EDRAPORLARINEEYARAR?

MehmetKARTAL
mkartal65@gmail.com

1970li yllar, 2. Dnya Sava sonras ortaya kan endstriyel sramann evre zerinde yaratt
sorunlarn insanln bilincine kmasn salad. 1970ler endstrinin nce kirlettii ve sonrasnda
temizlemek iin adm atmaya zorland yllard. 1990lar ise Dnyada bu konuda nemli bir stratejik
farklla sahne oldu. Endstrinin evreye etkilerinin nceden tahminine ve olas sonularn ortadan
kaldrlmas iin nlemleralnmasnadnenbu srecinnemliktlarndan birisiolarak evresel Etki
Deerlendirmekonusuortayakmtr.
Olasetkilerinokdisiplinlisrelerlesaptanmasvetaranmas(screening)busrecinanaparalarndan
birisidir. Esas itibariyle proje iinde yer alan faaliyetlerin ve bu faaliyetlerin evreye olan etkilerinin
deerlendirilmesi bu parann kendisini oluturmaktadr. Tarama ilemi sonunda hazrlanacak olan
deerlendirmeninnelerikapsayaca,szkonusufaaliyetlerinhangiblmlerininbuiinkapsamnadahil
edilecei Scoping ad verilen parann grevidir. Bu blmde proje ya da tesisin hangi kapsamda ED
raporu hazrlanacana karar verilir. Son para ise izleme (monitoring) srecidir. Bu para aslnda
zurnannzrtsesikardyerdiraynzamanda,nkbuEDsrelerihibirsuretteizlenmemektedir.

lkemiz1993ylnnkndatantevreselEtkiDeerlendirmeYnetmelii(ED)ilehenz2872
sayl evreYasas kal 10 ylgemiti. 07ubat 1993 tarihinde 21489sayl Resmi Gazetede
yaynlananynetmeliinmrokuzunolmad.1997ylndanbalayarak 17Temmuz2008tarih
ve 26939 Sayl Resmi Gazetede yaynlanan ve halen yrrlkte olan ED Ynetmeliine dek 9 kez
revizyonaurad.
Yayn/RevizyonTarihi
07.02.1993
23.06.1997
13.08.1999
14.04.2000
29.09.2000
26.10.2000
06.06.2002
16.12.2003
16.12.2004
17.07.2008

