T.C.

MLL ETM BAKANLII

METAL TEKNOLOJS

ISIL YZEY SERTLETRME

521MMI234

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
................................................................................................................................................... i
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET - 1 ................................................................................................... 3
1. ALEVLE YZEY SERTLETRME YAPMAK ............................................................... 3
1.1. Yzey Sertletirme ........................................................................................................ 3
1.1.1. Yzey Sertletirmenin Endstrideki Yeri ve nemi ............................................. 4
1.1.2. Yzey Sertletirme Yntemleri ............................................................................. 4
1.2. Malzemenin Kimyasal Bileimini Deitirmeden Yaplan Yzey Setletirme ............ 4
1.3. Alevle Yzey Sertletirme ............................................................................................ 5
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 10
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 13
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 15
RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 17
2. ENDKSYON AKIMI LE YZEY SERTLETRME YAPMAK............................... 17
2.1-Endksiyon Akm ile Yzey Sertletirme .................................................................. 17
2.1.1. lem Srasnda Kullanlan Elektrik Akm Frekans ........................................... 18
2.2. Isy Yzeye Uygulama Prensibi ve Sresi ................................................................. 18
2.1.3. Akm Kesip Ekipman Yzeyden Kaldrma ve Soutma Svs Uygulama ....... 18
2.1.4. Endksiyon Akm le Sertletirme Uygulanan Metaller .................................... 19
2.1.5. Endksiyon Akm ile Sertletirmenin Avantaj ve Dezavantajlar ...................... 20
2.1.6. Endksiyon Akm ile Sertletirme Yapma ......................................................... 20
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 22
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 29
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 31
KAYNAKA ......................................................................................................................... 32
KAYNAKA ......................................................................................................................... 32

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI

SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI
VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

521MMI234
Metal Teknolojisi
Isl lem
Isl Yzey Sertletirme
Bu modl eliklere alevle, endksiyon akm ile yzey
sertletirme ilemleri yapma becerisi kazandran renme
materyalidir.
40/16
elik yzeylerine blgesel sertletirme yapmak
Genel Ama
Bu modl ile gerekli ortam ve ekipman salandnda
standardna uygun olarak eliklere alevle ve endksiyon akm
ile yzey sertletirme yapabileceksiniz.
Amalar
1. TS 3089 standardn dikkate alarak elik malzemelerin
yzeyine oksi-gaz alevi ile stenitik dokuyu oluturana
kadar tavlama yapabilecek ve tavlanan blgeyi hzlca
soutup yzeyi sertletirebileceksiniz.
2. TS 3089 standardn dikkate alarak yzeyi sertletirilecek
elik malzemenin yzeyini endksiyon ekipmanlar ile
starak/tavlayarak
yzeyde
stenitik
dokuyu
oluturabilecek ve sertlemeyi salayacak ortamda
soutabileceksiniz.
Ortam: Gerek alma ortam veya metal ileri

atlyeleri
Donanm: Oksi gaz postas, tavlama ve soutma sistemi,
endksiyon akm reteci, yzeyi sertletirilecek malzeme,
temizleme aralar
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen
lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak
modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri
lerek sizi deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
Bildiiniz gibi elik, sanayinin en ok ihtiya duyduu malzemedir. retimin ve
sanayinin hemen hemen her alannda kullanlr.
elikler retildikleri i yaplar ile bir ite kullanlamaz. elik malzemelerin sertlii,
kullanlacaklar yere gre farkllk gsterir. rnein, bir otomobilin teker hareketini salayan
milin sertlii ile bir trenin raylarnn hareketini salayan milin sertlii farkldr. Bu basit
rnekten elik malzemelerin kullanldklar yere gre sertliklerinin farkl olduu aka
anlalyor.
Her eyden nce bir ite kullanlacak elik malzemenin sert bir yapda, buna bal
olarak da anmaya kar dayankl olmas istenir.
Sizler bu modl sonunda ncelikle elik malzemelerin yzeylerini alevle ve
endksiyon akm ile sertletirebileceksiniz. Bunun yannda eliklerin i yaplar ve
eliklerin kullanm yerlerine gre yzey setlikleri hakknda bilgi sahibi olacaksnz.
Bu edindiiniz bilgi ve beceriler dorultusunda sanayide, bu alan ierisinde rahatlkla
i yapacak ve alma imkn bulacaksnz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET - 1
AMA
Bu faaliyet sonucunda uygun atlye ortam salandnda TS 3089 standardn dikkate
alarak elik malzemelerin yzeyine oksi gaz alevi ile stenitik dokuyu oluturana kadar
tavlama yapabilecek ve tavlanan blgeyi hzlca soutup yzeyi sertletirebileceksiniz.

ARATIRMA

Yzey sertletirmenin endstrideki yeri ve nemini aratrarak rapor olarak

hazrlaynz. Bu aratrmalarnz snfta arkadalarnzla tartnz.

Alevle yzey setletirmede ilem basamaklarn aratrarak not ediniz.

