cch
ngnh cng nghip ny nh gi gi tr. S qu quyt hay xc xc. T duy ph phn, c
lp, vi s bt phc tng. Tm nhn su rng hay kiu ngo, chn t no ph thuc vo
quan im ca bn, nhng tu chung, tt c u miu t tinh thn khi nghip Israel in
hnh ca gii doanh nhn.
CH THCH CA NHM TC GI:
t: Phng vn Eric Schmidt.
[1] Phng vn s gia Abraham Rabinovich (thng 12 nm 2008).
[2] Bi vit Misguided Weapons: Technological Failure and Surprise on the Battlefield ca
tc gi Azriel Lorber, trang 76-80.
[3] Phng vn Michael Oren, nghin cu sinh ti Shalem Center (thng 5 nm 2008).
[4] Phng vn Edward Luttwak, c vn cao cp ti Centre for Strategic and International
Studies (thng 12 nm 2008).
[5] Phn ny da trn ni dung cuc phng vn thiu t Gilad Farhi, ch huy trng n v
b binh Kfir, qun i Israel (thng 11 nm 2008).

[6] Phng vn thiu tng Rami Ben-Ephraim, trng b phn nhn s thuc Khng qun
Israel (thng 11 nm 2008). Tn ca vin phi cng c h cu, do chnh sch khng tit
l nhn thn ca qun i Israel.
[7] Phng vn thiu tng Aharon Zeevi-Farkash, cu ch huy n v 8200, qun i Israel
(thng 5 nm 2008).
[8] Phng vn hc gi kim s gia qun s Frederick W.Kagan, thuc American Enterprise
Institute for Public Policy Research (AEI) (thng 12 nm 2009).
[9] Phng vn cng t vin kim trung t qun d b Israel Nathan Ron, Vn phng lut
Ron-Festinger (thng 12 nm 2008).
[10] Phng vn nh u t Amos Goren, hng u t Apaz (thng 1 nm 2009).
[11] Bi ni chuyn ca Amos Oz ti hi ngh Israeli Presidential Conference, Jerusalem
(ngy 14 thng 5 nm 2008).
[12] Phng vn Michael Oren.
[13] Phng vn Trung tng Moshe Yaalon, qun i Israel (thng 5 nm 2008).

PHN II . GIEO MM VN HA SNG TO

Chng 3. Nhn vt ca Quyn Sch
i tht xa, tht lu, nhn tht k.
TP CH OUTSIDE
Th ph La Paz ca Bolivia cao 3419 mt so vi mc nc bin, nhng El Lobo cn cao hn
th. El Lobo l mt t hp nh hng, khch sn, cu lc b x hi v l ni duy nht bn
n Israel Bolivia. iu hnh El Lobo l ngi thnh lp ni ny, Dorit Moralli v Eli
chng c. C hai u l ngi Israel [1].
Gn nh nhng tay pht ngi Israel n Bolivia u gh thm El Lobo, khng ch
thng thc m thc qu nh, ni ting Hebrew, m cn gp g ngi Israel. H bit
h s tm thy th g khc y, mt th cn gi tr hn nhiu: Quyn Sch.
D c nhc n s t nhng Quyn Sch khng phi l mt cun sch m l mt b su
tp ln xn v lin tc c thm vo cc tp ch n t khp ni nht l t nhng ni xa
xi nht trn th gii. Mi tp ch l mt bn chp tay Kinh Thnh nhng li khuyn t
mt ngi i du lch gi n ngi khc. Dn dn, Quyn Sch khng cn l c quyn ca
ngi Israel, nhng cc tc gi v c gi ca n thng n t Israel.
Chnh xc th Quyn Sch t El Lobo c khai bt nm 1986, mt thng sau ngy khai
trng nh hng ny. Dorit nh li: Hm y, bn khch du lch ngi Israel gh qua nh
hng v hi: Quyn Sch u ri? C rt bi ri v nhng v khch gii thch h l mt
cun sch m ngi ta c th li kin, li khuyn v cnh bo cho khch n sau. Nhm
khch lin ra ngoi mua mt quyn s trng tng cho nh hng. Bi vit u tin bng
ngn ng Hebrew ni v mt ngi lng ho lnh trong rng m h ngh l nhng ngi
Israel khc s thch.
Quyn Sch i trc c Internet, l ci thc s bt u Israel vo nhng nm 1970,
nhng thm ch trong th gii ca nht k trc tuyn (blog), tr chuyn trc tuyn (chat)
v tin nhn th cc nh ch da trn giy v bt nguyn thy vn c sc mnh.
El Lobo tr thnh u mi khu vc ca Quyn Sch, n nay c thm su tp khc sau
quyn sch gc nm 1989, cng vi nhng quyn khc dnh cho Brazil, Chile, Argentina,
Peru v khu vc pha Bc ca Nam M. C nhng quyn khc ni v nhng a im Chu
. Cun sch gc ch c vit bng ting Hebrew, cc cun sch ngy nay c vit bng
nhiu ngn ng khc nhau.
Nhng bi vit a ngn ng ny rt mang tnh ngu hng: Bc bi c, tht vng c, ti
p c; ging nh mt l hi ca nhng tng, li khn cu, v cc s in thoi li
thi. Tp ch Outside trong mt s bo y n tng nm 1989 tng thut v Quyn
Sch: C mt trang khen ngi nhng c gi xinh p (sic) ti mt sn nhy disco; trang tip

theo th khuyn ngi ta phi gh thm mt hang ng bng tuyt p u , t nht l

cho n khi mt ngi khc vit nguch ngoc ch KHNG ln . Ri li n mt trang
na vit bng ting Nht, na cn li l mt on vn bng ting c dy c nhng th
hnh ct miu t cao ca ta nh cng cc s v cc k hoch khc nhau Mt trang
khc th nguch ngoc ch dn i mua xung trong rng ma nhit i thuc Cng vin
quc gia Manu ca Peru cng mt on ti bt biu hin thi bun v tht vng; mt ci
cnh bo ng ngn v vic ny vic n, v mt hnh minh ha chim toucan tn l Felip bn
mu cng nhng ha tit trang tr dim da.
Mc d c quc t ha, Quyn Sch vn l mt hin tng nguyn bn ca Israel.
Nhng phin bn ca Quyn Sch v cc a phng khc c duy tr v m ra bt k
ni no m ln sng cch nh x hi hc Darya Maoz ca i hc Hebrew gi mt di
chuyn thay i im n du lch ca ngi Israel lan ti. Rt nhiu dn pht tr tui
ngi Israel ch n gin l i theo Quyn Sch t ni ny n ni khc, tri theo dng ch
dn t cc nhm pht quc t, trong Hebrew l mt trong cc th ting ph bin nht.
C mt cu chuyn ci v nhng du khch ngi Israel rt ni ting Nepal, Thi Lan, n
, Vit Nam v Peru nh sau: Ch mt khch sn thy mt v khch xut trnh h chiu
Israel bn hi: Nhn tin, bn anh c bao nhiu ngi? By triu, v khch tr li. Ngi
ch lin hi tip: Th bao nhiu ngi dn nc anh vn cn Israel?
Khng c g ngc nhin khi ngi dn nhiu ni trn th gii vn tng Israel phi ln v
ng dn nh Trung Quc, da vo s lng khch du lch Israel gh thm nc h. Tp ch
Outside (M) vit: Ngi Israel hp th c quy tc pht ton cu mt cch quyt
lit hn bt k quc gia no khc, l: i tht xa, tht lu, v nhn tht k.
Tnh thch du lch ca ngi Israel khng ch nhn ngm th gii; ngn ngun ca n cn
su xa hn nhiu. u tin, n gin l v nhu cu c gii ta sau nhiu nm phc v
trong qun i. Yaniv, mt ngi Israel c tp ch Outside chn, l in hnh ca nhiu
khch du lch Israel: Anh b p cho nhng nm thng tc kiu qun i bng vic
khng ct tc, co ru: Cm rm rp ru, v mi tc bc mu ca anh xon li thnh mt
hn hp ca cc ln tc ngn v tc mai kiu Chnh Thng gio, tt c cun li thnh mt
dng ngi si. Yaniv tha nhn mi tc l v qun i. u tin l tc tai, sau l i du
lch.
Cho n gn y, ngi Israel khng th du lch n nhng nc lng ging, mc d Beirut,
Damascus, Amman v Cairo ch cch Israel mt ngy li xe. Hip c ha bnh vi Ai Cp v
Jordan cng khng gip thay i nhiu tnh trng ny, d hin nay c nhiu ngi Israel
t m n thm cc quc gia ny. Trong nhiu trng hp, s m ca mong manh ny vn
khng lm nn ch mong mun ph v nhng tri buc vn l mt phn trong lch s hin
i ca Israel.
S c lp tn ti t trc khi c Nh nc Israel. Cuc ty chay kinh t u tin xut
hin t nm 1891 khi cc nc -rp xung quanh yu cu gii cai tr ca nh nc Ottoman
Palestine ngn cm vic nhp c v bun bn t ai ca ngi Do Thi. Nm 1922, phin

hp ln th nm ca cc nc -rp Palestine ku gi ty chay ton b hot ng kinh

doanh ca ngi Do Thi [2].
Vo nm 1943, mt cuc ty chay chnh thc din ra v ko di hn khi Lin on -rp
gm 22 quc gia tip tc cm mua bn cc sn phm ca ngnh cng nghip Do Thi trn
t Palestine, nm nm trc khi Nh nc Israel chnh thc thnh lp. Lnh cm cn m
rng ra nhng cng ty nc ngoi bt k quc gia no mua bn vi Israel (ty chay th
cp). Thm ch cn a nhng cng ty giao dch vi nhng cng ty ny vo danh sch en
(ty chay cp 3). Gn nh mi hng xe hi ln ca Nht Bn v Hn Quc bao gm c
Honda, Toyota, Mazda v Mitsubishi u tun th lnh ty chay th cp v xe ca cc
hng ny khng h xut hin trn ng ph Israel. Ch c mt ngoi l ng ch l
Subaru, trong mt thi gian di gn nh c chim th trng Israel nhng li b cm nhp
khu vo cc nc -rp [3].
Chnh ph cc nc trong Lin on -rp u thnh lp ring mt Vn phng Ty chay
thi hnh chin dch chnh, gim st hnh vi ca nhng mc tiu th cp v cp 3, cng
nh nhn din cc trin vng mi. Theo ging vin Christopher Joyner thuc trng i
hc George Washington: Trong tt c cc cuc ty chay hin nay, th s ty chay ca Lin
on -Rp chng li Israel l him c nht v t tng, tinh vi nht v mt t chc, dai
dng nht v mt chnh tr v khiu khch nht v tnh php l [4].
Chin dch ty chay ln ny cn nhm vo nhng mc tiu khc thng. Nm 1974, Lin
on -rp a o Bahai vo danh sch en, do ngi n ca tn gio ny Haifa thu
ht qu nhiu du khch, mang li doanh thu cho Israel. Chnh quyn Lebanon tng cm
chiu phim hot hnh Cng cha ng trong rng ca Walt Disney, ch v nhn vt ch nga
trong phim c tn Do Thi l Samson [5].
Trong bi cnh nh vy, rt t nhin khi gii tr Israel va tm cch thot khi th gii rp ty chay h, va mun by t s coi thng ch ngha phn bit . H nh mun
ni: Cc v cng c nht chng ti bao nhiu, chng ti cng mun cho cc v thy mnh c
th thot ra by nhiu. Cng v l do ny, rt t nhin khi Israel tn dng nhng u
trng nh vin thng, my tnh, phn mm v Internet. Trong nhng ngnh ngh ny, cc
ng bin gii, khong cch v chi ph vn chuyn thc s khng cn lin quan n nhau.
Nh u t mo him ngi Israel, Orna Berry trao i vi chng ti: Vin thng cng
ngh cao tr thnh mn th thao quc gia gip chng ti chng li ni s ni cht hp,
l cuc sng trong mt quc gia nh b k th vy quanh [6].
y l s bt buc, ch khng ch l s thch hay s tin li.
V Israel buc phi xut khu hng ha n nhng th trng rt xa, cc doanh nghip
Israel tr nn c cm vi nhng mt hng to ln, c sn xut i tr v chi ph vn
chuyn cao m ch hng th vi phn mm v cc linh kin nh gn, v danh. Ngc li,
chnh iu ny gip cng c v tr hon ho ca Israel khi th gii chuyn sang cc nn
kinh t da trn tri thc v s sng to, mt xu hng vn tip din n ngy nay.

Xt trn phng din b mt nhiu th trng tiu th v nhng kh khn ln s pht

trin ca nn kinh t, tht kh thng k ht ph tn m cc cuc ty chay ca khi -rp
v lnh cm vn ca th gii nh lnh cm vn qun s ca Php gy thit hi cho
Israel trong hn 60 nm qua. Ngi ta c tnh Israel mt khong 100 t USD. Tuy nhin
phn ngc li cng kh on khng km: S n lc khng ngng ngh ca ngi dn
Israel bt chp hon cnh kh khn ny ng gi bao nhiu?
Ngy nay, cc cng ty Israel gn kt cht ch vi nn kinh t Trung Quc, n v M Latin.
Bi, nh Orna Berry ni, Israel sm u tin pht trin ngnh vin thng, mi cng ty
in thoi ln ca Trung Quc u da vo phn mm v thit b vin thng ca Israel.
Mng x hi trc tuyn ln th ba Trung Quc, phc v lng thnh vin ln n 25 triu
ngi tr tui, thc cht c pht trin trn nn tng mt cng ty khi nghip ca Israel
tn l Koolanoo, trong ting Hebrew c ngha l Tt c chng ta. Cng ty ny do mt
ngi Israel c gia nh nhp c t Iraq thnh lp.
Trong s th hin c bit ca tnh nhanh nhy, nhng nh u t mo him Israel tng
u t vo Koolanoo khi n cn l mng x hi ca ngi Do Thi, hon ton bin i
bn sc ca n, chuyn ton b lnh o n Trung Quc, ni nhng nh iu hnh tr tui
Israel v Trung Quc lm vic cng nhau.
Gil Kerbs, cu thnh vin n v 8200 cng dnh rt nhiu thi gian Trung Quc. Sau khi
ri qun ng, anh n Bc Kinh va hc ting Trung vi mt thy a phng, nm ting
mi ngy, mt thy mt tr, sut mt nm tri va lm vic ti mt cng ty Trung Quc
c th xy dng mng li kinh doanh ti y. Ngy nay Gil Kerbs l mt nh u t mo
him Israel chuyn lm vic vi th trng Trung Quc. Mt trong nhng doanh nghip
Israel ca anh hin ang cung cp cng ngh sinh trc ging ni cho ngn hng bn l ln
nht Trung Quc. Anh k cho chng ti rng Israel thc s c thi gian lm n d dng
Trung Quc hn l Chu u. Th nht, chng ti n Trung Quc trc khi khch du lch
n, anh m ch nhng ngi xem Trung Quc l th trng mi ni nhng nm gn y.
Th hai, Trung Quc khng k th ngi Do Thi. N tht s l mi trng rt thn thin
vi Israel, anh ni.
Ngi Israel ang b xa cc i th quc t ca h trong vic xm nhp nhng th trng
nh vy, mt phn v h phi nhy cc khi vng trng Trung ng v tm kim cc c hi
mi. Mi lin h gia nhiu thanh nin Israel khoc bal i chu du khp th gii v cng
cuc xm nhp th trng hi ngoi ca cc doanh nhn Israel rt r rng: tui ngoi
20, nhng ngi Israel khng ch tri qua cc cuc kim tra nhm pht hin ra nhng c
hi k l nc ngoi m h cng khng ngn ngi dn thn vo cc mi trng xa l v
i mt vi nhng nn vn ha rt khc bit. Nh s gia qun s, Edward Luttwak c tnh
n tui 35, rt nhiu ngi Israel i du lch trn di mi nc [8]. Ngi Israel dn
thn vo cc nn kinh t mi ni v cc vng lnh th xa xi mt phn theo ui nhng
iu vit trong Quyn Sch.
Mt v d r nt cho tinh thn quc t ca ngi Israel l Netafim, doanh nghip cung cp
h thng ti tiu theo phng php nh git ln nht th gii. Thnh lp vo nm 1965,

Netafim l v d him hoi ca mt cng ty ng vai cu ni gia nn nng nghip lc hu

ca Israel trong qu kh vi s bng n cng ngh sch hin ti.
Netafim do Simcha Blass sng lp, ng l kin trc s ca mt trong nhng d n c s h
tng ln nht c xy dng trong nhng nm u ca Nh nc Israel. Sinh ra Ba Lan,
ng hot ng rt tch cc trong lc lng t v ca ngi Do Thi Warsaw trong Th
chin II. Vo nhng nm 1930, khng lu sau khi n Israel, ng m nhim chc v
Kin trc s trng trong Cng ty cp nc quc gia Mekorot, v xy dng h thng ng
ng v knh o dn nc t sng Jordan v bin Galilee ti vng Negev kh hn.
tng v cng ngh ti nh git n vi Blass khi ng quan st mt ci cy ang ln
trn sn nh hng xm m dng nh khng cn nc. Tht ra, ci cy khng l ny
sng nh ngun nc r r t l thng ca ng nc ngm. Sau khi nha hin i tr nn
ph bin vo nhng nm 1950, Blass nhn ra h thng ti tiu nh git l kh thi v mt
k thut. ng c cp bng sng ch v k mt tha thun vi hp tc x nm vng sa
mc Negev, Nng trang Hatzerim, p dng cng ngh mi.
Netafim i tin phong khng ch v n pht trin mt cch lm sng to lm tng sn
lng cy trng ln 50% trong khi gim 40% lng nc ti tiu, m n cn l mt trong
nhng Nng trang cng nghip u tin trn th gii. Cho n thi im , nhng Nng
trang (bibbuzt) cc cng ng tp th u sng da vo nng nghip. tng v mt
nh my nng trang xut khu ra th gii l mt iu mi l.
Nhng li th tht s ca Netafim l vic khng ngi di chuyn n nhng ni xa xi tm
kim cc th trng ang rt cn sn phm ca h nhng ni m vo thp nin 1960 v
1970, gii doanh nghip phng Ty n gin l khng thm ving thm. Kt qu l gi
y, Netafim hot ng hn 110 quc gia trn khp th gii. Ti chu , Netafim c vn
phng Vit Nam, i Loan, New Zealand, Trung Quc, n , Thi Lan, Nht Bn,
Phillipines, Hn Quc v Indonesia. Ti Nam M l Argentina, Brazil, Chile, Colombia,
Ecuador v Peru. Netafim cn c 11 vn phng chu u v Lin X c, mt c v mt
Bc M.
Nh vo tnh u vit trong cng ngh ca Netafim, chnh ph ca cc quc gia th ch
trc kia m li cc knh ngoi giao. Netafim cng c mt ti khi Hi gio Lin X c
nh Azerbaijan, Kazakhstan v Uzbekistan. ng thi, cc nc ny cng i tin phong
trong qu trnh lm m li cc quan h ngoi giao vi chnh ph Israel sau khi Lin X tan
r. Nm 2004, B trng Thng mi Israel, Ehud Olmert, cng i vi Netafim trong
chuyn ving thm Nam Phi vi hy vng thnh lp lin minh chin lc mi, mang v
cho cng ty ny hp ng tr gi 30 triu USD, cng mt bn ghi nh gia hai chnh ph v
nng nghip v pht trin nhng vng t kh cn.
C nh th, cc doanh nhn v CEO ngi Israel cn t gn mnh vi nhim v ngoi giao
t phong i din cho t nc. Nhiu doanh nhn ni ting th gii ca Israel khng ch
truyn b cng ngh m cn tm cch cho bn c nn kinh t Israel. Jon Medved nh
pht minh ca phong v biu tn hiu o lng mc thn mt l mt v d in
hnh.

Ln ln California (M), Medved c o to v cc hot ng chnh tr ch khng phi

k thut. Cng vic u tin ca ng l mt nh t chc Phc quc Do Thi. ng chuyn n
Israel vo nm 1981 v tm thi sinh sng bng cch thc hin cc bui ni chuyn, ging
gii v tng lai ca Israel cho ngi dn Israel. Nhng ri mt cuc tr chuyn vo nm
1982 vi mt nh qun l ca Rafael, mt trong nhng nh thu qun s ln nht Israel,
lm le sng t duy ca Medved. Nh qun l ny khng khch so khi thng thn trao
i vi Medved rng nhng g ng lm l s lng ph thi gian v sc lc: Israel khng cn
thm mt nh Phc quc Do Thi hay mt chnh tr gia chuyn nghip, Israel cn doanh
nhn. Cha ca Medved khi to mt doanh nghip nh chuyn sn xut thit b thu pht
quang California. Th l Medved bt u cho bn sn phm ca cha mnh ti Israel. Thay
v i t nng trang ny ti nng trang khc bn tng lai ca Israel, ng i t cng ty
ny ti cng ty khc bn cng ngh truyn dn quang.
Sau ny Medved i vo lnh vc u t v thnh lp Israel Seed Partners, mt cng ty u
t mo him, ngay trong gara ca ng Jerusalem. Ngun qu ca cng ty ln n 260 triu
USD v ng u t vo 60 doanh nghip Israel, bao gm Shopping.com, sau ny c
eBay mua li, v Compugen cng Answer.com, c hai u c nim yt trn sn chng
khon NASDAQ. Nm 2006, Medved ri Israel Seed Partners thnh lp v iu hnh
cng ty ring Vringo, mt n v tin phong trong lnh vc sn xut nhc chung video
cho in thoi di ng sau ny nhanh chng xm nhp vo th trng chu u v Th
Nh K.
Nhng cng ty Vringo cha phi l iu quan trng nht. Bt chp nhng g Medved lm
cho cc doanh nghip ca mnh, ng dnh rt nhiu thi gian, rt nhiu thi gian cc
nh u t ca ng than phin, i thuyt ging v nn kinh t Israel. Ln no i nc
ngoi, Medved cng chun b my chiu di ng v my tnh xch tay cha y cc bi
thuyt trnh ging gii v cc thnh tu cng ngh ca Israel. Trong cc bi din vn hay
nhng cuc tr chuyn vi bt k ai chu lng nghe Medved lun tn dng nhng ct
mc u t m cc cng ty c mua li hay c nim yt, v danh mc cc cng
ngh made in Israel.
Trong cc bi thuyt trnh ca mnh, Medved thng na a na tht ni rng nu Israel
lm theo Intel Inside chin lc qung co lm ni bt s c mt khp ni ca b vi
x l tin tin ca Intel, th tem dn Israel Inside tng t s xut hin trn bt k th g
mi ngi trn th gii chm n, v ng bt u m mt danh sch v d: T my tnh,
in thoi di ng, ti thit b y t; t cc loi tn dc k diu, mng x hi trc tuyn,
cng ngh nng lng sch, ti c n v my thu ngn trong trong cc ca hng chng ta
mua sm.
Ri Medved nhc kho vi cc cng ty a quc gia ang d bui thuyt trnh rng h s b
l vi th nu khng thnh lp chi nhnh Israel. Trc khi thuyt trnh, nu Medved pht
hin ra quan chc iu hnh ca mt cng ty no trong hng gh thnh gi th chc chc
ng s ni rng i th ca h c mt ti Israel. L do Israel c mt trong mi th chng
ta chm n l v mi cng ty chng ti giao dch u c mt ti Israel. Cn cc v th sao?
Medved t ra cu hi v nhn thng vo khn gi.

Medved m nhim vai tr m cc quc gia khc ng ra phi l Phng Thng mi,
B trng Thng mi hay B trng Ngoi giao.
Trong s cc cng ty khi nghip m Medved ca ngi trong bi thuyt trnh ca mnh, him
khi ng nhc n nhng cng ty m ng gp vn. ng lun v u bt tai mi khi chun b
cho bi thuyt trnh: Ti c phi ca ngi Virngo gia nhng cng ty mi y ha hn ca
Israel khng? iu tht ngc ng khng? l s qung b rt tt cho cng ty, nhng
ng chng li iu . u tin ca ti l t nc Israel. Nhng nh u t M thng
tranh ci vi ti v vic ny: ng nng cho cc cng ty i th thay v cng ty ca
chnh mnh. Medved tm s: H ni ng. Nhng h qun mt vn ln hn.
Medved hot ng khng mt mi. ng trnh by bi thuyt trnh 50 ln mi nm trong
sut 15 nm va qua. Nh ni, tng cng gn 800 ln ti cc hi tho cng ngh v i
hc trn khp th gii, 40 quc gia, ghi im vi cc quan chc quc t n thm Israel.
Alex Vieux, CEO ca tp ch Red Herring ni vi chng ti rng ng c mt ti hng triu
hi tho v cng ngh nhiu chu lc. Lc no ti cng thy ngi Israel nh Medved
ang din thuyt cng vi nhng ng nghip t cc nc khc. Nhng ngi khc lun
gii thiu v cng ty ca h. Nhng ngi Israel lun gii thiu t nc Israel [9].
CH THCH CA NHM TC GI:
[1] Dn ngun t bi vit The Book ca phng vin Patrick Symmes, xut bn trn tp ch
Outside s thng 8 nm 2005; cuc phng vn cng nh nhn chng hc Darya Maoz (thng
6 nm 2009) v bui phng vn vi b Dorit Moralli, ch t hp nh hng v khch sn El
Lobo La Paz, Boliva vo thng 3 nm 2009.
[2] Sch Boycott and Blacklist: A History of Arab Economic Warfare Against Israel (nh
xut bn Rowman & Littlefield, 1986) ca tc gi Aaron J.Sarna, phn Ph lc.
[3] Bi vit The Effect of the Arab Boycott on Israel: The Automobile Market, xut bn
trn trang 5 tp ch Rand Journal of Economics (1998).
[4] Cu ny ca Christopher Joyner c trch dn trong trang 14, sch Boycott and
Blacklist: A History of Arab Economic Warfare Against Israel ca tc gi Aaron J.Sarna.
[5] Trang 56-57 ca sch Boycott and Blacklist: A History of Arab Economic Warfare
Against Israel (tc gi: Aaron J.Sarna).
[6] Phng vn Orna Berry, thuc qu u t Gemini Israel Funds (thng 1 nm 2009).
[7] Phng vn Gil Kerbs, nh u t v cng tc vin Tp ch Forbes (thng 1 nm 2009).
[8] Phng vn Edward Luttwak.
[9] Phng vn Alex Vieux, CEO tp ch Red Herring (thng 5 nm 2009).

Ti thm ebook: http://www.taisachhay.com

Chng 4. Harvard, Princeton v Yale

Bn cht x hi ni y kh n gin.
Mi ngi u bit nhau.
YOSSI VARDI
David Amir gp chng ti ti nh ring Jerusalem trong b phi cng nhng khng c v
ng ngo ca mt tay Top Gun. Chu o, n ni nh nh v hi nhn nhng, trng anh
ging sinh vin ngnh khoa hc x hi hn mt phi cng in hnh vi phong cch qun s
nghim khc, ngay c khi vn mc qun phc. Tuy nhin, khi nghe anh gii thch vi nim t
ho v cch thc Khng lc Israel hun luyn c nhng phi cng gii nht th gii
da vo thnh tch ca cc cuc thi quc t cng nh nhng k lc trong chin u d
hiu v sao anh ph hp vi mi trng ny [1].
Trong khi hc sinh trung hc nc khc bn ngh s theo hc trng i hc no, th hc
sinh Israel li cn nhc nhng gi tr khc nhau ca cc n v qun i. Cng nh hc sinh
nhng ni khc ang ngh cn phi lm g thi vo trng tt nht, nhiu hc sinh
Israel li ang nh hng bn thn c tuyn dng vo cc n v ca qun i Israel.
Nm mi hai tui, Amir quyt nh hc ting -rp, phn v bit iu ny c th s gip
anh c tuyn vo nhng n v tnh bo u t nht.
Nhng p lc thi tuyn vo nhng n v ny tht s tng ln khi cc thiu nin Israel trn
mi by tui. Mi nm, nhng li n gia hc sinh trung hc v hc sinh cui cp lan
khp Israel: Ai c yu cu th sc trong kha hun luyn phi cng? Ai s vo sayarot,
n v bit kch ca hi qun, lnh nhy d, l on b binh? V n v tuyn chn kht khe
nht l Sayeret Matkal, n v lnh bit kch thuc tham mu trng qun i?
V hc sinh no s c yu cu th sc trong nhng n v tnh bo tinh hoa nh 8200,
ni Shvat Shaked v ngi ng sng lp ca Fraud Sciences tng phc v? Ai s n s
on h thng my tnh Mamram? V ai s c chn vo Talpiot, n v kt hp hun
luyn cng ngh vi tt c hot ng ca nhng n v bit kch hng u?
Israel, mt nm trc khi tui ngha v qun s, mi thanh nin nam n mi by
tui u phi n trnh din ti cc trung tm tuyn qun ca qun i Israel tri qua
t s tuyn ko di mt ngy, bao gm kim tra tm l v nng khiu, phng vn v khm
sc khe. Vo cui ngy s c bn phn loi kt qu sc khe v tm l, v tng ng vin tr
tui s nhn c xut kh thi trong bui phng vn c nhn. ng vin p ng yu cu
sc khe, nng khiu v tnh cch c trao c hi lm cc bi kim tra ph c nhn
vo nhng n v hoc s on tinh nhu trong qun i Israel.
Chng hn, cc bi st hch ca l on lnh d t chc ba ln trong mt nm, thng l vi
thng trc khi ng vin c chn tui qun dch. Cc cng dn tr tui phi tri qua

cuc kim tra tm l v th cht nghim ngt ko di hai ngy, t mt nhm 4 nghn ng
vin ban u lc xung cn 400 ng vin tng lai cho cc n v khc nhau. Bn trm lnh
d ny c th tnh nguyn tham gia bi kim tra thc a v quy trnh sng lc gia nhp
lc lng c bit, thng s ko di nm ngy gm mi mt bi tp luyn lp i li li,
mi bi ko di vi ting ng h v lun c thc hin dp p lc thi gian, th cht v
tinh thn. Trong sut qu trnh, thi gian ngh rt ngn ngi v gn nh khng c ng,
thc phm v gi n th c hn. Nhng ngi tham gia miu t nm ngy ny nh khong
m ko di, khng phn bit ni ngy v m. ng h v in thoi u b cm nhm
tuyn qun mun to ra nhng tri nghim cng mt phng hng cng tt. Sau nm
ngy, h xp hng tng c nhn.
Hai mi binh lnh xp hng cao nht ca tng n v lp tc bt u qu trnh o to ko
di 20 thng. Nhm ngi hon tt hun luyn cng nhau c duy tr thnh mt nhm
trong sut thi gian phc v qun chnh quy hoc d b. n v l gia nh th hai ca h.
Nhng ngi ny vn tip tc phc v trong qun i d b khi h vo tui 40.
Trong lc rt kh lt vo cc trng i hc hng u ca Israel th nhng c s o to
quc gia c xem l ngang hng vi vi Harvard, Princeton v Yale chnh l cc n v tinh
nhu ca qun i Israel. Cc n v m nhng ng vin ny tng phc v c th cho nh
tuyn dng tng lai bit ngi tri qua nhng quy trnh tuyn chn no, cng nh
nhng k nng v kinh nghim lin quan m h c.
Israel, qu kh qun ng ca mt ngi i khi cn quan trng hn qu kh hc thut
ca h. Mt trong nhng cu hi thng xut hin trong bui phng vn l: Bn phc
v n v no trong qun i, Gil Kerbs ni. ng l cu s quan tnh bo, ngi m sau
khi i theo Quyn Sch th hin ang lm vic trong ngnh u t mo him ca Israel v
chuyn v th trng cng ngh ca Trung Quc. Trn Internet c nhng qung co tuyn
dng r: Ch nhn cu s quan 8200. Hip hi cu s quan n v 8200 c bui hp
mt trn c nc. Nhng thay v dng phn ln thi gian cng nhau hi tng li cc trn
nh v nhng hoi nim qun s, cuc hp mt hng v tng lai. Cc cu s quan tp
trung vo mng li lm n. Nhng doanh nhn thnh t thuc n v 8200 khi xa
thuyt trnh v cng ty v lnh vc h ang lm. [2]
Nh chng ta thy, khng lc v cc n v bit kch tinh nhu ca Israel ni ting v s
la chn kht khe, k lng v kh khn trong khu hun luyn, v cht lng ca cu
s quan. Nhng trong qun i Israel cn mt n v vi s la chn cc k nghim ngt v
hun luyn h khc mc cao hn, c bit trong lnh vc ci tin cng ngh. n v ny l
Talpiot.
Tn Talpiot xut pht t mt cu trong nhng Bi Thnh Ca, cp n mt thp pho ca
lu i, thut ng ny bao hm nhng thnh tch nh cao. Talpiot va l n v c c ch
tuyn chn kht khe nht va c thi gian hun luyn ko di nht: 41 thng, lu hn c
ton b thi gian ngha v ca hu ht binh lnh. Nhng ai tham gia chng trnh ny cn
phi k cam kt li qun i thm su nm, nng thi gian phc v ti thiu trong qun
i ca h thnh chn nm.

Chng trnh l sn phm tr tu ca hai nh khoa hc thuc i hc Hebrew l Felix

Dothan v Shaul Yatziv. H ny ra tng ny sau tht bi ca cuc chin Yom Kippur nm
1973. Khi , Israel vn cn chong vng v b tn cng bt ng v s thng vong h phi
gnh chu. Cuc chin l li cnh bo t gi rng Israel phi b p cho din tch nh v
dn s t i ca mnh bng cch duy tr th mnh v cng ngh v cht lng. Hai gio s
tm n B trng Quc phng Israel khi l Rafael Raful Eitan vi tng n gin:
Chn ra mt nhm nh nhng ti nng tr xut chng nht ca Israel v o to h nm
bt c nhng cng ngh chuyn su nht m cc trng i hc v qun i c th ngh
ra.
Ban u ch l mt th nghim ko di mt nm, hin nay chng trnh ny thc hin
lin tc trong ba mi nm. Mi nm, 2% hc sinh ph thng xut sc nht ca Israel,
khong 2000 ngi c yu cu tham gia. V c mi ngi th ch c mt ngi vt
qua c hng lot bi st hch, ch yu v vt l v ton hc. Hai trm ng vin ny sau
phi tri qua mt cuc kim tra ko di hai ngy v nng khiu chuyn su v nhn cch.
Mt khi c gia nhp chng trnh, hc vin Talpiot phi tri qua vn bng i hc cao
cp cho cc mn ton hc hoc vt l, cng lc lm quen vi nhng nhu cu cng ngh ti
mi chi nhnh thuc qun i Israel. Chng trnh hc thut h c o to vt xa kin
thc ca mt sinh vin i hc bnh thng, Israel hay bt k u h phi hc nhiu
hn trong thi gian ngn hn. H cng phi tri qua kha hun luyn cn bn cng lnh d.
tng l mang n cho h ci nhn tng qut ca mi nhnh chnh trong qun i Israel,
h hiu c c nhu cu qun s ln cng ngh c bit l mi lin h gia qun s v
cng ngh.
Tuy nhin, cung cp mt lng ln cc loi kin thc cho hc vin li khng phi mc tiu
cui cng ca chng trnh. Mc tiu xa hn, l bin h thnh nhng nh lnh o c
nh hng nhim v v c kh nng gii quyt cc vn .
H t c mc tiu o to ny bng cch lin tc giao cho hc vin cc nhim v vi
nhng ch dn ti thiu. Vi nhim v rt bnh thng nh t chc hi tho gia cc hc
vin, i hi s iu phi gia din gi, thit b v c s vt cht, vn chuyn v thc phm.
Nhng nhim v khc th phc tp hn nh xm nhp vo mng vin thng ca mt nhm
t chc khng ang hot ng.
Nhng in hnh nht l vic buc hc vin phi tm ra gii php tng th cho tng vn
qun s c th. V d, mt nhm hc vin phi gii quyt chng au lng nghim trng m
phi cng trc thng mc phi do rung ng t ng c cnh qut. u tin, hc vin Talpiot
phi tm ra cch o lng tc ng do rung ng ca trc thng gy ra cho ct sng. Sau ,
h thit k ra mt chic gh c kh nng ty chnh, gn n vo mt trc thng m phng,
ri khot mt l phn ta lng. Tip theo, h gn mt cy bt sau lng ngi phi cng,
bt anh ny bay chic trc thng m phng ny, v dng mt camera tc cao gn vo l
hng phn ta lng chp hnh nhng vt mc to ra bi cc rung chn khc nhau. Cui
cng, sau khi nghin cu chuyn ng bng cch phn tch d liu to bi my tnh t
thng tin trong nhng bc nh, h thit k li gh ngi ca phi cng trc thng.

Gi s, nhm hc vin vt qua c hai hoc ba nm u ca kha hc, h tr thnh

nhng Talpion, mt danh phn c uy tn c trong qun s ln dn s.
Ton b chng trnh Talpiot nm di quyn ch huy ca Mafat, b phn nghin cu v
pht trin khoa hc trong qun i Israel, tng t nh DARPA (Defence Advanced
Research Project Agency tm dch: C quan Nghin cu d n quc phng tin b) ca
M. Cng vic ca Mafat l phn b tng Talpion v cc n v nht nh trong qun i
Israel h hon thnh su nm ngha v tip theo.
Trong giai on u, tnh cht ch trng s u t mt cch cc oan ca chng trnh
Talpiot b nhiu ngi ch trch. Chng trnh sut na khng c khi ng do gii
lnh o qun s ngh rng vic u t qu nhiu vo mt nhm nh nh vy l khng
ng. Gn y, nhng ngi ch trch vn nhn xt chng trnh l mt tht bi, do hu ht
cc hc vin tt nghip u khng li qun i sau chn nm ngha v, v khng tr thnh
lnh o cp cao trong qun i Israel.
Tuy nhin, d vic o to Talpiot c ti u ha duy tr th mnh cng ngh ca qun
i Israel, s kt hp ca kinh nghim lnh o vi kin thc k thut l rt l tng nu
c p dng thnh lp cc doanh nghip mi. Mc d ch c 650 ngi tt nghip
chng trnh trong 30 nm qua, h tr thnh mt trong s nhng hc gi v ngi sng
lp cc doanh nghip thnh t hng u ca Israel. NICE Systems, tp on quc t ng
sau nhng h thng gim st cuc gi c 85 trong s 100 doanh nghip thuc nhm
Forbes 100 s dng, do mt nhm Talpion sng lp. Compugen cng th, y l cng ty
dn u v gii m bn gien ngi v pht trin thuc. Nhiu cng ty cng ngh ca
Israel c mt trn NASDAQ u do cc Talpion thnh lp hoc c cu s quan Talpion nm
gi nhng v tr ch cht.
Do , nhng kin trc s ca Talpiot, Dothan v Yatziv phn bc mnh m nhng li ch
trch. u tin, h lp lun rng s cnh tranh gia cc n v ginh c cc s quan
Talpiot trong ni b trong qun i Israel lc vn phi nh n s dn xp ca Th
tng t bin h cho chnh chng trnh. K n, h khng nh cc Talpion d dng
hon vn u t trong su nm phc v bt buc. Th ba, c l cng l quan trng nht, 2/3
s quan Talpiot tt nghip d lm trong gii hc thut hay cc tp on cng ngh cng tip
tc c nhng ng gp to ln cho x hi v cho nn kinh t, gip cng s sc mnh ca t
nc theo nhiu cch cc nhau.
Nhng Talpion c th i din cho tng lp tinh hoa ca tinh hoa trong qun i Israel,
nhng chin lc c bn ng sau s pht trin ca chng trnh cung cp kha hun
luyn su rng hn nhm hnh thnh t duy gii quyt vn v s sng to l bng
chng r rng trong gii qun s, cng nh mt phn trong tp qun ngi Israel: o to
ngi lao ng thnh tho nhiu chuyn mn, hn l cc k xut sc ch trong mt lnh vc.
Li th m nn kinh t v x hi Israel thu c t tri nghim ngha v quc gia rng ln
ny c mt ngi khng phi ngi M hay Israel gii thch tn gc cho chng ti.
Gary Shainberg c v b ngoi ging mt thy th hn l mt ngi am m cng ngh, c
l v ng tng phc v 18 nm trong hi qun Anh. Hin ng l Ph Ch tch ph trch lnh

vc sng to v cng ngh ca hng British Telecom. ng gp chng ti ti mt qun bar

Tel Aviv trong mt bui chiu mun. y thc cht l mt trong rt nhiu chuyn cng tc
ca ng ti Israel, ng ang trn ng ti vng Vnh, c th l n Dubai.
C iu g trong gen sng to ca ngi Israel m ta khng th gii thch c,
Shamberg ni. Nhng ng cng bt u mt gi thuyt. Ti ngh n n t s trng
thnh. Bi khng u trn th gii, ngi ta va lm vic trong mt trung tm sng to
cng ngh, li va tham gia ngha v qun s. [3]
C n 18 tui, ngi Israel vo qun i ti thiu t hai n ba nm. Nu sau khng
tip tc ti ng, h thng vo i hc. T l ngi Israel vo i hc sau khi gii ng l rt
ln, nu so vi bt k u trn th gii, Shainberg ni.
Theo s liu ca t chc OECD (Organization for Economic Cooperation and Development
T chc Hp tc v pht trin kinh t), 45% ngi Israel c trnh i hc, thuc nhm
cao nht th gii. V theo Nin gim cnh tranh ton cu mi y ca IMD (International
Institute for Management Development Vin Qun l Pht trin quc t), Israel xp th
hai trong s 60 quc gia pht trin theo tiu ch c nn gio dc i hc p ng nhu cu
ca mt nn kinh t cnh tranh. [4]
Khi sinh vin hc xong i hc, h vo tui 25; mt s c bng thc s, v phn ln
kt hn. Shainberg l gii: Tt c iu ny lm thay i nng lc v tinh thn ca mi c
nhn. H trng thnh hn rt nhiu; tri nghim sng hn. Tt c sc sng to ch l
tm ra tng.
S sng to thng da vo vic c quan im mi m. Quan im li n t kinh nghim.
Kinh nghim thc t cng thng n vi tui trng thnh. Nhng Israel, bn c c
kinh nghim, quan im v s trng thnh tui cn tr, bi c x hi chuyn ha rt
nhiu kinh nghim vo trong con ngi Israel khi h ch mi tt nghip trung hc. Ln bc
i hc, u c h mt v tr rt khc so vi ngi M cng tui.
Bn c quan im hon ton khc v cuc sng. Ti ngh l nh gio dc, kt hn khi
cn tr, v tri nghim trong qun i. Ti tng phc v 18 nm trong hi qun Anh, nn ti
c mt dng ng cm vi nhng iu nh vy. Shainberg tip tc: Trong qun i, bn
trong mt mi trng phi t suy ngh. Bn phi t a ra nhng quyt nh sng cn. Bn
hc cch tun th k cng. Bn hc cch rn luyn tr no hon thnh nhim v, c
bit nu bn tin tuyn hoc ang tham gia hot ng qun s. V iu ny rt tt v rt
hu dng trong th gii kinh doanh.
S trng thnh ny cn c bit mnh m khi kt hp vi bu nhit huyt ca tui tr.
T khi lp quc, ngi Israel lun cho rng tng lai d gn hay xa u l du hi. Mi
khonh khc u c tm quan trng chin lc. Nh Mark Gerson, mt doanh nhn ngi
M tng u t vo vi doanh nghip mi thnh lp ca Israel miu t: Khi n ng Israel
mun hn h vi mt ph n, anh ta s hi c y ngay trong bui ti hm . Khi doanh
nhn Israel c mt tng, anh ta s thc hin n ngay trong tun. Quan im cho rng

nn tch ly nng lc kinh nghim trc khi m mt doanh nghip hon ton khng tn ti.
iu ny li rt tt trong kinh doanh. Qu nhiu thi gian ch cho bn thy iu g s tht
bi, ch khng phi ci to ra s thay i. [5]
Vi Amir, cng nh nhiu ngi n tui ngha v khc, qun i Israel cho anh c hi
th v kim nghim v chng t nng lc bn thn; nhng s tuyn m ca qun i
cng mang n nhng tri nghim c gi tr khc: Qun i Israel l mi trng duy nht
trong x hi Israel cho php thanh nin lm vic chung v gn b mnh m vi bn b n
t nhng nn vn ha, tn gio v kinh t x hi khc nhau. Mt thanh nin Do Thi n
t Nga, ngi khc t Ethiopia, mt sabra (ngi Do Thi sinh ra Israel) th tc t ngoi
Tel Aviv, mt sinh vin Do Thi chnh thng t Jerusalem, hay mt nng trang (kibbuznik)
n t mt gia nh nng dn... u c th gp nhau cng mt n v. H tri qua t hai
n ba nm phc v ton thi gian trong lc lng chnh quy v sau l khong 20 nm
na hoc hn trong lc lng d b.
Nh bit, c cu qun i Israel ph thuc rt ln vo lc lng d b, v mt quc gia
nh nh vy khng c cch no duy tr lc lng chnh quy thng trc ln. Nn vi
binh lnh, nhng mi quan h trong qun i thng c lm mi trong nhiu thp k sau
khi h phc v trong qun d b. C vi tun trong mt nm, hoc mt tun ti thi im
nht nh, ngi Israel li ri cuc sng ngh nghip v cuc sng c nhn vo qun i
tp luyn. Khng c g ngc nhin khi nhiu mi quan h kinh doanh c thit lp trong
nhng gi di thc hin nhim v, ng gc v luyn tp.
Tal Keinan, cu sinh vin Israel ca Trng Kinh doanh Harvard (HBS) cho bit, C nm
nm mt ln, HBS li t chc bui hp mt lp ko di hai ngy. Vic ny rt vui v gip
cng c cc mi quan h. Chng ti dnh thi gian ny thm cc bn cng lp v ngi
nghe ging. Nhng hy th tng tng mt bui hp mt tng t c t chc hng
nm, mi ln ko di t hai n bn tun. li l n v bn sng chung ba nm trong
qun ng. V thay v ngi nghe ging, cc bn cng nhau tun tra bin gii. iu ny nui
dng mt mi quan h rng buc hon ton khc bit, ko di c i ngi. [6]
Tht vy, nhng mi quan h ny n trong qu trnh qun dch to ra mt mng li bn
trong mt x hi vn rt nh v c mi lin h cht ch vi nhau. Yossi Vardi cho bit:
C nc ch c mt cp chia tch. ng l cha u ca hng chc doanh nghip
Internet khi nghip v mt cng ty kt ni mng thnh cng. Ging John Medved, Vardi
cng l mt i s kinh doanh huyn thoi ca Israel.
Vardi cho bit c nhiu cng ty Israel ngng qung co tuyn dng trn bo giy: Gi
u l qung co truyn ming Biu x hi Israel kh n gin. Tt c mi ngi u
bit nhau; tt c cng phc v trong qun i vi anh em ca nhng ngi khc; m ca
mi ngi cng tng dy bn b ca con ci h trong trng; ng cu li l ch huy trong
n v ca ai . Khng ai c th giu mnh c. y mc minh bch rt cao [7]. Li
ch ca mi lin kt cht ch ny khng ch Israel, nhng Israel nhng li ch ny ph
bin rng ri hn bnh thng.

Cng khng bt ng khi qun i Israel c nhiu im chung vi qun i nc khc, nh

cc bui st hch khc nghit cho nhng n v tinh nhu. Tuy nhin, qun i nc khc
ch c th tuyn qun t nhng ngi tnh nguyn ra nhp qun i. H khng c kh nng
nghin cu hc b ca tng hc sinh trung hc v mi nhng ngi t thnh tch cao nht
cnh tranh vi nhng ngi ng la ti nng nht lt vo vi v tr ng thm kht.
Hay nh mt s quan tuyn m cho bit: Qun i Israel c quyn chn t nhng ngi
gii nht. M th cch lm hon ton ngc li. Chng ti ch bit hy vng ngi gii nht
t tm n mnh. [8]
M, qun i lm ht kh nng tm ra ngi gii nht v hy vng h s thch lm vic
trong qun i. V d, im s trung bnh ca cc ng vin cho lp tn binh hng nm ca
Hc vin qun s M ti West Point dao ng trong khong 3,5 v phng tuyn sinh lit k
ra hng lot s liu thng k cc hc vin tiu chun nng lc lnh o, bao gm c
nhng ngi l i trng i th thao trung hc (60%), ch tch hi hc sinh trung hc
(14%). Phng tuyn sinh lu tr d liu cc k ton din ca mi ng vin tng lai ang
ch xt duyt, thng c c hc b tiu hc. Nh tc gi David Lipsky vit trong cun sch
v West Point, Absolutely American (tm dch: Ngi M tuyt i): Nu bn gi in lin
h ti West Point khi ang hc lp su, bn s nhn c th phn hi t b phn tuyn
sinh c su thng mt ln cho n khi vo trung hc, lc ny t l chi tng gp i.
Khong 50 nghn hc sinh trung hc np h s trin vng vo West Point mi nm, cui
cng Hc vin ch chn ra mt lp tn binh 200 hc vin. Khi kt thc chng trnh o to
ko di nm nm, mi sinh vin tt nghip tip nhn c nn tng gio dc tr gi mt
phn t triu USD [9].
Nhng ngay c vi n lc phi thng nh b phn tuyn sinh ca West Point, mt s lnh
o cp cao trong qun i M cng rt tht vng khi khng th tip cn vi hc b ca s
lng ln cc hc sinh khc M. Khng truy cp c th khng th hng ti ng i
tng tuyn dng theo yu cu.
Mt cuc i thoi vi mt ngi lnh M nhn mnh thm gi tr kinh t ca h thng
Israel. i t John Lowry gia nhp binh chng lnh thy nh b sau khi tt nghip trung
hc, v phc v trong qun i chnh quy v trong lc lng d b sut 25 nm qua. ng
c bng MBA ca HBS v tip tc ng vo hng ng lnh o ca Harley-Davidson, mt
hng sn xut dng xe sang trng tr gi nhiu t USD. Lc ng vn ang hon thnh
ngha v d b ca mnh: Lm nhim v ti khu vc Sng chu Phi (Horn of Africa), Vnh Ba
T, v chin dch Bo tp sa mc trc khi chuyn sang kinh doanh.
Lowry ch huy mt ngn lnh thy nh b v di chuyn n nhiu cn c d b trn khp
nc M cui tun ca mi thng, cha k nhng t triu tp ko di mt thng mi nm.
Lowry cng gip gim st mt s nh my Harley v qun l khong mt nghn nhn vin
[10].
Ban ngy, ng l mt CEO cp cao; m n, ng o to lnh thy nh b chun b i Iraq.
ng hon chuyn gia hai th gii rt nhp nhng. Lowry ch c rng tri nghim qun s

ca ng c ph bin trong th gii kinh doanh M nh n ang c ph bin trong gii

doanh nhn Israel.
Lowry, tt nghip i hc Princeton, chia s: Qun i tuyn dng bn khi bn cn tr v
h gip bn nhn ra rng khi ph trch mt vic g , bn phi chu trch nhim cho mi
vic xy ra v c nhng vic khng xy ra. ng cho bit thm: Cu ni khng phi li ca
ti khng tn ti trong vn ha qun i. Khng tri nghim i hc no dy bn nh vy
ri ro cao v p lc cng thng. Khi bn phi chu p lc tui cn tr nh vy, bn buc
phi t duy trc ba n bn nc c vi tt c nhng g bn c trn chin trng ln
trong kinh doanh.
Mng li quan h trong binh chng lnh thy nh b rt quan trng i vi Lowry.
Nhng ng i c cng chnh l ban c vn c sn ca ng. l mt th gii khc ca
tnh bn, ngoi cng vic, nhng nhiu ngi trong s h u c lin kt vi mng li kinh
doanh ca ti. Mi hm trc ti va ni chuyn vi mt ngi s quan ang qun l chi
nhnh Raytheon, ng Abu Dhabi. Ti bit h t 5 n 25 nm trc Lowry nhn
mnh.
Qun i cng tt hn i hc trong vic khc su vo cc lnh o tr tui t duy m
Lowry gi l bin x hi: ng i trong qun ng n t mi tng lp trong x hi;
qun i chnh l hc vin m thun ty nh gi da vo yu t nng lc. Hc cch lm
vic vi mi ngi d h xut thn t u l iu ti vn dng vo cng vic kinh doanh
hin ti khi giao dch vi nh cung cp v khch hng.
Nu tt c nhng iu ny nghe c v quen thuc vi miu t ca chng ti v vai tr ca
qun i Israel trong vic nui dng vn ha doanh nghip Israel, th ng l th. Nu a
s doanh nhn Israel b nh hng su sc bi qu trnh phc v trong qun i, th l lch
qun s l iu him gp Thung lng Sillicon, v khng ph bin trong gii lnh o tp
on M.
Doanh nhn Jon Medved ngi Israel tng bn li nhiu doanh nghip khi nghip cho
cc cng ty ln M k vi chng ti: Khi ni n nhng l lch trong qun i M, thung
lng Silicon hon ton khng c khi nim. y l ni h thn. Tht lng ph khi t
nhng ti nng lnh o khi h ri khi Iraq v Afghanistan. Th gii kinh doanh M khng
bit phi lm g vi h. [11]
Khong cch gia doanh nghip v qun i l triu chng ca s chia ct, cn ln hn gia
qun i M v cng ng dn s, vn c lnh o West Point nhn din cch y hn
mt thp nin. Ma h nm 1998, Trung tng Daniel Christman, Tng Gim c West
Point, cng Tng John Abizaid, s quan ch huy West Point li xe trn ng cao tc New
Jersey gh vo siu th bn xng v thc n ven ng dng ba n nhanh ti Dennys.
Bt chp nhng huy chng trn b qun phc mu xanh l bc B ca hai ngi, b ch
qun ci v biu l mt cch nhit thnh lng bit n n hai v tng Christman v
Abizaid v s sch s ca nhng cng vin. B tng h l nhn vin ca S cng vin
[12].

