BHLP QU

Hatun letrayoq
IMATAPUNIN BIBLIA YACHACHIN? (HATUN LETRAYOQ)
Imatapunin
BIBLIA
YACHACHIN?
bhlp-QU
Imatapunin
BIBLIA
YACHACHIN?
(Hatun letrayoq)
KAYPI SUTIYKITA QELQAY:
2013
Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
Imatapunin Biblia yachachin? (Hatun letrayoq)
RUWAQKUNA
Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
Brooklyn, New York, U.S.A.
Associao Torre de Vigia de Bblias e Tratados
Rodovia SP-141, km 43, Cesrio Lange,
SP, 18285-901, Brasil
Agosto 2013 watapi ruwasqa
Kay qelqataqa donacionkunawanmi ruwakun Bibliamanta
teqsimuyuntinpi yachachinapaq. Manan vendenapaqchu.
Kay libropi textokunaqa Diospa Simin Qelqa,
edicin 2004 Bibliamantan. Textokunaqa kallanmantaqmi
kay Bibliakunamanta: Diospa Simin Qelqa, edicin 1988
(Edicin 1988), Traduccin del Nuevo Mundo
de las Santas Escrituras (con referencias) (NM),
espaol simipi.
What Does the Bible Really Teach?
Large Print
Quechua (Cuzco) (bhlp-QU)
Made in Brazil
Brasilpi ruwasqa

INDICE
CAPITULO
PAGINA
Khaynapi kawsananchistachu Dios munaran?

1. Imatan Biblia yachachin Diosmanta?
2. Diosmi Bibliata qowanchis
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9
21
3. Imatan Dios munan Hallpapaq? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 31

4. Pitaq Jesucristori?
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9
44
5. Kacharichiyqa Diospa aswan sumaq regalonmi 9 9 9 9 9 9 57
6. Maypin wanupuqkuna kashanku? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 70
7. Munakusqanchis wanupuq runakunapaq

cheqaq suyakuy 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 82
8. Imataq Diospa Reinonri?
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9
95
9. Tukukuy qaylla punchaykunapichu

tiyashanchis? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 109
10. Imaynatan yanapawasunman otaq
pantachiwasunman espiritukuna? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 121
11. Ima raykun Dios hinallata qhawamun
runaq nakarisqanta? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 133

9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9
145
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9
158
12. Diospa munasqanman hina kawsay

13. Dios hina kawsayta qhawariy
9 9 9 9 9 9
170
9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9
184
14. Imatan ruwana familiapi kusisqa kawsanapaq

15. Diospa sonqonman chayaq yupaychay
CAPTULOPGINA
16. Cheqaq yupaychayman kaskakuy
17. Maakuyqa Diosmanmi asuykachiwanchis
197
209
18. Bautismowan Diosman hukllachakuypiwan 222

19. Diospa munakuyninpi takyay
Apndice
234
247
Khaynapi kawsananchistachu
Dios munaran?
IMA noticiakunamanta yachanki periodicota leespa, televisionta qhawaspa otaq radiota uyarispapas? Sinchitan uyarikun millay ruwaykunamanta, hatun maqanakuykunamanta, terrorismo nisqamantapas! Kunanqa yuyaykuy sasachakuyniykikunapi. Yaqapasch sinchita llakikushanki familiayki
otaq amigoyki onqosqanmanta otaq waupusqanmantapas. Allin runa Job hinapasch khuyay-khuyay llakipi tarikunki (Job 10:15).
Tapukunkipasch:
Kaytachu Dios munaran oqapaq llapa
runakunapaqpas?
Maypin tariyman yanapayta sasachakuyniykunata
atipanaypaq?
Haykaqllapas kanmanchu thak kawsay?
Biblian chay tapuykunaman allinta kutichin.
4
Imatapunin Biblia yachachin?
BIBLIAN YACHACHIN DIOS KAY

HALLPAPI MILLAY KAWSAYTA
TUKUCHISPA KAY SUMAQ
KAWSAY APAMUNANTA
Diosmi paykunaq awinkumanta tukuy
weqeta pichanqa, manan wauypas
kanqaachu, manallataqmi llakikuypas,
waqaypas, nanaypas kanqaachu.
(Apocalipsis 21:4)
Wistukunapas taruka hinaraq pitanqa.
(Isaas 35:6)
awsakunapas qhawarinqa.
(Isaas 35:5)
Aya pampanakunapi lliw [yuyarisqa]
kaqkunan [...] kawsarimpunqaku.
(Juan 5:28, 29)
Manan mayqellanpas: Onqosqan kani, ninqachu.
(Isaas 33:24)
Askhallaan trigo [otaq mikhuykuna] kanqa.
(Salmo 72:16)
BIBLIAQ YACHACHISQANWAN
YANAPACHIKUY
Nawpaq paginakunapi rikusqaykiqa manan mosqoyllachu. Diosmi prometen Bibliataqmi willan imayna
huntakunanta.
Bibliaqa manan chayllatachu yachachin. Yachachillantaqmi sumaq kawsayta. Yuyaykuy sasachakuyniy
kikunapi llakikuyniykikunapipas. Yaqapascha llakikushanki qolqemanta, familiaykimanta, onqoyniykikuna
manta otaq munakusqayki runaq wanupusqanmanta.
Biblian yanapawanchis chay sasachakuykuna atipayta,
qatimuq tapuykunaman kutichispataq sonqochawanchis:
Ima rayku nakarinchis?