1. ALEVLE YZEY SERTLETRME

YAPMAK
1.1. Yzey Sertletirme
Daha nceki modllerden eliklere nasl su verildiini (sertletirildiini) ve
sertletirmede karbon miktarnn nemini renmitiniz.

ekil 1.1: Sertletirme sonucu

demir ve karbon atomlarnn
durumu

elik paralarn ezilme ve anma mukavemetlerini, takmlarn ise kesme glerini

daha ok artrmak amacyla sadece paralarn yzeylerinde yaplan sertletirme ilemidir.
Yzey sertletirmede paralarn tamam stlmaz. Sadece sertlemesi gereken yzeyler
(paralarn st yzeyleri) stlr ve hemen arkasndan i paras birden soutulur. Bu

soutma ilemi ile malzemenin kristal yapsndaki deiikliin (atomlar) sabit kalmas
salanr. Yzey sertletirme ileminde paralarn i yaplar korunmu olur.

1.1.1. Yzey Sertletirmenin Endstrideki Yeri ve nemi

Yzey sertletirme endstride elik malzemelerin i yaplarna dokunmadan,
genellikle yzeysel olarak anmaya veya zorlanmaya maruz kalan malzemelere ve dier
sertletirme yntemleri uygulandnda ekil bozulmalar oluabilecek paralara uygulanr.
Yzey sertletirme yntemi ile ierisinde % 0,40 orannda karbon bulunan elikler
sertletirilebilir.
Dier yntemlerle bu kadar dk oranda karbonlu elikleri sertletirmek mmkn
deildir. Bunun sebebi, stma esnasnda stlan elik ierisindeki karbonun bir miktarnn
yanarak yok olmasdr.

1.1.2. Yzey Sertletirme Yntemleri

Genel olarak yzey sertletirme iki ana gruba ve bu ana gruplar da kendi ierisinde
deiik yntemlere ayrlr. Yzey sertletirme yntemleri aadaki gibidir.

Malzemenin (Yzeyin) Kimyasal Yapsn Deitirmeden Yaplan Yzey

Sertletirme lemi
Alevle yzey sertletirme
Endksiyon akmyla yzey sertletirme

Malzemenin (Yzeyin) Kimyasal Yapsn Deitirerek Yaplan Yzey

Sertletirme lemi
Nitrrasyon
Sementasyon
o
Kat sementasyon
o
Sv sementasyon
o
Gaz sementasyon

Sizler bu modl ile sadece malzemenin (yzeyin) kimyasal yapsn deitirmeden

yaplan yzey sertletirme ilemlerini reneceksiniz. Malzemenin (yzeyin) kimyasal
yapsn deitirerek yaplan yzey sertletirme ilemlerini ise bir sonraki modl ile
reneceksiniz.

1.2. Malzemenin Kimyasal Bileimini Deitirmeden Yaplan Yzey

Setletirme
Malzemelerin kimyasal bileimini deitirmeden yaplan yzey sertletirme ilemi,
genellikle i yaplarn yumuak kalmas, d yzeylerin ise sert olmas istenilen malzemeler
iin uygulanr. yzeyin yumuakl nedeni ile basma dayanmlarna kar etkili olabilecek

makine elemanlar bu yntemle sertletirilir. Bu yntem, malzemelerin belli scaklklara

kadar stlp hemen ardndan uygun soutucu ile soutulmas prensibine dayanr.
Malzemelerim kimyasal bileimini deitirmeden yaplan yzey sertletirme iki
yntemle yaplmaktadr. Bunlar;

Alevle yzey sertletirme,

Endksiyon akm ile yzey sertletirme yntemleridir.

Resim 1.1: Yzey sertletirme ilemi

yaplm dili

1.3. Alevle Yzey Sertletirme

Alevle yzey sertletirme, gaz fleleri yardm ile sertletirilmesi istenilen yzeyin
stlmas ve uygun soutma ortamlarnda ani soutulmas ilemidir.

ekil 1.2: Alevle yzey sertletirmenin prensibi

Burada yanc gaz olarak ou kez asetilen ve likit petrol gaz (LPG), bunlarn yannda
hava gaz, doal gaz, metan ve propan gibi gazlar kullanlr. Yakc gaz olarak en yaygn
olarak oksijen gaz kullanlr. Yakc gaz oksijen ve yanc gazlardan birinin beraber
kullanlarak elde edilen alev fle aracl ile malzeme yzeyine tatbik edilerek stma
ilemi salanr. Soutma ilemi ise genellikle su, suyun yan sra tuz zeltisi ve hava
kullanlarak yaplr.

Istma ve soutma ilemleri yzey sertletirme yaplacak elik malzemenin ebatlarna

ve kimyasal zelliklerine gre farkllk gsterir.
1.3.1. lem Srasnda Kullanlan Makinenin zellikleri
Yzey sertletirmede kullanlan s salayc makineler, alma prensibi asndan
oksi-asetilen kaynanda kullanlan sistemle ayn zellie sahiptir. Yzey sertletirme
ileminde bu i iin gelitirilmi fleler (zel sertletirme otomatlar) kullanlr. Yani
flelerin ortaya kardklar s, i parasnn ok ksa sre iinde tavlanmasn salamaldr.
Soutma aparat stma fleci ile yan yana hareket eder. Bir taraftan stma salanrken
hemen ardndan soutma ilemi yaplr.
1.3.2. Para Kalnlna Gre Alev Ayar
Alevle sertletirme ileminde ihtiya duyulan s oksi-asetilen alevinden saland
gibi alev baka bir cihaz yardmyla da elde edilebilir.
Para yzeyine uygulanan alev para kalnlna gre uygun olmaldr. nce kesitli
paralara uygulanacak alev, kaln kesitli paralara uygulanacak aleve gre daha az olmaldr.
Sertleme derinlii, fle alevine ve parann kalnlna bal olarak deiir. Uygulanan
fle alevine gre para kalnl dkse stlan malzemenin ekirdeinde snma meydana
gelebileceinden sertleme derinlii daha byk olur. Buna gre para kalnl yaklak
sertleme derinliinin en az 4 kat olmaldr.

