Haberleme Teknolojileri

GNMZ HABERLEME TEKNOLOJLERNE KISA BR BAKI

Oktay ELDEM Elektronik Y. Mhendisi, oktay.eldem@gmail.com
Telefon
hatlarndaki
haberleme
noktadannoktaya haberleme olarak adlandrlr nk
haberleme bir alc ile bir verici arasndadr.
Radyo yayn ile yaplan haberleme yayn
komnikasyonu denir nk haberleme bir gl
verici ile birok dk gl fakat hassas alclar
arasnda gerekleir.

Telekomnikasyon, bilginin haberleme amal

olarak dikkate deer bir mesafeye iletilmesidir.

oklu verici ve alcnn birlikte alt ve ayn

fiziksel kanal paylaan sistemlere mltipleks
sistem denir.
Haberleme sinyalleri analog, dijital veya k
(fiber optik) olarak iletilebilmektedir. Analog sinyal
bilgiyle orantl olarak srekli olarak deitirilir.
Dijital sinyalde ise bilgi kesikli deerlerin bir
kmesi olarak kodlanmaktadr (rnein 1 ve 0
larn bir kmesi). Analog sinyal yaylma ve alma
srasnda grltye (noise) maruz kalr. Grlt
orijinal sinyale rastgele olarak sinyal eklemek veya
kartmak olarak tanmlanabilir. Sz
konusu

Gnmzde haberleme (komnikasyon); telefon,

radyo ve televizyon, internet, yerel ve geni
alardan (Local and wide area networks) meydana
gelmitir.

ekil 1Haberleme sistemi blok diyagram.

Temel bir haberleme sistemi ana birimden
meydana gelir. Bu birimler deiik ekillerde
olabilirler:
1) Verici: Bilgiyi alr ve sinyale dntrr
2) letim Ortam: fiziksel kanal da denir,
sinyali tar. (rnek serbest uzay kanal).
3) Alc: sinyali kanaldan alr ve kullanlabilir
bilgiye dntrr.

ekil 2 Analog ve dijital sinyeller

grlt seviyesi dijital sinyallerde belli bir
seviyenin stnde ise ancak bilginin bozul-masna
neden olabilir. Bu balamda dijital sinyaller analog
sinyallere gre daha az grltden etkilenirler.

rnein radyo yayn istasyonundaki byk g

ykselteci vericidir, yayn anteni ara yzdr, g
ykselteci ile serbest uzay kanal arasndaki ara
yzdr. Serbest uzay kanal iletim ortamdr. Alc
anteni serbest uzay kanal ile alc arasndaki ara
yzdr, sinyalin en son gittii yer, gidilecek yerde
insanlarn duymas iin elektrik sinyali ses
sinyaline dntrlr.

Optik sinyaller, dijital sinyaller elektrikselden

optie yani a dntrlerek elde edilir ve ince
cam fiber hatlar iinden gnderilir. Daha sonra
alc
tarafta
tekrar
elektriksel
sinyale
dntrlr.

1/6

Haberleme Teknolojileri

ekil 3 letken ve fiber kablolari

Haberleme Sinyallerinin letildii Fiziksel Ortam:
iftlenmi kablo (Twisted pair), koaksiyel kablo
veya fiber optik kablolar olabilir. Kullanlan n
dalga boyu 1200 nm ve haberleme hz 10Tb/s
olabilmektedir.
Haberleme sinyalleri kablosuz olarak serbest
uzayda da iletilir, serbest uzay yaynlarna rnek
olarak radyo frekans yaynlar denen radyo ve
televizyon yaynlarn gsterebiliriz.

ekil 4 Radyo frekans yayn, kablosuz yerel

ebekeler.

ekil 5 Karasal yayn, Uydu haberlemesi.

Gr alannda yaynm denen (Line-of-sight) alc

verici antenlerinin birbirlerini grmesi gereken
yaynm olarak; uydu haberlemesi, karasal
mikrodalga (Terrestrial Microwave) ve kablosuz
yerel ebekeler (Wireless LAN) gsterilebilir.