Bt chp s n lc ca gii lnh o qun i, ngy nay c qu t thanh nin M cm nhn

c mi lin kt vi thi gian ti ng, ch ng ni n vic bit ai tng l lnh. Sau hai
cuc chin mi y, hin c 221 ngi M mi c mt ngi l lnh chnh quy. So snh con
s ny cui Th chin II, c 10 ngi M th c mt ngi trong qun i.
Tom Brokaw, tc gi cun The Greatest Generation (tm dch: Th h v i), ni vi chng
ti rng sau Th chin II, mt ngi n ng tr khng phc v trong qun i s kh kim
vic tt trong gii kinh doanh. Brokaw miu t phn ng in hnh ca nh tuyn dng thi
i vi mt ngi khng phi cu qun nhn ang tm vic khu vc t nhn: Ngi
ny chc chn c vn g [13].
Vo nm 1975, sau chin tranh Vit Nam, khi ch qun dch kt thc, mt bu khng kh
ngc li bt u xm nhp vo: Vn ha dn s v qun s bt tay nhau, trao i s in
thoi, v bt u mt du ln nhau David Lipsky miu t.
Nhng tc ng kinh t ca vic ny c Al Chase gii thch tn gc cho chng ti. Al
Chase ang iu hnh mt cng ty tuyn dng cc nh qun l, chuyn sp xp s quan qun
i M vo cc doanh nghip t nhn, t doanh nghip mi thnh lp n nhng doanh
nghip c trong danh sch Forbes 100 nh PepsiCo v GE.
Tng sp xp cho hng trm cu binh, Al Chase bit r s nhy bn trong kinh doanh no
c to nn t nhng kinh nghim chin trng. Theo Chase, qun i trong thi k
Chin tranh Lnh rt khc, khi cc s quan tr c th tri qua ton b s nghip m
khng i hi kinh nghim chin trng thc t. Nhng cuc chin Iraq v Afghanistan
thay i iu . Hu ht cc s quan tr u phi tham gia nhiu trn nh [14].
Nh chng ta thy Iraq, nhng cuc chin sau s kin 11-9 phn ln l nhng cuc
chin chng chin tranh du kch, ni nhng quyt nh sinh t c a ra t cc ch huy
cp trung. V d, nhng chin lc chng chin tranh du kch ca i tng David Petraeus
c qun i M cng nhn khng ch v h c mt v tun tra nhng khu dn c a
phng Iraq nhm bo v an ninh cho dn thng Iraq m h cn tht s sng trong
nhng khu dn c .
iu ny khc vi cch m hu ht cc n v qun i M chin u trong nhng cuc
chin trc , bao gm c nhng nm u ca cuc chin Iraq. Khi , lc qun v lnh
thy nh b M sng trong nhng cn c qun s tin tiu (FOB), l cc t hp c lp to
ln m phng cc cn c M. Mt cn c qun s FOB in hnh c th cha hng chc
ngn lnh hoc hn.
Nhng k t nm 2007, cc cn c nm trong khu dn c Iraq ch c khong mt ngn
hoc t hn, ch vi trm lnh, c b binh v lnh thy nh b. iu ny gip cc n v
nh hn c lp khi s on trong nhim v hng ngy ca h, v ch huy cp trung c
trao thm quyn hn ra quyt nh v ng bin hn.
Nathaniel Fick l mt i y lnh thy nh b tng tham chin Afghanistan v Iraq, trc
khi anh theo ui chng trnh vn bng kp HBS v trng Hnh chnh qun tr

Kennedy (u thuc i hc Harvard), v vit sch v tri nghim ca mnh, cun One
Bullet Away.
Anh k cho chng ti nghe Iraq v Afghanistan lnh thy nh b c th i pht go ti
mt dy nh, tun tra quanh mt dy nh khc v giao chin tng lc ti dy nh th ba. Tt
c trong cng mt khu dn c [15].
Ty vo tnh hnh ca ngy hm , cc ch huy cp trung trong nhng cuc chin hin i
ca M c th t mnh vo vai th trng ca mt th trn nh, chin lc gia ti thit kinh
t, nh ngoi giao, nh thng thuyt gia cc b lc, qun l cc ti sn tr gi hng triu
USD, ng thi l gim c an ninh.
Cng nh qun i Israel, cc ch huy cp trung hin nay c xu hng thch thc s quan
cp cao theo cch h, v c bn, cha tng lm trong qu kh. Mt phn l do trc tip
tham gia nhiu chin dch, chng kin ng i b thit mng m cc s quan cp di tin
rng l kt qu ca nhng quyt nh ti, thiu chin lc, hoc nhng thng tin m mt t
cp cao hn.
Nh nh phn tch qun s M, Fred Kargan gii thch, binh lnh M bt kp ngi Israel
trong suy ngh rng s quan cp di no tng tham gia nhiu nhim v s b qua s t
nh i vi ch huy ca h. C mt s tng quan gia kinh nghim chin trng v
khuynh hng thch thc cp trn ca binh lnh cp di.
Vi tt c kinh nghim qun tr trn chin trng, cc cu binh bc ra t cuc chin Iraq
v Afghanistan c chun b tt hn bao gi ht trong th gii kinh doanh, d l xy
dng cng ty khi nghip hay lnh o cc tp on ln vt qua giai on kh khn hin
ti.
Al Chase khuyn cc cu chin binh khng nn nhng k khc trong th trng vic lm,
nhng k vn trong th gii kinh doanh v hiu khi nim danh php, e da. Nhng
cu binh, ng ni, c th t ln bn nhng th m ng nghip trong th gii kinh doanh
ca h ch c th m n, bao gm c cm nhn v s cn bng l loi cm nhn ch thc
s c c trong mt tnh hung sng cn; khuyn khch lc lng nhn vin; kh nng t
c s ng thun khi b p buc; v mt nn tng o c vng chc vt qua th
thch ca chin trn.
Brian Tice, s quan b binh, tng l i y trong lc lng lnh thy nh b M khi anh
quyt nh chuyn sang lm kinh doanh. Khi anh 30 tui v hon tt nm t trin
khai qun bao gm cc nhim v ti Haiti v Afghanistan v ang thc hin nhim v
th su Iraq.
Anh vit bi lun cho n xin nhp hc chng trnh MBA ca i hc Stanford trn chic
laptop trong mt ta nh chy d ti Iraq, gn cn c khng qun Al Asad, trong tnh Al
Anbar y bo lc pha Ty Iraq. Anh phi hon thnh n xin hc trong nhng gi rnh
v cc nhim v lun din ra vo na m. L s quan ch huy hnh qun trong mt n v
c 120 lnh thy nh b, Tice phi xy dng mt mt chng trnh cho mi cuc hnh

qun chng li phin qun v Al Qaeda xc nh ha lc cn thit, bao nhiu lnh thy
nh b, v bao nhiu ym tr t khng qun khi cn thit. Nn ban ngy l lc duy nht
anh c th ngh ngi v ln k hoch cho cc cuc hnh qun tip theo [16].
Cch khu hc x trng Stanford n tm ngn dm, anh khng th p ng yu cu phng
vn trc tip ca nh trng. B phn tuyn sinh sp xp mt cuc phng vn qua in
thoi m Tice phi thc hin gia cc cuc bn ta v vy rp, trong khi ng gia hoang
mc.
Tice phi xin cn b tuyn sinh th li v ting n trc thng trn u, v phi ct ngn bui
phng vn khi n sng ci ri ngay bn cnh.
Ngy cng nhiu s quan qun s M xin hc chng trnh MBA, ging nh i y Tice,
phi n lc hn bnh thng thc hin nh. Nm 2008, trong s nhng ng vin MBA
sng gi lm bi kim tra GMAT (Graduate Management Admission Test tm dch: Bi
kim tra tuyn sinh ngnh qun tr sau i hc), c 15.259 ng c vin (khong 6%) l
ngi c kinh nghim qun s. Ti trng Thng mi Darden thuc i hc Virginia, s
lng ng vin qun i tng 62% t nm 2007 n 2008. Nm nht ca nin kha 2008
c 333 sinh vin, 40 ngi trong xut thn t qun i, bao gm 38 ngi tng phc v
ti Afghanistan hoc Iraq.
T chc Graduate Management Admission Council, n v qun l v t chc k thi GMAT,
u tin vic sp t sao cho con ng t mt trn n trng kinh doanh phi thun
li hn.
T chc ny ra mt chng trnh MBA Operation, gip thnh vin cc lc lng v trang
tm c nhng trng kinh doanh min ph nhp hc, hoc cung cp nhng gi h tr ti
chnh ho phng v thm ch hon hc ph cho nhng cu binh gp kh khn v ti chnh.
Hi ng ny cn lp nhng trung tm thi GMAT ngay ti cc doanh tri qun i, mt
trong s c m ti Fort Hood, Texas vo nm 2008; mt trung tm khc d nh m
ti cn c khng qun Yokota Nht Bn.
Tuy nhin, nhng nh tuyn dng v lnh o cc tp on M li b hn ch trong vic tm
hiu v vn dng kinh nghim chin trng v gi tr ca n vo th gii thng mi. Nh
Jon Medved gii thch, n gin l hu ht gii doanh nhn M khng bit c mt l lch
qun s nh th no.
Al Chase k cho chng ti v nhiu cu binh ng tng lm vic cng, ni chuyn vi
ngi phng vn tuyn dng v tt c nhng kinh nghim lnh o trn chin trng, bao
gm nhng trng hp ra quyt nh mang tnh ri ro cao, v cui cng l v nng lc qun
l mt lng ln con ngi v trang thit b ti vng chin. Khi kt thc bui phng vn th
ngi phng vn li hi mt cu: Cu chuyn anh k rt th v, nhng anh bao gi c
mt cng vic tht s cha?

 Israel th ngc li. Cc doanh nghip Israel vn tm kim ngi c kinh nghim trong
khi t nhn, vic phc v trong qun ng em li nhng thc o c tiu chun ha cao
cho nh tuyn dng l nhng ngi hiu rt r lm mt s quan tng phc v trong mt
n v tinh nhu c ngha th no.
CH THCH CA NHM TC GI:
[1] Phng vn David Amir (tn h cu) (thng 8 nm 2008).
[2] Phng vn nh u t Gil Kerbs (thng 1 nm 2009).
[3] Phng vn Gary Shainberg, Ph Gim c b phn cng ngh v ci tin ca British
Telecom (thng 8 nm 2008).
[4] IMD World Competitiveness Yearbook (nm 2005).
[5] Phng vn Mark Gerson, Ch tch Gerson Lehrman Group (thng 1 nm 2009).
[6] Phng vn Tal Keinan, ng sng lp KCPS (thng 5 nm 2008).
[7] Phng vn Yossi Vardi, thin thn u t (thng 5 nm 2008).
[8] Phng vn cc tuyn trch vin qun i M (thng 1 nm 2009).
[9] Sch Absolutely American: Four Years at West Point ca David Lipsky; v phng vn
Lipsky (thng 3 nm 2009).
[10] Thng tin trong on ny ch yu da trn cuc phng vn i t John Lowry, Tng
Gim c Harley-Davidson Motor Company (thng 11 nm 2008).
[11] Phng vn Jon Medved, CEO Vringo (thng 5 nm 2008).
[12] Tri nghim ny thc y gii lnh o qun i theo ui mt chin dch quan h
cng chng ch ng nhm bc nhp cu qua h ngn gia qun i v dn s, bao gm vic
mi tp ch Rolling Stone gh thm mt lp hc West Point. N lc ny t cao tro trong
sch Absolutely American ca David Lipsky. on ny cng da trn bui phng vn ca
tc gi vi i tng John Abizaid (thng 5 nm 2009).
[13] Phng vn Tom Brokaw, tc gi sch The Greatest Generation (thng 4 nm 2009).
[14] Phng vn Al Chase, lnh o tuyn trch kim sng lp White Rhino Partners (thng 2
nm 2009).
[15] Phng vn Nathaniel Fick, tc gi sch One Bullet Away (thng 3 nm 2008).
[16] Phng vn i y Brian Tice, binh chng thy qun lc chin M (thng 2 nm 2009).

Chng 5. Ni trt t gp hn lon

Hoi nghi v tranh ci y l hi chng ca nn vn minh Do Thi v hi chng ca nc
Israel ngy nay.
AMOS OZ
Khong 30 quc gia c ch ngha v qun s bt buc ko di hn 18 thng. Hu ht u
l nhng quc gia ang pht trin, phi dn ch hoc c hai. Nhng trong nhm cc nc
pht trin, ch c ba nc yu cu thi gian phc v trong qun i di hn l Israel, Hn
Quc v Singapore. Khng c g ngc nhin c, v ba nc ny u i mt s e da thng
trc hoc tng tri qua nhng cuc chin sinh t gn y [1].
i vi Israel, cc mi e da s tn vong c trc khi n tr thnh mt quc gia c
lp. Bt u t nhng nm 1920, th gii -rp phn i vic thnh lp mt quc gia Do
Thi Palestine, ri tm cch nh bi hoc gy suy yu cho Israel bng nhiu cuc chin
tranh.
Hn Quc sng vi mi e da thng trc t Bc Triu Tin, vi s lng qun chnh quy
khng l cch th Seoul ch vi dm. Cn Singapore lun m nh qu kh b Nht Bn
chim ng trong Th chin II, nhng cuc u tranh gn y ginh c lp, nh im l
nm 1965 v thi k khng n nh sau .
Chng trnh Ngha v quc gia (National Service) Singapore ra i nm 1967. B trng
Quc phng Singapore, ng Trng Ch Hin gii thch: Chng ti phi t bo v mnh. y
l vn sng cn. L nc nh vi dn s t, cch duy nht xy dng mt i qun vi
quy m ln l thng qua ch ngha v qun s bt buc. l quyt nh khng th
xem nh, d ch ngha v qun s bt buc c em li nhng tc ng ng k i vi
mi ngi Singapore. Nhng khng cn gii php no khc. [2]
Khi mi c lp, Singapore ch c hai trung on b binh, c ngi Anh thnh lp v ch
huy. Thm ch 2/3 s binh s khng phi cng dn Singapore. tm kim gii php, B
trng Quc phng u tin ca Singapore, Ng Khnh Thy gi in cho Mordechai
Kidron, cu i s Israel Thi Lan; ngi m ng quen bit khi cng lm vic ti chu .
Ng Khnh Thy ni vi ti rng h ngh ch c Israel, mt quc gia nh b nhiu nc Hi
gio vy quanh mi c th gip h xy dng qun i nh gn v tinh nhu, Kidron cho
bit [3].
Singapore ginh c lp hai ln ch trong hai nm. Ln th nht l ginh c lp t ngi
Anh vo nm 1963, vi t cch mt phn lnh th Malaysia. Ln th hai l c lp khi
Malaysia trnh ni chin vo nm 1965. Th tng hin nay ca Singapore, Ng Tc
ng, miu t mi quan h gia nc ng vi Malaysia vn cn cng thng sau cuc hn
nhn khng hnh phc v cuc ly hn cay ng.

Ngi Singapore cng lo s trc cc mi e da t Indonesia, cng lc vi du kch cng

sn c v trang t ng Dng ang nhm nhe trn vo pha bc Singapore.
p li li ku gi gip ca Ng Khnh Thy, qun i Israel c i t Yehuda Golan vit
hai cun cm nang cho lc lng qun s Singapore non tr: Mt l vit v hc thuyt chin
tranh v c cu ca B Quc phng, cun cn li ni v cc t chc tnh bo. Sau , su s
quan qun i Israel cng gia nh chuyn n sng ti Singapore hun luyn binh lnh
v xy dng qun i da trn ch ngha v qun s bt buc.
Cng vi m hnh ngha v qun s bt buc v qun i chuyn nghip, Singapore cn thu
np cc thnh t trong m hnh lc lng d b ca Israel. Tt c cc binh s hon thnh
xong ngha v chnh quy bt buc phi tham gia cc nhim v ngn ngy hng nm n nm
h 30 ba tui.
i vi th h lp quc ca Singapore, National Service khng ch phng th. Trong l k
nim 35 nm thnh lp qun i Singapore, Th tng Ng Tc ng pht biu nh sau:
Ngi Singapore thuc mi tng lp x hi u chung vai st cnh luyn tp di tri
ma, tri nng; cng leo i v hc cch chin u bn nhau trong rng su v trong cc
ta nh. Vic cng tri nghim trong qun ng s gip binh lnh gn b vi nhau v nh
hnh cho tnh cch v bn sc ca Singapore. Chng ta vn ang tin ha nh mt quc
gia. Cha ng ta l ngi nhp c Ngi ta ni rng trong ngha v qun s bt buc, mi
ngi d l ngi Trung Quc, Malay, n hay ngi lai -u u c cng mu da:
Mu nu chy nng! Khi cng nhau chin u trong mt n v, ngi ta s bt u tn
trng v tin tng nhau. Nu xy ra chin tranh bo v Singapore, h s chin u v
ng i nh chin u bo t quc [4].
Thay Singapore bng Israel, y c th l bi pht biu ca David Ben-Gurion.
D qun i Singapore da theo m hnh qun i Israel mi trng th thch ca nhiu
doanh nhn Israel nhng con h chu li tht bi trong vic m mm cho cc cng ty
khi nghip. Ti sao?
Khng phi tng trng ca Singapore khng n tng. GDP bnh qun tnh theo u ngi
thc t ca Singapore l trn 35 nghn USD, thuc hng cao nht trn th gii, v tc
tng trng GDP thc t t trung bnh 8% mi nm k t ngy lp quc. Bt chp cu
chuyn tng trng ca mnh, gii lnh o Singapore vn khng th theo kp th gii vn
xem trng ba yu t mang tnh lch s v xa l vi vn ha Singapore: Sng kin, chp nhn
ri ro v s nhanh nhn.
Ngy cng nhn thc su sc hn v s thua km trong kh nng chp nhn ri ro thc
y B trng Ti chnh Singapore, Tharman Shanmugaratnam gh thm Nava Swersky
Sofer, nh u t mo him Israel, ngi sau ny iu hnh cng ty chuyn giao cng ngh
ca i hc Hebrew. Cng ty ca trng i hc ny, c gi l Yissum, nm trong tp
mi chng trnh hc thut hng u th gii, c nh gi bng s thng mi ha cc
cng trnh nghin cu hc thut.

Shanmugaratnam hi b Sofer: Lm sao Israel thc hin c iu ? ng tham d

hi ngh G-20, nhng b ngy cui cng n Israel.
Ngy nay, hi chung cnh bo ny c chnh v cng thn lp quc ca Singapore, L
Quang Diu tng gi chc th tng trong 30 nm ging ln. n lc bng n sng to
mi trong kinh doanh. Chng ta cn c gng nhiu hn v cn c nhiu cng ty khi nghip
hn na [5], ng ni.
Cm gic tng t cng xut hin ti Hn Quc, quc gia c ch ngha v qun s bt
buc v mi e da t bn ngoi, cng tng t nh Singapore, nhng yu t ny vn
khng th sn sinh ra nn vn ha khi nghip ging Israel.
R rng, Hn Quc khng thiu nhng tp on cng ngh ln. Erel Margalit, doanh nhn
ngi Israel nm trong tay nhiu doanh nghip khi nghip lin quan n ngnh truyn
thng, tht s xem Hn Quc l mnh t mu m cho nhng cng ty cng ngh hin i
ca ng. M l n hong v mt ni dung, nhng vn mc kt trong k nguyn pht sng
qung b, trong khi Trung Quc v Hn Quc n thi i tng tc [6].
Vy ti sao Hn Quc cha to ra s lng cng ty khi nghip tnh theo u ngi nhiu
bng Israel? Chng ti tm n Laurent Haug c ci nhn su hn. Haug l ngi sng lp
v l th lc ng sau hi ngh Lift, tp trung vo mi lin h gia cng ngh v vn ha. T
nm 2006, nhng bui gp mt ca Haug lun phin din ra Geneva, Thy S v Jeju, Hn
Quc. Chng ti hi Haug v sao khng c thm doanh nghip khi nghip Hn Quc na,
mc d ngi dn Hn rt am m cng ngh.
V ni lo s mt th din v s bng n bong bng Internet vo nm 2000. Hn Quc,
mt ngi tht bi khng c xut u l din. Vo u nm 2000, rt nhiu doanh
nghip nhy ln chuyn xe th ca nn kinh t mi. Khi bong bng v, s mt thanh
danh trc cng chng li vt so trn tinh thn khi nghip ca Hn Quc, Laurent
Haug gii thch.
Haug ngc nhin khi gim c mt vn m cng ngh ti Hn Quc cho bit li ku
gi cc d n ch nhn c 50 ngh tham gia, mt con s thp nu anh bit ngi Hn
Quc tht s sng to v c tm nhn chin lc n mc no.
Vi Haug, ngi tng khm ph ton cnh lng cng ngh ca Israel: Ngi Israel
mt pha khc ca bc tranh ny. H khng quan tm n ci gi x hi phi tr nu tht
bi, v vn pht trin nhng d n bt chp tnh hnh kinh t v chnh tr [7].
Nn khi Swersky Sofer tip i cc khch mi t Singapore, Hn Quc v nhiu nc khc,
thch thc chnh l lm sao truyn t nhng kha cnh vn ha gip cc doanh nghip
Israel ct cnh. Ngha v qun s bt buc, phc v trong lc lng d b, sng trong cnh
b e da v thm ch am m cng ngh vn cha . Vy nhng thnh phn khc l g?
Ti s trnh by vi cc bn mt v d tng t t mt gc nhn hon ton khc bit, Tal
Riesenfeld ni vi chng ti mt s tht hin nhin. Nu mun bit chng ti dy ng

bin ra sao, hy nhn vo Apollo. Nhng iu Gene Kranz lm ti NASA vn c gii s

gia M gi l m hnh lnh o l v d cho nhng iu c th trng ch t cc ch huy
Israel trn chin trng. Cu tr li ca anh cho cu hi v tinh thn sng to ca Israel c
v khng lin quan n ni dung, nhng ng ang ni t kinh nghim ca mnh.
Trong nm th hai Trng Kinh doanh Harvard (HBS), Riesenfeld thnh lp doanh
nghip chung vi mt trong nhng ng i thuc n v c nhim Israel. H trnh by
xut ca mnh ti cuc thi k hoch kinh doanh Harvard, v nh bi 70 i khc ginh
gii nht [8].
Sau khi tt nghip HBS vi kt qu dn u lp, Riesenfeld t chi li mi hp dn ca
Google m cng ty EyeView ti Tel Aviv. Trc , Riesenfeld vt qua mt trong
nhng bui tuyn m kht khe nht v chng trnh hun luyn trong qun i Israel.
Trong thi gian theo hc ti HBS, Riesenfeld nghin cu trng hp so snh bi hc
thm ha tu khng gian Apollo 13 v Columbia [9]. Nm 2003, v phng phi thuyn
Columbia c tc ng c bit n ngi Israel. Mt thnh vin trong nhm phi hnh on
i t khng qun Ilan Ramon, phi hnh gia ngi Israel u tin thit mng khi tu
Columbia n tung.
Nhng Ramon l ngi hng ca Israel t trc rt lu. ng tng l phi cng trong
s mnh to bo ca lc lng khng qun nhm ph hy nh my ht nhn Osirak ca
Iraq vo nm 1981.
Gio s Michael Roberto v Richard Bohmer ca HBS dnh hai nm nghin cu v so snh
hai v khng hong Apollo 13 v Columbia. H cho ra i mt cng trnh nghin cu tr
thnh nn tng cho mt lp hc ca Riesenfeld: Phn tch bi hc thu c t quan im
qun tr kinh doanh. Nhng ti sao Riesenfeld li nhc ti chuyn ny vi nhm tc gi
chng ti? C mi lin h g gia n vi Israel, hay vi nn kinh t mang tnh sng to ca
nc ny?
V khng hong Apollo 13 xy ra vo ngy 15 thng 4 nm 1970, khi con tu bay c
3/4 qung ng ln mt trng. Lc ny l cha y mt nm sau khi Neil Armstrong v
Buzz Aldrin bc ra khi tu Apollo 11. NASA nh ang sng trn my. Nhng khi Apollo
13 bt u nhim v c hai ngy, bay vi vn tc 2.000 dm/gi, mt trong nhng bnh
cha oxy chnh ca chic tu pht n.
Vic ny khin phi hnh gia John Swigert tht ra cu ni ni ting: Houston, chng ti
gp s c.
Gim c iu phi bay, Gene Kranz, chu trch nhim ch o s mnh v cuc khng
hong t Trung tm v tr Johnson Houston. Ngay lp tc trn mn hnh lin tip hin
th nhng ni dung mi lc mt t hn. u tin, ng c bo rng phi hnh on ch
oxy dng trong 18 pht, mt lc sau ch cn 7 pht, ri 4 pht. Mi chuyn ang vt khi
tm kim sot.

Sau khi hi vi cc nhm chuyn gia NASA, Kranz yu cu cc phi hnh gia chuyn vo
mun thm him mt trng c kch c nh hn, vn c thit k tch khi Apollo cho
cc hnh trnh ngn ngoi khng gian. Mun ny c ngun cung oxy v in ring bit.
Kranz sau ny nh li rng ng phi tm ra cch ko ngun d tr ch cho hai ngi
trong ba ngy, h tr cho ba ngi trong bn ngy.
Ri Kranz cng nhiu nhm chuyn gia Houston t kha mnh trong phng cho n khi
chn on c vn ca ngun xy, v tm ra cch a nhm phi hnh gia tr li Apollo
ri quay v tri t.
y khng phi ln u nhng nhm ny gp nhau. Kranz tng tp hp h nhiu thng
trc thng qua v s hnh thc. Chng trnh luyn tp hng ngy gip h phn ng
nhanh nhy trc nhng tnh hung bt ng v khn cp, di mi hnh thc v quy m.
Kranz b m nh vi vic ti a ha s tng tc khng ch gia cc thnh vin trong mt
nhm m vi nhiu nhm khc nhau, cng nh vi cc nh thu bn ngoi ca NASA. ng
m bo h lun gn gi nhau trong qu trnh o to, cho d iu ph v cc quy tc
dch v dn s, cm nh thu lm vic ton thi gian trong NASA. Kranz khng mun c bt
k s xa l no gia nhng thnh vin m mt ngy no s phi cng nhau gii quyt
khng hong.
Cuc khng hong bc vo ngy th ba, Kranz cng cng s tm ra nhng cch sng to
a Apollo v tri t trong khi ch dng n mt phn nh ca ngun nng lng cn
thit. Nh bi x lun ca t Thi bo New York, cuc khng hong c th tr thnh tai
ha nu khng nh mng li NASA cng i ng chuyn gia to nn php mu ng
bin trong trng hp nguy cp [10].
l mt k tch ng kinh ngc v mt cu chuyn gy m hoc. Nhng, chng ti hi
Riensenfeld, mi lin h gia n v Israel l g?
Quay v ngy 1 thng 3 nm 2003, anh ni, vo ngy th 16 ca v phng phi thuyn con
thoi Columbia, con tu v tr n tung thnh tng mnh khi quay v bu kh quyn tri t.
Gi y chng ta bit mt ming bt cch in nng 1,67 pounds ca thng nhin liu bn
ngoi b v trong khi ct cnh. Ming bt va vo mp cnh tri ca con tu, to ra l
thng m sau kh siu nng t chy cc b phn bn trong cnh.
Hn hai tun k t khi ct cnh v ming bt dnh vo cnh tu, v tip theo l v n. Liu
ngi ta c th lm g sa tu Columbia trong sut khong thi gian ny?
Sau khi c nghin cu ca HBS, Riesenfeld ngh chc chn nh vy. ng ch ra vic mt
nhm k s bc trung NASA khng c ai oi hoi ti sau khi h bo co v v vic.
Nhng ngi ny coi li qu trnh phng tu trn mn hnh v pht hin ming bt cch
in b ri khi thn tu. Ngay lp tc h bo co ln cc nh qun l ca NASA.

Nhng h c bo rng vn ming bt khng phi l mi ming bt b bt ra gy

h hi cho tu con thoi trong nhng ln phng trc, nhng cha c tai nn g xy ra. y
ch l vn bo tr. C tip tc thi.
Nhm k s c gng phn bc ming bt b ri khi thn tu ln ny l ln nht t trc
n nay. H yu cu cc v tinh M trn qu o gi thm nh chp v phn cnh b thng.
Tht khng may, nhm k s li b n p ln na. Ban lnh o thm ch khng m xa
ti xut tip theo ca h: Phi phi hnh gia thc hin cuc i b ngoi khng gian
nh gi thit hi v sa phn cnh hng trc khi quay v tri t.
Trc NASA nhiu ln chng kin bt cch in ri khi thn tu, n cha tng gy
ra vn g trong qu kh, hin tng ny c xem nh thng l bnh thng nn khng
cn phi tranh ci thm. Nhm k s c yu cu ra ngoi.
y l mt phn trong nghin cu ca HBS c Riesenfeld ch trng. Cng trnh nghin
cu ca HBS gii thch rng cc t chc c c cu theo mt trong hai m hnh: Mt l m
hnh tiu chun, trong cc th tc v h thng kim sot mi th, bao gm c vic tun
th nghim ngt thi gian v ngn sch; hai l m hnh th nghim, theo mi ngy, mi
bi luyn tp v mi thng tin mi u c nh gi v tranh lun trong mi trng vn
ha tng t phng th nghim nghin cu v pht trin.
Trong thi k ca tu Columbia, vn ha NASA trung thnh tuyt i vi yu t tiu chun
v th tc. Gii lnh o lun c gt gia mi d liu mi sao cho va kht vi mt h thng
cng nhc iu ny c nh phn tch tnh bo qun s Roberta Wohlsetter miu t l
s gn kt c chp vi nhng nim tin c sn [11]. y cng l vn b gp phi trong
gii phn tch tnh bo, ni thng c s hnh dung sai lm khi nh gi hnh vi ca k th.
S chuyn ha t vn ha khm ph thi Apollo sang vn ha tiu chun cng nhc thi
Columbia ca NASA bt u vo nhng nm 1970, khi c quan khng gian yu cu Quc hi
M cp ngn sch cho chng trnh ch to tu con thoi mi. Loi tu ny c qung b l
c th ti s dng, gip gim chi ph cho cc chuyn bay vo khng gian. Tng thng Nixon
khi pht biu chng trnh ny s cch mng ha s chuyn ch vo khng gian gn,
bng cch bin n thnh mt l trnh quen thuc.
K hoch khi l tu con thoi s thc hin 50 chuyn bay mi nm. Sau ny Nguyn B
trng Khng qun, thnh vin ca y ban iu tra tai nn tu Colombia, Sheila Widnall
cho bit NASA qung co tu Columbia nh mt chic my bay Boeing 747 c th h cnh,
quay li v bay tip.
Nhng gio s ca HBS ch ra: Du hnh v tr, cng nh ci tin cng ngh, v c bn l l
s n lc th nghim v nn c qun l theo cch . Mi chuyn bay nn c xem nh
mt bi kim tra v ngun d liu quan trng, thay v xem n nh mt ng dng quen
thuc da vo nhng ln bay trc. y l l do ti sao Riesenfeld hng chng ti vo kt
qu nghin cu ca HSB.

Chin tranh vi ngi Israel cng l n lc th nghim, nh cch Israel i ph tn la

Sagger vo nm 1973. Xt v nhiu mt, qun i v cc cng ty khi nghip Israel sng
theo vn ha ca Apollo, ng ni vi chng ti nh vy.
Lin h vi vn ha Apollo, tt nhin l theo nh gi ca Nava Swersky, chnh l thi
dm lm, dm chu m ngi Israel gi l rosh gadol. Trong qun i Israel, binh s c
chia thnh nhng ngi t duy rosh gadol ngha en l u to v nhng ngi trin
khai thc hin rosh katan, hay u nh.
Thi rosh katan b xa lnh, ngha l tip nhn mnh lnh v l gii mnh lnh cng hp
cng tt, trnh b quy trch nhim hoc phi lm thm vic.
Cch t duy rosh gadol l vn lm theo lnh, nhng theo cch tt nht c th, vn dng c
phn xt v u t mi n lc cn thit. N cao s ng bin hn l k lut, cng nh
thch thc lnh o hn l tn trng cp bc.
Thc t, thch thc lnh o l li hun lnh c ban hnh cho mi binh lnh cp thp
ca Israel, mt iu n trc tip t nhim v qun i sau chin tranh m chng ta s xem
xt sau. Th nhng Singapore li vn hnh tri ngc vi tm l rosh gadol ny.
n Singapore mi ngi c th nhn thy ngay y l mt t nc c trt t. V cng trt
t. Nhng thm c c ct ta hon ho v cc cy ci ti tt c ng khung trong
ng chn tri do nhng ta cao c hng v to ra. Tr s ca cc t chc ti chnh quc t
c mt gn nh khp cc gc ph. ng x sch bng, hon ton khng c rc, thm ch
khng cn bng c di.
Ngi Singapore c hng dn c th vic lm th no tr nn lch s, t tranh ci,
trnh gy n o v khng nhai ko cao su ni cng cng.
S trt t cn lan n chnh quyn. V c bn, ng Hnh ng Nhn dn ca L Quang
Diu lun nm quyn lc tuyt i k t khi Singapre ginh c lp. V ng mun n
nh vy. ng lun tin rng s i lp chnh tr si ni s lm suy yu tm nhn ca ng v
mt nc Singapore trt t v hiu qu.
Bt ng chnh kin khng c khuyn khch, nu khng mun ni b n p thng thng.
Thi ny c xem l hin nhin Singapore, nhng li xa l vi Israel.
Tal Keinan l phi cng trong lc lng khng qun Israel cng tt nghip HBS. Khi ni v
Apollo v Columbia, ng tin rng nu NASA trung thnh vi ci r khm ph ca h, s c
bt cch in c pht hin v nghim tc tho lun trong nhng phin cht vn
hng ngy.
Trong cc n v tinh nhu ca qun i Israel, mi ngy l mt cuc th nghim. V mi
ngy u kt thc bng mt bui hp cng thng khi m mi binh s trong n v thuc
mi cp bc cng ngi li phn tch ngy hm , bt k chuyn g ang din ra trn
chin trng hay trn th gii.

Vic cht vn nhau cng quan trng nh luyn tp hay nh trn tht, anh cho bit. Mi
bi tp bay, bi tp m phng v hnh qun thc t u c xem nh mt hot ng th
nghim cn c kim tra v xem xt li nhiu ln, tip nhn thng tin mi v chu nhng
cuc tranh lun ny la. l cch chng ti c o to [12].
Cc bui tranh lun nhm khng ch khng kim ch, m cn vic t ph bnh thnh mt
phng tin gip mi ngi ng i, cp di v ch huy hc hi t nhng sai lm.
Bui cht vn thng ko di 90 pht. Ai cng tham gia. N rt c nhn. y l tri nghim
rt khc nghit, Keinan va ni va nh li nhng ln cht vn tot m hi nht trong s
nghip qun s ca mnh. i vi nhng ngi b tiu dit (trong nhng ln tp trn m
phng), l rt kh khn. Nhng, vi nhng ngi sng st sau trn chin thm ch
trong nhng bi tp hng ngy phn kh khn nht tip theo chnh l bui cht vn.
Keinan tng l ch huy i hnh my bay chin u F-16 trong lc lng khng qun Israel.
Cch bn giao tip v phn tch s bt ng gia nhng quan im khc nhau v mt s
kin hay quyt nh no l mt phn ln trong vn ha qun i Israel. n ni vic cht
vn nhau l loi hnh ngh thut m bn phi vt qua. Trong trng hun luyn bay v phi
i c nhiu cu hi xoay quanh kh nng t cht vn v cht vn ngi khc.
Thanh minh cho quyt nh sai lm l iu khng th chp nhn. Bin minh cho iu bn
lm l mt vic khng ph bin. Nu mc sai lm, vic ca bn l nu ra nhng g hc
c t chuyn . Khng ai hc c g t mt k bo th.
V mc ch ca bui cht vn cng khng n gin l tha nhn sai lm. Hiu ng ca h
thng cht vn l gip phi cng hiu sai lm l iu chp nhn c, v n l c hi
phi cng ci thin nng lc ca c i v ca tng c nhn. Vic ch trng vo nhng bi
hc hu ch, c tnh ng dng thay v to ra nhng hc thuyt my mc l iu c trng
trong qun i Israel.
Truyn thng t trc n nay ca qun i Israel l khng c truyn thng. Gii ch huy
v binh lnh khng qu gn b vi bt k tng hoc gii php no ch v chng tng hu
dng trong qu kh.
Ngun gc ca vn ha quyt lit ny khi ngun t th h lp quc ca Israel. Nm 1948,
qun i Israel khng c bt k truyn thng, nghi thc hay hc thuyt no ca ring mnh;
cng khng tip nhn th ch ca ngi Anh quc gia tng t qun i ti Palestine
trc khi Israel ginh c lp.
Theo nh s hc qun s Edward Luttwak, Israel khng ging vi cc qun i thi hu
thuc a. c lc lng dn qun ngm to ra gia chin tranh, rt nhiu ngi trong s
tng c o to trong cc hm ngm vi sng g, qun i Israel pht trin nhanh
chng di p lc lin tc ca nhng xung t gay gt v ko di. Thay v ngoan ngon chp
nhn cc hc thuyt v truyn thng, vn tr thnh ph bin trong gii qun s ca
nhiu nc khc, s ln mnh ca qun i Israel c nh du bng hng lot v ni
lon, sng to v tranh lun.

Hn na, sau mi cuc chin, qun i Israel li tin hnh ci cch qun i mt cch su
rng, da trn cng quy trnh ca nhng tranh lun gay gt va nu.
Trong khi qun i vn cn tnh trng gii ng sau cuc chin ginh c lp nm 1948,
Ben-Gurion ch nh vin s quan tng c ngi Anh o to, Haim Laskov, nh gi c
cu qun i ca Israel. Laskov c php ti c cu qun i t trn xung di. Vic ti
thm nh ny khng c g ngc nhin nu b thua cuc, nhng ngi Israel vn c th ci
cch ngay c khi thng trn. Ci mi khng phi lc no cng tt hn c, nhng t nht
dng chy ca nhng tng ti mi cng gip hn ch tin trnh lo ha trong t duy
ca gii qun i thng l ci gi t nht cho chin thng v l nguyn nhn tht bi
trong tng lai. [13]
Chin thng trong Cuc chin Su ngy nm 1967 c ngha quyt nh nht m Israel tng
t c. Trong nhng ngy trc khi m mn cuc chin, cc quc gia -rp cng khai
tuyn b rng h s chin thng, v vic thiu s vin tr quc t dnh cho Israel thuyt
phc nhiu ngi tin rng nh nc Do Thi s b dit vong. Israel pht ng cuc tn
cng ph u, tiu dit ton b lc lng khng qun Ai Cp ngay trn ng bng. Tuy
mang tn Cuc chin Su ngy, song ngi Israel thng ngay trong ngy u tin, ch
trong vi gi ng h.
Kt qu l lin qun cc nc -rp b y li trn mi mt trn.
V ngay c trong chin thng, mt iu tng t vn din ra: Mt t t kim im, theo
sau cuc i tu qun i Israel. Nhiu s quan cp cao b sa thi sau mt cuc chin thnh
cng. Do vy, khng c g ngc nhin khi sau nhng cuc chin gy tranh ci tip theo nh
cuc chin Yom Kippur nm 1973, cuc chin Lebanon nm 1982 v cuc chin Lebanon
nm 2006, m hu ht ngi Israel u cho rng n hon ton sai lm, Israel thnh lp
nhng y ban iu tra cng khai nhm nh gi li gii lnh o dn s ln qun s ca
nc ny.
Nh s gia qun s kim cu cn b cao cp B Ngoi giao M, ng Eliot Cohen cho bit:
Qun i M cng thc hin nhng bo co sau mi cuc chin trong ni b qun i.
Nhng chng u c xp vo dng thng tin ti mt; mt hot ng hon ton mang tnh
ni b v khp kn. Ti khuyn nhiu lnh o cp cao trong qun i M rng h s c
li t m hnh y ban iu tra quc gia ging Israel sau mi cuc chin, trong s quan
cp cao phi chu trch nhim v ton b t nc c th tham gia tranh lun [14].
Nhng iu ny s khng sm xy ra, nh s tht vng ca trung t Paul Yingling trong
qun i M khi ng ging bi ti cn c lnh thy Quantico, bang Virginia: Chng ta
hy sinh hng ngn sinh mng v tiu tn hng t USD trong by nm qua ch vi mong mun
mang li s n nh cho hai quc gia tm trung; trong tng lai, chng ta khng th p dng
bin php ny na. [15]
Vn ch mt binh nh mt sng trng phi chu hu qu nng n hn nhiu so vi
mt vin tng thua trn [16], ng vit trong bi x lun gy tranh ci nm 2007.

Mt khc, ngi Israel cng rt gio iu v nhng y ban ca mnh, n ni h thnh

lp mt y ban ngay ti thi im ang trong mt cuc chin sng cn. Thng 7 nm
1948, nhng g Eliot Cohen miu t l mt trong nhng tp phim ng kinh ngc ca cuc
chin ginh c lp, chnh ph Israel thnh lp mt y ban gm nhng gii lnh o t
khp cc ng phi chnh tr gia lc cuc chin ang din ra.
y ban dnh hn ba ngy lng nghe li iu trn ca cc s quan by t s tc gin v
chnh ph, cch qun i Israel thc thi trong cuc chin v nhng iu h tin l do s qun
l vi m ca Ben-Gurion. Lp mt y ban gia khi n chin tranh l mt quyt nh ng
tranh ci, v n c th gy xao nhng cho cng tc lnh o. Nhng, nh Tal Keinan trnh
by, Israel vic cht vn v cuc chin quan trng khng km chnh cuc chin .
Gn y, mt ln na, mt cuc r sot quyt lit v mt bui cht vn quc gia c din
ra trc ton dn trong cuc chin Lebanon 2006. Ban u, hu ht ngi dn u ng
lng vi quyt nh ca chnh ph Israel p tr mnh m cuc tn cng ca lc lng
Hezbollah vo bin gii pha Bc Israel ngy 12 thng 7 nm 2006.
S ng h ca d lun vn tip tc ngay c khi dn thng pha Bc Irsael hng chu cuc
tn cng tn la ba bi, khin cho c by ngi Israel th li c mt ngi phi b nh di
tn trong sut cuc chin.
T l ng h chin dch tn cng ca nhng ngi sng di tm bn tn la cn cao hn
nhng ni khc Israel. iu ny c l l n t tinh thn sn sng chu ng ca ngi
Israel chng kin Hezbollah b tiu dit vnh vin.
Nhng Israel khng th tiu dit Hezbollah vo nm 2006, cng khng th lm suy yu
v th ca Hezbollah Lebanon v buc h phi trao tr nhng binh s b bt cc. Phn ng
chng li gii lnh o qun s v chnh tr l rt gay gt; B trng Quc phng, Tham
mu trng qun i v Th tng Israel nhn c nhiu li yu cu t chc.
Su i i (gn 600 binh lnh) tiu dit 400 phin qun Hezbollah trong cc trn nh
trc din, trong khi ch c 30 trng hp thng vong, nhng cuc chin vn c xem l
mt tht bi v mt hun luyn v chin lc ca Israel, v dng nh bo hiu cho cng
chng v s ra i nguy him ca nhng c tnh ct li trong qun i Israel.
Cuc chin Lebanon nm 2006 l trng hp nghin cu v lch chun t hnh mu doanh
nghip Israel, tng thnh cng trong nhng cuc chin tranh trc . Theo v tng v
hu, Giora Eiland, ngi ng u hai t chc uy tn l Hi ng An ninh quc gia v Cc
Chin lc qun i Israel, cuc chin lm ni bt bn tht bi chnh ca qun i Israel:
Cc n v tc chin yu km, c bit trn mt t; s km ci ca ch huy cao cp; qu
trnh kim sot v ra lnh km hiu qu; nhng quy tc c vn , bao gm cc gi tr
truyn thng. c bit, Eiland ni: nhng t duy ci m cn thit gim thiu ri ro
gn b vi nhng t tng sn c v da vo nhng gi nh khng cn kim nghim
tr ln qu him hoi.

Ni cch khc, Israel hng chu thit hi do s thiu t chc v thiu ng bin. Eiland
cng ghi nhn vic binh s Israel khi khng c thm nhun tinh thn vn mnh
cuc chin nm trn vai chng ta. Cn gii ch huy th da dm qu mc vo cng ngh,
to ra n tng rng h c th tin hnh cc trn nh chin thut trn t lin m khng
cn phi trc tip c mt trn chin trng.
Cui cng, Eiland nng cao li ch trch mang m phong cch Israel v kh tng tng
c trong bt k b my qun s no khc: Mt trong nhng vn ca cuc chin
Lebanon ln hai l s gn b qu mc ca nhng ch huy cao cp vi cc quyt nh ca v
tham mu trng. nh rng mnh lnh cui cng l do tham mu trng a ra, v khi
quyt nh ny c a ra, tt c u phi cam kt thi hnh ton din. Tuy nhin, nhim
v ca cc ch huy cao cp l tranh ci vi tham mu trng khi h cm thy ng ta sai, v
iu ny cn c thc hin quyt on da trn c s thc tin v chuyn mn m h
nm r.
Nhng t chc ln, d l qun i hay tp on, cn thng xuyn cnh gic vi thi
khm nm v thi t duy by n, nu khng c b my c nguy c lao vo nhng sai lm
nghim trng. Tuy nhin, hu ht qun i v nhiu tp on c v sn sng hy sinh s linh
hot i ly k lut, hy sinh sng kin i ly t chc, v hy sinh ci cch c c
nhng iu c th on trc c.
iu ny, t nht v mt nguyn tc, khng phi l phong cch ca ngi Israel.
Eiland ngh qun i Israel nn xem xt cc bin php quyt lit cng c c tnh
khi nghip, tnh sng to v chng phn cp qun l c in. Vic cho php s quan cp
thp c ln k hoch v ch huy cc chin dch an ninh hin ti vi t kim sot t cp
trn, nhm chun b tt hn cho h tham gia mt cuc chin quy c c thc s l iu
ng n, thm ch l kh thi? [18], ng t cu hi.
Cuc chin 2006 l hi chung cnh tnh rt tn km cho qun i Israel ang b lo ha v
n mn t bn trong, hin tng vn rt ph bin nhng i qun lu cha ra trn.
Trong trng hp ca Israel, qun i nc ny chuyn trng tm sang phong cch
chin tranh bit kch, thch hp truy ui cc t chc khng b, song li lng qun nhng
k nng v kh nng cn thit cho nhng cuc chin thng thng.
Tuy nhin, phn ng ca cng lun Israel va cng c hng ng s quan, va ni lng
cho h: Lm vic chm ch hn ti cp bc quyn lc ca mnh v trch nhim c y thc
cho s quan cp thp, cng nh khch l nhm ny thch thc ch huy ca mnh. S thc y
hp l ny c xem l phc hi nhng gi tr ct li, thay v t do ha chng.
Vy tt c nhng iu trn c ngha g i vi Singapore, t nc khng ch c gng bt
chc c cu qun i ca Israel m cn b sung mt cht sng to ca Israel vo nn kinh
t? Nh chng ti trnh by phn trn, Singapore cc k khc bit so vi Israel c v s
trt t v bn cht cng quyt phc tng ca h.

Dng lu chuyn, theo trng phi mi ca nhng nh kinh t ang nghin cu v cc

thnh phn ch cht to ra tinh thn khi nghip tinh thn c sn sinh khi con ngi
dm vt qua cc ro cn, o ngc mi quy phm x hi, v tung honh trong mt nn
kinh t t do thng mi, tt c nhm thc y nhng tng cp tin. Hoc theo nh
chuyn gia tm l i hc Harvard, Howard Gardner bnh lun: Mi hnh thi khc nhau
ca tnh khng ng nht (v d nh s thiu ph hp trong m hnh bt thng hay bt
k s khng ng nht no) cng c sc mnh kch thch s sng to trong nn kinh t
[19].
V th, tr ngi khng khip ca tnh lu chuyn chnh l trt t. Mt cht xo trn khng
ch v hi m cn cc k quan trng. Nhng b c hng u trong lnh vc ny cc nh
kinh t William Baumol, Robert Litan v Carl Schramm lp lun rng mi trng l tng
c miu t thng qua khi nim khoa hc ca s phc tp c gi l li th ca s
hn lon. H nh ngha li th l vng ca sng m trt t cng nhc v hn lon
ngu nhin gp nhau to ra s thch nghi, tinh xo v sng to mc cao [20].
y chnh xc l mi trng m trong cc doanh nhn khi nghip Israel ang pht trin
ln mnh. H hng li t th ch chnh tr v nn php quyn n nh ang tn ti sn
trong mt nn dn ch tin tin. H cn hng li t vn ha khng phn bit tng lp ca
Israel, ni mi ngi trong lnh vc kinh doanh u thuc v nhng mng li quen bit
chng cho, c hnh thnh t cc cng ng nh, ch qun dch bnh ng, s gn gi
a l v tnh khng cu n nghi thc.
Khng phi ngu nhin m qun i c bit l cc n v tinh nhu thuc khng qun, b
binh, tnh bo v cng ngh thng tin ng vai tr l lng m cho hng ngn doanh
nhn khi nghip cng ngh cao ca Israel.
Cc quc gia khc c th to ra nhng doanh nhn khi nghip s lng nh, song nn
kinh t Israel c hng li t hin tng t duy rosh gadol cng kh nng phn xt cc
oan, c hc thuyt th nghim h tr thay v tiu chun ha, v ln to ra chn
ng tm c quc gia v c th gii.
CH THCH CA NHM TC GI:
[1] CIA, Field Listing Military Service Age and Obligation, The 2008 World Factbook.
[2] B Quc phng Singapore, Ministerial Statement on National Service Defaulters by
Minister for Defence Teo Chee Hean (16-01-2006).
[3] Bi vit A Deep, Dark, Secret Love Affair ca tc gi Amnon Barzilai,
http://www.israelforum.com/board/archive/index.php/t-6321.html.
[4] B Quc phng Singapore, Speech by Prime Minister Goh Chok Tong at the 35 Years of
National Service Commemoration Dinner, (07-09-2007).

[5] BBC News, Singapore Elder Statesman, (05-07-2000);

http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/820234.stm.
[6] Trch dn bi James Flanigan, Israeli Companies Seek Global Profile, Thi bo New
York, (20-05-2009).
[7] Phng vn Laurent Haug, nh sng lp kim CEO Lift Conference, (thng 5 nm 2009).
[8] Phng vn Tal Riesenfeld, nh sng lp kim Ph Gim c tip th EyeView (thng 12
nm 2008).
[9] Thng tin trong on ny c ly ch yu t sch Columbias Final Mission ca
Michael A. Roberto, Amy C. Edmondson, v Richard M. J. Bohmer, (nm 2006); Charles
Mur-ray v Catherine Bly Cox, Apollo (nm 2004); Jim Lovell v Jeffrey Kluger, Apollo 13
(nm 2006); v Gene Kranz, Failure Is Not an Option: Mission Control from Mercury to
Apollo 13 and Beyond (nm 2009).
[10] Michael Useem, The Leadership Moment: Nine True Stories of Tri-umph and Disaster
and Their Lessons for Us All (nm 1998), trang 81.
[11] Roberta Wohlstetter c trch dn trong bi vit Facing Ambiguous Threats, Harvard Business Review (thng 11 nm 2006) ca Michael A. Roberto, Richard M. J. Bohmer
v Amy C. Edmondson.
[12] Phng vn Yuval Dotan (tn h cu), phi cng khng qun Israel (thng 5 nm 2008).
[13] Phng vn Edward Luttwak.
[14] Phng vn Eliot A. Cohen, Gim c Strategic Studies Program, trng Paul H. Nitze
School of Advanced International Studies, i hc Johns Hopkins (thng 1 nm 2009).
[15] Trung t Paul Yingling c dn li trong bi vit A Brave Lieutenant Colonel Speaks
Out: Why Most of Our Generals Are Dinosaurs ca Thomas E. Ricks (thng 1 nm 2009),
http://ricks.foreignpolicy.com/posts/2009/01/22/a_brave_colonel_speaks_out_why_most
_of_our_generals_are_dinosaurs.
[16] Trung t Paul Yingling (qun i M), A Fail-ure in Generalship (nm 2007),
http://www.armedforcesjournal.com/2007/05/2635198.
[17] Phng vn Eliot Cohen.
[18] Giora Eiland, The IDF: Addressing the Failures of the Second.
Lebanon War, trong The Middle East Strategic Balance 20072008, bin tp bi Mark A.
Heller (Tel Aviv: Institute for National Security Studies, 2008).

Capitalism, Bad Capitalism, and the Economics of Growth and Prosperity. (New Haven: Yale
University Press, 2007); v Carl Schramm, Economic Fluidity: A Crucial Dimension of
Economic Freedom, (nm 2008). Index of Economic Freedom, bin tp bi Kim R. Holmes,
Edwin J. Feulner, v Mary Anastasia OGrady (nm 2008), trang 17.

