UNIBERSIDAD NG MISAMIS

H.T. Feliciano St., Aguada

Ozamiz City

Ang Pagkaing Kalye:

Bahagi ng Kulturang Pilipino

Isang Panahonang-papel ng Iniharap sa Kaguruan ng Departamento ng mga Wika,

Kolehiyo ng Negosyo at Pamamahal,
sa Unibersidad ng Misamis

Bilang Pagtupad sa Isa sa mga Pangangailangan ng Sabjek na Filipino 2,

Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik

ni
Origines, Glorie Terr C.
Ika-17 ng Oktubre, 2016

Konseptong Papel

Masasabing isang phenomenon ang mga pagkain kalye. Saang sulok man ng
bansa - sa siyudad man o probinsya, napakaraming tao mayaman, may kaya at salat sa
pera ang nabubuhay, ginagawang hanapbuhay at tumatangkilik sa mga ito. Dito sa
Pilipinas, hindi lamang ito maituturing na isang uso datapwat ito ay naging bahagi na
ng kultura at ng pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Bagamat nakabubusog, ang
karamihan sa mga pagkaing ito kung hindi malinis at mapangalaga sa kalusugan ay may
dalang panganib sa kalusugan ng sinumang kakain nito. Sa loob ng mahabang panahon,
napakarami nang mga pag-aaral ang nagawa ukol sa mga peligro sa kalusugan na dulot
nito at makailang ulit nang binalaan ng mga eksperto ang mga tao ukol sa mga sakit na
maaaring makuha rito ngunit hanggang sa ngayon, patuloy pa rin itong tinatangkilik ng
mga tao at tuloy-tuloy pa rin ang paglago ng industriya ng pagtitinda nito. Sa ganitong
kadahilanan, mahalagang malaman at masuri ang mga epekto ng pagtangkilik ng mga
Pilipino sa mga pagkaing ito na talaga namang nanapakahalaga bilang bahagi ng
kabuhayang Pilipino.
Layunin
Pangkalahatang Layunin
Alamin, talakayin at suriin ang mga sanhi at bunga ng pagtangkilik ng
Pilipino sa mga pagkaing kalye.

Tiyak na Layunin
1. Ibigay ang kahulugan at saklaw na pagkain ng mga pagkaing kalye at
magbigay ng halimbawa ng ilan sa mga pagkaing ito na kinagigiliwan ng
mga Pilipino.
2. Ilarawan ang paraan ng paghahanda, presentasyon, at lugar kung saan ito
pangkaraniwang makikita o mabibili at ang mga taong tumatangkilik rito.
3. Tukuyin ang mga sanhi at bunga ng pagtangkilik ng mga pagkaing ito sa
kalusugan, kabuhayan o ekonomiya, at kultura ng bansa.
4. Makapagmungkahi ng paraan upang mapanatiling sa kulturang Pilipino at
mapalago ang mga pagkaing kalye upang mas maging angkop na kainin
ng mga tumatangkilik nito.
Metodolohiya
Maaring kumuha ng ilang datos mula sa mga artikulo sa dyaryo at journal sa mga
aklatan, ilang artikulo at pahina sa internet, at abstrakto ng mga tesis ukol sa pagkaing
kalye at epekto nito sa kultura, kalusugan at ekonomiya ng isang bansa. Sa ganitong
paraan, maaring gamitin ang paraang hemenyutika sa pagsusuri ng mga datos at
makahalaw ng ilang eksplanasyon mula sa mga ito.
Inaasahang Output
Isang 20 35 pahinang papel ang inaasahang mabubuo mula sa mga datos ng
pananaliksik. Bahagi ng papel na ito ang bibliograpi.

Balangkas

Paksang Diwa:
Ang mga pagkain kalye ay isang nang bahagi ng kulturang Pilipino at
pamumuhay ng mga Pilipino, at di ito maikakaila. May masama man itong dulot, may
buti rin naman itong hatid - kayat ating ating itaguyod ang isang tunay na markang
Pinoy.

I. Ang pagkaing kalye ay isang grupo ng mga pagkaing popular sa Pilipinas.

A. Ito ay anumang pagkain o inumin na ipinagbibili o hinahanda sa mga
pampublikong lugar lalo na sa mga lansangan.
B. Maraming mga sikat at popular na pagkaing kalye sa Pilipinas.
C. Sa halos lahat ng mga bayan at lungsod, mayroong mabibilhang mga
tindahan ng pagkaing kalye.
D. Napakaraming Pilipino ibat iba man ang edad, kasarian o trabaho ang
naiinganyong bumili ng mga pagkaing ito.
II. Maaaring masabi na may tatlong dahilan ng pagtangkilik ng mga tao sa mga
pagkaing kalye.
A. Ang masarap at kaiga-igayang ang lasa ng mga pagkaing ito.
B. Ang pagkaing kalye ay isang paraan upang maipakita ang pagbabago sa
pananaw ng mga Pilipino.
C. Ang pangunahing dahilan ng pagtangkilik ng maraming Pilipino sa mga
pagkaing kalye ay ang mababa at abot-kayang presyo nito.

III. Bagamat nakabubusog, mayroong ilang peligrong pangkalusugan ang hatid ng

mga pagkaing kalye.
A. Ilang mga sakit ang maaaring makuha sa pagkain ng mga pagkaing kalye
na ang pangunahing sanhi ay ang hindi maayos na pagkakahanda at
pagkakaluto ng mga ito.
B. Alam ng mga nagtitinda at ng mga mamimili na maaaring magdulot ng
sakit ang mga pagkaing kalye ngunit hindi pa rin sapat ang kanilang
kaalaman ukol rito.
C. Ilang ahensya ng pamahalaan at mga pribado at internasyonal na
kagawaran ang nagbibigay pansin sa mga bunga ng pagkunsumo ng mga
pagkaing kalye.
1. Nakapaglungsad ng ilang mga proyekto, hakbangin at kampanya
ang Kagawaran ng Kalusugan ng Pilipinas sa tulong ng iba pang
mga ahensya at departamento sa Pilipinas upang mapalawak ang
kaalaman ng mga tao ukol sa mga pagkaing kalye.
2. Nagkakaroon ng ilan pang pag-aaral at pagsasaliksik ukol sa mga
mikrobiyong nakukuha sa mga pagkaing kalye at sa mabisang
paraan ng paghahanda ng mga pagkain upang maiwasan ang mga
suliraning ito.
3. Napag-alaman na ilang simpleng hakbang ang kailangang gawin
upang makatiyak sa kaligtasan ng mga pagkaing ipagbibili at
kakainin.

IV. Ang mga pagkaing kalye ay may mabubuting dulot din.

A. Ang mga pagkaing kalye, sa maliit na paraan, ay nakakatulong tumugon
sa kakulangan ng pagkain.
B. Nakakatulong rin ito sa ekonomiya ng Pilipinas bagamat ito ay bahagi ng
impormal na sektor ng ekonomiya.
C. Sapagkat may kadalasan ding itinitinda ang mga tradisyonal na pagkain o
kakanin ng Pilipinas, nakakatulong sa pagtataguyod ng tradisyon at
kulturan ang pagtitinda ng pagkaing kalye.
D. Ipinagkakasundo ng mga pagkaing kalye ang paghihiwa-hiwalay ng mga
tao sa lipunan at pinagbubuklod nito ang mga Pilipino.
Konklusyon at Rekomendasyon:
A. Higit na kinakailangan ang pakikialam ng mga konsyumer at mamimimili ukol sa
mga isyu kinahaharap ng mga pagkain kalye.
B. Ang pakikisangkot ng ilang pribado at pampublikong mga institusyon ay
makakatulong sa mas maigting pagpapabuti ng mga pagkain kalye.
C. Ang pagtatatag ng maliliit na organisasyon sa ibat-ibang lugar ng mga nagtitinda
ng pagkaing kalye ay makakatulong upang mas mapagtagumpayan ang
pangangalakal ng mga pagkaing kalye.
D. Ang mga pagkaing kalye ay makakatulong sa turismo ng Pilipinas sapagkat
naipapakita nito ang kakaibang kultura ng Pilipino sa larangan ng pagkain.