Verici ile iletiim ortam arasnda fiziksel ve

mantksal olmak zere iki trl ulam ekli
olabilir:
1) Haberleme sistemleri bazen dubleks alrlar,
ayn anda hem alma hem de gnderme
yapabilirler,
telefonlar
gibi.
Telsizler,
radyo/televizyon vericileri ise simpleks veya
yar-dupleks olarak tanmlanrlar, yani ayn
anda hem gnderme hem de alma ilemi
yap(a)mazlar

2/6

Haberleme Teknolojileri

a. letiim ortamna mantksal balant

(Logical relationships) aada belirtildii
gibi trl yaplabilmektedir.
b. Geri-dn-kanall (Return channel):
Sinyal kablolu TVden yollanrken
dn
telefon
hattndan
olabilmektedir,
c. 2-yollu-srayla (Two-way alternating):
her bir terminalin gnderme ve alma
yetenei vardr fakat ayn anda
gnderme ve alma yapamazlar.
d. 2-yollu-ayn-anda
(Two-way
simultaneous): Her bir terminal ayn
anda gnderme ve alma yapar.
2) letiim ortamna oklu ulam, oklama
(Multiplexing) analog veya saysal olabilir.
Saysal oklama; zaman blmeli oklama,
istatistiksel oklama ve paket anahtarlama
yntemleri ile yaplr.
letiim
ortamna
oklu
ulamda
yntemleri ise yledir:
Contention
Token-based
Centralized token control
Distributed token control

ekil 6 Bilgisayar ebekeleri (Local and wide area

network) .
Kamusal, Anahtarlamal, Telefon ebekeleri
(Public switched telephone networks, PSTN):
Tm Dnyann kamusal devre anahtarlamal
telefon ebekesidir. Telefon hatlar, fiber optik
kablolar, mikrodalga iletim balar (link), hcresel
ebekeler, haberleme uydular, denizalt telefon
kablolar, btn arabalam (inter-connected)
anahtarlama merkezlerinden oluur, bylece
dnyadaki herhangi bir telefon abonesi dieri ile
haberleebilir. Orjinali analog olan sabit hatl
telefon sistemi, PTSN, gnmzde tmyle
saysala
dntrlm
ve
mobil
zellii
kazanmtr.

kontrol

Haberleme ebekeleri
Haberleme
ebekesi
vericiler,
alclar
ve
haberleme kanallarndan oluan bir ailedir. Bu
sistemde biri dierine mesaj yollar.
Baz saysal haberleme ebekeleri 1 veya daha
fazla router ierirler, routerlar doru aboneye
bilgiyi iletmek iin birlikte alrlar. Analog
haberleme ebekeleri 1 veya daha fazla anahtar
(switch) ierirler. Bu anahtarlar 2 veya daha fazla
kullanc arasnda balant kurar. Her iki ebeke
iin tekrarlayc (repeater) gereklidir. Repeaterler
uzun mesafelere sinyal iletmek gerektiinde sinyali
yeniden retmek iin gereklidir. Bu sinyalin ok
zayflayarak grltye karmasn nlemek iin
kullanlr.

ekil 7 Kamusal Telefon ebekesi .

Iki abone anahtarlarla biribirine fiziksel olarak
balanarak haberleirler.
Paket anahtarlamal ebekeler
(Packet switched networks)

Bilgisayar ebekeleri (Computer networks):

Bir haberleme kanalna bal olan bilgisayarlarn
ve donanm elemanlarnn bir ailesidir. Bu yap
sayesinde kaynaklar ve bilgi paylalr. rnek:
ARPANET, Ethernet, Internet, Wireless networks.

Paket anahtarlama, bir saysal ebeke haberleme

yntemidir. Gnderilecek bilgiyi ieriine tipine
veya yapsna bakmaksznuygun boyutta
gruplara (paket) ayrr. Paket anahtarlama zellii
veri dizisini (paketlerin bir dizisi) deiken-bitgnderme-hzyla ardk olarak, paylalan bir
ebeke zerinden gnderir. aprazlayan ebeke
adaptrleri, anahtarlar, router ve dier ebeke
cihazlar gelen paketi tamponlar ve sraya koyar
3/6

Haberleme Teknolojileri

dolaysyla kanal trafiine bal olarak pakette

deiken bir gecikme meydana gelebilir.

Modlasyon
Bir bilgiyi nakletmek iin daha yksek frekansl
periyodik bir dalgaeklinin (tayc) bir veya daha
fazla zelliinin ekillendirmesine modulasyon
denir.
Yaynclkta ilke ses, grnt veya veri gibi bir
bilginin bir anten yardmyla elektromanyetik dalga
olarak
evreye
yaynlanmasdr.
Fakat
bu
sinyallerin
olduu
gibi
anten
yardmyla
yaynlanmas aada belirtilen sebepten tr
olanakszdr.
Antenin fiziki boyutu yaynlanmak istenen sinyalin
dalga boyu ile karlatrlabilir olmaldr. Oysa ses
sinyalinin dalga boyu 10 km ile 20 km arasnda
deiir. Bu kadar uzun dalga boylar doal olarak
anten yoluyla iletiimin nnde engeldir. (rnek
ses iin verilmitir. Ama durum grnt sinyali
iin de byledir.)
Yukarda verilen 10 ve 20 km deerlerinden ilki
kaln, ikincisi ince seslerin snr deeridir. Bu
sebepten, yayn srasnda anten boyunun program
ieriine gre durmadan deitirilmesi gerekir.
ok ksa sre iinde, anten boyutunun durmadan
deitirilmesi
teknolojik
olanaklarn
ok
tesindedir.
te yandan, ok sayda alcnn izlenebildii bir
blgede alcnn birbirine kartrmadan btn
yaynlar izlemesi gerekir. Oysa btn yaynclarn
yaynladklar elektromanyetik sinyaller ayn
alcya ulaarak, yayn izlenemeyecek kadar
kartrrlar.
zm iin, modlasyon teknii gelitirilmitir.
Modlasyonda
ses
veya
grnt
sinyali
yaynlanmaz. Radyo frekans (RF, yayn frekans)
denilen
bir
baka
elektromanyetik
dalga
yaynlanr. Bu sinyal yksek frekansldr .