Resim 1.2: Paraya gre alevin

ayarlanarak stlmas

1.3.3. Alevi Yzeye Uygulama Mesafesi

Alev, sertletirilecek malzeme yzeyine uygun mesafede uygulanmaldr. Malzeme
kalnl da alevin uygulanma mesafesini deitirir. rnein, kaln kesitli bir malzemeye alev

uzun mesafede tatbik edilirse malzeme yzeyi tam anlamyla tavlanmaz. Farkl bir ekilde,
ok ince kesitli bir malzemeye alev, gereinden yakn tutularak tatbik edilirse ar tavlama
meydana gelecektir. Bu sebeple alev para kalnlna ve malzeme zelliine gre normal
mesafede yzeye tatbik edilmelidir. Sertletirilecek malzemenin yzeyinde homojen bir
(btn yzeyde ayn oranda) tavlama salamak iin alev, malzemenin btn yzeyine ayn
mesafe ve oranda tatbik edilmelidir.
Elle altrlan aletlerle yaplan stmada, paralarn ar snmasn nlemek iin
beceri ve deneyim gerekir. Alevle sertletirmede alev yzeye hareketsiz, ileri hareketli,
dnme hareketli ve dnme-ileri hareketli olmak zere drt deiik yntemle yaplabilir.
Hareketsiz yntemde para ve fle hareketsizdir. Bu yntem vana sistemi ve
akazl anahtarlar gibi kk paralarn baz noktalarnn sertletirilmesinde kullanlr.
Hareketli yntemde, oksi-asetilen fleci hareketli, para hareketsizdir. fle,
hareketsiz parann zerinde hareket eder. Bu yntem, torna tezgh paralar gibi byk
paralarn yzeylerinin sertletirilmesinde uygulanr. Ayrca byk dili arklarn dilerinin
sertletirilmesinde de kullanlabilir. Dnme hareketli yntemde, oksi-asetilen fleci
hareketsiz olup para dndrlr. Bu yntem, hassas dililer, kasnak ve makara gibi dairesel
kesitli paralara uygulanr (Resim 1.5).
Dnme-ileri hareketli yntemde hem fle hem para hareketlidir. fle dnen
parann zerinde hareket eder. Bu yntemle mil ve merdane gibi uzun silindirik paralarn
yzeylerinin yzey sertlii yaplr.

Resim 1.3: Alevi yzeye uygulama

mesafesi ayarlanarak yaplan stma ilemi

1.3.4. Tavlama ve lerleme Hz

Bu ilem iin en nemli ey i parasnn fle ile tavlanabilecek bir biimde
olmasdr. Para yzeyine uygulanacak tav dereceleri i parasnn yapsna gre farkllklar
gsterir. Dolaysyla scaklk ayarlanrken sertletirilmesi istenilen gerecin kimyasal yaps
bilinmelidir.
Alev ile sertletirmede flecin oluturduu scaklk direkt olarak malzemenin st
yzeyini str. Uygulamalarda elde edilen scaklk 3000 0Cye kadar kar. Bu da
malzemelerin ksa srede tavlanmasna neden olur. Tavlama her zaman dnm scakl

olan 7230Cnin zerinde olmaldr. nk bu scakln altndaki tavlama derecelerinde

sertleme olumaz.
Alevin ilerleme hz para kalnlna ve elde edilen alevin iddetine bal olarak
deiir. rnein, sertletirme yaplacak bir i paras iin hazrlanan alev gereinden daha
hzl bir ekilde yzeye tatbik edilirse malzeme yzeyinde normal snma (tavlama)
olumayacandan soutma esnasnda istenilen sertlemenin olumas mmkn olmayabilir.

Resim 1.4: lerleme hzna bal olarak tavlanm millerdeki sertleme tabakalar

Eer malzemeye uygulanan alevin ilerleme hz, malzeme kalnlna gre gereinden
ok dk olursa malzemenin i yapsnda dorudan snma olacaktr. Soutma esnasnda bu
i yaplarda da sertleme meydana gelir. Hlbuki daha nce de anlatld gibi yzey
sertletirmede ama, malzeme i yapsnn ayn zellikte tutulup sadece yzeyinin
sertletirilmesidir. Ani soutma ile ulalabilecek sertleme derinlii 3 ile 6 mm arasnda bir
deerde oluabilir. Bu orann daha dk olmas, fle hzna ve flele gere arasnda
braklacak mesafeye baldr.
1.3.5. Alevle Yzey Sertletirme Uygulanan Metaller
Alevle yzey sertletirme uygulanan metalleri aadaki gibi sralamak mmkndr:

Genellikle ierisinde % 0,40 ile 0,80 orannda karbon bulunan elikler

Frnlarda ve ocaklarda yzey sertletirmesi mmkn olmayan malzemeler

Krom-nikelli ve krom-molibdenli gibi katkl elikler

Bileiminde, bileik karbon oran % 0,50den aa olmayan kr dkmler

Yksek mukavemetli slah eliklerine ait malzemeler

1.3.6. Alevle Yzey Sertletirmenin Avantaj ve Dezavantajlar
Alevle yzey setletirmenin avantaj ve dezavantajlarn aadaki gibi sralamak
mmkndr.