Pagkaing Kalye: Bahagi ng Kulturang Pilipino

Ang mga pagkaing kalye ay isang malaking penomenon sa buong mundo. May
mga hinala na ito ay nag-umpisa noong mga panahong wala pang mga permanenteng
pamilihan at kinakailangan ng mga nagtitinda na magpalilipat-lipat ng lugar at
maglako. Datapwat sa paglitaw ng mga sentral at permanenteng lugar ng kalakalan,
ang mga pagkaing kalye ay naging isang natatanging kategorya naging isang
kultura sa sarili nitong pamamaraan. Kaya naman ang mga pagkaing kalye sa ibat
ibang lugar ay naging paraan na ng pagpapahayag ng katangian, ng pagpapakita ng
kultural at heograpikal na pinagmulan ng naninirahan rito.
Ang mga pagkaing kalye ay maaari ring isang testamento ng mga lagalag na
ninuno ng mga tao ang mga tao ay likas na manlalakbay, at ang mga pagkain sa
kalye ay nagbibigay ng isang abot-kayang uri ng pagkukunang sustansya kahit saan
man mapadpad. Ngunit kadalasan ang mga paglago ng industriya ng pagkaing ito ay
isang tanda ng di mapagkakamalang kahinaan ng ekonomiya isang pahiwatig na
parami ng parami ang umaasa sa mga di gaanong masustansiyang pagkain sapagkat
ito lamang ang kanilang makakayanang bilhin.
Sa Pilipinas, ang mga pagkaing ito ay isang lifestyle. Para sa mga Pilipino, ang
mga pagkain sa kalye ay kadalasang isang paraan ng pang-aaliw sa sarili. Sapagkat
maraming Pilipino ang nabubuhay sa mga pagkaing kalye.1
Mula sa mga musmos hanggang sa mga matatanda; mayaman man, middle class o
salat sa pera, purong Pilipino, dayuhan, o naturalisadong Pilipino sino nga ba
naman ang hindi nakakakilala sa mga pagkain kalye?
1

Ang katagang pagkaing kalye ay tumutukoy sa isang malawak na pagpipilian

ng mga madadaling kaining pagkain at inumin na inihahanda sa mga pampublikong
lunan, partikular sa mga lansangan. Ito ang depenisyon ng pagkaing kalye na
napagkasunduan sa naganap na FAO Regional Workshop on Street Foods in Asia na
ginawa sa Jagjakarta, Indonesia noong 1986 pa.

Ang mga pagkaing ito ay isang

malawak na serye ng pagkain magmula sa isang simpleng merienda hanggang sa

isang kumpletong pagkain, mula sa isang lantay na pagkain hanggang sa mga
mahihirap ihanda.3 Ang mga pagkaing kalye ay talagang parte na ng kulturang
Pilipino. Tulad ng ibang bansang Asyano, ito ay paraan na ng pamumuhay.4
Malawak ang pagkakaiba-iba ng mga pagkaing kalye na popular sa Pilipinas. 5
Bagamat karamihan sa mga pagkaing kalye ay rehiyonal, marami ang hindi, pagkat
lumaganap na maging sa labas ng mga rehiyong pinagmulan. Karamihan sa mga
pagkaing lansangan ay parehong pika-pika at fast food.6
Ang pagiging malikhain ng mga Pilipino ang nagbigay-buhay at ngalan sa mga
pagkaing kalye. Ang ilan sa mga pinakapamilyar ay ang mga sumusunod:
Adidas
Ang inihaw na paa ng manok mas kilala sa tawag na adidas. Ito
masarap pampulutan o pang-ulam sa mainit na kanin.
Balat ng Manok

F.G. Winarno and A. Allain, Street Foods in Developing Countries: Lessons from Asia, FAO Corporate
Document Repository, n.d., FAO - WHO, http://www.fao.org/docrep/U3550t/u3550t08.htm#TopOfPage.
3
Everybodys Going For Street Foods!: Street Foods: The Fast Foods of Developing Countries: Street
Foods are Sold All-Over, The Earthman Society: Science News Service, (November 5, 1986): 4.
4
Grace Uddin, Pedestrian Delights, Bulatlat (Davao Today.com) 5, no. 45, (18-25 Dec. 2007), Alipato
Pub Quezon City Philippines, http://www.bulatlat.com/news/5-45-delights.htm.
5
Street
Food,
Wikipedia:
the
Free
Encyclopedia,
Janaury
17,
2007,Wiki.org,
http://en.wikipedia.org/wiki/street_food.
6
Ibid.

Ito ay ginagawang chicharon at masarap ng pampulutan sa mga

inuman sa mga inuman.
Balut at Penoy
Ang balut ay tumutukoy sa itlog ng pato o manok na mayroon nang
sisiw sa loob. May dalawang pamilyar na klase nito, ang 16 araw at 18 araw
na itlog.

Ang penoy naman ay ang mas batang balut, o iyong wala pang

sisiw.8 Ayon sa mga matatanda, ito ay mainam na pampatibay ng tuhod.

Banana-Q at Kamote-Q
Ito ang mga tawag sa saging na saba o kamote na nirorolyo sa asukal
at pinipirito nang lubog sa mantika at kapag naluto ay tinutuhog ng barbecue
stick (taliwas sa maaaring isipin na inihaw na saging o kamote).9
Betamax
Ito ang tawag sa inihaw na dugo ng baboy na hugis parihaba. Tulad ng
Adidas, ito ay pinampupulutan rin.
Cotton Candy
Malambot, makulay at matamis, ito ang malabulak na kendi na tunay
na kinagigiliwan ng mga bata at kinakain ng mga hindi na bata upang
maligayahan naman.10 Ito ay mula sa asukal na may kulay na inilalagay sa
espesyal na gawaan ng cotton candy. Kadalasan, ito ay nilalagyan ng gatas at
isinusupot ng nagtitindang nakabisikleta kasama ang gawaan.

Uddin, op. cit.

Street
Food,
Wikipedia:
the
Free
Encyclopedia,
Janaury
17,
2007,Wiki.org,
http://en.wikipedia.org/wiki/street_food.
9
Edilberto N. Alegre, Fast Food and Mobile Stand-up Sit-down Food Stalls, Mr. & Ms., 21 Oct. 1986,
70.
10
Uddin, loc. cit.
8

 Dirty Ice Cream at Ice Milk

Ang dirty ice cream ay, sa katotohana, sorbetes. Ang ice cream at ice
milk ay napakasarap lalo nat mararamdaman mong natutunaw ito sa iyong
bibig. Tunay na ikagagalak ng mga tagatangkilik ang ibat-iba nitong panlasa,
may durian (laganap sa Davao), mangga, strawberry, tsokolate, keso, at
marami pang iba.11
Fish balls
Ang fishball ay mga maliliit na bola-bolang gawa sa harina at hinimay
na isda. Ito ay kadalasang piniprito nang lubog sa mantika, at isinasawsaw sa
suka o kayay sa sweet and sour na maaaaring maanghang o hindi. 12
Sinasabing mas katakamtakam itong kainin kung mas masarap ang sawsawan.
Helmet
Ito ang tawag sa inihaw na ulo at palong ng manok. Isinasawsaw rin
ito sa sawsawan ng fishball upang higit na maging malasa at masarap.
Hotcake
Ito ay tinapay na kadalasang ding tinatawag na pancake sapagkat
iniluluto ito sa kalan at hindi sa over. Malinamnam at gustong-gusto ng mga
bata, ito ay mabibili sa halagang P3 bawat isa, ngunit maaaring mabili ang
dalawang piraso sa halagang P5.
Ice Scramble

11
12

Ibid.
Ibid.

10

Ito ay pinaghalo-halong kinakaskas na yelo, pampalasa at evaporadang

gatas na kadalasan ay nilalagyan ng tsokolate. Ito ay matamis ang malamig, at
nakaiinganyong kainin lalo na kapag mainit.13
Isaw
Ito ang tawag sa inihaw ng bituka ng manok na mabibili nang P3
bawat tuhog. Madalas na may kasama itong balunbalunan ng manok.
Kikiam
Ang kikiam ay prinosesong manok, na niluluto nang lubog sa mantika
at sinasawsaw sa suka o sweet and sour sauce. Tulad rin ng fish ball at squid
ball, ito ay madalas tinutuhog sa barbecue stick at kinakain ng nakatayo.
Kwek- kwek o Tokneneng
Ito ay nilagang itlog ng manok o itlog ng pugo na binalutan ng harina,
pinirito ng lubog sa mantika at kadalasan ay isinasawsaw sa asin at suka. Ang
tinatawag na tokneneng ay iyong yari sa itlog ng manok samantalang ang
kwek-kwek ay ang yari sa itlog ng pugo ngunit madalas na rin itong
napagpapalit.14 Ang tokneneng ay nagkakahalagang anim na piso lamang (sa
Davao), ngunit ito ay tunay nang nakakabusog.15
Mais
Nilaga man o inihaw, ito ay pangmatagalang paborito ng madla.16
Mani

13

[Kai], LP III: Street Food in Daet, Bucaio, October 24, 2005, Blogger,
http://bucaio.blogspot.com/2005_10_01_archive.html.
14
Street
Food,
Wikipedia:
the
Free
Encyclopedia,
Janaury
17,
2007,Wiki.org,
http://en.wikipedia.org/wiki/street_food.
15
Uddin, op. cit.
16
Ibid.

