IK Guideline VN

Trung tm Nghin cu Pht trin
Nng Lm nghip min ni (ADC)
TI LIU HNG DN
XC NH V S DNG KIN THC BN A TRONG THCH NG VI

BIN I KH HU DA VO CNG NG
Thi Nguyn, 2014
MC LC
DANH MC CC BNG BIU
DANH MC CC HNH NH
DANH MC CC T VIT TT
TM TT
LI NI U
13
BI CNH
15
Phn 1. Tng quan v bin i

kh hu
17
1.1. Tng quan v BKH
17
1.1.1. Thi tit
17
1.1.2. Kh hu
17
1.1.3. Bin i kh hu
17
1.1.4. Biu hin ca BKH
18
1.2. Tc ng ca BKH ti khu vc min ni pha Bc
19
1.2.1. Tc ng trong nng nghip
19
1.2.2. Tc ng trong lm nghip
21
1.2.3. Tc ng n sinh k
21
1.2.4. Tc ng ca BKH n ngi dn cc DTTS
22
1.3. Thch ng vi BKH
23
1.3.1. Khi nim
23
1.3.2. Cc hnh thc thch ng vi BKH
24
1.4. Thch ng vi bin i kh hu da vo cng ng
25
1.4.1. Thch ng vi BKH da vo cng ng Vit Nam
25
1.4.2. Khung thch ng bin i kh hu da vo cng ng
25
1.4.3. Bi hc v thch thc trong thch ng da vo cng ng
26
Xc nh v s dng kin thc bn a trong thch ng vi bin i kh hu da vo cng ng
Phn 2. Kin thc bn a trong

thch ng vi bin i kh hu
29
2.1. Kin thc bn a
29
2.1.1. Khi nim
29
2.1.2. c imca kin thc bn a
30
2.1.3. Cc loi hnh kin thc bn a
30
2.2. Gi tr v vai tr ca kin thc bn a trong thch ng vi BKH 31

2.3. Kin thc bn a ca ngi dn trong sn xut nng nghip
thch ng BKH
32
Phn 3. Phng php v cng c

thu thp kin thc bn a trong
thch ng vi bin i kh hu da
vo cng ng
35
3.1. Tin trnh xc nh cc m hnh sn xut s dng KTB

thch ng BKH da vo cng ng
35
3.2. Cng c thu thp KTB thch ng BKH da vo cng ng
Bng 1.1: Mc tng nhit trung bnh nm (oC) so vi thi k 1980 - 1999
theo kch bn pht thi trung bnh (B2)
17
Bng 3.1: Bng phn b cy trng theo a hnh/loi t
39
Bng 3.2: KTB v canh tc trn cc loi t/a hnh
40
Bng 3.3: Thng tin v ging cy trng vt nui, c im thch ng vi BKH 46

Bng 3.4: Cc loi dch bnh v cch phng tr
46
Bng 3.5: Kinh nghim d bo thi tit v b tr thi v
47
Bng 3.6: Thng tin chung ca ngi c phng vn
48
Bng 3.7: Ni dung phng vn
48
37
Bng 3.8: Bng phn tch/tng hp thng tin xut cc m hnh thch
ng da vo cng ng s dng kin thc bn a
51
Bng 4.1: Tiu ch la chn m hnh gng, cy dc liu xen chui Ty
54
Bng 4.2: Hiu qu kinh t m hnh gng, cy dc liu xen chui Ty
55
Bng 4.3: Tiu ch la chn m cy u xanh thch ng hn
59
Bng 4.4: Hiu qu kinh t m hnh u xanh thch ng hn
60
3.2.1. Phng php nghin cu
37
3.2.2. Cc cng c thu thp KTB thch ng vi BKH
38
Phn 4. Mt s trng hp in hnh

s dng ktb thch ng vi
bkh ca ngi dn tc thiu s
min ni pha bc
DANH MC CC BNG BIU
53
4.1. M hnh sn xut nng nghip s dng KTB ti khu vc

min ni pha Bc
53

4.1.1. M hnh gng, cy dc liu xen chui Ty thch ng hn
53
4.1.2. M hnh cy u xanh thch ng hn
58
Phn 5. Kt lun v khuyn ngh
65
5.1. Kt lun
65
5.2. Khuyn ngh
65
TI LIU THAM KHO
67
DANH MC CC HNH NH
Hnh 1.1: L lt ti MNPB nm 2014
DANH MC CC T VIT TT
4
Hnh 1.2: Cch thc tip cn trong thch ng vi BKH da vo cng ng,
CARE (2009)
26
Trung tm Nghin cu Pht trin Nng Lm nghip min ni
BKH
Bin i kh hu
CARE
T chc CARE quc t ti Vit Nam
Hnh 3.1: S phng php nghin cu
37
DTTS
Dn tc thiu s
Hnh 3.2: Kho st lt ct thn N Hiu, Lng San huyn Na R, tnh Bc Kn
38
IPCC
y ban Lin chnh ph v Bin i kh hu
Hnh 3.3: S lt ct thn N Hiu, x Lng San, huyn Na R, tnh Bc Kn
40
KTB
Kin thc bn a
Hnh 3.4: S thn ng vang
41
MNPB
Min ni pha Bc
Hnh 3.5: Ngi dn v s x Mai Lp, Ch Mi, Bc Kn
41
TNMT
Ti nguyn Mi trng
Hnh 3.6: Lch ma v ca xm ng Vang
43
UNESCO
T chc Gio dc, Khoa hc v Vn ha ca Lin hip quc
Hnh 3.7: Lch thi v x Nm Dn
45
PTKT XH
Pht trin kinh t - x hi
Hnh 3.8: Tho lun nhm ti thn Ta Tiu, huyn Vn Chn, tnh Yn Bi
47
GNRRTT
Gim nh ri ro thin tai
CBA
Thch ng bin i kh hu da vo cng ng
Hnh 4.1: M hnh gng, cy dc liu xen chui Ty ti Mai Lp,

Ch Mi, Bc Kn
53
Hnh 4.2: M hnh cy u xanh thch ng hn ti x Thanh Vn, Ch Mi,
Bc Kn
58
ADC
CVCA Phn tch tnh trng d b tn thng v nng lc ng ph vi bin

i kh hu
TM TT
ng ph vi bin i kh hu (BKH) l nhim v ca ton x hi, cc cp,cc ngnh, cc t
chc v mi ngi dn. C rt nhiu cc gii phpng ph BKH cng ca ra nh cc
gii php v chnh sch, k thut, h tng. Vic khuyn khch p dng KTB trong thch ng
vi BKH l mt trong nhng hot ng thuc chin lc ng ph vi BKH ca cc b,
ngnh v cc a phng. Chin lc quc gia v BKH (2011) cp n vic tng cng
s dng kin thc bn a (KTB) trong cc gii php thch ng vi BKH.
KTB c kh nng thch ng cao vi mi trng ca ngi dn - ni m chnh nhng KTB
c hnh thnh, tri nghim v pht trin. KTB l kt qu ca s quan st, c rt kinh
nghim t thc t sinh hot v trong sn xut nng - lm nghip, trong qun l ti nguyn v
qun l cng ng, c hnh thnh trc tip t qu trnh lao ng ca mi ngi dn trong
cng ng, dn c hon thin v truyn th li cho cc th h sau. V vy, vic vn dng
KTB trong thch ng BKH l cha kha thnh cng cho vic pht trin sinh k bn vng,
nht l i vi ngi dn tc thiu s (DTTS).
Cun ti liu hng dn Xc nh v s dng kin thc bn a trong thch ng vi bin i
kh hu da vo cng ng s gip cho c gi thy r hn v vai tr v gi tr ca KTB i
vi cng ng ngi DTTS trong thch ng vi BKH v coi l mt trong nhng bin php
thch ng vi BKH ti u ca ngi DTTS, gm cc phn:
Phn 1: Tng quan v bin i kh hu
BKH l s bin i v trng thi ca h thng kh hu, c th c nhn bit qua s bin
i trung bnh v s bin ng ca cc thuc tnh ca n, c duy tr trong mt thi gian
di, in hnh l hng thp k hoc di hn (IPCC, 2007). Theo Bo co ca B Ti nguyn
v Mi trng (TNMT), trong 50 nm qua (1951-2000) nhit trung bnh nm tng khong
0,50C trn phm vi c nc. Xu th chung nhit cn tip tc tng hu ht cc khu vc
ca Vit Nam trong th k 21
Vit Nam, nhng lnh vc c nh gi d b tn thng do BKH bao gm: Nng nghip
v an ninh lng thc, ti nguyn nc, sc kho. Vng b d tn thng nht l ven bin v
min ni. i tng d b tn thng nht l ngi ngho, ph n, tr em v ng bo DTTS.
Khu vc min ni pha Bc l mt trong nhng khu vc d b tn thng nht vi BKH do
cng ng dn c min ni pha Bc l ngi DTTS vi ngun thu nhp ch yu da vo sn
xut nng nghip, v y cng l ni c t l ngho nht ca c nc.
Hin nay, Vit Nam v ang trin khai mt s gii php thch ng vi bin i kh hu
vi nhng hng tip cn khc nhau, trong hng tip cn thch ng vi bin i kh hu
da vo cng ng l mt qu trnh hng ti cng ng, da vo nhng u tin, nhu cu,
kin thc v kh nng ca cng ng nhm trao quyn cho h trong vic lp k hoch
ng ph vi nhng tc ng ca BKH ang l hng ph hp, bn vng nhng cng i
hi v ngun lc..
Phn 2: Kin thc bn a trong thch ng vi bin i kh hu

c im ca kin thc bn a
Da trn kinh nghim: c hnh thnh trong qu trnh nghim sinh (tri nghim v
c kt thnh tri thc).
Thng xuyn c kim nghim qua hng th k s dng: Lun c s chn lc trong
qu trnh vn ng ca cuc sng.
Thch nghi vi c im vn ho v mi trng: Ph hp vi mi trng t nhin v x
hi ca cc cng ng ngi. Phn nh mt c tnh ph bin ca vn ho l ng quy
(cc cng ng ngi sinh sng trong cc iu kin t nhin ging nhau, s c cc c
im vn ho tng ng).
(1) T hc hin nh gi CVCA trc v sau t chc nghin cu su v xc nh v s

dng kin thc bn a trong cc m hnh sn xut thch ng BKH da vo cng ng:
Phng php ny gip vic nghin cu v kin thc bn a c su v tp trung nhng
i hi ngun lc con ngi v ti chnh ln hn trin khai.
(2) Kt hp cng nh gi CVCA bng cch a cc cu hi lin quan n kin thc bn a
lng ghp ngay vo cu hi CVCA. Phng php ny gip tit kim ngun lc, c kt qu
nhanh hn nhng khin nh gi CVCA b ko di v phn tho lun cng kh tp trung
hn do i hi kh nng iu hnh linh hot.
Phn tch tnh trng d b tn
thng v kh nng (trc hoc
cng cc bc xc nh KTB)
Nng ng v lun thay i: Khng phi l mt cu trc nht thnh bt bin, lun c
s tch hp sau qu trnh pht trin t thn hoc tip bin vn ho (theo Mai Thanh Sn
v cng s)
Vai tr v gi tr ca kin thc bn a trong thch ng vi bin i kh hu
S a dng v h thng cy trng, vt nui trong h thng gp phn ci thin v duy
tr cc dch v h sinh thi, tng cng kh nng thch ng vi BKH, gim tnh d b
tn thng ti cng ng. Cc ging cy trng/vt nui bn a thng c kh nng
chng chu tt, t b dch bnh hn so vi cc ging mi v khng yu cu u t thm
canh cao ph hp vi nhiu ngi k c ngi ngho.
KTB l nn tng c bn cho s t cung t cp v t quyt ca ngi dn gip cho
ngi dn t b ph thuc vo bn ngoi gim tnh trng d b tn thng ti cng
ng do BKH gy ra.
Ngi dn quen vi cc k thut bn a nn h c th hiu, vn dng v duy tr cc
k thut tt hn so vi cc k thut mi a vo t bn ngoi nn kinh nghim v
ting ni ca cng ng c pht huy v s dng c hiu qu.
KTB cung cp thm cc gii php, la chn trong qu trnh thch ng vi BKH. Nh
, m ngi dn a phng c thm cc la chn khi a ra cc gii php, m hnh
ph hp vi cng ng nhm thch ng vi BKH thay v ph thuc vo cc yu t t
bn ngoi (ging, k thut mi) (ADC, Bo co nghin cu Kin thc bn a thch ng
vi Bin i kh hu, 2013)[1].
Phn 3: Phng php v cng c thu thp kin thc bn a trong thch
ng vi BKH da vo cng ng
Tin trnh xc nh cc m hnh sn xut s dng KTB thch ng BKH da vo cng
ng
Tin trnh xc nh cc m hnh sn xut s dng kin thc bn a thch ng BKH da vo
cng ng thc cht chnh l tin trnh xc nh sinh k chng chu BKH nhng ch tp
trung vo cc hot ng sn xut nng nghip c s dng kin thc bn a. Tin trnh ny
thng gn lin vi hot ng phn tch tnh trng d b tn thng v kh nng ng ph vi
bin i kh hu (CVCA). Vic xc nh cc m hnh sn xut s dng KTB thch ng BKH
da vo cng ng c th linh hot trin khai theo 2 cch:
10 Xc nh v s dng kin thc bn a trong thch ng vi bin i kh hu da vo cng ng
Bc 1: Xc
nh kin thc
bn a thch
hp
Bc 2: nh gi
hiu qu v tnh
bn vng ca
kin thc bn a
vi BKH
Bc 3: Th
nghim kin thc
bn a
Bc 4: Thc hin
m hnh s dng
KTB trong thch
ng vi BKH
Bc 1:Xc nh kin thc bn a ca ngi dn tc thiu s trong thch ng vi bin

i kh hu
Tm hiu v xc nh thng tin/kinh nghim ti cng ng/a phng thng qua lm
vic vi cng ng.
Ghi chp li tt c thng tin/kinh nghim ca ngi dn a phng c lin quan n
vn c xc nh.
nh gi thng tin thu thp c: Tnh ph hp, kh nng p dng, hiu qu
V d: Ging bn a, k thut canh tc hay bin php phng tr su bnh.
Bc 2: nh gi hiu qu v tnh bn vng ca kin thc bn a vi BKH
Trong cc KTB thu thp c ti cng ng khng phi KTB no cng hu dng v
c bit l c kh nng thch ng vi BKH cng nh kh nng tn ti bn vng thm
ch c nhng kin thc cn c hi trong pht trin bn vng. V vy, cn sng lc tm
ra cc KTB c li trong thch ng vi BKH.
Khi nh gi KTB trong thch ng vi BKH cn tm hiu r nhng l do ti sao ngi
dn s dng cc KTB ny thch ng vi BKH. KTB ny thch ng nh th no i
vi BKH. V d ta c th hi:
Nhng ging/k thut a phng anh/ch ang s dng thch nghi nh th no vi cc
hin tng thi tit cc oan (nh hn hn, rt m rt hi ko di) v n c u im g
hn so vi cc ging thng thng khc?Ai (nam gii hay ph n) l ngi tham gia canh
11
tc/chm sc (i vi vt nui) trong ton b qu trnh? Vic tham gia ny c tn nhiu