Chng 6. Mt chnh sch cng

nghip hiu qu
Tht khng n gin khi phi thuyt phc mi ngi rng nui c trn sa mc l vic lm c
ngha.
GIO S SAMUEL APPELBAUM
Cu chuyn v phng thc gip Israel t c thnh tu nh hin nay tng trng
kinh t 50 ln trong vng 60 nm khng ch xoay quanh nt lp d trong vn ha ca
ngi Israel, bn lnh kinh doanh c ti luyn trn chin trng hay yu t ngu nhin
mang tnh a chnh tr. Trong cu chuyn ny phi tnh n hiu qu ca cc chnh sch do
chnh ph ban hnh, c kh nng thch nghi tng t nh qun s v dn s ca Israel, v
cng tri qua nhiu bc ngot ca s phn.
Lch s ca nn kinh t Israel l mt trong hai bc tin v i, b chia ct bng mt giai
on kinh t nh tr v lm pht tng cao. Nhng chnh sch kinh t v m ca chnh ph
ng vai tr quan trng trong vic thc y tc tng trng ca t nc ri o
ngc v gii phng n theo nhng cch m ngay c chnh ph cng khng mong i.
Bc tin v i u tin din ra t nm 1948 n 1970, giai on thu nhp bnh qun u
ngi tng gn gp bn ln v dn s Israel tng gp ba ln, thm ch gia giai on Israel
ang tham gia ba cuc chin ln.[1] Ln th hai l t nm 1990 n nay, giai on Israel
chuyn mnh t mt vng ao t nc ng tr thnh trung tm hng u ca cc chng
trnh sng to ton cu. Ngi ta p dng nhng bin php hon ton khc bit gn
nh i lp: Giai on u ca vic m rng c thc hin thng qua mt chnh ph khi
nghip c vai tr chi phi i vi khi doanh nghip t nhn nh b v s khai; giai on
th hai thng qua khi doanh nghip t nhn kinh doanh pht t m ban u c xc tc
bng nhng hnh ng ca chnh ph. Gc r ca giai on tng trng kinh t u tin
xut hin t trc ngy lp quc vo cui th k 19. V d, trong nhng nm 1880, mt
nhm khai hoang ngi Do Thi c gng xy dng cng ng nng nghip ti mt th
trn mi thnh lp Petach Tikva cch Tel Aviv ngy nay vi dm. u tin nhm ngi
tin phong ny sng trong nhng cn lu tm, sau thu dn -rp a phng xy
nhng cn chi vch t cho h. Nhng khi tri ma, cn chi ny b dt cn t hn c lu;
cn khi nc sng trn b, cc kt cu ny b nho ra. Vi ngi trong nhm b kit l v st
rt. Ri ch sau vi ma ng, tin tit kim ca nhm nng dn cn kit, li mn dn ra
ng ci b xi l, v gia nh h gn nh cht i.
Tuy nhin, vo nm 1883, mi vic bt u sng sa hn, Edmond de Rothschild, nh t
thin kim ch ngn hng ngi Php gc Do Thi cp cho h khon h tr ti chnh cn
thit. Mt chuyn gia nng nghip khuyn nhm ngi khai hoang trng cy khuynh dip
nhng m ly do nc l trn vo, cc r cy s ht nc trong m ly. T l mc bnh
st rt gim r rt, v ngy cng nhiu gia nh chuyn n sng vi cng ng ang pht
trin ny [2].

Bt u t nhng nm 1920 v trong sut thp k , nng sut lao ng Yishuv cng
ng Do Thi tin nh nc Palestine tng 80%, to ra lng sn phm quc gia nhiu
gp bn ln cng dn s Do Thi tng gp i. n tng hn, trong sut cuc khng hong
kinh t th gii t nm 1931 n 1935, tng trng kinh t trung bnh hng nm ca ngi
Do Thi v -rp Palestine ln lt l 28% v 14%.
Nhng cng ng nh do nhng ngi khai hoang lp ra, nh Petach Tikva, khng bao gi
c th t mnh t c s tng trng bng n . H c b sung bng ln sng dn
nhp c mi, nhng ngi khng ch ng gp v mt s lng, m cn mang theo nhng
c tnh tin phong lt nn kinh t da trn lng thin nguyn.
Mt trong s nhng ngi nhp c l David Gruen, mt lut s n t Ba Lan vo nm
1906 khi 20 tui. Khi n ni, anh i sang tn Do Thi l Ben-Gurion tn mt v tng Do
Thi t thi ch La M, vo nm 70 sau Cng Nguyn v nhanh chng ni ln tr
thnh lnh o khng th chi b ca cng ng Yishuv. Tc gia ngi Israel Amos Oz
vit: Trong nhng nm u ca nh nc mi, nhiu ngi Israel xem ng nh s kt hp
ca Moses, George Washington, Garibaldi v Cha Ton Nng [4].
Ben-Gurion cn l doanh nhn quc gia u tin ca Israel. Theodore Herzl c th khi
nim ha tm nhn cho ch quyn ca ngi Do Thi v bt u khch ng cng ng Do
Thi tha hng bng khi nim lng mn ca mt nh nc ch quyn; song chnh BenGurion mi l ngi t chc tm nhn ny t mt tng tr thnh mt nh nc dn
tc c nng lc vn hnh. Sau Th chin II, Winston Churchill gi i tng M George
Marshall l ngi t chc s thng li ca lc lng ng Minh. Din gii theo cch ni
ca Churchill, Ben-Gurion l ngi t chc ch ngha Phc quc Do Thi; hoc theo thut
ng kinh doanh, Ben-Gurion l mt ngi vn hnh, ngi tht s xy dng t nc
Israel.
Thch thc Ben-Gurion phi i mt trong lnh vc qun l vn hnh v ln k hoch hu
cn l v cng phc tp. Xem xt ch ring mt vn : Lm th no tip nhn ln sng
dn nhp c. T nhng nm 1930 cho n khi kt thc nn thm st ngi Do Thi
(Holocaust), hng triu ngi chu u gc Do Thi b chuyn n cc tri tp trung, mt s
tm cch o tu n Palestine. Tuy nhin, nhng ngi trn thot li b nhiu nc t
chi cho t nn v buc phi sng chui li, thng l trong nhng iu kin khng khip.
Sau nm 1939, chnh ph Anh khi , vn l siu cng thuc a ph trch Palestine,
ban hnh lnh cm h khc ln ln sng nhp c vi mt chnh sch c bit n vi tn
gi Bch Th (White Paper). Nh cm quyn Anh t chi hu ht nhng ngi mun t
nn ti Palestine.
p li, Ben-Gurion pht ng hai chin dch tng chng tri ngc nhau. u tin, ng
thuyt phc v thu xp cho khong 18 nghn ngi Do Thi ang sng Palestine quay v
chu u gia nhp qun i Anh trong Tiu on Do Thi chng c Quc x. Cng lc
, ng to ra mt c quan ngm b mt vn chuyn ngi t nn Do Thi t chu u
sang Palestine, thch thc chnh sch nhp c ca Anh. Ben-Gurion, mt mt cng chin
tuyn vi ngi Anh chu u; mt khc chng li ngi Anh Palestine.

Hu ht lch s ca k nguyn ny tp trung vo nhng cuc tranh u qun s v chnh tr

dn n s ra i ca nh nc Israel vo nm 1948. Trong sut qu trnh , ni ln
mt huyn thoi xung quanh kha cnh kinh t trong cu chuyn ny: Ben-Gurion l mt
ngi theo ch ngha x hi v Israel c sinh ra di hnh hi mt nh nc x hi ch
ngha trit .
Nguyn nhn ca huyn thoi ny rt d hiu.
Ben-Gurion b m chm trong mi trng ch ngha x hi ca k nguyn , v chu nh
hng su sc s tri dy ca ch ngha Mc v cuc Cch mng Nga nm 1917. Rt nhiu
ngi Do Thi trong thi k tin nh nc Palestine n t Lin bang X Vit v ng u l
nhng ngi theo ch ngha x hi, v h u chu nh hng nng n ca ch ngha ny.
Nhng Ben-Gurion tp trung mt cch khc thng vo vic xy dng nh nc, bng mi
phng tin. ng khng kin nhn th nghim nhng chnh sch m ng tin rng
c to ra n gin ch cng nhn gi tr h t tng Mc xt. Trong quan im ca
ng, mi chnh sch kinh t, chnh tr, qun s hoc x hi u phi phc v cho mc
tiu xy dng quc gia. Ben-Gurion l mt hnh mu bitzuist c in, y l mt t trong
ting Hebrew c ngha gn vi ngi theo ch ngha thc dng, nhng c thm nhiu
phm cht ca mt nh hot ng. Bitzuist l ngi lm vic ti ni ti chn.
Ch ngha bitzu l trung tm ca nhng c tnh tin phong v l ng lc ca tinh thn
khi nghip Israel. Gi mt ngi l bitzuist tc l khen ngi ngi mt cch su sc,
tc gia kim bin tp vin Leon Wieseltier vit. Bitzuist l ngi xy dng, ngi ti
rung, phi cng, k bun lu sng v l ngi khai hoang. Ngi Israel cng nhn loi hnh
x hi: Cc cn, tho vt, nn nng, ma mai, hiu qu, khng cn ngh nhiu m cng khng
cn ng nhiu [5]. Tuy Wieseltier ang miu t mt th h ngi tin phong, song t ng
ca ng cng ph hp ni v bt k ai dm mo him mi th thnh lp nhng cng
ty khi nghip. Ch ngha Bitzu l ch i t nhng con ngi dm i mt vi k cp
v tt cn m ly cho n nhng doanh nhn tin rng h c th bt chp nhng iu k
quc v nng sng bin c m thnh hin thc.
i vi Ben-Gurion, nhim v ch yu l lm sao dn tri ngi dn trn mnh t sau
ny s tr thnh Israel. ng tin rng tp trung cao vo chng trnh nh c l cch duy
nht m bo ch quyn tng lai ca Israel. Nu khng, nhng khu vc khng c hoc
t ngi nh c s b k th ot mt - nhng k s d dng thuyt phc cng ng quc t
nu ngi Do Thi khng c mt ti nhng khu vc tranh chp. Hn na, s tp trung dy
c cc th trong cc thnh ph v th trn nh Jerusalem, Tiberias v Safed s bin
nhng ni ny thnh mc tiu r rng cho lc lng khng qun th ch, y cng l mt
l do phn tn rng ri dn c.
Ben-Gurion cng hiu mi ngi s khng chu chuyn n cc khu vc km pht trin,
cch qu xa trung tm thnh th v c s h tng c bn nu chnh ph khng i u trong
vic gii quyt v khuyn khch ti nh c. ng bit nhiu nh t bn t nhn s khng
mun phi chu ri ro cho nhng n lc nh vy.

Song s tp trung cao vo cng cuc pht trin ny cng to ra di sn l mt chnh ph

khng chnh thc can thip vo nn kinh t. S chuyn ch ca Pinchas Sapir rt tiu biu.
Trong sut nhng nm 1960 v 1970, Sapir gi nhiu trng trch nh B trng Ti chnh
hay B trng Thng mi v Cng nghip. Phong cch qun l ca Sapir vi m n mc
ng thit lp nhng t gi ngoi t khc nhau cho tng nh my khc nhau vi tn gi
phng php 100 t gi hi oi v theo di tt c t gi ny bng cch ghi vo mt
quyn s nh mu en.
Theo Moshe Sanbar, Thng c th hai ca Ngn hng Israel, Sapir ni danh vi hai cun
s. Mt trong hai cun s l Cc Thng k trung ng ca ring ng: Sapir yu cu mi nh
my ln phi bo co li h bn c bao nhiu, bn cho ai, tiu th bao nhiu in
V y l cch ng ta nm r, trc khi nhng s liu thng k chnh thc c lu li, nn
kinh t ang din ra nh th no.
Sanbar cng tin rng h thng ny ch hiu qu trong mt quc gia l tng, lun c gng
phn u v c din tch nh: Khng c chnh ph minh bch, nhng mi chnh tr gia lc
by gi u qua i trong cnh ngho kh H can thip vo th trng, quyt nh bt k
iu g h mun, nhng khng ly trong ti ai d ch mt xu [6], Sanbar cho bit.
NNG TRANG (KIBBUTZ) V CUC CCH MNG NNG NGHIP
Trung tm ca c nhy v i u tin l mt pht kin x hi m quy m khng h tng
xng vi tm nh hng a phng v quc t ca chnh n: Nng trang (kibbutz). Ngy
nay, tuy chim cha n 2% dn s Israel, song nhng nng trang vin sn xut n 12%
lng hng ha xut khu ca c nc.
Nhng nh s hc gi nng trang l hot ng cng x thnh cng nht th gii [7].
Tuy nhin vo nm 1944, bn nm trc thi im lp quc ca Israel, ch c 16 nghn
ngi sng trong cc kibbutzim (kibbutz ngha l tp hp hoc hp tc, kibbutzim l s
nhiu, cn nhng thnh vin gi l kibbutznik). c to ra nh cc khu nh c nng
nghip nhm xa b s t hu v em li bnh ng cho ton dn, phong tro pht trin
trong sut 20 nm tip theo, ln thnh 80 nghn ngi sng trong 250 cng ng, song con
s ny vn ch chim 4% dn s Israel. Tuy nhin ngy nay, cc nng trang ng gp
15% thnh vin ca Knesset tn gi Quc hi Israel, v mt con s cn ln hn th cho lc
lng s quan v phi cng ca qun i Israel. Mt phn t trong s 800 lnh Israel hy sinh
trong Cuc chin Su ngy nm 1967 l cc kibbutznik gp su ln so vi t l ca h trong
tng dn s [8].
Mc d vin cnh v mt cng x ch ngha x hi c th mang hnh nh ca mt nn vn
ha du mc, nhng iu ny khng ng vi nng trang lc ban u. Nhng nng trang
vin bt u biu tng ha s chu ng gian kh v loi b tnh l nghi, s theo ui bnh
ng trit ca h sn sinh ra ch ngha kh hnh. V d tiu biu l Abraham
Herzfield, mt lnh o phong tro nng trang trong nhng nm u tin ca nh nc
Israel, ngi cho rng vic x nc nh v sinh l s suy i khng th chp nhn c.
Ngay c trong mt nc Israel ngho kh v b vy hm ca nhng nm 1950, khi nhng
nhu yu phm cng b gii hn, b x x nc vn c xem l tin nghi ph thng trong

mi khu dn c v thnh ph ca Israel. Ngi ta n rng khi chic b x u tin c lp

ti mt nng trang, Herzfield t tay dng ru ph tan n. Nhng n nhng nm 1960,
ngay c Herzfield cng khng th chng li s tin b, v hu ht cc nng trang u lp t
nh v sinh c x nc [9].
M hnh nng trang c tnh cht tp trung v dn ch cao . Mi cu hi ca vn t
qun, nh trng cy g hay thnh vin c nn s hu tivi u c a ra tho lun khng
dt. Shimon Peres ni vi chng ti: Ti nng trang khng c cnh st, khng c ta n.
Thi ti lm thnh vin , ngi ta khng c tin ring; v thm ch cn khng c c th
ring trc lc ti n. Th gi n v ai cng c c.
C l iu gy tranh ci nht l vic tr em ti nng trang c tt c mi ngi nui
dng. Tuy mi ni mi khc, nhng hu ht cc nng trang u c nhng nh tr,
tr em cng chung sng v c cc thnh vin trong nng trang chm sc. Ti hu ht cc
nng trang, tr con c gp cha m ca chng vi ting mi ngy, nhng chng ng cng
bn b, ch khng phi nh cha m.
S tri dy ca nng trang mt phn l kt qu ca nhng t ph trong cng ngh v nng
nghip do cc nng trang v trng i hc ca Israel thc hin. S chuyn dch t nhng
kh khn khc nghit v nhng l tng khng th lay chuyn ca th h lp quc cng
nh chuyn dch t vic cy ba sang cng nghip tin tin l iu c th quan st c ti
mt nng trang nh Hatzerim. Nng trang ny, cng vi 10 khu nh c nh v bit lp
khc, c dng ln ch trong mt m thng 10 nm 1946, khi Haganah, lc lng
qun s chnh ca nh nc tin Do Thi mun thit lp s hin din ca mnh ti nhng
im chin lc khu vc pha nam sa mc Negev. Khi bnh minh l dng, nm ngi ph
n v 21 ngi n ng c phi n xy dng cng ng, thy mnh ang ng trn
mt ngn i kh cn v hoang d, ch thy mt cy keo duy nht pha chn tri.
Phi mt mt nm trc khi nhm qun l xy dng ng ng c ng knh 6 inch dn
nc t khu vc cch 40 dm. Trong sut Cuc chin c lp nm 1948, nng trang
Hatzerim b tn cng v ct t ngun nc. Thm ch sau khi cuc chin kt thc, do
t b nhim mn, kh canh tc m vo nm 1959, nhng thnh vin nng trang tranh
ci v chuyn ng ca Hatzerim chuyn n a im khc c mi trng thn thin
hn.
Nhng cui cng, cng ng ny quyt nh li khi nhn ra vn t nhim mn
khng ch nh hng n Hatzerim m hu nh l ton b vng Negev. Hai nm sau, thnh
vin qun l nng trang Hatzerim thau ra t ai ti mc c th trng trt c. Tuy
nhin, y ch mi l nhng t ph u tin ca Hatzerim cho chnh h v cho c quc gia.
Vo nm 1965, k s thy li Simcha Blass n Hatzerim vi tng cho mt pht minh
ng mun thng mi ha: Cng ngh ti nh git. y l khi u ca n v m sau ny
tr thnh Netafim, cng ty ton cu v k thut ti tiu nh git.
Gio s Ricardo Hausmann ng u Trung tm Pht trin Quc t ti i hc Harvard, v
l nguyn B trng Pht trin trong chnh ph Venezuela. ng cng l chuyn gia ni ting

th gii v cc m hnh pht trin kinh t quc gia. Mi quc gia u c kh khn v hn
ch, ng ni vi chng ti, nhng iu gy kinh ngc ca Israel chnh l thin hng tip
nhn cc vn nh s thiu nc v bin chng thnh ti sn nh trong trng hp
ny l dn u trong cc lnh vc nng nghip vng hoang mc, ti nh git v kh mn.
M hnh nng trang lun v tr tin tuyn ca qu trnh ny t khi bt u. Nhng kh
khn v mt mi trng m cc nng trang phi i mt cui cng li v cng hiu qu,
ging nh nhng mi e da an ninh ca Israel. Ngn sch ln chi cho vic pht trin v
nghin cu gii quyt cc vn qun s thng qua cng ngh cao bao gm cng ngh
nhn din ging ni, thng tin lin lc, quang hc, phn cng, phn mm v nhiu lnh vc
khc gip Israel khi ng, o to v duy tr khi cng ngh dn s.
Bt li ca quc gia khi c mt phn lnh th b sa mc ha c chuyn ha thnh ca
ci. Nhn vo Israel hm nay, hu ht du cc khch s ngc nhin khi bit 95% din tch ca
t nc b xp vo nhm bn kh hn, kh hn hoc rt kh hn, da vo lng ma hng
nm. Tht vy, khi mi lp quc, sa mc Negev trn ln pha Bc, gia Jerusalem v Tel
Aviv. Vn l vng t ln nht Israel, nhng tin trnh xm thc ca sa mc Negev b o
ln khi vng t pha Bc ca n ph y cc cnh rng v cc cnh ng nng nghip
do con ngi trng. Phn ln iu ny t c l nh cc chnh sch thy li sng to t
thi ca Hatzerim. Israel ngy nay dn u th gii v ti ch nc thi: Hn 70% lng
nc c ti ch, gp ba ln t l ti Ty Ban Nha, quc gia ng v tr th hai [10].
Nng trang Mashabbe Sade, cng trong sa mc Negev cn i xa hn: Nhng thnh vin
nng trang tm ra cch s dng nc ti ch khng ch mt m nhng hai ln. H o
ging su bng chiu di mi sn bng gn na dm v pht hin ngun nc va
m va mn. iu ny khng c v g l tuyt vi, cho n khi h tham kho kin t Gio
s Samuel Appelbaum ca trng i hc Ben-Gurion ti Negev: ng y nhn ra y l
ngun nc hon ho nui c nc m.
Tht khng n gin khi phi thuyt phc mi ngi rng nui c trn sa mc l vic lm
c ngha, nh ng hc Appelbaum ni. Nhng vic p tan ngh rng t ai cn ci
ng ngha vi v dng l rt quan trng [11]. Cc nng trang vin bt u bm ngun
nc nng 37 vo trong cc b cha c r phi, c chm v c vc sn xut thng
mi. Sau khi c dng trong b c, ch nc cha cht thi ca c gi li l ngun phn
bn hon ho cho cc rng cy ch l v liu. Cc nng trang cng tm ra cch trng rau v
cy n tri c ti trc tip bng ngun nc ngm.
Mt th k trc, Israel c Mark Twain v nhiu du khch khc miu t l vng t a
phn cn ci. Gi y ni ny c khong 240 triu cy xanh do hng triu ngi cng trng.
Rng cy c trng trn khp t nc, nhng ln nht v c l cng l phi thng hn
c chnh l rng Yatir.
Nm 1932, Yosef Weitz tr thnh quan chc lm nghip hng u ti Qu quc gia Do Thi,
mt t chc tin nh nc chuyn mua t v trng cy trn mnh t m sau ny l Israel.
Weitz mt hn 30 nm thuyt phc chnh t chc v chnh ph ca mnh trng rng trn
khu i ra sa mc Negev. Hu ht u ngh vic ny l bt kh thi. Gi y c khong

4 triu cy trng. Hnh nh t v tinh cho thy khu rng vn ra nh mt bn sp ch c

th nhn thy bng mt thng, bao quanh l sa mc v t kh mt ni khu rng l ra
khng th tn ti. FluxNet l mt d n nghin cu mi trng ton cu phi hp cng
NASA thu thp d liu t hn 100 thp theo di trn khp th gii. Ch c mt ngn thp
nm gia khu rng trong vng bn kh hn: Rng Yatir.
Rng Yatir sng nh nc ma, mc d lng ma hng nm ti y ch t 280mm, tng
ng 1/3 lng ma hng nm Dallas, Texas. Th nhng cc nh nghin cu pht hin
cy trng trong rng Yatir c tc sinh trng t nhin nhanh hn k vng, v lng hp
th kh carbon dioxide t khng kh ca chng tng ng vi nhng khu rng vng n
i.
Dan Yakir l nh khoa hc ti Vin Weizmann, ngi qun l trm nghin cu FluxNet ti
Yatir. ng cho bit khu rng khng ch chng minh rng cy ci c th pht trin nhng
khu vc b xem l hoang mc, m cn cho thy ch cn trng rng trn 12% din tch t
bn hoang mc ca th gii l c th gim mt t tn carbon tng kh quyn mi nm
tng ng vi lng kh carbon thi ra t 1000 nh my nhit in cng sut 500 MW
hng nm. Mt t tn carbon cng gp vo mt trong by nhn t bnh n m gii khoa
hc cho l s cn thit cn bng lng carbon trn tng kh quyn mc hin ti.
Thng 12 nm 2008, i hc Ben-Gurion ch tr mt hi ngh chng sa mc ha ln nht
th gii do Lin Hp Quc ti tr. Cc chuyn gia n t 40 nc ho hc c tn mt
chng kin ti sao Israel l quc gia duy nht m sa mc ang dn b y li [12].
C NHY VT CA ISRAEL
Cu chuyn nng trang ch l mt phn ca qu o chung trong cuc cch mng kinh t
Israel. D theo ch ngha x hi, ch ngha pht trin hay lai gia hai loi, thnh tch kinh t
ca Israel trong 20 nm u vn rt n tng. T nm 1950 n ht nm 1955, kinh t
Israel tng trng khong 13% mi nm, mc tng trng hng nm ch quanh qun di
10% vo nhng nm 1960. Nn kinh t Israel khng ch m rng, m cn tri qua iu m
Hausmann gi l c nhy vt, din ra khi mt nc ang pht trin thu hp khong cch
thu nhp theo u ngi vi nhng quc gia giu c th gii th nht [13].
Trong khi nhng giai on tng trng kinh t rt ph bin hu ht cc nc, th nhng
c nhy vt li him hoi hn. Mt phn ba nn kinh t th gii tri qua giai on tng
trng trong 50 nm qua, nhng cha ti 10% s ny t c mt bc nhy vt. Tuy
nhin, nn kinh t Israel tng thu nhp bnh qun u ngi ca mnh t mc ch bng
25% M vo nm 1950 ln thnh 60% vo nm 1970. iu ny c ngha Israel tng gp
i tiu chun sng so vi M ch trong vng 20 nm [14].
Trong sut giai on ny, chnh ph khng c n lc no khuyn khch tinh thn khi
nghip t nhn, v nu c, cng ch l cng iu s th ch su sc vi li ch ca khi t
nhn. Mc d phe i lp ca chnh ph bt u phn i bn tay kinh t nng n v thi
chng th trng t do ca chnh ph, nhng cng ch mt thiu s ln ting ch trch. Nu

chnh quyn bit trn trng v tm cch m ng cho cc sng kin dnh cho khi t nhn,
nn kinh t c th tng trng cn nhanh hn.
Tuy nhin, khi nhn li qu kh, r rng mn trnh din ca nn kinh t Israel mt phn l
nh s can thip ca chnh ph, thay v n t pht. Trong sut nhng giai on u ca
bt k nn kinh t s khai no, lun c nhiu c hi d nhn bit cho u t quy m ln:
ng x, h thng nc, nh my, cu cng, mng li in v xy dng nh ca. Nhng
khon u t khng l ca Israel dnh cho cc d n nh h thng dn nc quc gia
Israel, dn nc bin Galilee t pha Bc xung vng Negev kh hn pha Nam gip
kch thch tc tng trng cao. S pht trin thn tc ca nh ca cc nng trang
to ra tng trng trong xy dng v cc ngnh dch v. Nhng iu quan trng khi khng
khi qut ha chnh l: Nhiu nc ang pht trin khi trin khai cc d n c s h tng
ln lng ph lng ngn sch nh nc khng l v tham nhng v s thiu hiu qu ca
chnh ph. Israel cng khng phi l mt ngoi l.
Mc d cc d n c s h tng c l l yu t d nhn thy nht, song iu gy n tng
hn c l s hnh thnh mt cch thn trng ca cc ngnh cng nghip, chng hn cc d
n kinh doanh t bn trong nh nc. Shimon Peres v Al Schwimmer, mt ngi M tng
bun lu my bay v v kh vo Israel trong sut Cuc chin c lp nui gic m to
dng ngnh cng nghip hng khng ca Israel. Khi h trnh by tng vi Chnh ph
Israel vo nhng nm 1950, phn ng h nhn c i t s hoi nghi n giu ct. Vo
thi im , hng ha thit yu nh sa v trng vn cn khan him, v hng ngn ngi
t nn mi n vn phi sng trong lu, nn khng c g ngc nhin khi hu ht cc v b
trng u ngh rng Israel khng kh nng v cng kh thnh cng vi n lc .
Nhng Peres thuyt phc c David Ben-Gurion rng Israel c th bt u sa cha
cc my bay cn li t Th chin II. H thnh lp mt doanh nghip ln nht Israel khi
l Bedek. Ngy nay, Bedek tr thnh Israel Aircraft Industries, doanh nghip dn u th
gii trong lnh vc hng khng.
Trong sut giai on pht trin ny ca Israel, cc doanh nghip t nhn c th khng c
vai tr quan trng, do nhng nhu cu ln v cp bch nht ca nn kinh t l rt r rng.
Song h thng ny sp khi nn kinh t dn tr nn phc tp hn. Theo nh kinh t
hc ngi Israel, Yakir Plessner, mt khi chnh ph lm nn kinh t b bo ha vi ngn
sch ln dnh cho c s h tng, ch c th trng cy vo cc doanh nhn thc y tng
trng; ch h mi c th tm thy nhng ngch hp ca li th tng i [15].
Vic chuyn i t pht trin tp trung sang nn kinh t t nhn l ra phi xut hin vo
gia nhng nm 1960. Trong khong thi gian 20 nm t 1946 n 1966, nhiu khon u
t quy m ln vo c s h tng c thc hin. Nm 1966, khi khng cn mc tiu
ng k u t, Israel ln u tin nm tri mc tng trng kinh t gn nh bng
khng. iu ny l ra thuyt phc chnh ph Israel m ca nn kinh t cho cc
doanh nghip t nhn. Nhng thay vo , nhng s ci cch cp bch li b tr hon v
Cuc chin Su ngy. Ch trong mt tun k t ngy 6 thng 6 nm 1967, Israel chim B

Ty, Di Gaza, bn o Sinai v cao nguyn Golan. Tng din tch ca cc vng lnh th ny
gp ba ln t nc Israel.
Bng nhin, mt ln na, chnh ph Israel li bn rn vi cc d n c s h tng quy m
ln. V bi v qun i Israel cn thit lp v tr ti nhng vng lnh th mi, cc khon
ngn sch khng l c dnh cho cc cng trnh quc phng, an ninh bin gii v nhng
c s h tng tn km khc. y l mt chng trnh kch thch kinh t khng l.
Kt qu l t nm 1967 n 1968, u t cho thit b xy dng tng 725%. Thi im
xy ra cuc chin gip cng c bn nng sng cn ca nhng chuyn gia hoch nh k
hoch trung ng ca Israel.
THP K MT MT CA ISRAEL
Du vy, nn kinh t ca Israel lc vn ang sng trong mt thi k vay mn. Mt cuc
chin khc din ra su nm sau , cuc chin Yom Kippur nm 1973, khng khng
mang li s thc y kinh t tng t. Israel hng chu con s thng vong nng n (ba
ngn ngi cht v hng ngn ngi khc b thng) v thit hi to ln v c s h tng.
Trong tnh cnh buc phi huy ng s lng ln qun d b, qun i Israel ko hu ht
lc lng lao ng khi nn kinh t trong su thng. nh hng ca mt t tng ng
vin dai dng nh vy lm t lit cc cng ty v thm ch ton b cc ngnh cng nghip.
Hot ng kinh doanh cng b ngng tr.
Trong bt k mi trng kinh t bnh thng no, thu nhp c nhn ca gii lao ng trong
nc cng s b gim theo. Nhng Israel li khng th. Thay v cho tin lng ri t
do, chnh ph chng bng mt phng tin m kt qu l dn n mc n cng rt
cao.
c gng b p cho khon n mi ngy mt phnh to, mi mc thu bao gm c thu
nh vo vn u t u tng. Cc khon n ngn hn c li sut cao c s dng ti
tr cho cc khon thm ht ti chnh, v sau lm tng khon tr li.
Tt c nhng iu ny trng hp vi s suy gim s dn nhp c thun. Ngi nhp c mi
lun l ngun sinh lc ch yu cho nn kinh t ca Israel. tng c tng trng rng s
lng nhp c khi s ngi nhp c tng gn 100 nghn ngi vo gia nm 1972 v 1973.
Nhng con s ny gim xung cn 14 nghn ngi vo nm 1974 v gn nh bng khng
vo nm 1975.
iu khin s hi phc ca Israel tr nn kh khn nu khng mun ni bt kh thi
l s c quyn th trng vn ca chnh ph Israel. Nh chnh Ngn hng Trung ng
Israel miu t vo lc : S tham gia ca chnh ph vt qu nhng g tng c
bit ti nhng nc dn ch. Chnh quyn Israel thit lp cc iu khon v mc li
sut cho mi khon vay v cng c n dnh cho i tng khch hng c nhn v tn dng
doanh nghip. Nhng ngn hng thng mi v qu hu tr b buc phi dng tin gi
mua tri phiu khng c php chuyn nhng ca chnh ph, hoc phi ti tr cho cc
khon vay ca doanh nghip t nhn thc hin cc d n dnh ring cho chnh ph [16].

y l tnh trng ca nn kinh t Israel trong sut giai on thng c gii kinh t hc
m t l thp k mt mt ca Israel, ko di t gia nhng nm 1970 n gia nhng
nm 1980. Ngy nay, quyt nh ca Intel trong vic tm kim cc k s ti nng Israel c
v nh mt ng thi r rng. Th nhng mt Israel m Intel tm thy vo nm 1974 li
hon ton khng ging hin ti. Trong khi Israel c v khng cn ging nh mt vng t
y ct, m ly v bnh st rt, song du khch trong nhng nm 1970 vn c th tng
nh h va h cnh xung mt nc thuc th gii th ba.
Nhng trng i hc v k s ti nng ca Israel trong thi k ny kh tin tin, nhng
hu ht c s h tng u li thi. Sn bay th nh, k d v ti tn. Mt ngi n Israel
v lm th tc nhp cnh s cm thy ngay phong v kiu X Vit. Khng c con ng
chnh no tiu chun ng cao tc. Tn hiu truyn hnh th chp chn, nhng cng
khng thnh vn v khi ch c duy nht mt i truyn hnh ca chnh ph bng ting
Hebrew, cng mt s knh truyn hnh -rp m mt ngten mnh c th bt c sng
t Jordan hoc Lebanon.
Khng phi ai cng c in thoi nh ring, khng phi v h u c in thoi di ng,
th ny cha tn ti khi . Nguyn nhn l vic ko ng dy in thoi c mt c
quan c thm quyn cp rt chm, v phi i rt lu mi n lt. Cc siu th, khng
ging nhng ch thc phm ph bin cc khu ph, l iu rt mi m v n khng c
nhiu hng ha quc t.
Cc chui ca hng bn l quc t cng cha xut hin. Nu cn th g t nc ngoi,
bn phi t n mua hoc nh ai mang v h. Thu hi quan cao nhiu ngi ng
h chnh sch c gng lm hi lng cc nh sn xut a phng khin hu ht hng ha
nhp khu ht sc t .
Xe hi trn ng l mt ng st di ng, mt s c sn xut ti Israel (chng tr
thnh i tng trong cc cu truyn ci, ging nh xe hi Nga sn xut Nga) v cc
mu xe r tin nht, ch yu ca Subaru v Citroen, hai cng ty dng cm hoc tuyt vng
ti mc dm thch thc lnh ty chay kinh t ca khi -rp. H thng ngn hng v cc
quy nh ti chnh ca chnh ph cng li thi nh ngnh cng nghip t. Vic i tin USD
l phm php bt k u, ngoi tr cc ngn hng, vn dng t gi hi oi do nh nc
thit lp. Thm ch c ti khon ngn hng nc ngoi cng l bt hp php.
Tm trng chung khi kh khc kh. S hng phn c c nh thng li chn ng nm
1967 c mt s ngi so snh nh l c n x t hnh ri thng x s nhanh chng
tiu tan sau cuc chin Yom Kippur 1973 v b th ch bng th cm gic mi ca s bt an,
b c lp, v c l t hn tt c l sai lm bi kch. Qun i Israel hng mnh hon ton b
bt ng v tn tht nng n. S an i him thy lc , theo thut ng qun s, l Israel
chin thng trong cuc chin. Nhng ngi Israel cm thy cc lnh o chnh tr v qun
i lm h tht vng hon ton.
Mt y ban thm tra cng khai c ch nh, dn n vic sa thi Tham mu trng qun
i Israel, Gim c tnh bo v nhiu quan chc an ninh cao cp khc. Tuy c y ban
min ti, nhng Th tng Golda Meir nhn trch nhim cho nhng g c xem l tht

bi v xin t chc ch mt thng sau khi cng b bn bo co ca y ban. Nhng ngi k

nhim b, Yitzhak Rabin b buc t chc th tng v phu nhn ca ng b pht hin s
hu ti khon ngn hng nc ngoi vo nm 1977.
Vo u nhng nm 1980, Israel cn b nh hng t lm pht phi m: i siu th ng
ngha vi vic tiu hng ngn ng shekel v gi tr. Lm pht tng t 13% vo nm 1971
ln 111% vo nm 1979. Mt phn l do gi du tng vo thi im , nhng nn lm pht
Israel vn tng vt hn nhiu nc khc, t 133% vo nm 1980 ln 455% vo nm
1984, v gn t mc bn con s trong vng mt hay hai nm tip theo [17].
Ngi dn tch tr th in thoi, v gi tr ca chng khng thay i khi gi c cc mt
hng khc lin tc tng; cng nh khn trng i mua nhu yu phm trc khi gi d kin
tng. Theo mt cu chuyn tiu lm thi , i t Tel Aviv n Jerusalem bng xe taxi th tt
hn bng xe but, v bn c th tr tin cui chng, lc ng shekel kp gim gi tr
ri.
L do chnh ca nn lm pht phi m, tr tru thay, li chnh l mt trong nhng bin php
m chnh quyn mt nhiu nm i ph vi lm pht: Lp cc ch s. Hu ht phng
din ca nn kinh t qu lng, gi c, gi thu nh u lin quan n Ch s gi tiu
dng, mt thc o ca lm pht.
Vic lp ch s nhm bo v cng chng khi cm thy nh hng ca lm pht, v khi
thu nhp ca h s tng cng chi tiu. Th nhng cui cng, vic lp ch s li cng nui
dng vng xoy lm pht.
CON NG DN N S HI PHC?
Trong bi cnh ny, vic Intel m chi nhnh ti Israel c bit gy kinh ngc vo nhng
nm 1970. Tuy nhin, mt b n cn ln hn l vic lm th no Israel chuyn i bn
thn t mt quc gia tnh l v b c lp tr thnh mt quc gia thnh vng v mt cng
ngh cao ch ba thp k sau. Ngy nay, du khch n Israel t chn ln mt sn bay hin
i hn rt nhiu so vi sn nay m h ri i. Cc ng dy in thoi mi, vi s
lng khng gii hn c th c lp t trong vi gi ch vi mt thng bo, in thoi
Blackberry khng bao gi mt sng, v sng wifi c tim c ph gn nht. Sng wifi d
tha ti mc trong sut cuc chin Lebanon nm 2006, ngi Israel cn mi so snh loi
dch v Internet no l tt nht trong hm tr bom. Israel c t l s hu in thoi di ng
tnh theo u ngi cao hn bt k u trn th gii. Hu ht tr em khong mi tui
c in thoi di ng cng nh my tnh c nhn trong phng. ng ph trn ngp cc xe
hi i mi nht, t Hummers cho n xe Smart ca chu u kn gn na cc bi xe.
Bn cn tm mt s lp trnh vin gii? Gn y trang CNNMoney.com t cu hi ny
trong bi vit, h lit k Tel Aviv l mt trong nhng ni tuyt nht kinh doanh trong
th gii mng. IBM, Intel, Texas Instruments v nhiu g khng l cng ngh khc
x n Israel v s hiu bit cng ngh ca chnh ni ny a im tuyt nht kt thc
thng v l Yoezer Wine Bar, vi b su tp cc loi ru vang phong ph, cng mn b
hm kiu Php ho hng [18]. Mc d vy, vo nm 1990, khng h c mt chui ca hng

c ph, v tt nhin l khng h c ly mt qun ru vang hay nh hng sushi tao nh no,
MacDonalds, Ikea, hay bt k ca hng thi trang ngoi quc no trn khp nc Israel.
Ca hng McDonalds u tin m ca Israel l vo nm 1993, ba nm sau khi chui ca
hng ln nht m ti Moscow, v 22 nm sau ca hng McDonalds u tin ti Sydney, c.
Gi y McDonalds c gn 150 ca hng ti Israel, nhiu gp i so vi Ty Ban Nha, hay
Hn Quc tnh theo bnh qun u ngi [19].
C chuyn mnh th hai bt u sau nm 1990. Cho n lc , nn kinh t Israel c nng
lc hn ch huy ng vn u t vo nhng ti nng khi nghip c nui dng bng
vn ha truyn thng v mi trng qun i. V vic tip tc bp nght khi t nhn
ko di thi k lm pht phi m, vn khng c gii quyt cho ti nm 1985, khi B
trng Ti chnh Shimon Peres trin khai mt k hoch bnh n do Ngoi trng M
George Shultz, nh kinh t hc thuc Qu tin t quc t (IMF), Stanley Fischer, v cu Ch
tch Hi ng c vn kinh t Herbert Stein ca nguyn Tng thng M Richard Nixon pht
trin. K hoch ny t ngt ct gim n cng, hn ch chi tiu chnh ph, bt u t hu
ha v ci cch vai tr ca chnh ph trong th trng vn. Nhng iu ny vn cha
to ra mt nn kinh t doanh nghip t nhn nng ng cho Israel.
nn kinh t c th tht s ct cnh i hi ba nhn t b sung: Mt ln sng ngi nhp
c mi, mt cuc chin mi v mt ngnh u t mo him mi.
CH THCH CA NHM TC GI:
[1] Cc Thng k trung ng Israel, Gross Domestic Product and Uses of Resources, in the
Years 1950 1995 trong Statistical Abstract of Israel 2008, s 59, bng 14.1,
http://www.cbs.gov.il/reader/shnaton/templ_shnaton_e.html?num_tab=st14_01x&CYear=
2008.
[2] Howard M.Sacher, sch A History of Israel: From the Rise of Zionism to Our Time, trang
30.
[3] Yishuv, trong Encyclopedia Judaica, cun 10, trang 489.
[4] Trch dn trong People of the Century: One Hundred Men and Women Who Shaped the
Last Hundred Years, Time/CBS News, trang 128.
[5] Leon Wieseltier, Brothers and Keepers: Black Jews and the Meaning of Zionism, New
Republic (11-02-1985).
[6] Trch dn trong Once Politicians Died Poor ca Meirav Arlosoroff, Haaretz (08-062008).
[7] Nng trang: Awakening from Utopia ca Daniel Gavron, trang 01.
[8] The Children of the Dream: Communal Child-Rearing and American Education ca
Bruno Bettlheim, trang 15-17.

[9] Poluttion in a Promised Land: An Environmental History of Israel ca Alon Tal, trang
219.
[10] National Report of Israel, Years 2003-2005 ca Alon Tal ti United Nations
Convention to Combat Desertification (UNCCD) (thng 6 nm 2006),
http://www.unccd.int/cop/reports/otheraffected/national/2006/israel-eng.pdf.
[11] From Far Benerath the Israeli Desert, Water Sustains a Fertile Enterprise ca Dina
Kraft, New York Times (02-01-2007)
[12] Thng tin cho on ny ly t trang Web ca Hc vin Weizmann, Yatir Forest
Research Group, http://www.weizmann.ac.il/ESER. People/Yakir/YATIR/Yatir.htm, v
Keren Kayemeth LeIsrael/Jewish. National Fund,
http://www.kkl.org.il/kkl/english/main_subject/globalwarming/israeli%20research%20
has%20worldwide%20implications.
[13] Generating a Socio-economic Leapfrod ca Hc vin Reut (14-02-2008), http://reutinstitute.org/data/uploads/PDFVer/20080218%20%20%20Hausman%27s%20main%20issues-%20English.pdf
[14] Israel 15 Vision ca Hc vin Reut, http://www.reutinstitute.org/event.aspx?EventId=6
[15] Thng tin ca on ny ly t The Political Economy of Israel: From Ideology to
Stagnation ca Yakir Plessner, trang 11-31.
[16] Ibid, trang 288.
[17] Inflation the Rise and Fall David Rosenberg trn trang Web ca B Ngoi giao Israel
(thng 1 nm 2001), http://www.mfa.gov.il.
[18] Best Places to Do Business in the Wired World ca
CNNMoney.com,http://money.cnn.com/galleries/2007/biz2/0708/gallery.roadwarriorssp
ecial.biz2/11.html.
[19] McDonalds ca Orna Yefet, Yediot Ahronot (29-10-2006).

Chng 7. Nhp c
Thch thc t ng ch Google
Ngi nhp c khng s bt tay li t u.
H c nh ngha l nhng con ngi thch mo him.
Quc gia ca ngi nhp c l quc gia
ca nhng tay chi khi nghip.
GIDI GRINSTEIN
Nm 1984, Shlomo (Neguse) Molla ri ngi lng nh ca mnh pha Bc Ethiopia cng 17
ngi bn, quyt tm i b n Israel. Lc cu mi 16 tui. Macha, ngi lng ho lnh m
Molla ln ln, gn nh khng c lin h vi th gii hin i khng nc my, khng in
v khng ng dy in thoi. Ngoi nn i tn khc ang ba vy khp t nc, ngi
Do Thi Ethiopia cn phi sng di mt ch bi Do Thi h khc do chu nh hng ca
Lin X c.
Chng ti lun m c c n Israel, Molla ni. Cu c nui dng trong mt gia
nh Do Thi theo ch ngha Phc quc Do Thi. Cu v nhng ngi bn d tnh i b v
pha Bc t Ethiopia n Sudan, Sudan n Ai Cp, bng qua Sa mc Sinai, v t Sinai n
vi khu th pha Nam ca Israel l Beersheba; sau h s tip tc i n Jerusalem [1].
Cha ca Molla bn mt con b tr cho ngi dn dng 2 USD, nh ch ng cho l
tr chng u trong cuc hnh trnh. Chng i b c ngy ln m trn i chn trn, vi
vi im dng chn, bng qua sa mc v tin vo rng rm pha Bc Ethiopa. l tr
i mt vi h, rn ri b bn cp trn lt tin bc v thc n. Nhng Yella cng nhm bn
vn tip tc i b hng trm dm trong mt tun n bin gii pha bc ca Ethiopia.
Khi vo n Sudan, l tr b lnh bin phng Sudan truy ui. Bn thn nht ca Molla b
bn v b git cht, s cn li b tri, tra tn v tng vo t. Sau 91 ngy, bn tr c a
vo tri t nn Gedaref Sudan, ti y Molla gp mt ngi n ng da trng ni nng kh
hiu nhng r rng l ngi hiu bit: Ta bit chu l ai, v ta bit chu mun i u, ng
ni vi a tr Ta y gip chu. y mi l ln th hai trong i Molla nhn thy
mt ngi da trng. Ngy hm sau ng ta quay li, tng l tr ln trn mt xe ti v li bng
qua sa mc trong sut nm gi lin cho ti khi n mt bi h cnh ho lnh.
Ti y, m tr b y ln mt my bay cng vi hng trm ngi Ethiopia khc. y l
mt phn trong n lc b mt ca chnh ph Israel; s mnh khng vn nm 1984, cn gi
l Chin dch Moses, mang hn tm ngn ngi ngi Do Thi Ethiopia n Israel [2].
tui trung bnh ca nhng ngi ny l 14. Mt ngy sau khi t chn xung Israel, tt
c u c quyn cng dn. Leon Wieseltier ca t New Republic khi vit rng Chin dch

Moses r rng l mt ngha kinh in ca ch ngha Phc quc Do Thi: Phi tn ti mt

nh nc m ngi Do Thi khng cn th thc khi n y [3].
Gi y, Molla l thnh vin trong Quc hi Israel, ng l mt trong hai ngi Ethiopia duy
nht c bu vo c quan ny. Chuyn bay ch ko di bn gi, nhng dng nh c mt
khong cch ca 400 nm gia Ethiopia v Israel vy, Molla cho chng ti bit.
n t mt nng thn lc hu, gn nh cng ng ngi Ethiopia nhp c vo Israel u
khng bit c hay vit, thm ch l Amharic, ting m ca h. Chng ti khng c xe
hi, khng c nn cng nghip. Chng ti khng c siu th, cng khng c ngn hng,
Molla k li thi gian Ethiopia.
By nm sau Chin dch Moses l Chin dch Solomon, trong 14.500 ngi Do Thi
Ethiopia c a n Israel bng my bay. N lc ny dng ti 34 my bay vn ti ca
Khng qun Israel v ca hng El Al, cng mt my bay ca Ethiopia. Ton b lot chin
dch khng vn ny din ra trong hn 36 gi.
Trong chuyn bay s chn, tay vn gia cc gh c nng ln. Nm, su hay thm ch
by ngi Ethiopia, bao gm tr em, ngi cht cng trong hng gh vn ch dnh cho ba
ngi mt cch vui v. Khng ai trong s h tng i my bay, v c l khng bit ngi nh
th l khng bnh thng [4], Thi bo New York vit.
Mt chuyn bay khc t Ethiopia lp k lc th gii: 1.122 hnh khch c mt trn mt
chic 747 El Al. Nhng ngi lp k hoch d nh ch ch 760 ngi, nhng v hnh khch
ai cng gy, nn hng trm ngi khc c chn thm vo. Hai a tr c sinh ra
trong chuyn bay. Hng trm hnh khch bc ln my bay vi i chn trn v hon ton
khng c hnh l. Vo cui thp k , Israel tip nhn khong 40 nghn ngi nhp c
Ethiopia.
Ln sng ngi Ethiopia nhp c tr thnh gnh nng kinh t khng l cho Israel. Gn
mt na s ngi trng thnh Ethiopia t 25 n 54 tui khng c vic lm, v a s
ngi Israel gc Ethiopia sng nh tr cp chnh ph. Molla d bo ngay c vi nhng
chng trnh tip nhn nhp c mnh m v c ti tr mnh ca Israel, cng ng
Ethiopia cng s khng hon ton ha nhp v t lp c trong t nht l mt thp nin
na.
Ly bi cnh ni h va ri khi cch y khng lu, iu ny s mt thi gian, Molla cho
bit. Tri nghim ca ngi nhp c Ethiopia tng phn r rt vi tri nghim ca nhng
ngi n t Lin X c, phn ln h n Israel gn nh cng lc vi Chin dch Solomon.
Cu chuyn thnh cng ca ln sng ny c th tm thy nhng ni nh trng trung hc
Shevach-Mofet.
Cc hc sinh ch c mt lc, vi s ho hc thng dnh cho cc ngi sao nhc rock.
Ri khonh khc cng n. Hai ngi M bc vo qua ca hu, bt tay cnh phng vin
v nhng nhm ngi xung quanh. y l chng dng chn duy nht ca h ti Israel, ngoi
Vn phng Th tng.

Nhng ngi sng lp Google si bc vo hi trng, v m ng reo ln. Nhng hc

sinh khng th tin vo mt mnh. Sergey Brin v Larry Page ang trong trng chng
ti, mt hc sinh t ho nh li. iu g khin cp i lng danh nht th gii cng ngh
n ngi trng Israel ny, m khng phi ni no khc?
Cu tr li c ngay khi Sergey Brin ct li. Tha cc qu ng v qu b, cc chng trai v c
gi, anh ni bng ting Nga, s la chn ngn ng ny to ra trng pho tay khng dt.
Ti ri Nga khi mi su tui, Brin tip tc Ti n M. Ging nh cc bn, cha m ti l
ngi Nga gc Do Thi in hnh. Cha ti l gio s ton. H u c quan im nht nh
vi vic hc. V ti ngh mnh c th lin h vi ni ny, v ti c k rng trng cc bn
gn y ginh c 7 trong tng s 10 gii thng ti mt cuc thi ton ton quc, Brin
tip tc.
Ln ny cc hc sinh v tay cho chnh thnh tch ca h. Nhng iu m ti phi ni, Brin
tip tc, ct ngang trng pho tay, cng chnh l iu cha ti s hi Th ba gii cn li th
sao? [5]
Hu ht hc sinh ti Shevach-Mofet, ging Brin, u l th h th hai ca ngi Nga gc Do
Thi. Shevavh-Mofet ta lc ti khu vc cng nghip pha Nam Tel Aviv, phn ngho hn
ca th trn, v nhiu nm lin ni danh l mt trong nhng ngi trng kh a nht thnh
ph.
Chng ti bit v lch s ngi trng t Natan Sharansky, ngi nhp c X Vit gc Do
Thi ni ting nht Israel. ng tri qua mi bn nm trong cc nh t v tri lao ng
trong khi tranh u cho quyn di c, v l mt refusenik ni ting nht cm t dng
ch nhng ngi X Vit gc Do Thi b t chi quyn c di c. ng tr thnh ph th
tng Israel ch vi nm sau khi c i khi Lin bang X Vit. ng a vi chng ti rng
trong ng Ngi Nga nhp c ca Israel m ng thnh lp khng lu khi n, cc chnh tr
gia tin rng h nn noi gng kinh nghim ca c nhn ng: i t trc khi bc vo con
ng chnh tr, khng cn cch no khc c.
Sharansky ni vi chng ti ti nh ring Jerusalem rng: Tn ngi trng l Shevach
(tm dch: Li khen ngi). y l ngi trng trung hc th hai m ti Tel Aviv, khi thnh
ph ny c xy mi vo nm 1946. N l mt trong s nhng trng m th h mi ca
ngi Israel bn a n hc. Nhng vo u nhng nm 1960, cc c quan chc nng bt
u th nghim chng trnh ha nhp, hi ging nc M, ng gii thch. Chnh quyn
ni chng ta khng th c nhng ngi trng sabra th tc, chng ta phi em nhng
ngi nhp c t Morocco, Yemen v ng u hy trn tt c li [6].
Trong khi tng ny c v tt, nhng vic thc hin tng th rt t. Vo u nhng
nm 1990, khi nhng ln sng ngi Nga gc Do Thi bt u b vo Israel sau s sp
ca Lin bang X Vit, ngi trng tr thnh mt trong nhng trng t nht thnh ph,
v ch yu c bit n do nn phm ti. Lc , Yakov Mozganov, mt ngi nhp c
mi, tng l gio s mn ton ti Lin bang X Vit, c tuyn vo trng lm bo v.
iu ny rt ph bin vo thi k : Nhng ngi Nga c bng tin s hay k s n vi s

lng qu ng n ni h khng th tm c vic lm trong cc lnh vc ca chuyn mn

ca mnh, c bit khi h vn ang hc ting Hebrew.
Mozganov quyt nh rng ng s m mt trng bui ti cho hc sinh mi la tui bao
gm c ngi ln nhng ngi mun hc thm v khoa hc hay ton, trong cc phng hc
ca trng Shevach. ng tuyn dng nhng ngi Nga nhp c c bng cp cao ang tht
nghip hoc lm vic thi v dy cng ng. H gi y l Mofet, mt t vit tt ting
Hebrew ca nhng t ton hc, vt l v vn ha, ng thi cng c ngha l s xut
sc. Lp hc ngoi gi ca Nga thnh cng ti mc v sau c hp nht chung vi ngi
trng tr thnh Shevach-Mofet. Vic nhn mnh v cc mn khoa hc t nhin v s
hon ho khng ch trn danh ngha, m cn phn nh nhng c tnh m nhng ngi
nhp c mi t Lin bang X Vit em theo n Israel.
Ngi dn nhp c cng gp phn to ra php mu kinh t Israel, khng km g cc yu t
khc. Lc mi lp quc nm 1948, dn s Israel l 806 nghn ngi. Ngy nay, con s ny l
7,1 triu ngi; dn s ca t nc tng gn chn ln trong 60 nm. Dn s tng gp
hai ch trong vng ba nm u tin, lm chnh quyn mi hon ton chong ngp. Nh mt
ngh s quc hi khi ni, phi chi h lm vic c k hoch th khng n nhn qu
nhiu ngi nh vy. Cng dn Israel sinh ti nc ngoi hin chim hn 1/3 dn s c
nc, gn gp ba ln t l tng t ca nc M. Chn trong s 10 ngi Do Thi Israel hoc
l dn nhp c, hoc l con chu th h th nht hay th hai ca dn nhp c.
David McWilliams, mt nh kinh t ngi Ailen tng sng v lm vic ti Israel t nm
1994, c phng php lun y mu sc ca ring mnh, khng qu hn lm minh ha
cc d liu nhp c: Trn th gii, bn c th nhn ra s a dng dn s ra sao thng qua
mi thc n trn ng ph v danh mc mn n trong thc n. Ti Israel, bn c th n
gn nh bt k c sn no, t Yemen n Nga, t mn n a Trung Hi tht s cho n
bnh sng b M. Nu n l vic m hng lp ngi Do Thi ngho kh chn lm khi t
chn n Israel, sau khi b ra khi Baghdad, Berlin v Bosnia [7].
Israel gi y l nh ca hn 70 quc tch v nn vn ha khc nhau. Song cc sinh vin m
Sergey Brin ang nhc n thuc ln sng nhp c ln nht trong lch s Israel. Trong giai
on 1990 n 2000, 800 nghn cng dn ca Lin X c nhp c vo Israel; trong
na triu ngi u tin n ch trong vng ba nm. Tng hp li, h ng gp 1/5 cho
tng dn s Israel vo cui nhng nm 1990. Nu so snh vi dn s M, s l mt trn lt
ca 62 triu ngi nhp c v t nn n quc gia ny trong vng mt thp k tip theo.
Khi cn Lin bang X vit, chng ti c nhn chung bu sa kin thc rng bi v bn
l Do Thi vn chng c ngha tch cc g vi chng ti c, ngoi vic chng ti l nn
nhn ca ch ngha bi Do Thi nn bn phi c bit vt tri lnh vc ca mnh, d
l c vua, m nhc, ton hc, y dc hay ma ba l l cch duy nht xy dng vi
lp bo v cho chnh bn, v lc no bn cng lun xut pht sau thin h.
Kt qu l d ngi Do Thi ch chim khong 2% dn s Lin X, h li chim khong
30% s bc s, 20% s k s, v.v Sharansky ni vi chng ti.

y cng l c tnh Sergey Brin hp th t cha m ngi Nga ca mnh, v l ngun gc

ca cnh tranh m Brin thy c cc hc sinh Israel tr tui. N cng mang ti mt
nim m h ca bn cht ngun nhn lc m Israel nhn c khi ca x l X Vit c
m vo nm 1990.
y tht s l mt thch thc khng nh khi phi ngh cch lm g vi dng ngi nhp c
tuy rt ti nng, nhng phi i mt vi ro cn v ngn ng v vn ha. Thm na, gii
tinh hoa c gio dc ca mt quc gia ln nh Lin bang X Vit s khng d g ha nhp
vo mt nc nh nh Israel. Trc t nhp c hng lot ny, Israel c t l bc s bnh
qun theo u ngi cao nht th gii. K c khi khng c s d tha nhn lc ny, cc bc
s X Vit cng phi tri qua qu trnh iu chnh kh khn vi mi trng y t mi, ngn
ng mi v mt nn vn ha hon ton mi. iu tng t cng xy ra vi mi ngnh ngh
khc.
Mc d chnh ph Israel phi vt ln tm vic lm v xy nh cho nhng ngi mi n,
song nhng ngi Nga c mt vo thi im khng th thun li hn. S bng n cng
ngh cao bt u tng tc vo gia nhng nm 1990, v khi doanh nghip cng ngh t
nhn ca Israel bt u thiu k s.
Ngy nay, bc chn vo mt doanh nghip khi nghip ca hay trong mt trung tm R&D
ln Israel, bn c th tnh c nghe nhn vin ni ting Nga. N lc vn n s xut sc
trn ngp khp Shevach-Mofet, v n cng ph bin gia ln sng ngi nhp c mi ni
trn, v lan ta khp ngnh cng ngh Israel.
Nhng khng ch ni m nh v gio dc nh hnh nn tnh cch ngi Do Thi nhp c
vo Israel, t bt k ni no h n. Nu xem gio dc l nhn t duy nht gii thch cho
thin hng khi nghip v cng ngh ca Israel, th nhiu nc khc ni hc sinh cnh
tranh quyt lit trong cc bi kim tra ton v khoa hc cn bn chng hn Singapore
cng s m mm cho cc doanh nghip mi thnh lp.
Nhng g m dn nhp c X Vit mang theo l triu chng ca nhng g m nh u t
mo him Israel, Erel Margalit, tin rng c th tm thy mt s nn kinh t nng ng. ng
ni v s bng n cng ngh Israel: Hy t hi chnh bn rng ti sao iu ang din
ra ni y? Chng ti ang ngi trong mt nh hng thi thng Jerusalem m ng s
hu, cnh mt khu phc hp ng xy lm tr s cho qu u t v mt s doanh nghip
mi thnh lp ca mnh. Ti sao iu ang din ra B ng v B Ty ca nc M?
Phn nhiu l do lin quan n mt x hi ca dn nhp c. Php, nu bn c mt gia
nh nn tng tt, v chng hn bn lm vic cho mt cng ty dc tn tui, c mt vn
phng ring v th k hay i loi th, liu bn c dm b i v mo him tt c to ra
mt th mi m? Bn khng dm. V bn ang qu thoi mi. Nhng nu bn l mt ngi
nhp c mt vng t mi v ang ngho tng, Margalit tip tc, hoc bn tng giu
nhng gia nh bn b mt sch gia sn ch khi y bn mi c ng lc. Bn khng cn
nhn thy mnh s b mt g, m ch thy mnh s thng c g. l tinh thn chng ti
ang c y, tri rng trn ton b dn s [8].