11

Nilaga, adobo, mixed nuts, kornik, kasuy ilan lang ito sa mga
kutkutin na talaga namang patok na patok sa panlasa ng mga Pilipino binibenta man ito sa kariton o nilalako sa mga bus. Masasabi na ngang ito ay
isang panghabambuhay na paborito ng madlang Pilipno.17
Pal
Ito ang tawag sa piniritong pakpak ng manok.18
Pampalamig
Buko, orange, gulaman o sago - ito ay mga inuming tunay na
makakapawi ng uhaw ng kahit sino.
Prutas
Sinong nagsasabing hindi maaaring makamtam ang magandang kutis
sa mababang halaga? Hindi imposibleng makakain ng sariwa at masustanya sa
bitamina C na prutas sa mababang halaga 5 piso hanggang 10 piso lamang
sapagkat ang mga prutas na binalatan, maging nakasupot lamang o nakatuhog,
ay hindi mawawala sa mga abalang kalye at lugar malapit sa terminal o
sakayan ng mga pampublikong sasakyan. Ang mga prutas na kadalasang
itinitinda ay mga papaya, pinya, bayabas at mangga.19
Squid balls
Ang squidball ay halos katulad ng fishballs, ngunit ito ay mas bilog at
mas malaki. Batay nga sa pangalan nito, ito ay gawa sa hinimay na laman ng
pusit na ihinalo sa arina tulad ng sa paggawa ng fishball.

17

Ibid.
Alegre, op. cit., 71.
19
Uddin, loc.cit.
18

12

 Taho
Ang taho ay bean curd, isang malambot na pagkain na parang tokwa,
na gawa sa soya. Ang inilalakong taho sa kalye ay ang pinaghalong taho,
arnibal ang maitim na pampatamis na gawa sa tinunaw na asukal, at sago.
Turon
Turon na ube, maruya, turon na saging, pinaypay, ginanggang. Ano
mang luto ng saging o ube ang naisin mo, ito ay siguradong perpektong pang
merienda. Kadalasan, ang turon ay tumutukoy sa piniritong saging na saba, na
nakabalot sa wrapper ng lumpia at asukal.20
Waffle
Sa halip na tinapay at palaman, may mga alternatibong waffle na
itinitinda na mayroong ibat-ibang palaman, ang pinakakaraniwan ay keso o
hotdog.
Walkman
Ito ang tawag sa tainga ng baboy na inihihaw sa kalye at kadalasang
kasama ng isaw, adidas at betamax. Ito ay isa sa mga masasarap na
pampulutan.21
Tunay nang napakaraming klase ng pagkaing kalye ang mabibili, ngunit higit pa
sa dami ng pagkain itinitinda ang dami ng nagtitinda at mabibilhan ng mga pagkain
ito.

20

Likha Cuevas, Special Report: Food Safety: Food Condemned to Eat Unsafe Food. The Manila Times
(The Sunday Times), July 2, 2006,
http://www.manilatimes.net/national/2006/july/02/yehey/top_stories/20060702top1.html.
21
Uddin, loc. cit.

13

Ang mga pagkaing kalye ay naglipana sa mga bansang papalago pa lamang, at sa

pagiging napakakaraniwan nito, maging sa mauunlad na bayan at lungsod ay hindi na
ito kapansin-pansin.22
Bagamat nahaharap sa higit na makapangyarihang mga kakompetensiya, tulad ng
mga fast food, ang industriya ng pagkaing kalye ay nananatili pa ring matatag sa
kabuhayan ng Pilipinas. Kasabay ng paglaki ng populasyon sa mga urbanong lugar,
ang paglago ng industriyang ito. Mababa ang halaga o gastusin sa pagpapatakbo ng
ganitong negosyo at hindi pangkaraniwan ang istratehiya nito sa pagpapatuloy at
hindi paglalugi ito ay nakadepende sa lokasyon at bukambibig ng mga parokyano.
Kadalasan, personal o pampamilya ang pagmamay-ari ng mga negosyong ito ngunit
sa kasalukuyan, may mga komersyal na nagtitinda na rin nito.23
Ang mga tindahang naikikilos ay matatagpuan sa mga matataong lugar, lalo na sa
Maynila at sa mga kalapitlungsod at bayan nito. Matatagpuan ang mga nagtitinda nito
malapit at sa paligid ng mga paaralan, pabrika, opisina, at mga sakayan.24
Ang mga pagkaing kalye ay mabibili mula sa mga nagtitinda sa tabi ng kalsada o
kayay sa silong na madaling mapuntahan at malapit sa kalye 25, kadalasang ibinibenta
sa mga pwesto o estante na pansamantala at naililipat-lipat.26
Ang pinakapamilyar na imahen ng pagtitinda ng pagkaing kalye ay iyon kung
saan ang isang tindero ay nagtutulak ng kariton o estante na lalagyan ng kaniyang
paninda. Subalit sa katotohanan, kaunti lamang ang ganito. 27
22

Everybodys Going For Street Foods!: Street Foods: The Fast Foods of Developing Countries: Street
Foods are Sold All-Over, The Earthman Society: Science News Service, (November 5, 1986): 4.
23
Winarno and Allain, op. cit.
24
Bernadette Carreas, DOH Issues Warning vs. Peddled Food, Malaya, Oct. 31, 2000, 2.
25
Winarno and Allain, op. cit.
26
Street
Food,
Wikipedia:
the
Free
Encyclopedia,
Janaury
17,
2007,Wiki.org,
http://en.wikipedia.org/wiki/street_food.
27
Everybodys Going For Street Foods!: Street Foods: The Fast Foods of Developing Countries: Street
Foods are Sold All-Over, The Earthman Society: Science News Service, (November 5, 1986): 4 + 2.

14

Kahit ang mga may kariton ay madalas na pumupwesto sa kanilang teritoryo sa

umaga at doon nananatili buong araw. Ang mga ganitong tindero ay naniniwalang
meron silang karapatan na magbenta sa espasyong iyon, at makikipag-away sa
sinumang manggulo sa kanila. Kapag sila ay nagretiro, ang iba ay ipinagbibili pa ang
kanilang pwesto.28 Ang ibang tindero naman ay nananatili sa labas ng mga paaralan sa
umaga at sa palengke naman pumupwesto tuwing gabi.29
Ang mga babaeng may buslo o bilao ng pagkain ay maaaring lumipat-lipat ng
lugar o lumibot habang binabalanse ang buslo o bilao sa kanilang mga ulo; ang mga
lalaki ay maaaring magbalanse sa kanilang mga balikat ng isang kawayang may
sisidlan ng pagkain sa isang dulo at upuan naman sa kabila para sa kanilang mga
parokyano. Kahit ang mga ganitong nagtitinda ay tumitigil din sa isang lugar bawat
araw o kayay naglalakad sa isang parehong ruta araw-araw, pagkat nais din namang
bumili ng mga tao sa kakilala na nila at pinagkakatiwalaan. 30
Ang mga nagtitinda ng pagkain ay kadalasang naglalagay ng masisilungan para sa
kanilang tagatangkilik lalo tuwing umuulan.31 Habang naglalakad sa kalye, may mga
makikita ring naglalatag sa sapin ng paninda; sa mga bangketa naman makikita ang
mga estante ng pagkain na nakadikit sa pader ng mga gusali.