cng sc ca ngi lm khng? C th c cch no phn cng cng vic ph hp cho c
nam gii v ph n khng phi l gnh nng cho mt bn no hay khng?
T ta xc nh c c im thch ng ca KTB vi BKH. Nu KTB c li cho
cng ng trong vic thch ng vi BKH v pht trin bn vng ta c th pht trin
KTB .
Bc 3: Th nghim kin thc bn a
Thng thng th KTB c hiu qu, nhng vn c th ci tin c. S ci tin gip
nng cao hiu qu ca KTB (nhng thay i nh trong mt h thng c th nng cao
hiu qu ca h thng).
Cc th nghim c th tin hnh theo cch nghin cu, th nghim thc t ti a
phng, nghin cu ti ng rung ..
Th nghim kt hp, vn dng linh hot v hiu qu gia KTB v kin thc mi
(kin thc khoa hc k thut) nng cao gi tr ca KTB trong thch ng vi BKH.
C nhng KTB c hiu qu m khng th ci tin c hoc khng cn ci tin vn
tin hnh s dng mt cch tha ng.
Bc 4: Thc hin m hnh s dng KTB trong thch ng vi BKH
Cc KTB sau khi c thu thp v khng nh c gi tr trong thch ng vi BKH s
c s dng vo thc tin ti a phng.
KTB c s dng trong thch ng vi BKH ca a phng gip ngi dn d p
dng v nhn rng.
Cc kinh nghim ca cng ng s c pht huy, nng cao kh nng lm ch ca
cng ng trong thch ng vi BKH.
Phn 4: Mt s trng hp in hnh s dng KTB thch ng vi BKH ca
ngi dn tc thiu s min ni pha bc
Hin c rt nhiu hot ng thch ng bin i kh hu c s dng kin thc bn a c
cng ng trin khai hiu qu. Ti liu ny gii thiu hai in hnh v s dng ging v k
thut bn a trong thch ng bin i kh hu, c bit l iu kin hn thng xuyn khu
vc min ni pha bc, bao gm: M hnh gng, cy dc liu xen chui ty thch ng hn v
M hnh trng cy u xanh thch ng hn
Phn 5: Kt lun, khuyn ngh
Kin thc bn a chng minh c vai tr trong thch ng bin i kh hu da vo cng
ng mt cch r rng. Vic kt hp kin thc bn a v kin thc khoa hc k thut mi
mt cch ph hp s cng hiu qu hn trong cc hot ng thch ng. nhng thc hnh
ny c bn vng v m rng hn na th rt cn chnh sch, ngun lc ti chnh h tr c
th thc hnh, nghin cu, ti liu ha, lu tr v nhn rng trong iu kin ph hp. Cc
chng trnh pht trin kinh t x hi ti a phng cng nh cc chng trnh pht trin,
xa i gim ngho (Chng trnh 135, Nng thn mi, chng trnh h tr vay vn ca
Ngn hng chnh sch, chng trnh dy ngh) khc cn c h tr c th cc sng kin thch
ng BKH da vo cng ng s dng kin thc bn a. Cng ng c vai tr trong vic
thc hnh, duy tr v pht trin ngun KTB v lin kt vi nhau chia s, h tr nhau thch
ng hiu qu vi bin i kh hu.
LI NI U
Kin thc bn a (KTB) l kho tng kin thc rng ln v v cng qu bu ca cng ng
cc dn tc trn khp mi min t nc, l mt yu t cu thnh bn sc vn ha ca tng
dn tc ni ring v vn ha Vit Nam ni chung. Trong sn xut nng - lm nghip v qun
l ngun ti nguyn thin, KTB ng vai tr quan trng trong vic duy tr v pht trin cc
k thut ph hp vi iu kin c th v kinh t, vn ha, x hi, phong tc ca tng a
phng, vng min, nht l trong iu kin bin i kh hu (BKH) ang din ra r rt nh
hin nay. Trc bi cnh , Trung tm Nghin cu Pht trin Nng Lm Nghip min ni
(ADC) - Trng i hc Nng Lm Thi Nguyn n lc trong vic phi hp vi cng ng
ngi DTTS ti cc tnh min ni pha Bc ni chung v tnh Bc Kn ni ring a ra cc
gii php thch ng vi BKH, gim thiu tc ng ca BKH n sinh k ca ngi dn.
Trong , nhiu m hnh nng nghip thch ng vi BKH v ang pht huy tt hiu qu,
c cng ng hng ng tch cc, c nhiu a phng p dng. V vy, vic nghin cu
v s dng KTB ca ngi DTTS trong bi cnh BKH c vai tr quan trng c bit trong
pht trin bn vng ca cng ng.
Trong qu trnh thu thp thng tin v bin son cun ti liu, nhm tc gi nhn c s
h tr k thut, ng gp kin ca nhiu chuyn gia t T chc CARE Quc t ti Vit Nam,
cc t chc Phi Chnh Ph Vit Nam, chnh quyn a phng cc tnh Bc Kn, Yn Bi, Ph
Th, H Giang v cc ng nghip khc. Tuy nhin, cun ti liu s khng trnh khi nhng
thiu st, mong bn c ng gp kin cun ti liu c hon thin hn.
Cui cng, Trung tm ADC xin gi li cm n ti t chc CARE Quc t ti Vit Nam h tr
v mt ti chnh v k thut, cc t chc Phi Chnh Ph ti Vit nam, chnh quyn a phng
cc tnh Bc Kn, Yn Bi, Ph Th, H Giang v cc ng nghip h tr Trung tm ADC
trong sut qu trnh thc hin, cung cp cc bng chng lin quan v hon thin cun ti
liu hng dn Xc nh v s dng Kin thc bn a trong thch ng vi BKH da vo
cng ng.
Chng ti hy vng rng, cun ti liu ny s l ti liu tham kho b ch cho cc c quan, t
chc v c nhn trong cng tc nghin cu, xy dng v trin khai cc m hnh thch ng vi
BKH cng nh cc nghin cu v vai tr v gi tr ca KTB trong thch ng vi BKH ti cc
a phng trn c nc, c bit l cc c quan nghin cu, cc t chc Phi Chnh Ph Vit
Nam v phng ban chuyn mn.
NHM TC GI
13
BI CNH
ng ph vi BKH l nhim v ca ton x hi, cc cp, cc ngnh, cc t chc v mi ngi
dn. C rt nhiu cc gii php ng ph BKH cng c a ra nh cc gii php v chnh
sch, k thut, h tng. Vic khuyn khch p dng KTB trong thch ng vi BKH l mt
trong nhng hot ng thuc chin lc ng ph vi BKH ca cc b, ngnh v cc a
phng. Chin lc quc gia v BKH (2011) cp n vic tng cng s dng KTB
trong cc gii php thch ng vi BKH.
KTB l mt kho tri thc v cng qu gi ca cc cng ng dn c bn a ti mt khu vc
c th no . So vi h thng k thut hin i (tm gi l h thng k thut mi c gii
thiu t bn ngoi) th KTB c c im u vit m cc h thng k thut c gii thiu t
bn ngoi khng c c, l: KTB c kh nng thch ng cao vi mi trng ca ngi
dn - ni m chnh nhng KTB c hnh thnh, tri nghim v pht trin. KTB l kt
qu t s quan st, tri nhim qua nhiu th thch (bao gm cc ri ro thin tai), c rt kinh
nghim t thc t sinh hot v trong sn xut nng - lm nghip, trong qun l ti nguyn v
qun l cng ng, c hnh thnh trc tip t qu trnh lao ng ca mi ngi dn trong
cng ng, dn c hon thin v truyn th cho cc th h sau. V vy, vic vn dng KTB
trong thch ng BKH l cha kha thnh cng cho vic pht trin sinh k bn vng, nht l
i vi ngi dn tc thiu s (DTTS).
Chng ta c th thy rng, KTB c vai tr to ln trong thch ng vi BKH. Tuy nhin, hin
nay, ti Vit Nam cha c nhng ti liu hng dn vic xc nh, nh gi tm quan trng
ca KTB trong thch ng vi BKH. V vy, cun sch ti liu Xc nh v s dng kin thc
bn a trong thch ng vi bin i kh hu da vo cng ng s gip cho c gi thy r
hn v vai tr v gi tr ca KTB i vi cng ng ngi DTTS trong thch ng vi BKH v
coi l mt trong nhng bin php thch ng vi BKH ti u ca ngi DTTS.
Thng tin vit cun ti liu ny c thu thp ti tnh Bc Kn, Ph Th, Yn Bi v cc
nghin cu ca Trung tm ADC, ti liu th cp lin quan ca cc c quan, t chc khc.
15
PHN 1:
TNG QUAN V BIN I KH HU
1.1. Tng quan v BKH
1.1.1. Thi tit
Thi tit l tp hp cc trng thi ca cc yu t kh tng xy ra trong kh
quyn mt thi im, mt khong thi gian nht nh nh nng hay ma,
nng hay lnh, m thp hay kh ro.
1.1.2. Kh hu
Kh hu l trng thi trung bnh ca thi tit ti mt khu vc no , nh mt
tnh, mt nc, mt chu lc trn c s chui s liu di (thng thng n
hng triu nm, trc y dng nh gi l 30 nm theo T chc Kh tng
Th gii - WMO).
1.1.3. Bin i kh hu
Theo y ban Lin chnh ph v Bin i kh hu (IPCC; 2007), BKH l s bin i
v trng thi ca h thng kh hu, c th c nhn bit qua s bin i trung
bnh v s bin ng ca cc thuc tnh ca n, c duy tr trong mt thi gian
di, in hnh l hng thp k hoc di hn. BKH c th do cc qu trnh t
nhin bn trong h thng kh hu, hoc do nhng tc ng t bn ngoi, hoc
do tc ng thng xuyn ca con ngi lm thay i thnh phn cu to ca
kh quyn hoc s dng t.
Theo Bo co ca B Ti nguyn v Mi trng (TNMT), trong 50 nm qua (19512000) nhit trung bnh nm tng khong 0,50C trn phm vi c nc. Xu th
chung nhit cn tip tc tng hu ht cc khu vc ca Vit Nam trong th
k 21. Kch bn BKH ca B TNMT a ra mc tng nhit ti Vit Nam trong
th k 21 nh sau (bng 1.1)
Bng 1.1: Mc tng nhit trung bnh nm (oC) so vi thi
Vng
Ty Bc B
ng Bc B
ng bng
Bc B
Bc Trung B
Nam Trung B
Ty Nguyn
Nam B
Cc mc thi gian ca th k 21
2020 2030 2040 2050 2060 2070 2080 2090 2100
0,5
0,5
0,7
0,7
1,0
1,0
1,3
1,2
1,6
1,6
1,9
1,8
2,1
2,1
2,4
2,3
2,6
2,5
0,5
0,7
0,9
1,2
1,5
1,8
2,1
2,2
2,4
0,5
0,4
0,3
0,4
0,8
0,5
0,5
0,6
1,1
0,7
0,6
0,8
1,5
0,9
0,8
1,0
1,8
1,2
1,0
1,3
2,1
1,4
1,2
1,6
2,4
1,6
1,4
1,8
2,6
1,8
1,5
1,9
2,8
1,9
1,6
2,0
(Ngun: B Ti nguyn v Mi trng, 2009)

M hnh Gng, cy dc liu xen Chui ty thch ng hn trn t dc - nh: H Th Ho
17
Theo kch bn pht thi trung bnh (B2): Vo cui th k 21, nhit trung bnh nm c
th tng ln 2,60C Ty Bc, 2,50C ng Bc, 2,40C ng bng Bc B, 2,80C Bc Trung
B, 1,90C Nam Trung B, 1,60C Ty nguyn v 2,00 C Nam B so vi trung bnh thi k
1980 - 1999.
Theo nh gi ca ngn hng th gii, Vit Nam l mt trong nm nc chu nh hng nng
n ca BKH trong th k 21. Cc hin tng El-Nino v La-Nina ngy cng tc ng mnh
m ti Vit Nam. BKH thc s lm cho cc thin tai nh: Bo, l, hn hn ngy cng din
ra gay gt, c bit ti khu vc min ni pha Bc.
1.1.4. Biu hin ca BKH

S nng ln ca kh quyn v Tri t ni chung.
S thay i thnh phn v cht lng kh quyn c hi cho mi trng sng ca con
ngi v cc sinh vt trn Tri t.
Nc bin dng do bng tan, dn ti s ngp ng cc vng t thp, cc o nh
trn bin.
S di chuyn ca cc i kh hu tn ti hng nghn nm trn cc vng khc nhau ca
Tri t dn ti nguy c e da s sng ca cc loi sinh vt, cc h sinh thi v hot
ng ca con ngi.
S thay i cng hot ng ca qu trnh hon lu kh quyn, chu trnh tun hon
nc trong t nhin v cc chu trnh sinh a ho khc.
S thay i nng sut sinh hc ca cc h sinh thi, cht lng v thnh phn ca thu
quyn, sinh quyn v cc a quyn.
Mt s biu hin ca BKH ti Vit Nam
Nhit : Theo s liu quan trc trong khong 50 nm qua (1951 n 2000) nhit
trung bnh nm Vit Nam tng ln 0,50C. Nhng nm gn y, s ngy nng
tng ln nhiu ni r rt nht l cc tnh pha Nam, ph hp vi xu th tng nhit .
Khng kh lnh: Trong nhng nm
gn y do xu th nhit nng ln ton
cu v BKH, s t khng kh lnh trn
v nc ta cng gim i nhng cng
v din bin bt li hn so vi quy lut
thng thy. Mt biu hin khc thng
gn y nht ca kh hu l khng kh lnh
c xu hng lch v pha ng, do nh
hng n pha Nam nc ta nhiu hn
d cng khng ln.
Bo v p thp nhit i: Bo Vit
Nam thng bt u t thng 5 v kt
thc vo thng 12. Tuy nhin, trong
nhng nm gn y ma bo thng kt
thc mun hn (thng 1 n thng 2 nm
sau). Hn na s cn bo c cng
mnh hn, qu o dch chuyn dn v
pha Nam v nhiu cn bo c qu o di chuyn khc thng, tri quy lut ca bo v

p thp nhiti xy ra Vit Nam nhiu hn trong nhng nm qua.
Lng ma: Trn tng a im, xu th bin i ca lng ma trung bnh trong 9 thp
k va qua (1911 n 2000) khng r rt theo cc thi k v trn cc vng khc nhau, c
giai on tng ln nhng cng c giai on gim xung, s trn ma ln din ra ngy
mt nhiu hn nhng thi gian ma ngn li. iu ng quan tm l, trong mt vi
nm gn y ma ln c th xut hin bt c thng no trong nm.
Mc nc bin: Theo s liu quan trc trong khong 50 nm qua cc trm Ca ng
v Hn Du, mc nc bin trung bnh tng ln khong 20 cm, ph hp vi xu th
chung ca ton cu.
1.2. Tc ng ca BKH ti khu vc min ni pha Bc

Vit Nam, nhng lnh vc c nh gi d b tn thng do BKH bao gm: Nng nghip
v an ninh lng thc, ti nguyn nc, sc kho. Vng b d tn thng nht l ven bin v
min ni. i tng d b tn thng nht l ngi ngho, ph n, tr em v ng bo DTTS.
Phn ln cng ng dn c min ni pha Bc l ngi DTTS vi ngun thu nhp ch yu da
vo sn xut nng nghip, hn th na vng ni pha Bc c xem l ni ngho nht ca c
nc. T l ngho cc tnh nghin cu nm 2010 cao: Bc Kn, Ph Th v Yn Bi ln lt
l 32,1%; 19,2%; 26,5%. Do vy, min ni pha Bc l ni chu tc ng mnh nht v d tn
thng nht do BKH. Di y l mt s phn tch v nh hng/tc ng ca BKH n
cc ngnh sn xut.
1.2.1. Tc ng trong nng nghip

1.2.1.1. Tc ng n ngnh trng trt
Sn xut nng nghip ng vai tr quan trng trong i sng ca ngi DTTS vng ni pha
Bc. BKH tc ng n trng trt min ni pha Bc thng qua mt s kha cnh sau:
BKH lm gim din tch t canh tc, nh hng nng sut cy trng
Min ni pha Bc vn c c trng bi a hnh phc tp v c t din tch t canh tc.
Mt s biu hin ca BKH nh st l t, l qut, hn hn lm gim din tch t canh tc,
lm hn ch ngun vn sinh k ca ngi dn, c bit l ngi ngho.
Theo Bo co ca y ban Nhn dn huyn Ch Mi, tnh Bc Kn, trong nm 2011, din tch
la ng b mt trng do hn hn trn ton huyn l 400ha. Huyn Na R nm 2011, din tch
gng b thit hi l 10ha trn tng s 40ha, la ma b hn 427ha thi k tr bng lm mt
70 % nng sut.
Nm 2005 l lt xy ra to nht t nm 1970 tr li y. L lt lm ngp trng ton b cnh
ng Ph Kha (3ha) x Ph Nham huyn Vn Chn tnh Yn Bi, nc ngp su 1 m, n 3-4
bc thang nh sn. t ct vi khong 50 % din tch cnh ng Ta Tiu (tng din tch 2ha)
x Ph Nham huyn Vn Chn tnh Yn Bi. Nm din tch la ma ca thn b hng hon
ton l 20ha (thn Nm Hn 3, x Ph Nham, huyn Vn Chn, tnh Yn Bi).
Nm 2007, ma to ko di sut 5 ngy gy l lt to, l ln lm v p h Nng Trng, t
vi lp 1,2ha la dc theo sui Chua. Nhng h b thit hi nhiu nht l: Hong Th Khoai
3500 m2; h Hong Vn Tip 600 m2. Ma l cn lm ngp ng nh ca cc h (Phng Th
Chanh, H Vn Trm, Hong vn Din, inh Vn Thng) ven sui trong sut 3 ngy (thn Nm
Hn 3, x Ph Nham, huyn Vn Chn, tnh Yn Bi).
19
Rt m rt hi cng lm thit hi ln n sn xut la v cy trng khc

