Azrbaycan opera ve baleti

Azrbaycan operas operann qollarndan biri. 1908-ci il yanvar

aynn 12-d ilk milli Azrbaycan operas zeyir Hacbyovun Leyli v
Mcnun operasnn ilk tamaas, 1913-c il oktyabrn 25-d is ilk milli
musiqili komediya Arn mal alan operettasnn premyeras oldu.[1][2][3][4]

XIX sr
Bakda opera ilk df 1889-cu ilin maynda konsert ifasnda sslnmidir.
[5]
Bu o zaman Bakda qastrol sfrind olan D.A.Aqrenyev-Slavyanskinin
kapellasnn ifa etdiyi A.N.Verstovskinin "Askoldova moqila" operas idi.[5]
Lakin bir ox musiqiilr D.A.Aqrenyev-Slavyanskinin faliyytinin bzi
trflrini mnfi qiymtlndirrk, repertuarn qeyri-brabrliyi, ifalq
slubunda hddn artq zahiri teatr elementlrinin istifad olunmas
haqda tnqidi qeydlrl x edirdilr.[5] ki df 1889-cu ilin dekabrnda
is Tbilisi opera artistlrinin qastrol konsertlri olmudur.[5] 19 gn
rzind 19 tamaa gstrilmidi, onlardan 15-i opera sri (11-i qrbi
Avropa bstkarlarnn, 4- is rus bstkarlarnn sri) idi. [5] Tbilisidn
orkestr, xor, balet v dekorasiyalarla birg btn truppa heyti glmidi. [5]
Tiflis truppas artistlrinin xlar ox hrart v rbtl qarland. O
zaman "Kaspi" qzeti yazrd:

Bakya operann glii bir daha sbut etdi ki, zka, duyu v zvq n teatr n d
Ktllrin operaya olan mara he d Azrbaycan paytaxt sakinlrinin
musiqi zvqn zidd deyildi.[5] Btn bunlar glckd Azrbaycanda
opera incsntinin tsdiqin mid yaradrd.
1890-c illrd Baknn teatr hyat ox rngarng v maraql olmudur. [5]
Buraya oxlu kollektivlr v artistlr glirdilr: Tiflis opera truppas,
Peterburq balet artistlri truppas, V.N.Lyubimovun truppas (Dirijorlar V.S.Plotnikov v B.A.Truffi il), mhur opera mnnilri - Fedor
alyapin, Nikolay Fiqner, Yevgeniya Mravina, Anton Vladislavovi SekarRojanski v digrlri.[5]
Qeyd etmk lazmdr ki, btn tamaalar operalarn gstrilmsi n
yenidn tchiz edilmi sirk shnsind keirilirdi.[5] Artq 1883-c ilin 27
noyabrndan Hac Zeynalabdin Tayev teatrnn almasna baxmayaraq,
teatrn sahibkarlar z maddi maraqlarn nzr alaraq yalnz operetta v

dramatik tamaalara stnlk verir, opera truppalarn is dvt

etmirdilr.[5]

XX srin ilk yars

Azrbaycan Dvlt Akademik Opera v Balet Teatr

XX srin vvllrind uada v Bakda veriln musiqili shnciklrin v

rq konsertlri-nin Azrbaycanda milli operann yaranmasnda da
byk rolu olmudur. Bu fakt bstkar zeyir Hacbyov z bel tsdiq
etmidir:

