INFORMBIROIGOLIOTOK

Komunistiki Informacioni biro (Kominform) je bio nastavak Kominterne koju je Stalin pod pritiskom
velikih sila raspustio 1943. godine u vreme najeih sukoba Drugog svetskog rata.

Informbiro je nastao kao protivtea zapadnom-demokratskom svetu, koji je izaao iz rata kao
pobednik. Na drugoj strani, socijalistiki blok, kao jo jedan od pobednika u ratu, traio je naine kako
da ponovo objedini komunistiki svet posle raspada Kominterne. Informbiro je proao kroz tri etape. U
prvoj etapi (1947. 1948.), zapoeto je privrivanje zemala radnikog pokreta, da bi ve u drugoj
fazi (1947. 1953.), Informbio bio jedino okrenut protiv KPJ, koja je odbila da se povinuje njegovom
diktatu. Trei i poslednji period Informbiroa (1953. 1956.) se naziva jo i proces destalinizacije,
odnosno etapa poraza samog Informbiroa. Za vreme postojanja, Informbiro je imao ukupno tri
zasedanja. Prvo je odrano u Beogradu (decembar 1947.), drugo u Bukuretu (jun 1948.) i tree u
Budimpeti (novembar 1949.). I pored toga to je Informbiro trajao paralelno sa Hladnim ratom, vratio
je ponovo odavno preleanu bolest-unitavanja oveka ovekom. Iako cifre nisu prelazile cifre za
vreme stalinovih istki u doba Kominterne, smatra se da je Informbiro odneo preko 100.000 ludi.
Sukob
Formalni povod sukoba je bila jedna veoma nespretna dimplomatska akcija Jugoslavije i Bugarske,
oko stvaranja Balkanske federacije . Naime, Staljin je s jedne strane bio razljuen zbog toga to nije
bio konsultovan, a s druge je bio protivan ujedinjavanju (barem u tom momentu), jer bi to poslalo
jasan signal Zapadu da se na Balkanu stvara ojaana sovjetska predstraa (emu su se Britanci

protivili jo tokom trajanja rata, kada je ova ideja prvi put izneena). Staljin se u tom periodu trudio da
minimalizuje svaki zvanini izgovor sa druge strane eljezne zavjese, koja se sputala od Baltika do
Trsta za osporavanje njegovih ratnih tekovina. Napomenimo, u ovom periodu, uprkos retorikim
sukobima, odnosi zapadnih saveznika i SSSR su jo uvijek bili formalno dobri. Tek e uvena blokada
Berlina (iji se poetak maltene podudara sa drugim zasijedanjem Kominforma) ogoliti meusobno
nepovjerenje i neslaganje, ime e otpoeti decenijski Hladni rat.

Akumulirano nezadovoljstvo soliranjem jugoslovenskog rukovodstva i nagovjetaji neega to bi u

perspektivi moglo da ospori apsolutizam sovjetskih tumaenja marksistikih postulata i lenjinistike
prakse (to se praktino odnosilo na sva mogua drutvena, politika i ekonomska pitanja), Staljin se
odluio na pritisak kako bi stavio do znanja jugoslovenskoj kompartiji do kojih granica ide njihova
samostalnost.
Prvo je na jesen 1947 dolo do odugovlaenja potpisivanja ekonomskog sporazuma, a onda je u
martu 1948 dolo do povlaenja sovjetskih vojnih i civilnih eksperata iz FNRJ, pod izgovorom njihovog
loeg

tretmana,

onda

je

vrlo

brzo

uslijedio

pravi

ok.

27. marta na adresu CK KPJ je stiglo pismo od Staljina i Molotova koje je okiralo ako ne partijski
vrh, a ono sasvim sigurno srednje i nie ealone, koji nisu bili do detalja upueni u visoku politiku i
nesuglasice koje su tinjale jo od onog ilasovog pisma o ponaanju sovjetskih vojnika u
oslobodjenom

Beogradu

1944.