ResmiGazeteSays
21489
23028
23875
24020
24185
24212
24777
25318
25672
26939

Tablo1.EDYnetmeliiDeiiklikleri

ED Ynetmeliinde meydana gelen deiikliklere bakacak olursak, ilk sylenecek sz : 1993 Ylnda
karlan Ynetmelik, 1997 ylnda zelletirilmitir olmasdr. 1993 Ynetmelii, daha ok devlet
kurumlarnn karar verici durumda olduu bir zemin salarken, 1997 ynetmelii ile ED ve NED
raporlarn taaronlatran bir liberalizasyon geirmitir. 2002 Ynetmeliinde ise AB mevzuat ile
uyumlatrma abas sonucu ekleri oluturan blmlerin eviri olarak ynetmelie eklenmesi
salanmtr. 2002 Ynetmelii ile ilk olarak HALKIN KATILIMI safhas etkin hale getirilirken, nceki
ynetmelikte yer alan, projenin yaplaca alanda inceleme yaplmasn ngren Yer Tetkiki ksm
ynetmelikten karlmtr. Deiikliin yapld zamann tartmalarn hatrlayacak olursak irket
kurma,iletmebelgesialmagibiilemlerinadmlarnnksaltlmasvebrokrasininazaltlmasadaltnda
heraklnaeseninsanayiciolmayaitildiibirdnemgeirdik.Budeiiklikilebrokrasininazaltlmasve
srecinhzlandrlmasilerisrlerekevrenintanmdaraltlm,dahancezorunluolankurumgrleri
kapsamdnakarlmtr.2003YnetmeliiileNEDraporukaldrlm,yerineProjeTantmDosyas
ad verilen bir uygulama balatlmtr. Bu deiikliin amacnn da sermaye sahiplerinin ikayetleri
dorultusunda sreci ksaltmak olduunu belirtmemiz gerekir. Bu deiiklik sadece isim deiiklii
olmam, N ED yerine gelen rapor ksa, dar ve genel geer bir evrak metruke halini almtr. 2003
DeiikliininennemliksmiseGeici3.4.,5..6.Maddelerdenibarettir.
Geici Madde 3 7/2/1993 tarihli ve 21489 sayl Resmi Gazetede yaymlanan evresel Etki
DeerlendirmesiYnetmeliindennceuygulamaprojelerionaylanmveyaevremevzuatveilgilidier
mevzuatuyarncayetkilimercilerdenizin,ruhsatveyaonayyadakamulatrmakararalnmveyayatrm
programna alnm veya mevzi imar planlar onaylanm projelere ve bu tarihten nce retim ve/veya
iletmeyebaladbelgelenenfaaliyetlerebuYnetmelikhkmleriuygulanmaz.
Geici Madde 4 23/6/1997 tarihli ve 23028 sayl Resmi Gazetede yaymlanan evresel Etki
Deerlendirmesi Ynetmeliinden nce ilgili mevzuat gereince gzergah belirlenen veya yatrm
programna alnan petrol ve gaz boru hatlar, enerji nakil hatlar, otoyollar, duble yollar, ekspres yollar,
demiryollar,devletyollarveilyollarprojelerinebuYnetmelikhkmleriuygulanmaz.
Geici Madde 5 Yeterlik Belgesi ile ilgili tebliin yaymlanmasndan nce, evresel Etki Deerlendirmesi
RaporuhazrlayacakkurumvekurululardaYeterlikBelgesibulunmasartaranmaz.Ancak,projetantm
dosyas faaliyetin tr ve yeri ile ilgili en az farkl meslek grubundan en az lisans seviyesinde eitim
grmkiilertarafndan,evreselEtkiDeerlendirmesiRaporlarisekomisyoncabelirlenenalmagrubu
tarafndanhazrlanarakimzalanr.
Geici Madde 6 Bu ynetmeliin yrrle girmesinden nce 7/2/1993 tarihli ve 21489 sayl Resmi
GazetedeyaymlananevreselEtkiDeerlendirmesiYnetmelii,23/6/1997tarihlive23028saylResmi
GazetedeyaymlananevreselEtkiDeerlendirmesiYnetmeliive6/6/2002tarihlive24777saylResmi
Gazetede yaymlanan evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii hkmlerine tabi olduu halde gerekli
ilemleri tamamlamam ve mevzuat uyarnca yer seimi uygun olan mevcut faal tesisler, ilgili
ynetmelikler erevesinde gerekli ykmllklerini yerine getirmeleri amacyla evresel durum
deerlendirmeraporunuBakanlasunar,buraporBakanlkadeerlendirilir.

Sz konusu maddeler incelendiinde ortada rtl bir AF olduu grlecektir. Ynetmelii karanlar
balarnabelaolanEDYnetmeliiiine4taneafmaddesiekleyerekognekadarkendileriasndan
sorunlugrdkleriileribirrpdazmlerdir.


19932009yllararasndageen16yllksrede1769adetEDSrecitamamlanmvebunlardan
1738(%98)adediOLUMLU,31(%2)adediOLUMSUZsonulanmtr.Balbanageen16yldaelde
edilen sonucun bize syledii, ED srecinin sadece evrak metruke saylabilecek bir duruma
dtnakbiimdegstermektedir.Elbettebakabirvarsaymdaharetmekolanakldr.1769
EDetabitesisiiinyerseimiyapansermayedarlar,tesisyeriseimikonusundadnyayauzmanlk
verebilecekkadarbuiiiyibilmektedirler.(!)

Ynetmeliin yrrle girdii gnden itibaren lkenin geirdii kriz dnemleri dnda EDe tabi
tesislerinbavurularnnsaysalolarakartgsterdiigrnmektedir.2009ylrakam9aylkverileri
iermektedir.Ylsonuitibariyleson5ylntrendiniyakalayacakgibigrnmektedir.YllaragreED
olumsuzraporuverilentesislerebaktmzdaneredeyseherylbirtanernekoluturacakbiimde
EDolumsuzraporuszkonusudur.