Avantajlar
Byk lekli paralara rahatlkla uygulanabilir.
Belirli artlar altnda olduka ekonomiktir.
lem sonras malzeme yzeyinde karncalanmalar (przllk) olumaz.
lem uygulanan malzemenin ekirdek ve kimyasal yaps korunmu olur.
Malzemede arplma ve yamulmalar ok az olur.

Dezavantajlar
ok sayda paralara uygulanrsa (seri i) pahal bir yntemdir.
Yksek karbonlu ve kaba kesitli elik malzemelere yzeyde atlama
oluabileceinden uygulanmaz.
Baz paralarda btn yzeyi homojen olarak tavlamak g olabilir.

1.3.7. Alevle Yzey Sertletirme Yapma

Alevle yzey setletirme ileminde ncelikle elik gere, i yap zelliine ve
ebatlarna gre uygun stma aralar ve scaklk altnda tavlanr. Tavlamann hemen
ardndan ani olarak uygun soutma ilemi yaplr.
Malzemenin alevle sertletirilmesinden sonra para 150 0C - 200 0C arasnda stlp
havada soutulmak sureti ile gerilmeler giderilerek ilem tamamlanr.
Uygulama faaliyetinde alevle yzey sertletirme yapma detayl olarak anlatlmtr.

Resim 1.5: Byk bir dilinin alevle sertletirme makinesinde sertletirilmesi

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Alevle yzey sertletirme ilemini aadaki ilem basamaklarna gre yapnz.
ncelikle almaya balamadan nce i nl giyiniz, eldiven ve gzlk taknz
(Resim 1.7).

Resim 1.6: Para kalnlna uygun alevi malzeme yzeyine doru bir ekilde uygulama

fleci yakarak para kalnlna gre ntr alev ayar yapnz.

Yaklak 3000 0C s verebilen oksi gaz alevini malzeme yzeyine doru bir
ekilde uygulaynz.

Resim 1.7: gvenlii tedbirlerini alarak alma

alma esnasnda dikkatli olunuz. Yanmalara kar tedbirlerinizi nceden

alnz.

Malzeme yzeyini yaklak olarak 723-877 0C arasnda tavlaynz (Resim 1.8).

Resim 1.8: Malzeme yzeyini tavlama

10

NOT: Malzemenin yaklak olarak snma dereceleri renginden anlalr. Bu konuyu

daha nce grdnz sl ilemler modlnden renebilirsiniz.

Malzeme yzeyi sertleme scaklna geldiinde yzeye hemen soutma svs

pskrtnz.

NOT: Su pskrtmeli dzeneklerinin bulunma imkn olmayan durumlarda

sertletirme ilemi, tavlanan parann su ortamna yava yava daldrlmas yntemi ile de
yaplabilir.

Resim 1.9: Istlan yzeye su uygulanarak sertletirme ileminin gerekletirilmesi

Yzey sertliini kontrol ediniz (Resim 1.10).

Bu ilem iin nceki modllerde rendiiniz (sertlik lme yntemleri uygulamalar
vb.) bilgileri tekrarlayabilirsiniz.

Resim 1.10: Yzeyi sertletirilmi malzemenin sertliinin kontrol edilmesi

almalarnzda emniyet tedbirlerini alnz.

Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

11

Uyar: Paraya sertletirme ilemi uygulandktan sonra i gerginliklerin

giderilmesi iin paray 150 0C-200 0C arasnda stp havada soutmay
unutmaynz.

Resim 1.11: Alevle yzey sertletirme ilemi grm para

12

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Yzey sertletirme yntemi ile ierisinde % 0,40 orannda karbon bulunan bir elik
malzemeye yzey sertletirme ilemi uygulaynz.

lem Basamaklar
fleci yakarak para kalnlna gre
ntr alev ayar yapnz.

neriler
Uygulamada btn emniyet tedbirlerini
alnz.

Yaklak 3000 0C s verebilen oksi gaz

alevini malzeme yzeyine doru bir
ekilde uygulaynz.
Malzeme yzeyini yaklak olarak 723877 0C arasnda tavlaynz.

almalarnzda i nl, gzlk ve

eldiven kullannz.

Malzeme yzeyi ostenit scaklna

geldiinde yzeye hemen soutma svs
pskrtnz.
Yzey sertliini kontrol ediniz.

13

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1. fleci yakarak para kalnlna gre ntr alev ayar yaptnz m?