32

Sa lugar ng mga

eskwater, may makikita na mga talon na nakatakip sa mga lamesat upuan kung saan
maaaring kumain ang mga manggagawa. Meron ding mga babaeng nagtitinda sa
ilalim ng lilim ng mga puno. 33 Sa paglilibot sa ilang unibersidad, kolehiyo o paaralan,

28

Ibid.
Ibid.
30
Ibid.
31
Ibid.
32
Ibid.
33
Ibid.
29

15

maaaninag din ang mga nagtitinda ang iba ay lisensiyado, ang iba ay hindi na
nagsisilbi p/ara sa mga estudyante sa kanilang munting estante.34
May tatlong paraan nang pagkain ng mga pagkaing kalye. Ang una ay bilhin ang
pagkaing kalye at kainin ito habang naglalakad tulad ng pagkain sa mani, at
bananacue. Ang ikalawa ay ang carenderia-type, kung saan ang isang tao ay
kumakain nang gumagamit ng plato at mga kubyertos, kawangis ng pagkain sa isang
restawran o cantina. At ang ikatlo paraan, ang mamimili ay kinakailangang huminto
at tumayo sa tapat ng karitong binilhan tulad ng sa pagkain ng fishball at iba pang
ihaw-ihaw sapagkat ang mga pagkain ay nangangailangan ng sawsawan.35
Makikitang ang mga pagkaing kalye, sa paraan kung papaano ito ipinagbibili, ay
nagbibigay-kaginhawaan sa mga tagatangkilik nito. Ang pagiging madaling makuha
at aksisible, manapa ang indibidwal na kita at antas ng kaaunlaran ng estado ang
makapagdidikta ng balangkas ng pagkonsumo ng mga pagkaing kalye. 36
Para sa mga Pilipino hindi lamang doon sa mga maituturing na nasa ibaba ng
poverty line; ngunit maging sa mga nabubuhay at sumusweldo nang mababa, at sa
kanilang mga binubuhay na pamilya, ang mga pagkaing kalye, kasama ang kanin, ay
isa nang mayos na pagkain. Ang dalawang tuhog ng pagkaing kalye at isang tasang
kanin, ay higit pa sa sapat na itinuturing na kumpletong pagkain (tanghalian) ng ilang
trabahador sa konstruksyon.37
Para sa may mabababang kita, mahalaga ang mga pagkaing kalye at merienda.
Ang mga mangagawa, gayundin ang mga estudyante na wala pang kita ay kumakain
ng pagkaing kalye para sa kanilang almusal. Ang ilang pag-aaral ukol sa nutrisyonal
34

Ibid.
Alegre, op. cit. 70.
36
Winarno and Allain, op. cit.
37
Cuevas, op. cit.
35

16

na pangangailangan ng pamilya ang nagpakitang mas maraming mahihirapan kung

walang magtitinda ng mga pagkaing mura at madaling kainin.38
Ngunit dito sa Pilipinas, maging ang mga may sapat sa salapi ay naiinganyo ring
bumili ng pagkaing kalye. Pangkaraniwan ring makikita ang mga kababaihan at
kalalakihang nakauniporme mula sa isang establisadong kumpanya ang bumili ng
mga pagkaing ito, gayundin ang mga bata.39
Dito rin sa Pilipinas, maging ang mga dayuhan ay tumitikim ng mga pagkaing
kalye. Tila ba di kumpleto ang kanilang pagbisita sa Pilipinas kung hindi sila
makakatikim at makakakain ng mga pagkaing kalye tulad ng taho, fish ball, kwekkwek, at lalong-lalo na ang balut.
Ano man ang estado sa buhay, karamihan ng mga Pilipino ay tumatangkilik ng
mga pagkaing kalye. Nasabi rin na ang mga balikbayan mula sa Amerika at Europa
na nalayo sa ating bayan at sa mga lansangang naglalaman ng mga pagkaing ito, ay
nakakaranas ng biglaang pananabik sa mga inihaw at fishball na kanilang kinagisnan
noong kanilang kabataan oras na maaapak sila sa tarmac ng NAIA. Ang ilang may
matataas na posisyon sa mga malalaking korporasyon ay nanabik rin sa dirty ice
cream sa tuwing nakaririnig ng kalembang ng munting kampanillo ng mamang
sorbetero.40
Ang pagbili ng mga pagkaing kalye ay hindi lamang ginagawa ng mahihirap na
tahanan at hindi lamang ang mga mahihirap na bansa ang may mataas na konsumsyon
ng pagkaing kalye.41 Maging sa mga bansang Hapon, Timog Korea at Britanya,

38

Winarno and Allain, loc. cit.

Shianee Mamanglu, Experts Warn Folk on Street Food, Manila Bulletin, 11 December 1996, 32.
40
Cuevas, op. cit.
41
Ibid.
39

17

walang diskriminasyon at pag-uuri kung ang pagkain ay binili sa kalye o binili sa

restauran.42
Bakit napakapopular ng pagkaing kalye?
Napakaraming nagtitinda ng pagkaing kalye saanman. Ayon sa mga Propesor ng
Sosyolohiya na sina Josephine Aguilar ng UST at Jose Wendell Capili ng UP, ang
mga pagkaing ito ay tinatangkilik ng mga tao sapagkat ito ay masarap, madaling
makita at mura. 43
Ang mga pagkaing kalye ay popular dahil malinamnam ang mga ito mula sa
matamis, maasim, maanghang, maalat, maging mainit man o malamig ano man ang
ibigin ay may pagkaing kalyeng babagay sa panlasa ng tao.44
Napakapangkaraniwan na rin ng mga pagkaing kalye kahit sino kailanman ay
maaaring makabili ng mga pagkaing ito sa halos lahat ng kanto lalo na sa mga
lungsod.45 Ang pagiging aksisible, manapa ang indibidwal na kita o antas ng
kaunlaran ng estado ang nakapagdidikta ng balangkas ng pagkonsumo ng mga
pagkaing ito. 46
Isa pang dahilan ng pagiging popular ng pagkaing kalye ay ang pagtaliwas sa
nakagawiang pag-uuri. Naniniwala si Capili na ang pagkain ay isang pagpapahayag
ng sarili; dagdag pa niya, ang mga tao sa bagong milenyo ay mas ekspresibo. Hindi
na nila nais malimitahan ng mga panlipunang presyur na ibinibibigay sa mga
tumatangkilik ng pagkaing kalye. Dito lamang sa Pilipinas may ganitong

42

Christian Esguerra, As Sweet as Anything Forbidden, Philippine Daily Inquirer, 2 July 2000, 15.
Ibid.
44
Uddin, op. cit.
45
Dabet Castaeda, Poor Mans Diet: Of Noodles, Chicken Skin and Isaw, Bulatlat IV, no. 39, (31 Oct.
6 Nov. 2004), Alipato Pub Quezon City Philippines, http://www.bulatlat.com/news/4-39/ 4-39-diet.html.
46
Winarno and Allain, op. cit.
43

18

dikriminasyon ang mga bansang Hapon, Timog Korea at Gran Britanya ay walang
ganitong pag-uuri.47
At ang huli at pinakapangunahing dahilan ng pagtangkilik sa mga pagkaing kalye:
syempre, ang mababa at abot-kaya nitong presyo sa halagang P3 hanggang P25
bawat araw, makakabili na ng pang-ulam na makakasasapat sa isang buong pamilya 48
o isang tasang kanin at ulam para sa tanghalian 49. Ayon kay Capili, mahalaga sa mga
Pilipino ang bilang at kung ang paguusapan ay pagkaing kalye, sa unting halaga ay
marami nang mabibili at minsan ay may pasobra pa na bigay ng suking tindero/a.50
Alam na nang mga tao na ang mga pagkaing ito ay maaaring magdulot ng sakit.
Ngunit, nananaig pa rin ang paniniwalang kapag naluto na ang pagkain, mamamatay
na ang mga mikrobiyo. Ayon kay Aguilar, Basta mainit at dumaan sa apoy Ok na
iyon sa mga Pilipino.51
Sa mga nakalipas na taon, patuloy na binabalaan ng mga kalihim ng kalusugan
ang mga tao ukol sa kontaminasyon ng mga pagkaing kalye at mga bakterya na
maaaring makuha ng mga tao rito.
Ang Food and Nutrition Research Institute (FNRI) ng Department of Science and
Technology (DOST) ay nagpahayag na ang halagang pang-nutrisyon ng ilang
pagkaing di maayos ang pagkakahanda at itinitinda sa mga lansangan ay higit na
mababa kumpara sa mga mapanganib nitong sangkap. Sa madaling sabi, ang
pakikinabang ng bituka ang magiging sanhi ng paghina ng kalusugan. 52
47

Esguerra, op. cit.