t rt m rt hi vo nm 2008 min ni pha Bc ph hy khong 100.000ha la, c
tnh tng thit hi do t rt ny ln n 30 triu la (Oxfam International in Vietnam, 2008)
[26]. Khng nhng ch tc ng n sn xut la, cc hin tng thi tit cc oan cn nh
hng trc tip n cy n qu v hoa mu trong vn. Kt qu nghin cu Tn Sn - Ph
Th, s thay i thi tit biu hin qua s thay i thi gian ra hoa ca cy trng, hoa m n
vo thng 11 m lch, nhng nm 2012 thi tit rt m n 15/1 m lch mi n, nm 2010
th n cui thng 10 m lch.
BKH lm suy thoi t
Hn hn tng ln cng vi tnh bin ng ca ma gia tng, gy ra thiu ht lng ma kt hp
vi nng nng lm tng kh nng bc hi. nh hng ca hn hn ti nng nghip c nh
gi l nghim trng v gy ra nhiu ri ro nht, bi nguy c mt ma, thm ch mt kh nng
canh tc trn nhng vng t b suy thoi do hn hn thng xuyn v ko di. Suy thoi t
lm thay i hnh thc s dng t dn n thay i phn b cy trng v gim nng sut. Hn
hn c xu th tng ln nhng mc khng ng u trong tng vng kh hu.
Nhit tng lm thay i qu trnh sinh trng ca cy trng, thi v cng nh s
phn b cy trng (Adejuwon, 2004)[10], t lm gim nng sut v cht lng cy
trng (Dow & Downing, 2007)[16], c bit l cc loi cy cung cp lng thc cho con
ngi. Nhit tng lm gim ngun nc t nhin cung cp cho cy trng t nh
hng n din tch t c th canh tc v cht lng ca cy trng. c bit, do tnh
cht a hnh, gim ngun nc t nhin do nhit tng vng ni pha Bc nghim
trng hn so vi cc ni khc.
Tng lng ma (mc , thi gian v tnh thay i) gy ngp ng cho nhiu vng
trng (Rex et al., 2007)[27]. Kt qu nghin cu tnh Lo Cai v Bc Kn cho thy ngp
ng gy tc ng khng nh n sn xut Nng nghip.
Nhn chung, sinh vt gy ra dch bnh v cc loi su hi pht trin mnh hn khi nhit
cao trong iu kin cung cp nc. V vy, s m ln ton cu c kh nng m
rng s phn b cc loi dch bnh v su hi trn cy trng. Kh hu ang c khuynh
hng m hn vo ma ng c th cho php thi k trng/nhng ca cn trng vt
qua ma ng v kt qu gy nn dch bnh trong sut ma v gieo trng. Kt qu
tho lun nhm trong nghin cu cho thy dch bnh trn cy trng c xc nh l
mt trong nhng hu qu do tc ng ca BKH.
BKH thng qua nhit tng v cc hin tng thi tit cc oan nh hng mt cch
tng hp n nng sut v cht lng cy trng. Kt qu nghin cu Na R, Ch Mi - Bc
Kn, Vn Chn - Yn Bi, Tn Sn - Ph Th cho thy tc ng ca BKH c th lm gim t 30
n 100% nng sut cc loi cy trng t gy mt an ninh lng thc v tnh trng ngho
tip din (hn hn lm gim nng sut ng trng trn i, trc nm 2000 trng 1kg ng
ging c 360kg ng bp; sau nm 2000 trng 1kg ng ging thu c 210kg ng bp. Ng
v xun nng sut gim t 450 kg xung 300 kg ng bp/1 kg ging - tho lun nhm thn
N on Thanh Vn).
Thornton & Mario, 2008)[23,24]. Kt qu nghin

cu vng ni pha Bc cho thy dch bnh xy
ra nhiu hn trong nhng nm gn y. Qua tho
lun nhm vi ngi dn huyn Na R, huyn
Ch Mi - tnh Bc Kn; huyn Tn Sn - tnh Ph
Th; huyn Vn Chn -tnh Yn Bi cho thy dch
bnh xy ra trn tru b v ln xy ra ngy cng
nhiu hn, c bit trong nhng nm gn y,
thm ch dch bnh xy ra trn c gia sc c
tim phng. Thay i lng ma cng c th nh
hng rng n s di chuyn dch bnh trong
nhng nm m t. Trong khi ngi ngho
sng vng cao khng c kh nng tip cn
c vi cc dch v th y dn n bng n dch
bnh trn vt nui v kt qu tng t l cht gia
sc, gia cm (Gorforth, 2008)[20].
1.2.2. Tc ng trong lm nghip

Ngoi cc tc ng ca BKH n trng trt v
chn nui, BKH cn tc ng n sn xut lm
nghip, rng v mi trng. Mi quan h gia
BKH v lm nghip l mi quan h an xen kh
phn bit c mt cch r rng nguyn nhn v
kt qu.
Khai thc v s dng rng bt hp l gp phn gy nn BKH. BKH thc y s gia tng
thin tai, thng qua cc hin tng nh hn hn, l qut, st l t gy thit hi ln n sn
xut lm nghip.
Tc ng ca BKH n lm nghip c th hin thng qua mt s kha cnh sau:
Mt s loi thc vt khng thch ng kp vi nhng bin ng kh hu c tnh cc oan
v nhit , m c th b suy gim hoc tuyt chng. ng ch l cc loi quan
trng nh trm hng, p mu, hong n, g mt v.v
Nhit tng, nht l nhit ti cao cng vi cc t nng nng ko di xy ra nhiu
hn lm tng nguy c chy rng, nht l trong ma kh
Nng nng ko di v khng c ma lm cho din tch cy lm nghip mi trng pht
trin chm hoc cht sau khi trng\
Cc iu kin kh hu bin i theo chiu hng xu i nhiu vng l c hi su
bnh, dch bnh pht trin
nhng vng m t gim do lng ma thiu ht v bc hi tng, cc loi rng
rng l v chu hn cao s pht trin mnh hn. Xu hng nhit tng lm cho ranh
gii cc loi rng nguyn sinh v th sinh u c th b dch chuyn;
1.2.1.2. Tc ng n ngnh chn nui
1.2.3. Tc ng n sinh k
C nhiu nguyn nhn dn n dch bnh ca vt nui. chng minh mi quan h nhn
qu gia BKH v dch bnh vt nui l iu khng d dng. Nhiu nghin cu quy np rng
BKH l nguyn nhn quan trng dn n dch bnh trn vt nui (Thornton et al., 2007;
BKH tng nguy c bng pht cc dch bnh trn cy trng v vt nui, thm vo khi dch
bnh din ra, th trng quay lng li vi sn phm chn nui (p gi bn hoc ngi dn
21
Rt m rt hi xy ra vng ni pha Bc vo nm 2008 lm cht hn 60,000 con tru b,

trong ring tnh Lo Cai c 18.760 con tru b cht (Oxfam International in Vietnam, 2008)
[26], gy thit hi nghim trng v kinh t cho ngi dn
tn. iu ny cng lm nng quan im ph n chu trch nhim cho cc cng vic trong gia
nh. ng thi, vic tiu tn nhiu thi gian cho cc cng vic ca gia nh cng lm gim
thi gian tip cn cc sinh hot ca cng ng, tip cn cc phc li ca x hi v do cng
lm gim thp vai tr ca ph n trong gia nh v x hi. Tr em khng th n trng trong
v sau khi thin tai din ra l hin thng thy cc tnh min ni pha Bc
Rt m rt hi nm u 2008 nhit xung di 100C km theo ma lm cht 3000 con

tru b, cht 1000ha la xun trn ton huyn. Rt nm 2012 trn ton huyn b cht 2000
con tru b. Dch Ry nu nm 2008 gy nh hng n 400ha la, lm gim nng xut
xung cn 50-60%. L cc b ti huyn nm 2005, lm cht 32 ngi, thit hi nhiu nht l
x Ct Thnh, trong huyn c 300ha t nng nghip b ct si vi lp, cc nm v sau vn b
l nhng din tch t hn, ch yu l t soi bi (Phng nng nghip huyn Vn Chn-Yn Bi)
Vng ni pha Bc l ni c t l ngho cao so vi c nc, BKH lm trm trng thm tnh
trng ngho thng qua vic gim kh nng sn xut, c bit l sn xut nng nghip, t
gim kh nng khc phc hu qu thin tai. Hn th na hn ch tip cn th trng lm
hn ch cc hot ng a dng ha thu nhp (nh mt hnh thc thch ng vi tc ng ca
BKH, b p li nhng tc ng ca BKH n ngun ti nguyn thin nhin, ngun thu
nhp chnh ca ngi dn min ni).
T nm 2000 tr li y thi tit, kh hu c nhiu bin ng: rt m, rt hi, hn hn, ma

to km vi l ln, dch bnh vt nui/cy trng thng xuyn xy ra gy thit hi/gim
nng sut cy trng vt nui: Nm 2000 dch l mm long mng tru, b xy ra 12/16 x,
th trn (tng s con mc bnh l 817 con, b cht do bnh 48 con); Nm 2007, dch ry nu
gy hi cui v Xun khi la ang giai on chn sa gy nh hng trn 200ha la trn
ton huyn. Trc nm 2000 la tr bng mi c ry nu, t 2005 tr li y la thi k con
gi c ry lm cho la vng, bn cnh cn c su cn gi, su cun l gy hi trn din
rng; Nm 2008 rt m rt hi xy ra trn a bn huyn lm cht 500 con tru, b; Nm
2010-2011, rt hi ko di lm cht 367 con tru, b; Nm 2011, din tch la v ng b mt
trng do hn hn trn ton huyn l 400ha, phng Nng nghip huyn vn ng b con
chuyn sang trng cc cy nh lc, u tng, u xanh trn cc din tch b hn (Phng
nng nghip huyn Ch Mi-Bc Kn)
BKH lm hn ch cc ngun thu nhp ti a phng, v d gim din tch t canh tc t

gim ngun thu nhp. khc phc tnh trng gim ngun thu nhp ny mt s h la chn
gii php di c ln cc thnh ph ln tm kim cng vic lm. S di c ny mang li mt s
nh hng tiu cc n mi quan h gia nh v x hi. Thng thng nam gii tm vic ti
cc thnh ph ln, iu ny c th lm tng tnh d b tn thng ca h gia nh trong vic
thch ng vi BKH do ch c ph n v tr em nh.
khng bn c). iu ny, thm mt ln na gy thit li ln cho ngi chn nui, c bit
l nng dn ngho c hot ng chn nui l ngun sinh k ch yu.
L lt thng xuyn xut hin gy thit hi nghim trng trn a bn huyn. Ma to km

theo l ln thng 5/2009 gy tn tht v hoa mu, nh ca, din tch nui trng thy sn,
ton huyn c: 57ha la b mt trng; 2ha la b vi lp; 100ha b nh hng n nng sut;
155ha ng b mt trng. c tnh tng thit hi do ma l gy ra trn ton huyn l hn 5 t
ng (Phng nng nghip huyn Ch Mi-Bc Kn)
nh hng ca BKH khng ging nhau gia cc nhm/i tng trong x hi. Nghin cu
cc nhm d b tn thng v l do tn thng c ngha quan trng trong vic xut cc
gii php thch ng ph hp vi tc ng ca BKH. H ngho/ngi ngho thng gn vi
sn xut nng nghip nh l mt ngun thu nhp chnh, trong khi nh phn tch trn
sn xut nng nghip l lnh vc d b tn thng nht bi tc ng ca BKH. H ngho
thng khng c nhiu hot ng sinh k do vy kh nng a dng ha cc ngun thu nhp
hn ch tc ng ca BKH thng thp. Hn th na, do hn ch v ngun lc nn kh
nng hi phc sau khi b tc ng bi thin tai ca h ngho thng chm hn so vi cc h
khc trong cng ng. c bit, vi nhng h ngho c ph n n thn lm ch h, kh
nng hi phc cn gp nhiu kh khn hn trong khi cc chnh sch cha c u tin c
bit cho nhm ny.
1.2.4. Tc ng ca BKH n ngi dn cc DTTS
1.3. Thch ng vi BKH
Bn cnh tc ng n sn xut nng nghip, BKH tc ng tiu cc n cc kha cnh khc

nhau nh tnh mng v sc khe, nh ca, ti sn, thu nhp v tip cn cc dch v x hi
nng cao kin thc ca ng bo DTTS min ni pha Bc.
1.3.1. Khi nim
Thin tai vng min ni pha Bc ngy cng din ra vi tn sut cao hn v cng mnh
hn. Theo Bo co quc gia v gim nh thin tai Vit Nam (2005), trong vng 10 nm t
1994-2003 min ni pha Bc c 453 ngi cht v mt tch, 277 ngi b thng v hng
chc nghn ngi b nh hng tm l v kinh t; c tnh tng thit hi c s h tng ln
n 1,700 t ng.
Cng vi nhng tc ng trc tip, BKH gy ra nhng tc ng gin tip nh lm c lp v
hn ch tip cn th trng tiu th sn phm, hn ch s tip cn ca ngi dn n cc
dch v phc li x hi t lm cho tnh tn thng ngy cng trm trng hn VD: Sau khi
thin tai din ra, c nam v n gii u phi tn thi gian v sc lc phc hi cuc sng ca
gia nh. Nam gii thng lm cc vic mang tnh sc vc tuy nhin ph n thng vt v
hn do v tr truyn thng ca h trong gia nh, trong khi s ng gp ca ph n khng
c nh gi mt cch xng ng do cc cng vic m h lm cn gi l cng vic khng
Kh hu v ang bin i v c nhng tc ng tim tng, bt li n pht trin, v th

thch ng vi BKH tr nn ngy cng quan trng. Thch ng l mt khi nim rt rng v khi
p dng vo lnh vc BKH n c dng trong rt nhiu trng hp.
Theo y ban Lin chnh ph v Bin i kh hu (IPCC) cho rng: Kh nng thch ng cp
n mc iu chnh c th trong hnh ng, x l, cu trc ca h thng i vi nhng
bin i d kin c th xy ra hay thc s v ang xy ra ca kh hu. S thch ng c th l
t pht hay c chun b trc. Nh vy, y vn thch ng c ni n chnh l mc
iu chnh vi bin i c v tnh t pht hay chun b trc.
Cn vi nghin cu ca Burton (1998)[13] li cho rng: Thch ng vi kh hu l mt qu trnh
m con ngi lm gim nhng tc ng bt li ca kh hu n sc khe, i sng v s
dng nhng c hi thun li m mi trng kh hu mang li. y thch ng l lm th no
gim nh tc ng BKH, tn dng nhng thun li nu c th.
23
Theo Thomas (2007)[25], li cho rng: Thch ng c ngha l iu chnh hoc th ng, hoc
phn ng tch cc, hoc c phng b trc, c a ra vi ngha l gim thiu v ci thin
nhng hu qu c hi ca BKH.
Nh vy, thch ng vi BKH l s iu chnh h thng t nhin hoc con ngi i vi hon
cnh hoc mi trng thay i, nhm mc ch gim kh nng b tn thng do dao ng v
BKH hin hu hoc tim tng v tn dng cc c hi do n mang li. Thch ng vi kh hu
hin nay khng ng ngha vi thch nghi BKH trong tng lai.
1.3.2. Cc hnh thc thch ng vi BKH

C nhiu bin php thch ng c th c thc hin trong vic ng ph vi BKH. Bo co
nh gi ln th 2 ca y ban lin chnh ph v Bin i kh hu (IPCC, 2007)[22] cp v
miu t 228 phng php thch ng khc nhau. Cch phn loi ph bin l chia cc phng
php thch ng ra lm 8 nhm:
i. Chp nhn tn tht: Cc phng php thch ng khc c th c so snh vi cch phn
ng c bn l khng lm g c, ngoi tr chu ng hay chp nhn nhng tn tht. Trn
l thuyt, chp nhn tn tht xy ra khi bn chu tc ng khng c kh nng chng chi
li bng bt k cch no (v d nh nhng cng ng rt ngho kh, hay ni m gi
phi tr cho cc hot ng thch ng l cao so vi s ri ro hay l cc thit hi c th).
ii. Chia s tn tht:Loi phn ng thch ng ny lin quan n vic chia s nhng tn tht gia
mt cng ng dn c ln. Cch thch ng ny thng xy ra trong mt cng ng truyn
thng v trong x hi cng ngh cao, phc tp. Trong x hi truyn thng, nhiu c ch
tn ti chia s nhng tn tht gia cng ng m rng, nh l gia cc h gia nh, h
hng, lng mc hay l cc cng ng nh tng t. Mt khc, cc cng ng ln pht trin
cao chia s nhng tn tht thng qua cu tr cng ng, phc hi v ti thit bng cc qu
cng cng. Chia s tn tht cng c th c thc hin thng qua bo him.
iii. Lm thay i nguy c: mt mc no ngi ta c th kim sot c nhng mi
nguy him t mi trng. i vi mt s hin tng t nhin nh l l lt hay hn hn,
nhng bin php thch hp l cng tc kim sot l lt (p, mng, ). i vi BKH,
c th iu chnh thch hp lm chm tc BKH bng cch gim pht thi kh nh
knh v cui cng l n nh nng kh nh knh trong kh quyn. Theo h thng ca
Cng c khung ca lin hip quc v BKH (UNFCCC), nhng phng php c
cp c coi l s gim nh BKH v l phm tr khc vi cc bin php thch ng.
iv. Ngn nga cc tc ng: L mt h thng cc phng php thng dng thch ng
tng bc v ngn chn cc tc ng ca bin i v bt n ca kh hu. V d trong lnh
vc nng nghip, thay i trong qun l ma v nh tng ti tiu, chm bn thm, kim
sot cn trng v su bnh gy hi.
v. Thay i cch s dng: Khi nhng ri ro ca BKH lm cho khng th tip tc cc hot
ng kinh t hoc rt mo him, ngi ta c th thay i cch s dng. V d, ngi nng
dn c th thay th sang nhng cy chu hn tt hoc chuyn sang cc ging chu c
m thp hn.
vi. Thay i/chuyn a im: Mt s i ph mnh m hn l thay i/chuyn a im ca
cc hot ng kinh t. C th tnh ton thit hn, v d di chuyn cc cy trng ch cht
v vng canh tc ra khi khu vc kh hn n mt khu vc mt m thun li hn v thch
hp hn cho cc cy trng trong tng lai.
vii. Nghin cu:Qu trnh thch ng c th c pht trin bng cch nghin cu trong lnh
vc cng ngh mi v phng php mi v thch ng.
viii. Gio dc, thng tin v khuyn khch thay i hnh vi: Mt kiu hot ng thch ng khc
l s ph bin kin thc thng qua cc chin dch thng tin cng cng v gio dc, dn
n vic thay i hnh vi. Nhng hot ng trc y t c n v t c u
tin, nhng tm quan trng ca chng tng ln do cn c s hp tc ca nhiu cng
ng, lnh vc, khu vc trong vic thch ng vi BKH.
Nh vy, s thch ng din ra c trong t nhin v h thng kinh t x hi ca con ngi.
Thch ng vi BKH, iu quan trng chnh l s ph hp vi iu kin t nhin v kh nng
kinh t, phong tc tp qun ca con ngi mi vng min khc nhau.
1.4. Thch ng vi bin i kh hu da vo cng ng