Imaynata atipasunman sasachakuyninchiskunata?
Imatan ruwasunman familiapi aswan kusisqa
kawsanapaq?
Iman sucedewanchis wanupuqtinchis?
Munakusqanchis wanupuq runakunawan

haykaqllapas tupasunmanchu?
Diosqa huntanqapunin promesanta, imaynapi chayta
yachanchis?
Kay qelqa leesqaykiwanmi rikuchinki Bibliaq yachachisqanmanta yachay munasqaykita. Kay libron yanapasunki. Paginakunaq tukuyninpin sapanka parra
fopaq tapuykuna kashan. Jehova Diospa testigonku6
naqa Bibliamanta yachachinku tapuywan kutichiywan,

chhayna yachachisqankun millonninpi runakunata yanapan kusichintaq, munaykumanmi chhayna yachachisqankuwan kusikunaykita. Biblia imatapunin yachachisqanta yachanaykipaq kallpachakusqaykitan Dios
saminchanqa.
BIBLIAYKITA REQSIY
BIBLIAN qelqasqa kashan 66 librokunapi cartakunapiwan, usqhaylla textokunata tarinapaqmi taqasqa kashan capitulokunapi versiculokunapi. Kay libropi Bibliaq textonkunaqa khaynata rikhurin, awpaqta libroq
otaq cartaq sutin, qatiqninmantaq captulo, chaymantataq versculo. Yachanapaq, 2 Timoteo 3:16 nisqa textoqa, Timoteoman iskaykaq cartan, 3 captulo, 16 versculo ninanmi.
Kay qelqapi kaq textokunata Bibliaykipi maskhanki
chayqa, usqhayllan Bibliata reqsinki. Hinaspapas, manachu sapa punchay Bibliata leewaq? Sapa punchay kinsa otaq pisqa capitulokunata leespan huk watapi leeyta
tukunki.
1 CAPITULO
Imatan Biblia yachachin Diosmanta?

Cheqaqtapunichu Dios munakusunki?
Imaynataq Diosri? Sutiyoqchu?
Payman asuykusunmanchu?
REPARARANKICHU wawakuna imaymanamanta
tapukusqankuta? Wakinqa rimayta yachaspa hinan ta
pukuyta qallarinku. Yachayta munaspan nawichanta
allinta kicharispa tapukunku: Ima raykutaq azulri
hanaq pacha?, Ima raykun chaskakuna kanchan?,
Pin urpikunata takiyta yachachiran? nispa. Kallpa
chakunchisna kutichinapaq chaypas, mayninpiqa ma
nan kutichiyta atinchischu. Allintana kutichishaqtinchispas astawanmi tapukunku: Ima rayku? nispa.
2 Manan wawakunallachu tapukunku. Winasqanchisman hinaqa tapukushallanchismi imamantapas,
yaqapascha maymanpas chayanapaq, ima nakariymantapas ayqekunapaq, otaq yachayta munaspalla.
Askha runakunan ichaqa manana allin tapukuyku1, 2. Ima rayku allin kanman tapukuy?
8

nata tapukunkunachu. Otaq chay tapukuyninkuman
manana kutichiyta maskhankuchu.

3
Yuyaymanay kay libroq tapanpa tapuyninpi, kin-
sa paginamanta qanchis paginakama tapuykunapi,

kay capituloq qallariynin tapuykunapipas. Chay tapuykunaqa allin tapukuykunan. Askha runakunan
ichaqa manana chay tapukuykunaman kutichiykunata

maskhayta munankuchu. Ima rayku? Kutichinmanchu Biblia chay tapukuykunaman? Wakin runakunan
ninku, Bibliaq kutichisqanqa sasa entiendenapaqmi,
nispa. Wakinqa penqaypi kanankuta manchakuspan
mana tapukunkuchu. Wakintaq ninku, religionpi umalliqkunan, yachachiqkunan chay tapuykunaman kutichiytaqa maskhananku, nispa. Qanri ima ninkitaq?
4 Tariytapunicha munanki allin tapuykunaman ku
tichiykunata. Yaqapascha kaykunata tapukuranki:
Ima rayku kaypi kashanchis? Kanmanraqchu kay
kawsaymanta huk kawsay? Imaynataq Diosri? nispa. Chay tapukuykunapi yuyaykusqaykiqa allinmi,
ichaqa kallpachakunaykin chay tapuykunaman cheqaq
3. Ima rayku askha runakuna mana na allin tapukuykunaman kutichiykunata maskhankuchu?