Gerald Lacuarta and Donna Pazzibugan, What Can You Buy With P20? Adobong Mani, Philippine
Daily Inquirer, 13 Oct. 1999, 1.
49
Carreas, op. cit.
50
Esguerra, op. cit.
51
Ibid.
52
Carreas, op. cit.
48

19

Halimbawa ng mga panganib na dulot ng pagkaing kalye ay ang mikrobiyolohikal

na pagsusuri ng mga pagkaing kalye na ginawa ng FNRI sa Tondo, Binondo, San
Juan at Los Baos, Laguna ay nagpakita na ang ilang pagkain ay mataas sa mikrobiyo
tulad ng coliform, lebadura at amag. Ang ilang pinipiritong pagkain ay nagtataglay
din ng salmonella at e. coli microorganismo.53 Bukod pa diyan, mataas din sa
kolesterol ang ilang pagkaing kalyeng pinirito.54 Isa pa sa mga panganib na makukuha
mula sa mga pagkaing kalye ay ang aflatoxin na napag-alamang nagdudulot ng kanser
sa atay at cirrhosis sa mga bata.

55

Bukod sa pag-aaral na binanggit, sinabi na rin ng

din ng FAO na ang ilang kanser sa atay ay dulot ng pagkaing kalyeng nabubugahan
ng mga usok ng sasakyan. 56 Ang mga siyentipiko at eksperto sa kalusugan ay
nagsasabi rin na ang mga pagkaing inihanda sa hindi maayos na paraan at kondisyon
ay nagdudulot ng mga bulate sa tiyan at mga sakit tulad ng diarrhea o pagtatae
hanggang sa mas malalalang sakit tulad ng kolera, tipus at hepatitis A. Ang mga
pagkaing ito ay maaari ring magdulot ng pagkalason, sakit na panghabambuhay, o
kamatayan. Ang ilang pag-aaral ay nagpakita na rin na ang ilang pagkain ay
nagsisilbing medium ng paghahawahan ng mga sakit. 57
Sa kabuuan, ang panganib na dulot ng mga pagkaing kalye ay sanhi ng
kakulangan sa pangunahing imprastraktura at serbisyo tulad ng malinis na tubig,
kahirapan sa pangangasiwa ng malaking bahagi ng mga nagtitinda ng pagkaing kalye
dahil sa kanilang pagkakaiba-iba, mobilidad at di permanenteng kalikasan,
kakulangan sa kagamitan para sa pag-iinspeksyon at pagsusuri sa laboratoryo,
53

Ibid.
Eddee R.H. Castro,Street Foods, Good Foods: As Protein Source, Manila Bulletin, 31 Oct. 2000, 2.
55
Carreas, loc. cit.
56
Ibid.
57
Cuevas, op. cit.
54

20

pangkalahatang kakulangan sa kaalaman ukol sa mikrobiyolohikal ng kalagayan at

epidemiyolohikal na importansya ng mga pagkaing kalye, kakulangan sa kaalaman ng
mga nagtitinda ukol sa mga panuntunang pangkaligtasan, at higit sa lahat, ang
kakulangan sa kaalaman at pagwawalang bahala sa mga panganib na dulot ng mga
pagkaing kalye ng mga mamimili.58
Isang pagsasalik ang ginawa upang mabatid ang kaalaman, ekspiryensiya at
opinion ng mga nagtitinda ng mga pagkaing kalye ukol sa batas na sumasailalim sa
mga ito. Napag-alamang malaking porsyento ng mga nagtitinda ng mga pagkaing
kalye ay ilegal at hindi sumusunod sa mga batas dala na rin ng hindi maayos na
pagpapatupad ng mga batas ukol rito. Gayundin, ang kaalaman at ekspiryensiya ng
mga nagtitinda ay taliwas sa kanilang opinyon ukol sa mga batas ng pagkaing kalye.
Ito ay nagpapakita lamang ng pangangailangan ng mga espisipikong regulasyon na
ipapatupad bilang tugon sa edukasyong kinakailangan ng mga nagtitinda upang
masiguro ang paglago ng industriya ng pagkaing kalye at pagiging ligtas ng mga
pagkaing ititinda. 59
Anu-ano ang mga naging tugon sa ganitong suliranin? Simula noong 1989, ang
Food and Agriculture Organization (FAO) ng World Health Organization (WHO) ay
nagumpisang umaksyon upang mapagbuti ang kalagayan ng sektor ng pagkain kalye,
katuwang ang ilan pang asembleya ng United Nations (UN). Naniniwala sila na ang
problema ay masosolusyunan at ang mga benepisyong makukuha mula sa mga
pagkaing kalye ay masusulit kung mahihikayat ang mga municipal na pamahalaan na
makipag-ugnayan sa mga nagtitinda ng pagkaing kalye upang mapabuti ang sistema
58

Essential Safety Requirements for Street Vended Foods, Eldis (1996), World Health Organization
Department of Food Safety, http://www.eldis.org/static/DOC12145.
59
Minerva Jane G. Del Rosario, Knowledge and Options on Streetfood Vending Policies and Regulations
of Vendors in Metro Manila, Journal of PAHESCU (2005): 40.

21

ng pagkaing kalye na may magandang kalidad at ligtas na pagkaing ibebenta, maayos

na sistema ng pagtatapon ng basura, ligtas na suplay ng tubig, at mas kaunting epekto
sa trapiko.60
Ang organisasyon ay nakatuon sa pagbabago ng mga coda ng sanitasyon upang
makaagapay sa takbo ng panahon gayundin ang iba pang mga rekomendasyon hinggil
sa kaligtasan ng pagkain sa pamamagitan ng pagtuturo at pagsasanay ng mga tao
kung paano ang mga ito isasagawa. Umaaksyon din ang organisasyon upang
maisaayos ang mga nagtitinda nang sa gayon ay mabigyan sila ng pagkakataong
makapagsanay, mabigyan ng paraan upang makapangutang, at mapabuti ang kanilang
ugnayan sa pamahalaan. Ang mga konsyumer ay tinuturuan din hinggil sa nutrisyon.61
Ang World Food Summit ay nagsabing sa loob ng 10 hanggang 20 taon, ang
distribusyon ng pagkain sa mga urbanong lugar ay tataasan ng kumulang-kulang na
tatlong porsyento bawat taon. Sa gayon, ang mga pagkaing kalye ay magkakaroon ng
pagkakataong lumago (na tinatayang halos kalahati sa taong 2015).62
Ang Pamahalaan ng Pilipinas ay sinusubukang magpakita ng wangis na
kapangyarihan ukol sa mga isyu ng pampublikong kalusugan tulad ng mga
kinahaharap ng pagkaing kalye sa pamamagitan ng paglalabas ng mga regulasyon

60

FAO Maps Out Future Activities in Nutrition and Hygiene: Street Food: Small Entrepreneurs, Big
Business, Food and Agriculture Organization of the United Nations (21 April 1997),
http://www.fao.org/news/1997/970408-e.htm.
61
Ibid.
62*
Nakapaloob sa Kabanata III ng Koda ng Sanitasyon sa Pilipinas ang mga alituntuning kailangang punan
ng mga establisyamento ng pagkain. Ang Seksyon 32.e ng batas ay nakatuon sa pagtitinda ng pagkaing
kalye. Ayon sa batas: (1) Ang mga maaari lamang itinda ay ang mga deboteng inumin, biskuwit, at
matatamis; at (2) Ipinagbabawal ang pagtitinda ng mga pagkaing nangangailangan ng paggamit ng mga
kubyertos.
Ibid.