1.4.1. Thch ng vi BKH da vo cng ng Vit Nam
Thch ng vi bin i kh hu da vo cng ng l mt cch tip cn quan trng trong ng
ph vi bin i kh hu, nht l cc nc ang pht trin. Bin i kh hu tc ng khc
nhau ln mi khu vc a l, vi mi i tng v ngun sinh k. Do vy, ch c da vo cng
ng th mi hiu r nhng tc ng trc tip ca bin i kh hu vi h v do mi c
cc gii php ph hp c trng v lm li cho chnh h.
Thch ng vi BKH da vo cng ng l mt qu trnh hng ti cng ng, da vo
nhng u tin, nhu cu, kin thc v kh nng ca cng ng nhm trao quyn cho h trong
vic lp k hoch ng ph vi nhng tc ng ca BKH. ng thi, thch ng vi bin
i kh hu da vo cng ng c gng tnh n tc ng tim tng ca bin i kh hu ln
sinh k v gim tnh trng d b tn thng vi thin tai bng cch s dng tri thc bn a
v kin thc khoa hc v bin i kh hu v tc ng c th c ca n.
Vit Nam, trong cc chng trnh, chnh sch cp Quc gia nh Chng trnh Mc tiu
Quc gia ng ph bin i kh hu cng rt khuyn khch, ng h cc hot ng thch ng
BKH da vo cng ng. Tuy nhin, vn cn c nhng hng dn, h tr k thut c th
vic trin khai c thc hin hiu qu trn thc t.
1.4.2. Khung thch ng bin i kh hu da vo cng ng

BKH ch l mt trong nhiu thch thc m ngi ngho phi i mt. c th gim nh
tnh trng d b tn thng mt cch hiu qu, vic thch ng vi bin i kh hu phi l
mt phn trong cng tc ng ph tng th vi bin i kh hu v c mc ch xy dng kh
nng chng v phc hi cng ng ng vng trc mt lot nhng c sc v cng
thng m h phi i mt.
Nhng bin php truyn thng i ph vi BKH nh xy dng h thng , mng, cc
cng trnh iu tit v phn l, d bo thi tit ang c khai thc tch cc. Tuy nhin,
nhng chin lc thch ng vi BKH hin nay s thay i khi nim thch ng chuyn t b
ng i ph thnh ch ng phng nga, a nhng nh hng tim n ca BKH nh
l mt ch dn quan trng cho vic hoch nh chnh sch, khc vi kiu thch ng trng v
ch truyn thng.
Thch ng da vo cng ng (CBA) i hi cch tip cn tng hp, kt hp gia kin thcbn
a vi cc chin lc tin tin nhm gii quyt tnh trng d b tn thng trong khi vn tng
cng nng lc thch ng i mt vi nhng thch thc v bin ng mi. Thch ng da
25
i) Thc y cc chin lc sinh k c kh nng chng v phc hi, cng lc kt hp vi

a dng ha ngun thu nhp v nng cao nng lc lp k hoch v qun l ri ro;
Nghin cu, phn tch su hn cn c tin hnh nh gi kh nng thch ng,

v d nh gi cc ging cy bn a, cc m hnh, k hoch ma v v cc ging cy
chng chu cc iu kin kh hu bt li.
ii) Cc chin lc gim nh ri ro do thin tai gim tc ng ca him ha, c bit l ln
nhng h gia nh v c nhn d b tn thng;
ang trong qu trnh hc hi v cc hot ng thch ng ch mi bt u thc hin v

c th cn qu sm nh gi cp cng ng.
vo cng ng lin quan n 4 chin lc:
iii) Nng cao nng lc cho x hi n s ti a phng v cc c quan chnh ph h c

th h tr tt hn cc cng ng, h gia nh v c nhn trong n lc ng ph vi bin
i kh hu ca nhm cc i tng ny
iv) Vn ng chnh sch v huy ng x hi gii quyt nhng nguyn nhn gc r ca
tnh trng d b tn thng, chng hn nh qun tr km, thiu s kim sot i vi cc
ngun lc, hoc tip cn hn ch ti cc dch v c bn.
Hnh 1.2: Cch thc tip cn trong thch ng vi BKH da vo cng ng - CBA, CARE
(2009)
Mi trng thun li
Ra quyt nh minh
bch v c nhiu
bn tham gia
Gim nguy c
ri ro
Xy dng sinh
k c kh nng
chng chu
CBA
Nng lc
Ti nguyn
Xy dng nng
lc a phng
Gii quyt cc
nguyn nhn gy
ra tnh d b tn
thng
Chnh sch ph hp
ch chnh tr
1.4.3. Bi hc v thch thc trong thch ng da vo cng ng

Bi hc kinh nghim:
Xy dng nng lc i hi thi gian, khng ch i vi cn b m c i vi i tc.
C
ng c v phng php s phi iu chnh cho ph hp vi bi cnh, c bit l khi
lm vic vi ng bo dn tc thiu s ti cc vng su vng xa.
Hiu c nguyn nhn su xa gy ra tnh d b tn thng, v tnh d b tn thng
ca cc i tng khc nhau cn cc gii php b tr.
Thch thc:
Mc d thch ng da vo cng ng mi c pht trin gn y v mt s bi hc c
c kt nh i hi cch tip cn tng hp, kt hp kin thc bn a v kin thc khoa hc...
Nhng xut hin nhng thch thc nht nh nh mc tin cy ca ngun thng tin v
d liu v BKH, cht lng qu trnh tham vn trong thch ng da vo cng ng, nhn
rng m hnh, kim tra v nh gi.
Cc hnh thc tham gia ca cng ng a phng:
i)
Tham gia b ng: Ngi tham gia c thng bo v nhng g , ang v s xy ra.
Nhng thng tin ny c cung cp bi chnh quyn a phng hay t nhng d n.
Tuy nhin, khng c s lng nghe nhng kin phn hi t cng ng. Nhng thng tin
c em ra chia s thuc v nhng chuyn gia bn ngoi.
ii)
Tham gia bng cch cung cp thng tin: Ngi dn tham gia bng cch tr li cc cu
hi c a ra bi cc nghin cu vin thc a bng phng php bng hi hay cc
phng php tng t. Ngi dn a phng khng c c hi tham gia vo qu trnh
tm ra kt qu, cng nh kim chng tnh chnh xc.
iii)
Tham gia thng qua tho lun: Ngi tham gia cng tho lun v cc nh khoa hc/
iu tra nghe nhng quan im ny. Nhng nh khoa hc ny s xc nh cc vn v
gii php, c th c s iu chnh nh t nhng phn hi ca ngi dn. Tuy nhin, qu
trnh tham vn cng ng ny li khng bao gm qu trnh ra quyt nh, v nhng nh
khoa hc ny khng bt buc phi xem xt ti quan im ca cng ng.
iv)
Tham gia vi nhng ng c v mt vt cht: Mi ngi tham gia bng cc cung cp
ngun lc (nh nhn lc) i li vi thc n, tin mt hay cc gi tr vt cht tng
t. Nhiu nghin cu trin khai trn ng rung ri vo trng hp ny khi ngi dn
nhng t canh tc cho cc nh khoa hc, nhng h li khng tham gia vo qu trnh
trin khai th nghim hay hc hi. Do , c th thy l, mi ngi cng s kt thc vic
tham gia nu cc ng c vt cht khng cn.
v)
Tham gia chc nng nht nh: Ngi dn tham gia bng cch lp nhng nhm ph
hp vi nhng yu cu t ra trc ca d n. S tham gia ny khng phi ngay t giai
on u qu trnh lp k hoch ca d n m thng sau khi nhng quyt nh quan
trng c thng qua. Phng thc ny c tnh ph thuc nhiu vo nhng i tng
bn ngoi hn l chnh cng ng.
vi)
Tham gia c tnh tng tc: S tham gia ca cng ng ngay t u qu trnh xy dng
d n a phng. Do , h c th c nhng quyt nh lin quan ti cc k hoch
hnh ng,v thit lp mt t chc chnh quyn a phng mi hay tng cng nng
lc cho chnh quyn hin ti. N c xu hng lin quan ti phng php nghin cu
mang tnh lin ngnh - tc l xem xt ti nhiu quan im khc nhau, p dng qu trnh
nghin cu tng hp v c cu trc. Nhm tham gia ny i din cho quyt nh ca
cng ng, do m bo cng ng c tc ng trong vic duy tr c cu t chc hay
thc hin chnh sch.
27
PHN 2:
KIN THC BN A TRONG THCH
NG VI BIN I KH HU
2.1. Kin thc bn a
2.1.1. Khi nim
Cho ti nay, khi nim KTB hay tri thc a phng vn c nh ngha theo
nhiu cch khc nhau, ty thuc vo cc lnh vc chuyn mn hay theo cc
mc ch s dng. Mc d, s dng cc tn gi khc nhau nhng i tng
KTB c nghin cu lun l mt h thng cc tri thc c hu ca cng ng
ngi a phng lin quan n cch cng ng ny quan h vi mi trng t
nhin xung quanh.
Theo nh ngha chung ca t chc UNESCO, thut ng kin thc bn a hay
tri thc a phng dng ch nhng thnh phn tri thc hon thin c
duy tr, pht trin trong mt thi gian di vi s tng tc qua li rt gn gi
gia con ngi vi mi trng t nhin. l mt phn ca tng ho vn ho,
tp hp nhng hiu bit tri thc bao gm h thng ngn ng, cch nh danh
v phn loi, phng thc s dng ti nguyn, cc hot ng sn xut, cc l
nghi, gi tr tinh thn v th gii quan ... Nhng tri thc ny l c s a ra
nhng quyt nh v nhiu phng din c bn ca cuc sng hng ngy ti
a phng nh sn bn, hi lm, nh c, canh tc v chn nui, sn xut
lng thc, nc, sc kho v s thch nghi vi nhng thay i ca mi trng
v x hi. Hn na, tri vi kin thc chnh thng, nhng kin thc khng chnh
thng c truyn ming t i ny sang i khc v rt him khi c ghi
chp li.
Theo L Trng Cc v cng s (1999)[6], Tri thc a phng c tch lu qua
kinh nghim to ln nh tip xc cht ch vi thin nhin, di p lc chn lc,
trong qu trnh tin ho ca sinh quyn v dn dn tr thnh vn ho truyn
thng.
Theo Ng c Thnh gi tri thc a phng l Tri thc dn gian v cho rng,
l kinh nghim ca con ngi tch lu c qua qu trnh hot ng lu di
nhm thch ng v bin i mi trng t nhin v x hi, phc v cho li ch
vt cht v tinh thn cho bn thn (Ng c Thnh: Vn ho vng v phn vng
vn ho Vit Nam, H, 1996)[8].
Mt cch khi qut c th hiu: KTB hay (kin thc a phng hoc tri thc
a phng) l h thng tri thc m ngi dn mt cng ng tch ly v
pht trin da trn kinh nghim, c kim nghim qua thc tin v thng
xuyn thay i thch nghi vi mi trng, vn ha x hi ca cng ng.

M hnh xanh thch ng hn - nh: Lu Vn Thanh
29
2.1.2. c imca kin thc bn a
Ti nguyn sinh hc
D
a trn kinh nghim: c hnh thnh trong qu trnh nghim sinh (tri nghim v
c kt thnh tri thc).
KTB c th hin thng qua qu trnh

chn ging vt nui v cc loi cy trng.
T hng xuyn c kim nghim qua hng th k s dng: Lun c s chn lc

trong qu trnh vn ng ca cuc sng.
Ti nguyn nhn lc
T hch nghi vi c im vn ho v mi trng: Ph hp vi mi trng t nhin v x

hi ca cc cng ng ngi. Phn nh mt c tnh ph bin ca vn ho l ng quy
(cc cng ng ngi sinh sng trong cc iu kin t nhin ging nhau, s c cc c
im vn ho tng ng).
N
ng ng v lun thay i: Khng phi l mt cu trc nht thnh bt bin, lun c
s tch hp sau qu trnh pht trin t thn hoc tip bin vn ho (theo Mai Thanh Sn
v cng s)
2.1.3. Cc loi hnh kin thc bn a

Theo Anon, (1999)IIRR [9]KTB c th phn ra cc loi hnh nh sau:
Thng tin
H thng thng tin v cy c, thc vt c th c trng trt hay canh tc tt cng tn ti
vi nhau trn cng mt din tch canh tc nht nh hay nhng ch s v thc vt. Cc cu
chuyn, thng ip c truyn li bng cc vt c, chm khc hay vit trn cc th trc cc
dng lu truyn dn gian, h thng trao i thng tin truyn thng.
K thut cng ngh
KTB bao gm k thut v trng trt v chn nui, v phng php lu tr ging, ch bin
thc n, k nng cha bnh cho ngi v gia sc, gia cm.
Tn ngng
Tn ngng c th ng vai tr c bn trong sinh k, chm sc sc khe v qun l mi
trng ca con ngi. Nhng cnh rng thing (rng ma) c bo v vi nhng l do vn
ha. Nhng l do ny c th duy tr nhng lu vc rng ln y sc sng. Nhng l hi tn
gio c th l c hi b sung thc phm, dinh dng cho nhng c dn a phng khi m
khu phn thng nht ca h l rt t i.
Cng c
KTB c th hin nhng cng c lao ng trang b cho canh tc v thu hoch ma mng.
Cng c nu nng cng nh s thc hin cc hot ng i km.
Vt liu
KTB c th hin vi vt liu xy dng, vt liu lm gia dng cng nh tiu th cng
nghip truyn thng.
Kinh nghim
Ngi nng dn thng tch ly kinh nghim trong qu trnh canh tc, gii thiu cc nguyn
liu ging mi cho h thng canh tc c hu. Nhiu kt qu cha bnh c bit c tch
ly qua kinh nghim s dng ngun thc vt a phng.
Nhiu chuyn gia c kinh nghim nh thy

lang, th rn ... c th coi nh i din ca
dng KTB. KTB trong dng ny c th
thy cc t chc a phng nh nhm h
tc, hi ng gi lng trng tc, cc nhm
t chia s hoc i cng.
Gio dc
Phng php truyn th kin thc truyn
thng, cch truyn ngh cho cc th hc
vic, hc hi thng qua s quan st v nhng
thc nghim, thc hnh ti ch.
2.2. Gi tr v vai tr ca kin thc

bn a trong thch ng vi BKH
da vo cng ng
S a dng v h thng cy trng,
vt nui trong h thng gp phn ci
thin v duy tr cc dch v h sinh
thi, tng cng kh nng thch ng
vi BKH, gim tnh d b tn thng
ti cng ng.
S dng cc ging cy trng, vt nui bn a c kh nng thch ng cao vi iu kin
t nhin ti a phng do cc ging bn a c chn lc v kim nghim qua
thi gian v c cng ng chp nhn. Cc ging cy trng/vt nui bn a thng
c kh nng chng chu tt, t b dch bnh hn so vi cc ging mi v khng yu cu
u t thm canh cao ph hp vi nhiu ngi k c ngi ngho.
KTB l nn tng c bn cho s t cung t cp v t quyt ca ngi dn gip cho
ngi dn ch ng, t b ph thuc vo bn ngoi gim tnh trng d b tn thng
ti cng ng do BKH gy ra.
Ngi dn quen vi cc k thut bn a nn h c th hiu, vn dng v duy tr cc
k thut tt hn so vi cc k thut mi a vo t bn ngoi nn kinh nghim v
ting ni ca cng ng c pht huy v s dng c hiu qu.
KTB cung cp thm cc gii php, la chn trong qu trnh thch ng vi BKH. Nh
, m ngi dn a phng c thm cc la chn khi a ra cc gii php, m hnh
ph hp vi cng ng nhm thch ng vi BKH thay v ph thuc vo cc yu t t
bn ngoi (ging, k thut mi)(ADC, Bo co nghin cu Kin thc bn a thch ng
vi Bin i kh hu, 2013)[1].
31
2.3. Kin thc bn a ca ngi dn trong sn xut nng nghip thch