4, 5. Ima allin tapukuykunatan tapukunanchis, ima rayku chay tapuykunaman kutichiykunata maskhananchis?
kutichiykunata tarinaykipaq. Allin yachachikuq Jesu

cristo niran: Manakuychis qosunkichismi, maskhaychis tarinkichismi, waqyakuychis kicharimusunkichismi, nispa (Mateo 7:7).
5
Allin tapukuykunaman kutichiykunata maskha-
shallanki chayqa allinniykipaqmi kanqa (Proverbios
2:1-5). Imakunatana nirasunkiku chaypas, kanmi chay

tapuykunaman kutichiykuna, tarinkin. Bibliapin tarikun manataqmi sasa entiendenapaqchu. Hinaspapas
kusikuyta suyakuytawanmi qowanchis, yanapawasunmanmi kunanpas sumaqta kawsananchispaq. Qallarinapaqqa askha runakunaq tapukusqantan kutichikunqa.
6
RUMI S ONQ O CHU DIO S?

Askha runakunan chhaynata ninku. Ninkun, si-
chus Dios qhawariwasunman chayqa manan khaynapichu kawsasunman, nispa. Kay pachapiqa nishupunin kashan hatun maqanakuykuna, cheqninakuy, na
naypas. Llapallanchismi onqonchis, nakarinchis, mu
nakusqanchis runakunapas wanupunku. Chay rayku
wakin runakuna ninku: Sichus Dios munakuwasun6. Ima rayku askha runakuna ninku, Diosmanqa manan imapas qokun
chu runakunaq nakarisqan, nispa?
10
man chayqa, manachu chay sasachakuykunamanta

qespichiwasunman? nispa.
Religionpi umalliqkunan astawan Diosta rikuchinku rumi sonqota hina. Hatun llaki kaqtinmi ninku,
Diospa munayninmi karan, nispa. Chay nisqankuwanqa Diostan tunpashanku chay hatun llakikuna kasqanmanta. Cheqaqchu kanman? Imatapunin Biblia yachachin? Santiago 1:13 texton kutichin: Pipas sasachakuypi wateqasqa kaspaqa, ama nichunchu: Diosmi
wateqashawan, nispaqa. Diosqa manan mana allinpa
wateqananchu, manataqmi pitapas Diosqa wateqanchu, nispa. Diosqa manan huchayoqchu kay pachapi
imaymana millaykuna kasqanmanta (Job 34:10-12). Hinallata Dios qhawan millay ruwaykuna kananta chaypas, manan paychu chay millaykunataqa ruwan.
7
Chayta kay rikchanachiywan astawan entiendesun: huk yachayniyoq taytan munakuq kayninpi kuraq churinta wasinpi hapisharan. Churitaq taytanpa contranpi hatarispa wasimanta pasakapun. Millay
8
7. a) Ima rayku religionpi umalliqkuna Diosta rikuchinku rumi son

qota hina? b) Imatapunin Biblia yachachin nakarisqanchismanta?
8, 9. a) Ima rikchanachiywanmi rikuchiwaq millay kawsayta paqarichiywan millay kawsayta hinallata qhawaywan, mana kaqllachu kasqan
ta? b) Chaninchu kanman Diosta huchachay runakunaq millay nanpi
purisqankumanta?
11

nanpi purispataq sasachakuykunapi tarikun. Niwaqchu, taytanmi huchayoq chay sasachakuykunapi tari
kusqanmanta, nispa. Manapunicha (Lucas 15:11-13).
Chhaynatan Diospas runakunata mana harkaranchu
millay nanpi purisqankumanta, chay rayku Diosqa

mana huchayoqchu ima sasachakuykunapipas tarikus
qankumanta. Runakunaq nakarisqanmanta Diosta
tunpayqa manan chaninchu kanman.
9 Diosnach
a yachan ima rayku mana harkanchu ru
nakunaq millay nanpi purisqankuta. Yachayniyoq,
atiyniyoq Kamaqninchistaq chayqa, manan willawananchischu ima ruwasqanmantapas. Ichaqa munakuwasqanchis rayku willariwanchis. 11 capitulopin astawan yachasun ima rayku Dios mana harkanchu runa
kunaq millay nanpi purisqankuta. Ichaqa manapunin
paychu huchayoq sasachakuyninchiskunamanta. Aswanmi, pay chay sasachakuyninchiskunata allichanqa
(Isaas 33:2).
10 Hinaspapas Diosqa chuya Diosmi (Isaas

6:3).
Chuya Dios kasqan raykun mana ima millaypas sonqonpiqa kanchu. Chaymi tukuy sonqowan paymanta
10. Ima raykun nisunman, Diosqa tukuchinqapunin nakariyta millay

kawsaytapas, nispa?
12
hapipakusunman, runakunapin ichaqa mana, waqlli

puq kasqanku rayku. Allin kamachikuqna kankuman
chaypas manan millay runakunaq ruwasqanta allichayta atinkumanchu. Diosmi ichaqa tukuy-atiyni
yoq. Payqa tukuchinqapunin millay kawsayta nakariytapas. Chay ruwayta qallariqtinmi millay kawsayta
winaypaq tukuchinqa (Salmo 37:9-11).