22

gaya ng Presidential Decree 856 o Koda ng Sanitasyon sa Pilipinas 1 at Consumer Act

of 1992. 63
Ang mga ahensya tulad ng DOH, DTI, at DOA ay may sari-sariling seksyon na
tumatalakay sa kaligtasan ng pagkain ng mga Pilipino. Ang mga yunit ng local na
pamahalaan ang responsible sa pagbibigay ng mga sanitary permit at mga business
permit sa mga nagtitinda sa palengke, establisyamento ng pagkain at maging sa mga
nagtitinda ng mga pagkain kalye. Ang kanilang tungkulin ay ipatupad ang batas sa
sanitasyon at ang iba pang sukatan ng pagiging malinis at ligtas ng mga pagkain na
gawa ng lehislasyon sa Pilipinas. 64
Sa lahat ng mga ahensya ng pamahalaan, ang FNRI ng DOST ang pinaka abala sa
paggawa ng mga aktibidad at pagsasanay para sa mga nagtitinda ng mga pagkaing
kalye at pagpapaalala sa mga mamimili ng pagkaing kalye. Ang FNRI ay
nagbababala sa mga mamimili ukol sa panganib sa kalusugan na dulot ng di maayos
na preparasyon at distribusyon ng mga pagkaing kalye.
Inumpisahan din ng FNRI ang produksyon ng ligtas, masusustansya at abotkayang pagkain ng mga mahihirap (fishball, squidball, hot cake mix na gawa sa
kalabasa, kikiam na gawa sa isda na hinaluan ng manipis na hiwa ng nata de coco) na
mayaman sa protina, calcium, niacin, iron, bitamina A at iba pang sustansya. 65
Hinihimok ng FNRI ang gobyerno upang pataasin ang antas ng pananaliksik ukol
sa mga pagkaing kalye, turuan ang mga nagtitinda at mamimili, at isaayos ang mga
nagtitinda upang maging higit na mainam ang pamamahala at pagsubaybay sa kanila.
Ang mga panukalang ito ng FNRI sa gobyerno ay naglalayong makatulong sa
63

Cuevas, op. cit.

Ibid.
65
Carreas, op. cit.
64

23

paglutas ng problema sa polusyon, paglilinis ng mga bangketa dulot ng maraming

nagtitinda, at maging sa pang-aabuso ng pulis sa mga nagtitinda.66
Naglungsad din ang FNRI ng mga pagsasanay para sa mga nagtitinda sa kalye
ukol sa tamang pangangasiwa ng mga pagkaing kalye upang maiwasan ang pagdumi
at hindi maayos na pagkakaluto na maaaring magdulot ng panganib sa kalusugan ng
kakain.67 Ayon sa layunin ng programang ito, ang mga makakatapos sa ng maikling
kurso ang magbabahagi ng kanilang kaalaman sa kanilang mga kapwa tindero/a. 68
Gayumpaman, nakikipagtulungan din ang FNRI sa mga lokal na yunit ng pamahalaan
upang maipagpatuloy ang pagsasanay sa mga nagtitingda ng pagkaing kalye upang
higit na mapagbuti ang pangkalahatang kalidad ng suplay ng mga pagkaing kalye.69
Sa kabila ng mga ginagawang pagkilos ng FNRI, makikitang kulang pa rin ang
gingagawang hakbang ng pamahalaan upang mapag-igi ang kalagayan ng pagkaing
kalye sa kabuhayan ng mga Pilipino.
Ayon kay Dr. Concepcion Lizada ng UP College of Home Economics Food
Science and Nutrition, ang kapangyarihan na magbigay ng permit sa mga negosyante
ay nasa kamay ng munisipal at pamahalaang panglungsod. Ngunit ang mga ito ay
walang sapat na pondo, pisikal na yaman, kakayahan at kapabilidad upang ituon ang
kanilang atensyon sa usapin ng kaligtasan ng pagkain. Ang karamihan sa mga yunit
ng lokal na pamahalaan ay hindi ginagawa at hindi kayang gampanan ang kanilang
tungkulin na siguraduhing ligtas ang pagkain ng mga mamamayan. 70

66

Carreas, op. cit.

Castro, op. cit.
68
Cheloy V. Garafil, Street Food Vendor to Train on Sanitation, Malaya, 5 Jul. 2000, 2.
69
Castro, loc. cit.
70
Cuevas, op. cit.
67

24

Ang mga mananaliksik ay patuloy pa ring nagrerekomendang pagigihin ang

pagpapatulad ng Koda ng Sanitasyon sa mga nagtitinda at mahigpit na iubliga ang
mga ito na lutuing mabuti ang pagkain, maghanda ng malinis na lagayan ng mga
itinitindang pagkain, magkaroon ng mga pantakip ng pagkain, at maglaan ng malinis
na tubig na panghugas ng mga kagamitan sa pagtitinda. Ipinapaalala rin nila ang
importansya ng promosyon ng tamang pagpili ng pagkaing kalye sa pamamagitan ng
edukasyon ng mamimili na dapat ay asikasuhin din ng pamahalaan at ilang mga
pribadong sektor.71
Ayon sa kanila, dapat magkaroon ng mga batas at ordinansa ukol sa kalinisan ng
mga karinderya, estante ng pagkaing kalye, kariton at iba pang ambulatoryong
pamamaraan ng pagtitinda ng pagkain. Dapat nasa maayos na kalusugan ng mga tagaluto at iba pang taong naghahanda o nagtitinda ng pagkain upang maiwasang
makahawa ng sakit sa mga mamimili. Upang maiwasan ang sakit na dulot ng pagkain
ng hindi maayos ang pagkakahandang pagkain, bawat hakbang sa distribusyon ng
pagkain ay dapat na mabantayan. Bagamat may mga batas, regulasyon at unting
ordinansa na nakadokumento, ang mga ito ay hindi sapat dapat ipatupad ang mga
ito.72
Ang pagkaing kalye ay may malaking pangangailangan sa mga lokal at di-lokal
na produktong pang-agrikultura. Maraming ugnayang nakita ang EPOC sa pagitan ng
mga magsasaka at nagtitinda. Sa gayon, makakabuting pagtuunan din ng mga
tagapayong pang-agrikultura ang lumalaking pangangailangan ng industriyang ito sa
pagpaplano nila ng mga itatanim partikular sa mauling rehiyon. Makakatulong rin

71
72

Castro, loc. cit.

Cuevas, loc. cit.

25

kung magkakaroon ng kamalayan ang mga tagaplano ng industriyang rural na ang

karamihan sa mga tradisyonal na pagkain ay gawa ng mga kababaihan sa probinsya.
Kung maisasaayos ang sistema ng pamilihan, maaaring lumaki ang kita ng mga babae
at makasisiguro namang maayos ang mga produktong maibebenta sa mga lungsod.73
Sa kabuuan, ang mga estratihiya para sa pagpapabuti ng mga pagkain kalye ay
dapat nakabase sa pag-aaral ng lokal na sistema ng pagpapalakad ng pagkain kalye.
Sa isang maikling lagom, ito ang mga estratihiyang dapat pagtuunan ng pansin: (1)
Mga polisiya, regulasyon, rehistrasyon at lisensya para sa mga nagtitinda ng mga
pagkaing kalye; (2) imprastraktura, serbisyo, disenyo at konstruksyon ng mga yunit;
(3) pagsasanay ng mga nagtitinda; at (4) edukasyon ng mga mamimili.74
Sa kabila ng mga natalakay na suliraning pangkalusugang maaaring maidulot ng
pagtangkilik sa mga pagkaing kalye, mga hakbang at pagkukulang ng pamahalaan
upang tugunan ang suliraning ito, marami rin namang mabubuting dulot ang mga
pagkaing kalye.
Sa kabuuan, ang mga pagkaing ito ay maituturing na pantawid gutom o
pantawid uhaw. Ang mga ito ay hindi kasimbigat ng ibang ulam sa tiyan, ngunit ito
ay nakakapawi ng gutom. 75 Ang mga pagkaing kalye ay importanteng pinagkukunan
ng pagkain ng mga mahihirap sa mga lungsod. Halos 20% ng pera ng mahihirap ay
ginagastos sa mga pagkaing kalye. Ito rin ay nagiging pangunahing pagkain rin ng
mga estudyanteng nagtitipid ng pera.76 Bukod pa rito, lahat ng sahog ng mga pagkain
73

Everybodys Going For Street Foods!: Street Foods: The Fast Foods of Developing Countries: Street
Foods are Sold All-Over, The Earthman Society: Science News Service, (November 5, 1986): 4.
74
Essential Safety Requirements for Street Vended Foods, Eldis (1996), World Health Organization
Department of Food Safety, http://www.eldis.org/static/DOC12145.
75
Alegre, op. cit., 71.
76
Everybodys Going For Street Foods!: Street Foods: The Fast Foods of Developing Countries: Street
Foods are Sold All-Over, The Earthman Society: Science News Service, (November 5, 1986): 2.