Gidi Grinstein tng l c vn cho cu Th tng Ehud Barak v l thnh vin ca nhm
m phn Israel ti hi ngh Tri David nm (2000) vi Bill Clinton v Yasir Arafat. ng
tch ra v thnh lp trung tm tng Reut Institute ca ring mnh, tp trung vo vic lm
th no Israel c th tr thnh mt trong s 15 nc giu nht th gii vo nm 2020.
ng nu lun im tng t: Mt hoc hai th h trc y, ai trong gia nh chng ti
gi ghm c rt nhanh v b i. Ngi nhp c khng ngi lm li t u. H l, theo
nh ngha, nhng ngi dm mo him. Mt quc gia ca ngi nhp c l mt quc gia
ca tay chi khi nghip.
Shai Agassi, ngi sng lp Better Place l con trai ca mt ngi nhp c Iraq. Cha ca
anh, ng Reuven Agassi b buc phi ri thnh ph Basra pha Nam Iraq cng vi gia
nh khi mi chn tui. Khi , chnh quyn Iraq sa thi ton b nhn vin Do Thi, tch thu
ti sn ca h v ty tin bt b ngi thuc cng ng Do Thi. Baghdad, chnh quyn
thm ch cn cng khai treo c t t. Cha ti (ng ni ca Shai) lm k ton cho ban qun l
cng Basra th b ui vic. Chng ti rt lo cho mng sng ca mnh, Reuven chia s vi
chng ti [9]. Khng cn ni no i, gia nh Agassi nhp vo dng l 150 nghn ngi t
nn Iraq n Israel vo nm 1950.
Ngoi s liu tuyt i ca ngi nhp c ti Israel, cn c mt nhn t khc khin vai tr
ca ln sng nhp c n Israel tr nn c o: Nhng chnh sch ca chnh ph Israel
c trin khai ng ha nhng ngi mi n.
C mt mi lin quan trc tip gia lch s ca nhng chnh sch nhp c ca cc nc
phng Ty vi cch tip cn c gii cng thn lp quc ca Israel p dng. Trong sut
th k 17, 18 v 19, s nhp c vo M c th t do; v c lc ngi nhp c cn c
thu n M gip nh c nhng khu vc km pht trin. Cho n nhng nm 1920,
khng h tn ti vic hn ch s lng ngi nhp c M, mc d b qun l bng nhng
quy nh sc khe v nhng bi kim tra vn ha.
Nhng khi cc l thuyt chng tc bt u nh hng n chnh sch nhp c ca M, vic
tip cn t do dn b sit cht. y ban T php ca Quc hi M tuyn mt nh t vn u
sinh, tin s Harry H. Laughlin, ngi qu quyt rng c mt s chng tc mang tnh thng
ng. Mt lnh o khc ca phong tro u sinh l tc gia Madison Grant th tranh lun
trong cun sch c pht hnh rng ri ca mnh rng ngi Do Thi, v mt s chng
tc khc l thng ng v s khc bit trong kch thc hp s.
o lut Nhp c nm 1924 thit lp cc gii hn mi v s lng ngi nhp c, cn c
vo ngun gc quc gia. C hiu lc t nm 1929, o lut p t hn ngch nhp c hng
nm c thit k c bit hn ch ngi nhp c gc ng v Nam u, chng hn
ngi Do Thi t , Hy Lp v Ba Lan. Nhn chung, khng qu 100 ngi thuc cc nc
nu trn c php nhp c vo M mi nm [10].
Khi Franklin Roosevelt ln lm Tng thng, ng khng lm g nhiu thay i chnh sch
ni trn. Nhn vo phn ng ca Roosevelt t nm 1938 n 1945, c th thy m hnh suy
gim s nhy cm i vi hon cnh ca ngi Do Thi chu u, nh s hc David Wyman
cho bit. Vo nm 1942, tuy bit nn dit chng ngi Do Thi ang din ra, Roosevelt

hon ton khng nhc n vn ny vi B Ngoi giao M. ng cng khng bao gi tht
s gii quyt n mt cch tch cc, d ng tha bit chnh sch ca B Ngoi giao khi
hoc l n trnh hoc l cn tr cng tc cu nn ngi Do Thi. [11]
Khi Th chin II bt u, nhng cnh ca ca M vn ng cht vi ngi Do Thi. Song vn
chnh m ngi Do Thi phi i mt khi tm ni t nn vo nhng nm 1930 v u
nhng nm 1940 l M khng phi nc duy nht hn ch ngi Do Thi, m ngay c nhiu
nc M Latin cng m ca rt gii hn, trong khi nhng nc chu u, vo thi im tt
nht cng ch chp nhn cho hng ngn ngi t nn c qu cnh tm thi nh mt
phn nhng k hoch m h nh c ni khc [12].
Thm ch sau khi Th chin II kt thc, v nn dit chng ngi Do Thi c bit n
nhiu hn, cc nc phng Ty vn khng sn lng cho n nhng ngi Do Thi sng
st. Chnh ph Canada bt ng cm ngh ca nhiu nc khi mt quan chc Canada
pht biu: Khng mt ai cng l qu nhiu! Hn ngch ca Anh dnh cho ngi nhp
c n Palestine cng b tht cht hn rt nhiu. Vi nhiu ngi Do Thi lc , h tht s
khng cn chn dung thn, theo ng ngha en [13].
Nhn thc su sc lch s ny, khi ch thuc a ca Anh Palestine ht hiu lc; vo
ngy 14 thng 5 nm 1948, Bn Tuyn ngn Lp quc ca Nh nc Israel c Hi
ng nhn dn Do Thi ban hnh. Trong nu r: Thm ha gn y p ln s phn
ngi Do Thi v thm st hng triu ngi Do Thi chu u l mt minh chng r
rng v s cp bch trong vic gii quyt tnh trng vong quc ca chng ta NH NC
ISRAEL s m ca cho ngi nhp c Do Thi [14].
Israel tr thnh quc gia duy nht trong lch s dt khot nu trong vn kin lp quc s
cn thit ca mt chnh sch nhp c t do. Nm 1950, chnh ph mi ca Israel cng c
bn tuyn ngn bng Lut Hi quc, n tn ngy nay vn m bo mi ngi Do Thi u
c quyn n vi t nc ny, m khng c hn ngch s lng.
Lut ny cng nh ngha mt ngi Do Thi l mt ngi sinh ra t m l ngi Do Thi,
hoc ci o sang o Do Thi. Quyn cng dn Israel cng c cp cho c v hoc
chng khng phi ngi Do Thi, cho tr em khng phi ngi Do Thi v chu ca ngi
Do Thi cng nh v hoc chng ca h.
M, mt c nhn phi ch nm nm trc khi np n xin nhp tch (ba nm nu c v
hoc chng l cng dn M). Lut Hoa K cng yu cu ngi nhp c mun tr thnh cng
dn phi chng t nng lc ting Anh v vt qua k thi v quyn cng dn. Quyn cng
dn Israel c hiu lc ngay trong ngy u tin ngi nhp c n, bt k h s dng ngn
ng g, v khng phi tri qua bi kim tra no c.
Nh David McWilliams miu t, hu ht ngi Israel u ni ting Hebrew cng vi mt
ngn ng khc, chnh l th ting duy nht h bit khi n Israel. Ti vi th trn Israel,
ng cho bit, c mt t bo hng ngy bng ting Ty Ban Nha Ladino, th ting Ty Ban
Nha c c s dng bi ngi Do Thi Sephardi tc ngi vn b Ferdinand v Isabella
trc xut khi vng Andalucia vo nm 1492. Cn ti Ph Dizengoff no nhit Tel Aviv,

cc qun c ph c ngn nga ting c. Nhng ngi nhp c ln tui gc c vn tn gu

bng ting Hoch Deutsch th ngn ng ca Goethe, Schiller v Bismarck cui con ph
l khu Tiu Odessa. Nhng bin hiu ting Nga, thc n Nga, bo ch pht hnh bng ting
Nga, thm ch knh truyn hnh ting Nga l bnh thng [15].
Ging nh Shai v Reuven Agassi, hng triu ngi Israel c ngun gc t th gii -rp
Hi gio. Vo thi im Israel c lp, khong 500 nghn ngi Do Thi ang sng ti cc
nc -rp Hi gio. Nhng khi ln sng ch ngha dn tc -rp qut qua nhng quc gia
ny sau Th chin II, cng vi ln sng tn st, khin ngi Do Thi phi b trn. Phn
ln l chy n Israel.
iu quan trng nht l vic Israel c th l nc duy nht tm cch tng s lng dn nhp
c, v khng ch cho ngi thuc dn tc thiu s hoc kinh t km, nh chin dch nhp c
ngi Ethiopia l mt v d. Cng vic cho n v khuyn khch dn nhp c chim mt v
tr trong Ni cc vi mt b chuyn trch vn ny. Khng ging S Di tr Hoa K, duy tr
mt trong nhng chc nng chnh l gi ngi nhp c ngoi; cn B Tip nhn v Nhp
c Israel ch tp trung vo vic mang ngi nhp c v nc.
Nu ngi Israel nghe thy trn i pht thanh rng lng ngi nhp c trong nm gim,
y c xem l tin xu, ging nh vic nm thiu lng ma cn thit. Trong sut ma
bu c, cc ng vin cho chc th tng t nhiu ng phi khc nhau u thng xuyn
cam kt s mang n mt triu ngi nhp c na trong nhim k ca h.
Ngoi cc my bay ch ngi Ethiopia, li cam kt ny tng c thc hin mt cch lin
tc v c lc rt quyt lit. Mt v d tiu biu l Chin dch Thm bay thn k, trong
chnh ph Israel b mt vn chuyn 49 nghn ngi Yemen gc Do Thi n Israel bng
my bay vn chuyn d tha ca Anh v M. y l nhng ngi Do Thi ngho kh khng
c phng tin no t i n Israel. Hng ngn ngi khc th khng th sng st trong
chuyn i ko di 3 tun n mt bi p my bay ca Anh Aden.
N lc mang ngi nhp c v t c bit n nht lin quan n Romania hu Th chin
II. Khong 350 nghn ngi Do Thi sng Romania vo cui nhng nm 1940, v mc d
vi ngi trn n Palestine, chnh quyn Cng sn Romania bt nhng ngi mun
ra i lm con tin. u tin Israel cung cp thit b khoan v ng ng cho ngnh du kh
Romania i ly 100 nghn th thc xut cnh. Nhng vo u nhng nm 1960, nh c
ti Nicolae Ceausescu ca Romania i tin mt bng ngoi t mnh mi cho ngi Do Thi
ri Romania. Gia nm 1968 v 1989, chnh ph Israel tr cho Ceausescu 112.498.800
USD i ly t do ca 40.577 ngi Do Thi, tng ng 2.772 USD cho mi ngi.
Trong bi cnh , chnh quyn Israel xem vic gip ngi nhp c ha nhp vo x hi
l mc tiu chnh ca B Tip nhn v Nhp c Israel. o to ngn ng l mt trong nhng
u tin khn cp v ton din ca chnh ph ny. Ngy nay, c quan ny vn t chc nhng
kha hc ting Hebrew min ph cho dn nhp c: Nm ting mi ngy, trong t nht su
thng. Chnh quyn thm ch cn cung cp mt khon tr cp cho ph sinh hot trong thi
gian hc ting, ngi nhp c c th tp trung vo vic hc ngn ng mi thay v b phn
tm ch hc cho xong.

 cng nhn nn gio dc nc ngoi, B Gio dc Israel duy tr Phng nh gi bng cp

nc ngoi. Chnh quyn cng tin hnh nhng kha hc gip ngi nhp c chun b
cho cc k thi chng ch ngh nghip. Cn Trung tm Tip nhn khoa hc th c nhim v
phi hp cc nh khoa hc mi n vi nhng ngi lao ng Israel, v B Tip nhn iu
hnh cc trung tm khi nghip, h tr vn lp cng ty khi nghip [16].
Cn c nhiu chng trnh tip nhn nhp c do chnh quyn h tr nhng do ngi dn
Israel t chc c lp. V d, Asher Elias tin rng c mt tng lai dnh cho ngi Ethiopia
trong ngnh cng ngh cao lng danh ca Israel. Cha m ca Elias n Israel vo nm 1960
t Ethiopia, gn 20 nm trc nhng t nhp c t ca ngi Ethiopia gc Do Thi vo
Israel. Ch gi ca Asher, Rina l ngi Israel gc Ethiopia u tin c sinh ra ti Israel.
Sau khi hon tt chuyn ngnh qun tr kinh doanh ti i hc Qun l Israel, Elias lm
cng vic tip th ti mt cng ty cng ngh cao v theo hc i hc Selah, khi
Jerusalem, hc k thut phn mm anh lun l mt ngi nghin my tnh. Nhng
Elias b sc khi thy ch c bn ngi Ethiopia lm vic trong lnh vc cng ngh cao ca
Israel.
Khng c c hi no cho ngi Ethiopia, anh ni. Con ng duy nht dn n lnh vc
cng ngh cao l thng qua chuyn ngnh khoa hc my tnh ti cc trng i hc cng
hoc cc trng k thut t thc. Sinh vin Ethiopia thng t kt qu km ti k thi
trung hc ph thng, khin h b loi khi cc trng i hc hng u, trong khi i hc t
li qu tn km.
Elias m li i khc. Nm 2003, anh cng vi mt k s phn mm ngi M thnh lp t
chc phi li nhun Tech Careers, mt tri khi ng nhm chun b cho sinh vin Ethiopia
tm kim vic lm trong ngnh cng ngh cao.
Ben-Gurion, trc v sau khi lp quc, xem nhp c l mt trong nhng u tin hng
u ca quc gia. ng tin rng ngi nhp c khng chn dung thn cn c tr gip
trong hnh trnh n vi nh nc Do Thi non tr. C l quan trng hn c, nhng ngi
Do Thi nhp c c khai khn t ai, chin u trong nhng cuc chin ca Israel v
thi sinh kh vo nn kinh t ca t nc va ra i. n nay, iu ny vn ng.
GHI CH CA NHM TC GI:
[1] Phng vn Shlomo Molla, thnh vin Knesset, ng Kadima (thng 3 nm 2009).
[2] N lc gii cu b mt ny c ti tr bi Cc Tnh bo trung ng M, lnh nh thu
a phng v c quan chc an ninh Sudan. Chin dch c gi b mt ch yu v l do
chnh tr nhm bo v Sudan khi bt k s phn kch no t pha cc nc -rp, vn s
ch trch hnh ng tr gip Israel. Cui cng, khi cu chuyn v chin dch gii cu bng
my bay v l, cc nc -rp gy p lc buc Sudan ngng cc chuyn bay, v h
nghe theo.

Vic ny khin mt nghn ngi Do Thi Ethiopia b kt li cho n khi Chin dch Joshua
do M thc hin mang h n Israel vi thng sau .
[3] Sch Brothers and Keepers: Black Jews and the Meaning of Zionism ca Leon
Wieseltier.
[4] Sch Ethiopian Jews and Israelis Exult as Airlift Is Completed ca Joel Brinkley, Thi
bo New York (26-05-1991).
[5] Sch The Google Story ca David A.Vise v Mark Malseed, trang 15.
[6] Phng vn Natan Sharansky, Ch tch kim thnh vin u t ca cc t chc Adelson
Institute for Strategic Studies, Shalem Center v l nh sng lp ca Yisrael BAliya (thng
05-2008).
[7] Phng vn David McWilliams, nh kinh t hc ngi Ailen v l tc gi cun The Popes
Children (thng 05-2009).
[8] Phng vn Erel Margalit, ngi sng lp qu u t Jerusalem Venture Partners (JVP)
(thng 05-2008).
[9] Phng vn Reuven Agassi (thng 12-2008).
[10] Trong khi iu lut mi tr nn cng nhc, B Ngoi giao M ch o cc quan
chc lnh s nc ngoi phi kht khe hn i vi nhng h s ca nhng ai b xp loi
public charge trong lut nhp c. Mt public charge l mt ngi khng kh nng
nui sng bn thn hay gia nh. Vo lc bt u ca cuc i Suy thoi, nhm p li li
khn cu ca dn chng trong vic sit cht lut nhp c, cc lnh s vin nc ngoi
c ch o phi m rng mc din dch khi nim public charge nhm loi b h s
ca nhng ngi cha tht s ng b xp loi public charge. Quy nh ny tr thnh
mt quy trnh hon ton cm tnh.
[11] Sch Paper Walls: America and the Refugee Crisis, 1938 1941 ca David Wyman.
[12] Vi hc gi hin nay tin rng vic thiu vng ni tr n cho ngi Do Thi ang tm
cch o tu khi c v cc vng lnh th sp sa b qun c chim ng tr thnh
mt nhn t quan trng trong k hoch tiu dit ngi Do Thi chu u ca Pht-xt c.
Bc tranh ton cu r rng cho thy chnh sch [Quc x] khi l ch buc ngi Do Thi
ri chu u, David Wyman cho bit. Vic chuyn sang hnh ng tiu dit ch xy ra sau
khi bin php trc xut tht bi, mt tht bi ch yu do cc nc khc khng chu m
ca cho ngi t nn. Theo sch Paper Walls: America and the Refugee Crisis. 1938-1941
ca David Wyman.
[13] Nm 1939, chnh quyn Anh gii hn mc 10 nghn ngi nhp c Do Thi c vo
Palestine mi nm, cng 25 nghn sut b sung d phng. ng l vo nm 1945, Tng
thng Harry Truman yu cu mt cuc iu tra hnh vi i x vi ngi t nn Do Thi

ca chnh ph M, vn c nhiu ngi lm vic trong nhng cng xng qun l bi qun
i M. Kt qu ca bn bo co ghi li s i x tn t gy sc vi nhng ngi t nn
mt ln b hnh h, ng thi ku gi cnh ca vo Palestine cn c m ra, Leonard
Dinnerstein vit trong America and the Suvivors of the Holocaust. Sau nhiu n lc thuyt
phc nc Anh cho php ngi Do Thi vo Palestine khng thnh cng, Truman yu cu
Quc hi M thng qua mt o lut cho php chuyn mt s lng ngi ny vo M.
Khi d tho ca Truman c thng qua vo nm 1948, nm khai sinh nc Israel; mt
nhm cc nh lm lut, dn u bi thng ngh s bang Nevada Pat McCarran thao tng
vic phc tho t ng trong bn d lut, khin n ha ra li k th ngi Do Thi gc
ng u. Cui cng, s gia Leonard Dinnerstein c tnh ch c 16% s th thc t nn gia
thng 7 nm 1948 v thng 6 nm 1952 l ca ngi Do Thi. V th nhng mnh khe v
th on ca McCarran thnh cng, Dinnerstein ghi ch. Nhng ngi Do Thi l ra
chn M lm ni ti to cuc sng n Israel.
[14] Ti liu ny c th tm thy ti:
http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/Dec_of_Indep.html.
[15] Phng vn David McWilliams, nh kinh t hc Ailen v tc gi cun The Popes
Children (thng 3 nm 2009).
[16] iu ny khng phi m ch rng cng thng sc tc khng tn ti trong quc gia rt
b phn ha ny. Mu thun su sc bng pht gia nhng ngi o tu khi nn dit
chng ngi Do Thi chu u vi ngi Do Thi t th gii -rp thuc thi im lp
quc ca Israel. Sammy Smooha, ngy nay l mt nh sinh hc ni danh ti i hc Haifa,
cng nh Agassi, tng l mt ngi nhp c Do Thi gc Iraq phi tri qua tui th trong
lu tm. Chng ti b yu cu khng c ni ting -rp, nhng ti no bit ting Hebrew.
Mi th u l lm. Cha ti t mt quan chc ng st Baghdad tr thnh mt k v
dng. Chng ti phi chu s mt mt nhn dng ti t. Gi nhn li, ti gi l s n p
vn ha. ng sau l tng cao p v mt dn tc thng nht, th h (ngi Do Thi gc
chu u) lun c x trch thng v p t, trch dn trong cun The Israelis: Ordinary
People in an Extraordinary Land ca Donna Rosenthal, trang 116.

Chng 8. Cng ng Do Thi hi ngoi

nh cp my bay
Nh nhng ngi Hy Lp ging bum cng Jason i tm B lng cu vng; nhng
Argonaut Mi, sinh ra nc ngoi, l nhng doanh nhn thng tho cng ngh, thng i
i v v gia Thung lng Sillicon v qu nh.
ANNALEE SAXENIAN
Hm nay John Chamber va ni va si bc qua sn khu ln nhm minh ha cho lun
im ca mnh, chng ta ang thc hin c nhy ln nht trong lnh vc sng to k t
khi b nh tuyn u tin ra mt 25 nm trc. ng ni vo chic micro khng dy ti hi
ngh ca Cisco nm 2004 [1]. D ang mc b vest doanh nhn, v CEO 54 tui ca hng
Cisco cng ty c nh gi th trng ln hn c General Electric trong thi k bng n
cng ngh trng nh th sp thc hin mt lot ng tc nhy ma.
Sau khi to khng kh kch tnh, Chambers tin n mt vt c che chn ging t qun o
ln, ri m ca lm l ba chic thng c v phc tp, mi chic c kch c v hnh dng
ging mt chic t lnh. chnh l CRS-1.
Hu ht mi ngi u khng bit mt b nh tuyn (rounter) l g, nn c th gp kh
khn hiu cn ho hng ca Chambers. B nh tuyn tng t nhng modem c chng
ta dng kt ni my tnh vi Internet. Nu Internet ging mt dng sng cun cun
thng tin m my tnh chng ta kt ni n, th b nh tuyn chnh l ni giao nhau ca
nhng nhnh sng, v cng l im nghn c chai ch yu vn quyt nh nng lc tng th
ca Internet.
Khng nhiu cng ty c th ch to nhng b nh tuyn cao cp nht, v Cisco tng t
nh Microsoft i vi h iu hnh, Intel vi b vi x l, v Google vi cng c tm kim
Internet l k thng tr th trng ny. Trc khi ra mt, CRS-1 mt thit b tn bn nm
cng 500 triu USD pht trin c sch k lc th gii Guinness cng nhn l b
nh tuyn nhanh nht th gii. Ti thch hng mc k lc ny v cc con s u khng l.
Ti va lp t mt mng khng dy ti nh v tng rt hi lng vi tc 54 megabit mi
giy, song 92 terabit th qu kinh ngc, David Hawksett, bin tp mng khoa hc v cng
ngh ti Guinness cho bit [2].
Ch tera trong terabit ngha l nghn t, nn mt terabit bng mt triu megabit. Theo
Cisco, CRS-1 c kh nng ti xung bn in ca ton b sch trong Th vin Quc hi M
trong 4,6 giy. Nu dng mt modem dial-up th vic ny phi mt 82 nm.
Khi xng vin chnh ca CRS-1 l mt ngi Israel tn Michael Laor. Sau khi ly bng k
s ti i hc Ben-Gurion Beersheba, Israel; Laor lm cho Cisco California (M) trong
11 nm, ni ng tr thnh Gim c kin trc phn cng v k thut. Nm 1997, ng quyt
nh tr v Israel, cn Cisco thay v mt mt trong nhng k s hng u ca mnh,

ng Laor m mt trung tm R&D ca Cisco ti Israel, cng l trung tm u tin ngoi

nc M.
Trong khong thi gian ny, Laor bt u l lun v vic cn c mt b nh tuyn khng l
nh CRS-1. Lc Internet cn rt mi m, nn tng v th trng dnh cho b nh
tuyn ln nh th t ra lc lng. Ngi ta ngh chng ti b hm khi pht trin sn phm
ny bn nm v trc, Tony Bates ca Cisco pht biu. H ni chng ti no ming, i con
mt v hi ai m cn n cng sut ln n vy? [3]
Laor lp lun ch khi Cisco ch to c thit b ny th thi ca Internet mi n. Vo thi
im , rt kh hnh dung Internet vn ch mi chp chng vi th in t v vi
trang Web s khai s bng n theo cp s nhn cng vi nhu cu tha mn trong vic
truyn ti lung d liu khng l to ra bi hnh nh, video v tr chi in t.
Mc d CRS-1 l thit b ln nht tng c ca Cisco v l d n ln tm tp on, nhng
nhm ca Laor Israel mi ng vai tr then cht trong vic thit k c cc con chip ln
kin trc phn cng cn thit mang cng ngh ny ln tm cao mi. Rt cuc, khi
Chambers h l CRS-1 ti hi ngh nm 2004, ng ng vi nhit huyt ca mnh. Vi
cu hnh hon chnh, mi b router c bn vi gi 2 triu USD, th m n cui nm
2004 bn c su chic. Ri n thng 4 nm 2008, Cisco thng bo doanh s CRS-1
tng gp i trong cha y chn thng [4].
Nm 2008, trung tm do Laor m ti Israel mt thp k trc c 700 nhn vin. Quy m
ca n m rng nhanh chng cng vi vic Cisco thu tm chn doanh nghip khi
nghip ca Israel, nhiu hn s cng ty m Cisco mua v bt k ni no khc trn th gii.
Ngoi ra, Cisco cn chi 150 triu USD u t trc tip vo cc doanh nghip khi nghip
khc ca Israel, cng nh gp 45 triu USD vo qu u t mo him nhm vo Israel. Tng
cng, Cisco chi khong 1,2 t USD mua v u t vo cc cng ty Israel [5].
Yoav Samet, tt nghip t n v tnh bo 8200 tinh nhu ca qun i Israel gi ang ph
trch b phn thu tm doanh nghip ca Cisco ti Israel, cc nc thuc khi Lin X c v
Trung u cho bit Cisco Israel thuc nhng trung tm nc ngoi ln nht ca cng ty ny,
cng vi trung tm Cisco n v Trung Quc. Nhng, ng nhn mnh, Trung Quc
v n cng vic c hon thnh thun ty trn phng din k thut, nhng khi cn
n s sng to thun ty v hot ng thu tm doanh nghip, Israel vn v tr dn u
[6].
t ai ng Cisco li u t su rng nh vy cho Israel, v nu Michael Laor khng quyt nh
n lc tr v qu hng, hn i ng nhn vin Cisco Israel khng tr thnh trung
tm trong hot ng ca tp on. Cng nh Dov Frohman ca Intel v nhiu ngi khc,
Laor quyt nh thu nhn kin thc v kinh nghim ti M hay bt k ni no khc cui
cng s quay v phc v cho li ch ca tp on a quc gia ni mnh lm vic v cho nn
kinh t Israel.
Trong lc nhiu nc trong c c Israel lin tc than vn v vic b nc ngoi thu
ht cc tinh hoa doanh nhn v hc gi, th nhng ngi nh Michael Laor cho thy chy

mu cht xm khng hn l ng mt chiu. ng hn, gii nghin cu mn di c quc t

ngy cng nhn ra mt hin tng h gi l lu chuyn cht xm, theo ngi ti s ra
i v nh c nc ngoi ri li quay v c hng, ch khng hon ton b ri mt
trong hai ni ny.
Nh Richard Devane vit trong mt nghin cu c Ngn hng Th gii cng b, Trung
Quc, n v Israel c hng ngun u t hoc bng n cng ngh trong hn mt
thp k qua, v nhng t bng n ny c lin kt vi nhau bi s lnh o t cng ng
nhng ngi lm vic hi ngoi ca c ba nc ny [7].
AnnaLee Saxenian l nh a l kinh t ca Trng U.C Berkeley v l tc gi cun The New
Argonauts (tm dch: Nhng ngi anh hng Argonaut ca thi i mi) vit: Nh nhng
ngi Hy Lp ging bum cng Jason trong chuyn i tm kim b lng cu vng, nhng
ngi Argonaut mi, sinh ra nc ngoi, l nhng doanh nhn nhun nhuyn cng ngh,
thng i i v v gia Thung lng Sillicon v qu nh, b vit.
B ch ra rng cc khu vc cng ngh ang tng trng ca Trung Quc, n , i Loan v
Israel c bit l hai nc sau vn ln thnh nhng trung tm ton cu quan trng
ca sng to, thnh qu ca h qua mt nhng nc giu c v rng ln hn nh c v
Php. B qu quyt gii tin phong cho nhng bin chuyn su sc ny l nhng ngi
m chm trong nn vn ha ca Thung lng Sillicon hc hi. iu ny bt u vo cui
nhng nm 1980 vi ngi Israel v i Loan, v phi n cui nhng nm 1990 hay thm
ch u nhng nm 2000 mi n lt ngi n v Trung Quc [8].
Michael Laor ti Cisco v Dov Forhman ti Intel l nhng Argonaut kinh in. Ngay c khi
ang thu nhn kin thc v a v trong cc tp on a quc gia ln, h vn nui d nh
quay v Israel. Khi quay v, h khng nhng tr thnh cht xc tc cho s pht trin cng
ngh ca Israel, m cn xy dng nhng hot ng dng ngi Israel, vn to ra cc bc
t ph quan trng cho tp on ni h lm vic.
Lp ngi Argonaut mi, hay s lu chuyn cht xm hnh mu ngi Israel i ra nc
ngoi ri quay v nc l mt phn quan trng ca h sinh thi sng to kt ni Israel vi
cng ng Do Thi hi ngoi (Diaspora). Ngoi ra cn tn ti mt mng li Diaspora khc
ca nhng ngi Do Thi khng thuc quc tch Israel.
Phn ln thnh cng ca Israel c c l nh vo mng li Kiu bo hi ngoi (Diaspora)
su rng m cc nc khc, t Ailen, n n Trung Quc, cng xy dng c. Tuy
nhin mi quan h cht ch vi Diaspora ca nhng ngi khng mang quc tch Israel li
khng t dng m c, cng khng ng vai tr cht xc tc cho s pht trin ca ngnh
cng ngh Israel. Trn thc t, cng ng ngi Hoa lu vong l ngun u t ng gp
70% FDI vo Trung Quc; cn cng ng lu vong ca n lm c nhiu gip
xy dng c s h tng cng ngh cao qu hng ngay t lc h thng php l v kinh t
n vn cn cha pht trin.
Israel c kinh nghim khc. Trong qu kh, a s cc nh u t M gc Do Thi thng
khng quan tm n nn kinh t Israel. Phi rt lu sau, khi Israel thnh cng hn, th

nhiu ngi Do Thi hi ngoi mi bt u nhn Israel nh mt im n kinh doanh,

thay v mt ni ch lm t thin hay biu l lng t tm.
Vy nn Israel cn phi sng to trong vic s dng cng ng Do Thi hi ngoi thc
y kinh t. Truyn thng ca Israel trong vic nh cy cng ng Do Thi hi ngoi vn
nh nhng tm huyt xy dng t nc bt ngun t chnh nhng nh ch ca n,
chng hn nh khng qun Israel.
Gic m v mt ngnh sn xut my bay Israel xut hin trn mt chuyn bay rung lc qua
Bc Cc vo nm 1951, trong chic phi c v sau tr thnh chic my bay u tin ca Hng
hng khng Quc gia Israel. Cuc hi thoi gia hai ngi c tnh cch hon ton khc bit:
Shimon Peres, v Tng thng thng thi tng lai ca Israel, ngi vo nm 1951 ph
trch vic mua v kh cho nh nc Do Thi mi thnh lp; v Al Schwimmer, mt k s
hng khng nng ny n t Los Angeles, l bn ca Howard Hughes v Kirk Kerkorian.
Tn ca Schwimmer l Adolph, nhng do bi cnh Th chin II, anh i thnh Al [9].
Peres v Schwimmer ang trn mt trong nhiu chuyn bay n vng Bc cc bng
nhng chic phi c c c mua cho lc lng khng qun non tr ca Israel. Bay qua Bc
cc l iu nguy him, nhng h nh mo him v nh th, chng bay s ngn hn ngi
ta khng cn nhc nhiu khi phi iu khin nhng chic my bay c ri ra.
Al Schwimmer tng lm ngh k chuyn trc khi b hp dn bi ngnh cng nghip hng
khng vo nhng ngy u tin, khi my bay cn rt mi l. ng ang lm vic cho TWA th
M tham gia Th chin II, v ton b ngnh hng khng chuyn sang phc v chin tranh.
Tuy khng chnh thc gia nhp Khng lc Hoa k, Schwimmer cng cc ng nghip phi
cng c cp qun hm, ng phc khng qun lm cng vic vn chuyn lnh, trang
thit b v c lc l cc ngi sao in nh i khp th gii.
Trong sut cuc chin, nhn thn Do Thi ca Schwimmer khng c nhiu ngha v gn
nh khng gy nh hng ln nhn sinh quan ca ng. Nhng vic chng kin mt tri tp
trung c gii phng, xem cc phim t liu quay hng ng xc ngi v tr chuyn cng
nhng ngi Do Thi chu u tm cch t nn n Palestine lm ng thay i. Gn nh
sau mt m, Schwimmer tr thnh ngi theo ch ngha phc quc Do Thi tn ty.
Khi nghe tin ngi Anh Palestine tr v cc con tu ch y ngi t nn Do Thi chu u,
Schwimmer ny ra tng ng tin l tt hn: Bay qua u cc tu tun tiu ca hi qun
Anh v ch lu ngi Do Thi h cnh xung cc a im b mt. ng ln ra ip vin
mt ca Ben-Gurion New York v thuyt phc anh ta thc hin tng ny. Trong nhiu
thng lin, i din ca Haganah, qun i Do Thi ngm Palestine vn t ra chn ch.
Nhng khi bit r qun Anh s rt khi Palestine v mt cuc chin tng lc gia th gii
-rp v Israel s xy ra, Haganah lin lc vi Schwimmer.
Lc ny, h cn c vn cp bch hn c vic ch lu ngi t nn: Xy dng lc lng
khng qun. Haganah khng c ly mt my bay v s hon ton tht bi trc khng qun
Ai Cp. Liu Schwimmer c th mua, sa cha my bay chin u v chuyn lu n Israel?

Schwimmer cho c v ca Ben-Gurion bit ng s bt u ngay lp tc, d bit nh th s

vi phm iu lut Trung lp 1935, vn cm cng dn M xut khu v kh m khng c
php ca chnh quyn. y khng cn l chutzpah m l ti hnh s.
Trong vi ngy, Schwimmer tm c mt s phi cng v th my Do Thi tay ngh cao t
M v Anh ch to th m ng ni vi h l chic my bay dn dng Do Thi u tin.
ng b m nh phi gi b mt n ni khng tit l cho h bit v tng ch to chin
u c. Khi c ngi ngoi hi, ng ni di rng ang ch to mt my bay cho hng hng
khng Panama ch gia sc n chu u.
Tuy b FBI tch thu ba chic my bay ln nht m Schwimmer mua c ba chic
Constellations ng v cng s vn chuyn lu thnh cng ra khi nc M nhng chic
khc, mt s bay ngang qua u cc c v FBI ang ra lnh cho cc my bay khng c
php ct cnh. Vo pht cht, Haganah ginh c mt tha thun c lp mua phi c
Messerschmitts (c) t Tip Khc, vn cng c Schwimmer chuyn n Israel.
Khi Cuc chin c lp 1948 xy ra, cc my bay ca Schwimmer nh bi cc my bay
Ai Cp ang di bom xung Tel Aviv. Trong nhiu trn chin, nhng phi cng hu nh cha
c o to ca Israel ng vai tr ch o trong vic m bo ch quyn quc gia i vi
sa mc Negev mt vng t rng ln hnh tam gic tri di vi dm t pha Nam
Jerusalem v Tel Aviv, gia bn o Sinai (Ai Cp) v Jordan.
Sau khi Israel chin thng trong Cuc chin c lp, Schwimmer quay v M bt chp ang
b truy n. FBI bit v m mu bun lu ca Schwimmer, cn B T php M lp co
trng hnh s chng li ng. Phin ta x Schwimmer cng cc phi cng tham gia do ng
tuyn m vo phi v ny gy tranh ci trong cng lun. Cc b co khng nhn ti, v cho
rng bn thn b lut khng cng bng. Cui cng, Schwimmer ch phi np tin pht,
iu c nhiu ngi xem l ng ngha vi vic c min ti.
Sau khi trng n, Schwimmer khng mt nhiu thi gian quay li cuc chi bun lu.
n nm 1950, Schwimmer st cnh cng Shimon Peres, khi l mt hc tr tr tui
ca Ben-Gurion, vn ang phc v cho B Quc phng Israel va mi thnh lp. Peres tm
cch mua 30 my bay Mustang tha cho khng qun Israel, song thay v th M li quyt
nh ph hy chng.
Th l nhm Schwimmer mua li nhng my bay b ct i t ch mt bi ph thi Texas
ri dng li, b sung linh kin v sa cha chng hot ng c. Sau c nhm li
tho chng thnh tng mnh, xp vo cc thng c nh du Dng c ti tiu v gi
v Israel.
Nhng do cn chuyn gp nhng my bay ny v Israel, mt vi chic vn c gi nguyn
trng; Schwimmer v Peres bay cng chng n Tel Aviv. Trn chuyn bay ny, h
cng bn tho v tng lai ca ngnh hng khng Israel vo nm 1951.

Peres lin b thu ht bi tng ca Schwimmer v vic to dng mt ngnh cng nghip
my bay ca Israel, s phc v mt mc ch xa hn c chin lc qun s ngn hn. y l
mt phn ca tham vng to dng cc ngnh cng nghip Israel ca Peres.
Schwimmer khng nh trong mt th gii ang d tha my bay t Th chin II, th chng
c l do g Israel khng mua my bay vi gi r, ri sa cha, nng cp v bn li cho
qun i v hng hng khng ca cc nc khc, trong khi vn xy dng ngnh sn xut
my bay thng mi ca ring Israel. Khng lu sau khi quay v M, Peres dn Schwimmer
n gp Ben-Gurion, ngi ang c chuyn cng du u tin n M trn cng v Th
tng Israel.
Anh ang hc ting Hebrew ? l cu hi u tin ca Ben-Gurion khi Schwimmer gi tay
cho ng; c hai tng gp nhau nhiu ln trong Cuc chin c lp. Schwimmer ci ln v
chuyn ch : C nhiu c gi p California, ng c ngh vy khng ngi Th tng?
Ben-Gurion mun bit Schwimmer ang lp k hoch g. Schwimmer k v cng cuc ci
cch m mnh ang thc hin.
Ci g? Vi ch ngn ny my mc m anh nh ci tin my bay sao? Ben-Gurion hi,
Schwimmer gt u.
Chng ta cn nhng iu nh th ny Israel. V cn cn hn th. Chng ta cn mt ngnh
hng khng thc th. Chng ta cn phi t ch, Ben-Gurion ni. y chnh xc l iu
Schwimmer tho lun cng Peres khi bay qua vng bng tuyt. Vy ng ngh sao?
iu Schwimmer khng bit l trc Ben-Gurion gi Technion xy dng ban k
thut hng khng. Khi giao nhim v, ng ni: Mt tiu chun sng cao cp, mt nn vn
ha phong ph; s t ch v tinh thn, chnh tr v kinh t, v.v s khng th t c nu
thiu ngnh hng khng.
Chc chn ri, ti ngh ng ni ng, Schwimmer p li, ri ngay vo ci by ging sn
ca v Th tng.
Ti vui v anh ni th. Chng ti mong anh quay v Israel xy dng ngnh hng khng
cho chng ti, Ben-Gurion ni. Schwimmer lin lng ngi nhn Peres.
C lm i, Al, Peres ni. Schwimmer phn i. ng lp tc ngh n nhng bt ng s
vp phi vi gii ch huy khng qun Israel cng nhng c s qun s nh nhng quyn
lc ca Israel; cha k ng cn khng bit ni ting Hebrew. Schwimmer cng khng thuc
ng phi no, ng ght chnh tr v thi quan liu. S kt hp ca Israel gia ch kinh t
tp trung x hi ch ngha v nn chnh tr ch ngha thn hu c th lm bt k ai nght
th, hung h mt ngi ang c hoi bo xy dng mt ngnh hng khng.
ng ni vi Ben-Gurion rng ng ch bt tay thc hin vi iu kin cng ty ny khng b
thi tin c con ng chu cha lm hi, khng c c chuyn dng nh hng chnh tr

c vic lm. y s l mt cng ty t nhn, c t chc theo cc nguyn tc thng mi,

Schwimmer ni vi Ben-Gurion.
Anh l ngi thch hp cho Israel. Hy n y, Ben-Gurion p li.
Schwimmer n Israel. Trong vng nm nm, Bedek, cng ty bo dng my bay do ng
cng hai ngi Israel thnh lp tr thnh doanh nghip t nhn tuyn dng nhiu lao
ng nht trong c nc.
n nm 1960, Bedek sn xut bin th ca mu chin u c Fouga ca Php. Ti bui ra
mt v bay th chnh thc ca chic my bay c t tn Tzukit (ngha l nut chng
trong ting Hebrew), Ben-Gurion ni vi Schwimmer: Ni ny khng cn l Bedek na.
Anh i xa hn cng vic sa cha thun ty. Cc anh ch to mt chic phi c. Nn i
tn cng ty thnh Israel Aircraft Industries (Cng nghip Hng khng Israel).
Peres v Ben-Gurion chiu m thnh cng mt ngi M gc Do Thi, gip to ra mt
trong nhng c hch di hn ln nht cho nn kinh t Israel m khng cn ku gi vn u
t, d ch mt ng USD.
CH THCH CA NHM TC GI:
[1] Bi vit The Cisco Kid Rides Again ca Fred Vogelstein, tp ch Fortune (26-07-2004);
http://money.cnn.com/magazines/fortune/fortune_archive/2004/07/26/377145/index.h
tm; cng cuc phng vn Michael Laor, nh sng lp Cisco Systems Development Center
Israel (Thng 2 nm 2009).
[2] Bi vit Cisco Router Makes Guinness World Records (01-07-2004), trang tin CNET
News, http://news.cnet.com/Cisco-router-makes-Guinness-World-Records/2100-1033_35254291.html?tag=nefd.top; truy xut vo Thng 01-2009.
[3] The Cisco Kid Rides Again ca Vogelstein.
[4] Bi vit Cisco Sees Momentum in Sales of Key Router ca Marguerite Reardon, trang
TechRepublic, (06-12-2004), http://articles.techrepublic.com.com/5100-22_115479086.html; v thng co bo ch ca Cisco Growth of Video Service Delivery Drives
Sales of Cisco CRS-1, the Worlds Most Powerful Routing Platform, to Double in Nine
Months (01-04-2008), http://newsroom.cisco.com/dlls/2008/prod_040108c.html.
[5] Phng vn Yoav Samet, Gim c pht trin thng mi ca Cisco Israel, Trung u,
ng u, v Nga/CIS, (thng 1 nm 2009).
[6] Phng vn Yoav Samet.
[7] The Dynamics of Diaspora Networks: Lessons of Experience ca Richard Devane trong
bo co Diaspora Networks and the International Migration Skills ca Ngn hng Th gii,
bin tp bi Yevgeny Kuznetsov, trang 59-67. Trch dn bt u t trang 60.

[8] The New Argonauts: An Interview with AnnaLee Saxenian ca Jenny Johnston (thng
07-2006), GBN Global Business Network,
http://thenewargonauts.com/GBNinterview.pdf?aid=37652.
[9] Thng tin trong on ny ly t Anthony David, sch The Sky Is The Limit: Al
Schwimmer, the Founder of the Israeli Aircraft Industry bng ting Hebrew; v cuc phng
vn Shimon Peres. V chuyn bay qua Bc cc ca Peres v Schwimmer v cuc gp g ca
Schwimmer vi Ben-Gurion ti M, xem thm Shimon Peres, Davids Sling (1970).
Ti thm ebook: http://www.taisachhay.com

Chng 9. Php th ca Buffett

i vi khch hng ca chng ti trn khp th gii th khng c cuc chin no c.
EITAN WERTHEIMER
Chng ta khng n y cum nhn vin ca Microsoft, Yoelle Maarek ca Google ni.
Nhng, b tip tc, ming ci b him, nu h ngh h s hnh phc hn vi chng ta,
th chng ta s cho n h [1].Ch mi 10 tun trc, tn la Hezbollah di xung
Haifa, ni t trung tm nghin cu v pht trin (R & D) ca Google do b lnh o. Vi
thng sau, Google m trung tm nghin cu th hai cch mt gi li xe v hng Nam,
Tel Aviv.
Yoelle Maarek ln ln Php, ni b hc k thut v ly bng tin s ngnh khoa hc my
tnh ti i hc Columbia v Hc vin Technion Haifa. Trc khi c chn lm Gim c
trung tm R&D u tin ca Google ti Israel, b lm vic ti IBM Research trong 17 nm,
ph trch lnh vc tm kim trc khi Google tn ti v khi Internet vn cn trong giai
on thai nghn.
Vi Maarek, gc r ca vic tm kim nm su trong lch s. Gii hc gi th k XVI tham
vn cc i chiu Kinh Thnh xem Moses c nhc n u v trong ng cnh no.
i chiu v c bn l mt bng mc lc, da trn y d liu c c cu, l cch mi
cng c tm kim ang s dng. Nm th k trc, ngi ta lm vic ny bng tay L
ngi Israel v ngi Do Thi, chng ta l nhng ngi con ca Quyn Sch. Chng ta thch
tra cu cc vn bn. Chng ta thch tm kim, Maarek ni.
Nm 2008, Google Israel thu c 100 triu USD doanh thu t qung co, gp i nm
trc v chim 10% ton b th trng qung co Israel mc th phn ln hn mc
Google c ti hu ht cc nc khc.
Trong khi Google tr thnh mt ch ang tng trng v sn phm v cng ngh t
tm kim n Gmail, Youtube, phn mm di ng, v.v tri tim ca c tp on vn nm
trang ch v cng thng dng ca n. V nu trang ch c truy cp nhiu nht trn th
gii l ngi n ca Google, th tm kim ca n chnh l v thnh ca nhng iu thing
ling nht.
Khi , vic Google Israel tin hnh d n nhm thng vo tri tim ca cng ty vo tn
khung tm kim c cht g qu tham vng. Nhm Israel th nghim mt tng nh
vn khng c dng n trong hai nm l Google Suggest v bin n thnh th hng
triu ngi nhn thy v s dng mi ngy.
Vi nhng ai khng n chi tit ny: Google Suggest l danh sch nhng gi c x
xung khi bn nhp liu vo tm kim. Nhng ni dung xut s c cp nht trong khi
bn nhp tng k t trong chui yu cu tm kim, cng tc g phm ca bn.

Google ni ting v mang n kt qu gn nh ngay lp tc. Nhng Google Suggest cn phi

t c iu ny vi tng k t. Thng tin phi n my ch ca Google v gi li mt
danh sch cc gi lin quan, tt c din ra chp nhong trong mt phn ca giy trc khi
k t tip theo c g vo.
Hai thng sau khi bt u d n, c nhm c ngh ln u tin. Kai-Fu Lee, tng l Gim
c Google Trung Quc, cho bit anh sn sng i mt vi ri ro ca vic cc truy vn b
chm li. Rt kh g ch Trung Quc, nn vic c Suggest t ng in phn cn li
ca cc k t tng hnh t ra c bit gi tr Trung Quc. Suggest thnh cng, v sm
m rng n cc trang Google Hng Kng, i Loan, Nga, Ty u, v nhanh chng c mt
trn Google ton th gii.
Microsoft khng b b xa trong vic u t vn vo Israel. Trong khi thit hi t v b 2000
qu tn la tn cng trong cuc chin Lebanon nm 2006 vn ang trong giai on khc
phc, mt Bill Gates bng bnh vn gh thm Israel. ng n cng thng ip r rng:
Chng ti khng s Google, ng ni vi mt hng thng tn Israel. Trong khi ng khng
th cng li vic tranh ci rng cc cng c tm kim trn Internet ang trong tnh
trng ti t so vi v tr n c th t c, ng cng tha nhn Google v Microsoft
ang cnh tranh nhau quyt lit. V chin trng mi chnh l Israel. Trc Gates tng
ni rng nhng sng to ang din ra ti Israel l rt quan trng cho tng lai ca lng
kinh doanh cng ngh [2].
Ngi giu nht th gii va ri khi Israel th ngi giu th nh, Warren Buffett xut
hin. Nh u t c knh trng nht nc M n gh thm cng ty u tin ng mua
ngoi lnh th nc M. Buffett dnh 52 gi tham quan Iscar, cng ty ch to my cng
c c ng mua vi gi 4,5 t USD v Israel, t nc ng nghe nhc n rt nhiu. Bn
hnh dung ra cnh nhng con ngi i chn trn cch y hai nghn nm, ri nhn vo nh
my Iscar trn nh mt ngn ni, cung cp sn phm cho 61 quc gia d l Hn Quc
hay M, chu u hay bt k t nc no. iu tht phi thng. Ti khng ngh bn c
th tht s tm c s kt hp gn gi n th gia qu kh v tng lai, bt k ni no
khc trn th gii [3].
Nhng s l bt thng nu xem lng trn trng lch s l th thuyt phc Warren
Buffett chn Israel lm ni thay i chnh sch ko di nhiu thp k ca ng l khng thc
hin cc v thu tm doanh nghip bn ngoi lnh th M. cng khng phi th khin
ngi khi xng Thuyt e ngi ri ro (risk aversion) ny nhn nhn khc i v nhng
im yu ca Israel.
Bn khng cn phi l Warren Buffett mi bit lo ngi ri ro. Cng ty no cng nh gi cn
thn cc ri ro khi kinh doanh xa tng hnh dinh, hung h li chnh ni c xem l
vng chin s. Theo Buffett, cu hi l: Bn ngh nh th no v ri ro.
Chng ti ngi trong vn phng ca Jon Medved ti tr s chnh ca Vringo Beit
Shemesh, khu dn c gia Jerusalem v Tel Aviv tho lun v ri ro u t vo Israel
[4]. Nhng trc khi ng tr li cu hi ca chng ti, Medved t ra cu hi ca ring ng.

ng rt ra mt trong nhng trang t mt bi thuyt trnh PowerPoint, bi thuyt trnh

Israel Inside m ng thng trnh by trong vai tr i s kinh t khng chnh thc.