IMAYNATAN DIO S SIENTEKUN
MANA
CHANIN RUWAYKUNAWAN NAKA RIQTINCHIS?

11 Imaynatan Dios qhawarin kay pachapi, kaw-
sayninchispipas imaymana sucedesqanta? Biblia nin,

Diosqa chanin [...] [kaqtan] munakun, nispa (Salmo
37:28). Payqa qhawamushallanmi allin kaqta mana
allin kaqtapas, mana chanin ruwaykunatataqmi cheqnikun. Biblia willan Diospa sonqon maytapuni na
nasqanta nawpa tiempopi millay kawsay qonirisqan

manta (Genesis 6:5, 6). Diosqa kaqllapunin (Ma
laquas 3:6). Cheqnikushallanpunin millay ruwayta,
nakariqkunatataqmi ichaqa khuyapayan. Biblia nin:

Paymi qankunata qhawashasunkichis, nispa (1 Pe
dro 5:7, Edicion 1988).
11. a) Imaynatan Dios qhawarin mana chanin-kaqta? b) Imaynatan
Dios qhawarin nakariqkunata?

13

Llakikunchu Dios nakarisqanchista rikuspa?
Chayta yachanapaq kaytawan qhawarisun. Bibliaq yachachisqan hina, Diosmi runata kamaran payman
rikchakuqta (Genesis 1:26). Dios sumaq kayniyoq
kasqan raykun noqanchispas sumaq kayniyoq kanchis. Kaypi yuyaykuy, llakikunkichu mana huchayoq
runakunaq nakarisqanta rikuspa? Ar, llakikunkicha,

Diosmi ichaqa astawanraq llakikun.
12
Runaq sumaq kayninkunamantaqa munakuq kayninmi aswan sumaqqa. Chaypipas Diosmanmi rikchakunchis, Biblia nin: Diosqa munakuymi, nispa
(1 Juan 4:8). Munakuq Dios kasqan raykun noqanchispas munakuq kanchis. Sichus atiyniyoq kawaq
chayqa, manachu kay pachapi nakariyta, mana chanin kaytawan tukuchiwaq? Manachu munakuyniyki
kallpachasunkiman chayta ruwanaykipaq? Ar, chay

tapunicha ruwawaq! Chaytapunin Diospas ruwanqa,
tukuchinqan kay pachapi sasachakuykunata. Kay libroq qallariy paginankunapi leesqaykiqa manan mosqoyllachu nitaq yanqa suyakunapaqchu: Diosmi prometen, chay rayku huntakunqapuni. Ichaqa Dios13
12, 13. a) Ima rayku munakuyniyoq kanchis, imaynatataq munakuq
kayninchisri qhawarichiwanchis kay pachapi nakariyta? b) Imaynapi
yachanchis Dios kay pachapi nakariyta tukuchinanta?

14
taraqmi allinta reqsina chay promesakunapi iinapaqqa.

DIOSQA MUNANMI REQSINAYKITA
14Imatan awpaqta ruwanki piwanpas reqsichikuyta munaspa? Manachu sutiykitaraq willanki?
Diosri sutiyoqchu? Askha religionkunapin yachachinku, sutinqa Dios otaq Seor nisqan nispa,
ichaqa Dios, Seor simikunaqa manan sutikunachu. Rey, presidente simikuna hina titulokunallan. Biblia yachachin Dios askha titulokunayoq kasqanta, Dios, Seor simikunapas titulonkunallan.
Willallantaqmi sutinta: Jehov. Salmo 83:18 nin:
Qanllapuni Seor Diosqa [Jehov] kasqaykita yachachunku, qanllapuni teqsimuyuntinpi Ancha Hatun
Dios kasqaykita reqsichunku, nispa. Sichus Bibliaykipi Diospa sutin mana rikhurinchu chayqa, astawan
yachanaykipaq maskhay kay libropi apndice nisqapi
248-251 paginakunata. Bibliaq awpa qelqankunapiqa waranqanpin Diospa sutin rikhurin. Chay raykun
Jehov Diosqa munan sutin reqsinaykita, sutinmanta waqyakunaykitapas. Bibliapin Diosqa yachachisunki pi kasqanta.
14. Iman Diospa sutin, ima raykun sutinmanta waqyakunanchis?
15
15Kikin Diospunin Jehov sutitaqa churakun, ima