Sadraj pisma je varirao od floskula o skretanju sa pravilnog komunistikog kursa , gubljenje

partijskog identiteta kroz heterogeni i bezlini Narodni Front , dominantan uticaj stranih (britanskih)
pijuna i odbijanju sovjetskih iskustava u izgradnji socijalistikog drutva. Na odgovor CK KPJ se
ekalo do 13 aprila i on je, pored odbijanja optubi konstatovao da ljubav prema SSSR ne moe
biti vea od ljubavi prema svojoj zemlji, ime su potvreni pravi uzroci ovog sukoba.
Rezolucija IB-a
Nakon toga, stvari su se odvijale kao na filmskoj traci. Odmah nakon toga Staljin i Molotov alju novo
pismo, tvrdei da odgovor CK KPJ vodi daljem zaotravanju. Zakazano je zasijedanje Kominforma u
Bukuretu (20-22 jun), na kojem je usvojena rezolucija o stanju u KPJ, koja je samo razradila optube
iz martovskog pisma o buroaskim deformacijama KPJ i njenom otklonu od sovjetske partije.

Objavljena preko radio Praga, ovaj e dokument u istoriji biti zapamen kao Rezolucija IB i oznaie
konani raskid izmeu Jugoslavije i istonog bloka predvoenog SSSR .

U jeku narastajue propaganda od strane svih komunistikih partija, KPJ je zakazala svoj V Kongres
(prvi nakon 20 godina) za 21-28 jul, koji je partija iskoristila za mobilisanje podrke ireg lanstva i
legitimisanja svoje pozicije u borbi protiv IB, prenosei im svoje stavove. Nakon toga, otpoela je i
borba protiv svih partijskih kadrova koji su se izjasnili za rezoluciju, iako je jo prije bukuretanskog
zasijedanja dolo do eliminisanja najistaknutijih lanova vodeih tijela KPJ koji su podravali stavove
SSSR (lanovi CK Hebrang i ujovi), kao i odreenih visokih vojnih zvaninika (A. Jovanovi, V.
Dapevi, R. Golubovi, K. Petrievi). A onda je krenulo i sa slinim manifestacijama na nivou
republikih

partijskih

kongresa.

Odmah nakon toga, dolazi do ekonomske blokade Jugoslavije, to je imalo razarajue posljedice,
imajui u vidu da je dominantan dio privredne razmjene bio okrenut ka Istoku. Istovremeno, poinje i
sa vojnim arkama na granicama (tokom kojih je do 1953 ivote izgubilo oko 100 jugoslovenskih
graana). Po kasnijim priznanjima Nikite Hruova, jedino to je sprjeavalo Staljina da vojno
intervenie u Jugoslaviji je bila njegova nepomuena vjera da e pritiskom isposlovati promjenu
jugoslovenskog rukovodstva pobunom iznutra . Kasnije je ve bilo kasno, jer je Jugoslavija ve od
naredne godine poela da obnavlja privredne odnose sa SAD , Z. Njemakom i UK, i to ak do
predratnog nivoa, a nakon poetka Korejskog rata (1950-3) Amerikanci su jasno stavili do znanja da
se ne libe vojne reakcije na komunistike provokacije. Uz to, FNRJ je poela sa diplomatskom
ofanzivom, koja je krunisana uspjenom kandidaturom za lanstvo u Savjetu Bezbjednosti Ujedinjenih
Nacija (1950-51). Ta pozicija je koriena za internacionalizaciju problema sa SSSR i promociju
jugoslovenskih stavova.
Uticaj Rezolucije IB na unutranjem planu
Jugoslovensko rukovodstvo, nakon podrke na V kongresu je krenulo u ienje partijske strukture
od kadrova koji su se izjasnili za Rezoluciju ili se na njih sumnjalo da ka njoj naginju i to maltene dok
je Tito zavravao svoj govor na V kongresu rijeima Neka vjecno zivi prijateljstvo sa narodom SSSRa