Nhn biu ny i, ng ni (biu 9.1)

Cc bn nhn thy g y? Medved hi d. Trc honh x ch t nm 2002 n nm 2004;
trc tung y khng c tn. Ri c mt ng k i ln theo hng tng i cho v tuyn
tnh thng vo gc phi trn cng ca biu . Nhng v trc tung y khng c tn, biu
ny cha hon thin. Chng ti nhn ra Medved va nu ra mt cu hi mo.
, c th g tng trng trong khung thi gian t nm 2002 n nm 2004, chng ti
nh bo tr li. Nhng trc tung y li khng cho chng ti bit l th g.
Chnh xc, ng nhanh chng p li. c th l nhiu th. u tin l bo lc. Bi kch
thay, tng l mt trong nhng giai on bo lc nht trong lch s ca chng ta, trong
sut cuc ni dy intifada th hai (phn khng bng nm ca ngi Palestine) v dn
n cuc chin Lebanon ln hai. Biu minh ha s lng tn la bn vo Israel trong
nhng nm .
Nhng, Medved ni vi chng ti, biu ny cn minh ha cho sc tng trng ca nn
kinh t Israel, vn ln cao trong na u ca thp k. Ri ng ly tip mt trang gn ging
vi trang u (biu 9.2).

Trc tung y trong trang ny c ghi ch u t nc ngoi vo ngnh cng ngh cao
Israel. Tht n tng, khi trong cng giai on , c mt s gia tng u t vo Israel
cng thi gian vi s gia tng s ln b tn cng bng tn la.
Thc t, khi nghin cu cc s liu kinh t khc, chng ti tm thy vi b d liu tng
i tng ng vi c cu biu chung ny. V d, vn u t trc tip nc ngoi (FDI)
mt s liu kinh t vi m dng o lng tng lng u t trc tip t nc ngoi di
bt k hnh thc no vo mt quc gia. Trong sut giai on t nm 2000 n 2005, FDI
ca Israel tng gp ba, cn th phn ng USD quc t dnh cho u t mo him vo
Israel tng gp i.
Medved khng gi rng c s tng quan gia bo lc ti Israel vi s thu ht cc nh
u t. Thay vo , ng tin rng Israel tm ra cch loi b cc mi e da an ninh khi
nhng c hi tng trng cho nn kinh t. Ni cch khc, ngi Israel t tin rng cc doanh
nghip mi thnh lp ca h s sng st qua chin tranh v hn lon. V gii doanh nhn
Israel cng c gng thuyt phc nh u t tin vo iu ny.
Alice Schroeder, tc gi cun The Snowball (tm dch: Qu cu tuyt), l ngi duy nht
c y quyn vit tiu s cho Warren Buffett. Chng ti hi b v ri ro c nhn nhn
ca vic u t vo Israel. Warren trong ngnh kinh doanh bo him t rt lu, v
nhn vo mi quyt nh u t thng qua lng knh , b ni vi chng ti. Tt c l vic
xc nh mc ri ro nh cch bn lm vi mt hp ng bo him. Nhng th bn tht
s lo ngi l kh nng xy ra ng t v cung phong. Warren hi: C nhng loi ri ro
thm ha g, v liu ti c th sng chung vi n? [5]
Iscar, cng ty Israel c Buffett mua li, c nh my chnh v cc c s nghin cu v pht
trin t ti pha Bc Israel, v tng hai ln b e da trc nhng cuc tn cng tn la
nm 1991, khi c nc lt vo tm ngm ca Saddam Hussein trong cuc chin vng Vnh
v trong cuc chin Lebanon nm 2006, khi Hezbollah bn hng ngn tn la vo cc th
trn pha Bc Israel. iu ny khng c tnh l ri ro thm ha sao?, chng ti hi b.
Quan im ca Buffett, b ni vi chng ti, rng nu cc cng xng ca Iscar b trng
bom, h s xy mt nh my khc. Nh my khng i din cho gi tr ca cng ty. Chnh ti

nng ca nhn vin v ban qun l, nn tng quc t ca cc khch hng trung thnh v
thng hiu mi to ra gi tr ca Iscar. Nn d tn la c th ph hy cc nh my, th
trong mt Buffett, chng vn khng i din cho ri ro thm ha.
Trong sut cuc chin Lebanon nm 2006, ch hai thng sau khi Buffett mua li Iscar, 4.228
qu tn la trt xung min Bc Israel [6]. Ta lc cch bin gii Lebanon cha n 8
dm, Iscar l mc tiu chnh ca tn la.
Eitan Wertheimer, Ch tch hng Iscar, ngi bn cng ty cho Buffett, cho chng ti bit
ng gi cho sp mi ca mnh trong ngy u tin ca cuc chin. Quan tm duy nht
ca chng ti l phc li cho nhn vin ca mnh, v my mc h hng v ca s v nt lun
c th thay th, Wertheimer nh li bui ni chuyn vi Buffett. Nhng ti khng r ng
c hiu tm trng ca chng ti khng, ti ni vi ng ta nh th. Chng ti s tip tc vi
na s nhn vin cn li, nhng chng ti m bo mi khch hng s c giao hng ng
hn hoc thm ch sm hn [7].
Mt qu tn la ri trng Cng vin cng nghip Tefen, vn c gia nh Wertheimer
thnh lp v xy xung quanh Iscar, v nhiu tn la ri gn . V mc d trong sut cuc
chin, nhiu cng nhn tm thi chuyn ch cng gia nh xung pha nam t nc,
cc khch hng ca Iscar vn khng hay bit. Chng ti c mt cht thi gian iu
chnh, nhng chng ti khng l mt chuyn giao hng no, Wertheimer ni. Vi
khch hng ca chng ti trn th gii, th khng c cuc chin no c.
Bng cch p tr s e da theo cch ny, Wertheimer v nhiu ngi khc bin nhng
mi nguy him c th khin Israel trng c v ri ro thnh minh chng cho ti sn bt kh
xm phm ca Israel th ti sn hp dn Buffett, Google, Microsoft v nhiu tp on
khc ngay t ban u.
t ai minh ha cho s gan gc ca ngi Israel hay hn Dov Frohman, ngi tng sinh ra ti
Amsterdam ch vi thng trc khi xy ra Th chin II. Khi vng vy ca Pht xt c ln H
Lan ngy cng tht cht, cha m b mt gi ng cho gia nh Van Tilborgh, nhng nng
dn Thin cha gio m o h gp. Gia nh ny lun lch qua cc ng cng ngm H
Lan chy trn. Dov mi ch ba tui khi ng n trang tri ca h vng nng thn H
Lan, nhng ng vn nh vic phi i m che giu mi tc en, v gia nh nhn nui ng
u tc vng. Khi lnh c sot nh nh k, ng thng trn xung di ging, chui
xung hm hoc trn vo rng cng anh em mnh. Nhiu nm sau, Dov bit tin cha mnh
cht ti tri Auschwitz; ng khng bao gi bit r ni m mnh b git hi [8].
Sau cuc chin, d ca Frohman, ngi trn n Palestine trong nhng nm 1930, truy
tm gia nh H Lan ca Frohman v thuyt phc h mang ng n mt tri m ci Do Thi
ng c th di c n Palestine. Nm 1949, cu b Dov mi tui t chn n t nc
Israel va mi thnh lp.
Nm 1963, khi Dov Frohman chun b tt nghip Technion (Vin cng ngh Israel), ng
quyt nh theo ui chng trnh thc s M nhm mang mt lnh vc chuyn mn

cng ngh mi v cho Israel. ng c nhn vo MIT nhng li theo hc i hc California

Berkeley, l ni ng c nhn mt khon tr cp. y l mt la chn tnh c.
Trong khi vn ang theo hc chng trnh thc s, Frohman c Andy Grove tuyn vo
lm vic ti Fairchild Semiconductor. Mt vi nm sau, Grove cng Gordon Moore v Robert
Noyce sng lp Intel. Frohman tr thnh mt trong nhng nhn vin u tin ca cng ty.
ng nhanh chng ghi du n bng vic pht minh ra thit b sau ny tr thnh mt trong
nhng sn phm mang li li nhun cao nht v l huyn thoi ca Intel mt loi chip nh
c th ti lp trnh. Khi ln n v tr qun l cp cao, Frohman tuyn b ng s ri Intel
ging dy mn k thut in ti Ghana. ng vit rng mnh ang tm kim s phiu lu, t
do c nhn v s pht trin bn thn y li l mt ngi con na ca Quyn Sch.
Cc ng nghip ca ng ti Intel cho rng Frohman tht in khi ri i ng vo lc cng
ty chun b ln sn chng khon v trao cho nhn vin nhng quyn chn mua c phiu
ha hn mang li li nhun cao. Nhng Frohman bit r mnh mun g: ng mun thnh
lp mt doanh nghip ch khng ch i lm thu. ng cng bit nu tip tc gi cng v
qun l, ng c th s khng bao gi quay tr v Israel, ni ng nung nu tng cch
mng cho nn kinh t a phng: ng mun Israel tr thnh quc gia dn u trong ngnh
thit k chip.
Nm 1973, thi im nhn ra tng ca ng chn mui. Intel ang i mt vi s
thiu ht nghim trng ngun k s. Frohman quay v Intel, trnh by tng v mt trung
tm thit k ti Israel cho Grove, v nhanh chng thu xp mt s mnh khm ph n
Israel. B cuc chin Yom Kippur tr hon, nhm Intel n Israel vo thng 4 nm 1974 v
nhanh chng tuyn 5 k s cho trung tm thit k mi Haifa. Trc , Intel cha bao gi
xy dng mt trung tm nghin cu v pht trin ln no ti nc ngoi. Rt cuc, chng
ti trong ngnh R & D. Chng ti khng th mo him tng lai ca cng ty bng vic
t nhim v v hot ng ct li ca mnh nc ngoi nm ngoi tm kim sot ca
chng ti, mt cu nhn vin Intel California nh li. Israel l ni u tin chng ti lm
iu . Rt nhiu ngi ngh rng chng ti tht in r [9].
Nhm Israel bt u vi khon u t 300 nghn USD v nm k s ton thi gian. Nhng
vo dp Quc khnh ln th 30 ca Israel, ni ny nhanh chng tr thnh nh tuyn dng
t nhn ln nht Israel vi 5.400 nhn vin. Lc u, khon u t ca Intel vo Israel
ging nh tr chi may ri. Sau ny, trung tm pht trin v tr thnh n v ct li to
nn thnh cng cho Intel. Intel Israel chu trch nhim thit k chip cho nhng chic my
tnh c nhn u tin ca IBM; thit k ra th h chip Pentium u tin; v mt kin trc
mi m gii phn tch tha nhn rng cu Intel khi cn suy thoi khng phanh trong
nhng nm 1990, nh chng ti ghi chp trong chng mt. Ti th trn Qiryat Gat
pha cc nam Israel, Intel xy mt nh my tr gi 3,5 t USD, ni ngi Israel thit k
chip vi nhng bng bn dn nh n mc c th xp va 30 triu chic trn u mt cy
inh. Cng phi thng nh th, s tri dy ca Israel nh trung tm sn xut ti quan trng
cho Intel chng minh khng g c th ngn sc sn xut ca n, k c mt cuc chin.

Chng ti s tin quyt nh ca ng, Dov. Hy lm nhng g ng cn lm. y l thng ip

t ban lnh o Intel ch vi ngay sau thng 1 nm 1991, thi im khai mn cuc chin
vng Vnh.
Trc nm thng, Iraq xm lc Kuwait. T thi khc Frohman nghe thy tin ny,
ni lo s phi cho ton b cng nhn v nh bt u xm chim tm tr ng trong nhng
khong lng khi li xe n ch lm, ng ch my bay ct cnh, hoc trn ging trc lc
ng. ng bit rng tt mi th i s l thm ha cho Intel Israel. Nn ng c loi b ngh
ny khi u.
Trong khi hng trm ngn lnh M c trin khai n -rp X-t chun b cho cuc
chin, Frohman b phn tm bi nhng ri ro Intel ang phi i mt. Vn bi ny bt u
t mt sn phm c c do quyt nh ca IBM vo nm 1980, khi hng ny la chn mu
vi x l 8088 dng cho my tnh c nhn IBM, qua to ra bc t ph cho Intel.
Nhng g khng l my tnh kia buc Intel cp php s dng cng ngh ny cho mt s
hng khc; mc d chnh Intel thit k ra chip 8088. IBM cho rng vic da vo mi Intel
sn xut b vi x l ny l qu mo him. Nn Intel ch nhn c 30% tng doanh s.
Li ch gi c v an ton cho IBM ng ngha vi li nhun gim cho Intel.
Nm 1983, vi chip 286, b vi x l th h tip theo ca mnh, Intel thuyt phc c
IBM gim s lng cc nh sn xut c nhng quyn xung cn bn nh, t lm tng
th phn ca chnh Intel. V vo nm 1985, sau khi u t 20 triu USD v bn nm pht
trin b vi x l 386 mnh m hn, Intel chun b chi mt canh bc. Ln ny, IBM
chp nhn yu cu ca Intel: Cho php cng ty ny tr thnh nh sn xut duy nht cc con
chip vi x l chy hu ht my tnh bn mi ca th gii. Chin lc ny s ti a ha
li nhun ca Intel, nhng cng lm tng ri ro. Nu Intel khng th y mnh nng lc sn
xut ng thi hn th sao? V ri ro ln hn l quyt nh ca ban lnh o Intel Santa
Clara l tp trung phn ln trch nhim ny cho Israel.
Gnh nng chnh ri vo nh my sn xut b vi x l Israel ca Intel Jerusalem, sn xut
khong 3/4 sn lng ton cu ca Intel, bng cch p dng ch hai ca lm vic, mi ca
ko di 12 ting, 7 ngy mt tun.
Nhng gi y nng sut ny ang b e da. Saddam Hussein tuyn b nu M tn cng,
ng ta s p tr bng cch bn tn la sang Israel.
Chnh quyn Israel xem trng li ni ca Saddam. Iraq c tn la Scud c th bay n Tel
Aviv trong cha y mi pht, v nhng tn la ny c th c trang b u n ha hc.
Vo thng 10 nm 1990, chnh quyn Israel ban hnh t phn pht mt n phng hi
c din rng nhiu hn bt k ni no k t Th chin II.
l thi khc d thng Israel. Trong cc trng mu gio, gio vin dy nhng a tr
nm tui cch eo mt n phng hi c trong trng hp b tn cng, v mi ngi thc
tp cch chy n nhng phng kha kn c bit nu ci bo ng vang ln. H thng phn
phi mt n c thc hin k lng, vi mi gia nh u nhn c th ch dn ni nhn
thit b. Qun i Israel t cc trm ch huy tin phng trong cc khu mua sm, nn

chuyn mua vi i giy mi v mt ly c-ph cng vi mt n phng hi c cho gia nh

khng c g l.
Frohman lm iu m mi nh qun l Israel lm trong sut hoc trc khi c chin
tranh: ng lp k hoch cho nhng tnh hung bt ng cho kch bn chin tranh thng
thng, trong nhn vin s b gi vo qun d b. Hu ht ngi Israel di 45 tui u
phc v trong qun d b mt thng mi nm. Trong mt cuc chin ko di, qun d b
ny c th b triu tp n khi no chnh quyn cm thy . y chnh xc l mt loi thu
kinh t khng l cho cc doanh nghip Israel bao gm ngy cng b mt v gim nng
sut ngay c trong thi bnh. Trong mt cuc chin, nhn vin lao ng c th vng mt
trong nhiu tun, thm ch nhiu thng. Kt qu l nhiu doanh nghip Israel ph sn
trong thi gian chin tranh.
u thng 1 nm 1991, cc hng hng khng thng mi M v chu u hon hoc ct
gim s chuyn bay n khu vc. Vo ngy 11 thng 1, bn ngy trc thi hn ca Lin
Hp Quc Iraq phi rt qun khi Kuwait, chnh ph M khuyn co cng dn mnh ri
khi Israel. Vo ngy 16 thng 1, chnh quyn Israel thng bo mi trng hc v doanh
nghip, ngoi tr mt s cng ty thit yu (nh nh my in) phi ng ca trong tun
hoc mun hn. Chnh quyn mun mi ngi trong nh, trnh xa ng ph, v sn
sng n np vo cc phng an ton khi c ci bo ng oanh tc.
i vi Frohman, p ng yu cu ca chnh quyn ng ngha vi vic ngng sn xut b
vi x l 386 ca Intel vo ng thi khc sinh t ca cng ty. Frohman trng ch s ng h
ton din ca ban qun l trong trng hp b ng ca, nhng ng cng bit mt ngi
ch sn sng cho nhn vin mnh ngh m khng c ngha mi quan h gia h s tip tc
m khng b nh hng. c bit khi cch m ny c th s lp li trong tng lai.
Chng ti c mt s mu thun trong cng ty v vic chuyn giao cng ngh chin lc v
sn phm ti quan trng n dy chuyn Israel, Frohman nh li, ti c thuyt phc
rng nu chng ti phi gin on sn xut, thm ch ch trong mt thi gian ngn, chng
ti s phi tr gi nghim trng trong di hn. Frohman dng ht thi gian v mc
tn nhim thuyt phc ban qun l Intel t tng lai ca c cng ty vo tay ca mt chi
nhnh nc ngoi, vn l gic m ca ng ngay sau khi ri Intel. V chnh chi nhnh ny
ang chun b tr thnh mc tiu ca tn la Scud.
Nhng Frohman c mt ni lo khc, tht ngc nhin l ni lo ny cn ln hn: Ti c ngh
mi v s tn vong ca nn kinh t cng ngh cao vn vn cn non yu ca Israel. Chng
ngi chnh dn n cc khon u t ln hn vo Israel l n tng dai dng v s bt n
a chnh tr trong khu vc. Nu Intel khng th hot ng trong mt tnh hung khn cp,
th bt k nim tin no ca cc tp on a quc gia, nh u t hay th trng vo s n
nh ca Israel s lp tc sp .
Frohman nc ngoi lu quen thuc vi li kt ti chng li vic u t vo
Israel. Gn nh ngy no cng c dng tt t hi v Israel trn khp th gii: Li thm mt
v tn cng khng b thm mt s khiu khch khu vc bin gii thm mu.
Intifada. Bo lc, khng b, chin tranh. l cu chuyn duy nht m mi ngi bit.

ng tin rng c Israel ln nn kinh t ca n cn mt cu chuyn ngc li. Khi hn cht

ngy 15 thng 1 n, ng tr nn gn b vi mt cuc tranh lun tng tng ca ban
gim c din ra u ti M gia mt lnh o st sng u t vo Israel v mt ban
gim c ng vc ang ngh rng ng qu liu lnh. Vy ngi lnh o nhit tnh ny cn g
trong ti ng ta? Ti hiu s ng vc ca cc ng. Ti cng xem tin tc. Nhng ng
qun rng Intel sn xut b vi x l 386 mt trong nhng b vi x l quan trng nht
ca Intel ti Israel trong sut cuc chin vng Vnh, v ngi Israel cha tng b l mt
nhp no. H lun ng k hoch. H cha tng tr hn d ch mt ln ngay c khi tn
la ang di xung u.
Vo ngy 17 thng 1, Frohman thng bo n nhn vin quyt nh n phng ca ng
gi cho Intel Israel hot ng trong sut cuc chin, chng li mnh lnh t chnh quyn,
nhng da trn tinh thn t nguyn: Khng nhn vin no b pht nu vng mt.
Vo lc 2 gi sng ngy 18 thng 1, Frohman, cng nh hu ht ngi Israel, b ci bo
ng nh thc. ng v gia nh nhanh chng eo mt n phng hi c v t kha mnh
vo phng an ton trong nh. Khi ting ci lng xung, h bit c 8 tn la ri trng
Tel Aviv v Haifa gn trung tm R&D chnh ca Intel nhng khng mang theo u n
ha hc. D kin s c nhiu tn la c bn thm vo nhng ngy k tip. Vn khng r
liu Saddam s trang b u n sinh hc cho nhng tn la Scud trong tng lai hay
khng.
Lc 3:30 sng, khi Frohman n nh my vi mt n phng hi c, ng i thng n phng
sch tri tim ca nh my sn xut chip, ni cc k thut vin lm vic trong bo h
ging phi hnh gia nhm duy tr mi trng khng bi bn. Mi ngi quay tr li lm
vic. ng nghe k khi ci bo ng vang ln trc , cc nhn vin lui vo phng an
ton trong nh my, nhng sau nhng cuc tt v nh chp nhong, h li tr v v tr lm
vic ca mnh. Khi bt u ca lm vic sng u tin sau v tn cng, Frohman chun b
chng kin kch bn tuyt nht ch mt na s nhn cng; th 75% s nhn vin c
mt. Sau cuc tn cng bng tn la th hai ca Iraq vo m tip theo, sn lng ti trung
tm thit k Haifa ca Intel tng ln 80%. Nhng t tn cng cng tn khc bao nhiu,
sn lng cng ln by nhiu. Cho mng n vi s bnh thng mi ca Israel.
Nhng nh lnh o ti i bn doanh Santa Clara ca Intel khng th hiu c iu ny.
Trong mt cuc hp t xa qua in thoi vi Santa Clara hai ngy sau , ci bo ng li
vang ln. Cc thnh vin nhm Israel xin dng mt lt di chuyn, eo mt n phng hi
c v tip tc cuc hi thoi t bn trong phng an ton. Mt nhm cng nhn Intel cn
lp nh tr d chin ngay trong nh my, do trng hc u ng ca, v nu nhn vin
mun l mt phn trong s mnh phn khng ca Frohman, h khng cn la chn no
khc ngoi vic mang theo con ci n ch lm. Ngoi cng vic chnh, h cn tnh nguyn
thay phin trng nom nh tr.
Di sn m tinh thn cam kt ca Frohman li hin vn cn nhn thy trong cc quyt
nh thit lp hot ng quan trng ti Israel ca cc cng ty a quc gia. V mt vi c s

trong s ny, chng hn nh c s ca Google, c xy trong khong thi gian ca cuc

chin Lebanon nm 2006.
Li gii thch cho iu ny lin quan n nhiu th khc hn l ti nng k s thun ty. N
cn l vn ca nhng nhn t km hu hnh hn, nh ng lc dn ti thnh cng n
t c nhn n quc gia. Ngi Israel c mt thut ng cho iu ny: Davka, mt t
Hebrew kh dch bao gm ngha ca khi nim bt chp km mt cht ch nho i th
bng ng tc ngoy mi. Ging nh ni rng: Chng cng tn cng ta bao nhiu, ta s
cng thnh cng by nhiu.
Nh Eitan Wertheimer ni vi Warren Buffett vo lc bt u cuc chin Lebanon nm
2006: Chng ti s xc nh xem phe no thng cuc chin bng cch y mnh sn
xut ti cc nh my ln mc cao nht t trc n nay, trong lc tn la di trn u
[10].Ngi Israel, thng qua vic to dng danh ting cho c nn kinh t ln khi doanh
nghip va l khng nh lng t ho dn tc, va l thc o cho lng kin nh ca
t nc, to dng c nim tin ni nh u t vo kh nng gi vng, thm ch vt
tri ca Israel i vi nhng cam kt ca h. Nh Dov Frohman, Eitan Wertheimer v nhiu
ngi khc, cu hi v ri ro thm ha gn nh tr ln v ngha i vi gii u t v cc
tp on a quc gia ang tm cch kinh doanh ti Israel.
CH THCH CA NHM TC GI:
[1] Phng vn Yoelle Maarek, nguyn Gim c trung tm R&D ca Google ti Haifa, Israel
(thng 1 nm 2009).
[2] Bi vit Microsoft Bill Gates Takes Google, Terrorism War to Israel ca Joel Layden,
ng trn Israel News Agency (2006),
http://www.israelnewsagency.com/microsoftgoogleisraelseo581030.html; truy xut thng
11 nm 2008.
[3] Trch dn t bn ghi chp trong b phim ti liu do y ban ngoi giao M Israel (AIPAC)
thc hin nm 2007, c cung cp cho nhm tc gi.
[4] Dan Senor l mt nh u t ti Vringo.
[5] Phng vn Alice Schroeder, tc gi cun The Snowball (2008).
[6] Bi vit Hizballahs Rocket Campaign Against Northern Israel: A Preliminary Report
ca Uzi Rubin, Jerusalem Issue Brief, tp 6, s 10 (31-08-2006),
http://www.jcpa.org/brief/brief006-10.htm.
[7] Phng vn Eitan Wertheimer, Ch tch ban lnh o Iscar (thng 1 nm 2009).
[8] Sch Leadership the Hard Way: Why Leadership Cant Be Taught - And How You Can
Learn It Anyway ca Dov Frohman v Robert Howard (2008), trang 1 n trang 16. Mi
trch dn ca Frohman trong on ny u ly t cun sch ny.

[9] Nhng cuc phng vn trong on ny vi lnh o cp cao ca Intel u trnh nu tn

ngi c phng vn (thng 12 nm 2008).
[10] Phng vn Eitan Wertheimer.

Chng 10. Yozma

Trn u
John Lennon tng ni v nhng nm u ca dng nhc Rock & Roll nh sau: Trc Elvis
th khng c g c.
V s thnh cng ca u t mo him v tinh thn doanh nhn trong lnh vc cng ngh
cao ca Israel, ni nh Lennon th: Trc Yozma cng khng c g.
ORNA BERRY
Con trai ca Orna Berry l Amit truyn i mt thng ip tr gi 32 triu USD. Amit
khi phc c tin nhn thoi ny v chuyn cho m mnh nghe. Ngi gi n l mt ph
gim c ca Siemens tp on vin thng c. Orna Berry, lc ang i cng tc nc
ngoi cho bn doanh nghip khi nghip ca b cho nhng cng ty ln c nh mua,
l cuc gi ny. Tin nhn t Siemens nh du khi u ca qu trnh thu tm mt
doanh nghip Israel u tin bi mt cng ty chu u. V giao dch hon tt nm 1995.
Mc d ngy nay y l s kin kh bnh thng ngi chu u u t hng trm triu
euro vo cc cng ty Israel vo nm 1995, cha c ai nghe chuyn mt cng ty chu u
mua li mt doanh nghip Israel. Orna Berry tin rng mt chng trnh mi ca chnh ph
Israel, lc l Yozma, khin iu ny tr nn kh thi. B cng tin rng hng trm doanh
nghip khc cng c tri nghim tng t nh c cc chnh sch ca chnh ph.
Berry c ca ngi l mt trong nhng lnh o kinh doanh hng u ca Israel [1]. Nm
1997, b c b nhim lm ngi ng u cc nh khoa hc ti B Cng nghip, Thng
mi v Lao ng t chc lnh o cch tn ca Israel; nm 2007, b tr thnh Ch tch
Hip hi u t mo him Israel. B ly bng tin s ngnh khoa hc my tnh ti i hc
Nam California, lm vic cho Cng ty T vn Cng ngh Unisys M, ri quay v Israel lm
cho IBM v sau l cho Intel.
Nhng vo nm 1992, Berry l mt doanh nhn ln u khi nghip. Hp tc cng nm
ng nghip n t Fibronics, b thnh lp Ornet Data Communications, mt trong
nhng cng ty cng ngh u tin ca Israel. Ornet Data pht trin phn mm v thit b
cho mng ni b (LAN) tng gp i tc truyn ti d liu.
Trong lc hu ht mi ngi kt ni Internet bng cch quay s qua ng in thoi, cng
ngh mng Ethernet pht trin nh mt cch kt ni gia cc mng LAN l nhng
nhm my tnh gn nhau trong nh hoc vn phng. Mng LAN c th truyn nhiu d
liu hn, nhanh hn gia cc my tnh trong cng mng, nhng bng thng vn tng i
hn ch. Gii php ca Ornet Data l to ra mt switch cho cc my tnh c kt ni ny,
t nhn bng thng ln 50 ln theo tnh ton ca Berry.

Ornet Data ch c vi nhn vin Karmiel, thnh ph pha Bc Israel, v mt vn phng ti

Boston c Berry s dng khi b gh vo thnh ph. Trong nhng ngy u tin ca cng
ty, b lin tc bay n M gy vn, nhng sm nhn ra khng c ai sn lng.
Khng c c ch no dnh cho vic ti tr nhng d n mi ch giai on u vi ri ro
cao, trong bi cnh thiu vng u t mo him trong nc, b ni vi chng ti [2].
u t mo him l khon vn u t thng vo cc cng ty cng ngh tng trng
cao. Nhng i vi hu ht nh u t nc ngoi, tin vo Israel c v v l. Vi h,
Israel ng ngha vi cc tn gio c xa, nhng pht hin kho c v xung t cht ngi.
Ngay c nhng nh u t tng thn phc trnh nghin cu v pht trin ca Israel cng
hong s trc ln sng bo lc i km cuc ni dy ca ngi Palestine (cn gi l
Intifada) vo cui nhng nm 1980. l trc khi Dov Frohman quyt nh duy tr hot
ng ca Intel trong Cuc chin vng Vnh nm 1991.
Theo John Medved, nh sng lp Israel Seed Partners, bn c th m phn vi mt qu
u t M bao lu cng c, v h s ci vo mt bn khi nghe bn ni: Hy n u t
vo Israel. [3]
S khan him vn u t mo him (Venture Capital VC) ca Israel trong sut nhng nm
1980 cn to ra mt vn khc. phng Ty, vai tr ca nhng nh u t mo him
khng n thun ch l cung cp tin mt. Chnh vai tr du dt, gii thiu n mng li
ca nhng nh u t, nhng tay thu tm doanh nghip tim nng khc, cng nh cc i
tc v khch hng mi l iu khin ngnh u t mo him tr nn ng gi i vi mt
doanh nghip mi thnh lp. Mt qu VC tt s gip doanh nhn xy dng cng ty.
R rng khi y Israel ang thiu mt iu g , Yigal Erlich, mt nh lnh o khoa hc
tng lm vic trong chnh ph vo cui nhng nm 1980 cho bit: Ngi Israel rt gii
pht trin cng ngh, nhng li khng bit cch qun l cng ty hoc tip th sn phm [4].
Doanh nhn Israel phi c t duy ton cu ngay t ban u, to ra nhng sn phm cho cc
th trng cch xa nhiu ngn dm v thuc cc mi gi khc nhau. Nhng cu hi nghim
tc c t ra l: Lm sao bn a ha sn phm cho tng th trng? Lm sao sn
xut, tip th v cui cng l phn phi sn phm n cc khch hng cch xa b bin a
Trung Hi?
Trc khi c u t mo him, Israel ch c hai ngun qu. Th nht, cc doanh nghip
mi thnh lp ca Israel c th ng k nhn tr cp ph hp ti OCS (Office of the Chief
Scientist Vn phng trng khoa hc Israel). Tuy nhin, nhng khon tr cp ny khng
s tin m cc cng ty mi khi nghip ny tht s cn, v kt qu l hu ht u v tc
dng. Mt bo co chnh ph xut bn vo cui nhng nm 1980 cho bit 60% s cng ty
cng ngh nhn tr cp OCS khng th huy ng thm vn nhm tip th sn phm. C
th h to ra nhng sn phm tt, nhng li khng th bn chng [5].
Th nh, cc cng ty Israel c th xin tr cp BIRD (Binational Industrial Research &
Development Qu u t nghin cu v pht trin cng nghip Israel, Hoa K). c

thnh lp nh s tin 110 triu USD ca chnh ph M v Israel, qu BIRD cp vn h tr

nhng doanh nghip lin doanh gia M v Israel. BIRD cung cp cc gi tr cp khim tn
t 500 nghn n 1 triu USD trong vng hai n ba nm, v thu hi vn bng tin hoa hng
t cc d n thnh cng [6].
Ed Mlavsky tr thnh CEO ca BIRD khi ng trnh by mt bnh lun khng c chun b
trc ti bui hp ca Hi ng t vn M Israel v nghin cu v pht trin cng nghip
vo nm 1978. BIRD c thnh lp trc hai nm, nhng cha cp vn cho bt k
d n no. Bui gp ca hi ng nhm chn ra ngi k nhim iu hnh t chc, v
cc thnh vin ang tht vng vi nhng ng vin. Mlavsky, sinh ra ti Anh nhng hin l
cng dn M, pht biu: Tha cc qu ng, iu ny tht t hi; ngay c ti cng lm tt
hn bt c ng vin no. y ban cho rng y l tng tuyt vi, v c thuyt phc
Mlavsky t chc Ph Ch tch iu hnh Tyco International v chuyn gia nh n Israel.
V ng khng phi ngi Do Thi, v ng cng khng c lin h cm xc mnh m vi
Israel; nhng trc s ni p ca Jordan Baruch, Tr l Ngoi trng ph trch lnh vc
khoa hc v cng ngh M, Mlavsky n Israel phng vn cho mt cng vic ti
khng mun lm, trong mt quc gia ti khng mun sng, nh ng ni.
V ng ng h vic ny, b tng n thm Israel vo nm 1979, v em lng yu mn
nn vn ha tin phong ca t nc cn non tr ny. Th l Mlavsky xin ngh php ti
Tyco, thu dn ni tht vo kho v chuyn n Israel. ng gi chc v ny trong 13 nm n
khi cng sng lp Gemini, mt trong nhng hng u t mo him do chnh ph tr vn
u tin ca Israel. iu hp dn Mlavsky l s ci m ca Israel khi sn lng th nghim
mi tng mi, yu t ng khng tht s xem trng cho n khi ha nhp vo cuc
sng ti Israel.
Mlavsky gi BIRD l mt dng dch v hn h, bi ng cng nhm ca mnh ng vai
ngi mai mi gia mt cng ty Israel s hu mt cng ngh vi mt doanh nghip M c
kh nng tip th v phn phi sn phm ny ti M. Khng ch th, ngi mai mi ny cn
tr chi ph cho cuc hn.
Hu ht cc cng ty cng ngh M c BIRD theo ui u c ngn sch nghin cu v
pht trin hn ch. Bi quy m ca h ch tm hng trung so vi cc cng ty nim yt i
chng v c quy m ln, nn h s vic phi s dng doanh thu hng qu tr cho hot
ng nghin cu tn km.
Mlavsky nh li: Chng ti n (cc cng ty M) v ni: C mt ni gi l Israel, m cc ng
c th nghe hoc cha tng nghe ti. Chng ti c th gip cc ng lin lc vi nhng k
s c o to tt, sng to v thng minh . Cc ng khng phi tr tin thu hay di
chuyn h, v cc ng cng khng phi lo lng v nhng g xy ra sau khi d n kt thc.
Chng ti s khng ch gii thiu cc v n mt nhm nh th chng ti cn tr cc v 1/2
s tin cho phn qu v tham gia vo d n, v tr 1/2 s tin ngi Israel cn tham gia.
n nay, BIRD u t hn 250 triu USD vo 780 d n, to ra 8 t USD doanh s bn
hng trc tip v gin tip [7].

Tc ng ca chng trnh BIRD vt xa doanh thu thun ty: N gip cc cng ty cng
ngh ang pht trin ca Israel nm c cch thc kinh doanh ti M. Nhng cng ty
ny lm vic cht ch vi cc i tc M. Nhiu cng ty thu vn phng ti M v gi nhn
vin ra nc ngoi, ni h c th hc hi v th trng v khch hng ca mnh.
Trong lc thiu thn ngun vn ch s hu, BIRD to ra mt li tt dn n th trng M.
Ngay c khi lin doanh tht bi, vn cn bi hc to ln v vic lm sao to ra sn
phm ring cho tng th trng, thay v ch n thun pht trin cng ngh.
Nm 1992, gn 60% s cng ty Israel nim yt trn sn chng khon New York v 75% s
cng ty c tn trn sn chng khon NASDAQ c BIRD h tr [8].
Cc nh u t mo him v gii u t M bt u ch n iu ny. Tuy th, 74% hng
cng ngh cao xut khu ra ngoi Israel c to ra ch bi 4% cc cng ty cng ngh cao
[9]. Li nhun khng c phn tn rng ri. Nu nhng doanh nghip cng ngh mi
khng th xin c tr cp t BIRD hay chnh ph, h phi thnh thc ngh thut t lc
cnh sinh: S dng cc ngun lc c nhn, cc mi quan h hay bt c cng c no khc
thu thp vn u t.
Jon Medved t lc cnh sinh khi ng i g ca tng nh cho bn nhng b thu pht
quang ca cha mnh vo nm 1982. Khi , cng ty ca ng ch c 10 nhn vin, lm vic
bn trong mt nh xe ch to thit b thu v bt sng quang. Medved tha nhn ng
khng hc qua mt lp ton hay vt l no i hc, v khng bit g v bn cht ca
doanh nghip m cha ng gy dng. ng cng khng bit ting Hebrew.
Ti ni chuyn vi mt nhm k s Israel khng bit g v cp quang, v ging cho h v
si quang. Nu h t ra nhng cu hi k thut kh nhn, ti s trn ng sau ting
Hebrew ca h Ti khng hiu anh ni g, xin li! [10] Medved vit mt k hoch
kinh doanh cho cng ty v pht trin nhng d bo doanh thu bng phin bn phn mm
bng tnh u tin trn chic my tnh to bng ci va li ca mnh; nhng cng nh Orna
Berry, ng thy vic huy ng vn l khng kh thi.
Nh lnh o trong mng khoa hc, Erlich, tr nn gn b vi nhng bin php vt qua
thch thc m cc doanh nhn ang phi i mt. Nhng c mt s phn i: ng ph
thi gian v tin bc vo nhng cng ty mi v nh. H l nhng d n tht bi, nhng k
dm pha ni vi ng [11]. Thay v th, cc nh kinh t ca chnh ph ku gi tng cng
vn v s hp tc gia Israel vi nhng cng ty a quc gia ln, thi im ny ang tuyn
dng hng ngn ngi Israel.
Cn mt thch thc khc ang nu chn Israel khi : Lm th no gii quyt c gn mt
triu ngi nhp c Do Thi Lin X ang bt u trn ngp khp t nc. Chnh quyn
tin rng hp th s ngi nhp c ny, nn kinh t Israel s phi to ra na triu vic
lm mi. C ba ngi nhp c Lin X li c mt nh khoa hc, k s hoc mt chuyn vin
k thut; nn ngnh cng ngh cao ca Israel c v l gii php tt nht. Nhng ch cc
trung tm nghin cu v pht trin hin c th khng tip nhn nhiu nhn vin mi
n th.

Nm 1991, chnh ph thnh lp cc vn m cng ngh, c 24 trung tm tt c. Nhng

trung tm ny cung cp cho hu ht cc nh khoa hc Nga ngun lc v ti chnh h cn
trong giai on u nghin cu v pht trin sng to. Mc tiu khng ch pht trin
cng ngh, m cn xc nh liu c th thng mi ha v bn sn phm hay khng.
Chnh ph tr cp cho hng trm cng ty vi cc khon chi tr ln ti 300 nghn USD. iu
ny khin nhiu ngi Nga mi nhp c tm kim c cng vic ng chuyn mn. Nhng
nhng ngi chu trch nhim nhn tin c cp li c t kinh nghim vi cc doanh
nghip mi thnh lp. Cc chuyn gia ti chnh ca chnh ph khng th gip cc doanh
nhn khi nghip ny s h tr v qun l cn thit bin cc thnh cng trong nghin
cu v pht trin thnh nhng sn phm thng mi kh thi.
Mi nm khi xem xt thnh cng ca nhng cng ty nh ny, ti u tht vng, Erlich cho
bit. Trong khi h c th thnh cng trong nghin cu v pht trin, chng ti khng
thy h thnh cng trong vic pht trin cng ty ca mnh [12]. ng dn b thuyt phc
rng mt ngnh u t mo him t nhn l liu thuc gii c duy nht. Nhng ng cng
bit thnh cng, ngnh u t mo him Israel cn phi c quan h cht ch vi cc th
trng ti chnh nc ngoi. Nhng mi quan h quc t khng ch gy qu; mong mi
ca Israel l nm bt c ngh thut c vn trong kinh doanh. C hng ngn hng u t
mo him ti Hoa K c lin quan n s thnh cng ca cc doanh nghip cng ngh
Thung lng Sillicon. H c kinh nghim xy dng cng ty, hiu cng ngh v quy trnh gy
vn, v c th hng dn cc doanh nhn ln u khi nghip. y l iu Erlich mun
mang n Israel.
l khi mt nhm cc nh chnh tr tr ti B Ti chnh ny ra tng cho mt chng
trnh h gi l Yozma, trong ting Hebrew ngha l sng kin.
Nh Orna Berry ni vi chng ti, John Lennon tng ni v nhng nm u tin ca dng
nhc Rock and roll: Trc Elvis th khng c g c. V s thnh cng ca u t mo him
v tinh thn doanh nhn trong lnh vc cng ngh cao ca Israel, ni nh Lennon th:
Trc Yozma cng khng c g [13].
tng l chnh ph s u t 100 triu USD to ra mi qu u t mo him mi. Mi
qu phi c ba bn lm i din: Nhng nh u t mo him Israel ang c o to, mt
hng u t mo him ca nc ngoi v mt cng ty u t hoc mt ngn hng ca
Israel. Cn c mt qu Yozma tr gi 20 triu USD u t trc tip cho cc cng ty cng
ngh.
Chng trnh Yozma lc u a ra mt xut vi t l tng ng 1,5:1. Nu pha i
tc Israel c th gy qu c 12 triu USD u t vo nhng cng ngh mi ca Israel,
chnh ph s cho qu ny thm 8 triu USD. Do c qu ng cng ty mun tham gia nn
chnh ph nng mc gii hn. H yu cu cc hng u t mo him phi gy qu c
16 triu USD nhn c 8 triu USD ca chnh ph.
Tuy nhin, cm d thc s i vi cc qu u t mo him nc ngoi l tim nng tng
gi c tch hp bn trong chng trnh ny. Chnh ph s gi 40% c phiu vn ca qu,
nhng cho php i tc la chn mua li s c phiu vi gi r cng vi li sut hng

nm sau nm nm, nu qu ny thnh cng. iu ny c ngha tuy chnh ph chia s ri

ro, h vn cung cp cho cc nh u t mi phn thng. T gc nhn ca nh u t, y l
mt phi v tt l thng.
y l mt chng trnh him hoi m chnh ph m sn c li vo v ca thot him, Jon
Medved ni. y l cha kha cho thnh cng ca n. V cng him c mt chng trnh
chnh ph no tht s bin mt sau khi n hon thnh xong mc tiu ban u, thay v tip
tc v thi hn.
Khi , hu ht ngi Do Thi hi ngoi am hiu kinh doanh u khng u t vo Israel.
H xem t thin v lm kinh doanh nh hai hot ng khc nhau. Trong khi h c nhng
ng gp khng l cho cc t chc phi li nhun lm li cho Israel, hu ht u khng mn
m u t vo cc n lc cng ngh cao ca Israel.
D nhin vn c nhng ngoi l.
Stanley Chais, nh qun l tin t California gip huy ng vn vng mt cho Yozma
bng vic t chc nhng bui gp g gii Do Thi giu c ti California. ng gy c
hng triu USD cho cc qu. Erel Margalit, ngi tng ri C quan Pht trin Jerusalem
qun l mt trong s nhng qu u tin, ni rng hu ht lt vn u tin c quyn
gp t nhng ngi c mt ni nng m trong tim dnh cho Jerusalem hoc Israel. Nh
u t nh ch u tin ca Margalit l GAN ngi khng l Php trong lnh vc bo
him, c ch tch l mt ngi Php gc Do Thi m Margalit tnh c gp trong chuyn bay
n Paris.
Chnh ph c dng nh mt cht xc tc, Erlich ni. Qu Yozma u tin c thnh
lp thng qua vic hp tc gia Ngn hng u t Discount Israel Corporation v Advent
Venture Partners, mt hng u t mo him ln c tr s ti Boston. Qu ny do Ed
Mlavsky, Gim c giu kinh nghim ca BIRD Foundation v Yossi Sela lnh o.
Clint Harris, mt i tc ti Advent, cho bit ng nhn thy c g khc thng v
Israel trong chuyn i u tin ca mnh. Trong chic taxi i t sn bay n khch sn Tel
Aviv, ngi ti x hi ng ti sao li gh thm Israel. Harris p ng n y tm hiu v
ngnh u t mo him. Ngi ti x bn ging khi qut cho Harris v tnh trng ca
ngnh u t mo him Israel.
Qu do Advent ti tr c gi l Qu Gemini Israel. Mt trong nhng phi v u t u
tin ca n l vo thng 11 nm 1993, khi qu ny chuyn mt triu USD cho Ornet Data
Communications. S tin u t cng vi cc hot ng h tr qun tr chnh l th Ornet
cn thnh cng. Nhn thy s thiu ht kinh nghim kinh doanh ca ban qun l cng ty,
Mlavsky v Sela chiu m Meir Burstin lm Ch tch ban gim c cng ty mi. Burstin
l mt tay lo luyn trong gii doanh nghip cng ngh cao, tng sng lp v lnh o
Tekem, mt trong nhng cng ty phn mm u tin ca Israel, ri gi chc Ch tch ca
Tadiran, mt trong nhng cng ty cng ngh quc phng ln ca Israel. Burstin lp tc
mang uy tn v kinh nghim n cho Ornet.

Trong khi cng ty ang ngp ngh bn b vc ph sn sau khi lng ph t u t ti chnh
ln u tin, Yossi Sela t Gemini m ng v tr quyn CEO i lm t Ramat
Hasharon n Karmiel vi hai gi li xe, bn ngy mt tun. Mt 6 thng vi lng kin nh
theo ui mt mc ch duy nht t c Gemini cho n nhm thnh lp Ornet, tm cch bn
cng ty v gi cho i ng qun l khng b r m cha k nhiu gi li xe t Ramat
Hasharon n Karmiel m ti khng nh ni nhng chng ti thnh cng [14].
Mt nhn t quan trng khc a n thnh cng cho cng ty l Gemini c kh nng ku gi
u t Walden Venture Capital. Walden, mt cng ty thnh lp ti Thung lng Sillicon, c
kinh nghim vi loi hnh cng ngh Ornet pht trin. Vic sinh li gp ba s tin u t
ch trong khong hai nm khin Ornet tr thnh cu chuyn thnh cng u tin ca
Gemini.
Mi qu Yozma c to ra trong khong thi gian t nm 1992 n 1997 ch huy ng
c hn 200 triu USD vi s gip t qu ca chnh ph. Nhng qu ny c mua
li hoc t nhn ha trong vng nm nm, v ngy nay chng qun l gn ba t USD tin vn
v h tr hng trm cng ty Israel mi. Kt qu r rng. Ni nh Erel Margalit, u t
mo him l que dim thi bng ngn la. [15]
Mt vi qu Yozma c thnh cng ni bt t sm vi cc khon u t dnh cho nhng
cng ty nh ESC Medical, chuyn thit k v xy dng gii php y hc s dng nh sng nh
tia laser; hng bn dn cao cp Galileo; nh cung cp dch v nhn tin v e-mail cho doanh
nghip Commontouch; v Jacada, hng xy dng khng gian lm vic trc tuyn cho nhn
vin phc v khch hng ti nhng cng ty hng u.
Trong sut hnh trnh ny, nhiu hng khc cng nhy vo th gii u t mo him thm
ch khng c s tr gip ca Yozma thuc chnh ph. Jon Medved va l c hi c
Yozma u t. Nhiu nm sau khi bn cng ty do ng v cha mnh gy dng, ng nghe ni
c mt sut u t 5 triu USD ca Yozma dnh cho cc cng ty mi thnh lp. c bit
n nh tin ht ging, loi vn u t ny c xem l ri ro nht, nn Yozma xut t
l 1:1, theo nh u t phi em 2,5 triu USD t ln bn c c 2,5 triu USD t
chnh ph.
Medved tm n Yigal Erlich vi nhng nh u t sn sng vit chi phiu xin nhn
khon vn h tr. Khng may l qu tr. Nhng iu khng quan trng. Chng trnh
Yozma ang to ra ting vang ti cng ng u t M h vt qua s e ngi v vic kinh
doanh ti Israel. Israel kch thch nh u t chng ti a vo 2,5 triu USD v
thnh lp Israel Seed Partners trong nm 1994 m khng cn khon h tr tng ng t
pha chnh ph, Medved ni. Qu nhanh chng tng ln 6 triu USD, v Israel Seed tip tc
gy qu c 40 triu USD vo nm 1999 v 200 triu USD nm 2000.
Theo Hip hi u t Israel, hin ang c 45 qu u t mo him ca ngi Israel. Ed
Mlavsky cho bit trong khong thi gian t 1992 n u 2009 c khong 240 qu u t
mo him ti Israel, l nhng qu c nh ngha nh nhng cng ty nc ngoi v trong
nc u t cho cc doanh nghip mi thnh lp ca Israel.

Nhng chnh ph khc trn th gii sm ch n thnh cng ca Yozma. Nh lnh o

khoa hc Erlich nhn c in thoi t cc chnh ph nc ngoi, bao gm Nht Bn, Hn
Quc, Canada, Ireland, Australia, New Zealand, Singapore v Nga, tt c u mun n
Israel v gp g nhng ngi sng lp Yozma.
Vo thng 12 nm 2008, Ireland ra mt qu sng to tr gi 500 triu euro, c thit k
nhm thu ht ti tr t cc nh u t mo him nc ngoi. Nh nc Ireland tht ma
mai cho mt t nc khng c quan h ngoi giao vi Israel trong sut 40 nm lp quc
u tin hc hi nh nc Do Thi, nh kinh t hc Ireland David McWilliams vit.
Cng nh Yozma, qu sng to ca Ireland thu ht cc qu u t mo him nc ngoi
n Ireland thng qua mt lot qu u t mo him do nh nc h tr lm i tc vi
cc qu thuc khi t nhn.
McWilliams ni: tng chnh l hp dn khng ch dng vn ca M cng nhng b
quyt thng mi t quc gia ny, m cn thu ht doanh nhn t khp chu u. Hin ti,
chu u c ngun d tr khng l cc ti nng khoa hc nhng c thnh tch to dng
doanh nghip rt km ci. Cu hi c nhiu nh u t t ra l: Google ca chu u
ang u? y l mt cu hi cng bng. Trong vng 10 nm tip theo, nu Google chu
u c to nn y nh s dng tr tu ca chu u, Ireland v vn ca M th sao?
chnh l phn thng [16].
Yozma cung cp thnh phn quan trng cn thiu cho php ngnh cng ngh Israel tham
gia t bng n cng ngh ca nhng nm 1990. Nhng vo nm 2000, ngnh cng ngh
Israel b ging nhiu n cng mt lc: Bong bng cng ngh ton cu b v, tin trnh ha
bnh Oslo bng n thnh ln sng khng b, v nn kinh t b chng li.
Tuy nhin, cc doanh nghip mi thnh lp ca Israel nhanh chng thch nghi v phn ng
li. Trong giai on ny, Israel tng gp i th phn trn chic bnh u t mo him
ton cu so vi chu u, tng trng t 15% ln 31%. Tuy nhin, s tng trng ny din
ra bn trong mt mi trng m cc quy nh v thu quan, vn u i cc doanh nghip
cng ngh mi thnh lp v nh u t nc ngoi li khng c ng thi tng t vi
phn cn li ca nn kinh t.
V d, trong khi mt doanh nghip cng ngh mi thnh lp c th thu ht s ti tr vn t
nhiu ngun th bt c ai c xy dng mt doanh nghip truyn thng s gp nhiu rc ri
ch vay mt khon nh. Th trng vn ca Israel lc c tnh cng p v tp trung
cao . V mt ngnh c th vn c v t nhin i vi Israel ngnh dch v ti chnh
b ngn khng cho pht trin.
Nm 2001, Tal Keinan tt nghip trng HBS cho bit: Nhiu bn b ca ti i lm ti Ph
Wall l ngi Do Thi, v ti kinh ngc khi nh nc Do Thi khng c mt ngnh nh vy.
Khi ni n vic qun l u t, Israel thm ch cn khng xut hin trn bn .
L do nm cc quy nh ca chnh ph. Trong lnh vc u t mo him, Keinan pht
hin: Vi cch c ch thu v qun l c dng ln y, v bn cht bn c th iu

hnh nh th mnh khng Israel, iu ny tt, v gip to ra mt ngnh tuyt vi. V c

bn, chnh ph khng nhng tay vo ngnh u t mo him, nhng ng cng ni thm:
Bn khng th lm bt c iu g bn ngoi lnh vc u t mo him theo bt c cch no.
Bn khng c php nhn ph qun l qu cho bt c khon tin no do bn qun l, nn
bn c th qun ton b ngnh . N khng c trin vng [17].
Kinh doanh trong ngnh qun l ti sn c mt hnh mu n gin: Cc hng nhn c
mt khon ph qun l tng ng vi 1% 2% s tin h qun l. Nhng khon thu ln
tht s nm ph kt qu kinh doanh, thng dao ng trong khong 5% 20% li nhun
u t, ty tng hng.
Cho n thng 1 nm 2005, vic cc hng qun l ti chnh Israel thu ph qun l qu l bt
hp php. Nn khng ngc nhin khi ngnh ny khng tn ti c nhc n.
S thay i n t B trng Ti chnh khi l Benjamin Bibi Netanyahu.
Vi s ng h ca Th tng Ariel Sharon vo nm 2003, Netanyahu ct gim thu, gim
ph chuyn tin, gim lng cng chc nh nc v loi b 4 nghn vic lm trong h thng
nh nc. ng cn t nhn ha nhng biu tng ln cn ri rt t chnh quyn ln nn
kinh t chng hn Hng Hng khng Quc gia El Al, Cng ty Vin thng Quc gia Bezeq
v tin hnh ci t khu vc ti chnh.
Ron Dermer nhn xt: Vi vic x l nhng nh hng gy ch tc ca chnh quyn ln
nn kinh t trong nc, Bibi khng cn l mt nh ci cch m ng tr thnh mt nh
cch mng. Mt cuc ci cch xy ra khi bn thay i chnh sch ca chnh ph; mt cuc
cch mng din ra khi bn thay i t duy c hu ca c mt t nc. Ti ngh rng Bibi
thay i c t duy . Ron Dermer tng gi chc c vn ti chnh cho bn th h b
trng ti chnh Israel, bao gm c B trng Netanyahu [18].
Netanyahu ni vi chng ti: Ti gii thch cho mi ngi rng nn kinh t t nhn ging
mt ngi gy phi cng mt ngi bo l nh nc trn lng. Trong khi cuc ci cch
ca ti khi mo cho nhiu cuc bi cng do cc lin on lao ng trn c nc t chc;
vic ti c tnh ha nn kinh t chm ng ch nga. Bt c ai tng n lc xy dng
mt doanh nghip (phi cng ngh) ti Israel u c th ng cm [19]. Nhng ci cch ca
Netanyahu ginh c s ng h ngy cng tng ca cng lun khi nn kinh t bt u
thot khi vng ly.
Cng lc , mt gi ci cch khu vc ngn hng do Netanyahu thng qua bt u c hiu
lc. Nhng ci cch ny dn xa b nhng tri phiu chnh ph m bo mc li sut 6%
hng nm. Cho n thi im , nhng nh qun l ti sn qu lng hu v qu bo him
nhn th ca Israel ch n thun u t vo nhng tri phiu c chnh ph m bo.
Nhng qu bo him nhn th v qu hu tr c th p ng cam kt chi tr cho ngi th
hng ca h ch n gin bng cch u t vo tri phiu chnh ph. V chnh xc l
nhng g h lm h khng cn u t vo bt c ngnh g khc, Keinan ni vi chng
ti. Vi nhng tri phiu ny, cc nh u t nh ch ca Israel khng cn ng lc
u t vo bt c qu u t t nhn no khc.