2. Yaklak 3000 0C s verebilen oksi gaz alevini malzeme yzeyine
doru bir ekilde uyguladnz m?
3. Malzeme yzeyini yaklak olarak 723-877 0C arasnda tavladnz
m?
4. Malzeme yzeyi ostenizasyon scaklna geldiinde yzeye
hemen soutma svs pskrttnz m?
5. Yzey sertliini kontrol ettiniz mi?
6. almalarnzda i nl, gzlk ve eldiven kullandnz m?
7. Uygulamada btn emniyet tedbirlerini aldnz m?
8. Yanmalara kar tedbirlerinizi aldnz m?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

14

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Aadakilerden hangisi malzemenin i yapsn deitirmeden yzey sertletirmeyi en

doru ekilde ifade eder?
A)
Malzemenin btn yapsn starak ardndan soutma ile yaplan sl ilemdir.
B)
yapya dokunmadan malzemenin sadece d yzeyini sertletirmek iin
yaplan ilemdir.
C)
Malzemenin kimyasal ve fiziksel bileimini deitirerek yaplan ilemdir.
D)
Malzemeye snek bir yap kazandrmak amacyla yaplan ilemdir.

2.

Aadakilerden hangisi malzemenin i yapsn deitirmeden yaplan yzey

sertletirme yntemlerinden biridir?
A)
Nitrrasyon yntemi ile yzey setletirme
B)
Sementasyon ile yzey sertletirme
C)
Yakarak yzey sertletirme
D)
Alevle yzey sertletirme

3.

Aadakilerden hangisi alevle yzey sertletirmeyi en doru bir ekilde ifade eder?
A)
Gaz fleleri yardm ile malzemenin stlp ardndan hemen soutulmas
ilemidir.
B)
Malzeme yzeyine toz tatbik edilerek yaplan ilemdir.
C)
Malzeme yzeyini basnl gaz altnda tutarak yaplan ilemdir.
D)
Hibiri

4.

Aadakilerden hangisi alevle yzey sertletirme ileminde kullanlan yanc

gazlardan biri deildir?
A)
Oksijen
B)
Asetilen
C)
LPG
D)
Doal gaz

5.

Malzeme kalnlna gre uygulanan alevle ilgili olarak aadakilerden hangisi

yanltr?
A)
nce kesitli paralara, kaln kesitli paralara gre daha dk alev kullanlr.
B)
Sertleme derinlii fle alevi ve para kalnlna bal olarak deiir.
C)
Malzeme ekirdeine kadar yaplan stmalarda ok ince yapda (yzeysel)
sertleme elde edilir.
D)
Para kalnl yaklak sertleme derinliinin 4 kat olmaldr.

6.

Alevle yzey sertletirme ileminde, alevi yzeye uygulama mesafesi olarak aadaki
ifadelerden hangisi yanltr?
A)
Alev, yzeye uygun mesafeden uygulanmaldr.
B)
ok ince kesitli paraya alev gereinden fazla tutulmamaldr.
C)
Malzemenin btn yzeyinde alev homojen bir ekilde uygulanmaldr.

15

D)

Yzeye tatbik edilecek alev sadece malzemenin kimyasal yapsna baklarak

ayarlanmaldr.

7.

Alevle yzey sertletirme yaparken tavlama esnasnda aadaki ilemlerden

hangisinin yaplmas, sertlemenin meydana gelmemesine sebep olur?
A)
Malzeme yapsna ve kalnlna uygun alev ile tavlama yaplmas
B)
Tavlamada alev yksekliinin malzeme yapsna ve kalnlna uygun
ayarlanmas
C)
Tavlamann dnm scakl olan 7230Cnin altnda yaplmas
D)
Alevin ilerleme hznn, para kalnlna ve elde edilen alevin iddetine bal
olarak uygulanmas

8.

Alevle yzey sertletirmesi uygulanan metaller aadaki seeneklerden hangisinde

doru olarak verilmitir?
A)
Genellikle ierisinde % 0,2den dk karbon bulunduran malzemelere
uygulanr.
B)
Genellikle ierisinde % 0,40 ile 0,80 orannda karbon bulunduran eliklere
uygulanr.
C)
erisinde % 1,7 ile 3.00 orannda karbon bulunduran eliklere uygulanr.
D)
Sadece frnda ve ocakta sertleebilen krom-nikelli eliklere uygulanr.

9.

Aadakilerden hangisi alevle yzey sertletirmenin avantajlarndan biri deildir?

A)
Byk lekli paralara rahatlkla uygulanr.
B)
Her ilem sonrasnda malzeme yzeyinde atlaklar meydana gelir.
C)
Belli artlar altnda olduka ekonomiktir.
D)
Malzemenin kimyasal yaps mmkn olduunca korunmu olur.

10.

Aadakilerden hangisi alevle yzey sertletirmenin dezavantajlarndan biri deildir?

A)
Fazla saydaki ilerde pahal bir yntemdir.
B)
Yksek karbonlu ve kaba kesitli paralara uygulanmaz.
C)
Baz paralarda btn yzeyi homojen olarak tavlamak g olabilir.
D)
Homojen tavlanan paralarn yzeyinde sertlik oluumu gleir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

16

RENME FAALYET2
RENME FAALYET - 2
AMA

Bu faaliyet sonucunda uygun atlye ortam salandnda TS 3089 standardn dikkate

alarak yzeyi sertletirilecek elik malzemenin yzeyini endksiyon ekipmanlar ile
stp/tavlayp yzeyde stenitik dokuyu oluturabilecek ve sertlemeyi salayacak ortamda
soutma yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Endksiyonla yzey sertletirmenin uygulama alanlarn aratrp edindiiniz

bilgilerden rapor hazrlaynz. Bu aratrmalarnz snfta arkadalarnzla
tartnz.