ng BKH
Khi nim thch ng vi BKH l mt cm t mi c a vo trong truyn thng v cc
hot ng ca cc chng trnh v d n Vit Nam cng nh cc tnh MNPB. Cc hot ng
thch ng vi BKH c hnh thnh, tch ly v lu truyn nhiu th h trong cc cng
ng dn tc thiu s. Hot ng sinh k ca ngi DTTS ch yu da vo sn xut nng
nghip, v vy, KTB ng vai tr quan trng trong pht trin bn vng ngnh nng nghip
thch ng BKH.
Hin nay KTB c p dng ph bin trong sn xut nng nghip l s dng cc ging cy
trng v vt nui bn a. V Vn Lit v cng s (2011)[7] ch ra rng cng ng ngi
Thi MNPB ang s dng rt ph bin cc ging bn a bao gm: 7 ging cy lng thc
thc phm, 13 ging cy rau qu, 7 ging gia cm v 9 ging gia sc. Tc gi cng cho rng
cc cng ng dn tc thiu s MNPB ang qun l v s dng mt tp on ging cy trng
v vt nui rt phong ph v rt c gi tr cho sn xut nng nghip do c tnh chng chu
cao vi cc iu kin bt li. V d: cng ng ngi Ty Bc Kn ang s dng ti 20 ging
cy trng v 3 ging vt nui bn a ph bin, trong khi cng ng ngi Dao Bc Kn
cng ang s dng ti 19 ging cy trng v 4 ging vt nui bn a trong pht trin sinh
k ca mi gia nh. Cc ging bn a ny ang gp phn quan trng gip cho sn xut ca
ngi dn gim nh c nhng tc ng ca hin tng thi tit cc oan v bin i kh
hu gy ra.
KTB cn c ng dng nhiu trong k thut canh tc iu kin thi tit kh hu cc oan.
Vi iu kin canh tc ch yu trn t dc nhiu bin php k thut truyn thng c
p dng hn ch xi mn t do ma to nh to rung bc thang, xp to ng ng
mc, bng c t nhin theo ng ng mc, trng xen canh che ph mt t. c
bit k thut bn a ti nc v gi nc trong iu kin a hnh i ni phc tp c
p dng rt ph bin nhiu cng ng DTTS nh lm gung, cn tt nc, ng bng dn
nc,o ging ti rung gi nc..v.v gip cho cy trng trnh c kh hn. c bit
nhng kin thc v thi v gieo trng v d bo thi tit khi hu bt li gip cho cc cng
ng DTTS gim thiu thit hi do thin tai. (V d: ngi Dao cho bit Khi thy tru ang th
trong rng m b chy v nh l tri sp c ma to chun b trnh l. Hay mt nc ao ang
bnh thng chuyn sang mu xanh ru 2-3 ngy l tri s ma to...). KTB gip cho vic sn
xut nng nghip ca cng ng cc DTTS c pht trin bn vng qua nhiu th h.
M hnh Gng, cy dc liu xen Chui ty thch ng hn trn t dc - nh: Bi Tun Tun
33
PHN 3:
PHNG PHP V CNG C
THU THP KIN THC BN A
TRONG THCH NG VI BIN I
KH HU DA VO CNG NG
3.1. Tin trnh xc nh cc m hnh sn xut s dng KTB
thch ng BKH da vo cng ng
Tin trnh xc nh cc m hnh sn xut s dng kin thc bn a thch ng
BKH da vo cng ng thc cht chnh l tin trnh xc nh sinh k chng
chu BKH nhng tp trung vo cc hot ng sn xut nng nghip c s
dng kin thc bn a. Tin trnh ny thng gn lin vi hot ng phn tch
tnh trng d b tn thng v kh nng ng ph vi bin i kh hu (CVCA).
Vic xc nh cc m hnh sn xut s dng KTB thch ng BKH da vo cng
ng c th linh hot trin khai theo 2 cch
(1) T hc hin nh gi CVCA trc v sau t chc nghin cu su v xc
nh v s dng kin thc bn a trong cc m hnh sn xut thch ng
BKH da vo cng ng: Phng php ny gip vic nghin cu v kin
thc bn a c su v tp trung nhng i hi ngun lc con ngi v
ti chnh ln hn trin khai
(2) K
t hp cng nh gi CVCA bng cch a cc cu hi lin quan n kin
thc bn a lng ghp ngay vo cu hi CVCA. Phng php ny gip tit
kim ngun lc, c kt qu nhanh hn nhng khin nh gi CVCA b ko
di v phn tho lun cng kh tp trung hn do i hi kh nng iu
hnh linh hot.

M hnh xanh thch ng hn - nh: L Vn Vit
35
Bc 1: Xc nh kin thc bn a thch hp
Cc th nghim c th tin hnh theo cch nghin cu, th nghim thc t ti a

phng, nghin cu ti ng rung ..
Phn tch tnh trng d b tn

thng v kh nng (trc hoc
cng cc bc xc nh KTB)
Th nghim kt hp, vn dng linh hot v hiu qu gia KTB v kin thc mi
(kin thc khoa hc k thut) nng cao gi tr ca KTB trong thch ng vi BKH.
C nhng KTB c hiu qu m khng th ci tin c hoc khng cn ci tin vn
tin hnh s dng mt cch tha ng.
Bc 4: Thc hin m hnh s dng KTB trong thch ng vi BKH
Bc 1: Xc
nh kin thc
bn a thch
hp
Bc 2: nh gi
hiu qu v tnh
bn vng ca
kin thc bn a
vi BKH
Bc 3: Th
nghim kin thc
bn a
Bc 4: Thc hin
m hnh s dng
KTB trong thch
ng vi BKH
Cc KTB sau khi c thu thp v khng nh c gi tr trong thch ng vi BKH s

c s dng vo thc tin ti a phng.
KTB c s dng trong thch ng vi BKH ca a phng gip ngi dn d p
dng v nhn rng.
Cc kinh nghim ca cng ng s c pht huy, nng cao kh nng lm ch ca
cng ng trong thch ng vi BKH.
Tm hiu v xc nh thng tin/kinh nghim ti cng ng/a phng thng qua lm

vic vi cng ng.
3.2. Cng c thu thp KTB thch ng BKH da vo cng ng
Ghi chp li tt c thng tin/kinh nghim ca ngi dn a phng c lin quan n

vn c xc nh.
Hnh 3.1: S phng php nghin cu
3.2.1. Phng php nghin cu
nh gi thng tin thu thp c: Tnh ph hp, kh nng p dng, hiu qu
Cc nghin cu trc v
KTB
V d: Ging bn a, k thut canh tc hay bin php phng tr su bnh.

Bc 2: nh gi hiu qu v tnh bn vng ca kin thc bn a vi BKH
Kch bn BKH
Nghin cu
ti liu
Trong cc KTB thu thp c ti cng ng khng phi KTB no cng hu dng v
c bit l c kh nng thch ng vi BKH cng nh kh nng tn ti bn vng thm
ch c nhng kin thc cn c hi trong pht trin bn vng. V vy cn sng lc tm
ra cc KTB c li trong thch ng vi BKH.
Khi nh gi KTB trong thch ng vi BKH cn tm hiu r nhng l do ti sao ngi
dn s dng cc KTB ny thch ng vi BKH. KTB ny thch ng nh th no i
vi BKH. V d ta c th hi:
Nhng ging/k thut a phng anh/ch ang s dng thch nghi nh th no vi
cc hin tng thi tit cc oan (nh hn hn, rt m rt hi ko di). Ai (nam gii
hay ph n) l ngi tham gia canh tc/chm sc (i vi vt nui) trong ton b qu
trnh? Vic tham gia ny c tn nhiu cng sc cangi lm khng? C th c cch
no phn cng cng vic ph hp cho c nam gii v ph n khng phi l gnh
nng cho mt bn no hay khng?
T ta xc nh c c im thch ng ca KTB vi BKH. Nu KTB c li cho
cng ng trong vic thch ng vi BKH v pht trin bn vng ta c th pht trin
KTB .
Bc 3: Th nghim kin thc bn a
Thng thng th KTB c hiu qu, nhng vn c th ci tin c. S ci tin gip
nng cao hiu qu ca KTB (nhng thay i nh trong mt h thng c th nng cao
hiu qu ca h thng).
Thng s thi tit kh hu

ca vng
Phn tch chnh sch
Phng php
nghin cu
Tho lun nhm

Nghin cu
thc a
Phng vn su ngi dn
T chc
hi tho
Phng vn chuyn gia
3.2.1.1. Phng php thu thp thng tin th cp

Cc Bo co nghin cu trc v KTB
Kch bn BKH v s liu v kh tng thy vn (nhit , lng ma) theo nm (ti
thiu 30 nm).
K tha cc nghin cu KTB trong khu vc v th gii (tng quan nghin cu, gi tr
KTB)
Phn tch chnh sch
37
3.2.1.2. Phng php thu thp thng tin s cp
Bng 3.1: Bng phn b cy trng theo a hnh/loi t
S dng cc phng php nh gi nng thn c s tham gia (PRA)

Rng t
nhin
Rung
bc
thang
iu kin
t nhin
t mu
en, cn
tt, pha
si, hi
chua
Phn b
cy trng/
vt nui
Cc
loi cy
chnh:
Qu,
kho, si,
vu
iu tra h: Chn h kho st, kt hp gia kho st v phng vn su

Tho lun nhm: Chn nhm i din cho cng ng tho lun
Quan st: Kt hp kho st mt ct a hnh, phng vn kim tra li thng tin
3.2.2. Cc cng c thu thp KTB thch ng vi BKH

3.2.2.1. Kho st mt ct a hnh
Mc ch:
Vn
nh
Nng
ch
t
trng
Nng
ry
t mu
vng,
dy 25
cm, xu
hi chua
t dy
25 cm,
mu en
pha ct,
si, xu,
hi chua
t mu
en xm,
dy 35
cm, cn
tt, chua,
dc
cao
t mu
vng
nht,
dy 20
cm, xu,
bc mu,
chua,
dc ln
t pha
ct si,
xu,
chua,
dc cao
La,
ng, u
tng,
lc
Cy n
qu ch
yu: o,
mn,
hng,
vi, bi,
chui.
Ch
c th
ging a
phng
B
hoang,
nhiu c
di v
cy bi
Trng
ng,
sn, u.
Ging
a
phng
Xoan a
phng,
keo
Hn hn,
rt m,
rt hi,
nng
nng
Rt m,
rt hi,
nng
nng
Hn hn,
rt m,
rt hi,
nng
nng
St l t
Hn hn,
rt m
rt hi
Hn hn,
rt m,
rt hi,
nng
nng
Vn
nh,
thiu
ging
cy con
tt,
KT ch
bin
km,
thiu ni
tiu th
Mt ct a hnh l cng c hu hiu nm c kinh nghim, KTB ca ngi dn

a phng v vic s dng t, ti nguyn thin nhin.
Cc kh khn v gii php ang c ngi dn thc hin.
Hng dn thu thp thng tin:
Tho lun vi ngi cung cp thng tin chnh - ngi c hiu bit v sn sng tham
gia v nhng thng tin cn thu thp t cuc kho st a phng (t ai, a hnh, s
phn b cy trng/vt nui, kh khn, thun li...). Yu cu la chn c nam gii v ph
n v khi thc hin tho lun. Nu ph n a phng ngi ni hoc t tham gia cc
hot ng tng t hn so vi nam gii th nn tch nhm n ring.
Xc nh trn bn mt tuyn ng tin hnh i kho st theo kiu lt ct.
Cc thng tin thu thp c ghi chp/tng hp vo bng 3.1 v 3.2
Nhng thun li, kh khn ca cng ng ti a phng
Biu hin
ca BKH,
RRTT
Cc iu kin t nhin (t ai, a hnh.)

S phn b cc loi cy trng/vt nui theo a hnh, t ai
iu hin BKH, thin tai vaim thng

B
bnh hng t nhng ri ro thin tai (hn, l
lt, st l)
Ging cy trng/vt nui bn a?
c im ca cc loi cy trng vt nui, kh
nng thch ng vi iu kin a phng

(BKH)
c kinh nghim ca ngi dn ang p dng

C
trong canh tc cy trng vt nui
C s ngi dn b tr cy trng vt nui?
sao ngi dn c cch b tr cy trng vt

V
nui nh kho st.
Kh khn
Thiu
nc
Khng
ch
ng
nc
ti
Cc gii
php
hng ti
Trng
xen cy
dc liu
di tn
Trng
cc
ging a
phng
chu hn
tt
Rng
trng
Thiu
ging
tt, phn
bn. Xi
mn
mnh
39
Hnh 3.4: S thn ng Vang
Bng 3.2: KTB v canh tc trn cc loi t/a hnh

Loi t/
a hnh
Cc loi
cy trng/
vt nui
K thut
canh tc
t rng t
nhin
Na, lt, b
, tho qu
Trng hn
loi
t nng ry Gng, ng, c

u
Trng xen
ng vi u
tng
Thi gian
p dng
c im
thch ng
BKH
Ngun gc
Do ngi dn Gi m cho
t ngh ra
t, chng si
mn
50 nm
Do ngi dn
t ngh ra
Tng che
ph mt t,
a dng sinh
k, tng kh
nng ci to
t
Hnh 3.3: S lt ct thn N Hiu, x Lng San, huyn Na R, tnh Bc Kn
S thn ng Vang - nh: H Th Ho
Hnh 3.5: Ngi dn v s x Mai Lp, Ch Mi, Bc Kn
3.2.2.2. Bn thin tai, phn b cy trng

Mc ch
Xc nh cc khu vc v ti nguyn ang b ri ro t nhng him ha thin tai, BKH
Xc nh s phn b cy trng/vt nui theo tng khu vc (s phn b cy trng
vt nui)
K thut canh tc ca ngi dn
Xc nh k thut canh tc ca ngi dn i vi tng khu vc/a hnh
Cch thch ng ca ngi dn vi BKH v thin tai.
Phng php thu thp thng tin
V s thin tai, thm ha v s phn b cc loi cy trng vt nui
Ngi dn v s x Mai Lp, Ch Mi, Bc Kn - nh: Nguyn Vn p
41
Cc cu hi hng dn tho lun v thu thp thng tin

Cc loi t ai, a hnh ti a phng (c nhng loi t/a hnh g)?
Biu hin ca BKH (nhit tng, ma nhiu vo ma ma, t vo ma kh) v
thin tai (bo, l, hn, rt m, rt hi). Xu hng xut hin ca thin tai c nhng
thay i g trong thi gian 30 nm tr liy
a phng thng chu nh hng ca cc loi thin tai no?
Khu vc no b nh hng nhiu nht? Ngi dn c nhng gii php no thch
ng vi nhng thay i v thin tai, kh hu trong khong thi gian di? Nam gii
thng lm nhng vic g? Ph n thng lm nhng vic g? Ti sao? C cn phi lm
khc i khng? Nu c th ph n nn lm g Nam gii nn lm g h tr tt cho
nhau??
Trn mi a hnh ngi dn trng cy trng g?
Ti sao li trng nh vy?
Cch trng nh vy c tc dng g trong thch ng vi BKH/GNRRTT?
Ngi dn hc cch b tr ny t u? (do ngi dn t ngh ra hay do ai hng dn).
Tc dng ca cc loi cy/con trong m hnh?
Cc loi cy trng no c kt hp vi nhau? V sao?
Cc loi cy trng no khng kt hp c vi nhau? V sao?
Ghi chp thng tin thu thp ti bng 3.2, pha trn
3.2.2.3. Lch ma v, thin tai
Mc ch
Thu thp thng tin v cc ging cy trng/vt nui bn a
c im thch ng ca ging cy trng/vt nui vi BKH
Cc b tr thi v gieo trng
c im, gi tr ca ging trong thch ng vi BKH?

