1/16/2012

PNEUMATSKE
KOMPONENTE

Transport vazduha pod pritiskom

do potroaa

1 poetak glavnog voda

2 glavni vod
3 mjesto za prikljuak potroaa
4 odvodna cjev do potroaa
5 ugao nagiba glavnog voda (1o-2o)
6 cjev za odvod kondenzata

7 odvaja kondenzata sa aut. praznjenjem

8 preista vazduha
9 zauljiva
10 Regulator pritiska
11,12 odvajai kondenzata sa ru. pranjenjem

1/16/2012

Pripremna grupa - preista

Slui za odvajanje kapljica vode i ulja i
mehanikih neistoa
Kapljice vode i ulja usljed centrifugalne
sile padaju na aicu i slijevaju se na
dno. Mehanike neistoe zadravaju se
na filteru.
Zatitnik spreava da se izdvojena
tenost vrati u sistem.
I ulaz vazduha
II izlaz vazduha
1 kuite
2 aica
3 dra zatitnika
4 filter
5 zatitnik
6 dra aice
7 reetka
8 ventil

Pripremna grupa - regulator pritiska

Izgled komercijalnog
regulatora pritiska

Regulator pritiska odrava konstantan pritisak u

instalaciji bez obzira na oscilacije ulaznog
pritiska
Preieni vazduh pod pritiskom kroz prikljuak I
na ulazu dospjeva ispod membrane sa kojom je
povezan zaptivni element. Tako se stvara sila
koja eli da pomjeri zaptivni element na gore i
zatvori dovod vazduha. Ovoj sili se suprotstavlja
sila opruge. Sila opruge se podeava pomou
vijka i na taj nain se definie zadati izlazni
pritisak (prikljuak II). U jednom trenutku sila koja
je posljedica pritiska vazduha ispod membrane
(izlaznog pritiska) bie uravnoteena sa silom
opruge iznad membrane.
Kada izlazni pritisak vazduha pone da raste
opruga se sabija, zaptivni element pomjera na
gore, ime se priguuje vazduh i smanjuje izlazni
pritisak. Izlazni pritisak e se smanjivati sve dok
se sile na membrani ne izjednae, odnosno
izlazni pritisak ponovo dostigne zadatu vrijednost.
Kada, zbog potronje izlazni pritisak vazduha
poinje da opada opruga potiskuje membranu na
nie i zaptivni element se pmjera na dolje to
dovodi do poveanja izlaznog pritiska koji e
ponovo dostii zadatu vrijednost.

1/16/2012

Pripremna grupa - zauljiva

Kod potroaa koji koriste nauljeni vazduh, u
pripremnoj grupi se nalazi i zauljiva.
Preieni vazduh zadatog pritiska ulazi u
zauljiva. Dio vazduha prolazi kroz kontrolni ventil
(Q) da bi obezbjedio pritisak u aici. Vei dio
vazduha prolazi kroz zauljiva preko otpornog
elementa (R). Kombinacija uljnog rezervoara pod
pritiskom i razlike pritiska stvorene pomou
otpornog elementa dovodi do strujanja ulja kroz
cjevicu (S). Brzina kapanja ulja podeava se
pomou zavrtnja (T) dok ulje prolazi kroz dovodnu
kupolu (U). Svo ulje koje prolazi kroz dovodnu
kupolu do grlia W pretvara se u finu uljnu maglu
konstante gustine.

Pneumatski servo ventil

Vazduh pod pritiskom dolazi iznad membrane i djeluje

silom F=pA na nju. Usljed toga dolazi do sabijanja
opruge, odnosno deformacije membrane i opruge i
generisanja odgovarajuih sila koje djeluju u suprotnom
smjeru. Opruga e se sabiti za onoliko koliko je potrebno
da se izjednae sila otpora opruge i membrane sa
ulaznom silom.Ta deformacija opruge predstavlja i
pomjeranje drke koja je povezana na membranu,
odnosno zaptivnog elementa ventila. Zavisnost
pomjeranja zaptivnog elementa od ulaznog pritiska je
linearna.
Kada ulazni pritisak nije vei od minimalne vrijednosti (3
psi, 6 psi) koja odgovara prenapregnutosti opruge,
opruga i membrana se ne deformiu i zaptivni element
se nalazi u
krajnjem gornjem poloaju. Tada e
rastojanje izmeu njega i sjedita biti maksimalno xmax,
odnosno protok fluida kroz ventil e biti maksimalan
Qmax. Ukoliko je ulazni pritisak vei od minimalne
vrijednosti, zaptivni element e se u odnosu na krajnji
gornji poloaj pomjeriti prema seditu ventila tako da e
rastojanje izmeu njih biti x<xmax i usljed smanjene
povrine kroz koju struji fluid doi e do priguenja
strujanja i smanjenog protoka. to je vei ulazni pritisak,
vee je pomjeranje zaptivnog elementa, odnosno manje
rastojanje x izeu zaptivnog elementa i sjedita ventila,
zbog ega je manji izlazni protok. Kada je ulazni pritisak
jednak maksimalnoj vrijednosti (15psi, 30psi) ili vei od
nje, pomjeranje je maksimalno mogue, odnosno toliko
da se zaptivni element nalazi na sjeditu ventila ime je
u potpunosti zatvoren prolaz fluidu i protok je 0. U
zavisnosti od kombinacije oblika zaptivnog elementa i
sjedita ventila mogue su razliite zavisnosti izmeu
rastojanja x i izlaznog protoka Q.