Endksiyonla yzey setletirmede ilem basamaklarn aratrarak not ediniz.

2. ENDKSYON AKIMI LE YZEY

SERTLETRME YAPMAK
2.1-Endksiyon Akm ile Yzey Sertletirme
Elektrik akmndan yararlanarak paralarn stlp ani olarak soutulmas endksiyon
akm ile yzey sertletirme ilemi olarak adlandrlr. Bu yntemin, alevle yaplan yzey
sertletirmeye gre fark, snn elektrik enerjisinin dnm ile para yzeyine tatbik
edilmesidir.

Resim 2.1: Elektrik akm frekans ile para yzeyinin stlmas

17

2.1.1. lem Srasnda Kullanlan Elektrik Akm Frekans

Elektrik akm yksek frekans retebilen devreden alnan alternatif akm yk sargs
(bobin) ile malzeme yzeyi stlr.
Genel olarak uygulamalarda seilen frekans 10.000-500.000 Hz deerleri arasndadr.
Para yzeyine uygulanan frekans ve buna bal olarak sertleme derinlii aadaki tabloda
gsterilmitir.

Frekans (Hz)
1.000
3.000
10.000
120.000
500.000
1.000.000

Elektrik enerjisinin
girme derinlii (mm)
1,50
0,90
0,50
0,15
0,08
0,05

Sertleme derinlii
mm
4,60-8,90
3,80-5,10
2,50-3,80
1,50-2,50
1,0-2,0
0,25-0,75

Tablo 2.1: Para yzeyine uygulanan frekans ve buna bal olarak sertleme derinlikleri

2.2. Isy Yzeye Uygulama Prensibi ve Sresi

Endksiyon akm ile yzey sertletirme ileminde alternatif
stlacak yzeyi skca sarar. lem yaplacak paray saran bobinlerin
frekansl alternatif akm geirilerek yksek frekansl bir manyetik alan
yksek frekansl akmlar metalin yzeyinde hareket eder. Metalin
gsterdii diren nedeniyle para yzeyi snr.

akm yk sargs,
ierisinden yksek
elde edilir. Oluan
bu akmlara kar

Burada elektrik direkt olarak paraya verilmez. Paray saran yk sargsna (bobine)
verilir. Bu sayede indksiyon yolu ile parann yzeyinde elektrik akm meydana gelir ve
yzey birka saniye ierisinde sertletirme (su verme) scaklna ular. Isnmann bu birka
saniyeden fazla tutulmas, parann i yapsnn da snmasna sebebiyet verir. Bu sebeple
stma sresi iyi ayarlanmaldr. Herhangi bir frekansta, stma sresi paraya gre uzatlarak
sertleme derinlii artrlabilir.

2.1.3. Akm Kesip Ekipman Yzeyden Kaldrma ve Soutma Svs Uygulama

Endksiyon akm ile yzey sertletirme, genellikle bu ilem iin retilmi makineler
aracl ile yaplmaktadr. Gnmzde kullanlan yeni teknolojik makinelerin ou paray
aniden stp paray karmadan ayn anda ani olarak snan yzeye soutma svs
uyguluyor. Bu sayede sertletirme ilemi gerekletiriliyor. Bunun yannda snan para
yerinden karlarak da soutma ilemine tabi tutulabiliyor.
Endksiyonla stmadan sonra, ani soutma genellikle su ile yaplr. Gerilmeleri ve
atlamalar engellemek iin 50-60 0C scaklnda su, tuz ya da ya banyosu kullanlabilir.

18

Resim 2.2: Isy yzeye uygulama prensibi

Resim 2.3: Soutma svs uygulama ekilleri

2.1.4. Endksiyon Akm le Sertletirme Uygulanan Metaller

erisinde % 0,35 ile 0,60 orannda karbon bulunan, orta karbonlu elikler, endksiyon
akm yntemi ile yzey sertletirmeye tabi tutulur.
Genellikle motor kranklarnn ana yatak muylusu, uzun miller, dililer, piton kolu ve
kamalarn yzeyleri genelde bu yntemle sertletirilir.

Resim 2.4: Endksiyon akm ile yzeyi sertletirme ilemi grm elikler

19

2.1.5. Endksiyon Akm ile Sertletirmenin Avantaj ve Dezavantajlar

Avantajlar
Endksiyonla yzey sertletirmede, malzemenin snma sresi ok dk
olduundan evrenin snmas ok azdr.
Bu yntem ile para ksa srede sndndan etrafa gaz yaylmaz ve daha
temiz evre salanr.
Kk tesislerde bile kullanlabilir.
Srekli bir retim (seri retim) iin kullanlmaya ok uygundur.
Alevle sertletirmeye oranla daha yksek sl girdisi salanr.
Elektrik ortamnda otomatik kontrol sayesinde stma daha iyi ayarlanr.
Paralarn seri imalatnda zaman ayar, elektriksel olarak yzeye tatbik
edilen scakln ve nfuz derinliinin otomatik olarak ayarlanmas
olduka kolaydr.