Leyli v Mcnun operasnn yazlna mn 1907-ci ildn baladma baxmayaraq,

bu operann yaranmas fikri mnd hl 1897-1898-ci illrd 13 yal uaq ikn, dogma
ua hrind hvskarlar trfindn tamaaya qoyulan Mcnun Leylinin qbri
stnd musiqili facini grrkn oyanmd.
Bu tamaa mn o qdr drin tsir etdi ki, mn bir ne ildn Azrbaycanda xalq
musiqisinin, xanndlik sntinin inkiaf Leyli v Mcnun operasnn meydana xmasna
mrhlnin balanmasna imkan yaratmdr....[6]
1900-c ildn balayaraq, Bakya demk olar ki, hr il (1901 v 1913-c
illrdn baqa) opera truppalar glirdi.[5] Onlardan n hmiyytlilri
(1904) A.A.Eyxenvaldn (1910) v D.X.Yujinann (1912) truppalar idi. [5]
Bundan baqa, o dvrd Sankt-Peterburqun Mariinski teatrnn mhur
ulduzlar - O..Preobrajenski, L.Q.Kyakt, Y.N.Sedova v b. itirak etdiyi
balet truppasnn qastrollar ox nadir hal saylrd. [5] 1908-ci il yanvarn
25-d Tayev teatrnda zeyir Hacbyovun ilk operas olan "Leyli v
Mcnun"-un ilk tamaas olmudur.[7][8] Azrbaycan mdniyytin
daxilind yaranan bu opera Azrbaycan musiqisind opera janrnn
formalamas v tkkl tapmasnn balanc idi. [9][10]
1911-ci il fevraln 28-i Bakda Azrbaycan musiqi mdniyyti tarixin
Azrbaycanda musiqi professionalizminin formalamas v milli opera
janrnn bnvrsinin qoyulmasn tyin edn yeni mrhlnin balanc
kimi daxil olmudur.[5] Hmin gn snaye sahibkarlar olan Mailov
qardalarnn vsaiti hesabna mhndis N.Q.Bayev trfindn tikilmi
Byk opera teatrnn binas almdr.[5] O vaxtdan etibarn opera
incsntind ba vern mhm hadislr bu teatrla bal olmudur. [5]

zeyir Hacbyov, 1913-c il

"Leyli v Mcnun" operasnn mvffqiyyti zeyir Hacbyovun

yaradclnda opera v musiqili-komediya janrlarnda fal almaa
svq etdi.[11][5] Hacbyov "Leyli v Mcnun"dan sonra "eyx Snan"
(premyeras - 30.11.1909), "Rstm v Zhrab" operalarn (premyeras
12.11.1910-cu il), "r v arvad" musiqili komediyasn (premyeras 24.5.1911), daha sonra "ah Abbas v Xurid Banu" o (premyeras 12.3. 1912), "sli v Krm" (premyeras - 18.5.1912), "Harun v Leyla"
operalarn (1915-ci il) yazsa da, lakin shny qoyulmad. [5] Hacbyovun
n mhur musiqili komediyalarndan biri, bu gndk btn dnya
teatrlarnn shnlrind tamaaya qoyulan "Arn mal alan" musiqili
komediyas (premyeras 25.10.1913) oldu.[5] Hacbyovun inqilabdan
vvlki srlri irisind n ox bu sr Zaqafqaziya, Orta Asiya v
Rusiyann bir ox hrlrind tamaaya qoyulmudur.[5] Hl o zaman
"Arn mal alan" grc, rus, tatar, zbk, fars, trk dillrin trcm
edilmidi.[5] Bu musiqili-komediyann mvffqiyyti, mtrqqi
ictimaiyytin diqqt mrkzind olan "Leyli v Mcnun", " sli v Krm",
"ah Abbas v Xurid Banu" operalar v "O olmasn, bu olsun" musiqili
komediyas il yana geni dinlyici auditoriyasn musiqili-shn
incsntin daha ox clb edirdi.[5][12]
1921-ci ild tkil edilmi Azrbaycan teatrlarnn bdii sviyysinin
yksldilmsi zr urann zv olan zeyir Hacbyov milli musiqi
shn incsntinin inkiafna byk kmklik gstrmidir. [5] 1925-ci ild
Hacbyov teatrn yenidn qurulmas mqsdil rus v azrbaycan opera
truppalarnn vahid bir kollektivd birldirilmsin imkan yaratm v bu,
hal-hazrda Mirz Ftli Axundov adna Azrbaycan Dvlt Akademik
Opera v Balet Teatrnn sasn tkil etmidir.[5] zeyir Hacbyovun
1920-30-cu illrdki geni axli v drin m'nal musiqi-ictimai faliyyti
bstkarn opera janr zrind iini dayandrmad. [5] vvlki kimi
Hacbyovu yen d opera yazmaq fikri narahat edirdi. [5] 1932-ci ild o,
bilavasit yeni opera sri zrind ilmy balad v bu janrn n
yksk meyarlarna uyun gln sil milli opera - "Korolu"-nu yaratd.[5]
1937-ci ild premyeras olan hmin sr - bstkarn yaradclq zirvsini