1/16/2012

Pneumatski cilindri 1/5

Pneumatski cilindar
jednosmjernog dejstva

Po svojoj konstruktivnoj koncepciji pneumatski cilindri mogu biti

izvedeni da pod dejstvom komprimovanog vazduha vre neki
rad u jednom ili dva smjera.
Kada se komprimovani vazduh uputa u cilindar sa jedne strane
klipa, a druga je povezana sa atmosferom, klip e se zbog sile
koja djeluje na njega kao posljedica razlike pritisaka kretati u
stranu manjeg pritiska.
Kada je cilindar takav da se uputanje komprimovanog vazduha
moe vriti samo sa jedne strane, vraanje klipa nakon
prestanka dejstva vazduha izvodi se pomou opruge. Takav se
cilindar zove cilindar jednosmjernog dejstva. U tom sluaju radni
hod klipa, odnosno klipnjae, je onaj koji se ostvaruje pomou
komprimovanog vazduha.
1 klip
2 cilindar
3 klipnjaa
4 opruga
5 poklopac
6 poklopac
7 zaptivka
Strana cilindra na kojoj se nalazi opruga povezana je sa
atmosferom

Pneumatski cilindri 2/5

Sila koja se dobija na klipnjai cilindra jednosmjernog dejstva koristi se za
vrenje rada. Ova efektivna sila je data izrazom

F=

D 2 p Fo

gdje je
D unutranji prenik cilindra
p nadpritisak vazduha
Fo Sila otpora
Sila otpora je suma otpora usljed trenja pri kretanju klipa (najvei uticaj ima
zaptivka) i otpora od opruge. Otpor trenja zavisi od toga kako je izvreno
zaptivanje i kakav je kvalitet obrade taruih povrina.

1/16/2012

Pneumatski cilindri 3/5

Kada se u cilindar naizmjenino uputa komprimovani vazduh sa obe

strane klipa, kretanje klipa u oba smjera je prinudno pod dejstvom
pritiska vazduha. Svaki od hodova klipa, odnosno klipnjae, je radni
hod, zato to se sa obe strane dobija odreena sila na klipnjai.
Cilindar ovakvog konstruktivnog rjeenja jeste cilindar dvosmjernog
dejstva. Kada se u jednu stranu uputa vazduh, druga se povezuje sa
atmosferom
Sila koja se dobija na klipnjai cilindra dvosmjernog dejstva zavisi
od strane sa koje se uputa vazduh.
Za stranu A

F=

D 2 p Fo

Za stranu B

F=

Pneumatski cilindar
dvosmjernog dejstva

( D 2 d 2 ) p Fo

gdje je
D unutranji prenik cilindra
d prenik klipnjae
p nadpritisak vazduha
Fo Sila otpora

Pneumatski cilindri 4/5

esto uslovi primjene zahtjevaju da se
kraj hoda klipa ne zavri vrstim
dodirom o poklopac. U takvim
sluajevima u tjelu poklopca se
ugrauje priguni element tako da se
zaustavljanje postie sa tzv. vazdunim
jastukom. Neto prije kraja hoda izlaz
vazduha je zatvoren srednjim dijelom
klipa, tako da je preostali vazduh ispred
klipa prinuen da izlazi u atmosferu
preko prigunika.