Dezavantajlar
En byk dezavantaj elektrik retimi ve ayarlama aletleri gerekli olan
tesis olduka masrafldr.
Sarglarn imal edilmesi ve gelitirilmesi olduka pahaldr.
Komplike sarglarn gerektii durumlarda para says ok az ise
sertletirme maliyeti ok artar.
Kalifiye (yetimi) iiye ihtiya duyulur.
Malzeme seimine snrlama getirir.
Dk karbon miktarl paralarda dier yntemle ulaabilen sertlik
deerlerine ulalamaz, yksek karbonlu eliklerde ise atlama tehlikesi
meydana kar.
Keskin kenar ve keli paralarn bu blgelerinde ar snmalar
meydana gelecei iin glkler oluur.

2.1.6. Endksiyon Akm ile Sertletirme Yapma

Endksiyon akm ile sertletirmede, sertletirilecek malzeme makinedeki yerine
taklarak zerinden elektrik akm geecek dzenek salanr. Malzeme elektrik akm
verilerek stlr ve uygun soutma ortamnda soutularak ilem tamamlanr. Sertletirme
ileminden sonra gerilmeleri gidermek iin 150-200 0C scaklnda menevileme ilemi
yaplr.
Aadaki uygulama faaliyetinde endksiyon akyla yzey sertletirme yapma detayl
olarak anlatlmtr. Aada anlatlan ilem basamaklarna gre endksiyon akmyla yzey
sertletirme ilemini yapabilirsiniz.

20

Resim 2.5: Endksiyon akm ile yzey sertletirme ilemi

21

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Endksiyon akm ile yzey sertletirme ilemini aadaki ilem basamaklarna gre
yapnz.

almaya balamadan nce i nl giyiniz, eldiven ve gzlk taknz.

Sertletirme uygulanacak yzeyi temizleyiniz.

Endksiyon akm verilecek ekipman stlacak yzeye skca sarnz.

Resim 2.6: Istlacak malzemenin makineye yerletirilmesi

alma esnasnda dikkatli olunuz. Yanmalara kar tedbirlerinizi nceden

alnz.

Yzeyi homojen olarak yaklak 3 mm derinlikte 7800Cde stnz.

Resim 2.7: Malzemenin stlmas

NOT: Malzemelerin yaklak olarak snma dereceleri renginden anlalr. Burada

elektrik akmn salayan makine, stlacak malzeme zelliklerine gre ayarlanarak istenilen
stma derinlii ve derecesine ulalr.

22

Akm keserek yzeye hemen soutma svs uygulaynz.

Resim 2.8: Istlan yzeye soutma svs uygulama

almalarnzda emniyet tedbirlerini uygulaynz.

Resim 2.9: Sertletirme ilemi grm malzemenin sertliinin kontrol edilmesi

Yzey sertliini kontrol ediniz.

Bu ilem iin nceki modllerde rendiiniz (sertlik lme yntemleri
uygulamalar vb.) bilgileri tekrarlayabilirsiniz.

Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrannz.

23

Resim 2.10: Endksiyon akm

ile yzeyi sertletirilmi elik

Resim 2.11: Endksiyon akm ile yzey sertletirme

ileminden sonra malzeme yzeyinin temizlenmesi

24

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Yzey sertletirme yntemi ile ierisinde % 0,60 orannda karbon bulunan bir elik
malzemeye endksiyon akm ile yzey sertletirme ilemi uygulaynz.

lem Basamaklar
Sertletirme uygulanacak yzeyi
temizleyiniz.
Endksiyon akm verilecek ekipman
(bobini) stlacak yzeye skca sarnz.
Yzeyi homojen olarak yaklak 3 mm
derinlikte 7800 Cde stnz.
Akm keserek yzeye hemen soutma
svs uygulaynz.
Yzey sertliini kontrol ediniz.

neriler
Uygulamada btn emniyet tedbirlerini
alnz.

almalarnzda i nl, gzlk ve

eldiven kullannz.

Yanmalara kar tedbirlerinizi alnz.

25

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

1. Sertletirme uygulanacak yzeyi temizlediniz mi?

2. Endksiyon akm verilecek ekipman (bobini) stlacak yzeye
skca sardnz m?
3. Yzeyi homojen olarak yaklak 3 mm derinlikte 7800Cde
sttnz m?
4. Akm keserek yzeye hemen soutma svs uyguladnz m?
5. Yzey sertliini kontrol ettiniz mi?
6. almalarnzda i nl, gzlk ve eldiven kullandnz m?
7. Uygulamada btn emniyet tedbirlerini aldnz m?
8. Yanmalara kar tedbirlerinizi aldnz m?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

26

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Aadakilerden hangi endksiyon akm ile yzey sertletirmeyi en doru biimde

ifade eder?
A)
Gaz ortamndan yararlanlarak paralarn ani stlp soutulmas ilemidir.
B)
Alev ile paralarn ani stlarak yine hemen ardndan ani olarak soutulmas
ilemidir.
C)
Elektrik akmndan yararlanarak paralarn ani stlmas ve soutulmas
ilemidir.
D)
Hava artlarndan yararlanarak paralarn stlmas ve su verilmesi ilemidir.