ninantaq Jehov sutiri? Lliw prometesqanta lliw munasqantapas huntaq ninanmi. Manan Diospa sutin
hinaqa kanchu, payllan chay sutiyoqqa. Hinaspapas
Jehov Dios hinaqa manan pipas kanmanchu. Imaynapi?
16Jehov Diosmantan Salmo 83:18 textopi nin: Qanllapuni teqsimuyuntinpi Ancha Hatun Dios kanki,
nispa. Hinaspapas payllatan nikun Tukuy-atiyniyoq
nispa. Apocalipsis 15:3 texto nin: Tukuy-atiyniyoq
Seor Diosniyku, ancha hatun musphanan lliw ruwasqaykikunaqa. Llapa suyukunaq Reynin, chaninmi,
cheqaqmi anniykikunaqa, nispa. Tukuy-atiyniyoq
nikun mana pipas pay hina atiyniyoq kasqan rayku.
Mana atipana sinchi kallpayoqmi. 1 Timoteo 1:17 texton nillantaq wiay-wiaymanta Rey nispa, chay titulon rikuchin mana kamasqa kasqanta, mana haykaq
waunantapas. Salmo 90:2 texton willan: Qanmi wiIma ninanmi Diospa sutin, imaynata rimakun? chaykunamanta
astawan yachanaykipaqqa maskhay apndice nisqapi 248-251 paginakunata.
15. Ima ninanmi Jehov, suti?

16, 17. Imatan Jehov Diosmanta yachachiwanchis kay titulokuna:
a) Tukuy-atiyniyoq? b) Wiay-wiaymanta Rey? c) Kamaq?
16
naymanta winaykama Diosqa kanki, nispa. Chaypi

yuyaykuyqa musphanapaqmi, riki?
17 Jehova Diosllatan nikun Kamaq, nispa. Apocalip
sis 4:11 texto nin: Qanqa Senor Diosniyku, hatunchaytapas, yupaychaytapas, atiytapas chaskinaykipaq
hinapunin kanki, tukuy imaymanata qan kamasqaykirayku, chaymi munayniykiwan kashankupas, kamasqa
pas karqanku, nispa. Jehova Diosmi lliwta kamaran:
hanaq pachapi angelkunata, tutapi kanchaq chaskakunata, frutayoq sachakunata, lamar-qochapi mayukunapi kaq challwakunata, tukuy imaymanakunatawan.
ASUYKUWAQ CHU JEHOVA DIO SMAN?

18 Wakinqa Diospa hatun kayninkunata yachaspan
manchakunku. Ninkun, Diosqa nishu karupin kashan, manan qhawariwasunmanpaschu, nispa. Cheqaqchu chay kanman? Bibliaqa manan chhaynatachu yachachin, aswanmi nin: Diosqa manan sapankanchismantaqa karupichu kashan, nispa (Hechos
17:27). Hinaspapas kayta minkawanchis: Diosman
asuykuychis, hinan payqa asuykamusunkichis, nispa
(Santiago 4:8).
18. Ima raykun wakin runakuna ninku, Diosmanqa manan asuykusunmanchu nispa, ichaqa imatan Biblia yachachin?
17
19
Imaynatan Diosman asuykuwaq? Diosman asuy-
kunaykipaqqa paymantan astawan yachanayki. Jesus

mi niran: Chay winay kawsayqa kaymi: Qan sapallayki cheqaq Dios kasqaykita, kachamusqayki Jesucris
totawan reqsiyninku, nispa (Juan 17:3). Ar, Bibliaq
yachachisqan hina, Jehova Diosmanta Jesusmantapas
yachayqa winay kawsaymanmi apawasun. Yacharan

chisnan Dios ancha munakuq kasqanta (1 Juan
4:16). Ichaqa askhan Jehova Diospa sumaq kayninkunaqa, llapallantaqmi sumaqkama. Biblian willawanchis khuyapayakuq, sumaq sonqo [...]. Mana usqhay
lla phinakuq, [...] tukuy tiempo munakuq, cheqaqtaq
kasqanta (Exodo 34:6). Payqa sumaqmi, hucha pampachaykuqmi (Salmo 86:5). Pacienciayoq (2 Pedro
3:9). Huntaq (1 Corintios 1:9). Biblia leesqaykiman
hinan yachanki imaynatan Jehova Dios chay sumaq

kayninkunata huk sumaq kayninkunatapas rikuchin.
20 Diostaqa manan rikusunmanchu espritu kasqan

rayku (Juan 1:18; 4:24; 1 Timoteo 1:17). Biblian icha19. a) Imaynatan Diosman asuykusunman, ima saminchaytataq chaskisun? b) Diospa ima sumaq kayninkunan qanpaq aswan sumaq?
20-22. a) Mana na Diosta rikunchischu chaypas, imaynatan payman

asuykusunman? b) Imatan yuyaychasunkikuman Biblia estudiasqaykimanta, ichaqa imatan ruwawaq?
18
qa willawanchis imayna Dios kasqanta. Salmistaq nis

qan hina qanpas Jehova Diospa sumaq kayninta qhawawaqmi (Salmo 27:4; Romanos 1:20). Paymanta astawan yachanki chayqa, cheqaqpunin payqa qanpaq
kanqa, astawanmi payman asuykunki astawantaq munakunkipas.
21
Pisi-pisimantan entiendenki ima raykun Biblia
kallpachawanchis Taytanchista hina rikunapaq (Mateo 6:9). Diosqa manan kawsayllatachu qowaranchis,
aswanmi munan sumaq kawsananchista imaynan allin
taytapas munan wawankuna sumaq kawsanankuta
hina (Salmo 36:9). Bibliaq nisqan hina, runakunapas
Jehova Diospa amigonmi kasunman (Santiago 2:23).