Nhng khi tri phiu chnh ph bt u n hn thanh ton v khng th gia hn, h chi
khong 300 triu USD hng thng u t vo ni khc. Nn bng nhin, bm, bn c
mt h cha y vn ni a kch hot mt ngnh u t, Keinan ni, khi chng ti ngi
nhn ra bin a Trung Hi, trong vn phng tng 13 ca ng ti Tel Aviv, l ni qu u
t mi ca ng t tr s chnh. Kt qu l, him c nh qun l tin t quc t ln no
khng c t nht mt khon u t ti Israel lc ny, hoc trong c phn hoc trn th
trng tri phiu cng ty mi xut hin mt th trng cha tng tn ti cch y ba
nm, hoc u t vo ng shekel.
Do nhng ci cch khu vc ti chnh ca Netanyahu, vic gii qun l u t thu ph li
nhun u t gi y hp php. Keinan khng lng ph thi gian; ng thnh lp KCPS,
hng qun l ti sn ti chnh ton din u tin ca Israel, ti Tel Aviv v New York.
Khonh khc ti c bn d lut cho chng trnh ci cch ca Bibi, nhng bnh xe bt
u ln. R rng, iu ny s gii phng nn kinh t phi-cng-ngh-cao ca chng ta,
Keinan ni.
Keinan lp lun rng c rt nhiu ti nng a phng khng c s dng. Nu bn ngh
v nhng g ngi Israel tr hc c trong cc n v ca qun i, chng hn nh tnh
bo thng l nhng k nng phn tch nh lng rt tinh xo nh gii thut ton,
chy m hnh cho cc xu hng kinh t v m. Nu h mun tham gia ngnh cng ngh cao,
s c rt nhiu doanh nghip mi thnh lp tip nhn h sau khi kt thc ngha v qun s.
Nhng nu h mun lm trong ngnh ti chnh, h s phi b x. iu ny gi thay i.
Hy ngh v iu , ng tip tc. C nhng ngi Israel lm vic trn Ph Fleet Lun
n v y khng c ch cho h. Cn by gi, k t nm 2003, Israel c ch cho h.
CH THCH CA NHM TC GI:
[1] Bi vit Woman on a mission ca tc gi Jennifer Friedlin, bo Jerusalem Post (20-041997).
[2] Phng vn Orna Berry, c ng ti Gemini Israel Funds, v Ch tch ca mt s cng ty
thuc Gemini (thng 1 nm 2009).
[3] Phng vn Jon Medved, CEO v thnh vin ban lnh o ca Vringo (thng 5 nm 2008).
[4] Phng vn Yigal Erlich, nh sng lp, Ch tch kim CEO ca Yozma Group (thng 5 nm
2008).
[5] Ti liu nghin cu Venture Capital Policy in Israel: A Comparative Analysis and
Lessons for Other Countries ca cc tc gi Gil Avnimelech v Morris Tuebal, khoa kinh t
v qun tr kinh doanh ti i hc Hebrew, trang 17 (thng 10 nm 2002).
[6] Thng tin v s thnh lp ca BIRD c ly t mt cuc phng vn cng Ed Mlavsky,
Ch tch v nh ng sng lp Gemini Israel Funds (thng 12 nm 2008).

[7] Bi vit BIRD Foundation to Invest Million in 12 Advanced Devel-opment Projects in

Life Sciences, Energy, Communications, Software and Nanotechnology ca BIRD (Israel-US
Binational Industrial Research and Development Foundation),
http://www.birdf.com/_Uploads/255BOG08PREng.pdf.
[8] Sch Innovation of the State ca Dan Breznitz, trang 60, (2007).
[9] Ed Mlavsky trong mt bi thuyt trnh bng PowerPoint trc sinh vin trng
Wharton MBA (2008).
[10] Phng vn Jon Medved.
[11] Phng vn Yigal Erlich.
[12] Ibid.
[13] Phng vn Orna Berry.
[14] Yossi Sela, CEO Gemini Venture Funds,
http://www.gemini.co.il/?p=TeamMember&CategoryID=161&MemberId=197.
[15] Phng vn Erel Margalit.
[16] Bi vit Ireland Inc. Gets Innovated trn bo Sunday Business Post On-Line ca David
McWilliams (21-12-2008), http://www.sbpost.ie/post/pages/p/story.aspxqqqt=DAVID+McWilliams-qqqs=commentandanalysis-qqqid=38312-qqqx=1.asp; truy xut
vo thng 1 nm 2009.
[17] Phng vn Tal Keinan, nh ng sng lp KCPS (thng 5 v thng 12 nm 2008).
[18] Phng vn Ron Dermer, cu ty vin kinh t ti i s qun Israel M, v l c vn
cao cp ca Th tng Benjamin Netanyahu (thng 9 nm 2008).
[19] Phng vn Benjamin Netanyahu, Th tng Israel (thng 12 nm 2008).

Chng 11. Phn bi v c hi

Hai v cha tht s ca ngnh cng ngh cao Israel chnh l cuc ty chay kinh t ca khi
-rp v Charles De Gaulle,
v h buc chng ta phi tin ln v pht trin
mt nn cng nghip.
YOSSI VARDI
Xuyn sut cun sch, chng ti ch ra rng vn ha ng bin v chng phn cp qun l
ca qun i Israel i theo ngi Israel vo trong cc doanh nghip v gip nh hnh
nn kinh t Israel. Vn ha ny - khi kt hp cng thnh tu cng ngh Israel thu c t
cc n v qun s tinh nhu v cng nghip quc phng nh nc - s to thnh mt hn
hp hiu nghim. Nhng s hnh thnh ca nn cng nghip quc phng Israel khng h
bnh thng. Mt quc gia qu nh li c t hp cng nghip quc phng bn a l iu
cha tng c bit n. Ngun gc ca n bt r t s phn bi bi t ch sau mt m
ca mt ng minh thn cn.
Cch hay nht hiu khonh khc Israel b di nc l thng qua mt c sc c tc ng
tng t vi ngi M. Trong nhng nm tng trng nhanh sau chin tranh, v th ton
cu ca M bt ng b h gc khi Lin X qua mt Hoa K bng cch phng v tinh khng
gian u tin Sputnik 1. Vic ngi Lin X c th dn u cuc chy ua vo khng gian
lm a s ngi M sng st. Nhng hi tng li, y li l c nhy vt cho nn kinh t
M.
Nh kinh t hc sng to John Kao ni Sputnik l mt hi chung cnh tnh, v nc M
tr li. Chng ti iu chnh chng trnh ging dy trng nhn mnh vic dy mn
ton v khoa hc. Chng ti thng qua o lut Gio dc Quc phng tr gi 900 triu USD
(khong 6 t USD theo thi gi hin ti) cp hc bng, cc khon vay cho sinh vin v
trang thit b cho trng hc [1]. NASA v chng trnh Apollo c thnh lp, v mt c
quan tng t thuc B Quc phng cng c thnh lp mi v chuyn tm vo vic
khuyn khch cng ng R&D dn s.
Hn mt thp k sau , Neil Armstrong t chn ln mt trng. Chng trnh Apollo v
khon u t quc phng c lin quan ca Lu Nm Gc thc y mt th h nhng
khm ph mi m sau ny u c thng mi ha, to ra tc ng gy thay i nn kinh
t. Chin dch phi hp nghin cu v pht trin ny sinh ra nhng khi doanh nghip
hon ton mi trong ngnh vin thng v in t hng khng, cng nh sinh ra chnh
Internet, v tr thnh di sn ca li p tr M dnh cho Sputnik.
Israel cng c khonh khc Sputnik ca ring mnh, sau M mi nm. Ngay trc Cuc
chin Su ngy nm 1967, Charles De Gaulle dy Israel bi hc su sc nht v ci gi ca
s l thuc.

De Gaulle, ngi sng lp Nn Cng ha th nm ca Php, tham gia ri ri khi cc v

tr chnh ph v qun s cp cao k t Th chin II, v m nhim cng v Tng thng t
nm 1959 n 1969. Sau khi Israel ginh c lp, De Gaulle lp lin minh vi nh nc
Do Thi v nui dng th c cc lnh o Israel tin l tnh hu ngh su sc. Lin minh
bao gm vic Php vin tr cho Israel cc trang thit b qun s quan trng v my bay
chin u, thm ch cn c mt tha thun b mt hp tc sn xut v kh ht nhn [2].
Ging nh cc nh nc b nh, Israel thch mua cc h thng v kh ln t nc khc hn
l u t ngun lc khng l sn xut chng. Nhng vo thng 5 nm 1950, Hoa K, Anh
v Php cng nhau ban hnh Tuyn b chung Ba bn nhm hn ch vic bn v kh n
Trung ng.
Thiu ngun cung sn sng t bn ngoi, Israel bt u ngnh v kh vi cc nh my b
mt sn xut sng n. Mt nh my hon ton c giu kn di mt t, bn trn l tim
git i kibbutz, nhng my git c vn hnh sut ngy m t ting n bn di.
c xy nh cc thit b thi hu chin bun lu t M, vo nm 1948 nh my ny sn
xut hng trm sng my mi ngy. Nhng nh my c xy tm c ngun cung sng
c bun lu t khp ni trn th gii. David Ben-Gurion gi c phi vin ra nc
ngoi thu thp v kh t tn nhng nm 1930.
V d, vo nm 1936, Yehuda Arazi tm cch cha sng trng trong mt ni hi nc
t Ba Lan n cng Haifa. Nm 1948, ng ng vai mt v i s t Nicaragua m phn
mua nm gin sng i lin ca Php.
Ngi Israel thc hin trt lt cc m mu ny cho n khi Lin X thng qua Tip Khc
lm ng Hip c Ba bn thc hin hp ng bn v kh ln tr gi 250 triu USD cho Ai
Cp vo nm 1955.
p tr, De Gaulle ng v phe bn kia. Vo thng 4 nm 1956, ng bt u chuyn
lng ln v kh hin i n Israel. Quc gia b nh ln u tin c mt nh cung cp v
kh tm quc gia ng tin cy.
Sau khi Ai Cp quc hu ha Knh o Suez vo nm 1956, mi quan h trn cn thm thit
hn. Php da vo Knh o Suez trong vic vn ti bin t khu vc ny n chu u. Qun
i Israel m bo Php tip cn c vi Suez, i li, Php trt cho Israel thm nhiu v
kh. Ngun vin tr ngy cng tng khi Php cng Israel hp tc trong nhiu chin dch. C
quan tnh bo ca De Gaulle ghi nhn s gip ca Israel trong vic lm suy yu phong
tro chng Php ti Algeria, mt trong nhng thnh tr thuc a ca Php.
Nm 1960, Php ha vin tr Israel 200 xe tng AMX-13 v 72 my bay chin u Mystere
trong vng mi nm tip theo.
Nhng vo ngy 2 thng 6 nm 1967, ba ngy trc khi Israel tn cng ph u Ai Cp v
Syria, De Gaulle t ngt ct t quan h vi Israel. Php s khng chp thun, v cng
khng ng h quc gia u tin s dng v lc, ng tuyn b vi Ni cc ca mnh [4].

Nhng ch quyt nh ca De Gaulle th cha tho ngi mt cuc chin Trung ng.
Nhiu tnh hung mi i hi phi c nhng lin minh mi vi Php. Nm 1967, Php rt
khi Algeria. li ng sau cuc chin Bc Phi dai dng v cay ng, u tin ca De Gaulle
gi l ni li quan h vi th gii -rp. Php khng cn hng th st cnh cng Israel.
Php di thi De Gaulle khng c bn, m ch c li ch, tun bo Le Nouvel Observateur
ca Php thi im nhn mnh [5].
Ngi k nhim De Gaulle, Georges Pompidou, tip ni chnh sch ny sau khi nhm chc
nm 1969. 200 xe tng AMX lc u c Php cam kt giao cho Israel li c chuyn n
Libya, v Php thm ch cn chuyn 50 chin u c Mirage m Israel tr tin cho Syria,
mt trong nhng k th hung hng nht ca Israel.
Ngi Israel nhanh chng tm kim cc bin php thay th. Nh sng lp khng qun Israel,
Al Schwimmer t chiu m mt k s Thy S c cm tnh vi Israel k s ny a cho
ng bn thit k ng c Mirage v Israel c th sao chp mu chin u c. Israel cng
quay v vi chin lc bun lu c t trc ngy lp quc. Trong mt nhim v nm 1969,
nm tu chin do ngi Israel iu khin vt chng ng di 3 nghn dm trn
chy t Php v Israel. Tr gi hng triu USD, nhng tu tun dng ny c ha giao
cho Israel trc t cm vn mi. Nh tp ch Time miu t sinh ng vo nm 1970: T
thi Bismarck cha tng c cuc truy lng trn bin no nh th nhiu v tr, ngi
Israel b my bay do thm Php, mt tu R.A.F Canberra ca Malta, tu ch du Lin X,
rng radar ca hm i 6 ca M, my quay truyn hnh v c ng dn pht hin [6].
Tuy nhin, nhng tr lun lch ny khng th b p cho s tht nghit ng: Cuc chy ua
v trang Trung ng ang leo thang ng vo lc Israel mt hu ht ngun cung my bay
v v kh vn khng th thiu. Lnh cm vn nm 1967 ca Php t Israel vo th v
cng ngt ngho.
Trc cuc chin nm 1967, M bt u bn cc h thng v kh cho Israel, bt u vi tn
la t i khng Hawk di thi Kennedy vo nm 1962. Khi , la chn s mt ca
Israel l M th ch Php lm nh cung cp v kh chnh cho Israel. Nhng s phn bi
ca Php khin Israel tin rng h khng th tip tc l thuc qu nhiu vo cc nh cung
cp v kh nc ngoi. Israel quyt nh phi hnh ng nhanh chng nhm sn xut cc h
thng v kh ln nh xe tng hay my bay chin u, mc d cha c nc nh no thnh
cng trong vic ny.
Nhu cu t ch to ra xe tng Merkava, c ra mt ln u nm 1978 v gi sn
xut n th h th t. Nhu cu ny dn n vic to ra Nesher phin bn Israel ca chin
u c Mirage ri sau n Kfir, bay ln u nm 1973 [7].
Tuy nhin, d n tham vng hn c l vic sn xut chin u c Lavi, dng ng c do M
sn xut. Chng trnh c gp vn chung gia Israel v M. Lavi c thit k khng ch
thay th Kfir m cn tr thnh mt trong nhng chin u c hng u th gii.
Lavi c pht trin ton din vo nm 1982; vo cui nm 1986 chic u tin c
cng b v a vo hot ng. Nhng vo thng 8 nm 1987, sau khi hng t USD c

chi ch to nm phi c mu, sc p t Israel v M dn ti s hy b chng trnh;

u tin l sc p t Quc hi M ri n cuc b phiu 12 chng 11 thun trong Ni cc
Israel.
Nhiu nm sau, vic hy b d n vn gy tranh ci: C ngi tin rng ngay t u y l
mt d n bt kh thi, lng ph thi gian; ngi khc li cho rng y l mt c hi vng
b b l. Trong mt bi vit nm 1991 trn tp ch Flight International, xut bn trong chin
dch Bo tp Sa mc, mt bin tp vin vit v cm nhn khi bay trn chic Lavi vo nm
1989: Gi y trong khi lin qun ang chin u vng Vnh, h mt chic chin
u c m h cn. Tht ng tic khi ti phi bay trn chic chin u tt nht th gii v
bit rng n s khng bao gi c a vo s dng [8].
D chng trnh b hy, vic pht trin Lavi li nh hng r rt trong qun i. Th
nht, ngi Israel to ra mt bc t ph v tinh thn: H cho chnh bn thn, ng
minh v k th thy h khng ph thuc vo bt c ai c c mt trong nhng nhn t
c bn nht cho s tn vong ca t nc mt chng trnh sn xut my bay chin u
hin i.
Th hai, vo nm 1988, Israel gia nhp cu lc b ca khong hn 10 quc gia phng
thnh cng v tinh vo khng gian mt thnh tu khng th t c nu thiu nhng
kin thc cng ngh tch ly c trong qu trnh pht trin my bay Lavi. Th ba, mc d
Lavi b hy b, hng t USD u t vo chng trnh nng tm Israel ln mt ng cp
mi trong ngnh in t hng khng v, theo cch no , gip Israel mnh m tin vo
t bng n cng ngh cao sau . Khi chng trnh b ng ca, 1.500 k s bt ng mt
vic lm. Vi ngi trong s h ra nc ngoi, nhng phn ln li, a n kt qu l s
kt hp ln gia cc ti nng k thut trong cc ngnh qun s vi khi dn s. Cc ti
nng ln v cng ngh tng tp trung cho mt chic my bay bt ng c gii phng
vo c nn kinh t [9].
Yossi Gross, mt trong nhng k s ca Lavi sinh ra ti Israel. M ng, ngi sng st t
tri tp trung Auschwitz, di c khi chu u sau cuc dit chng ngi Do Thi. L mt sinh
vin ti Israel, Gross c o to ngnh k s hng khng ti Technion ri lm vic ti
Israel Aircraft Industries (IAI) trong by nm.
Gross, mt k s bay th nghim ti IAI, bt u s nghip trong b phn thit k. Khi ng
c sng kin mi cho cng h cnh, cp trn ca ng ni ng quan tm n vic sng to
m ch cn sao chp mu F-16 ca M. Ti lm vic trong mt cng ty ln vi 23 nghn
nhn vin, m khng th sng to, ng nh li [10].
Khng lu sau khi Lavi b hy, Gross quyt nh ri IAI v c ngnh hng khng. Trong lnh
vc hng khng, bn khng th lm mt doanh nhn. Chnh quyn s hu ngnh ny, v cc
d n u khng l. Nhng ti hc c rt nhiu k thut , nhng kin thc ny s
hu ch cho ti v sau.
Cu k s hng khng ny v sau thnh lp 17 doanh nghip v pht trin hn 300 bng
sng ch. Nn theo ngha no , Yossi Gross nn cm n Php. Charles De Gaulle khng h

c nh gip kch thch nn cng ngh ca Israel. Tuy nhin bng vic thuyt phc ngi
Israel rng h khng th l thuc vo cc h thng v kh nc ngoi, quyt nh ca De
Gaulle to nn s ng gp ch cht cho nn kinh t Israel.
S gia tng u t nghin cu v pht trin khoa hc qun s sau khi b Php cm vn
to ra mt th h k s Israel giu kinh nghim. Nhng iu ny khng xc tc cho gii
doanh nghip khi nghip ca Israel nu nh khng c kt hp vi mt th khc: Mt
phng php tip cn a lnh vc su sc, v s sn lng th nghim bt c iu g, d c
gy bt n n u cho cc hnh thi x hi.
CH THCH CA NHM TC GI:
Li t u chng, trch dn trong bi vit Israels Booming Hi-Tech Industry, BBC
News (06-10-2008), http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/7654780.stm; truy xut vo
thng 1 nm 2009.
[1] John Kao, sch Innovation Nation (2007).
[2] Michael Bar-Zohar, sch Shimon Peres: The Biography (2007), trang 223. Bi vit Peres
Biography: Israel, France Had Secret Pact to Produce Nuclear Weapons, Reuters (30-052007).
[3] Michael M.Laskier, bi vit Israel and Algeria amid French Colonialism and the ArabIsraeli Conflict, 19541978 trn tp ch Israel Studies (02-06-2001), trang 1-32.
http://muse.jhu.edu/journals/israel_studies/v006/6.2laskier.html; truy xut vo thng 9
nm 2008.
[4] De Gualle theo nh trch dn trong bi vit De Gaulles Lonely Predictions ca Alexis
Berg v Dominique Vidal, bo Le Monde Diplomatique (thng 6 nm 2007),
http://mondediplo.com/2007/06/10degaulle; truy xut vo thng 9 nm 2008.
[5] c trch dn trong bi vit De Gaulles Lonely Predictions ca Berg v Vidal.
[6] Bi vit Israels Fugitive Flotilla, tp ch Time (ngy 12 thng 1 nm 1970),
http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,942140,00.html.
[7] Sch Combat Aircraft Since 1945 ca Stewart Wilson (2000), trang 77.
[8] Ruud Deurenberg, bi vit Israel Aircraft Industries and Lavi trn trang web Jewish
Vir-tual Library (26-01-2009),
http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Society_&_Culture/lavi.html.
[9] James P.DeLoughry, bi vit The United States and the Lavi trn tp ch Airpower
Journal, tp 4, s 3 (1990), trang 34-44, http://www.fas.org/man/dod101/sys/ac/row/3fal90.htm.

[10] Phng vn Yossi Gross, Gim c v nh ng sng lp TransPharma Medical (thng

12 nm 2008). ng cng l ngi sng lp nhiu doanh nghip sn xut thit b y t khc.

Chng 12. T u n tn la n mch

nc phun
Nu nh hu ht cc lc lng khng qun trn th gii u c thit k nh mt chic xe
ua Cng thc 1, th Khng lc Israel l mt xe jeep mang theo rt nhiu cng c... Ti y,
bn s i off-road ngay ngy u tin. n gin l xe ua th khng th vn hnh trong
mi trng ca chng ta [Israel] c.
TAL KEINAN
Doug Wood mi n lm Israel. Bng s im tnh bit suy ngh, anh ni bt hn cc ng
nghip Israel c phn th l. T Hollywood, anh n Jarusalem lm mt cng vic cha
tng xut hin ni ny: Wood l Gim c sn xut b phim hot hnh di tp u tin,
c sn xut bi Animation Lab, mt cng ty khi nghip do nh u t mo him Erel
Margalit thnh lp.
Wood lm vic vi vai tr Ph Ch tch ph trch lnh vc pht trin v sn xut phim hot
hnh Turner, Warner Brothers, v Universal. Khi Margalit ngh anh chuyn ti
Jerusalem lm mt b phim hot hnh, Wood ni rng trc tin anh phi xem liu
Jerusalem c mt cng ng sng to thc s hay cha. Sau mt thi gian sng
Jerusalem ti Bezalel hc vin hng u Israel v ngh thut v thit k anh b thuyt
phc. Ti gp nhng ngi lm vic . Ti gp mt s ngi vit kch bn truyn
hnh, [tc gi] Meir Shalev, v mt s tay vit kch bn k ti khc, anh k vi chng ti.
H khng thua km g nhng ngi bn gp cc trng ngh thut hng u trn th
gii.
Song anh cng nhn thy nhng im khc bit Israel. y, h c thi quen lm vic a
nhim. Chng ti bn tho vi nhiu cn b k thut ngi Israel, h tm ra nhng
hng ci tin quy trnh lm vic ca chng ti v gii quyt vn trc tip hn. C ln,
ti lm vic trong mt d n sng to vi mt thanh nin tt nghip ngnh ngh thut
Bezalel. Anh ta hi c bit tc di, eo bng tai, mc qun soc v i dp x ngn. Bng
nhin xy ra mt s c k thut. Ti ang nh gi nhn vin k thut n sa th chng
sinh vin t Bezalel b d cng vic ha v bt u khc phc s c nh mt k s
lnh ngh. Ti hi anh ta hc iu ny u. Ha ra anh ta cng l mt phi cng li my bay
chin u trong khng qun. G sinh vin ngh thut ny ? L mt phi cng li my bay
chin u ? Ging nh ton b th gii sp v y ni ng hn l hi t v y, ty
thuc vo cch bn nhn nhn s vic. [1]
Qu ng l cc k s cng ngh ngi Israel hc c cch lm vic a nhim, cng
nh nhiu li th khc, trong qun i Israel. Chng phi cng Tal Keinan ni vi chng ti
rng ngi ta lun c thnh kin vi s chuyn mn ha trong qun i Israel. Nu nh
hu ht lc lng khng qun trn th gii u c thit k nh mt chic xe ua Cng
thc 1, th Khng lc Israel l mt xe jeep kho khon mang theo nhiu cng c. Trn
ng ua khp kn, xe Cng thc 1 s thng, Keinan ni. Song anh cng ni thm,

Khng qun Israel, bn s i d ngoi off-road ngay ngy u tin... Chic xe ua s khng
th vn hnh trong mi trng ca chng ta. [2]
S khc bit gia chin lc Cng thc 1 v chin lc xe jeep khng ch s lng; mi
loi u ko theo cc chin thut v cch t duy khc hn nhau. iu ny c th thy trong
cc phi i tn cng khc nhau m mi lc lng khng qun xy dng cho cc chin dch
ca mnh. Vi hu ht cc lc lng khng qun phng Ty, mi phi i tn cng u
c xy dng da trn mt lot cc lp i hnh (cn c gi l ln sng) my bay vi
mc ch sau cng l di bom ln cc mc tiu.
Khng lc Hoa K thng dng bn ln sng phi c c nhim hon thnh mt nhim v
c th: Chng hn, mt my bay tun tra c thit k dn hnh lang cc my bay ch;
ln th hai h gc bt c h thng phng khng no ca ch ang nh tn la; ln th ba l
cc my bay tc chin in t, my bay tip du tip nhin liu v my bay ra-a lun
dng c mt bc tranh chin u ton cnh; v sau cng l my bay chin u: Cc my
bay th bom. Chng c h tng bi cc my bay cng kch tr th bay xung quanh
bo m khng c g xy ra, Keinan gii thch.
Rt p o, rt hip ng tc chin, Keinan ni v h thng kiu M. Nh th to ra kh
khn v hu cn. Anh phi gp my bay tip du ng im. Anh phi phi hp vi h thng
tc chin in t ch cn mt ngi bay tr my giy l mi th r m. Khng qun Israel
khng th dng mt h thng nh th ngay c nu h c ngun lc, n s ch l mt ng
ln xn. Chng ti khng c k lut.
Trong h thng qun s ca Israel, hu ht mi my bay u phi thc hin nhiu loi
nhim v tc chin khc nhau v lc no cng ch theo tn la khng i khng nh loi
tim kch. Anh khng th bc vo trn chin m khng c tn la khng i khng, bt k
nhim v l g, Keinan ni. Anh c th h c mt mc tiu min Nam Lebanon m
khng ng mt my bay no khc, v d c chng na, cn c ca anh cng ch cch
hai pht bay v ai c th n h tr. Song, vn khng c chuyn bay n mt lnh th
th ch m khng c tn la khng i khng.
Tng t, gn nh mi my bay trong Khng qun Israel u c h thng tc chin in t
trong bung li. Khng ging Khng qun Hoa k, Khng qun Israel khng gi n mt i
hnh c bit trit tiu h thng ra-a ca k th. Anh t lm ly, Keinan ni thm.
Tuy khng hiu qu bng, nhng nh th linh ng hn rt nhiu. Rt cuc, trong phi i
tn cng thng thy ca Israel, khong 90% my bay mang theo bom v c phn cng
mc tiu. Trong phi c tn cng ca Hoa K, ch c cc my bay chin u c sau cng mang
bom.
Trong h thng Israel, mi phi cng u phi nm vng khng ch mc tiu ca mnh m c
nhng mc tiu khc trong cc i hnh ring bit. Chng hn, nu mt my bay b bn h,
v hai my bay tch ra tm kim phi cng b ri hay tham gia vo trn nh khng i
khng... nhng phi cng cn li phi gnh cc mc tiu cn st, Keinan gii thch. Nhim
v ca anh l nh th l h qu tt yu. Gn mt na thi gian anh phi tn cng vo
cc mc tiu m trc c giao cho ngi khc.

S khc bit r rt nht gia h thng ca hai nc bc l khi qun Israel v M bay cng
nhau trong nhng cuc tp trn chung. Trong mt ln tp trn, Keinan bt ng khi thy
nhng phi cng M c a cho mt cm nang b ti minh ha nhng hnh thao din
m phi cng dng khi bay. Chng ti nhn thy v ni: Ci qui g th ny? Lm sao anh bit
ngi khc s lm g? Vi Keinan, hin l mt nh u t, h thng ca M c v ging nh
bn n sn chng khon v ni: Bt k th trng c ra sao, ti vn mua vo.
T duy a nhim to ra mt mi trng m trong cc chc danh v s phn chia
nhim v c th cng vi n khng c nhiu ngha. l iu m Doug Wood nhn thy
khi quyt nh chuyn t Hollywood sang Jerusalem: y tht thch, v cc hng phim
Hollywood thng bo rng bn cn mt gim c d n v mt iu phi vin sn xut
hoc mt chuyn vin ph trch lay-out. Cn Israel cc chc danh thc s ch l th tru
tng, bi chng c th hon i cho nhau theo nhiu cch v mt ngi thng lm nhiu
hn mt vic.
Chng hn, anh ni, chng ti c mt g trong i CG, mt i dng my tnh to ra hnh
nh, nhng anh chng cng lm cc mu nhn vt 3D bng t st. V ri khi chng ti ang
quay mt cnh, th anh ta tht ra mt cu rt hi hc cho on kt ca cnh ba mi giy
m chng ti ang lm. V ti thch dng n ni ti vit li kch bn v cho n vo.
Th l g CG y vt qua bc tng k lut v mo him bc chn vo ngh dng m
hnh v vit kch bn.
M, ngi ta gi kiu ln sn ny bng thut ng mashup, tc l hn hp. Bn thn thut
ng ny bin i nhanh chng v tip thu thm nhiu ngha mi. Ban u n ch vic gp
hai hay nhiu bi ht thnh mt bi, ri n hm c vic kt hp trong mng dng video v
k thut s, hay mt ng dng Web thu thp d liu t cc trang khc chng hn
HousingMap.com, hin th bng ha cc qung co cho thu nh trn Google Maps. Theo
cch nhn ca chng ti, mt mashup c th quyn nng hn rt nhiu khi s sng to
c sinh ra t s kt hp cc cng ngh khc bit v k lut.
Nhng cng ty p dng phng php mashup ph bin nht Israel thng tp trung
trong ngnh thit b y t v cng ngh sinh hc, ni bn thy cc k s hm gi v cc bc s
hp tc vi nhau lm ra mt thit b c kch c bng th tn dng c th khin ng tc
tim tr thnh d vng. Hoc bn thy mt cng ty (ni sng ch ra t bo beta, si quang
hc, v to t Cng vin quc gia Yellowstone) to ra mt l lch nhn to cy ghp c
iu tr bnh tiu ng. Ri c mt d n mi khi ng, xoay quanh vin thuc c th
truyn ti hnh nh t bn trong rut ca bn bng cng ngh quang hc vn ch c dng
cho mi dn ng ca tn la.
Gavriel tng l nh nghin cu tn la cho Rafael, mt trong nhng nh sn xut v kh
chnh cho qun i Israel. Anh ta chuyn v cc thit b in quang tinh vi cho php tn la
nhn thy mc tiu. Tn la c th khng phi l ni u tin ngi ta tm kim cng
ngh y hc, nhng Iddan c mt tng mi l: Anh ta tch hp cng ngh thu nh mi
nht dng trong tn la pht trin mt loi my nh gi gn trong vin thuc c th
truyn ti hnh nh t bn trong c th ngi.

Nhiu ngi bo vi anh l khng th nht mt my ghi hnh, my pht, cc ngun pht
sng hay nng lng vo trong mt vin thuc m bt c ai cng c th nut. Iddan vn
kin quyt, c lc cn n siu th mua g v nh kim chng xem mu thuc y c th
truyn qua m t bo loi vt hay khng. Anh gy dng mt cng ty sn xut loi my nh
to bng vin thuc, tc PillCams, v t tn cng ty l Given Imaging.
Nm 2001, Given Imaging tr thnh cng ty u tin trn th gii c c phn ha Ph
Wall sau v tn cng ngy 11 thng 9. n nm 2004, su nm sau khi thnh lp, Given
Imaging bn 100 nghn vin PillCams. u nm 2007, cng ty t mc 500 nghn vin
PillCams, v cui nm 2007 bn c gn 700 nghn vin.
n hm nay, th h mi nht ca PillCams c th truyn ti m khng gy au n 18 hnh
chp mt giy, sut hng gi, t su trong rut ca ngi bnh. Bc s c th theo di hnh
nh c quay trong thi gian thc, ngay trong phng hay pha bn kia a cu. Th
trng vn cn rt rng ln v thu ht cc i th cnh tranh kh nhn; ngi khng l
Olympus cng ang ch to my nh ca h trong mt vin thuc. Cc cng ty khc nhy
vo th trng ny cng l chuyn bnh thng, v ch tnh ring M cc bnh v ng
rut l nguyn nhn ca hn 30 triu lt ngi n cc phng khm.
Cu chuyn ca Given Imaging khng ch l chuyn giao cng ngh t qun s sang lnh vc
dn s, hay v mt doanh nhn xut thn t mt cng ty ln v cng ngh quc phng. N
l mt v d ca mashup trong cng ngh, v ngi kt hp khng ch cc lnh vc ring l
ca tn la v y hc, m cn ang hp nht mt chui cc cng ngh t quang hc, in
t, pin, truyn ti d liu khng dy, n phn mm, h tr cc bc s phn tch nhng
hnh nh h nhn thy. Nhng kiu mashup ny l chn thnh ca sng to cng ngh.
Tht ra, mt nghin cu mi y ca i hc Tel Aviv cho thy cc bng sng ch ca
Israel khc vi bng sng ch khc trn ton cu v h vin dn s lng nhiu nht v tp
hp a dng nht cc bng sng ch trc y.
Mt trong nhng mashup nh vy l Compugen, mt cng ty lm cu ni gia qun s
v y hc. Ba nh ng sng lp Ch tch Eli Mintz, Gim c cng ngh Simchon Faigler, v
Gim c phn mm Amir Natan gp nhau trong chng trnh Talpiot danh ting ca
qun i Israel. Mt cu hc vin Talpiot khc Compugen, Lior Maayan, ni rng 25
trong s 60 nh ton hc gia nhp cng ty nh vo cc mi quan h t trong qun i
ca h.
qun i Israel, Mintz to ra thut ton gip sng lc qua hng tp d liu tnh bo
tm ra nhng m vng rt quan trng cho nhng thnh cng ca Israel trong vic truy tm
cc mng li khng b. Khi v anh, mt nh di truyn hc, m t cc vn m gii
chuyn mn ca c gp phi trong vic sng lc qua ng d liu di truyn khng l, Mintz
ngh l anh c th tm c cch lm tt hn.
Mintz v cc cng s ca mnh tin hnh mt cuc cch mng ha quy trnh sp xp chui
gen. Tp on Marck mua b sp xp dy u tin ca Compugen nm 1994, mt nm sau
khi cng ty c thnh lp v rt lu trc khi b gen ngi c gii m thnh cng. Song
y mi ch l khi u. Nm 2005, Compugen chuyn i m hnh kinh doanh v chuyn

sang lnh vc nghin cu v pht trin thuc, h s dng cc k thut khc nhau t cc
hng ang chi phi ngnh cng nghip dc phm.
Kt hp ton hc, sinh hc, khoa hc my tnh v ha hu c, Compugen i tin phong
trong vic pht trin thuc d bo. Thay v kim tra hng nghn hp cht, hy vng tm
c ci g c th dng c, chin lc ca Compugen l bt u cp gen v
pht trin thuc da trn vic cc gen biu hin th no qua vic sn xut protein.
Mt quan trng trong cch tip cn ca Compugen l s kt hp l lng gia cc phng th
nghim kh (mang tnh l thuyt) v t (v mt sinh hc). Th tng tng lm vic
vi Big Pharma nc ngoi hay mt khu vc khc ca t nc, Alon Amit, Ph Ch tch
ph trch lnh vc cng ngh ca Compugen, gii thch. S lin lc m anh mong i s
chm hn nhiu nu nh anh khng c cc nh sinh hc v ton hc lm vic vi nhau trn
cng tng lu, theo ng ngha en, bn bc xem nn th nghim ci g, th nghim th
no, v a ra cc m hnh. [4]
Cng ty ln nht Israel, Teva, nm trong ngnh dc, tng t nh Compugen v mt s
cng ty mi Israel (ngy cng nhiu cng ty khi nghip Israel tham gia vo thit b y
t) cng lin quan n vic a thuc vo c th. Lnh vc ny dng nh ph hp vi
thin hng t duy a ngnh ngh ca ngi Israel, cng nh tnh cch thiu kin nhn ca
h bi vic pht trin thuc mt rt nhiu
thi gian.
Mt cng ty cng da vo phng php mashup nh vy l Aespironics. H pht trin
mt ng ht thuc c kch thc v hnh dng nh mt th tn dng bao gm c tua-bin gi
chy nh hi th. Vn vi rt nhiu ng ht nm ch vic ch to chng rt kh khn
v tn km. Phi tm ra cch xt thuc hiu qu qua mt li kim loi. Thm na, qu
trnh ny phi c tnh ton thi gian chun xc vi hi th ngi bnh ti a ha v
iu tit lng thuc hp th vo phi.
Dng nh Aespironics gii quyt c tt c vn ny cng mt lc. Bn trong chic
th tn dng l mt chn vt ging nh cnh qut, hot ng nh lung khng kh khi bnh
nhn ht vo t gc th. Khi chn vt quay, n ri thuc ln mt li, t thi thuc ra khi
li v bay vo khng kh theo cch thc c tnh ton trc. V cnh qut ch hot ng
khi ngi dng ht vo, nn n t ng y thuc vo phi bnh nhn.
Sp xp chng li vi nhau i hi s kt hp phi chnh thng ca nhiu k nng v k
thut. Bn cnh cc chuyn gia v ng ht, i ng ca Aespironics cn bao gm Dan Adler,
chuyn v thit k tua-bin kh v ng c my bay. ng l gio s Technion, Trng Cao
hc Hi qun M, v l nh t vn cho cc cng ty nh General Dynamics, Pratt & Whitney,
v Mcdonnell Douglas.
Vic phi trn tn la v thuc, my bay v ng ht nghe l lng ri, nhng kin
tng mashup thc s phi l Yossi Gross. Sinh ra Israel v c o to v k thut

hng khng Technion, Gross lm vic cho hng Israel Aircraft Industries by nm trc
khi xin ngh theo ui nhng n lc kinh doanh ring.
Ruti Alon ca hng u t mo him Pitango, u t vo su trong mi by cng ty
khi nghip ca Gross, l gii rng cch tip cn a ngnh ca anh y l cha kha ca thnh
cng. Anh c o to v k s hng khng v in t. Anh y cng hiu bit nhiu v vt
l, dng chy v huyt p, v nhng kin thc ny rt hu ch khi ta suy ngh v cc thit b
cn c cy vo c th ngi. Thm na, Alon nhc, anh y quen bit rt nhiu bc s
[5].
Mt s cng ty ca Gross kt hp cc cng ngh cc k a dng n ni h tin gn n
ranh gii ca khoa hc vin tng. Chng hn, Beta-O2 l mt cng ty khi nghip lm v
b lc sinh hc c th c cy thay th tuyn ty b khim khuyt ca cc bnh nhn
tiu ng. Nhng bnh nhn ny mc phi chng ri lon khin cho cc t bo beta ca h
ngng sn sinh insulin. Cy ghp t bo beta c th nh la iu ny, nhng ngay c khi c
th khng o thi chng, chng cng khng th sng st nu khng c ngun cung cp xy.
Gii php ca Gross l to ra mt mi trng vi m khp kn v c lp, cha loi to sn
sinh -xy t nhng mch nc phun Cng vin cng ngh Yellowstone. Bi loi to ny
cn nh sng sng, mt ngun sng bng si quang hc c gn trong thit b nh bng
chic my iu ha nhp tim ny. Cc t bo beta hp th -xy v sn sinh ra carbon
dioxide; cn to th ngc li, to ra mt h sinh thi thu nh khp kn. Ton b b lc sinh
hc ny c thit k cy di da trong vng mi lm pht, iu tr ngoi tr v c
thay th mi nm mt ln.
Kt hp to a nhit, si quang hc, v t bo beta cha bnh tiu ng l tiu biu
cho phng php tip cn a cng ngh ca Gross. Mt trong nhng cng ty khi nghip
khc ca ng, TransPharma Medical, kt hp hai sng kin khc nhau: Dng xung ng
sng v tuyn (RF) to ra cc knh siu nh tm thi xuyn qua da, v pht trin ming
p thuc bt u tin trn th gii. N l mt thit b nh, Gross gii thch, ging nh
mt in thoi di ng, bn p vo da trong mt giy. N bo mn t bo bng sng v
tuyn, to ra hng trm knh siu nh trong da. Ri chng ti p ming p bt ln, khng
phi ming p thng thng. Hu ht ming p u dng gel hoc cht dnh. Chng ti in
thuc ln ming p, v lm kh. Khi chng ti p ming p ln da, mt cht dch lng t
t chy ra t k cc knh siu nh v ko cht bt kh li (c lm ro v lm lnh) t
ming p di da.
Gross cho rng thit b ny gii quyt c mt trong nhng vn nan gii nht ca vic
tim thuc: Lm sao a nhng phn t ln, nh protein, qua lp biu b m khng cn
phi tim. Nhng sn phm u tin s a hc-mn tng trng v mt loi thuc tr
long xng vo c th ngi; cc ming p cung cp insulin v cc loi thuc khc,
hc-mn v phn t hu ht chng c a vo bng cch tim ang c thc hin.
Thin hng ca ngi Israel trong nhng mashup v cng ngh khng ch l tnh ham
hiu bit; n l mt c im vn ha nm trong ct tu khin Israel c nhiu cch tn nh

vy. Mt sn phm c nn tng a ngnh m ngi Israel thng kt hp cc kinh nghim

qun s v dn s ca h. cng l mt cch ngh sn sinh ra nhng gii php c bit
sng to v m ra cc ngnh cng nghip mi y tim nng, v cc tin b t ph trong
cng ngh. N l mt cch suy ngh t do, kh c th tng tng trong cc x hi c nn
vn ha cng nhc, bao gm c nhng nc dng nh ang giai on cc thnh v pht
trin thng mi.
CH THCH CA NHM TC GI
1. Phng vn Doug Wood, trng b phn sng to, Animation Lab, thng 5-2008.
2. Phng vn Yuval Dotan (tn nhn vt c thay i), thng 12-2008.
3. Manuel Trajtenberg v Gil Shiff, Identification and Mobility of Israeli Patenting
Inventors Discussion Paper thng 5-2008, Trung tm pht trin Pinchas Sapir, i hc Tel
Aviv, thng 4-2008.
4. John Russell, Compugen Transforms Its Business, Bio-ITWorld.com, 17-10-2005,
http://www.bio-itworld.com/issues/2005/oct/bus-compugen?page:int=-1.
5. Phng vn Ruti Alon, i tc ca cng ty u t mo him Pitango, ng thi l ch tch,
thnh vin qun tr ca BioControl, BrainsGate, v TransPharma Medical, thng 12-2008.

Chng 13. Th lng nan ca Sheikh

Tng lai ca khu vc s ph thuc vo vic chng ta dy nhng ngi tr cch thc
chng bc ra th gii
v to dng cng ty.
FADI GHANDOUR
Xut thn ca Erel Margalit thng s khng d bo mt tng lai trong ngnh u t mo
him. Anh sinh ra mt nng trang, chin u ti Lebanon nm 1982 vi t cch l binh
lnh ca qun i Israel, hc ton v trit hc ti i hc Hebrew Jerusalem, v theo ui
hc v tin s trit hc i hc Columbia, M. Lun vn anh vit l v kh cht ca cc nh
lnh o trong lch s anh coi h nh cc nh lnh o khi nghip nhng ngi tc
ng su sc n s pht trin ca quc gia, thm ch c cc nn vn minh (anh chn
Winston Churchill v David Ben-Gurion lm hnh mu).
Sau , anh lm vic cho Teddy Kollek, Th trng ca Jerusalem t nm 1965 n 1993.
Trc khi Kollek tht bi trong cuc bu c a phng nm 1993, Margalit ra mt
tng khuyn khch cc cng ty khi nghip Jerusalem, lc y cng nh by gi, ang
cht vt gi chn nhng ngi tr h khng sang thnh ph Tel Aviv, th ph kinh
doanh si ng ca Israel. Khi Kollek i khi, Margalit quyt nh t thc hin k hoch ca
mnh, nhng trong khu vc t nhn. Anh t tn cho qu u t mo him mi m ca
mnh l Jerusalem Venture Partners (JVP), vi ngun vn t chng trnh Yozma.
K t khi anh thnh lp JVP nm 1994, Margalit huy ng c hng trm triu USD t
Telecom SA Php, Infineon Technologies AG c, cng nh Reuters, Boeing, i hc
Columbia, MIT v Chnh ph Singapore. Anh hu thun cho hng chc cng ty, phn
nhiu trong s pht hnh c phiu ra cng chng (IPO) hoc c cc tp on quc
t mua li, to ra khon li nhun khng l. JVP ng sau PowerDsine, Fundtech, v
Jacada, hin nay tt c u c nim yt trn sn NASDAQ. Mt trong nhng thnh cng
ln ca n l Chromatis Networks, mt cng ty mng quang hc, c bn cho Lucent vi
gi 4,5 t USD.
Nm 2007, tp ch Forbes xp Margalit hng 69 trn danh sch Midas nhng nh u t
mo him xut sc nht th gii. Anh l mt trong ba ngi Israel c mt trong danh sch
mt trm ny, vn hu ht l ngi M.
Song, ng gp ca Margalit cho Israel cn vt ra ngoi lnh vc kinh doanh. Anh ang
u t mt lng ln ti sn c nhn cng nh hiu bit kinh doanh ca mnh lm
hi sinh nn ngh thut ca Jerusalem. Anh cho ra i Maabada, phng th nghim ngh
thut trnh din Jerusalem, hin ang dn u trong lin kt gia cng ngh v ngh thut;
ln u tin trn th gii mang cc ngh s v cc k s cng ngh n vi nhau.

Bn cnh rp ht phi li nhun m anh thnh lp, vn c xy trong mt nh kho b

hoang, Margalit bin mt nh in thnh tr s ca mt cng ty sn xut hot hnh y
tim nng, Animation Lab, nhm cnh tranh vi Pixar v cc i th khc trong ngnh sn
xut phim hot hnh.
Jerusalem c l l ni cui cng xy mt phim trng ng cp quc t. L trung tm ca
ba tn gio c thn, thnh ph c Jerusalem khc vi Hollywood m ngi ta c th tng
tng. Lm phim khng phi chuyn mn ca ngi Israel, mc d nhng b phim Israel
gn y c trnh chiu nhiu trong cc lin hoan phim quc t. Vn phc tp khc
l trung tm ngh thut ca Israel tp trung Tel Aviv non tr thay v Jerusalem, ni c
bit n nh mt lng ln thnh tch, khch du lch v vn phng chnh ph. Nhng tm
nhn ca Margalit to dng cc cng ty, vic lm, ngnh ngh, u ra cho s sng to
cng chnh l tm nhn c th cho Jerusalem.
S gn kt vn ha c th chnh l mu cht cho thnh cng ca cc cm kinh t, trong
ngnh cng nghip cng ngh cao ca Israel l mt trng hp in hnh. Tc gi ca khi
nim ny, gio s Michael Porter thuc trng Kinh doanh Harvard, m t cm l mt m
hnh c nht cho s pht trin kinh t v n da trn s tp trung v a l gia cc nh
ch lin quan n nhau cc doanh nghip, c quan chnh ph, trng i hc trong mt
lnh vc c th [1]. Cc cm gip cc cng ng pht trin theo cp s nhn bi nhng
ngi sng v lm vic bn trong cm u kt ni vi nhau theo cch no .
Mt v d, theo Porter, l cm ru vang min bc California, c n hng trm nh my
ru v hng nghn ngi trng nho c lp. cng c nhng nh cung cp nho, nh
sn xut thit b ti tiu v trang thit b thu hoch, nh sn xut thng ru, nh thit k
nhn chai; cha k n ton b ngnh cng nghip truyn thng a phng, vi cc cng
ty qung co v cc n phm thng mi ru vang. Trng i hc California Davis,
cng gn khu vc ny, c chng trnh o to trng nho v khoa ru nho ni ting th
gii. Hc vin Ru nho nm pha nam, ti San Francisco, v c quan lp php California,
ti Saramento gn , c nhng y ban c bit lin quan n ngnh ru vang. Cc cu
trc cng ng tng t cng hin din trn khp th gii: Cm thi trang , cm cng
ngh sinh hc Boston, cm phim nh Hollywood, cm Ph Wall New York, v cm cng
ngh min Bc California.
Porter lp lun rng mt ni tp trung ng c nhng ngi lm trong cng mt ngnh,
cng ni v mt ngnh s cho php cc cng ty tip cn hiu qu hn vi nhn vin, nh
cung cp v nhng thng tin chuyn bit. Mt cm khng ch tn ti mi trng lm vic;
n cn l mt phn ca i sng thng ngy, bao gm s tng tc gia bn b ca
hng
c ph a phng, khi h n con t trng, v ti nh th. Cc mi quan h cng ng tr
thnh mi quan h lm n v ngc li.
Nh Porter ni, th keo x hi gn mt cm li vi nhau cng to iu kin cho vic tip
cn ngun thng tin thit yu c d dng. ng nhn xt, mt cm phi c xy dng
xung quanh cc mi quan h c nhn, gp g trc tip, thc v mi quan tm chung, v v

th ca ngi trong cuc. iu ny ging nh Yossi Vardi m t: Israel mi ngi u

bit nhau v c mc minh bch rt cao.
Margalit s ch ra rng Israel c s pha trn chnh xc cc iu kin to ra mt cm kiu
nh th v iu ny rt him. Song trn ht, nhng n lc to ra cc cm khng phi
lc no cng thnh cng. Ly Dubai lm v d. Nu n Dubai tm mt ngi tng t
nh Erel Margalit, ngi ta ngh n Mohammed Al Gergawi. Al Gergawi l Ch tch kim
CEO ca Dubai Holding, mt trong nhng cng ty ln thuc quyn s hu ca Sheikh.
Mohammed bin Rashid Al Maktoum, ngi lnh o Dubai (cng l Th tng v B
trng Quc phng ca Cc tiu Vng quc -rp Thng nht). Tht ra, Sheikh
Mohammed chnh l Ch tch Tp on Dubai. Khng c s khc bit gia ti chnh cng
ca Dubai v ti sn c nhn ca Sheikh.
Al Gergawi bng tr nn ng ch khi vo nm 1997 ng n gp Sheikh Mohammed
trong majlis, mt din n cho ngi dn bnh thng n gp Sheikh n ging nh mt
phin bn -rp ca mt cuc tip dn, ch t tnh tng tc hn. Trong cuc gp g, Sheikh
Mohammed ch tay vo Al Gergawi v tuyn b, Ti bit anh v anh s tin xa[2].
Ha ra vi thng trc , Al Gergawi, khi cn l mt vin chc chnh ph hng trung,
c mt trong nhng ngi mua sm b n ca Sheikh Mohammed im mt ngh ca
h l lng sc trong c vng quc tm ra cc nh lnh o kinh doanh tim nng. Ngay
sau cuc gp majlis, Al Gergawi nhanh chng bc vo con ng thng tin tr thnh
qun l mt trong ba cng ty chnh ca Sheikh. Nhng ngi khc trong chnh ph Dubai
ni vi chng ti rng Al Gergawi c chn la bi h nh gi anh l nh qun l c ti
anh c th thc hin rt tt cc k hoch m khng thch thc tm nhn ca ngi lnh o.
H thng kinh t ca Dubai phn ln da trn ch bo h, duy tr tnh trng thun
phc ca c dn a phng (ch 15% trong s 1,4 triu ngi c tr Dubai l ngi
Emirati). Ging nh Singapore, l mt x hi cc k c trt t, v khng h c ch cho s
phn i ngay c nhng cuc phn i n ha trc chnh ph. Nhiu nh sng lp t
chc nhn quyn u tin ca Dubai cng l nhn vin chnh ph v l thuc vo tnh ho
phng ca Sheikh Mohammed.
Quyn t do ngn lun c hin php bo m, nhng khng bao gm vic ch trch
chnh ph hay bt c iu g c coi l cng kch o Hi. Khi ni n tnh minh bch ca
chnh ph, c bit l lin quan n kinh t, xu th ang i theo hng sai lm. Mt lut
truyn thng mi quy nh, ti lm tn hi n thanh danh hay nn kinh t ca UAE phi
chu mc pht ln n mt triu dirham (tng ng 270 nghn USD). Chnh ph duy tr
mt danh sch cc trang web b cm truy cp; lnh cm c p t bi h thng kim
duyt Internet ca nh nc (ngi dng khng kt ni trc tip n trang web m phi
qua mt my ch (do c quan vin thng c quyn ca nh nc kim sot). Theo lnh ty
chay ca cc quc gia trong khi -rp, c du khch ln ngi dn u khng th gi n
Israel t ng dy c nh hay in thoi di ng: M quc gia 972 ca nc ny b
chn.