tkil etdi.[5]
Eyni zamanda bu dvrd Mslm Maqomayev "Nrgiz" operasn (1935),
R.M.Qliyer is "ahsnm" operasn yazr.[5] Operalarn mvffqiyyti
gnc bstkarlar yeni opera srlri yazmaa ruhlandrr. [5] 1940-c
illrd Niyazinin "Xosrov v irin" operas, Cvdt Hacyev v Qara
Qarayevin "Vtn" operas, frasiyab Bdlbylinin "Nizami" operas v
b. yazlmdr. 1953-c ild Fikrt mirovun "Sevil" operas tamaaya
qoyulmudur.[5]

Azerbaycan xalq musiqisi

X
X
X

Azrbaycanda mvcud olmu al altlrinin nvlri

myynldirilrkn klassik poeziyadan xz olunmu er misralar da
ox qiymtli mxzdir. Nizaminin, Fzulinin, Nsiminin, Xaqaninin
poemalarnda, qzllrind xalq al altlrinin adlar kilmi, miniatr
mktbi rssamlarnn srlrind is onlarn tsvirlri verilmidir.
Sonrak dvrlrd onlarn bzilri tdricn aradan xm, digrlri is
tkmillrk daha geni yaylmdr.
Yaranma tarixin gr Azrbaycan al altlri 4 yer blnr:
Qdimd yaranan v ada dvrmz qdr glib xan altlr:
tar, kamana, tulum, ttk, saz, balaban, zurna, naara, df v s.
Qdimd yaranb unudulmu, sonradan brpa edilmi altlr:
brbt, rud, ng, kos, qaek, anaq v s.
rti olarag ada adlandrlan altlr: Qoqar rbab, dtar,
setar, tnbur, davul, dair, krnay, musiqar v s. Bu qrupa aid ediln
altlr vaxt il Azrbaycanda geni istifad edils d, sonralar myyn
sbblrdn tnzzl urayb, sradan xblar. Lakin baqa razilrd,
dnyann mxtlif xalqlar trfindn bel altlr inkiaf etdirilmi, masir
dvr qdr glib xmdr. "Masir" altlri ld etmk o qdr d tin
deyil. Yalnz kiicik dyiikliklrl bu altlri vaxt il Azrbaycan

razisind istifad edilmi formada hazrlamaq mmkndr.

adalarmz trfindn icad ediln altlr: sinud, zlfar, dilrba,
sa nej, neyvari v s. [2]
Quruluuna gr hazrda Azrbaycanda orkestrlrin, mxtlif
ansambllarn trkibind v solo ifalndaxalq al altlrindn istifad
olunanlar bunlardr:
Simlilr tar, saz, kamana, qanun, ud, tnbur;
Nfsl alnanlar balaban, ttk, zurna, ney, tulum;
Drililr (zrb altlri) naara, qaval, qoanaara, dmbk;
zsslnnlr axax, kaman v laqqutu.