Yuyaykuy chaypi: qanpas Kamaqpa amigonmi kawaq!
22 Biblia estudiasqaykita rikuspa yaqapascha
pi-
pas yuyaychasunkiman estudiasqaykita saqenayki
paq. Llakikunkupascha hukniray iniyniyoq kapunaykimanta. Ichaqa ama pipas Dioswan amigo kanaykipaq kallpachakusqaykita harkachunchu, Dioswan
amigo kayqa manan imawanpas tupanmanchu.
23
Qallariypiqa manan lliwtachu entiendenki. Chay
23, 24. a) Ima rayku mana penqakunaykichu tapurikuyta? b) Imamantan yachasun qatimuq capitulopi?
19

rayku ama penqakuspa yanapayta manakuy. Jesusmi
niran, kumuykukuq wawa hina kayqa allinmi, nispa
(Mateo 18:2-4). Yachasqanchis hina wawakunaqa tapukushallankun. Diosqa munanmi tapukuyniykiku
naman kutichiykuna tarinaykita. Nawpa tiempopi runakunapas anchatapunin Diosmanta yachayta munaranku. Chay rayku Diospa Simin Qelqakunata allinta
taqwiranku hinapunichus kasqanta yachanankupaq
(Hechos 17:11).
24 Jehov a
Diosta allinta reqsinapaqqa Bibliatan
allinta taqwina, Bibliaqa manataqmi huk librokuna
hinachu. Imapitaq hukniray? Qatimuq capitulopin
chayta yachasun.
KAYTAN BIBLIA YACHACHIN

Diosqa qhawarishasunkin (1 Pedro 5:7,
Edicion 1988).
Jehova nisqan Diospa sutinqa

(Salmo 83:18, NM).
Jehova Diosmi minkarisunki payman asuykunaykipaq (Santiago 4:8).
Jehova Diosqa munakuq,

sumaq sonqo, khu
yapayakuqtaqmi (Exodo 34:6; 1 Juan 4:8, 16).
20
2 CAPITULO
Diosmi Bibliata qowanchis

Imapin Biblia hukniray
huk librokunamanta?
Imaynatan Biblia yanapawanchis
sasachakuykunata atipanapaq?
Ima raykun i nisunman

Bibliaq profeciankunapi?
YUYARISHANKICHU amigoykiq sumaq regalo qos
qasuykita? Maytacha kusikuranki chay regalo chaskisqaykimantaqa. Chay regalowanmi amigoyki rikuchiran hayka munakusqasuykita, chay regalo chaskisqay
kimantaqa agradecekurankicha.
2 Noqanchispas Diostan agradecekunanchis Biblia

qowasqanchismanta. Bibliapi yachasqanchistaqa manan maypipas yachasunmanchu. Willanmi hanaq pa
cha, chaskakuna, Hallpa, nawpa warmi-qharipas kamasqa kasqanmanta. Bibliapiqa kallantaqmi sumaq
kamachikuykuna sasachakuykunata llakikuykunatapas
atipanapaq. Bibliaqa willallantaqmi imaynatan Dios
1, 2. Ima rayku Biblia Diospa ancha sumaq regalon?
21

kay Hallpaman sumaq kawsayta apamunqa. Ar, Bibliaqa ancha sumaq regalon!
3 Bibliaqa Jehov a
Diosmanta yachachiwasqanchiswanmi sonqonchista kusirichin, chaypin rikullanchistaq sumaq regalo kasqanta. Diosqa munanmi payta
allinta reqsinanchista chay rayku Bibliata qowaranchis.
Ar, Biblian yanapawanchis payman asuykunanchispaq.

4
Sichus Bibliayoq kanki chayqa, hukkunapas Biblia-
yoqmi kanku. Bibliaqa tikrakun huntasqata otaq wakillanta iskay waranqa kinsa pachak simikunapi hina,
chay rayku Hallpantinpi yaqa llapa runakuna Bibliayoq
kanku. Bibliakunata ruwanku huntasqata otaq wakillanpi waranqa-waranqa millonninpi, sapa semanataq
Bibliata rakispa huk millonta wasapanku. Biblia hinaqa manan ima libropas kanchu.
5
Hinaspapas Bibliaqa Diospa yuyaychasqanmi (2 Ti-
moteo 3:16). Ima ninanmi yuyaychasqa simi? Biblian

kutichin: Runakunan santo espirituq yuyaychasqan
kaspan Diosmanta rimarqanku, nispa (2 Pedro 1:21).
Chayqa kaymanmi rikchakunman, huk jefe secretarian
3. Ima raykun Jehova Dios Bibliata qowaranchis, ima raykutaq sonqonchista kusichin chay regalo?
4. Ima ninkin Biblia askhanpi rakikusqanmanta?
5. Bibliaqa Diospa yuyaychasqanmi, ima ninanmi chay simi?
22
ta kamachin cartata qelqananpaq. Jefetaq niran chay

cartapi ima qelqananta chayqa, chay cartapi willakusqanqa paypan manan secretariaqchu. Bibliapi willakuykunapas Diospan, manan qelqaq runakunaqchu. Chay
raykun Bibliaqa Diospa siminpuni (1 Tesalonicenses
2:13).
KAPAKTA WILLAQ LLIWPI TUPAQ LIBRO