i zivio drug Staljin. injenica da je KPJ svoju reputaciju dobrano zasnivala na boanskom statusu
SSSR i nepogrjeivosti njenog lidera je sada oteavala objanjenje da optube izneene u tom pismu
mogu biti pogrene.
U momentu potpunog opkoljavanja zemlje od strane sovjetskih satelita i Zapada, koji se jo uvijek
oporavljao, nepovjerljiv prema Jugoslaviji (kao najjaem eksponentu sovjetske politike u Evropi) i
nespreman da se uputi u sukob sa SSSR svakako pojanjava zbog ega se CK KPJ odluio na
uklanjanje svih kadrova koji nisu iskazivali potpunu podrku KPJ jer bi u protivnom postojanje
druge struje unutar partije, SSSR gotovo sigurno iskoristio za intervenciju, koja bi time bila
legitimisana kao stabilizacija unutranje krize, a ne okupacija zemlje, koja je slovila kao pobjednika
strana

nedavno

zavrenom

ratu.

Nakon to je svakom postalo jasno da sukob sa SSSR prevazilazi granice nesporazuma, partija je
preko republikih organizacija i organa dravne bezbjednosti poela sa ekskomunikacijom lanova
koji su podrali rezoluciju, brzometnim suenjima i otvaranjem koncentracionih logora za politiki
najopasnije osuenike. U kakvoj su psihozi odvijani procesi, najbolje govori podatak same UDBe da je
od ukupnog broja uhapenih samo u toku 1949 bilo oko 47% nelegalnih hapenja . Od toga da li je
presuda bila sudska ili administrativna, zavisilo je krajnje odredite osudjenog regularni zatvor ili
klasina

izolacija.

Zatvori su otvarani u Bilei, Ugljanu, Sv. Grguru, dok je kazamat na Golom Otoku postao simbol
represije dravnih organa nad uhapenima. Na tom ostrvu je do vrhunca razraen tzv. koncept
prevaspitavanja uhapenih. U atmosferi stravinih psihikih i fizikih tortura, zatvorenici su primoravani
da revidiraju svoje politike stavove, a da svoj otklon od IB dokazuju maltretiranjem ostalih
zatvorenika.

Parola Mi gradimo Goli otok, Goli otok gradi nas; ivio drug Tito je zlurado ukazivala na sutinu
mehanizma: zatvorenici nisu kanjeni zatvorom, ve se od njih oekivalo da shvate svoju ideoloku
greku i da je revidiraju prihvatajui zvaninu partijsku verziju.

Potresna svjedoenja zatvorenika brutalno jasno ukazuju na sutinu:

..,zatvorenici su obavljali najtee fizike poslove, radilo se u kamenolomu, leti na temperaturi 35 do
40 S, a zimi zavejani jakim burama. Bilo je to stratite duha na kom se gubilo svako dostojanstvo ali
i ivot. Zadatak uprave logora je bilo ne samo fiziko ve i psihiko slamanje pojedinca.
Svako vee su se drali sastanci gde se obraivala dnevna politika i to je bila prilika da pripadnici
Bande revidiraju svoje, pre svega, staljinistike stavove. Velika veina logoraa pod velikim fizikim i
psihikim pritiskom je bila slomljena i na sastanku traila da bude primljena meu revidirane. Skup
logoraa je demokratski, pod nadzorom straara, javno diskutovao o svakom pojedincu, koliko je
njegova

molba

iskrena

sl.

Revidirani su imali bolji poloaj, radili su lake poslove kao to je bilo vaenje kamena tanglama u
kamenolomu ili klesanje kamena i imali neke izglede da budu puteni na slobodu. Za Bandu je bilo
rezervisano noenje kamena na takama (vrsta nosila za kamen koji nose dva logoraa). Glavna
zabava uvarima logora je bila da se na take stave osobe razliite visine, snage i sl. da bi im se
time otealo noenje. Ipak, postojao je mali broj pripadnika Bande koji nikad nisu popustili i koji su
nakon

dugogodinje

robije

bez

da

su

revidirali

stav.

Zatvorenici su odvoeni na Goli na mah, esto bez suda i suenja, u svakom sluaju sa presudom
ije trajanje niko nije mogao unapred znati. Bili su primorani da priznaju da su se zaverili protiv
naroda, Tita i Partije, prisiljeni da optue svoje prijatelje i da potkazuju svoje logorske drugare.