Aq yaradcl
Aq musiqisi ifahi nnli Azrbaycan musiqi mdniyytinin n
qdim sahlrindn biri, aq sntinin mhm trkib hisssi. [1] Aq
sntind musiqi, poeziya, thkiy, rqs, pantomima, teatr s nti
elementlri zvi kild birlmidir.[1] Aq eirinin janrlar olan qoma,
grayl, mxmms, ustadnam, qflbndl yana, qomann tcnis,
cal tcnis nvlrindn ibartdir.[1]
Aq musiqisinin n geni yaylm nvlrindn biri sazn mayitil solo
oxumaqdr.[1] Sazda almaq tarixi inkiaf prosesind tdricn mstqil
bdii miyyt ksb etmidir.[1] 2009-cu ild Azrbaycan aq yaradcl
UNESCO-nun Qeyri-maddi mdni irsin Reprezentativ Siyahsna daxil
edilmidir.

Azrbaycan caz

Azrbaycan caz caz musiqisinin qollarndan biri. 1960-c illrd Vaqif

Mustafazad muamn klassik Amerikan caz musiqisi il sintezini
yaratm v bu janr "caz-muam" adlandrmdr. 2000-ci illrd Bak
Beynlxalq Caz Festival v Qbl Musiqi Festival kimi caz festivallar
Azrbaycanda cazn inkiafnda msbt dn yaratd.

1960-c illrd cazn myyn dairlrd kifayt qdr qbul edilmmsi

ucbatndan bu sahd ciddi boluq vard.[4] Ona gr d Tofiq hmdov

caz srlri yazmaa balayr v onlarda milli musiqi ahnglrindn,

ladlardan istifad edirdi.[4] O, xalq mahnlarn caz slubunda aranjiman
edir, onlarn zrind ilyrk orkestr n fantaziyalar yaradrd. [4]
Bunlarla yana, instrumental musiqilr d bstlyir v hmin srlrin
solo hisslrini z ifa edirdi.[4]
1960-c illrd Qara Qarayev, Niyazi, Tofiq Quliyev v Rauf Hacyevin
dstyi v rhbrliyi il Azrbaycanda estrada v caz musiqisinin ikinci
hyat balanr.[2] Bundan lav, Azrbaycanda "Qaya", Rafiq Babayevin
kvarteti yaranr v nhayt Vaqif Mustafazad dvr balanr.[2] Vaqif
Mustafazad rq muamn qrb dinlyicisi n anlalan dild - yni
caz dilind tqdim edib, yurdunun dinlyicilri n is caz doma
muam dilind sslndirirdi.[2] Mhur caz tnqidisi Velis Konover deyib:

Vaqif Mustafazad ekstra ifadr. O, dinldiyim lirik caz ifalar arasnda n gzl i
Mustafazad improvizasiyann azad xsusiyyti muamla caz
laqlrinin sas hisssin evrilmidi.[2] Vaqif Mustafazad 1960-c
illrin vvllrind musiqid yeni axn - "caz-muam" axnn yaradr. [2]]
Mhz 1969-cu ildn sonra azrbaycanl caz musiqiilrini SSR-nin
baqa hrlrind keiriln festivallara tez-tez dvt etmy baladlar.
[5]

Bakda caz srtl inkiaf etmkd idi. Caz musiqisi kinoteatrlarn

foyelrindn rahat restoranlarn salonlarnda tez-tez ifa olunurdu. [5]

1991-ci ild Rafiq Babayev "Cngi" folklor-caz kollektivini tkil edir v

musiqi layihlrinin hyata keirilmsin kmk edn Ssyazma
Studiyas yaradr.[9] O, folklor al altlrindn istifad etmkl, onlar
qeyri-adi harmoniya il znginldirrk, dnyann ilk baxda bir-birin
zidd chtlrin - Qrb v rq xas olan musiqini melodik trzd
birldirrk gzl kompozisiyalar yaradrd.[9] 1994-c ild Bak
metropolitenind ba vermi terror akt nticsind 14 nfr hlak olmu
v 49 nfr yaralanmdr. Hlak olanlarn arasnda Rafiq Babayevd var
idi.