26

na ito ay hindi kasing mahal ng ibang pagkain kayat ang dikta sa pagpapanatili ng
buhay sa isang bansang third world ay napupunan.77
Ang mga pagkaing kalyeng maayos na naihanda at naibenta ng malinis at nasa
maayos na kondisyon ay mainam na pagkukunan ng mga sustansya lalo na ng mga
mamimili may mabababang kita ayon sa pag-aaral ng DOST. Napag-alaman ng mga
eksperto na ang mga pinirito at inihaw na pagkaing kalye ay nagtataglay ng protina, 78
dagdag pa na mayroon ding mga prutas na itinitinda sa lansangan na nagtataglay ng
mga bitamina. 79
Makakakuha ng 19.1 gramong protina mula sa inihaw na dugo ng baka o baboy
(betamax) at 32.9 gramong protina mula sa bituka ng manok (isaw) na katumbas ng
33 hanggang 55 porsyento ng Recommended Dietary Allowance (RDA) ng isang
normal na Pilipino. Ang piniritong sisiw ay napag-alamang nagtataglay ng maraming
calcium at phosporus. Ang isaw ay napag-alamang nagtataglay ng pinakamaraming
riboflavin at niacin samantalang ang betamax ang may pinakamaraming iron, 47.6mg,
na humigit sa halos apat na beses na pangangailangan ng malusog na lalaking Pinoy o
dalawa-katlong bahagi ng pangangailangan ng iron ng isang malusog ng Pinay. Ang
fishball ang nagtataglay ng pinakamaraming carbohydrates, 32.8g. Lahat ng pagkaing
kalye ay nagpag-alamang mataas sa fats.80
Ang mga pagkaing madaling kainin na itinitinda sa kalye ng mga papalagong
bansa tulad ng Pilipinas ay makabuluhang nakapag-aambag sa seguridad na may
makakain at nutrisyon ng mamamayan. Ang mga pagkaing kalye ay pisikal at
ekonomikal na madaling makuha ng nakararami kayat makakatulong sa pagtagpo ng
77

Alegre, loc. cit., 71.

Castaeda, op. cit.
79
Uddin, op. cit.
80
Castro, op. cit.
78

27

mga pangunahing pangangailangan sa nutrisyon at enerhiyang makukuha sa pagkain.

Halimbawa, ang mga pampublikong paaralan ay umaasa sa mga nagtitinda ng
pagkaing kalye upang suplayan ng merienda ang mga estudyante. 81 Sa katotohanan,
ang mga pagkaing kalye ang pinakamura at pinakamainam na paraan ng pagkamit ng
isang masustansya at balanseng pagkain, ngunit dapat ay alam at pipiliin ng mamimili
ang tamang kumbinasyon ng pagkaing. Sa ganitong kadahilanan, maaaring
mabawasan ang bilang ng mga taong nagugutom sa mundo. 82
Ang mga maliliit na negosyo ng pagkaing kalye ay importante sa planong pangekonomiko at sa pag-unlad ng maraming bayan. Gayumpaman, ng kontribusyon ng
mga nagtitinda ng pagkaing kalye sa ekonomiya ng mga papalagong bansa ay
kadalasang naisasantabi at hindi pinapansin. Ito ay napagwawalang bahala sapagkat
ito ay itinuturing na parte ng impormal na sektor ng ekonomiya. Sa mga nakalipas na
taon, pinapaniwalaang ang impormal na sektor ng ekonomiya ay sumisimbolo sa
kakulangan ng kaunlarang pang-ekonomiko na dapat nang mawala sa paguumpisa ng
modernisasyon. At hanggang mas marami ang trabahong nagagawa ng pormal na
sektor, ang impormal na sektor ang sasalo sa mga manggagawang galing sa probinsya
at may kakulangan sa kaalaman, ekspiryensya o kakayahan.83
Sa pag-aaral ng Equity Policy Center, ang mga pagkaing kalye ng mga papaunlad
na bansa ay gumagawa ng trabaho ng 6 hanggang 25 pursyento nang lakas-paggawa
ng mga lungsod. Ang mga tindero/a ay hindi lamang nagtitinda ng mga ready-to-eat
na pagkain, halos ng mga ito ay prinoproseso rin ang ilan sa kanilang mga
81

FAO Maps Out Future Activities in Nutrition and Hygiene: Street Food: Small Entrepreneurs, Big
Business, Food and Agriculture Organization of the United Nations (21 April 1997),
http://www.fao.org/news/1997/970408-e.htm.
82
Ibid.
83
Winarno and Allain, op. cit.

28

itinitinda. Ang maliliit na negosyanteng ito ay kapwa babae at lalaki, ang kanilang
kita ay halos kapantay na rin ng kita ng mga regular na trabahador. 84
Ang mababang capital sa pagtataguyod ng negosyo sa pagkaing kalye ay isa sa
mga panghikayat para sa ilang pamilya na pasukin ang ganitong negosyo. Bukod pa
rito, ang mga magtitinda ay makakapili ng oras kung kailan nila nais magtrabaho at
kaunti lamang ang sasagabal sa kanilang pagkilos sapagkat walang amo na mag-uutos
sa kanila. Sa kabilang banda, maaari ring magtrabaho nang mahabang oras ang mga
tindero/a ng pagkaing kalye maging sa mahihirap na kondisyon (tulad ng pagtitinda
kahit bumabagyo) kahit direktang maapektuhan ang kanilang sarili; o kaya ay
maaaring makaharap ang mga nagtitinda ng problema ukol sa mga opsiyal ng lokal na
pamahalaan o mga sindikato.85
Ang mga pagkaing kalye kadalasang sumasalamin sa lokal na kultura. 86 Sa
katunayan, karamihan sa mga itinitindang pagkaing kalye ay mga tradisyunal na
pagkain na nangangailangan ng mahabang oras ng paghahanda. Sa pamamagitan ng
mga pagkaing kalye, nakikilala at nagiging pamilyar ang mga tao sa mga tradisyunal
na pagkain ibat-ibang lugar sa Pilipinas at higit sa lahat, natitikman at nakakain nila
ang mga ito.87 Sa lawak ng sakop na pagkain ng mga pagkaing kalye, naipapakita rin
ng mga ito ang ibat-ibang mga pangkat at lahi na umimpluwensiya sa kultura n
gating bansa. Sa kabuuan, naipapakita ng mga pagkaing kalye ang walang kaparis na
sining ng paghahanda ng pagkain ng mga Pilipno.88
84

Everybodys Going For Street Foods!: Street Foods: The Fast Foods of Developing Countries: Street
Foods are Sold All-Over, The Earthman Society: Science News Service, (November 5, 1986): 2.
85
Winarno and Allain, loc. cit.
86
Ibid.
87
Everybodys Going For Street Foods!: Street Foods: The Fast Foods of Developing Countries: Street
Foods are Sold All-Over, The Earthman Society: Science News Service, (November 5, 1986): 2.
88
[Kai], op. cit.

29

Ang mga pagkaing kalye ay isang paraan ng pagtatagpo ng mamamayang

Pilipino.89 Mula sa mga musmos hanggang sa mga matatanda; mayaman man, middle
class o salat sa pera, purong Pilipino, dayuhan, o naturalisadong Pilipino, lahat sa
Pilipinas, kahit minsan lang sa kanilang buhay ay nakakakain o kumakain ng mga
pagkain kalye.90 Mapa-estudyante o guro, walang trabaho o nagtratrabaho sa isang
prestihiyosong kumpanya naaakit bumili sa maraming nagkalat na nagtitinda ng
pagkain kalye. Maaaring sabihing may epektong band wagon ang pagkaing kalye; at
maaring sabihing isa itong penomenon. Ngunit maging ano man ito, ang mga
pagkaing kalye ay nakapaloob na sa kultura at sa kamalayang Pinoy.91

Konklusyon at Rekomendasyon
Napakalawak ng impluwensiya ng mga pagkaing kalye sa kabuhayan ng mga
Pilipino. Hindi kulong sa kultura ang impluwensiya ng mga pagkaing kalye, bagkus
naiimpluwensiyahan rin nito ang pagkakaisa, kalusugan, ekonomiya at maging ang
pagpapatakbo ng pamahalaan ng Pilipinas.
Sapagkat tahasang nakakaapekto sa buhay ng mga Pilipino, ang mga pagkaing
kalye ay marapat na mabigyang pansin nang sa gayon ay mas mapaayos ang kalidad
ang mga ito at masulit ng husto ang mga benepisyong makukuha sa mga pagkaing ito.
Hindi sapat na ang pamahalaan lamang ang kumilos upang mapabuti ang
kalagayan ng mga pagkaing kalye sa Pilipinas. Upang magkaroon ng pag-unlad,
kinakailangan ang pagtutulungan at responsibilidad ng lahat ng bawat Pilipino. Ang
mga mga opisyal at tauhan ng mga ahensiya ng pamahalaan ay dapat umaksyon,
89

Esguerra, op. cit.