Revidirali su i finoklesirali onoliko koliko je to istraiocima bilo potrebno. I kada su napokon bili puteni,
uvek je to bilo uz odreenu ogradu, uvek s mogunou da opet budu pozvani, uvek uz svest da
iznova mogu biti potkazani ili da sami opet mogu postati potkazivai. ini se da je ta strana
psiholoka procedura, a ne naprosto topli zec ili o vrat obeena puna kibla, ono to je prava i strana
tragedija Golootoana i razlog njihove nemutosti. Na Goli su doli kao dojueranji pobednici ili bar
kao ljudi jake samosvesti. I skoro svi su revidirali.
Golootoani su i posle izdrane kazne bili prokazani u drutvu, niko sa njima nije smeo da se drui i
teko su dobijali bilo kakav posao. Na lanove porodice se vrio pritisak da ih se odreknu a na brane
drugove da se razvedu. Neki su posle izdrane kazne postali dounici UDBA-e u mestu u kome ive,
kada su morali povremeno podnostiti izvetaje o deavanjima meu stanovnitvom, to je spadalo u
svojevrstan psiholoki pritisak .
Situacija u Crnoj Gori
Ako je vremena za razjanjavanje situacije na najviem partijskom niovu Jugoslavije i bilo onda ga
zasigurno nije bilo za ubjeivanje na niim. Od njih se traila poslunost, iako je ogroman broj lanova
KPJ bio u stanju oka. S jedne strane paradoksalno taj ok je bio najvei upravo Crnoj Gori, gdje je
komunistika partija imala najjae uporite. S druge strane tamo je postojala najdua tradicija
uspjene komunistike propaganda o sovjetskoj paradigmi, kombinovana sa vjekovnim mitom o
zatitnikoj

ulozi

Rusiji.

Nakon V Kongresa KPJ, poelo je sa organizacijom republikih kongresa, koji je u Crnoj Gori (4-7
Oktobar 1948) iskorien i za formiranje KP CG, ime je okonan proces formiranja republikih partija
unutar jedinstvene KPJ. I Kongres KPCG je imao dvostruki znaaj. Pored verifikovanja obnavljanja
crnogorske dravnosti, zapoete osnivanjem ZAVNO CG i Boke (1943) i njenog svjesnog uea u
stvaranju nove federativne drave, Kongres je oznaio poetak borbe protiv izdajnika, tj. protiv onih
koji su se izjasnili za Rezoluciju Informbiroa i time obogatio istorijat crnogorskih podjela za jo jednu,
koja se naslanjala na jo uvijek svjee i komplikovane ratne rane.
Nita nije obeavalo na dobro. Od devet lanova Pokrajinskog komiteta, ak etvoro (B. Ljumovi, V.
Tmui, N. Pavi i R. Vukievi) se izjasnilo za IB. Poetkom 1949, kompletno rukovodstvo
bjelopoljskog sreza, predvoeno I. Bulatoviem se odmetnulo u umu. Nemiri su izbijali u partijskim
organizacijama u Nikiu, Beranama, Kolainu i Andrijevici. Reakcija je bila surova. U Crnoj Gori je
uhapeno oko 5.000 lica (oko 9% ukupno uhapenih u cijeloj zemlji), od ega je kanjenih bilo neto
iznad 2000 lica ime se opet nadmaivao prosjek ostalih republika, jer je ta brojka predstavljala oko
13% ukupno osudjenih u cijeloj zemlji. Ovakav odnos uhapenih i osudjenih ukazuje da je u Crnoj
Gori

bio

mnogo

manji

procenat

onih

koji

su

osloboeni

nakon

suenja

Pored najrevnosnijeg gonjenja, crnogorski IB-ovci su bili ubjedljivo najorganizovaniji do te mjere da

su imali ak i svoj paralelni partijski Centralni Komitet.
Normalizacija odnosa sa SSSR-om

Normalizacija odnosa e nastupiti nakon Staljinove smrti (1953). Nakon njegove smrti dolazi do
nestanka njegovih kadrovika (Berija, Molotov), i partiju e na kraju preuzeti Nikita Hruov. Time e
otpoeti period tzv. destaljinizacije, koji se prevashodno ogledao u formalnim izmjenama staljnistikog
represivnog dravnog aparata (u onoj mjeri u kojoj je ometao instaliranje novog rukovodstva).