6 Bibliatan qelqaranku waranqa soqta pachak watapi,
sapanka qelqaqtaq wak tiempopi qelqaran, paykunan
karanku: chakrapi llankaqkuna, challwaqkuna, uywa
michiqkuna, profetakuna, juezkuna, kamachikuqkuna
pas. Lucas librota qelqaqpas medico karan. Chay qel
qaqkuna maymantana karanku chaypas, Bibliaq yachachikuyninqa tupanmi qallariyninmanta tukukuyninkama.1
7
Bibliapi nawpakaq libron willan imaynatan kay Hallpapi sasachakuykuna qallariran, qhepakaq librotaq willan kay Hallpa paraisoman tukupunanta. Bibliapin waranqa-waranqa watakunapi sucedesqanta qelqakuran,
1 Bibliamantan wakin runakuna ninku, manan lliwpichu tupan nispa, chayqa yanqa rimayllan. Chaypaq maskhay, La Biblia... la Palabra de Dios, o palabra
del hombre? nisqa librota, 7 capitulota, chay
librotaqa Jehova Diospa testigonkunan ruwan.
6, 7. Bibliaq yachachikuyninqa qallariyninmanta tukukuyninkaman tupan, ima raykun chay musphanapaq?

23
willasqantaq tupan Diospa munaynin huntakunanwan.

Chay tupasqanmi musphachiwanchis, chhaynapin yachanchis Diospa yuyaychasqanpuni kasqanta.
Cienciamanta willaspapas Bibliaqa kapaktan yacha

chin. Bibliaqa willarannan ciencia chayraq yachachis
qanta. Yachanapaq, Levtico libropin nawpa Israel su

yupaq kamachikuykuna karan imayna banakunamanta,
pacha taqsaymanta, onqosqakunata sapaqchaymantawan, wak suyukunaqa manan imatapas chaykunaman
ta yacharankuchu. Hinaspapas nawpa tiempokunapin
Hallpa pacha imayna kasqanmanta pantasqata yacha
chiranku, Biblian ichaqa niranna muyu otaq rum
pu kasqanta (Isaas 40:22). Willarantaqmi chusaqllapi
hallpa pachapas warkusqa kasqanta (Job 26:7). Bibliaqa manan cienciamanta yachanapaq librochu, cienciamanta rimaspan ichaqa kapakta willan. Manachu
Diospa Simin Qelqa chhayna kanan?
9 Bibliaqa sutillantan willan nawpa

tiempopi sucedesqanmantapas. Willanmi haykaq, maypi imayna sucedesqanta, pimanta willaspapas manan sutillantachu willan
8
8. Bibliaqa cienciamanta rimaspa kapaktan willan, imaynapi chayta

yachanchis?
9. a) Bibliaqa nawpa tiempomanta willaspaqa sutillantan willan,

imaynapi chayta yachanchis? b) Ima rayku Biblia qelqaqkuna sutillantapuni willaranku?
24
aswanpas machulankuq sutintawanmi willan.1 Huk qelqaqkunaqa llaqtankuq atipachikusqanta pakanku, Biblia qelqaqkunan ichaqa sutillanta qelqaranku huchallikusqankumanta llaqtankuq huchallikusqanmantapas.
Yachanapaq, Moisesmi Numeros libropi qelqaran hu

challikusqanmanta wanachisqa kasqanta (Numeros 20:
2-12). Nawpa tiempopi sucedesqanmanta willaq librokunaqa manan sutintachu willanku, Biblian ichaqa sutillantapuni willan Diospa Simin Qelqa kasqan rayku.
ALLIN YUYAYCHAQ LIBRO

10 Bibliaqa Diospa yuyaychasqantaq chayqa allinpunin yachachinapaq, anyanapaq, wanachinapaqpas
(2 Timoteo 3:16). Allinta kawsananchispaqmi yanapawanchis. Bibliata leespan reparanchis Bibliata Yuyaychaq Dios allintapuni reqsiwasqanchista. Chayqa
manan musphanapaqchu, yachasqanchis hina Kamaq
ninchis Jehova Diosmi Bibliataqa qelqachiran. Paymi
noqanchismantaqa aswan allinta yachan sonqonchispi

ima yuyaykusqanchista. Hinaspapas payqa yachanmi
imata ruwananchis kusisqa kawsananchispaq ima millay ruwaykunamanta ayqekunanchistapas.
1 Yachanapaq, Lucas 3:23-38 textopin kapakta willashan Jesuspa
machulankunamanta.
10. Ima raykun Biblia kawsayninchispi allinta yanapawanchis?