Kinh nghim b tr thi ma v ca ngi dn, cn c ngi dn sp xp ma v
nh vy? Ma v gn y c dch chuyn khng v dch chuyn nh th no?
Cc hin tng thi tit cc oan ti a phng?
Cc hin tng thi tit cc oan ti a phng din ra nh th no (thi gian bt u
v thi gian kt thc)?
Ngi dn a phng d bo thi tit, ri ro thin tai nh th no? Kinh nghim ca
nam gii c khc g ca ph n khng? Nu c hai cng a ra d bo th kin no
thng c coi trng? Kt qu thc t cho thy kin no ng v c thay i quan
im v cc kin trong cc ma sau khng?
Da vo u d bo, d on thi tit? Cc kinh nghim d bo, d on thi tit
trc y by gi cn ph hp khng?
Cc bin php ngi dn thng s dng phng, trnh ri ro thin tai, thchng
BKH? Nam gii hay ph n l ngi a ra hoc quyt nh cc bin php ny? Bin
php ca nam gii v ph n c khc nhau khng?
C s la chn ma v v sp xp cy trng vt nui?
Cc loi dch bnh i vi cy trng vt nui ti a phng hay xy ra vo thi gian
no?
Ngi dn phng tr dch bnh cy trng vt nui nh th no? C dng thuc bo
v thc vt hay khng? Ph n hay nam gii l ngi quyt nh vic ny? Vic quyt
nh c lm tng hoc gim uy tn ca ngi ra quyt nh hay khng?
Ngi dn c trng cc loi cy dit su bnh hay khng?
Ghi chp thng tin trong bng 3.3, bng 3.4 v bng 3.5
Hnh 3.6: Lch ma v ca xm ng Vang
Thng
C s b tr ma v
Kinh nghim d bo thi tit, cn c d on/d bo
Bin php thch ng vi thin tai/dch bnh
So snh kinh nghim b tr thi v ca ngi dn vi lch nng v ca cc c quan nh
nc a ra c g ging v khc nhau
Cy
trng
Lch gieo trng ca cc ging cy trng vt nui ti a phng? (v s lch ma v)

Cc ging cy trng vt/vt nui c trng a phng bao lu? Ngun gc ca
cc ging cy trng vt nui?
Cc loi cy trng vt nui k trn, loi no l ging cy trng/vt nui bn a? Tn a
phng thng gi l g?
T2
La
Su
bnh
Ng
Thin
tai
Hng dn thu thp thng tin

Lit k cc loi ging cy trng vt nui ti a phng?
T1
T3
T4
T5
T6
T7
T8
T9
T10
T11
T12
Dch
bnh
Sn
Khoai
lang
43
Hnh 3.7: Lch thi v x Nm Dn
Thng
Cy
trng
Ch
T1
T2
T3
T4
T5
T6
T7
T8
T9
T10
T11
T12
Thng
T1
T2
T3
T4
T5
T6
T7
T8
Ng xen rau b: Ng xen dong ring
T9
Dch
bnh
Dch
bnh
Dch
bnh
Dch
bnh
Vt
Dch
bnh
Dch
bnh
Hn hn
Sn trng thng 3, xen vi Khoai s
C chn nui
Ng xen u tng, u coove,
t
rung
t
vn
Rau
Rau b xen da mn, u a, mp
Khoai s, gng
Rt m rt hi Hn
Thin
tai
BKH
Sng mui
Ng ng
Su
bnh
cy
trng
Rau ci a phng,
hnh, cc rau khc
Ma ln + l + st l
Nng nng
Kin trn lc
Su cun l, b xt, ban
Ma
L lt
La ma
Chui ty, tiu, mn, l, o quan nm. Dong ring, din tch ln (400m2)
C
Thi tit
Ng ng
Dong ring trng thng 3, thu cui nm, t dng cho chn nui, nhiu bn
Ln
Tru
T12
Lc
t
Nng
Vt nui
T11
u tng
Cc thn gn do gi trng sm hn 1 thng
Su
bnh
T10
Su xm
Ng
Su c thn
Ng
miu u tng/lc
Su dc thn,
cun l
Ry nu, b xt
Su c thn
Bnh o n la
t nng: Cy khoa isoj xen ng, ng xen u tng, b ly ht

xut
Cy chui xen ng, u tng

t rung: Khng ch ng c nc: B np xen ng.
45
Bng 3.3: Thng tin v ging cy trng vt nui, c im thch ng vi BKH

Tn ging
cy trng,
vt nui
Ging u
tng
..
Tn ging
bn a
Tha n
Ngun gc
Bn a
..
Trng a
phng bao
lu (t nm
no)
Trn 60 nm
Ni dung
c im
thch ng
BKH
Nng sut/
thu nhp
Tng ng Chu hn tt,

vi ging mi v qu dy, t
DT84
b nt qu ti
ng rung
Bng 3.5: Kinh nghim d bo thi tit v b tr thi v
..
Kinh nghim
Mng tre ra r nhiu, c mu trng

th d b l lt .Cua sui b ln
nhiu l sp c l ln.
D bo l
.
B tr ma v
Hoa Xoan n th gieo u xanh.
c im thch ng BKH
Trnh c tc ng ca hin
tng thi tit cc oan, gim tnh
d b tn thng ca cng ng.
V d: Khng cy nhng rung
gn sui, c nguy c b l lm mt
ma
Trnh c, rt v hn hn u v
(s dng cy Xoan lm cy ch th
v nhit v m )
Bng 3.4: Cc loi dch bnh v cch phng tr
Loi dch bnh
B xt hi la
Su xm
hi ng
..
Thi gian xut hin

(Lu thi im, ma
v, thay i so vi
trc y..)
Thng 7-8 khi la

tr bng
Khi ng bt u mc
Cch phng tr
Dng gi tm nc gii
cm rung khi la tr
b xt bu vo ri em
t
c im ca
gii php
3.2.2.4. Phng vn c nhn/tho lun nhm nam/n

Mc ch
Thu thp thng tin lin quan n ging cy trng vt nui bn a (cc loi ging bn
a, tn a phng, c im thch ng vi BKH)
Khng phi s dng

thuc bo v thc vt,
hn ch pht thi gy
nhim mi trng v
BKH
K thut canh tc cc loi cy trng vt nui, c im thch ng vi BKH ca bin

php k thut.
Cc k thut chm sc v phng tr su bnh cho cy trng, vt nui
Cc b tr cc loi cy trng trn cc loi t
Gi thnh r, d p
dng
Kinh nghim d bo thi tit v phng chng ri ro thin tai, BKH
Khng phi s dng

Trng xen vi rau ci thuc bo v thc vt,
dn d, khi cy mi mc hn ch pht thi gy
xu xm n rau ci hn BKH
ch xu cn ng
t tn cng
..
nh: Bi Tun Tun
nh: Lu Vn Thanh
Hnh 3.8: Tho lun nhm ti thn Ta Tiu, huyn Vn Chn, tnh Yn Bi
Phng php/ni dung phng vn

Thng tin chung v ngi c phng vn: Cc thng tin v ngi c phng vn ghi theo
bng 3.6: thng tin trong phng vn su ghi chp theo bng 3.7.
47
Bng 3.6: Thng tin chung ca ngi c phng vn
Thng tin
cn thu thp
H v tn ngi c phng vn:
Cu hi thu thp thng tin

Cc ging cy trng c trng
u?
Nhm:
Gii tnh:
H v tn ngi phng vn:
Cch chn t trng cy ca

ngi dn nh th no? (cn c vo
c im g).
Bng 3.7: Ni dung phng vn
Cch trng cc loi cy nh th

no?
Thnh phn dn tc:
Thng tin
cn thu thp
Cu hi thu thp thng tin

Nhng loi cy no c trng ti
nh anh/ch v a phng?
Cc loi cy c trng ti a
phng bao lu ri?
Cc ging
cy trng bn
a
Cc ging m anh/ch ang trng l

ging g?
Ngun gc cc loi cy trng t
u? (ging a phng hay ging
mi mang v).
c im cc loi ging cy trng ti
a phng c g khc so vi cc ni
khc khng?
Tn thng gi theo ting a
phng l g?
Cch chn ging ca ngi dn nh
th no?
Chn ging
v x l ht
ging
Ngi dn s dng bin php truyn

thng no bo qun v x l ht
ging?
Cch chn ging, bo qun ging
ca ngi dn c gp kh khn g
khng?
Ai hng dn anh/ch cch chn, bo
qun v x l ht ging nh vy?
Cch bo qun v x l ging nh
vy c t bao gi?
Ngi dn chm sc cy trng nh

th no? C s dng phn bn
khng?
Ghi chp/tng hp thng tin

Ghi chp y cc thng tin
lin quan n ging: Cc loi cy
trng, tn ging, tn a phng,
ngun gc, thi gian s dng ti a
phng; c im ca ging, thi
gian sinh trng; Kh nng thch
ng ca ging vi BKH.
K thut
trng, chm
sc
Ngi dn hay s dng loi phn

no? T l bn?
Ghi chp/tng hp thng tin

Ghi chp
Phng php la chn t trng
truyn thng ca ngi dn; cc yu
t ch th la chn t trng v
thi gian trng, chm sc cy trng;
Cc phng php c t khi no;
Cch kt hp gia cc loi cy..
Phng php ring cho 1 loi cy
trng c th
c im ca phng php truyn
thng ca ngi dn c vai tr g
trong thch ng BKH
Vic chm sc c tin hnh vo

thi gian no trong nm? Cc yu t
ch nh no c s dng xc
nh thi im cn chm sc?
Cc loi cy trng c trng xen vi
nhau khng? Loi no trng xen
c vi nhau, loi no khng trng
c vi nhau? Ti sao?
V d: Ging u xanh mc, c kh

nng chu hn tt, thi gian sinh
trng ngn, t b su bnh, d chm
sc, khng yu cu thm canh, ci to
t tt. Ht nh, thm c th trng
a chung.
Cc b tr thi v ca ngi dn nh
th no? C ging nng lch ca nh
nc cung cp khng? Ti sao?
Ngi dn c cn c vo loi cy ch
th no khng b tr thi v?
Ghi chp c th cch bo qun, x

l ht ging; Cc nguyn liu ngi
dn s dng bo qun ging;
hiu qu ca cch bo qun ging;
Thi gian ngi dn s dng
phng php ny.
V d: Dng l xoan, vi bt bo
qun ng khng b mi mt do c
tnh nng ca vi v l xoan nn hn
ch c mi, mt.
Ging bn a c trng a
phng trn 70 nm.
Nhng kh khn m ngi dn gp

phi trong phng tr su bnh?
C nhng loi su bnh hi ph bin
no? Ngi ta phng tr n nh
th no? H c dng thuc ha hc
khng?
Phng tr
su bnh
Ngi dn c phng php g c

bit tr cc loi su bnh
khng?
Ngi dn s dng nguyn liu g
thc hin phng tr su bnh?
Ghi chp
Cc loi su bnh hi: Cch phng
tr su bnh hi truyn thng; Cc
nguyn liu s dng; Cc loi cy
thin ch (tn a phng nu c);
Thi gian/ngun gc ca phng
php.
V d: Trng xen ng vi rau ci hn
ch su xm hi ng thi k cy con
do khi cy cn nh su xm tp trung
n rau ci m khng n ng.
Nng dn c trng cc loi cy dit

su b khng? Loi no? (tn loi cy
ngi dn s dng, tn a phng)
49
Ngi dn nh gi cc loi cy trng

vt nui nh th no?
nh gi cy
trng/vt
nui v s
dng
Cc loi cy ng ngi dn s
dng lm g? Dng c nhng b
phn no ca cy?
Cy no c dng lm thuc cha
bnh cho ngi v ng vt? Kin
thc v cc loi cy thuc c t
u?
Ghi chp
Gi tr s dng ca cc loi cy
Cc loi cy thuc, cch s dng nu
c
Cc tiu tr nh gi, la chn cy
trng ca ngi dn
D bo thi
tit v phng
trnh ri ro
thin tai
Ngi dn c kinh nghim g d

bo thi tit cng nh cc hin tng
thi tit cc oan?
Cch d bo, d on c t bao
gi? By gi cch d bo, d on
cn hiu qu khng? Ti sao?
Tn m hnh xut:
c im (v d)
Cy lm nghip (nu c)
Ging bn a
Thch ng iu kin hn, rt, gi nc
Ging khc
Cy nng nghip
Ging bn a
Ngi dn dng tiu tr no nh

gi, la chn cy trng/vt nui trong
h thng canh tc ca mnh v a
phng?
Cc hin tng thi tit cc oan ti
a phng din ra nh th no?
Bng 3.8: Bng phn tch/tng hp thng tin xut cc m hnh thch ng da vo
cng ng s dng kin thc bn a
Ging khc
Cch b tr cy
Ngun ging c ti a phng ,thch ng iu kin hn/

rt/ nng nng....
Trng xen/trng gi.....
Ghi chp
K thut s dng
Cc cn c ngi dn d bo, d
on cc hin tng thi tit cc
oan (cc loi cy/con ch th)
Bn a
Tnh chnh xc ca phng php
Ma v trin khai
V xun, v h thu, v ng
Khu vc trin khai
Vng cao >600m (thng b rt), vng 400-600m (thng

b hn) vng trng (thng b sng gi)
Hiu qu kinh t
Cho thu nhp cao hn vi th trng n nh
Ph hp v th ch, chnh sch
Ph hp vi chnh sch h tr pht trin sinh k ca a

phng
Ph hp v vn ha x hi
Ph hp vi tp qun ngi dn a phng, tng tnh

on kt, tng tr
Thch ng vi bin i kh hu
Thch ng vi iu kin nhit tng, thay i ma
Hiu qu mi trng
Gim suy thoi t
Cch truyn thng ngi dn s

dng thch ng vi cc hin
tng thi tit cc oan.
Ngi dn lm g phng trnh cc

hin tng thi tit cc oan?
Sau khi cc hin tng thi tit cc
oan xy ra ngi dn khc phc nh
th no?
3.2.2.5. Bng phn tch/tng hp thng tin cc m hnh thch ng da vo cng ng s

dng kin thc bn a
Mc ch
Hin i
Thi im gieo trng da trn kinh nghim ca a

phng gip cy trng trnh c iu kin thi tit
khng thun li
Phn tch, tng hp v xut cc m hnh sinh k thch ng vi BKH da vo cng

ng s dng kin thc bn a.
Xc nh cc i tng ch c cc k nng cn thit trin khai cc m hnh sinh k
Xc nh kh khn v thun li trong trong vic trong qu trnh trin khai cc m hnh
sinh k
51
PHN 4:
MT S TRNG HP IN HNH
S DNG KTB THCH NG VI
BKH CA NGI DN TC
THIU S MIN NI PHA BC
4.1. M hnh sn xut nng nghip s dng KTB ti khu vc
min ni pha Bc
4.1.1. M hnh gng, cy dc liu xen chui Ty thch ng hn
Hnh 4.1: M hnh gng, cy dc liu xen chui Tyti Mai Lp,
Ch Mi, Bc Kn - nh: Bi Tun Tun
4.1.1.1. Hin trng m hnh trc khi can thip

Canh tc ng c canh trn t i t b xi mn, suy thoi, ra tri, ngun nc
cn kit. Nng sut thp hoc mt trng do hn hn, nng sut trung bnh t
25-30 t/ha. Nm 2010, 80% din tch ng i gim nng sut 40% do hn hn.
4.1.1.2.Tiu ch la chn m hnh
M hnh th hin s thch ng v s h tr ln nhau gia cc h thng cy trng,
cc k thut canh tc cc a hnh khc nhau ca h thng sn xut nng
nghip c trng ca vng trong thch ng vi tc ng ca BKH. M hnh xc
nh l h thng canh tc thch ng vi cc hin tng thi tit xu nh hn v
tnh tht thng ca thi tit a phng. Cc tiu ch phn loi c th c
phn tch nh bng di (cch phn loi c tham kho theo tiu ch sinh k
thch ng BKH m t chc CARE Quc t ti Vit Nam pht trin [14]).
M hnh Gng, C u xen Chui thch ng hn trn t dc - nh: Bi Tun Tun
53
Bng 4.1: Tiu ch la chn m hnh gng, cy dc liu xen chui Ty

Tiu ch
Kha cnh kinh t
Vai tr ca chnh quyn a phng v cc on th: Tuyn truyn, vn ng ngi

dn/hi vin tham gia, cng d n la chn i tng tham gia, gim st cng ng.
c im
Vai tr ca ngi tham gia m hnh: Thc hin theo tha thun, cam kt v k hoch
trin khai, ng u t thc hin m hnh
- Sn phm tiu th ngay ti a phng.
u t cho m hnh: Theo nguyn tc ng u t
- Mc u t cho m hnh (chm sc, thu hoch) thp

-
a dng ha sinh k cho ngi dn, bn cnh chn nui, trng la,
ng, sn, trng rng.
Ngi dn: cng lao ng ng, phn bn, mt phn tin mua ging,..
D
n: h tr tp hun, mt phn ging, theo di v h tr k thut, kt ni th
trng.
- S dng cc ging cy trng a phng, ngi dn c kinh nghim

canh tc v kin thc thc hin m hnh, ngi dn c th t hc
hi kinh nghim ca nhau. Do vy,vic u t cho ging, khoa hc
cng ngh v k thut thp
- N
gi dn v chnh quyn a phng coi y l cy trng/m hnh
xa i gim ngho.
Kha cnh th ch
Vn ha - x hi
- P
h hp vi chnh sch hin nay ca chnh ph v a phng, pht
trin sn phm nng lm nghip theo hng hng ha.
Mi trng
p dng kin thc bn a trong sn sut:

T rc khi trng cht cy chui ngang thn hn ch thot hi nc tng kh nng

thch ng vi hn hn v gim cng vn chuyn. S dng phng php tch chi
t cy m.
K thut trng xen ca ngi dn.

p dng bin php khoa hc k thut mi
- C
hnh quyn a phng huy ng ngun vn t cc chng trnh
nh nc h tr ngi dn mua ging m rng din tch.
Ci to t s dng phn bn hu c vi sinh do ngi dn t sn xut.
- S dng cc ging cy c ti a phng - S dng k thut bn a
Trng cy ct kh theo ng ng mc.
- Ph hp cho cc nhm i tng, k c khng bit ch.
Lm h ly nc sn xut phn hu c ti ch v ti cho cy.
- Khng yu cu nhiu thi gian.
Lm ng ng mc.
- N
ng cao nng lc cho i tng tham gia c bit l ph n v cc
nhm d b tn thng.
4.1.1.4. nh gi hiu qu ca m hnh
- Nam v n u c cc kin thc v kinh nghim thc hin m hnh.
Bin i kh hu
Kt hp kin thc bn a v cc bin php k thut mi
-
a dng ha sinh k, tng kh nng thch ng BKH cho cng ng,
gim ri ro trong sn xut.
- T hch ng vi iu kin hn hn ngy cng gia tng v thi gian v
cng .
-
a dng ha cy trng, tng lp thc b lm tng kh nng gi nc,
chng xi mn.
- Tng che ph, tng kh nng hp th CO2
4.1.1.3. Gii php can thip ca d n

Chuyn i sang trng gng, cy dc liu xen chui ty thch ng hn, S dng ging
chui, gng v k thut trng bn a (khi trng cht ngang thn cy chui trc khi
trng, d vn chuyn, hn ch mt nc)
Vai tr ca d n: H tr kho st nh gi nhng tc ng ca BKH n sn xut
nng lm nghip ti a phng, nhu cu, thit k m hnh, t chc tp hun k thut
v nng cao hiu bit cho cng ng v bin i kh hu, h tr ging ban u theo di
k thut, t chc tham quan, hi tho.
V kinh t:

S n phm tiu th ngay ti a phng, thi im chui gi cao thng li tranh

nhau mua, thm ch ln c vn cht.
Hiu qu kinh t t m hnh th hin qua bng 4.2
Bng 4.2: Hiu qu kinh t m hnh gng, cy dc liu xen chui Ty

Chi ph/1000m2
Loi
S lng
Gi thnh
Thnh tin (ng)
Ging chui (cy)
200
7.000
1.400.000
Ging gng (kg)
100
15.000
1.500.000
Phn NPK (Kg)
100
5.000
500.000
Tng chi
3.400.000
Thu nhp
Chui ging (Cy)
200
7.000
1.400.000
Qu chui (kg)
360
6.000
2.160.000
Gng (kg)
500
8.000
4.000.000
Tng thu
7.560.000
Li nhun
4.160.000
(Ngun: Trung tm ADC-Trng i hc Nng Lm Thi Nguyn, 2014 )
55

i tng tham gia d dng p dng cc kin thc c tp hun hoc qua hc
hi ngay ti m hnh/qua cc bui sinh hot nhm p dng cho gia nh. Do
vy, vic u t cho ging, k thut cng nh cng ngh gim ng k.
ca m hnh do cy cng tng trng tt, qu mau chn khi gp iu kin nng gt,
nhit tng cao.