Sheikh Muhammed mi y ra sc lnh ngi con trai 25 tui ca ng, Sheikh

Hamdan, s tr thnh thi t; ngi con th v em trai ng c b nhim lm hong thn.
S khng c cch no cho mt ngi Emirati tng ng vi Erel Margalit c th gi mt
vai tr lnh o cao cp trong chnh ph hay lm cng chc nh nc. Bn thn Mohammed
Al Gergawi thuc nhm thiu s 210 nghn ngi Emirati trn ton t nc, v ch c
nhng ngi trong phm vi gii hn ny l iu kin c b nhim vo nhng v tr
cao cp ca chnh ph hoc qun l cc cng ty ca Sheikh.
Bn ngoi gii lnh o chnh thc, Dubai cn m ca cho ngi ngoi n lp doanh
nghip, ni ny c lch s hng th k l u mi thng mi cho mi th t ngc trai
n vi dt. C ni ca Sheikh Mohammed tng tuyn b thnh cng ca ng l mt cng
min thu vo giai on u th k XX. ng mun thu ht cc thng nhn Iran v n .
Vo thp nin 70, cha ca Sheikh Mohammed, Rashid bin Saeed Al Maktoum, ra lnh no
vt knh o Dubai v xy dng mt trong nhng cng nhn to ln nht hnh tinh ti Jebel
Ali, cch Dubai 22 dm v pha Ty Nam. Nm 1979, Jebel Ali tr thnh cng ln nht Trung
ng, v theo mt s chuyn gia, c th xp hng cnh Vn L Trng Thnh Trung Quc
v p Hoover nh ba cng trnh nhn to duy nht quan st c t ngoi khng gian.
Jebel Ali hin ti l trung tm ti xut quan trng th ba th gii (sau Hong Kong v
Singapore).
Vi Rashid, vic y mnh t do thng mi da trn thc t rng sui ngun kinh t ca
Dubai s cn kit. Vi tr lng du v kh ch bng 0,5% khu vc Abu Dhabi gn k, v
thm ch cn thp hn 0,5% nu so vi -rp X-t, tr lng ca Dubai c th cn kit
trong nm 2010. Nh Sheikh Rashid tng tuyn b mt cu ni ting, ng ni ti ci lc
, cha ti ci lc , ti li Mercedes, con ti li Land Rover, con n s li Land Rover,
nhng chu ca n s li ci lc .
Bn cnh vic to ra mt cng bin ng cp th gii, Shikh Rashid cn thit lp mt khu
vc bun bn t do u tin Trung ng, cho php nhng ngi nc ngoi hi hng
100% vn v li nhun ca h v cho php s hu ti sn 100% vn nc ngoi. iu ny
gip trnh c yu cu ca UAE v nhiu nc trong th gii -rp l tt c cc cng ty
u phi do ngi trong nc s hu.
Th h tip theo ca gia nh Hong tc i u l Sheikh Mohammed y m hnh
bun bn t do i xa hn, vi vic to ra nhng cng vin kinh doanh dnh ring cho cc
ngnh cng nghip c th. Cng vin u tin l Dubai Internet City (DIC), c thit k vi
s h tr ca Arthur Andersen v McKinsey & Company.
DIC mang li mt tr s l tng cho bt c cng ty cng ngh no kinh doanh Trung
ng, tiu lc a n , chu Phi, hay cc nc thuc Lin X c tm li l mt th
trng tim nng vi 1.8 t ngi vi tng GDP l 1.6 nghn t USD. Ngay lp tc c 180
cng ty ng k thu, bao gm Microsoft, Oracle, HP, IBM, Compag, Dell, Siemens, Canon,
Logica, v Sony Ericsson.

Trong mt ngha no , DIC r rng l mt thnh cng ng ghi nhn: Nm 2006, mt

phn t trong s 500 cng ty hng u th gii hin din Dubai. Dubai c gng ti
lp li cu chuyn thnh cng , bng cch xy dng Dubai Healthcare City, Dubai
Biotechnology and Research Park, Dubai Industrial City, Dubai Knowledge Village, Dubai
Studio City, v Dubai Media City (ni Reuters, CNN, Sony, Bertelsmann, CNBC, MBC, i
Pht thanh -rp, v cc cng ty truyn thng khc u c mt).
Gim c Tip th ca DIC, Wadi Ahmed, mt ngi Anh gc -rp, gii thch, Chng ti
bin l thuyt (cm) ca Porter thnh hin thc. Nu bn a tt c cng ty cng phn
khc li vi nhau... c hi thnh hin thc. l s xy dng mng li trong i thc. N
a s tch hp n vi nhng ngi pht trin phn mm. Cm ca chng ti bao gm
600 cng ty lm vic cng nhau trong bn knh hai cy s... Thung lng Silicon cng c
nhng im tng t nhng n l mt khu vc, khng phi mt thc th c qun l c
lp. [3]
Qu thc, Dubai ban u c tc tng trng n tng v tr thnh mt im nt
thng mi quan trng ch trong thi gian ngn. Song khng bao gi c th so snh gia s
lng cng ty khi nghip Israel vi Dubai, hay tng s qu u t mo him m Dubai
thu ht so vi Israel, l cha k n s lng cc pht minh v bng sng ch mi.
Vy iu g khin Israel v Dubai khc bit nh vy?
Tm hiu su hn nhng g ang din ra, chng hn Internet City ca Dubai, cu tr li s
dn xut hin. DIC, bn s khng tm thy bt c cng ty no da vo chng trnh R&D
hay s sng to lm nn tng. Dubai m ca cho cc cng ty ton cu tn tin, v nhiu cng
ty b vo y. Song h n l nhn rng nhng sng to c lm u ti
mt th trng khu vc ring bit. Bi vy, Dubai khng to ra bt c cm cch tn pht
trin mnh m no; thay vo , h xy dng nhng trung tm dch v ln v thnh cng.
V th khi Mohammed Al Gerwagi c Sheikh chn thc y iu thn k ca nn kinh
t Dubai th nhim v ca anh l pht trin v qun l iu th v ny ch nhng khng
nht thit phi to ra s cch tn, mo him.
Cu chuyn Israel th khc. Margalit l mt trong hng chc nghn doanh nhn ni tip.
Khng ai chn anh m anh t chn mnh. Ton b thnh cng ca anh n t vic xy dng
cc cng ty sng to mc ni vo h thng u t ton cu v h thng sinh thi cng ngh
cao, ang khng ngng tm kim sn phm v th trng mi. Trong khi c s vt cht to
iu kin cho qu trnh ny Israel c th khng bng Dubai, song c s h tng vn ho
y c chng minh l mnh t mu m hn canh tc s sng to.
Ngi ta c th to ra cm bng cch a ra mt hnh thc kinh doanh t tn km hn
nhm thu ht cc thnh vin mi, nhng vn cha duy tr n. Nu nh chi ph l yu
t cnh tranh duy nht ca mt cm, th cc quc gia khc s lun thc hin iu vi chi
ph thp hn. Cn cc yu t cht lng khc nh: Tnh gn b cht ch ca cc cng ng
trong cm, ni nhng thnh vin sng, lm vic v xy dng gia nh cng nhau gp phn
to ra s tng trng bn vng. iu ct yu l thc chia s s gn b ny v s phn ca

mt cm gip vt qua nhng mi th hn trong hot ng kinh doanh hng ngy, li

khng phi l th d gy dng.
Hiu theo cch , Dubai vp phi nhng chng ngi rt ln. Nhng ngi nc ngoi
cc tay kinh doanh mo him n t chu u hay vnh Ba T, hay nhng lao ng thi v t
Nam v -rp u thnh thong n kim tin. Mt khi kim c tin, h thng
s tr v nh hoc tip tc vi chuyn mo him k tip. H c mt mi quan h kiu giao
dch vi Dubai; h khng phi mt phn trong cng ng gn kt, h khng chung ngun
gc hay gy dng nn iu g mi. H nh gi ch ng v thnh tu ca mnh da trn
nhng g t c cng ng ca h ti qu nh, ch khng phi Dubai. S gn kt tnh
cm v thc ngun gc ca h nm ni khc. Chng ti tin rng y l tr ngi c bn
cho mt cm c th vn hnh ton din, v n c th l yu t cn tr vic hnh thnh mt
nn kinh t kinh doanh tng trng cao.
Nu c mt bong bng Internet Israel, th Yossi Vardi chnh l bong bng y. [4] Ngi
ni cu ny l Sergey Brin, nh ng sng lp Google, khi nhc n vai tr h tr ca Vardi
trong vic ti thit khu vc Internet ca Israel t ng tro tn ca v sp th trng
cng ngh ton cu nm 2000. Tn ca Vardi ng ngha vi nhng cng ty Internet mi
thnh lp ca Israel. ng ni ting vi ICQ, mt chng trnh tr chuyn trc tuyn (chat)
trn Internet c lp ra bi ngi con trai Arik Vardi v ba ngi bn thn khi h mi
ngoi hai mi. Isaac Applbaum The Westly Group ni rng ICQ chng trnh chat ni
ting nht th gii mt thi l mt trong s t nhng cng ty lm bin i cng ngh
mi mi, cng vi Netscape, Google, Apple, Microsoft v Intel.
ICQ (mt kiu chi ch, nhi I seek you, ngha l Ti tm bn) c ra mt vo thng 11
nm 1996, do Vardi ti tr. y l chng trnh u tin cho php ngi dng h iu hnh
Windows giao tip trc tuyn vi mt ngi khc. American Online (AOL) cng sng to ra
chng trnh chat ring ca h, gi l Instant Messenger (AIM), gn nh cng mt lc,
nhng ban u chng trnh ca AOL ch dnh cho nhng thu bao ca mnh.
Chng trnh ca Israel lan truyn vi tc nhanh hn nhiu so vi sn phm ca AOL.
Vo thng 6 nm 1997, gn na nm sau khi ICQ ra i khi ch c 22% gia nh M c
ng truy cp Internet ICQ c hn mt triu ngi dng. Trong su thng s ngi
dng tng vt ln 5 triu, v 10 thng sau l 20 triu. n cui nm 1999, ICQ c tng
cng 50 triu tn ng k, tr thnh dch v trc tuyn a quc gia ln nht. ICQ cng tr
thnh chng trnh c ti v nhiu nht trong lch s ca CNET.com, vi 230 triu lt
ti v.
Quay v gia nm 1998, khi ICQ t con s 12 triu ngi s dng, AOL mua li cng ty
khi nghip ny vi gi cao nht khi i vi mt cng ty cng ngh Israel: 407 triu USD.
(H khn ngoan i tr bng tin mt thay v c phiu.)
Mc d khi Israel dn su vo lnh vc cng ngh cao, thng v ICQ vn l mt hin
tng mang tm quc gia. S kin ny khch l nhiu ngi Israel khc tr thnh doanh
nhn. Ngi to ra tro lu y l mt nhm hippy tr. Phn ng thng thy ca ngi
Israel trc mi hnh thc thnh cng l: Nu h lm c, ti c th lm tt hn. Hn na,

thng v y tr thnh ngun gc ca lng kiu hnh quc gia, ging nh ginh c huy
chng vng trong Th vn hi cng ngh ca th gii. Mt nhan ng trn t bo a
phng tuyn b Israel tr thnh mt cng quc Internet [5].
Vardi u t vo nhng cng ty Internet khi nghip v ng tin tng h. Song vic ng tp
trung vo mng Internet, trong khi hu ht ngi khc hoc yn v trong cc khu vc
truyn thng ca ngi Israel, nh truyn thng v bo mt, hoc tham gia nhng mng
mi nng st, nh cng ngh lm sch v cng ngh sinh hc, khng ch n thun da trn
nhng tnh ton li nhun. Th nht, Israel l mt cm ca ng, v ng thc c a v
ca mnh l ngi trong ni b ca cng ng ny mt cng ng m ng mun thnh
cng. Vi s gn kt , ng cng thc c vai tr ca mnh trong vic duy tr khu vc
ny trong giai on kh cn. u t vi mc ch c nhn cng nh vi mc tiu cho t
nc c gi l lng yu nc c li nhun gn y mi c nhiu ngi ch n.
Hn mt th k trc, trm ngn hng ni ting J. P. Morgan gn nh mt tay n nh li
nn kinh t M trong cuc khng hong 1907. Vo thi cha c Cc D tr Lin bang,
Morgan khng ch dnh mt phn tin ca mnh m cn huy ng ton b th trng ti
chnh tham gia cuc gii cu, nh s hc kinh t v ngi vit tiu s Ron Chernow cho
bit.
Khi cuc khng hong 2008 n ra, Warren Buffett c v cng ng mt vai tr tng t khi
bm 8 t USD vo Goldman Sachs v General Electric ch trong hai tun. Khi cn khng
hong ngy cng su, Buffett bit rng nhng quyt nh thc hin nhng mn u t
khng l c th l tn hiu bo cho th trng rng ng, nh u t c n trng nht ca
nc M, khng ch c phiu rt gi thm na v tin rng nn kinh t s khng sp .
Nhng can thip ca Vardi tt nhin c quy m nh hn, nhng ng tc ng ln nhm
nhng cng ty khi nghip ca Israel bng cch ng vai tr lnh o trong vic gi cho
phn khc Internet khng b chm. S hin din v kin nh ca ng trong khu vc m ai
cng rt lui em n s hi sinh cho ni ny.
Ti TechCrunch nm 2008, mt hi tho c nh hng ln quy t 51 cng ty mi khi
nghip tim nng nht trn th gii, c by cng ty ca Israel v phn nhiu trong s huy
ng vn t Yossi Vardi. Michael Arrington, nh sng lp TechCrunch, l ngi ng h
mnh m cc cng ty ca Vardi: Cc bn [Israel] nn dng tng Yossi Vardi Tel Aviv,
ng ni [7].
Trong cun sch bn chy nht Built to Last (tm dch: Xy dng trng tn), bc thy
kinh doanh James Collins nhn nh mt s thnh cng trng tn trong kinh doanh u c
mt im chung: Mc tiu ct li c th gi gn trong mt hay hai cu. Mc tiu ct li,
Collins vit, chnh l l do c bn cc t chc, doanh nghip tn ti. N phn nh tm
quan trng gn vi cng trnh ca cng ty... bn ngoi vic kim tin thun tu. ng lit k
mi lm v d v cc mc tiu ct li. Tt c u l cng ty bao gm Wal-Mart, McKinsey,
Disney, v Sony ch tr mt ngoi l: Israel. Collins m t mc tiu ct li ca Israel l
cung cp mt ni an ton trn tri t cho ngi Do Thi. Vic xy dng nn kinh t ca
Israel, tham gia vo cm hai vic ny c th hon i cho nhau v vic qung b ra

nhng ni si ng nht th gii u gp phn khuyn khch nhng ngi yu nc to ra

li nhun Israel [8]. Nh nh s hc Barbara Tuchman quan st trc cuc bng n cng
ngh Israel, Vi tt c vn ca mnh, Israel c mt li th ch huy: thc v mc ch.
Nhng ngi Israel c th khng c s sung tc hay mt cuc sng bnh lng. Nhng h c
nhng g m s sung tc c th bp cht: ng lc. [9]
S thiu vng ng lc l vn ca mt s thnh vin thuc Hi ng Hp tc vng Vnh
(GCC), bao gm UAE, -rp X-t, Bahrain, Kuwait, Qatar, v Oman. Trong trng hp ca
Dubai, mt trong cc tiu vng quc thuc UAE, hu ht doanh nhn n t ni khc u
b li nhun thi thc vn l yu t quan trng ch khng phi ng lc xy dng cng
ng Dubai. V nh chng ta thy khi xem xt l thuyt cm ca Michael Porter, nu
ch c ng lc v li nhun th cha a nn kinh t ca mt quc gia tin xa. Khi
nn kinh t lm vo kh khn, nh trng hp Dubai t cui nm 2008, hay tnh hnh an
ninh bt n, nhng ngi khng cam kt xy mt ngi nh, mt cng ng, hay mt nh
nc thng l ngi u tin b chy.
Vi nhng nn kinh t khc ca GCC, vn li hi khc bit. Trong nhng chuyn du lch
khp Bn o -rp, chng ti tn mt chng kin cch thc nhng ngi Saudi c gi
ln tr hnh din v vic nn kinh t hin i ho c s h tng. Nhiu ngi Saudi c
xut thn b lc t nhiu th k trc, v vic xy dng mt nn kinh t tin tin c c
th gii ghi nhn l vn lin quan n nim kiu hnh ca b tc v quc gia.
Song tt c nn kinh t cng i mt vi nhng thch thc c th ngn cn bt c s tin
b tim nng no.
Chc hn cc nh qun l v chnh ph khp th gii -rp s chuyn s ch sang vic
kch thch mt nn kinh t tng trng cao, v mt s lng l hc tp Israel. C cch no
m chng ta s to ra 80 triu vic lm trong thp nin k tip? Riad al-Allawi hi chng
ti. Al-Allawi l mt doanh nhn thnh t ngi Jordan kinh doanh khp cc khu vc.
Tm mi triu l con s chng ti vn nghe t cc chuyn gia trong nhng chuyn cng du
n th ca cc nc -rp.
Cc nn kinh t -rp Bc Phi (Ai Cp, Algeria, Morocco, v Tunisia), Trung ng
(Lebanon, Syria, Palestine, Iraq, v Jordan), v vng Vnh (-rp
X-t, UAE, Qatar, Bahrain, Kuwait, v Oman) bao gm khong 225 triu ngi, ch chim
hn 3% dn s th gii. Tng GDP ca th gii -rp nm 2007 ch c 1.3 nghn t USD
gn bng 2/5 nn kinh t Trung Quc. Song s phn b ti sn th li rt khc nhau: C
nhng nn kinh t giu du m vi s dn rt t (chng hn Qatar, ch vi 1 triu ngi
nhng GDP bnh qun theo u ngi l 73.100 USD), v nhng quc gia ngho du m
nhng c dn s ng, mt dy c (nh Ai Cp, vi 77 triu ngi nhng GDP bnh
qun theo u ngi ch khong 1.700 USD). Khi qut chin lc pht trin cho khu vc
ny cha ng nhiu ri ro v kch thc, cu trc v ngun ti nguyn thin nhin ca cc
nn kinh t -rp khc xa nhau.

Song thm ch vi tt c khc bit , thch thc chung v kinh t i vi th gii -rp Hi
gio vn l qu bom hn gi v nhn khu hc: Khong 70% dn s di 25 tui. nhn
ht s ngi ny vo lm, phi to ra c 80 triu vic lm mi n nm 2020, nh alAllawi ni vi chng ti [10]. t c mc tiu ny ng ngha vi vic to ra mc vic
lm nhiu gp hai ln mc tng trng vic lm M trong sut thp nin bng n ca
nhng nm 1990. Khu vc cng s khng to ra ngn y vic lm; cc cng ty ln cng
vy, doanh nhn thnh t ngi Jordan Fadi Ghandour ni. S n nh v tng lai ca
vng s ph thuc vo vic chng ta dy ngi tr lm sao chng bc vo i v to
dng cng ty.[11]
Song gii ch ch ng vai tr khng ng k trong nn kinh t ca cc nc -rp. Ngay c
trc khi nn kinh t khu vc ny bng n, ch cha y 4% dn s trng thnh UAE l
c vic lm trong cc doanh nghip mi thnh lp hoc doanh nghip quy m nh. Vy iu
g l ro cn cho mt quc gia -rp khi nghip? Cu tr li l du m, cc hn ch quyn
t do chnh tr, v th ca ngi ph n, v cht lng gio dc.
Phn ln hot ng kinh t trong vng xut pht t vic sn xut v tinh ch kh
hydrocarbon. GDP xut khu phi du m ca ton b th gii -rp vi s dn khong
250 triu ngi cn t hn Phn Lan, vi dn s 5 triu ngi. Ngoi du, cn c mt s
tp on a quc gia thnh cng, chng hn nh UAE da vo Emirates Airlines, Orascom
Telecom ca Ai Cp, Aramex ca Jordan mt nh cung cp dch v hu cn. (Orascom v
Aramex do cc doanh nhn khn kho thnh lp.) Cc hng dch v do gia nh lm ch
cng ng ch trong cc quc gia nh Ai Cp th c c cc hng dt may v cng ty hot
ng trong lnh vc nng nghip. Song, cho n nay nn cng nghip du m vn ng gp
ln nht vo GDP ca khu vc. N sn xut gn 1/3 tng lng du v 15% tng lng ga
ton th gii.
Nhu cu v du m lin tc tng, trong , Trung Quc v n l hai minh chng ni bt
nht ca cc quc gia kht du. T nm 1998, s kt hp nhu cu v du ca n v
Trung Quc tng hn 1/3 trong cha y mt thp nin. V vy, bt k gi du dao ng
th no, nhu cu v nhin liu ny vn tri qua mt s bin i quy m ton cu.
Tuy nhin, chnh nn kinh t du m th gii -rp cn tr tinh thn khi nghip ang
ln cao. Vic phn phi ho phng ti nguyn du cho ngi dn cch ly cc chnh ph
vng Vnh khi p lc ci cch v chnh tr v kinh t. Ti nguyn du tht cht quyn lc
ca cc chnh ph chuyn quyn, vn khng phi thu thu t ngi dn v bi vy khng
cn phi au u p ng nhng li phn nn t h. Nh nhng s gia ca th gii Hi gio
ni, cc nc -rp s o ngc ca mt cu chm ngn quen thuc vn ng:
Khng c s i din no m khng nh thu.[12]
Nhng ci cch rt cn thit m gii tinh hoa coi l mt mi nguy quyn t do by t
chnh kin, chp nhn th nghim v tht bi, tip cn cc d liu kinh t c bn ca chnh
ph cn thit cho mt nn vn ho m doanh nhn v nh pht minh c th pht trin.
Cng nh cc l do m gii doanh nhn gip nn kinh t pht trin v tin b x hi n ghi
nhn nng lc, s ci tin v kt qu hn l a v cc chnh ph vng Vnh bp nght

n. Nh khoa hc chnh tr Samuel Huntington tng gi l th lng nan ca cc v vua:

Tt c cc ch qun ch hin i ho u tm cch cn bng vic hin i ho kinh t vi
nhng cc gii hn ca t do ha, v s m rng t do thch thc quyn lc ca nn qun
ch. Trong th gii -rp, nh bo Anh Chris Davidson, tc gi ca Dubai: S mong manh
ca thnh cng, gi y l th lng nan ca cc v sheikh.
Ngoi tr Lebanon v Iraq, cha c mt cuc bu c t do tht s bt k nc no trong
22 quc gia ca Lin on -rp. Sau mt n lc trong cuc bu c UAE nm 2006, thu
ht lng ngi i b phiu thp, mt thnh vin quan trng trong chnh ph nhn xt,
iu ny tht ng tht vng khi cho rng tt c ng vin v ngi tham d u n t
nhng gia nh rt t t, v mi c nhn u c ph chun bi cc nh lnh o ca
UAE.[13]
Mt s chnh ph -rp vng Vnh phi tm cch xoay chuyn th lng nan ny bng
cch dng ti nguyn du m hin i ho c s h tng ca nn kinh t, trong khi gi
gn nh nguyn vn cu trc chnh tr. Thu nhp t nhng giai on bng n du m trc
kia trong nhng nm 70 khng c cc nn kinh t trong khu vc hp th m b tiu
xi vo hng nhp khu t phng Ty, cc khon u t nc ngoi, v v kh qun s.
Nhng nn kinh t a phng nhn thy rt t li ch trc tip. Song t nm 2002, trn 650
t USD khai thc t m vng du m do nhu cu v nhin liu ny tng cao, c ti
u t cho ring cc nc vng Vnh.
Bn cnh chin lc cm c Dubai v mt s quc gia vng Vnh s dng, phn ln
doanh thu t du m ca khu vc c u t vo khu vc bt ng sn. GCC, y l
khu vc tng trng nhanh trn th gii. T nm 2000 n 2010, khong 19,55 triu mt
vung cho thu mi cao c vn phng, khu mua sm, khch sn, c s cng nghip v
pht trin nh c a vo khai thc khu vc ny, ch yu -rp X-t v UAE, vi
mc tng trng hng nm khong 20% trong sut giai on ny. (Mc tng trng
hng nm ca din tch cho thu Trung Quc l 15%.)
Song cng nh phn cn li ca th gii, bong bng bt ng sn vng Vnh v. V d,
u nm 2009, gi tr khu dn c v thng mi Dubai gim 30% v c d on s
cn tip tc gim. Cc ch s hu b ri bt ng sn m h s hu theo ng ngha en
v ri khi t nc, trnh b bt giam v khng tr c n. Cc d n xy dng quy m
ln b ng bng.
C du m, bt ng sn v cc cm u khng xy dng c mt nn kinh t sng to v
hot ng thng mi tng trng cao.
Trong khi qu bom hn gi v nhn khu hc vn ang chy, cc chnh ph vng Vnh
nhiu du cng xy dng nhng cm nghin cu hc thut. Mi cm cng ngh u tp
hp cc hc vin gio dc quy m ln. Thung lng Silicon c mt khi u ting tm vo
nm 1939 khi William Hewlett v David Packard, hai sinh vin k thut mi tt nghip ca
i hc Stanford, ly s vn 538 USD ca h v lp nn Hewlett-Packard. C vn ca h l
mt cu gio s Stanford, v h m ca hiu trong mt gara gn Palo Alto.

Theo bo co ca mt y ban tp hp cc tr thc -rp c Lin Hp Quc ng h, cc t

chc vn ho v x hi th gii ny u km pht trin. Bo co Pht Trin Con ngi rp ca Lin Hp Quc, trnh by nghin cu ca t chc ny t nm 2002 n 2005, cho
thy s sch c dch hng nm sang ting -rp ton b cc quc gia -rp gp li ch
bng 1/5 s sch c dch sang ting Hy Lp Hy Lp. S bng sng ch c ng k t
nm 1980 n 2000 -rp X-t l 171; Ai Cp l 77; Kuwait l 52; UAE l 32; Syria l 20;
Jordan l 15 so vi con s 7.652 Israel. Th gii -rp c t l m ch cao nht ton cu
v l mt trong nhng khu vc c s lng cc nh khoa hc nghin cu ang hot ng
thp nht tnh theo s bi bo c trch dn thng xuyn. Nm 2003, Trung Quc a ra
danh sch 500 trng i hc tt nht th gii; h khng cp n bt c trng no
trong hn 200 trng i hc th gii -rp [14].
Nhn ra tm quan trng ca cc trng i hc cho chng trnh nghin cu v pht trin,
rt cn thit cho vic cp bng sng ch v sng to, -rp X-t m trng i hc Khoa
hc v Cng ngh King Abdullah, nhm to ra ngi nh nghin cu cho 20 nghn ging vin,
nhn vin v sinh vin. s l i hc u tin -rp X-t c nam sinh v n sinh hc
chung mt lp. Qatar v UAE thit lp quan h i tc vi nhng t chc hc thut mang
tnh biu tng phng Ty. Education City Qatar cng l hc x v tinh ca trng i
hc Y khoa Weill Cornell, hay chng trnh khoa hc my tnh v qun tr kinh doanh ca
i hc Carnegie Mellon, chng trnh quan h quc t ca i hc Georgetown, v chng
trnh bo ch ca i hc Northwestern. Abu Dhabi mt trong by tiu quc UAE
thit lp mt hc x v tinh cho i hc New York. tng y l nu cc quc gia -rp
c th thu ht nhng nh nghin cu sng to nht t khp th gii, iu ny s gip kch
thch nn vn ho sng to trong khu vc.
Song cc hc vin ny khng to c nhiu tin b. H khng th tuyn dng c s
lng n nh cc ti nng hc thut nc ngoi v t nn mng v to s gn b di
lu vi th gii -rp. Chris Davidson cho chng ti bit: N ch a cc thng hiu gio
dc n vng Vnh hn l nhp c v ng ho cc b no. Cc i hc ny tp trung vo
vic to dng danh ting quc gia, ch khng phi ci cch tht s. [15]
Trng hp ca Israel th khc. Cc trng i hc u t c thnh lp trc khi mt nh
nc ra i. Gio s Chaim Weizmann, nh ho hc ni ting th gii thc y ngnh
cng ngh sinh hc nh pht minh ra mt phng php mi sn xut acetone, nhn
xt iu k quc ny ti l khnh thnh i hc Hebrew Jerusalem ngy 24 thng 7 nm
1918: iu ny thot nghe c v nghch l ti mt mnh t vi dn s qu tha tht, mt
mnh t m mi th vn cn dang d, mnh t phi vt ln cho nhng th n gin nh
my cy, ng x v bn cng, chng ta nn bt u bng cch to ra mt trung tm ca s
pht trin tinh thn v tr tu. [16]
Hi ng qun tr u tin ca trng Hebrew bao gm Weizmann, Tng thng u tin
ca Israel, Albert Einstein, Sigmund Freud, v Martin Buber. Technion c thnh lp nm
1912 v nhn sinh vin nm 1924, nm 1934 l Hc vin Khoa hc Weizmann theo sau
vo nm 1934, v nm 1956 l i hc Tel Aviv trng i hc ln nht Israel ngy nay.
V vy vo cui nhng nm 1950, dn s Israel mi ch khong hai triu nhng t nc

ny gieo mm bn trng i hc hng u th gii. Cc i hc ln khc, nh i hc

Bar-Ilan, i hc Haifa, i hc Ben-Gurion Negev c ln lt thnh lp vo nm 1955,
1963, v 1969.
Ngy nay, Israel c tm trng i hc v 27 trng cao ng. Bn trong s nm trong
150 trng i hc hng u th gii v by trng nm trong s 100 trng hng u khu
vc chu Thi Bnh Dng. Khng trng no trong s ny l c s v tinh ca mt
trng i hc nc ngoi. Cc vin nghin cu ca Israel cng l nhng ni u tin trn
th gii thng mi ho cc khm ph hc thut.
Nm 1959, Hc vin Weizmann thnh lp Yeda (ting Do Thi l tri thc) a ra th
trng nhng nghin cu ca h. K t Yeda cho ra i thnh cng hng nghn sn
phm cng ngh y khoa v cc cng ty. T nm 2001 n 2004, hc vin thu v mt t
shekel (hn 200 triu USD) t doanh thu bn quyn. Nm 2006, Yeda xp u bng v thu
nhp bn quyn trong s cc vin hc thut trn th gii [17].
Vi nm sau khi lp ra Yeda, i hc Hebrew thnh lp cng ty chuyn giao cng ngh ca
ring h, gi l Yissum (ting Do Thi l thc thi). Yissum thu c hn 1 t USD hng
nm nh bn nghin cu ca i hc Hebrew v ng k 5.500 bng sng ch v 1.600
pht minh. Hai phn ba trong s cc pht minh ra i nm 2007 ca h thuc lnh vc cng
ngh sinh hc; 1/10 l nng nghip v 1/10 khc l khoa hc my tnh v cc sn phm k
thut. Cc nghin cu y c bn cho Johnson & Johnson, IBM, Intel, Nestl, Lucent
Technologies, v nhiu cng ty a quc gia khc. Nhn chung, Yissum c xp th 12 sau
10 trng i hc ca M v mt trng ca Anh trong bng xp hng cc bng sng ch
v cng ngh sinh hc trn th gii (i hc Tel Aviv xp th 21).
Israel, quc gia ca nhng ngi nhp c, ph thuc vo nhng ln sng nhp c ni
tip pht trin nn kinh t. Ch yu nh nhng ngi nhp c ny m Israel hin ti c
nhiu k s v nh khoa hc bnh qun theo u ngi, cng nh nhiu bi bo khoa hc
tnh theo u ngi nhiu hn bt c t nc no 109 bi bo trn 10 nghn ngi [18]
Nhng ngi Do Thi mi n v cc thnh vin gia nh khng phi Do Thi ca h c
chu cp nh , quyn cng dn, v tin tr cp. Israel c xem l ni c tim nng kinh
doanh cao, v ging nh qun i Israel, t nc ny ch trch h thng phn cp tn ti trt
t.
Tuy nhin, vng Vnh, cc chnh ph s ch cp th thc c tr trong ba nm, khng hn
ngay c vi nhng ngi Hi gio v -rp. Khng c cch no tr thnh cng dn
nhng quc gia ny. Th nn, nhng nh nghin cu ton cu khng sn sng chuyn c gia
nh ng c ca h n y v bt u s nghip ti mt hc vin m t nc ch qun
ngn tr t do ngn lun, t do hc thut, minh bch chnh ph v p t thi hn c tr.
Trong lc vi quc gia -rp vng Vnh ang cn nhc th thc c tr nm nm hoc mi
nm, cha c chnh ph no thc s cho php iu ny.
Cc hn ch c tr cng l triu chng ca tr ngi ln hn cho vic thu ht cc hc gi:
Mt s chuyn gia nghin cu n y lm vic v sm nhn ra mong mun ca chnh
ph l gi h bn ngoi. Nhng lut bt ngun t p lc vi cc chnh ph l phi duy tr

ch ngha dn tc ca ngi -rp ni chung, v ch ngha dn tc ch quyn ni ring.

Chng hn, mt ph n Emirati ly mt ngi nc ngoi lm vic UAE th s phi t b
quc tch ca c ta, v a con ca h s khng c cp h chiu UAE hay nhn c bt
c phc li x hi no t chnh ph.
Mt trong nhng thch thc ln nht ca nn vn ho doanh nhn tng trng cao th
gii -rp bn ngoi vng Vnh l cc m hnh ging dy tiu hc v trung hc hay
ngay c bc i hc u ch trng vic hc thuc lng. Theo Hassan Bealaway, mt nh c
vn cho B Gio dc Ai Cp, vic hc lin quan n h thng, quy chun v s tn trng hn
l s th nghim. N ging m hnh Columbia hn l Apollo.
Vic nhn mnh vo tiu chun nho nn ra mt chnh sch gio dc nh ngha thnh
cng bng cch nh gi cht lng u vo hn l kt qu u ra. Chng hn, theo mt
nghin cu ca vn phng McKinsey & Company vng Vnh, cc chnh ph -rp s
dng nhiu gio vin v u t ln vo c s vt cht cc to nh (v hin nay l my
tnh) vi hy vng ci thin kt qu ca sinh vin. Tuy nhin, kt qu mi y t chng
trnh Nghin cu Ton hc v Khoa hc Quc t xp cc sinh vin Saudi hng 43 trn 45
nc (-rp X-t thm ch cn sau c Botswana, xp th 42) [19].
Trong khi t l trung bnh gia sinh vin v gio vin GCC l 12:1 tuy rt kh quan so vi
mc trung bnh 17:1 cc nc OECD th vn khng to ra tc ng tch cc no. Tht
khng may, s liu cc nc cho thy t l sinh vin gio vin thp khng c mi lin h
mt thit n kt qu tt ca sinh vin, v khng quan trng bng cht lng gio vin.
Song b trng Gio dc ca hu ht cc quc gia -rp u khng nh gi cht lng gio
vin. nh gi cht lng u vo d hn nhiu, thng qua phng php chun ho.
Vic tp trung vo s lng gio vin c bit tc ng theo hng c hi cho nhng nam
sinh -rp. Nhiu trng ca chnh ph c tch ra theo gii tnh: Thy gio dy nam
sinh, c gio dy n sinh. Do ngh ging dy vn c truyn thng t hp dn nam gii nn s
thy gio dnh cho nam sinh b thiu ht. Kt qu l v s lng thy gio t, cc trng nam
sinh thng tuyn vo gio vin km nng lc. Thc ra, khong cch v gii GCC trong
kt qu ca hc sinh c xp vo hng cao nht th gii.
Cui cng, c l l nhn t ln nht trong gii hn ca nn kinh t tng trng cao, chnh l
vai tr ca ph n. David Landes thuc i hc Harvard, cng l tc gi ca cun sch
chuyn Ti sn v s ngho i ca cc Quc gia, nhn nh rng phong v biu tt nht
cho tim nng tng trng ca mt nn kinh t nm cc quyn li v a v ca ngi ph
n. Chi b ph n tc l tc ot ngun lao ng v ti nng ca mt t nc... [v]
c khot ng lc i n thnh cng ca nam gii, ng vit. Landes tin rng khng c g
lm suy gim ng lc v kht vng hn l vic p t a v. Mi x hi u c gii tinh
hoa, v mt s trong c sinh ra a v chiu trn. Song khng c g lm phn tn
thc v s gn kt hn l gieo rc vo u mt na dn s rng h l nhng con ngi vt
tri, nh vy cng l lm gim nhu cu c hc v lm vic ca h. Kiu bp mo ny
khin mt nn kinh t mt tnh cnh tranh, v l kt qu ca tnh trng kinh t l thuc
ca ngi ph n trong th gii -rp [20].

Nn kinh t Israel v nhiu nc -rp khc l nhng phng th nghim sng ng cho
thuyt kinh t cm, v ni rng hn, cho nhng g m cc quc gia cn c to ra, hoc
ngn tr, s sng to. S tng phn gia hai m hnh ny cho thy mt quan im n
gin v cm tc l quan im cho rng mt tp hp cc hc vin c th gom li v to nn
mt thung lng Silicon l sai lm. Hn na, n nh mt th tin cc ca t nc hay
l ng lc ca Tuchman, a ra cht keo dnh cn thit khuyn khch cc doanh nhn
to dng v chp nhn ri ro.
CH THCH CA NHM TC GI
[1]. Phng vn Michael Porter, gio s kinh t, trng Kinh doanh Harvard, thng 3-2009.
[2]. Rhoula Khalaf, Dubais Ruler Has Big Ideas for His Little City-State, Financial Times, 35-2007.
[3]. Michael Matley v Laura Dillon, Dubai Strategy: Past, Present, Future, trng Kinh
doanh Harvard, 27-2-2007, tr. 3.
[4]. Trch t Assaf Gilad, Silicon Wadi: Who Will Internet Entrepreneurs Turn to in Crisis?
Cataclist, 19-9-1998.
[5]. Saul Singer, Superpower in Silicon Wadi, Jerusalem Post, 19-6-1998.
[6]. Trch t Steve Lohr, Like J. P. Morgan, Warren Buffett Braves a Crisis, New York
Times, 5-10-2008.
[7]. Quoted in Eyal Marcus, Israeli Start-ups Impress at TechCrunch50, Globes Online, 149-2008.
[8]. James C. Collins v Jerry I. Porras, Built to Last: Successful Habits of Visionary
Companies (New York: HarperCollins, 1997), tr. xix, 224.
[9]. Barbara W. Tuchman, Practicing History: Selected Essays (New York: Ballantine Books,
1982), trch t Collins v Porras, Built to Last, tr. xix.
[10]. Phng vn Riad al-Allawi, doanh nhn Jordan, thng 3-2009.
[11]. Fadi Ghandour, trch t Stefan Theil, Teaching Entrepreneurship in the Arab World,
Newsweek International, 14-8-2007; truy cp ti
http://www.gmfus.org/publications/article.cfm?id=332 vo thng 3-2009.
[12]. Bernard Lewis, Free at Last? The Arab World in the Twenty-first Century, Foreign
Affairs, thng 3, thng 4-2009. Samuel Huntington cng a ra nhn xt tng t.
[13]. Trch t Christopher M. Davidson, Dubai: The Vulnerability of Success (New York:
Columbia University Press, 2008), tr. 166.

[14]. UNDP (United Nations Development Programme), The Arab Human Development
Report, 2005: Towards the Rise of Women in the Arab World (New York: United Nations
Publications, 2006).
[15]. Phng vn Christopher M. Davidson, tc gi ca Dubai: The Vulnerability of Success,
thng 3-2009.
[16]. Trch t Fannie F. Andrews, The Holy Land Under Mandate, vol. 2 (Boston: Houghton
and Miffl in, 1931), tr. 4.
[17]. Hagit Messer-Yaron, Capitalism and the Ivory Tower (Tel Aviv: Ministry of Defence
Publishing, 2008), tr. 82.
[18]. America-Israel Friendship League, Facts About Israel and the U.S., http://www.aifl
.org/html/web/resource_facts.html.
[19]. McKinsey & Company, Perspective on the Middle East, North Africa and South Asia
(MENASA) region, thng 7-2008. Ton b d liu trong phn ny u ly t nghin cu
trn.
[20]. David Landes, The Wealth and Poverty of Nations (New York: Norton, 1999), tr. 412
13.
Ti thm ebook: http://www.taisachhay.com

Chng 14. Cc mi e da i vi s
thn k ca nn kinh t
Chng ti ang dng ngy cng t xi lanh a c my ny tin v pha trc.
DAN BEN-DAVID
Khi nn kinh t Israel vn cn trong giai on trng nc, cng ng cc cng ty khi
nghip vng vng hin nay c sinh ra gn nh cng lc vi nn kinh t Internet, ch hn
mt thp nin trc . Giai on bng n cng ngh Israel khng ch trng hp vi s
tng trng cng ngh thng tin ton cu m cn vi bong bng chng khon cng ngh
M; s khi ng ngnh u t mo him ca Israel qua chng trnh Yozma; ln sng
nhp c khng l t Lin X c; v Hip c Ho bnh Oslo nm 1993, mang li nhng g c
v l trin vng ho bnh v n nh. Nu nn kinh t thn k ca Israel ch n gin l c
xy dng da trn s trng hp may mn ca cc s kin th liu n c bin mt trong hon
cnh km may mn hn? Ngay c nu nn kinh t non tr ca Israel khng phi l kt qu
ca s ngu nhin, th u l cc mi e da ch thc cho thnh cng kinh t lu di ca
h?
Ngi ta khng cn suy on v iu g s xy ra nu cc nhn t tch cc to nn cuc
bng n cng ngh ca Israel vo cui thp nin 1990 bin mt. Hu ht trong s bin
mt.
Nm 2000, bong bng cng ngh v. Nm 2001, tin trnh ho bnh Oslo sp , khi mt
ln sng nh bom t st cc thnh ph Israel tm thi xa s ngnh cng nghip du lch
ti y v gp phn vo cuc suy thoi kinh t. Mt ln sng dn nhp c khng l t Lin
X c lm dn s Do Thi Israel tng ln 1/5 v t trit tiu vo cui thp nin 1990.
Nhng din tin tiu cc ny xy ra nhanh chng v ng thi cng nh nhng tin trin
tch cc ch vi nm trc . Tuy vy, tnh hnh mi cha mang n kt cc cho cn bng
pht mi ch nm nm tui. T nm 1996 n 2000, xut khu cng ngh ca Israel tng
hn gp i, t 5.5 t USD n 13 t USD. Khi bong bng cng ngh v, kim ngch xut khu
gim nh, cn gn 11 t USD vo nm 2002 v 2003, nhng ri tng vt tr li, t con s
gn 18 t USD vo nm 2008. Ni cch khc, c my cng ngh ca Israel chm li khng
ng k d b tc ng bi nhiu bin c lin tip t nm 2000 n 2004, v n khng ch
hi phc m n nm 2008, cn bt ng vt mc xut khu nm 2000 gn 40%.
C th thy bc tranh tng t trong lnh vc u t mo him. Khi bong bng u t mo
him v nm 2000, cc khon u t vo Israel gim ng k. Nhng th phn ca Israel
trong dng chy vn u t mo him ton cu t 15% tng ln 30% ch trong vng ba
nm, ngay c khi nn kinh t ca h i mt vi p lc ngy mt tng.
Tuy vy, Israel c th khng gi c phong nh th trong cuc suy thoi kinh t ton
cu hin nay, vn khng ging nh nm 2000, khng ch gii hn cc c phiu cng ngh

quc t v ngun vn u t mo him m cn khin h thng ngn hng ton cu suy yu

trm trng.
C th ni, s sp ca nn ti chnh quc t tc ng n h thng ngn hng ca hu
ht quc gia. Tuy nhin, ch c hai trng hp ngoi l ng ch l Canada v Israel: c hai
u khng phi i mt vi mt v ph sn ngn hng no. K t cuc khng hong ngn
hng v lm pht phi m ca Israel vo u thp nin 1980 ln n nh im vo nm
1985 vi s can thip tay ba ca c Israel, chnh ph M ln IMF h thng ti chnh nc
ny phi p dng nhng hn ch cht ch. Cc nh ch ti chnh ca Israel vn tun th
cc chnh sch cho vay bo th, vi t l vay vn thng thng l 5:1, trong khi cc ngn
hng M thi trc khng hong l 26:1, cn mt s ngn hng chu u ln ti 61:1. Khng
c tnh trng cho vay th chp di chun Israel, v khng tn ti mt th trng th chp
th cp no. Ch c s thiu vn ti chnh ngay c trc cuc khng hong cho cc
doanh nghip nh Israel l y thm nhiu ngi bc vo khu vc cng ngh, ni
thu v lut l thn thin hn v c sn vn u t mo him.
Nh nh phn tch ti chnh Israel, Eytan Avriel, nhn xt, Cc ngn hng Israel l nhng c
xe nga ko cn nhng ngn hng M l xe ua. Nhng cc xe ua y b va ng nng n
trong khi cc xe ko i chm hn v vn tn ti trn ng. [1]
y l tin tt lnh cho Israel. Tuy vy, trong khi nn kinh t Israel khng chu nh hng
ca nhng hot ng cho vay xu hay cc sn phm tn dng phc tp, n li chu tc ng
ln hn mc cn thit i vi lnh vc ti chnh mo him, dn n ngun cung khan him.
Cc hng u t mo him ch yu c ti tr t cc nh ch u t nh cc qu hu tr,
qu cng hin,v qu u t quc gia. Cc nh u t ny c nhng khon phn b c th
vi cc gii php u t xen k (qu mo him, c phn t nhn, qu d phng), thng
thng chim t 3% 5% ton b danh mc u t ca h. Song, khi gi tr ng USD ca
vn ch s hu cng (tc th trng chng khon) ca h st gim chu nh hng ln t
s sp th trng ton cu th n cng lm suy gim s tin kh cung cho nhng khon
u t xen k kia. Ton b chic bnh b thu nh, lm suy gim ngun vn sn c cho cc
d n u t mo him.
Vic st gim ngun vn u t mo him c ngha l nn ti chnh t c i mi cho nn
kinh t Israel. Hng nghn cng nhn khu vc cng ngh b mt vic, v nhiu cng ty
cng ngh khc chuyn sang ch lm vic bn ngy trnh phi sa thi cng nhn
nhiu hn. Trong hon cnh thiu ngun vn ti chnh mi, nhiu cng ty khi nghip
Israel buc phi ng ca.
Cng vi vic qu l thuc vo u t mo him ton cu, cc cng ty Israel cng qu ph
thuc vo th trng xut khu. Hn mt na GDP ca Israel n t vic xut khu sang
chu u, Bc M, v chu . Khi cc nn kinh t ny chm li hay sp , cc cng ty khi
nghip Israel c t khch hng hn. Cng v s ty chay ca ngi -rp, Israel khng th
tip cn hu ht cc th trng trong khu vc. V th trng ni a th qu nh ng vai
tr thay th.

Cc cng ty Israel cng s gp nhiu kh khn hn trong vic m phn cc li thot vn

ch s hu ging nh k IPO ca Given Imaging trn sn NASDAQ hay vic bn Fraud
Sciences cho PayPal mc d y thng l phng tin cc doanh nhn v nh u t
Israel kim tin. Mt cuc suy thoi ton cu s ko theo t cc v IPO v thn tnh hn.
Tnh hnh an ninh trong khu vc tip tc xu i cng c th e da n s thnh cng kinh
t ca Israel. Vo nm 2006 v giai on chuyn giao t 2008 sang 2009, Israel phi chin
u vi hai nhm c Iran o to v ti tr. Trong khi cc cuc chin ny t nh hng
n nn kinh t Israel, v cc cng ty Israel tr nn rnh r trong vic duy tr cam kt vi
khch hng v nh u t, bt k cc mi e da an ninh ln hay nh, phin bn k tip n
t Iran ln ny c th rt khc so vi bt c cuc chin no m Israel tng tri qua.
Nh c cc c quan chc nng quc t v cc hng tin thng bo rng ri, Iran ang
theo ui chng trnh ht nhn. Nu chnh ph Iran thit lp mt chng trnh ht nhn
ho v kh, h c th to ra cuc chy ua v kh ht nhn khp th gii -rp. iu ny
c th lm ng bng u t nc ngoi trong khu vc.
Trong khi hu ht nhng quan st quc t u tp trung vo mi e da tim nng l Iran
s bn tn la ht nhn vo Israel, gii lnh o chnh tr v an ninh ca Israel li cnh bo
v tc ng ca mt Iran s hu ht nhn trn khp khu vc, ngay c nu chng khng bao
gi c dng n. Nh Th tng Benjamin Netanyahu ni vi chng ti, Mc tiu giai
on u ca Iran l e da nhng cng dn ti nng nht ca Israel, khin h phi b
i.[3]
R rng, nu mi nguy t Iran khng c x l thch ng, nn kinh t ca Israel c th b
nh hng. Tuy vy, cho n nay s hin din ca cc mi e da tim nng nh th vn
khng ngn cn cc cng ty v qu u t nc ngoi tng mc u t ca h ti Israel.
Qu thc, khi ni n cc mi nguy hi cho nn kinh t, cuc bn lun trong ni b Israel
xoay quanh cc yu t trong nc nhiu hn. C l v Israel t tim phng chng li
cc mi nguy gy hi cho nn kinh t trong qu kh, hoc c l v vin cnh ca him ha
ht nhn qu nghim trng nhc n, nh kinh t hc Dan Ben-David thuc i hc Tel
Aviv li lu tm n mt him ha khc hin tng chy mu cht xm trong cc trng
i hc ca Israel.
C th ni Israel l nc i u trong cng ng hc thut quc t. Trong mt kho st ton
cu nm 2008, tp ch Scientist nu tn hai hc vin ca Israel Hc vin Weizmann v i
hc Hebrew Jerusalem l hai ni tt nht lm vic trong cc hc vin bn ngoi
nc M [4].
Nh kinh t Dan Ben-David ch cho chng ti mt nghin cu ca hai hc gi Php, xp hng
cc quc gia ngoi M da theo s bi bo ng trn cc tp ch kinh t hng u th gii t
nm 1971 n 2000. Trong , nc Anh bao gm trng Kinh t London, Oxford, v
Cambridge ng th hai. Da trn s bi bo/lng ngi nghin cu, nc c cha
bng mt na Anh, v Israel ng u. Khng phi l hn 5% hay 10%, m gp by ln
chng ti ng ring mt ci. Ben-David ho hng ni: Cc nh kinh t hc ca Israel

xut sc, cc nh khoa hc my tnh ca chng ti cn xut sc hn, lin quan n lnh vc
ca h. Gn y chng ti c hai gii Nobel v kinh t, v mt hay hai gii v ho hc.[5]
Nhng bt chp nhng thnh cng ny, Ben-David vn lo lng. ng ni vi chng ti rng v
tr dn u trong lnh vc hc thut ca Israel suy yu trong vi nm gn y, v s suy
gim hn na khi cc ging vin cao tui v hu v nhiu ngi sao mi ni ra nc ngoi
ging dy. Trong lnh vc kinh t ca ng, Ben-David nu ra mt nghin cu cho thy, trong
hng nghn nh kinh t hng u th gii, c xt da trn s trch dn bi bo ca h t
nm 1990 n 2000, c hai mi lm ngi Israel, v mi ba ngi trong s thc s
nc ny. T khi nghin cu ny ra i, ch c bn ngi trong s h Israel ton thi
gian. Khng c ai trong s mi hai ngi Israel lm vic nc ngoi nm 2000 quay tr
v qu hng. Tng cng, c tnh c khong ba nghn gio s ngi Israel chuyn sang
cc trng i hc nc ngoi.
Ben-David l mt trong bn nh kinh t hng u vn bm tr Israel. ng ang rung mt
hi chung cnh bo v mc tng trng kinh t khng ngng ca nc ny. T nm
2005 n 2008, Israel tng trng nhanh hn hu ht cc quc gia pht trin. Tuy tri
qua cuc suy thoi vi nm trc, Ben-David l gii, nhng g chng ti lm l quay tr li
con ng mc tiu di hn. Chng ti khng trong vng lnh th v danh trn bn ;
chng ti ni l ra mnh s nu khng c cuc suy thoi.
Theo Ben-David, vn ch, trong khi khu vc cng ngh tng trng vi tc phi m
v c nng sut ngy cng tng, phn cn li ca nn kinh t vn khng theo kp. N ging
mt c my, ng ni. Anh c tt c xi-lanh trong c my. Anh c ton b dn s trong t
nc mnh. Song chng ti ang s dng ngy cng t xi-lanh a c my tin v pha
trc. V thc cht, cc ngnh cng ngh cao ang ti tr vn cho phn cn li ca t
nc, nhng ni khng c c cng c hay iu kin lm vic trong mt nn kinh t hin
i.
Vic tn dng cng sut di mc khin chng ti tin rng him ho ln nht cho s tng
trng kinh t lin tc ca Israel l s tham gia t i vo nn kinh t. Ch hn na s lao
ng Israel l c ng gp vo nn kinh t mt cch hiu qu, so vi 65% M. T l lao
ng tham gia thp tp trung ch yu hai cng ng: Haredim, tc ngi Do Thi chnh
thng cc oan, v ngi Do Thi gc -rp [6].
Trong s c dn Do Thi Israel tui t 25 64, 84% nam gii v 75% n c vic lm.
Trong s nhng ph n -rp v n ng haredim, t l ny gn nh ngc li: Ln lt
79% v 73% khng c vic lm [7].
Dn Do Thi chnh thng cc oan, hay haredim, thng khng phc v trong qun i.
iu kin min ch ngha v qun s, haredim phi chng t rng h i hc ton thi
gian trong cc chng vin ca ngi Do Thi (yeshivot). Tiu chun ny c David BenGurion ra, nhm nhn c s h tr v chnh tr ca haredi vo thi im lp quc ca
Israel. Song trong khi s min tr yeshiva ban u ch p dng cho 400 sinh vin, k t
n tng n mc hng chc nghn sinh vin chn yeshiva thay v qun i.