ekil 8 Paket anahtarlama teknii.

Radyo ebekeleri
Dnyada gnmzde kullanlmakta olan 2 tip
radyo ebekesi vardr. Tek ynl Radyo yayn
ebekesi; ounlukla kamuya bilgi iletmek iin ve
elence programlar yapmak iin kullanlmaktadr;
2.si ise ift ynl ebekedir; ounlukla kamunun
gvenlii iin kamu servisleri tarafndan kullanr,
rnein polis, itfaiye, vb.
Televizyon ebekeleri:
Televizyon ebekeleri TV programlarn datan
haberleme ebekeleridir. Bir merkrezden retilen
TV programlar birok televizyon istasyonuna
verilir

ayet f ile frekans, c ile k hz sabiti ve ile

dalga boyu gsterilirse,

Dalga boyu frekans ile ters orantl olduundan RF

sinyalinin dalgaboyu ve dolaysyla anten boyutu
nispeten ksadr. Ayrca, radyo frekans sinyalinin
frekansndaki deiim frekansn kendine gre
dk olduundan ( < % 10 ) anten fiziki
boyutunu deitirmee gerek kalmaz. stelik, her
yaync farkl bir RF sinyali kulland iin, alclar
farkl RF sinyallerine ayarlanabilir ve farkl
yaynlar
karma
olmakszn
izlenebilir.
Modlasyon iin Analog ve Saysal iki temel
yntem vardr.

ekil 9 Radyo ve Televizyon ebekelerine rnekler.

Soldaki resim Amerika hava durumu veren radyo
istasyonlarn gstermekte, sadaki ise baz TV
ebekelerini (yaynlayclarn) gstermektedir .

4/6

Haberleme Teknolojileri

Analog Modlasyon Teknikleri

Analog modlasyonda tayc modle edilen
sinyalin anlk deerleri ile srekli olarak ve uygun
bir ekilde deitirilir. Balca modlasyon eitleri
aada verilmitir:

Faz Modlasyonu

Tablo 1 Analog Modlasyon eitleri

Saysal Modlasyon Teknikleri

Modlasyon, digital mesajlar analog dalga ekli
olarak
temsil
eder.
Yaygn
olarak
buna
anahtarlama (keying) denir.
Tablo 3 Saysal Modlasyon eitleri

Talo 2 Temel Analog Modlasyon Dalga ekilleri

AM
Genlik
Modlasyonu

Bu
deyim
haberlemede
morse
kodunun
kullanmndan
miras
kalmtrBirok
anahtarlama teknii vardr: balcalar phase-shift
keying, frequency-shift keying ve amplitude-shift
keying. Sz konusu modlasyonlar dk veri
hzlarnda ve ksa menzil iin yaygn olarak
kullanlmaktadr. Bluetooth sistemi faz kaydrmal
anahtarlama teknii kullanr.

FM
Frekans
Modlasyonu

Phase-shift keying ve amplitude-shift keying

kombinasyonu vardr "quadrature amplitude
modulation" (QAM) olarak tanmlanr, yksek
5/6

Haberleme Teknolojileri

kapasiteli digital radyo haberleme sistemlerinde

kullanlr. Balca modlasyon eitleri ve
modlasyon prensipleri aada verilmitir:
Tablo 4 Balca Saysal Modlasyon Dalgaekilleri
ASK
Amplitude shift
keying
OOK
On-off keying
FSK
Frequency shift
keying
BPSK
(1bit/sembol)
Binary Phaseshift keying
QPSK
(2bit/sembol)
Quadrature
phase shift
keying
DBPSK
Differantial
Binary Phaseshift keying
DQPSK
Differantial
Quadrature
Phase-shift
keying
QAM
Quadrature
Amplitude
Modulation

6/6