M
a ng ngn hn v m hn to iu kin thun li cho cy chui pht trin,
gim thi gian thu bung, mu m qu p hn.
V mt th ch:

V
ic pht trin m hnh ph hp vi nh hng pht trin kinh t x hi ca a
phng theo hng nng nghip hng ha.
C
y chui cng rt t chu nh hng ca hin tng ma tri ma hay thay i
lng ma trong cc ma.

a phng dng ngun ngn sch t cc chng trnh pht trin ca nh nc
h tr ngi dn m rng m hnh.
C
c h h tr nhau v ging v cho mn t m rng din tch mt khu thun
tin cho chia s hc hi, cng nhau lm ng ln khu vc thc hin m hnh.
T uy nhin, vic xut hin cc t rt m ko di cng nh hng khin cy ho,

vng l. Tuy nhin, gn nh cha c thit hi do rt m, rt hi vi chui trong thi
gian th nghim va qua.
C
huyn i c cu ph hp vi nhng thay i ca iu kin kh hu l ht sc cn
thit pht trin kinh t x hi ca a phng
V vn ha x hi

Q
u trnh trin khai m hnh c s tham gia ca ngi dn (nam, n, h ngho.),
chnh quyn a phng v cc c quan chuyn mn t thc hin tt hn c
ch trao i thng tin gia chnh quyn a phng v ngi dn.
N
gi dn v cn b a phng c nng cao nng lc k thut trong sn xut
thng qua cc lp tp hun gip cho ngi dn ch ng trong sn xut.
C
s kt hp hi ha gia KTB vi khoa hc k thut, do thun li cho nhn
rng, v s bn vng ca m hnh (V d: Cht ngang thn trc khi trng, tnh
ton thi gian chi sao cho cy chui cho thu bung vo thng 4-5 (thi im
chui c gi thu mua cao nht trong nm).
T hu nhp cao t t m hnh gip cc h thot ngho, v ci thin iu kin sinh

hot ca gia nh nh: tr em n lp c tin n sng, chi ph cho sinh hot hng
ngy tng ln, ch em ph n u c in thoi di ng lin lc chia s thng
tin, v.v..
N
ng cao vai tr ca ph n trong cc quyt nh sinh k, h quyt nh s dng
ngun thu nhp t cc m hnh c trong gia nh, vic m rng din tch trong
nm tip theo,....
V bin i kh hu:
Q
ua tin trnh thc hin m hnh cc nhm i tng c tham gia nh gi tc
ng BKH kh hu n sn xut nng nghip ti ia phng, xut cc m hnh
thch ng, tham gia cc cc lp tp hun v BKH. Cc nhm i tng nhn thc
c BKH v ang din ra v tc ng ngy cng tng n sn xut nng
nghip, cn nhng gii php tng hp t ngi dn v chnh quyn thch ng,
s tham gia ca cng ng trong xy dng cc gip php thch ng l iu kin
mt gii php c thnh cng v bn vng.
C
c nhm i tng tham gia nhn thc c a dng ha cy trng l mt gii
php gim thiu nhng ri ro do tc ng ca BKH n sn xut nng nghip
ti a phng.
V
ic xen canh gia chui v gng/cy dc liu gip thch ng tt vi iu kin hn
ngy mt gia tng ti Bc Kn trong bi cnh bin i kh hu. Theo nh tho lun
vi ngi dn, xu th nhit tng cng khng gy nh hng n s pht trin
V mi trng:

S o vi canh tc c canh ng trc y m hnh gip tng che ph t, gim

ra tri hn ch xi mn, gi m t v ci thin ngun nc trong khe phc v
cho sn xut, do cy trng trong m hnh sinh trng pht trin quanh nm, khng
c thi gian b t trng. chu k kinh doanh 7-10 nm (nu chm sc tt c th
n 15 nm)
K
t hp trng xen nhiu loi cy trn cng mt din tch gip hn ch c di t
gim lng thuc bo v thc vt s dng.
T n dng cc ph phm nng nghip v chn nui, v t m hnh sn xut phn

hu c vi sinh cung cp cht mn cho cy trng trong m hnh, hn ch t cc
ph phm gy khi, bi....
4.1.1.5. Thun li kh khn khi thc hin m hnh

Thun Li:

G
ng ta c cht lng tt c th trng rt a chung, c u mi thu mua sn
phm t m hnh ngay ti a phng.
Th trng chui cng tim nng, c ngi thu mua ti a phng

i a s ngi dn c kinh nghim thc hin m hnh (trc y trng vi quy m
nh) cng nh kinh nghim trong bo qun.
C
hnh sch ca tnh, huyn, x lun khuyn khch ngi dn chuyn i c cu cy trng,
tng hiu qu s dng t, hn ch t b hoang ha, ph xanh t trng i trc.
Kh khn:
K
hi thc hin m hnh kh khn ln nht l vic vn chuyn phn bn v ging,
sn phm thu hoch do a hnh dc

nhn rng m hnh, vic tip cn ngun vn l cn thit. Tuy nhin, vic tip
cn hin nay cn hn ch. Do vy, cc c chnh sch s dng, huy ng cc ngun
vn t d n, k hoch, chng trnh pht trin lin quan (chng trnh 135, 30A,
chng trnh pht trin kinh t x hi ca Tnh)
T h trng chui vn l bn cho thng li nhng cha m bo tnh n nh trong

tng lai do cha nm c nhu cu th trng mt cch tng th.
57
4.1.2. M hnh cy u xanh thch ng hn
Bng 4.3: Tiu ch la chn m cy u xanh thch ng hn
4.1.2.1. Hin trng m hnh trc khi can thip
Tiu ch
Mt s din tch la v xun canh tc khng hiu qu, nng sut thp hoc mt trng do tc
ng ca hn hn. Mi nm hng chc ha b nh hng bi hn hn, nm 2010, hn 17ha
din tch la b gim nng sut hoc mt trng .Thu nhp bnh qun t 12-15 triu/ha sau
tr chi ph.
c im
Kha cnh
kinh t
- Mc u t rt thp , ph hp vi h ngho, h trung bnh.

- Sn phm s dng hoc tiu th ngay ti a phng.
- a dng ha sinh k trong bi cnh BKH, ci thin thu nhp
- S dng cc ging cy trng a phng, ngi dn c kinh nghim
canh tc v kin thc thc hin m hnh, c th t hc hi ln nhau.
Do vy vic u t cho ging, khoa hc cng ngh, hc ngh rt thp
t ai b thoi ho, suy kit dinh dng do hn hn v vic s dng nhiu phn ho hc v
thuc tr su.
Tng gnh nng sinh k cho ph n.
4.1.2.2. Tiu ch la chn m hnh
Kha cnh
th ch
M hnh th hin s thch ng v s h tr ln nhau gia cc h thng cy trng, cc k thut

canh tc cc a hnh khc nhau ca h thng sn xut nng nghip c trng ca vng
trong thch ng vi tc ng ca BKH. M hnh xc nh l h thng canh tc thch ng vi
cc hin tng thi tit xu nh hn v tnh tht thng ca thi tit a phng
- C
hnh quyn a phng khuyn khch ngi dn thay i c cu cy
trng trn nhng din tch t nng nghip hay b hn v xun.
- Ngi dn c nhu cu pht trin cy u xanh, c th t ging
- Cc nhm i tng tham gia sn sng chia s kinh nghim.
Vn ha-x hi
Ging u xanh s dng l ging mc, ht nh (ging a phng). u xanh c trng

vo cui thng 3, l cy trng c thi gian sinh trng ngn, ch khong 70-75 ngy cho
thu hoch nn gii phng t kp thi cho cy trng v sau. Cy u xanh cn t nc trong
qu trnh sinh trng v pht trin nn ph hp vi nhng vng c nguy c b hn hoc thiu
nc sn xut la v xun. Sn phm ph ca cy u xanh (r, thn l) l ngun phn bn ti
ch kh giu m, s gim lng phn bn ha hc cho cy la v ma.
- S dng ging c ti a phng.

- T hi v gieo trng da trn kinh nghim ca ngi dn (khi hoa xoan
n r), hn ch nhng tc ng bt li ca thi tit n sinh trng
pht trin ca cy u xanh
- K
thut lm t, chm sc, ging da vo KTB v kinh nghim ca
ngi dn.
- Ph vi cc nhm i tng khc nhau.
Cc tiu ch phn loi c th c phn tch nh bng di (cch phn loi c tham kho
theo tiu ch sinh k thch ng BKH m t chc CARE Quc t ti Vit Nam pht trin [14]).
- K
hng yu cu nhiu cng chm sc, khng to thm qu nhiu trch
nhim, c bit cho ph n.
Hnh 4.2: M hnh cy u xanh thch ng hn ti x Thanh Vn, Ch Mi, Bc Kn
- Nam v n u c cc kin thc v kinh nghim thc hin m hnh.

- N
gi dn c th gip nhau v ging, k thut nn tnh on kt cao
khi trin khai m hnh
Bin i kh hu
- C kh nng chng chu hn tt

- Thi gian sinh trng ngn, kp gii phng t cho cy la v ma.
Mi trng
- Thch hp vi nhiu loi t v c kh nng ci to t.

- Gip gim cc ph phm nng nghip v chn nui
- Gim lng phn bn ha hc v thuc bo v thc vt.
- Ci to t, tng m, mn.....
4.1.2.3. Gii php can thip ca d n

Trng u xanh n canh hoc u xanh xen ng, thch ng hn, trn t b hoang
hoc trn t la la mt v. S dng ging u xanh mc a phng.
Kt hp kin thc bn a v cc bin php k thut mi

M hnh xanh thch ng hn - nh: Lu Vn Thanh
N
hn chung ngi dn p dng theo quy trnh k thut ph bin hin nay, tuy
nhin c mt s c im KTB ring ca vng:
59
S dng ging mc ht nh a phng, c kh nng chng chu su bnh v

iu kin ngoi cnh tng i tt.
N
gi dn li thi v trng u xanh trong v xun vo cui thng 3, khi t
m v thi tit bt u m ln trnh phi gieo i gieo li nhiu ln gip cy
sinh trng v pht trin nhanh.
T rong giai on cy sinh trng, nu c rp mui ngi dn s dng tro bp tr

nn hn ch c chi ph cho phng tr su bnh v m bo sn phm an ton.
V k nng v cng ngh:

N
gi dn c kinh nghim trng
xanh v ng, trng xanh trn
nng v bi ch trng mu, tn dng
ci tin v kin thc, k thut mang
li gi tr kinh t.
T rc y ngi dn ch canh tc u
xanh trn nng hoc bi trng mu,
cha dm th nghim di rung
trng la mt v do s nh hng n
thi v ca la ma v s cy khng
cho qu. n nay qua qua qu trnh
thc hin m hnh ngi dn t tin
canh tc u xanh trn t la mt v
v chuyn din tch la xun khng
hiu qu sang trng u xanh v mang
li thu nhp hiu qu.
N
gi dn thng dng tro bp hoc l xoan phi kh bo qun ht u xanh,
c bit l ht u xanh lm ging, s dng tro bp trn vi ht u xanh ri cho
vo chum vi, rc tro bp pha trn m bo t l ny mm cao trong nm sau.
4.1.2.4. nh gi hiu qu m hnh

V kinh t:

B
n ti ch, c ngi n tn nh hi mua, c bit vo cc ngy l ca ngi dn
ti a phng, gi c theo tha thun ca ngi mua v ngi bn theo mt bng
chung trong x.
N
hiu ngi mua vn quay li mua v gii thiu cho ngi khc, h tin tng
sn phm ca ngi dn khng c thuc bo qun, t thuc tr su.
H
in nay vic tiu th sn phm/th trng khng gp kh khn no, do ch yu
bn cho ngi dn trong x.
H
iu qu kinh t m hnh th hin qua bng 4.4.
V mt th ch:

Cc h cho nhau mn t thc hin m hnh.
C
hnh quyn a phng khuyn khch vic chuyn i din tch la b hn sang
trng cc cy khc trong c u xanh, a vo ch tiu pht trin kinh t x hi
hnh nm.dng ngun lc ti chnh t cc chng trnh gim ngho h tr
ngi dn nhn rng m hnh.
Din tch trng u xanh hng nm ca x khong 26ha
Bng 4.4: Hiu qu kinh t m hnh u xanh thch ng hn

Chi ph/1000m2
Loi
S lng (kg)
Gi thnh ng/kg
Thnh tin(ng)
Ging
2,5
55.000
137.500
Phn m
10
12.000
120.000
Phn Ln
45
5.000
225.000
Phn Kali
14.000
126.000
Tng chi
120
P
ht huy cc gi tr bn a (ging, k thut canh tc) trong qu trnh thc hin m
hnh, hiu qu t m hnh cho thy gi tr ca kin thc bn a t gip cng
ng t tin tham gia vi chnh quyn a phng xy dng cc gii php thch ng
vi BKH.
C
c i tng tham gia (nam, n, ngi khng bit ch...) c th d dng p
dng cc kin thc c tp hun hoc qua hc hi trc tip ti m hnh cho
gia nh mnh.
P
h n v nam gii lm vic cng nhau gii quyt cc kh khn, thch thc do
hu qu ca BKH (nh trong tin trnh nh gi nhng tc ng ca BKH i
vi cng ng, qu trnh thc hin m hnh cc m hnh thch ng vi BKH c s
tham gia ca nam gii v n gii).
M
hnh s dng cc kin thc ca cng ng kt hp vi cc bin php k thut
mi nn d p dng cho cc nhm i tng tham gia, c 284 h gia nh thc
hin m hnh.
K
hng mt nhiu thi gian thc hin m hnh, khng to thm trch nhim
cho cc thnh vin trong gia nh, c bit l cho ph n (y ch l lm thm, cc
thnh vin trong gia h tr nhau lm, khng mt nhiu thi gian, lm c + bn
phn 2 ln, ri th i nht c v vt l)
608.500
Thu nhp(ng)
u xanh
V mt vn ha - x hi:
45.000-50.000
5.400.000
Tng thu
5.400.000
Li nhun
4.791.500
(Ngun: Trung tm ADC-Trng i hc Nng Lm Thi Nguyn, 2014)
61

i vi cc x, cng nghip v dch v cha pht trin thu ht lao ng nng nhn
th pht trin nng nghip theo hng a dng ha sn phm v nng cao cht
lng nng sn l gii php quan trng to vic lm, tng thu nhp cho h dn.
V bin i kh hu:
C
y u xanh cng nh tt c cc cy h u c kh nng thch nghi rng trn rt
nhiu loi t khc nhau. Tt c cc loi t trng la 1 v u c th trng u
xanh.
C
y u xanh l mt cy trng ngn ngy (thi gian sinh trng 70-75 ngy), giai
on gieo ht ch cn mt lng nc nh, m cy c th mc. Trong thi k
sinh trng cy cng khng cn nhiu nc nh la, ng nn c coi l cy trng
chu hn tt. Cy cho thu hoch sm nn khng b nh hng bi ma cui v nh
u tng v gii phng t sm chun b cho cy la v ma. Ngoi chc nng ci
to t nh vo kh nng c nh m, thn l ca u xanh ti ch lm phn
bn cho la ma rt tt.
V mi trng:
K
t qu thc hin m hnh cho thy: Rung lm u xanh, v ma cy la tt hn so
vi rung khng lm, do cy xanh thn l lm phn bn, gip t ti xp, trng
xanh trn t mt v thm 1 ln lm t, bn phn hn ch c di lm mt dinh
dng trong t, tng che ph hn ch ra tri mu, t m hn, tt hn.
C
c h dng phn chung hoai mc/ phn hu c vi sinh ( t ph phm nng
nghip v chn nui) bn lt ci to t, kt hp bn phn ng thi im theo
hng dn k thut, cy trng c th s dng ti a lng phn bn trong dt, do
t thng xuyn c che ph hn ch ra tri phn bn khi gp ma.
4.1.2.5. Thun li kh khn khi thc hin m hnh

Thun li:

T t c cc loi t mt v la ma v b hoang trong v xun u c th trng u

xanh.

u xanh a phng c cht lng tt (thm, ngon, bi) c th trng rt a
chung. Ti a d n cc h u s dng ht u xanh ch bin cc mn n vo
cc dp l tt c truyn dn tc.

a s ngi dn c kinh nghim trong vic sn xut cy u xanh (trng vi quy
m nh) cng nh kinh nghim trong bo qun ht ging.
C
hnh sch ca tnh, huyn, x lun khuyn khch ngi dn chuyn i c cu cy
trng, tng hiu qu s dng t, gim din tch t khng canh tc trong v xun
do thiu nc, a dng ha cy trng gim thiu tc ng xu ca thi tit n
nng xut cy trng.
N
gi dn c nhu cu pht trin cc m hnh thch ng vi hn trn t mt v la,
tng thu nhp.
Kh khn:
M
t kh khn ln nht gp phi khi xy dng m hnh l vn qun l tnh trng
chn th tru b. Sau khi thu hoch la ma ti nhng chn rung b hoang, tru
La b hn hn - nh: Bi Tun Tun
b t do chn th. Nu pht trin m hnh cy u xanh trong v xun, thn bn

cn phi c quy c trong vn bo v v qun l tru b.