[Kai], loc. cit.
91
Ibid.
90

30

samantalang ang mga nagtitinda at ang mga mamimili ay dapat magkaroon ng sapat
na kaalaman ukol sa mga benepisyo at suliraning dulot ng mga pagkaing kalye at
kumilos nang akma ukol sa kinakailangang gawin sa mga pagkaing kalye.
Ang mga mamimili ay dapat matutong kumilatis ng mga pagkaing kalye na
bibilhin. Dapat nilang malaman ang mga tama at masusustansyang kumbinasyon ng
pagkaing kalye. Hindi masamang bumili, kumain o tumangkilik sa mga pagkaing
kalye subalit kailangang matiyak na maayos ang bibilhing pagkain, at hanggang
maaari, hindi ito gawing pang-araw-araw. Higit na kakailanganin ang pakikialam ng
mga konsyumer at mamimimili ukol sa mga isyu kinahaharap ng mga pagkain kalye.
Kapag nagising ang kamalayan ng mga konsyumer sa tamang pamimili, mas
madaling maiiwasan ang mga suliraning (pangkalusugan) na hatid ng mga pagkaing
kalye.
Ang mga nagtitinda naman ay dapat maging responsable at magkaroon ng
pananagutan sa mga pagkaing kanilang itinitinda. Ang pagsunod sa kaunting mga
batas na gawa ng pamahalaan ukol sa pagtitinda ng pagkaing kalye ay hindi naman
makakaapekto ng husto sa kita ng mga tindahan nito, bagkus maaaring makahikayat
pa ng maraming mamimili ang pagsunod sa mga batas na ito. Dapat magkaroon ang
mga nagtitinda ng konsiderasyon para sa kanilang mamimili at dapat isama nila sa
kanilang layunin ang maayos na serbisyo sa kanilang mga tagatangkilik, at hindi
lamang ang kanilang kikitain ang pagtuunan ng pansin.
Makakatulong rin kung makikisangkot ng ilang pribado at pampublikong mga
institusyon upang maging mas maigting ang pagpapabuti ng mga pagkain kalye.
Kung ang mga institusyong direkta at hindi direktang naapektuhan ng sektor ng

31

pagkaing kalye ay magtutulungan, mas mapapadali ang pagganda ng kalidad ng mga

pagkaing kalye. Isa mga ahensyang dapat kumilos NEDA. Dapat isama nila ang
(ngayon ay itinuturing na) impormal na industriya ng pagkaing kalye sa kanilang mga
bisyon at plano para sa hinaharap. Bagamat napakaliit ang kita ng sektor ng pagkaing
kalye kumpara sa mga naglalakihang negosyo, napakaraming maliliit na tao ang
nakikinabang at kumikita sa negosyong ito.
Makabuluan rin kung makapagtatatag ng maliliit na organisasyon sa ibat-ibang
lugar para sa mga nagtitinda ng pagkaing kalye. Ito ay makakatulong upang mas
mapagtagumpayan ang pangangalakal ng mga pagkaing kalye. Kapag nagkaroon ng
mga alyansa at samahan ang mga nagtitinda ng mga pagkaing kalye sa Pilipinas, mas
mapapadali ang pagpapalaganap ng kaalaman at gayundin ang pagbabantay sa
kalidad ng mga pagkaing kalye. Bukod pa rito, ang mga kasapi ng organisasyon ay
magkakaroon ng pagkakataong mangutang at umunlad sa tulong ng kanyan.
Isa sa mga maaring maging papel o gampanang tungkulin ng mga pagkaing kalye
ay pagtulong sa turismo ng Pilipinas sapagkat naipapakita nito ang kakaibang kultura
ng Pilipino sa larangan ng pagkain. Maaaring magpuwesto ng ilang nagtitinda ng
pagkaing kalye sa tourist area. Maipapakita nito sa mga turista ang isang mukha ng
tunay na pamumuhay sa Pilipinas - hindi lamang ang mga magagandang tanawin at
natibong gawi at kultura. Kung mapaghuhusay ang kalidad ng mga pagkaing kalye at
magkakaroon ng maayos na promosyon ng mga pagkaing kalye, bukod sa salaping
kikitain, mas maipapakita natin ang pagkamalikhain at husay ng mga Pilipino. Mas
masusulit din ng mga tao ang paggamit sa mga kayamanang nasa ating paligid na
maaari pa nating pakinabangan.

32

Sa kabuuan, masasabi kong tunay na ngang bahagi ng kabuhayang Pilipino ang

mga pagkaing kalye. Hindi dapat katakutan o ikahiya ang mga ito ng mga Pilipino sa
halip, dapat itong palaguin at isaayos upang ang mga susunod na henerasyon ay
mamulat sa pambihirang kultura ng pagkaing kalye.

33

B I B L I O G R AP I YA
Alegre, Edilberto N. Fast Food and Mobile Stand-up Sit-down Food Stalls. Mr. & Ms.,
21 Oct. 1986. 70-71.
Carreas, Bernadette. DOH Issues Warning vs. Peddled Food. Malaya, Oct. 31, 2000, 2.
Castaeda, Dabet. Poor Mans Diet: Of Noodles, Chicken Skin and Isaw. Bulatlat IV,
no. 39 (31 Oct. 6 Nov. 2004). Alipato Pub Quezon City Philippines.
<http://www.bulatlat.com/news/4-39/ 4-39-diet.html>.
Castro, Eddee R.H. Street Foods, Good Foods: As Protein Source. Manila Bulletin, 31
Oct. 2000, 2.
Cuevas, Likha. Special Report: Food Safety: Food Condemned to Eat Unsafe Food.
The Manila Times (The Sunday Times), July 2, 2006.
<http://www.manilatimes.net/national/2006/july/02/yehey/top_stories/20060702to
p1.html.>
Del Rosario, Minerva Jane G. Knowledge and Options on Streetfood Vending Policies
and Regulations of Vendors in Metro Manila. Journal of PAHESCU (2005): 40.
Esguerra, Christian. As Sweet as Anything Forbidden. Philippine Daily Inquirer, 2 July
2000, 15.
Essential Safety Requirements for Street Vended Foods. Eldis (1996). World Health
Organization Department of Food Safety.
<http://www.eldis.org/static/DOC12145>.
Everybodys Going For Street Foods!: Street Foods: The Fast Foods of Developing
Countries: Street Foods are Sold All-Over. The Earthman Society: Science News
Service. (November 5, 1986): 4 + 2.

34

FAO Maps Out Future Activities in Nutrition and Hygiene: Street Food: Small
Entrepreneurs, Big Business. Food and Agriculture Organization of the United
Nations (21 April 1997). <http://www.fao.org/news/1997/970408-e.htm>.
Garafil, Cheloy V. Street Food Vendor to Train on Sanitation. Malaya, 5 Jul. 2000, 2.
[Kai]. LP III: Pinoy Street Food. Bucaio. (October 07, 2005). Blogger.
<http://bucaio.blogspot.com/2005_10_01_archive.html>.
[Kai]. LP III: Street Food in Daet. Bucaio (October 24, 2005). Blogger.
<http://bucaio.blogspot.com/2005_10_01_archive.html>.
Lacuarta, Gerald and Pazzibugan, Donna. What Can You Buy With P20? Adobong
Mani. Philippine Daily Inquirer, 13 Oct. 1999, 1.
Mamanglu, Shianee. Experts Warn Folk on Street Food. Manila Bulletin, 11 December
1996, 32.
Street Food. Wikipedia: the Free Encyclopedia. (Janaury 17, 2007) Wiki.org.
<http://en.wikipedia.org/wiki/street_food>.
Uddin, Grace. Pedestrian Delights. Bulatlat (Davao Today.com) 5, no. 45 (18-25 Dec.
2007). Alipato Pub Quezon City Philippines.
<http://www.bulatlat.com/news/5-45-delights.htm>.
Winarno, F.G. and Allain, A. Street Foods in Developing Countries: Lessons from
Asia. FAO Corporate Document Repository. (n.d.). FAO WHO.
<http://www.fao.org/docrep/U3550t/u3550t08.htm#TopOfPage>.

35