Ve 1955, Hruov dolazi u Beograd, priznaje greku sovjetske politike i potpisujui Beogradski
sporazum (dodatno potvren naredne godine u Moskvi) rjeava sudbinsko pitanje sukoba iz 1948
dozvoljavajui mogunost alternativnih modela socijalistikog razvoja, sem sovjetskog.
Posljedice

Javlali su se novi vidovi neprijatelstva-Informbira-Ibeovac (Stalinista) i Partijac (Titovac). Pored

toga, poeo se negovati kult linosti (voe), kako preko obine fotografije, tako i preko slikovnih
portreta koji su morali da stoje u svakoj kui i posebnog vida vladanja kao to su bili Stalinizam i
Titoizam.
Ono emu je Informbiro najvie doprineo jeste bilo razbijanje jedinstva sovjetskih i jugoslovenskih
komunista koje je bilo jako i vrsto za vreme rata.
Da li je dovoljno opravdanje za zloine koji su uslijedili nakon Rezolucije IB ouvanje dravne vlasti
od

sovjetskih

pritisaka?

Eliminisanje provjerenih partijskih kadrova, od kojih se u kratkom roku i konfuznoj situaciji zahtijevalo
da se odrede izmeu dvije opcije a kompletna dotadanja aktivnost KPJ se upravo zasnivala na
naglaavanju identinosti tih opcija je dovelo do uasnih lomova.
Pravdati zloine viim dravnim/nacionalnim ciljevima uvijek je bio prvorazredni cinizam. Reakcija
dravnog sistema nije imala samo obiljeje sukoba sa strujom koja je dalji razvoj drutva
jugoslovenske drave vidjela u punom saglasju sa dotadanjom pro-sovjetskom retorikom ve je
sukob sa SSSR neminovno doveo i do potiranja svih kritikih stavova unutar partije. To e se pokazati
i nekoliko godina kasnije, prilikom iskljuenja Milovana ilasa iz KPJ zbog njegovih zahtjeva za daljom
demokratizacijom drutva i politikim pluralizmom.
U sutini, jedan totalitarni sistem je rtvovan zbog stvaranja novog. Ako to jo i nije bilo jasno 1948,
postalo je oigledno deceniju kasnije. Jer sutina problema nije rijeena: partija je i dalje drala
politiki monopol u svojim rukama, to je direktna posljedica lenjinistikog koncepta o dominaciji
partije, kao ideolokog injela iz kojeg su izrasli jugoslovenski komunisti i kojeg se nisu eljeli odrei.
Tako da e jedini sutinski pozitivni rezultat sukoba 1948 biti otvaranje Jugoslavije ka Zapadu, iji e
uticaji u jednoj mjeri ipak stvarati mnogo podnoljiviju drutvenu klimu u poreenju sa komunistikim
istokom.
S druge strane, raskid sa SSSR je zapoeo jednu novu eru jugoslovenskog drutvenog preobraaja.
Naglaavanje loih strana sovjetske drutvene prakse podstaklo je kreativne partijske potencijale pa
je uskoro poelo sa naputanjem kolektivizacije na selu, debirokratizacije u privredi uvoenjem
radnikog

samoupravljanja

formalnom

demokratizacijom

unutarpartijskih

odnosa.

Nakon

zaustavljanja produbljivanja reformi zaetih na VI kongresu (1952), tokom 60-ih e reforme ii u irinu,
umjesto u dubinu, tj. slabljenje centralnih organa na raun republikih, ime e umjesto jedne,
Jugoslavijom sutinski vladati vie republikih oligarhija, a to e sve biti legalizovano ustavnim
promjenama 1968-74.

U uslovima produene iluzije sa VIII Kongresa KPJ da je rjeavanjem klasnog rijeeno i nacionalno
pitanje, ova ustavna rjeenja e postati legalni okvir za jaanje centrifugalnih tendencija u Jugoslaviji.