Pneumatski cilindar sa jednostranim

priguivanjem izlaza vazduha

Pneumatski cilindar sa dvostranim

priguivanjem izlaza vazduha

1/16/2012

Pneumatski cilindri 5/5

Pneumatski cilindri udarnog dejstva su relativno malih dimenzija, a imaju veliku udarnu silu.
Koristi se kod zakivanja i presovanja, probijanja rupa, seenja, markiranja, kao i za
utiskivanje znaka ili broja na usijanim komadima.
Cilindar je pregradom razdvojen na
dvije komore a i b. U osnovnom
poloaju klip preko zaptivaa stoji uz
sjedite pregrade jer je komora a pod
pritiskom vazduha. Izmeu klipa i
pregrade postoji jedan prostor c koji je
vezan malim otvorom sa atmosferom. U
komori a vlada pritisak p1, a u komori b
atmosferski pritisak p2. Kada se komora
a spoji sa atmosferom, a komora b sa
izvorom pritiska, nastaje sljedei
proces:
ematski prikaz cilindra udarnog dejstva
Pritisak p1 u prostoru a opada djelujui i dalje na povrinu klipa A1. U prostoru b se
poveava pritisak koji djeluje na povrinu A2 klipa sa suprotne strane. Zbog razlike
napadnih povrina koje su izloene pritiscima p1 i p2, klip e stajati uz sjedite pregrade i
kada je pritisak p1 znatno nii od pritiska p2. Tek kada p1A1 bude manje od p2A2, dolazi do
odvajanja klipa od sjedita pregrade. U momentu odvajanja klipa od sjedita, zbog velike
razlike u pritiscima (p2>>p1) i zbog djelovanja pritiska p2 po cjeloj povrini klipa, klip za dio
sekunde dostie veliku brzinu koja obezbjeuje udarno dejstvo.

Razvodnici 1/4
Razvodnici su pneumatske komponente za upravljanje izvrnim organima
(cilindrima).
Preko razvodnika se vazduh pod pritiskom usmjerava prema cilindru ili se
cilindar povezuje sa atmosferom.
Razvodnik
moe
biti
aktiviran
runo,
mehaniki,
pneumatski,
eletkromagnetom.
U nekim sluajevima vazduh pod pritiskom iz jednog razvodnika postaje
pneumatski signal za aktiviranje vie drugih razvodnika.

Primjer razvodnika sa slobodnim klipom

1/16/2012

Razvodnici 2/4
Oznaavanje razvodnika vri se prema broju otvora za prikljuke i broju
poloaja koje razvodnik moe da zauzme. Tako npr. razvodnik oznaen sa 4/2
ima 4 prikljuka i dva poloaja, a razvodnik 5/2 ima 5 prikljuaka i dva
poloaja.
Razvodnik se u ematskom prikazu uvijek crta u neaktivnom poloaju,
odnosno tako da je prikazana povezanost prikljuaka koja odgovara situaciji
bez upravljakog signala na razvodniku.

Primjer razvodnika 5/2 sa slobodnim klipom

Razvodnici 3/4

Primjer simbola koji se koriste pri oznaavanju razvodnika

1/16/2012

Razvodnici 4/4
Primjer razvodnika 4/2 ventilskog tipa
sa elektrinim aktiviranjem

Osovina sa klipovima vezana je

direktno
za
osovinu
kotve
elektromagneta.
Premjetanjem klipova sa jednog na
drugo sjedite ostvaruje se jedan ili
drugi smjer protoka.

Primjer povezivanja razvodnika

sa pneumatskim cilindrom

Razvodnik je 5/2 sa elektrinim aktiviranjem i povratnom oprugom.

Kada nema elektrinog signala, povratna opruga dri razvodnik u
poetnom poloaju kao na slici i desna strana cilindra je povezana sa
izvorom vazduha pod pritiskom, a lijeva je povezana sa atmosferom.
Zbog toga se cilindar uvlai. Kada je signal za elektrino aktiviranje
aktivan, razvodnik se pomera tako da je cilindar povezan sa
ostatkom pneumatske instalacije prema ematskom prikazu u lijevoj
polovini razvodnika. To znai da e lijeva strana cilindra biti povezana
sa izvorom vazduha pod pritiskom, a desna sa atmosferom. Zbog
toga e doi do izvlaenja cilindra.

Nepovratni ventil
Proputanje vazduha kroz cjevnu mreu u jednom smjeru bez mogunosti
strujanja u suprotnom smjeru, obezbjeuje se nepovratnim ventilom.
Nepovratni ventili se izvode sa kuglicom ili klipom.
Ako se npr. rezervoar snabdjeva sa
vazduhom odreenog pritiska, onda se
nepovratni ventil postavlja na ulaz u
rezervoar. Sve dok je u cjevovodu pritisak
vazduha vei nego u rezervoaru, ventil je
otvoren i proputa vazduh u rezervoar.
Kada opadne pritisak vazduha u mrei,
zaptivni element sprijeava strujanje
vazduha iz rezervoara nazad u cjevovod.