N
gi dn cha coi pht trin nng nghip l gii php pht trin kinh t h gia
nh i vi vng nng thn v min ni. Mt s tham gia m hnh cha tht s
nhit tnh, tham gia ch mong nhn c h tr t d n v chnh quyn.
N
hiu h dn cng mong mun c nhn rng m hnh, v vic tip cn ngun
vn vi h l cn thit. Tuy nhin, vic tip cn hin nay cn hn ch. Do vy, cc
c chnh sch s dng, huy ng cc ngun vn t d n, k hoch, chng trnh
pht trin lin quan (chng trnh 135, 30A, chng trnh pht trin kinh t x hi
ca Tnh)
63
PHN 5:
KT LUN V KHUYN NGH
5.1. Kt lun
KTB l ngun ti nguyn quc gia gip ch rt nhiu cho qu trnh pht trin
theo nhng phng sch t tn km, c s tham gia ca ngi dn v t c
s bn vng. Cc d n/chng trnh pht trin da trn c s KTB s li ko
c nhiu ngi dn tham gia, v n hp vi nhn dn, dn bit phi lm g v
lm nh th no. chnh l c s ca s thnh cng. c im quan trng ca
KTB l lun thch ng vi s thay i ca mi trng, cc cng ng c dn a
phng lun c thc bn a ha nhng du nhp t bn ngoi c li v thch
hp vi cng ng. Cc chnh sch, d n a vo cng ng mun pht huy
tt cn ch n c im ny, c th hn gia KTB ca cng ng vi tri thc
khoa hc chnh thng c s hi ha.
Do c th vng min ni, a hnh chia ct v vic tip cn cc ngun thng
tin, p dng khoa hc k thut cn hn ch, v vy KTB c coi l cm nang
trong sinh hot ca ngi DTTS min ni, nht l vng min ni pha Bc. Cng
ng s dng nhng kin thc ny trong sinh hot hng ngy v pht trin kinh
t, d bo thi tit, ma v, thin taiv.v. v nhng kin thc ny l mt trong
nhng nhn t quan trng quyt nh s tn ti v pht trin ca cng ng.
Do vy, cn c nhng bin php duy tr v pht huy KTB, nht l cc KTB
c gi tr trong pht trin bn vng ca cng ng nh cc kinh nghim sn
xut, d bo thi tit, thin tai, cc ging cy con bn a hay cc gi tr mang
tnh khoa hc, bo tn ngun gen ca cc ging cy trng vt nui bn a,
v.v.
5.2. Khuyn ngh

Cp Trung ng
1. H
in nay, c mt s chnh sch v BKH cp n thch ng bin i kh
hu da vo cng ng nhng cn chung chung v do cha th khuyn
khch, h tr vic p dng ti a phng. V vy, trong cc chng trnh,
chnh sch cp quc gia, cn c nhng quan im ni dung c th cp
vic h tr cc sng kin thch ng bin i kh hu da vo cng ng c
s dng KTB
2. C
c chnh sch cng cn khuyn khch vic s dng cc ging, k thut bn
a song song vi vic p dng khoa hc k thut hin i nhm to s pht
trin bn vng v bo tn cc ngun gen, tri thc phc v cho nghin cu
khoa hc hin i

M hnh Khoai s, C u xen Ng thch ng hn trn t dc - nh: Bi Tun Tun
65
3. H
in cng cha c mt c ch ti chnh r rng h tr pht trin sinh k thch ng BKH
c s dng kin thc bn a Do vy, cc chnh sch cp Quc gia cng cn cp, phn
b r ngun lc ti chnh c th h tr cc sng kin ny. Mt trong cc gii php kh thi
trc mt chnh l vic lng ghp cc tng, sng kin s dng kin thc bn a trong
cc chng trnh pht trin kinh t x hi ca Trung ng. Cc chnh sch pht trin, gim
ngho khc cng nn c phi hp h tr vic trin khai, nhn rng cc m hnh sinh
k thch ng BKH c s dng kin thc bn a v khoa hc k thut. Cn c chnh sch/
chng trnh nghin cu v vic lu gi v s dng cc KTB trong cng ng v coi
l mt bin php thch ng ca ngi DTTS.
TI LIU THAM KHO

Ting Vit
1.
ADC, (2013), Bo co nghin cu Kin thc bn a thch ng vi Bin i kh hu.
2.
Bo co m hnh d n ANCP ADC
3.
Bo co quc gia v gim nh thin tai Vit Nam, (2005).
Cp chnh quyn a phng
4.
B ti nguyn mi trng, (2007), Chng trnh mc tiu quc gia ng ph vi BKH.
1. C
n nng cao nhn thc v BKH v thch ng BKH da vo cng ng s dng kin
thc bn a, trc ht cn nng cao nhn thc cho cc cn b hot ng trong cc lnh
vc c lin quan
5. B ti nguyn mi trng, (2009), Kch bn Bin i kh hu, Nc bin dng cho

Vit Nam.
2. L ng ghp cc tng, sng kin s dng kin thc bn a trong cc chng trnh pht
trin kinh t x hi ca a phng. Cc chnh sch pht trin, gim ngho khc trin khai
ti a phng cng nn c phi hp h tr vic trin khai, nhn rng cc m hnh
sinh k thch ng BKH c s dng kin thc bn a v khoa hc k thut.
3. C
n u t cho cc nghin cu khoa hc c h thng v kin thc bn a, thch ng, gim
thiu BKH ph hp vi iu kin a phng. Khuyn khch la chn s dng ging, cy
con bn a cho nng sut n nh v nhu cu th trng cao, n nh, ph hp vi iu
kin t ai, trnh canh tc ca ngi dn, thch ng vi bin i kh hu .
6. L Trng Cc, (1999),Vai tr ca tri thc a phng trong pht trin bn vng vng
cao, Tp ch Bo v Mi trng, i hc Khoa hc T nhin - i hc Quc gia H Ni.
7. V Vn Lit, V Th Bch Hnh, Phan c Thnh, Nguyn Vn H, Nhm Xun Tng,
Nguyn Th Ho, Phm M Linh, m Vn Hng, V Quc i, Nguyn Bng Tuyn,
Phm Quang Tun, (2011), Nghin cu v kin thc bn a trong lnh vc qun l ti
nguyn thin nhin thuc lnh vc nng nghip ca mt s cng ng dn tc thiu
s min ni pha bc.
8. Ng c Thnh,(1996), Vn ho vng v phn vng vn ho Vit Nam, Nxb Khoa hc x
hi H Ni.
4. K
huyn khch vic s dng cc ging, k thut bn a song song vi vic p dng khoa
hc k thut hin i nhm to s pht trin bn vng ca cng ng v bo tn cc
ngun gen, k thut phc v cho nghin cu khoa hc hin i. Cn nghin cu v xy
dng thm cc m hnh c s dng KTB, nhn rng cc m hnh c hiu qu lm
bng chng khng nh vai tr v tm quan trng ca KTB trong cng ng.
Ting Anh
5. C
cc c ch chnh sch u i h tr vn pht trin sn xut thch ng bin i kh hu
c s dng kin thc bn a (c bit l cc ngun vn ca Ngn hng chnh sch hay t
chng trnh gim ngho)
11. AIPP, (2012),Indigenous peoples and climate change adaptation in Asia. The Asia
Indigenous Peoples Pact (AIPP).
6. T liu ha, u t pht trin, h tr nhn rng cc sng kin c kh thi v thch ng v
gim thiu tc ng BKH ca ngi dn.
Vi cng ng
1. C
n duy tr v pht huy KTB trong cng ng, nht l cc KTB c vai tr quan trng
trong pht trin kinh t, thch ng vi BKH nh cc ging cy, con bn a, cc phng
thc canh tc truyn thng hay cc kinh nghim d bo thi tit, ma v ..v.v.
2. K
huyn khch thnh lp cc t nhm chia s, gip nhau trong sn xut thch ng
bin i kh hu c s dng kin thc bn a, v s dng c hiu qu cc ngun tn dng
trong cc hot ng thch ng BKH da vo cng ng.
9.
Anon, (1999), IIRR, .Recording and using indigenous knowledge:A manual
10. Adejuwon S, (2004),Impacts of climate variability and climate change on crop yield in
Nigeria, 20-21.
12. Ajani, E.N., Mgbenka, R. N., and Okeke, M. N, (2013),Use of Indigenous Knowledge
as a Strategy forClimate Change Adaptation among Farmers insub-Saharan Africa:
Implications for Policy, Asian Journal of Agricultural Extension,Economics & Sociology,
2(1): 23-40.
13. Burton, I., Feenstra, J.F., Smith, J.B. & Tol, R.S. Introduction. In: Feenstra, J.F,(1998),
Handbook on Methods for Climate Change Impact Assessment and Adaptation
Strategies. Amsterdam: Institute for Environmental Studies.
14.
CARE, 2009, Climate vulnerability and capacity analysis Handbook
15. CARE, 2013, Action Research on Climate-resilient Livelihoods for Land-poor and Land-less
People. Integrated Community-based Adaptation in the Mekong Delta (ICAM) Project
16.
Dow K & Downing T, (2007),The atlas of climate change, University of California Press.
17. Egeru, A, (2012), Role of indigenous knowledge in climate change adaptation: A case
study of Teso sub-region, Eastern Unganda,Indian Journal of Indigenous Knowledge,
11(2): 217-224.
67
18.
Grenier, L, (1998),Working with indigenous knowledge, A guide for researchers.
International Development Research Centre. Ottawa.
19. Gary-Barayazara, G. and Puri, R, (2011), Smelling the monsoon: Senses and weather
forecasting knowledge among,Kenyah Bendeng farmers of Sarawak, Malaysia, Indian
Journal of Indigenous Knowledge, 10(1): 21-30.
20.
Gorforth CJ, (2008), Impacts on livelihoods,Livestock and global climate change, 25-26.
21. IPCC, (1996), Summary for Policymakers. Aviation and the Global Atmosphere.A
Special Report of IPCC Working Groups I and III in collaboration with the Scientic
Assessment Panel to the Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone
Layer, Cambridge University Press, Cambridge and New York.
22.
IPCC, (2007),Climate change 2007 Impacts, adaptations and vulnerability IntroductionContribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the
Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge, UK: Cambridge University
Press.
23. Thornton P & Mario H, (2008), Climate change, vulnerability and livestock keepers:
challenges for poverty alleviation,Livestock and global climate change, 21-24.
24. Thornton P, Herrero M, Freeman A, Mwai O, Rege E, Jones P & McDermott J, (2007),
Vulnerability, Climate change and LivestockResearch Opportunities and Challenges
for Poverty Alleviation. 4.
25. Thomas, D.S.G., Twyman, C., Osbahr, H. & Hewitson, (2007), Climate change,Adaptation
to climate change and variability: farmer responses to intra-seasonal precipitation
trends in South Africa, pp 301-322.
26.
Oxfam International in Vietnam, (2008),Climate change, adaptation and the poor.
27. Rex VC, Hideo H, Murari L & Shaohong W (2007) IPCC (2007) Impacts, adaptations and
vulnerability, Chaper 10 - Asia.
Nhm tc gi: TS. Trn Vn in

TS. H Ngc Sn
TS. L Th Hoa Sen
ThS. Lu Th Thu Giang

ThS. H Th Ha
KS. Nguyn Vn p
KS. Lu Vn Thanh
KS. Bi Tun Tun
KS. L Vn Vit
T chc CARE Quc t ti Vit Nam

Vn phng i din
92 T Ngc Vn, Ty H, H Ni, Vit Nam
T: +84 4 37161930 | Fax: +84 4 37161935
Email: VNM.Info@careint.org
http://www.care.org.au/vietnam
http://www.careclimatechange.org
Trung tm Nghin cu Pht trin

Nng Lm nghip min ni
i hc Nng Lm Thi Nguyn
a ch: ng M Bch, Thnh ph Thi Nguyn
Tnh Thi Nguyn, Vit Nam
T: (+84) 280 3 851 822
http://tuaf.edu.vn/ttncptnlnmiennuipb.html

IK Guideline VN

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

IK Guideline VN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Trung tm Nghin cu Pht trin

Nng Lm nghip min ni (ADC)

XC NH V S DNG KIN THC BN A TRONG THCH NG VI

Thi Nguyn, 2014

Phn 1. Tng quan v bin i

1.1. Tng quan v BKH

1.1.1. Thi tit

1.1.4. Biu hin ca BKH

1.2. Tc ng ca BKH ti khu vc min ni pha Bc

1.2.1. Tc ng trong nng nghip

1.2.2. Tc ng trong lm nghip

1.2.4. Tc ng ca BKH n ngi dn cc DTTS

1.3. Thch ng vi BKH

1.3.1. Khi nim

1.3.2. Cc hnh thc thch ng vi BKH

1.4. Thch ng vi bin i kh hu da vo cng ng

1.4.1. Thch ng vi BKH da vo cng ng Vit Nam

1.4.2. Khung thch ng bin i kh hu da vo cng ng

1.4.3. Bi hc v thch thc trong thch ng da vo cng ng

Xc nh v s dng kin thc bn a trong thch ng vi bin i kh hu da vo cng ng

Phn 2. Kin thc bn a trong

2.1. Kin thc bn a

2.1.1. Khi nim

2.1.2. c imca kin thc bn a

2.1.3. Cc loi hnh kin thc bn a

2.2. Gi tr v vai tr ca kin thc bn a trong thch ng vi BKH 31

Phn 3. Phng php v cng c

3.1. Tin trnh xc nh cc m hnh sn xut s dng KTB

Bng 3.2: KTB v canh tc trn cc loi t/a hnh

Bng 3.3: Thng tin v ging cy trng vt nui, c im thch ng vi BKH 46

Bng 3.5: Kinh nghim d bo thi tit v b tr thi v

Bng 3.6: Thng tin chung ca ngi c phng vn

Bng 3.7: Ni dung phng vn

Bng 4.2: Hiu qu kinh t m hnh gng, cy dc liu xen chui Ty

Bng 4.3: Tiu ch la chn m cy u xanh thch ng hn

Bng 4.4: Hiu qu kinh t m hnh u xanh thch ng hn

3.2.1. Phng php nghin cu

3.2.2. Cc cng c thu thp KTB thch ng vi BKH

Phn 4. Mt s trng hp in hnh

DANH MC CC BNG BIU

4.1. M hnh sn xut nng nghip s dng KTB ti khu vc

4.1.1. M hnh gng, cy dc liu xen chui Ty thch ng hn

4.1.2. M hnh cy u xanh thch ng hn

Phn 5. Kt lun v khuyn ngh

5.2. Khuyn ngh

TI LIU THAM KHO

Xc nh v s dng kin thc bn a trong thch ng vi bin i kh hu da vo cng ng

Xc nh v s dng kin thc bn a trong thch ng vi bin i kh hu da vo cng ng

Trung tm Nghin cu Pht trin Nng Lm nghip min ni

T chc CARE quc t ti Vit Nam

Hnh 3.1: S phng php nghin cu

Hnh 3.2: Kho st lt ct thn N Hiu, Lng San huyn Na R, tnh Bc Kn

y ban Lin chnh ph v Bin i kh hu

Hnh 3.3: S lt ct thn N Hiu, x Lng San, huyn Na R, tnh Bc Kn

Hnh 3.4: S thn ng vang

Hnh 3.5: Ngi dn v s x Mai Lp, Ch Mi, Bc Kn

Hnh 3.6: Lch ma v ca xm ng Vang

T chc Gio dc, Khoa hc v Vn ha ca Lin hip quc

Hnh 3.7: Lch thi v x Nm Dn

Pht trin kinh t - x hi

Gim nh ri ro thin tai

Thch ng bin i kh hu da vo cng ng

Hnh 4.1: M hnh gng, cy dc liu xen chui Ty ti Mai Lp,

Xc nh v s dng kin thc bn a trong thch ng vi bin i kh hu da vo cng ng

CVCA Phn tch tnh trng d b tn thng v nng lc ng ph vi bin

(1) T hc hin nh gi CVCA trc v sau t chc nghin cu su v xc nh v s

i) Thc y cc chin lc sinh k c kh nng chng v phc hi, cng lc kt hp vi

iii) Nng cao nng lc cho x hi n s ti a phng v cc c quan chnh ph h c

T hng xuyn c kim nghim qua hng th k s dng: Lun c s chn lc

T hch nghi vi c im vn ho v mi trng: Ph hp vi mi trng t nhin v x