19932009dnemiiinEDbavurularnsektrelolarakdattmzdaPetrolveMadencilikileilgili
yatrmlarnilksradaolduunugrmekteyiz.PetrolveMadencilikSektryatrmlarnndikkatekici
ksmtakalkervemermerocaklarndanolumaktadr.Bukonudaortayakmasolassorunlarzmek
iinmevcutiktidarakagibibirdeiiklikgerekletirerek5Haziran2004deDnyaevreGnnde
yrrlegiren5177saylMadenKanunundavaBazKanunlardaDeiiklikYaplmasnalikinYasann
28.Maddesiile2872SaylevreYasasnnEDileilgili10.Maddesineilaveedilen2frkaile

Petrol,jeotermalkaynakvemadenaramafaaliyetleri,evreseletkideerlendirmesi(ED)kapsam
dndadr.veMadenleriniletilmesiileilgilihususlarMadenKanununun7ncimaddesinegreyrt
lr.HkmntesisederekhemenokbavuruyaplanhemdeenokEDOLUMSUZgrverilen
sektrEDdnaitivermitir.

Petrol ve Madencilik Sektrnden sonra en youn bavuru AtkKimya Sanayi sektr iin
gereklemitir.SondeiikliktenncekiEKIlistesindeyeralantehlikelivezelilemetabiatklarn
aradepolanmas(10d)projelerininbudeiikliklebirliktelistedenkarldveEDdndabrakldn
tespitetmekgerekir.AyrcabirncekiYnetmeliegrekaspamadahilolduuhaldeykmllklerini
yerine getirmeyen tesisler varsa bunlara da AF getirilmi olmaktadr. 150.000 kiinfus kapasiteli
atksuartmatesisleriEKIListesineilaveedilipEDuygulanacakprojelerkapsamnaalnm,son
deiiklikncesiYnetmeliinEKIIListesindeyeralan50.000kiivezeriyerleimnfusunasahip
yerlerile20.000vezeriistihdamkapasitesinesahipOSBleriinyaplacakatksuartmatesisleri
iin proje tantm dosyas hazrlama koulu getirilen 7.Madde ynetmelikten karlmtr. Bylece
150.000edeerkiive/veya30.000m3/gnaltndakapasiteliatksuartmatesisleritamamen
Ynetmelikdndabraklmolmaktadr.
Enerji Yatrmlar ise Atk ve Kimya Sanayinden sonra nc srada gelmektedir.
2872SaylevreKanununda26/4/2006tarihindeyaplandeiiklikle2690saylTrkiyeAtomEnerjisi
KurumuKanunukapsamndakikonularTrkiyeAtomEnerjisiKurumutarafndanyrtlr.denildii iin
TAEKtarafndanyaplanalmalarevremevzuatnndndakalmtr.Bu adan bakldnda TAEK
tarafndan yaplacaknkleerenerjiileilgilidir. Bu nkleer santrallerin zaten ED kapsam dnda
tutulduunuhepimizegstermektedir.

EDsreciileilgiliolaraksonulanansreleridikkatealdmzdaenokEDetabibavurunun
Marmarablgesinde(%29)olduu,bunu%18likdilimlerileAnadoluveEgeBlgesininizledii,

Akdeniz Blgesinin(%15) ardndan %47 bandnda dier blgelerin yer ald grlmektedir.
Sektreladanblgelerarasndakidalmnnemlibirfarkgstermediideizlenmektedir.

Geen16ylda10kezdeiiklikgrenYnetmelikteyaplandeiikliklerveuygulamalardaneldeedilen
sonular asndan, hazrlanan ED raporlarnn kalitesi dmtr. evresel Etki Deerlendirme Sreci
hem yurttalar hem de sermaye gznde inandrcln yitirmitir. Sermaye bu sreci brokratik ve
tamamlanmasgerekenbirsregibidnmeyevedavranmayaalmtr.
Siyasi iktidarlar sermayenin karlarna uygun olarak amac evreyi korumak ve ortaya kmas olas
sorunlarengellemegreviyapmasgerekenEDRaporusrecini,eitlinedenlerilerisrerek(ksaltmak,
hzlandrmak,brokrasiyiazaltmakvb.)kadkhalegetirmilerdir.Gemiskmtesisleri,nkleertesisler,
tehlikelivezelilemetabiatklarnaradepolanmas tesisleri, iten yanmal motor retimi tesisleri,
havatatlarnnonarmtesisleri,Topluhaldeprojelendirilenkonutlar(1000konutvezeri),telesiyej
uzunluu1000metrevezeriolankayakalanlarvemekaniktesisleri, belli bir byklkte(Isl gc 300
MWt)termiksantrallergibibirokdoayaveevreyezararvermesiolasbulunanveyaplpyaplmamas
okdikkatlibiimdeincelenmesigerekentesisEDKAPSAMIdndabraklmtr.
Drtvezerieritliyollarnyapm,ikiyadadahaaztrafikeridibulunanmevcutyollarndrtyadadaha
fazlaeritliolacakekildeyenilenmesiyadageniletilmesi,yenidenyaplanyadageniletilenblmn
srekliuzunluunun10kmyadadahauzunolacakekildeuzatlmas, biiminde tarif edilen Otoyollarda
EDkapsamdndadr.
ED Raporlarnda tesisi yapacak irketlerin taahht ettikleri birok konuyu iletme sreci baladktan
sonrayerinegetirmemilerdir.Bakanlkdabunkonudaherhangibirdenetimyapmamtr.Bakanlnbu
denetimi yapmak istemesi halinde ortaya nemli skntlarda kabilecektir. Taahht ad altnda ED
Raporlarnaeklenenleryaplmasvegerekletirilmesiihtimaliolmayanbirokkonuyuvedurumuaka