Nepovratni ventil sa kuglicom

1/16/2012

Dvosmjerni (duplonepovratni) ventil 1/2

Kada je potrebno da se neki cilindar aktivira dolaskom vazduha sa dvije
razliite strane koristi se dvosmjerni ventil.
Nailaskom vazduha sa jedne strane klip
se potiskuje na sjedite otvora druge
strane da bi struja vazduha produila ka
potroau.

Dvosmjerni (duplonepovratni) ventil 2/2

Da bi cilindar C izvrio + hod, pneumatski impuls treba da doe na y stranu
memorijskog razvodnika. Impuls y dolazi do memorijskog razvodnika bilo od
komandnog razvodnika 1 ili 2, zahvaljujui dvosmjernom ventilu 3. Ovaj element
kako to se vidi ima funkciju logikog elementa ILI.

Primjer pneumatskog sistema sa dvosmjernim ventilom

1/16/2012

Priguni ventil
Priguivanje vazduha koji protie primjenjuje se za regulisanje brzine klipa u
cilindru, za meko prilaenje klipa do krajnjeg poloaja, pri izradi vremenskog
pneumatskog releja i sl.
Najjednostavniji priguni ventil je slavina kojom se moe mijenjati veliina
protonog presjeka. to je vie ventil zatvoren, odnosno manja protona
povrina, to je otpor kretanju fluida vei, odnosno protok manji.

Priguni ventil jednostavne konstrukcije

Priguni ventil sa blendom

Rotirajui pneumatski motori

Obrtno kretanje izlaznog vratila moe se ostvariti razliitim konstruktivnim rjeenjima
pneumatskih motora. Jedno od estih rjeenja je pneumatski motor sa lamelama.
Na ekscentrino postavljenom rotoru maine
ugraene su lamele. Vazduh pod pritiskom
ulazi u mainu kroz otvor 1. Kada je prorez na
cilindru 2 postavljen kao na slici, vazduh
dolazi u komoru 3. Odatle kroz kanal 4
dospjeva u prostor izmeu lamela 5 i 6. Poto
je lamela 6 veom povrinom izloena
pritisku, javlja se rezultujua tangencijalna sila
koja dovodi do toga da se rotor poinje
okretati u smjeru strelice. Kako se rotor
okree i lamele se pomjeraju tako da se
izmeu dvije susjedne lamele stvara komora u kojoj se nalazi vazduh pod pritiskom. Za svaku
komoru izmeu kanala 4 i otvora 7, lamela koja je sa veom povrinom izloena vazduhu pod
pritiskom je ona koja se nalazi u naznaenom smjeru obrtanja rotora. Na taj nain je
rezultujua tangencijalna sila za svaku komoru u smjeru obrtanja rotora. Usljed obrtanja rotora,
javlja se centrifugalna sila koja djeluje na lamele i dovodi do toga da one izlaze iz svog leita i
priljubljuju se svojom spoljnom povrinom po cilindrinom zidu statora, ime se ostvaruje
zaptivanje pri radu. Tokom okretanja rotora lamele dolaze do otvora 7 koji su povezani sa
atmosferom. Vazduh se isputa u atmosferu, a zbog daljeg obrtanja rotora povrina izmeu
lamela se smanjuje usljed ekscentriteta sve dok lamele ponovo ne dodju do kanala 4 za
napajanje vazduhom pod pritiskom.

10

1/16/2012

Primjer pneumatskog upravljakog

sistema

Pritiskom na taster START poinje ciklus rada

Redosljed rada cilindara je C+D+C-D-

Obrtni radni sto 1/2

Za obrtni sto postoje razliita konstruktivna rjeenja, ali je kod svih princip rada isti.
Pokretni dio stola je obrtna kruna ploa. Obrtna kruna ploa okree se uvijek u
jednom smjeru i u jednakim koracima.
Korak zakretanja moe biti 100, 150, 200, 300, 450, 600, 900 i 1200, odnosno cijeli
krug moe da se podjeli na 36, 24, 18, 12, 7, 6, 4 i 3 takta.
Obrtna ploa lei horizontalno, a na njenoj gornjoj povrini nalaze se radni predmeti.

11

1/16/2012

Obrtni radni sto 2/2

Povratni hod

Obrtanje ploe
1 Obrtna ploa
2 Cilindar za obrtanje ploe
3 Ograniavajui zavrtanj

4 Cilindar za zabravljivanje
5 Priguni i nepovratni ventil
6 Razvodnik

ema funkcionisanja obrtnog radnog stola

12