2.

Endksiyon akm ile aadaki frekans deerlerinden hangileri kullanlr?

A)
10 ile 100000 kHz
B)
20- 200000 kHz
C)
15 ile 150000 kHz
D)
30- 300000 kHz

3.

Endksiyon akm ile yzey sertletirmede sy yzeye uygulama prensibi ve sresi

asndan aadaki ifadelerden hangisi en dorudur?
A)
Parann stlmas, paray saran bobin aracl ile birka saniye ierisinde
salanr.
B)
Elektrik akm direkt olarak para yzeyine verilir ve birka saniyede snma
salanr.
C)
Parann stlmas, paray saran bobin aracl ile birka dakika ierisinde
salanr.
D)
Elektrik akm direkt olarak para yzeyine verilir ve birka dakikada snma
salanr.

4.

Aadakilerden hangisi endksiyon yntemi ile yzey sertletirmede kullanlan

soutuculardan biri deildir?
A)
Su
B)
Tuz banyosu
C)
Ya banyolar
D)
Azot ortam

27

5.

Aadakilerden hangisi endksiyon akm ile sertletirme uygulanan metallerden

biridir?
A)
erisinde %3,5 ile 6,0 orannda karbon bulunan orta karbonlu elikler
B)
erisinde %0,35 ile 0,60 orannda karbon bulunan orta karbonlu elikler
C)
erisinde %1,7den fazla oranda karbon bulunan yksek karbonlu elikler
D)
erisinde %3,5 ile 6,0 orannda karbon bulunan dk karbonlu elikler

6.

Aadakilerden hangisi endksiyon akm ile yzey sertletirmenin avantajlarndan

biri deildir?
A)
Seri retim iin kullanlmaya olduka elverilidir.
B)
Otomatik kontrol sayesinde malzeme yzeyini stma ilemi daha iyi ayarlanr.
C)
Etrafa gaz yaylmas olmaz ve temiz evre salanr.
D)
Alevle sertletirmeye oranla daha fazla srede daha dk sl girdi salanr.

7.

Aadakilerden
hangisi
endksiyon
akm
ile
yzey
sertletirmenin
dezavantajlarndan biri deildir?
A)
Makine asndan tesis kurumu olduka masrafldr.
B)
Kalifiye (yetimi) iiye ihtiya duyulur.
C)
lemin uygulanma zaman olduka yksektir.
D)
Keskin ve keli paralarn bu blgelerinde ar snmadan dolay glkler
oluur.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

28

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Aada verilen eklin alevle yzey sertletirme ilemini gerekletiriniz. Sertletirme
derinlii 3 ile 6 mm arasnda gerekletirilmelidir.

29

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri

Evet

Hayr

Alevle Yzey Sertletirme in ltler

1. fleci yakarak para kalnlna gre ntr alev ayar yaptnz m?
2. Yaklak 30000 C s verebilen oksi gaz alevini malzeme yzeyine
doru bir ekilde uyguladnz m?
3. Malzeme yzeyini yaklak 723-877 0C arasnda tavladnz m?
4. Malzeme yzeyi ostenizasyon scaklna geldiinde yzeye
hemen
5. soutma svs pskrttnz m?
6. Yzey sertliini kontrol ettiniz mi?
Endksiyon Akm ile Yzey Sertletirme in ltler
1. Sertletirme uygulanacak yzeyi temizlediniz mi?
2. Endksiyon akm verilecek ekipman stlacak yzeye skca
sararak yzeyi homojen olarak yaklak 3 mm derinlikte 780 0Cde
sttnz m?
3. Akm keserek yzeye hemen soutma svs uyguladnz m?
4. Yzey sertliini kontrol ettiniz mi?
Tavr ve Davranlar in ltler
1. almalarnzda i nl, eldiven ve gzlk kullandnz m?
2. Uygulama esnasnda emniyet tedbirlerini uyguladnz m?
3. Yanmalara kar tedbirlerinizi aldnz m?
4. Mesleinizle ilgili etik ilkelere uygun davrandnz m?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

30

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

B
D
A
A
C
D
C
B
B
D

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7

C
A
A
D
B
D
C

31

KAYNAKA
KAYNAKA

DEMRC A. Halim, Malzeme Bilgisi ve Malzeme Muayenesi, Alfa, 2004.

SAVAKAN Temel, Malzeme Bilgisi ve Muayenesi, ber Ofset, Trabzon,
2004.
SERFEL Y. Saip, Malzeme Bilgisi, Form Ofset, Ankara, 1998.
SERFEL Y. Saip, Malzeme Bilgisi, Mill Eitim Basmevi, stanbul,
2000.
SERFEL Y. Saip, Metal leri Meslek Teknolojisi 1, Form Ofset, Ankara,
2003.
AHN Sami, Malzeme Bilgisi, afak Matbaas, Ankara, 1997.
TOPBA M. Ali, elik ve Isl lem El Kitab, Ekim Ofset, stanbul, 1998.
WOLFGANG Weissbach, evirenler: Selahattin ANIK, E. Sabri ANIK,
Murat VURAL, Malzeme Bilgisi ve Muayenesi, Birsen Yaynevi, stanbul,
2000.

32