Kt qu ca vic ny tng gp ba ln h lu cho nn kinh t. Haredim thng t cch ly

khi lc lng lao ng v h thiu kinh nghim lm vic trong qun i; thm na, v h
khng c php lm vic nu h mun min tr ngha v qun s tc l h phi hc
nhng thanh nin tr s khng c kinh nghim trong c khu vc t nhn ln trong qun i
(thiu kinh nghim doanh nhn); v v vy x hi haredim ngy cng ph thuc vo tr cp
ca chnh ph sinh tn.
C hai l do chnh ti sao t l ngi -rp Israel tham gia vo nn kinh t thp. Mt l v
h khng c thc hin ngha v qun s, nn ging nh haredim, h t c c hi pht
trin nhng k nng kinh doanh v ng ph m qun i Israel khc su. Hai l, h cng
khng pht trin c mng li kinh doanh m nhng ngi Do Thi tr xy dng khi
phc v trong qun i, s chnh lch ny lm trm trng khong cch vn ho lu i
gia dn Do Thi trong nc v nhng cng ng ngi -rp.
Mi nm, hng nghn sinh vin -rp tt nghip cc trng cng ngh v k thut ca
Israel. Tuy vy, theo Helmi Kittani v Hanoch Marmari, ng Gim c Trung tm Pht trin
Kinh t Do Thi- -rp, ch c t ngi tm c vic lm ph hp vi k nng c o
to cc sinh vin -rp mi ra trng cn c trang b hnh trang quan trng m chnh
ph khng th mang li: Mt mng li bn b ng ch. [8] V v thiu vng nhng mi
quan h c nhn nh vy, ngi -rp cng lm ngi Do Thi mt lng tin v kh nng t
chc v qun tr ca mnh.
Mt vn khc l thnh kin trong cng ng -rp Israel i vi ph n trong lc
lng lao ng. Mt nghin cu nm 2008 ca t chc Chng bo hnh ph n, mt t chc
ca ngi -rp Israel, cho thy quan im chung ca ngi -rp a phng c th ang
dn thay i, nhng quan nim truyn thng vn cn thm cn. Trong mt cuc kho st,
ngay c nhng ngi chng quan im bo th, vn ng vi tuyn b: Phn ln x hi
-rp nn c nam gii kim sot, n ng c xem l ngi quyt nh; ph n l
ngi thp km v phi c thc phc tng... Ngi n ng i x vi bn i theo cch
nm ngoi quy chun chp nhn c ng ngha vi vic lm nguy hi n ch ng ca
anh ta trong x hi.
Bt chp nghch l y, Gim c Aida Touma-Suleiman ca t chc Chng bo hnh ph n
ni rng, b thy n ng ang dn thay i cch nhn ca mnh vi ph n, k c vic chp
nhn ph n i lm ngoi. B cho bit: C nhng ngi n ng -rp khng vui vi s
bt bnh ng ny v mong mun ci thin mi quan h gia hai gii. H thy quyn li ca
ph n cng chnh l quyn li ca h. [9]
Tuy vy, v gii haredim ln ngi -rp u c t l sinh cao, cc n lc nhm lm tng s
tham gia vo lc lng lao ng hai khu vc ny cng l cuc ua vi chic kim ng h
nhn khu hc. Theo Israel 2028, bo co c ban hnh bi mt y ban cao cp, t l
ngi haredim v -rp c d on s tng t 29% trong tng dn s Israel nm 2007
ln 39% nm 2028. Nu khng c s thay i mnh m trong m hnh lao ng, s x dch
ny s lm gim t l tham gia lao ng xung thp hn na. Xu hng lao ng hin thi
r rng i ngc s pht trin mong mun, bo co ny cnh bo [10].

Trong qu trnh din ra chin dch ti tranh c chc v th tng, Bibi Netanyahu mong
mun a Israel vo mi nn kinh t ln nht th gii (tnh theo u ngi) v coi l
vn trng tm trong ngh trnh ca mnh. Mt nhm chuyn gia c vn c lp, Hc vin
Reut, theo ui mt chin dch tng t gi l Israel 15. Gidi Grinstein, nh sng lp
kim Ch tch Reut, l c vn ca nguyn Th tng v B trng Quc phng ng
nhim Ehud Barak, ngi tng l i th chnh tr ca Netanyahu. Tuy Grinstein ng vi
Netanyahu rng mc tiu ca Israel khng ch l theo ui cc quc gia pht trin m cn
vn ln v tr cc quc gia hng u tnh theo bnh qun GDP/ u ngi.
Nh Grinstein nhn nhn, Thch thc ny khng phi l s xa x, m l iu cn thit. ng
tin rng Israel phi tng trng t nht 4% bnh qun theo u ngi trong mt thp nin;
khong cch hin ti trong mc sng gia Israel v cc quc gia pht trin khc kh mong
manh. ng ni, Khu vc kinh doanh ca chng ti thuc hng tt nht th gii, v dn s
chng ti c tay ngh v nn tng gio dc cao. Cng lc , cht lng cuc sng v cht
lng dch v cng Israel li thp, v vi nhiu ngi, di c l c hi i i.[11]
iu ny c th l cng iu, v s lng k lc nhng ngi Israel lm vic nc ngoi
M v cc quc gia khc gn y quay v, mt phn v lut min thu mi nm mi
ban hnh i vi ngun thu nhp t nc ngoi ca nhng ngi hi hng ny. Tt nhin,
nhiu yu t khc bn cnh thu nhp cng can d vo quyt nh lin quan n cht lng
cuc sng ny.
Song, vic Israel c th, nn, v buc phi tng trng nn kinh t nhanh hn na l rt
quan trng. Trong s nhng mi e da v thch thc m Israel ang phi i mt, ng k
nht chnh l vic khng th gi cho nn kinh t tng trng, v iu ny lin quan n
nhng cn tr v chnh tr v quan tm n cc vn b b st. Israel c mt nn tng vn
ha v th ch him hoi, c nht, thun cht, gip sn sinh ra s sng to v mi trng
kinh doanh; iu cn thiu l chnh sch khuch i hn na v tri rng th ti sn
trong x hi Israel. iu may mn vi h l vic thay i chnh sch c l d dng hn thay
i nn vn ho, nh trng hp ca Singapore. Nh nh bo Thomas Friedman ca Thi
bo New York ni, Ti th gnh chu nhng vn ca Israel, phn ln l v ti chnh, v
thit ch, v c s h tng, hn l cc vn ca Singapore bi vn ca Singapore l gii
hn vn ha.[12]
CH THCH CA NHM TC GI
[1]. Trch t Joanna Chen, The Chosen Stocks Rally, Newsweek, 14-3-2009,
http://www.newsweek.com/id/189283.
[2]. Amiram Cohen, Kibbutz Industries Also Adopt Four-Day Workweek, Haaretz, 12-32009, http://www.haaretz.com/hasen/spages/1070086.html.
[3]. Phng vn Benjamin Netanyahu, th tng Israel, thng 12-2008.
[4]. Jennifer Evans, Best Places to Work for Postdocs 2009, The Scientist. com, vol. 23, no.
3, tr. 47, http://www.the-scientist.com/bptw.

[5]. Phng vn Dan Ben-David, Khoa Kinh t, i hc Tel Aviv, thng 6-2008.
[6]. T l tham gia lao ng ca Israel l 55% ngi trng thnh, thuc hng thp nht
phng Ty. Con s bnh qun ny b ko thp xung ch yu do t l qu thp ca hai
nhm thiu s: ngi Do Thi chnh thng gio cc oan (40%) v ph n -rp (19%).
Cc s liu ny c ly trong bo co Israel 2028. Bo co ny xut phng n gia tng
t l tham gia lao ng ca hai nhm thiu s ny ln ln lt 55% v 50% vo nm 2028.
Qu Khoa hc v Cng ngh M-Israel, Israel 2028: Vision and Strategy for Economy and
Society in a Global World, David Brodet bin tp (n.p.: Qu Khoa hc v Cng ngh MIsrael, thng 3-2008).
[7]. Dan Ben-David, The Moment of Truth, Haaretz , 6-2-2007. c in li vi biu trn
trang web ca Dan Ben-David: http://tau.ac.il/~danib/articles/MomentOfTruthEng.htm.
[8]. Helmi Kittani v Hanoch Marmari, The Glass Wall, Trung tm pht trin kinh t Do
Thi - -rp, 15-6-2006,
http://www.cjaed.org.il/Index.asp?ArticleID=269&CategoryID=147&Page=1.
[9]. Trch t Yoav Stern, Study: Israeli Arab Attitudes Toward Women Undergoing
Change, Haaretz, 14-3-2009, http://www.haaretz .com/hasen/spages/1008797.html.
[10]. Qu Khoa hc v Cng ngh M-Israel, Israel 2028 , tr. 39.
[11]. Reut Institute, Last Chance to Become an Economic Superpower, 5-32009,
http://reut-institute.org/en/Publication.aspx?PublicationId=3573.
[12]. Bi tham lun ca Thomas Friedman ti hi tho ca vin Reut, Tel Aviv, thng 62008.

KT LUN
Cc nng dn ca cng ngh cao
iu cn trng nht l c dm lm hay khng.
-SHIMON PERES Khi ngi i ti mt trong nhng phng ch ca Ph Tng thng, chng ti khng chc
mnh s c bao nhiu thi gian vi Tng thng Shimon Peres. tui 85, Peres l thnh vin
cui cng ca th h lp quc cn ti v vn phng cp cao. Peres bt u s nghip nm
hai mi lm tui nh mt ngi ng nghip vong nin ca David Ben-Gurion v tip tc
phng s gn nh mi v tr b trng, bao gm c hai ln lm th tng. ng cng c
trao gii Nobel ho bnh cho s nghip ca mnh.
nc ngoi, ng l mt trong nhng ngi Israel c ngng m nht. qu nh, danh
ting ca ng gy nhiu tranh ci hn. Ch yu Peres c bit n nh l cha ca Hip
c Oslo, ni ting nh to nn ci bt tay gia Yitzhak Rabin v Yasir Arafat trc s hin
din ca Bill Clinton trong khu vn Nh Trng, nhng vi nhiu ngi Israel, ng li l
biu trng ca hy vng gi to, ch ngha khng b v chin tranh.
Tht kh ni ht sc nh hng ca Peres i vi ng li ngoi giao ca Israel, nhng
y khng phi l mi quan tm chnh ca chng ti khi ni chuyn vi ng. c bit n
t hn nhng khng km phn quan trng, ng cn gi vai tr mt tay doanh nhn khi
nghip hng lot theo kiu rt c o - ngi sng lp ca hng lot cc ngnh cng
nghip. ng cha tng kinh doanh mt ngy no trong i. Trn thc t, ng ni vi chng
ti rng c ng ln Ben-Gurion u khng bit g v kinh t. Song cch tip cn ca Peres
n chnh ph l vai tr mt doanh nhn thnh lp nhng cng ty khi nghip.
Peres ln ln trong mt nng trang trc khi nh nc ny c thnh lp. iu mang tnh
cch tn khng ch v cu trc x hi v kinh t ca nh nc Israel mi thnh lp, n c
ngha nui dng mt s i khi hnh. Nng nghip mang tnh cch mng nhiu hn
cng nghip, Peres nhanh chng a ra nhn xt ny khi chng ti va yn v trong vn
phng cht y sch ca ng, bao quanh l nhng vt lu nim do Ben-Gurion v nhng
nh lnh o trn th gii tng.
Trong hai lm nm, sn lng nng nghip ca Israel tng hai mi by ln. Tht k diu,
ng ni vi chng ti. Ngi ta khng nhn ra iu ny, Peres ni, nhng nng nghip l
mt cng vic trong 95% khoa hc, 5% lao ng.
Dng nh Peres nhn thy cng ngh bt c u, t lu trc khi ngi Israel cng ngh
c nh th. y c th l mt trong nhng l do m Ben-Gurion ng h Peres mnh m;
v Cha Gi cng rt thch th vi cng ngh, ng bo chng ti. Ben-Gurion ngh rng
tng lai chnh l khoa hc. ng y lun ni rng qun i khng ch cn cp nht cng
ngh mi nht, m phi tin on c cng ngh ca ngy mai, Peres nh li.

Vy l Ben-Gurion v Peres tr thnh mt cp bi trng cng ngh. Peres v Al Schwimmer,

tay bun lu giang h ngi M, bt u m mng v ngnh cng nghip hng khng khi h
bay qua Bc cc nm 1951. Nhng khi tr v Israel, h vp phi s chng i gay gt.
Chng ta thm ch cn khng lm c chic xe p, cc b trng ni vi Peres vo
nhng ngy ngnh sn xut xe p non tr thc s tht bi, dn t nn tip tc vo t
nc, v nhng lng thc cn bn vn cn c phn phi. Song vi s h tr ca BenGurion, Peres c th thuyt phc h.
Sau , tng ca Peres v vic khi ng ngnh cng nghip ht nhn cng b xo s
tng t. iu ny c xem l qu tham vng, ngay c nhng nh khoa hc trong lnh vc
ny cng thy vy. B trng ti chnh, ngi tin rng nn kinh t Israel nn tp trung vo
xut khu dt may, ni vi Peres, Rt may l ng gp ti. Ti s m bo l ng khng nhn
c mt xu no. Th l vi tnh cch coi thng cc quy tc, Ben-Gurion v Peres t ti
tr cho d n bng tin ngoi ngn sch, v Peres b qua nhng nh khoa hc thnh
danh, chuyn hng sang cc sinh vin Technion, mt s trong tng c ng gi
sang Php hc.
Kt qu l l phn ng ht nhn gn Dimona, c vn hnh t u nhng nm 1960 m
khng xy ra tai nn no v bin Israel thnh mt quc gia ht nhn. n nm 2005,
Israel l nc ng th 10 th gii v s lng bng sng ch trong lnh vc ht nhn.[1]
Song Peres khng dng li . L Th trng B Quc phng, ng tin vo R&D trong
quc phng trc s bt mn ca gii lnh o qun s, vn (cng d hiu) quan tm nhiu
hn n s thiu thn mun thu v v kh, hun luyn v qun s.
Ngy nay, Israel dn u th gii v phn trm GDP dnh cho nghin cu v pht trin, to
ra li th to ln v cng ngh cho an ninh quc gia v khu vc cng ngh dn s vn l u
tu ca nn kinh t. Tuy vy, cha kho chnh l cch xy dng t nc theo tinh thn kinh
doanh ca Peres, c khun c vo trong tinh thn quc gia.
S chuyn bin ny khng d ln k hoch hay d on trc. Phi n mt thi gian lu
sau ngi Israel mi kp nhn ra: c mt thp k mt mt vi mc tng trng thp
v lm pht phi m nm gia k nguyn tng trng cao thi lp quc v k nguyn cng
ngh cao nh hin nay. Nhng n n, Song kt qu t c l ngy hm nay, v con
sut ko si ch s phn y xuyn sut t thi tt m trng cy ca nhng ngi lp quc
cho n k nguyn ca cc cng ty khi nghip v cc nh thit k chip nh ngy hm nay.
Cc doanh nhn ngy nay cm nhn c sc ko ca con sut ko ch . Nu nh mi
trng ca nhng nh lp quc l x hi ch ngha v khng mng n li nhun, th ngy
nay vic bn sng ch ra ci g l cch hp php to ra li nhun, Erel Margalit,
mt trong nhng doanh nhn hng u Israel ni. Bn khng ch mua bn hng ho, bn
khng ch l mt ngi lm v ti chnh. Bn ang lm iu g cho nhn loi. Bn ang
sng ch mt loi thuc mi hay con chip mi. Bn ging nh mt falah [nng dn trong
ting -rp], mt nng dn trong cnh ng cng ngh cao. Bn chn lm tay bn. Bn lm
cng vi nhng ng ch trong n v qun i. Bn ni chuyn v mt cch sng - khng
nht thit l vic bn kim c bao nhiu tin, mc d r rng n l v chuyn . Vi

Margalit, s sng to v cng ngh chnh l phin bn th k XXI ca vic vc cy ra ng.

Con ng tin phong mi, bi k chuyn ca nhng ngi theo Ch ngha Phc quc
chnh l vic to ra nhng th mi, ng ni.
Qu thc, iu lm nn sc mnh ca i qun Israel hp ngy hm nay chnh l vic n
l mashup lng yu nc ca nhng ngi lp quc, l ng lc v thc khng ngng v
s khan him v nghch cnh, l tr t m v s khng ngi ngh bt r vo ngi Israel
v lch s ngi Do Thi. ng gp ln lao nht ca ngi Do Thi trong lch s l s
khng hi lng, Peres gii thch. iu khng may cho chnh tr nhng tt cho khoa hc.
Bn mun thay i mi lc, Peres ni v ngi Do Thi ln hon cnh ca Israel. Cng
nh nhng g chng ti nghe c t hu ht s quan qun i Israel m mnh phng vn,
Peres ni, Mi cng ngh n Israel u t M, n i vo qun i, v ch trong nm pht,
h ci tin n. Nhng iu tng t cng din ra bn ngoi qun i Israel - mt nhu cu
tham lam v chp v, pht minh v thch thc.
ti ny c th truy ngc t quan im sng lp ca Israel. Nhng ngi lp nn nh
nc hin i ny - hay nhng doanh nhn quc gia - xy dng mt quc gia khi
nghip u tin trong lch s.
Tt nhin nhiu quc gia khc sinh ra t vt xc, t nt bt m cc th lc thuc a b
li. Chng hn nh nc lng ging Jordan, do Winston Churchill sng lp vo nm 1921,
ngi quyt nh trao vng quc ny cho th tc Hashemite.
Nhng nc khc, nh M, l sn phm ca mt qu trnh kinh doanh hoc cch mng thc
s, ch khng phi l s hp nht quc gia c tch lu dn qua nhiu th k nh Anh,
Php, v c. Tuy nhin, khng quc gia no l kt qu ca mt n lc c thc nhm khai
sinh t nc hin i t mt nh nc dn tc c xa.
Tt nhin, mt s quc gia hin i c th ln tm di sn ca h t cc quc c i: nc
tm v La M, Hy Lp, hay Trung Quc v n tm v c dn sng nhng khu vc
sut hng nghn nm. Nhng trong tt c trng hp ny, dn s ban u tip tc con
ng xuyn sut i t th h ngy xa n hin ti, m khng b mt kim sot hon ton
i vi lnh th, hoc nhng ngi c xa ch n gin bin mt, khng li tm tch. Ch
c nhng ngi lp quc Israel l c s to bo khi sinh mt t nc hin i hng
u trong khu vc m t tin h b trc xut t hai nghn nm trc.
Vy u l cu tr li cho cu hi trung tm ca quyn sch: iu g khin Israel sng to v
mang tinh thn khi nghip cao n vy? Li gii thch r rng nht nm trong mt loi
cm c in m gio s i hc Harvard, Michael Porter xng, m thung lng Silicon
l hin thn, v Dubai c to dng. Loi cm i hi s gn b cht ch ca nhng
trng i hc danh ting, cc cng ty ln, cng ty khi nghip, v h sinh thi kt ni
chng bao gm mi th t nh cung cp, mt k s ti nng, v vn u t mo him.
Mt phn d nhn thy hn ca cm ny l vai tr ca qun i trong vic vn R&D vo
cc h thng hin i, cc n v cng ngh tinh ty, v t cng cuc u t thc cht ny
v mt cng ngh ln nhn s, vo trong nn kinh t dn s.

Song lp bn ngoi ny khng gii thch c trn vn thnh cng ca Israel. Singapore c
mt h thng gio dc mnh. Hn Quc c ch ngha v qun s bt buc v i mt vi
mi e da ln v an ninh cho ton b s tn ti ca n. Phn Lan, Thy in, an Mch v
Ireland u l nhng nc tng i nh nhng c nn cng ngh tn tin v c s h tng
tuyt vi; h sn sinh ra nhiu bng sng ch v gt hi c s tng trng kinh t mnh
m. Nhng quc gia ny tng trng nhanh hn, lu hn Israel v tn hng mc sng
cao hn, nhng khng nc no sn sinh ra mt s lng cng ty mi khi nghip v thu
ht c lng vn u t mo him nhiu nh Israel.
Antti Vilpponen l mt doanh nhn ngi Phn Lan, gip lp ra mt phong tro khi
nghip gi l ArcticStartup. Phn Lan l qu hng ca mt trong nhng cng ty cng
ngh ln nht th gii, Nokia, nh sn xut in thoi di ng. Ngi Israel thng nhn
vo Phn Lan v t hi, Nokia ca chng ta u? H mun bit ti sao Israel cha sinh ra
mt cng ty cng ngh no ln v thnh cng nh Nokia. Nhng khi chng ti hi
Vilpponen v khung cnh khi nghip Phn Lan, ng than vn, Ngi Phn Lan c nhiu
bng sng ch cng ngh nhng chng ti tht bi trong vic tn dng chng vo cc
cng ty khi nghip. Vn u t ban u vo mt cng ty mi Phn Lan ngn khong ba
trm nghn euro, gp gn mi ln Israel. S cng ty mi khi nghip Israel gp 10 ln
Phn Lan v doanh thu ca cc cng ty khi nghip cng ngn hn v nhanh hn. Ti oan
chc, chng ti s chng kin s tng trng nhanh, nhng cho n gi chng ti vn i
sau Israel v M trong vic pht trin vn ha khi nghip.[2]
Trong khi tc quay vng vn cao ca cc cng ty khi nghip lm ngi Israel lo lng,
Vilpponen li coi chng nh l ti sn. R rng l Israel c th g m cc nc khc phi
sn n k c nhng nc c coi l i u trong cuc cnh tranh ton cu. Bn cnh cc
nhn t th ch to nn cc cm, m Phn Lan, Singapore v Hn Quc s hu, iu cn
thiu nhng quc gia ny l ct li vn ha c xy dng da trn s nng n v nh
hng lm vic nhm, s cch ly v gn kt vi nhau, v gi quy m nh nhng nhm vo
cc mc tiu ln.
Lng ha nhng phn vn ha n giu ca mt nn kinh t khng phi chuyn d, song
mt nghin cu t cc gio s so snh nn kinh t ca nm mi ba quc gia a ra
phn no cu tr li. Nghin cu ny tm cch phn loi cc nc da theo ba thng s nh
hng n mi trng lm vic. Liu chng s: phn cp nhiu hn hay bnh ng hn,
quyt on hn hay mm mng hn, c nhn ch ngha hn hay tp th ch ngha nhiu
hn? [3]
Nghin cu cho thy Israel c mt s kt hp tng i bt thng cc thuc tnh vn
ha. Ngi ta c th trng i mt quc gia nh Israel, ni ngi dn theo ch ngha c
nhn, s c khuynh hng t mm mng hn. Tham vng c nhn c th xung t vi tinh
thn ng i. V ngi ta cng s trng ch mt kiu x hi ly tham vng lm ng lc s
phn cp th bc nhiu hn. Tht ra, Israel c nh gi cao v ch ngha qun bnh, mm
mng v c nhn ch ngha. Nu nhng ngi Israel c tnh cnh tranh v hung hng, lm
sao h c th mm mng? Nu h qu c nhn, lm sao h dung ha vi vic thiu h
thng phn cp th bc v s co bng?

 Israel, nhng thuc tnh dng nh mu thun gia va c ng lc va co bng, va

tham vng c nhn va tp th ch ngha ch c ngha khi bn b nm vo nhng tri
nghim m nhiu ngi Israel tri qua trong qun i. h hc c rng bn buc
phi hon thnh nhim v, nhng cch duy nht lm iu l trong mt nhm. Cu
go tht ph bin trong chin u l i theo ti: s khng c s lnh o nu khng c c
nhn ni bt, khng c ng vin tinh thn ng i cng gnh vc trch nhim. Khng
c ai b b li pha sau. Bn c s ch dn ti thiu t cp trn v phi t ng bin, thm ch
iu ny ph v mt s lut l. Nu bn l h s quan, bn c quyn gi cp trn ca mnh
bng tn, v nu bn thy h lm iu g sai, bn c quyn a ra kin.
Nu bn ni bt trng cp ba nh k nng lnh o, hoc im s trong cc mn khoa
hc, hoc c hai, bn s c mt trong nhng n v tinh nhu ca qun i Israel tm ly,
gip bn thu np thm cc k nng trong o to chuyn su v nhng tri nghim cng
vic thch thc nht c th. Trong chin u, bn s nhn lnh ca hng t ngi v mang
trn mnh ng thit b tr gi hng triu -la, v phi a ra nhng quyt nh ngn cn
treo si tc trong vng mt phn mi giy. Trong cc n v cng ngh tinh nhu, bn s
c yu cu ph trch cc d n pht trin cho cc h thng tin tin, cho bn kinh
nghim m mt ngi gp i tui bn khu vc t nhn c th khng c.
V khi bn hon thnh ngha v qun s, mi th bn cn thnh lp mt cng ty khi
nghip l mt c in thoi, nu nh bn c tng ng n. Tt c mi ngi u quen
mt ai trong gia nh mnh, trong trng i hc, hay qu o qun s, l mt doanh
nhn v bit lm sao gip bn. Ai cng c th tip cn c nh in thoi di ng v
email. Lnh nht trn in thoi l iu c th chp nhn c nhng khng bao gi l qu
xa l; mi ngi u tm c mi lin h no vi ngi m h cn lin lc bt u.
Nh Yossi Vardi ni vi chng ti, Mi ngi u quen bit nhau.
Quan trng hn c, vic lp mt cng ty khi nghip hay tham gia vo gii cng ngh cao l
iu ng ngng m nht v l iu bnh thng m mt ngi tr tham vng Israel c
th lm. Cng ging nh ngi m Do Thi khun mu, mt ngi m Israel c l s hi
lng khi con mnh tr thnh bc s hay lut s, nhng t nht th b cng s t ho khi con
trai hay con gi b l doanh nhn. Nhng g l ngoi l hu ht nc khc li l con
ng chun mc gy dng s nghip Israel, mc d thc t ai cng bit rng, ngay c
Israel, c hi thnh cng ca cc cng ty mi khi nghip l khng cao. Vic th v tht
bi l iu bnh thng. Thnh cng l tt nht, nhng tht bi cng khng phi l s nhc
nh; n l mt kinh nghim quan trng trong s yu l lch ca bn.
V vy, b mt thnh cng ca Israel l vic kt hp gia cc yu t c in ca cc cm cng
ngh vi mt s yu t c nht ca ngi Israel tng cng k nng v kinh nghim ca
mi c nhn, gip h lm vic nhm hiu qu hn, v mang li nhng mi lin h cht ch
v sn sng mi lc trong mt cng ng c thit lp v khng ngng ln mnh. Vi
nhng ngi quan st t bn ngoi, iu ny t ra mt cu hi: Nu nh nc st b mt
ca ngi Israel l v kh ca ring h, th nhng quc gia khc c th hc c iu g?

May mn thay, trong khi s sng to c th khan him, cng c nhng ngun ti nguyn
khc c th ti s dng. Khng ging nh ti nguyn thin nhin, nhng tng c th
c lan rng v mang li li ch cho bt c quc gia no c t vo v tr tt nht tn
dng chng, bt k chng c pht minh t u. George Bernard Shaw tng vit, Nu bn
c mt qu to, ti c mt qu to v chng ta trao i to, th bn v ti vn c mt qu
to. Nhng nu bn c mt tng, ti c mt tng v chng ta trao i chng th mi
ngi s c hai tng. [4]
Trong khi s sng to v nguyn tc l mt ti nguyn v hn, v mi ngi c th lan
truyn n, hu nh mi cng ty u mun thu c li ch ln nht t qu trnh ny. T lu
cc cng ty ln trn th gii hc cch n gin nht thu li t nhng sng to ca
ngi Israel l mua li mt cng ty Israel mi khi nghip, hoc thit lp mt trung tm
R&D Israel, hoc l c hai. Vi th gii ngy cng ton cu ha v s chuyn dch tin gn
n m ngun m, cc cng ty a quc gia khng c nhiu nhu cu cho vic tm cch sao
chp mi trng kinh doanh ca nhng nc c li th cnh tranh trong lnh vc sn xut,
sng to, hay tip cn th trng trong khu vc.
Hu ht cc cng ty ln u hiu rng trong mt th trng ton cu, ni s thay i l
hng s duy nht, th s sng to l mt trong nhng nn tng ca tnh cnh tranh di hn.
Hn na, trong khi cc quc gia v cng ty c th thu li nh s sng to bt ngun t mt
ni khc, vic tr thnh ci ngun ca s sng to cng l nhng li th ca tp th v quc
gia.
V mc ch ny, vic m phng mt mi trng Israel l hon ton c th. V d nh Dov
Frohman thuc Intel Israel, ng nhn thy iu l cn thit ngay trong bn thn Israel.
Cu khu hiu ban u ca ng cho Intel Israel ng l l nh my Intel cui cng ng ca
trong cn khng hong. Khi cc nhn vin ca ng thy li m t ny qu tiu cc, ng i
khu hiu ca mnh thnh sng st qua thnh cng - ni mc tiu l thnh cng nhng
ng lc l s sng cn, l iu khng th xem nh. Vi Frohman, cha kha thnh cng
ca mt cng ty ln l duy tr bu khng kh ca mt cng ty mi khi nghip ang bp
bnh. [5]
Hn na, trong khi cc nn dn ch khc khng c l g thit lp mt ch ngha v qun
s nh ca Israel, th mt chng trnh phng s bt buc hoc t nguyn tm quc gia
c y tnh thch thc c th mang li cho nhng ngi tr trc khi h vo i hc
mt iu g kiu nh kh nng lnh o, k nng lm vic nhm, cc k nng nh hng
gii quyt cng vic, v kinh nghim m ngi Israel c c nh thc hin ngha v qun
s. Mt chng trnh ngha v qun s nh vy cng s tng cng tnh on kt trong x
hi v gip ngi tr hiu c gi tr ca vic phc v iu g ln lao hn bn thn
mnh, bt k l gia nh, cng ng, cng ty hay t nc. V chng hn, khi nhng nam
n trong qun i M c phc vin, ngi ta cng khuyn h khng nn lm gim tm
quan trng ca kinh nghim qun i khi xin vic lm.
Qu thc, vi th gii cng nh bt k quc gia no, c hi gia tng tnh sng to l v cng
to ln. Paul Romer, ngi c xem l mt trong nhng nh kinh t ca l thuyt tng

trng mi, ch ra rng mc tng trng trung bnh hng nm ca M t nm 1870 n

nm 1992 l 1,8 phn trm - cao hn Vng quc Anh khong 0,5 phn trm. ng tin rng
li th cnh tranh ny c duy tr nh tin l ca nc M trong lch s l to ra
nhng t chc dn ti s sng to ln lao hn.[6] Romer cho rng vic tr cp cho cc
cng trnh nghin cu i hc v cao hc trong lnh vc khoa hc v k thut c th thc
y s tng trng kinh t. Hn na, mt h thng hc bng nghin cu sinh linh ng
m sinh vin c th mang n bt c trng no, s khuyn khch cc gim c phng th
nghim v cc gio s cnh tranh nhau p ng cc nhu cu v nghin cu v ngh
nghip ca sinh vin, ch khng ch cho ring chnh h.
Romer ch ra rng nhng bc nhy vt ln nht trong tng trng v nng sut c sn
sinh nh cc siu- tng, lm gia tng th h v lan truyn tng. Nhng bng sng
ch v bn quyn l mt siu- tng rt quan trng c ngi Anh pht minh vo th k
XVII, trong khi ngi M gii thiu trng i hc nghin cu hin i vo th k XIX v h
thng nghin cu cnh tranh bng cch kim sot cho vo th k XX.
Chng ta khng bit tng quan trng tip theo v cch h tr cc tng s nh th
no. Chng ta cng khng bit n s ny ra u, Romer vit. Tuy vy, c hai d bo chc
chn. Mt l, nc i u trong th k XXI s l nc thc hin mt cuc i mi, h tr
hiu qu hn s sn sinh cc tng mi trong khu vc t nhn. Hai l, ngi ta s tm
thy nhng siu- tng mi kiu ny.[7]
Chng ti gp Tng thng Peres c khong mt ting ri th ht gi. Cuc hn tip theo
n v chng ti chun b ni li tm bit. Nhng khi chng ti va ng dy th ng
ngn li v ni, Ti sao cc anh khng quay li sau na ting na v chng ta c th tip
tc? V chng ti tr li, v ng tin liu thng ip ca mnh dnh cho cc doanh nhn
v nh hoch nh chnh sch Israel trong nhng nm k tip: Mc k nhng ngnh cng
nghip c. S xut hin nm ngnh mi: Cc hnh thc nng lng mi, nc, cng ngh
sinh hc, thit b ging dy - s thiu gio vin - an ninh ni a chng khng b. Peres
cng tin on ngnh cng ngh nano, m ng c cng trong vic xy dng ti tr, s l
ngnh xuyn sut tt c ngnh mi trn v c nhng ngnh khc.
Chng ti khng bit liu Peres chn ra ng cc ngnh hay cha, nhng iu khng
quan trng. tui 85, ng vn c chutzpah suy ngh v ng h nhng ngnh mi. Nh
nhng g h ang lm trong x hi Israel (v trong sut lch s Israel), nhng tinh thn tin
phong v sng to gp li lm mt. Ct li ca s kt hp ny l s hiu bit bn nng, rng
thch thc i mt vi mi quc gia pht trin trong th k XXI l lm sao tr thnh mt
nh my tng, bao gm c sn sinh tng ti ch v thu li t tng sn sinh ni
khc. Israel l mt trong nhng nh my tng i u th gii, v cung cp u mi cho
cc siu- tng ca tng lai. To ra s sng to l mt qu trnh hp tc nhiu cp ,
t nhm, n cng ty, t nc, v th gii. Trong khi nhiu quc gia thun thc quy
trnh ny mc cng ty ln, th ch c rt t quc gia thc hin c n mc c ri
ro cao nht v c mc si ng nht, l cng ty khi nghip da trn sng to. V th,
trong khi Israel c nhiu iu phi hc t th gii, th gii cng phi hc nhiu iu t

Israel. c hai hng, iu cn trng nht, nh Peres ni vi chng ti, l c dm hay

khng.
CH THCH CA NHM TC GI
[1]. Vn phng sng ch OECD v chu u, Compendium of Patent Statistics, 2008,
http://www.oecd.org/dataoecd /5/19/37569377.pdf.
[2]. Phng vn Antti Vilpponen, founder, ArcticStartup, thng 1-2009.
[3]. Craig L. Pearce, Follow the Leaders, Wall Street Journal/ MIT Sloan Management
Review, 7-7-2008, http://sloanreview.mit.edu/businessinsight/articles/2008/3/5034/follow-the-leaders/.
[4]. Trch t Gallup, Gallup Reveals the Formula for Innovation, Gallup Management
Journal, May 10, 2007, http://gmj.gallup.com/content/27514/Gallup-Reveals-theFormula-for-%20Innovation.aspx.
[5]. Dov Frohman v Robert Howard, Leadership the Hard Way: Why Leadership Cant be
Taught and How You Can Learn It Anyway (San Francisco: Jossey-Bass, 2008), tr. 7.
[6]. Trch t Ronald Bailey, Post-Scarcity Prophet: Economist Paul Romer on Growth,
Technological Change, and an Unlimited Human Future, Reason Online, thng 12-2001,
http://www.reason.com/news/show/28243.html.
[7]. Ronald Bailey, Post-Scarcity Prophet; v Paul Romer, Economic Growth, c hai mc
u nm trong The Concise Encyclopedia of Economics, David R. Henderson bin tp
(Indianapolis: Liberty Fund, 2007),
http://www.stanford.edu/~promer/EconomicGrowth.pdf.

LI BT
Sau hai nm k t khi cun sch ny c xut bn, nn kinh t ca Quc gia khi nghip
vn tin trin mnh m. chng 1, chng ti so snh s vn u t mo him tnh trn
u ngi m cc quc gia khi nghip nhn c. Theo s liu gn y (nm 2010), Israel
vn l quc gia dn u v lng gia tng vn u t mo him trn u ngi, gp 2,5
nc ng th nh l M.
Thnh cng ni tip khin cc nc ch nhiu hn n m hnh kinh t ca Israel, v
chng ti c mi i ni chuyn khp chu , u, Nam M, M v Canada v cc bi hc
c rt ra t Quc gia khi nghip. V c qu nhiu cu hi lp i lp li nn chng ti s
cp mt s vn chnh trong n bn ny.
Chng ti lun thoi mi cng nhn rng Israel c rt nhiu thch thc. Hn na, cng nh
bt k nn kinh t si ni no, Israel lun gp phi mi nguy l h c th tr nn t mn v
nh mt u th cnh tranh ca mnh. Tuy y l nhng vn thng c cht vn
nhiu nht, chng ti tin l Israel ch mi bt u khai thc tim nng ca mnh, v sn sng
tr thnh i th tm c hn trn u trng sng to ton cu, nu so vi hm nay. Qua
nhng cu hi v cu tr li bn di, chng ti cn nhc tim nng ny v nhng g tip
theo cho Quc gia khi nghip.
Thng 5-2011
DAN SENOR v SAUL SINGER
1. Quc gia khi nghip ra mt lm dy ln cuc tranh lun g?
Cun sch v ang c dch sang ting Trung ( Trung Quc v i Loan), ting Hn
Quc, Nga, B o Nha ( Brazil), c, Php, , Bulgaria, Sc, Do Thi, Th Nh K, Ty Ban
Nha, v -rp. N cng l cun sch bn chy Singapore v n . S quan tm ca c
gi quc t i vi m hnh kinh t ca Israel cho thy rng tm quan trng ca s sng to
v tinh thn khi nghip khng ch rt ln, m cn ang tng ln.
Trong quyn sch ny, chng ti gii thch l do ti sao mt chng trnh chnh ph c
thai nghn Israel mang tn Yozma, gip xy dng khu vc u t mo him v tip
nhin liu cho hng nghn cng ty khi nghip y tim nng. Chng trnh Yozma hot
ng c l do n xc tc cho mt thc t ang din ra. N khng to ra thc t , nhng
n to lc y. Chng ti ng rng cun sch ny thnh cng d nhin mc nh hn
theo mt cch tng t. Chng ti khng to ra th g m ch k li cu chuyn. ng l
Israel mang tn Quc gia khi nghip t lu, nhng phng din ni bt ny ca Israel
b b st v nh gi thp.
Vi cc quc gia v ang pht trin, mt trong nhng cch tt nht thay th s cng
vic b mt v duy tr tng trng l thng qua s sng to, v phn ln sng to s n t
cc cng ty khi nghip. Qu thc, Tng thng M Barack Obama v Th tng Anh David

Cameron nhanh chng khi ng cc k hoch y tham vng: Nc M khi nghip

v Nc Anh khi nghip. Gt sang mt bn nhng cu hi v tnh hiu qu ca cc
chng trnh ny, tht kh tm ra mt nn kinh t pht trin hay mi ni no m khng
mun c thm cc cng ty khi nghip v tinh thn khi nghip ln hn na.
2. iu g k tip cho Quc gia khi nghip?
Israel ang bt u xy dng mt c s cng ngh vng chc vi cc hnh thc sng to
khc. Mt khu vc y ha hn l s sng to trong m hnh kinh doanh. V d, h thng xe
hi chy bng in ca Better Place khng phi da trn c quy k diu m da trn mt
cuc cch mng v c cu quyn s hu chic xe, gip ct gim gi tr gi hin ti i vi xe
hi chy in. Cng ty thc phm ln nht Israel, Strauss mt cng ty nh nu xt theo
tiu chun quc t bn c ph Brazil ang s dng mt m hnh kinh doanh sng to,
ch khng phi cng ngh mi.
iu tng t cng ng vi KCPS, mt hng qun l u t Tel Aviv lm vic cho rt
nhiu nh u t tinh vi nht th gii c cc quc gia v ang pht trin. Cc nh sng
lp cng ty tin rng vic Israel tp trung vo s cch tn c th c xem l mang tnh
chuyn ha trong lnh vc dch v ti chnh, cng nh trong lnh vc cng ngh trc y.
Ton cu ha cng l lnh vc quan trng ca tim nng pht trin. Mt cng ty Trung Quc
gn y mua li Machteshim Agan mt cng ty Israel bn cc sn phm bo v cy
trng khng hn v cng ngh, m v cng ty ny hot ng hn mt trm quc gia.
S hp tc ny gip cng ty Trung Quc nhanh chng ton cu ha ngay lp tc.
Bi v ngi Israel gn nh khng c th trng ni a v b loi ra khi phn ln th
trng khu vc, Israel tr thnh chuyn gia trong vic tm li tip cn ton cu theo
dng ny xut khu mi lc. Vi nhng cng ty ang tm cch m rng th trng quc t,
t duy ny khin Israel tr thnh mt i tc t nhin ca h.
Chng ti cng trng i Israel s tr thnh mt quc gia th nghim (trch li nh sng
lp Better Place l Shai Agassi) gii quyt cc thch thc gn nh khng th vt qua
trong lnh vc gio dc, thc phm, nng lng, nc v chm sc sc khe. Cng ngh v
s sng to, sau cng, u khng phi mc ch, m l cc cng c v phng tin tin
n th gii tt p hn. Vic gii quyt nhng vn ton cu thng qua s sng to v
tinh thn khi nghip kinh doanh cng vi ngun nng lng sng to n t s kt hp
ca h trong mt cm tp trung c th tr thnh mt hng xut khu ln nht ca Israel.
3. Nhng yu t no ang km hm nn kinh t khi nghip hin nay ca Israel?
Trong khi Israel c nhng trng i hc ng cp th gii i hc Tel Aviv xp trn
Oxford, Cambridge v Yale tnh theo s trch dn khoa hc trn s lng cn b nghin cu
cc hc sinh trung hc ca Israel li thua nu tnh trn im s cc k thi quc t, v cc
trng i hc ang au u vi vn nn chy mu cht xm khi mt s lng ln ging
vin chuyn sang M. Israel cn c t l tham gia lao ng tng i thp, v mc chnh
lch thu nhp ln gia khu vc cng ngh v phn cn li ca nn kinh t.

Vn cn nhiu vic phi lm. Song nu c th g ln hn c nhng thch thc, th l

tim nng ca nn kinh t Israel. Hn 80 phn trm vn u t nc ngoi trc tip
Israel (FDI - ch yu l cc trung tm pht trin ca cc cng ty a quc gia ln) Israel
n t M; cha ti 20 phn trm n t chu u, chu v phn cn li ca th gii. iu
ny ngha l vn cn tim nng khng l cho cc cng ty t nhng khu vc khc sao chp
cc ng nghip M ca h v hng li t s sng to ca Israel.
4. C phi Quc gia khi nghip l mt bc nh chp nhanh, phn chiu thi k khi sc ca
nn kinh t Israel? Liu Israel c duy tr c v tr a nng ca n khng?
Israel l mt quc gia non tr, ch mi hn su mi nm tui, v nn kinh t sng to ca
n ch va bt u khi sc vo gia thp nin 1990. Cn c vo , cu hi quan trng m
chng ti t hi mnh l, liu n c bn vng khng?
Sau khi quyn sch c pht hnh, mt ct bo trong t Economist tha nhn rng Israel
l mt cng quc cng ngh cao, nhng sau t hi Tin tt lnh ny ko di c bao
lu?
Bng chng mnh m nht cho s bn vng ca nn kinh t sng to Israel c th c tm
thy trong thnh tch ca quc gia ny qua hai cuc khng hong kinh t ln: s bng n
ca bong bng Internet vo nm 2000 v h qu l s sp nn cng ngh/vin thng
nm 2001, v cuc suy thoi ton cu bt u nm 2008. Nm 2000, khi quang cnh khi
nghip Israel vn cn chng chnh, nhiu yu t thun li cng lc bin mt: tin trnh
ha bnh Oslo tan v, dng nhp c khng l t Lin X c tr nn nh git, vn u t mo
him ton cu cn kit v khu vc cng ngh sp , v ln sng ch ngha khng b
nhn chm nn kinh t Israel vo suy thoi. Tuy vy, n nm 2005, cc cng ty khi nghip
ca Israel c vc dy mnh m ti ni quc gia ny nhn c lng vn u t mo
him cn ln hn nm 2000, nh nu trong cc chng trc. ng dy t ng nt,
Israel vn ln mnh m hn bao gi ht.
iu tng t xy ra vo nm 2008. Theo t Economist, Israel l mt trong nhng quc
gia cui cng bc chn vo suy thoi v trong s nhng nc thot ra sm nht. Qu
thc, Israel ch c mt qu tng trng m, v t n nay lun dn u khu vc OECD v
tc tng trng.
Mt bo co vo thng 12 nm 2010 ca Qu Tin t Quc t nu ra mt cu hi, Ti sao
Israel li t chu nh hng t cuc i suy thoi? Bo co ca IMF cho thy lng tht
nghip ti nc ny nhanh chng gim t nh cao ngt ngng so vi mc trung bnh
ca khi OECD nm 2003, thp hn rt nhiu mc trung bnh nm 2010. V cn bt ng
hn, lng xut khu ca Israel tip tc tng trng, bt chp y l mt trong nhng ng
tin mnh nht trn th gii v xut khu khng c hng ha.
Trong khi IMF ghi nhn vai tr ca vic gim st ngn hng v k lut trong ti kha i vi
s phc hi nhanh chng ca Israel, chng ti tin rng cc yu t ny ch l mt phn ca
cu chuyn. Trn ht, nn kinh t ca Israel ly s khi nghip lm trng tm, v khu vc

cng ngh cao l mt na ngun lc xut khu ca Israel. Cc cng ty cng ngh khi
nghip tuy nh, nhng l cht xc tc trung tm mt h sinh thi ang mnh m.
Israel gy dng mt c tnh khc thng: kh nng khng ch ng u m cn tn
dng mi nghch cnh t vic thiu th trng ni a v khu vc, s kham him ti
nguyn thin nhin, cho n mt lot s ty chay v cc cuc tn cng. Ct li trong cu
chuyn Quc gia khi nghip chnh l kh nng ca mt quc gia bin nghch cnh thnh
mt ngun nng lng sng to c th ti ch c phn ln trong s ny i vo lnh vc
cng ngh cao, nhng cng c th thy trong tinh thn khi nghip mang tnh x hi, trong
y hc, khoa hc v ngh thut.
5. Liu Israel c th xy dng nhng cng ty ln hn, khng ch l cc cng ty khi
nghip?
y l cu hi khin nhiu ngi Israel lm vic trong khu vc cng ngh v trong chnh
ph bn tm. Nhiu nm nay, c nhiu ngi hi y nui tic, Nokia ca chng ta
u? - h nhn vo Phn Lan nh mt nc nh b nhng sinh ra v thng tr mt
thng hiu cng ngh danh ting v nh my sn xut in, ch khng ch l cc cng ty
khi nghip loi nh. iu lo lng nm ch Israel khng tip tc sn sinh ra cc cng ty
ln k t sau Checkpoint, Converse, Amdocs v nhng cng ty khc, y l cha k mt cng
ty ln ch thc ton cu l Teva, mt g khng l v dc phm gc. (Ngu nhin, c th
ni Nokia l Teva ca Phn Lan. Th trng ca Teva gp 1,5 ln th trng ca Nokia.)
iu m nhng ngi ny cha hon ton nhn thc c l nhiu ngi cc quc gia
khc nhau nh Brazil, Phn Lan, Trung Quc, Hn Quc, v Singapore n Israel tm
li gii p cho cu hi ca chnh h: Cng ty khi nghip ca chng ta u?
N ch ra rng Israel tnh c pht trin mt s trng l vic sn sinh ra cc yu t kh
khn nht, cn thit nht cho h sinh thi cng ngh ton cu. Hu ht cng ty khi nghip
thc hin iu trong hon cnh khng thun li v doanh thu, nhn lc, hay khch
hng; iu h lm c l tp trung sng to. Giai on chuyn bin ny kh khn hn bn
tng, mt phn bi v n lng mn ha (nhiu cng ty khi nghip c m t nh l vi
thnh vin my m lm vic trong mt ga-ra), v cng v ci bn cht ca s sng to ny b
hiu sai.
Nu tra t sng to Google Images, s cho ra ti tp nhng bng n in. iu ny cho
thy cch hiu ph bin l s i mi ch n thun l cc tng sng chi. Tuy vy,
nghin cu ca chng ti v m hnh Israel cho thy cc tng ch l khi u ca s sng
to, ch khng phi phn ct yu nht.
Nu nh cc tng l bn cht ca s sng to, chng ta c th mong ch cc quc gia dn
u th gii v s bng sng ch tnh trn u ngi bao gm Hn Quc, Phn Lan v
Israel tt thy u c s lng cng ty khi nghip ngang nhau.
Th th ti sao Israel, mt quc gia nh b nh th, li c nhiu cng ty khi nghip hn cc
quc gia, tnh trn cc bng sng ch, li sn sinh ra nhiu tng v i? C v nh Israel

cn c hai yu t quan trng khc: nh hng nhim v v s chp nhn ri ro nm trong

c tnh vn ha. l nhng iu chng ta nn khuyn khch cc nh hoch nh chnh
sch v nh lnh o kinh doanh tp trung vo.
Phi ngn mt lng thi gian ng k, ngun lc bin mt tng ln thnh mt cng
ty kh thi. Hu ht cc cng ty khi nghip u tht bi, bt k chng gii thiu Israel hay
thung lng Silicon. Th nn cu hi cu hi v sng to tr thnh cu hi v ngun gc m
xc nh v chp nhn ri ro.
Hu ht cun sch c dnh gii p cu hi ny. Mt phn cu tr li l: t bn thn
Israel l mt quc gia khi nghip. tng Phc quc Do Thi khng chc s xy ra nh
cc k hoch kinh doanh m nhng doanh nhn ngy nay ang tm kim. Nhiu doanh nhn
trong s ni rng iu h ang lm cng tng t nh ng cha h, ch khc l th k
XXI khng phi tt cn m ly hay ph xanh sa mc, m l to dng cng ty.
6. Nhiu quc gia khc, ni bt l Trung Quc v n , ang nhanh chng to dng chui
gi tr ton cu. iu ny c ngha g vi Israel?
Trung Quc tr thnh nh sn xut tm pin nng lng mt tri ln nht th gii, v
tin ti ch to nhng sn phm cng ngh ngy cng tinh vi hn. Chnh ph Trung Quc,
cha k n hng trm nghn k s mi tt nghip nc ny mi nm, ang quyt tm
bin Made in China (Sn xut ti Trung Quc) thnh Made by China (Sn xut bi Trung
Quc). Trong vi nm ti, chng ta c th thy Trung Quc vt qua M dn u cc
ngnh nh pht trin v ch to xe hi chy in v sn xut pin dng cho n. n ang
tr thnh mt nh my khoa hc v cng ngh. C hai nc ny cng c li th trong vic
tip cn th trng pht trin nhanh chng ca h, iu ny khin nhiu quc gia pht trin
phi ghen t.
Song khng c g l ti t cho Israel. Thc ra, li l mt c hi ln. Cng nh vic cc
cng ty khi nghip v cc trung tm pht trin Israel ng vai tr trng yu cho cc g
khng l cng ngh nh Google, Microsoft, IBM, Intel v Cisco, cc cng ty Israel cng c th
l i tc l tng cho cc cng ty ca Trung Quc v n k c cng ty khi nghip
khi h mun tm s cch tn v c hi ton cu ha. Mt thch thc chnh i vi cc cng
ty phng Ty, bao gm c M v Israel, l gip a hng t ngi cc quc gia nh
Trung Quc v n tin vo tng lp trung lu, v khi , cc cng ty ny phi lm sao
tip cn c th trng tim nng ca s thay i ln nht trong lch s ca con ngi vo
th gii hon ton hin i.

LI TA CA I S ISRAEL TI VIT
NAM
(Bn dch)
Sng to cng ngh tr thnh nn tng cho thnh cng ca ngnh cng nghip cng ngh
cao ca Israel trong hn mt thp k qua. Cc cng ty cng ngh cao ca Israel tip tc c
c phiu c giao dch trn sn NASDAQ v l mt trong nhng quc gia khng thuc Hoa
K c nhiu cng ty c nim yt trn sn giao dch ny nht. Israel l nc lin tc dn
u trong lnh vc Nghin cu & Pht Trin (R & D).
Nhng cng ty khi nghip ca Israel tip tc thu ht phn ln ngun ti tr t cc nh u
t a phng v ton cu. Tht vy, Israel vn ang dn u v t l thu ht vn u t
mo him/ u ngi. Nhng cng ty xut sc trong pht trin cng ngh c nhn
bit trong nn cng nghip ton cu. Rt nhiu cng ty cng ngh cao hng u quc t
thnh lp cc trung tm R&D Israel.
Quc gia khi nghip l cu chuyn v s pht trin thn k ca nn kinh t Israel, n
em n cho ngi c Vit Nam c hi tm hiu cch thc m Israel mt quc gia ca
tm triu dn, c thnh lp ch mi 65 nm trong nhng iu kin a l chnh tr kh
khn v khng c ngun ti nguyn thin nhin no li sn sinh ra nhiu cng ty khi
nghip hn bt c quc gia no trn th gii.
Israel v Vit Nam thit lp quan h ngoi giao c hai mi nm. S hp tc gia hai
nc ang pht trin rt nhanh, bao gm kinh t v thng mi. Cun sch ny s gip cc
i tc ca chng ti Vit Nam hiu thm v Israel, v con ngi v ng c ca chng ti
trong ngnh cng nghip cng ngh cao; v s thu hiu ny s to tin cho cc chng
trnh hp tc tt hn trong tng lai.
To ebook: T Hi Triu
Pht hnh: http://www.taisachhay.com