iermektedir. ED raporlar sadece devletten yasaldr izni almak amacyla hazrlanm evrak dosyas
olmaktadr.

Sadece dosya hazrlayp ilgili kurum ve/veya kurumlarn onayna sunulacaksa bu raporlar iin zel bir
almaya gerek olmad ynndeki n kabul birbirinin kopyas raporlarn ortaya kmasn salamtr.
Yukardayeralangrafikte19932009yllararasndagerekleenEDraporlarnnburaporlarhazrlayan
firmalaragredalmyeralmaktadr.50Adettenazraporhazrlayanoksaydafirmavardr.HattaTOK
gibi devlet kurumlar, T, Yldz Teknik niversitesi, Dokuz Eyll niversitesi gibi eitimretim
kurumlarbileEDPAZARInda yerlerinialmlardr. Yedifirma ED pazarnn%30unusalamakta iken
hazrlananEDraporlarnn%70ioksaydafirmaarasndapaylalmaktadr.Bualandaalanfirmalarn
mutlaksurettemeslekianlamdadenetiminisalamakgereklidir.
Tesisin yaplmak istendii blge halknn grleri ED srecine yanstlmamakta, halkn bilgilendirmesi
sreleri firmann kendi tantmn yaptklar toplantlar haline gelmektedir. Blge halknn taleplerinin
ED raporuna nasl yansd izlenememektedir. ED sreci effaf bir sre olarak yrtlmemekte,
sermaye tarafndan herhangi bir tesisin bir blgeye yaplmas n karar ile blgede yaayan halkn bu
tesisin yaplacan renmesi bilgisi arasnda geen srede dahil olmak zere, ED srecinin hemen
hibir aamasndan blge halk yeterince bilgilendirilmemektedir. Ayrca bilgi sahibi olan halkn sz
konusu yatrm tartmasn salayc hibir mekanizma ED sreci iinde yer almamaktadr. Halkn
katlmtoplantsadaltndayaplantoplantlardosyayhazrlatansermayedarnvehazrlayanfirmann
taraflgrleriniyanstanbirzeminesahipolmaktadr.

Sonolarak,geen16yllksrede%98oranndaEDolumlu%2oranndaEDolumsuzolaraksonulanan
EDsreleribuuygulamadabirhataolduunuhepimizegstermektedir.%98likbiridealyerseimive
idealsreynetimihayatnolaanaknadaaykrdr.
Hayatn olaan akna aykr olan bu uygulamann, lkemizin kaynaklarn dikkate alan, suyu, havay,
topra kirletmemeyi temel lt olarak kabul etmi, eitli ve hibir zaman hayata gemeyecek
taahhtlerle,kendinivehalkkandrmayanbirbiimdeyenidendzenlenmesiarttr.lkemizdeson20
yldabirokyasaldzenlemeyaplmtr.evrevedoannkorunmasynndeyaplanolumluvesomut
deiiklik neredeyse yok gibidir. Buna karn Maden Yasasndan, Milli Parklar Yasasna, Orman
Yasasndan, Turizmi Tevik Yasasna kadar birok yasa ve ynetmelik deiiklii ile lkemizin drt bir
yannda normal dnemlerde 200 ylda yaplamayacak byklkte bir tahribat ortaya kmtr ve hali
hazrdabutahribatgeridnlmezbiimdesrmektedir.

NOTLAR:
1. Yazda yer alan grafik ve tablolarda yer alan bilgilerin tm T.C. evre ve Orman Bakanlnn
resmiwebsitesindenalnmtr.
2. 2009 yl ile ilgili verilen 01.09.2009 tarihine kadar yaplm gncellemeleri iermektedir.