25
11
Orqo Patapi Jesuspa yachachisqanpi yuyaykuy,
chayqa Mateo libropi 5-7 capitulokunapin tarikun. Chay
ancha sumaq yachachikuykunapin Jesus imaymanaman

ta yachachiran, kusisqa kawsaymanta, phinachinakuy
allichaymanta, imayna manakuymanta, qhapaq-kayta

imayna qhawarinamantapas. Yachachisqanqa anchatan
yanaparan runakunata, kunanpas yanapashallanmi.
12
Bibliapiqa kallantaqmi kamachikuykuna familia-
paq, llankanapaq, hukkunawan imayna kawsanapaqpas. Yuyaychayninkunaqa lliw runakunaq allinninpaqmi. Bibliapi chaniyoq yachaymantan Dios pisillapi pro
feta Isaiaswan kayta qelqachiran: Noqan Diosniyki Se
nor Diosqa kani, noqan allinniykipaq yachachiyki,
nispa (Isaas 48:17).
PROFECIAKUNATA WILLAQ LIBRO

13 Bibliapiqa kanmi askha profeciakuna wakintaq
huntakunna. Hukninmanta yachasun. Profeta Isaias

mi kawsaran qanchis pachak wata nawpaqta manaraq
Jesus kay Hallpaman hamushaqtin, paywanmi Jehova
11, 12. a) Imakunamantan Jes us yachachiran Orqo Patapi? b) Imakunatawanmi Biblia yachachin, ima raykun yuyaychayninkuna allinpuni
tukuy tiempopaq?
13. Imatan Jehova Dios profeta Isaiaswan qelqachiran na Babiloniamanta?

26

Dios willachiranna Babilonia llaqta thunichisqa kanan
ta (Isaas 13:19; 14:22, 23). Willachillarantaqmi imaynapi llaqta atipasqa kanantapas. Llaqtaq chawpinta pasaq
mayutan awqankuna chakichinanku karan, awqankunawan mana maqanakuspataq llaqtata haykunanku karan. Willallarantaqmi Babilonia llaqta atipaqpa sutin
ta: kamachikuq Ciro (Isaas 44:2745:2).
Iskay pachak wata qhepatan 5, 6 octubre tutata, 539
watapi Babilonia llaqtaq qayllanpi huk ejercito kasha14
ran. Pitaq umalliran? Persia suyupi kamachikuq Ciro.

Lliwmi profeciaq huntakunanpaq hina kasharan. Atipanmanchu Babilonia llaqtata Ciroq ejerciton mana
maqanakuspalla?
15
Chay tutatan Babiloniapi runakuna fiestata ruwa-
sharanku, llaqtankuta muyuriq perqakuna hatunkaray kasqanwanmi mana imatapas manchakurankuchu.

Chaykaman Ciro allinta yuyaykuspa Babilonianta pasaq mayuta chakichiran, unu pisiyaqtintaq mayuntakama llaqtaman haykuranku. Imaynatan perqayoq llaqtaman haykuranku? Llaqtaq punkunkunatan qonqarusqaku wisqayta!
14, 15. Imaynatan huntakuran Babilonia llaqtamanta Isaiaspa profetizasqan?
27
Jehova Diosqa nisqanan kayta Babilonia llaqta

manta: Chaypiqa manan pipas haykaqpas tiyanqana
chu, Arabe runakunapas manan chaypiqa karpakun
qanachu, michiqkunapas manan uywankuta michinqa
nachu, nispa (Isaas 13:20). Chay profeciaqa manan
llaqta thunichisqa kanallantachu willaran, winaypaq ra16
qay-raqay kanantawanmi willaran. Qanpas rikuwaqmi
chay profeca huntakusqanta. Irak suyuq Bagdad capi

talninpa 80 kilometros uranpin kashan Babilonia llaq
ta raqay-raqayllana. Manan pipas chaypi tiyannachu,

pichasqata hinan chusaqyachisaq, nispa Isaiaswan
Jehova Diospa willachisqanqa huntakuranmi (Isaas

14:22, 23).1
Manachu Bibliaq profeciankuna huntakusqan
iniyninchista kallpachan? Ar, nawpa tiempopi Jehova

17
Diospa promesankuna huntakusqanmi rikuchiwanchis

kay Hallpa paraisoman tukunanpaq promesan hunta1 Huk profeciakunamanta astawan yachanaykipaq maskhay Un libro para todo el mundo nisqa folletota, 27-29 paginakunata, chay folletotaqa Jehova Diospa testigonkunan ruwan.
16. a) Isaiaspa profetizasqan hina, iman sucederan Babilonia llaqtata? b) Imaynatan huntakuran Babilonia raqay-raqay kananmanta
Isaiaspa profetizasqan?
17. Ima raykun i niyninchista kallpachan Bibliaq profeciankuna huntakusqan?

28
kunanta (Nmeros 23:19). Ar, wiay kawsaytan suyashanchis. Chay kawsaytan mana llullakuq Dios prometerqan, manaraq kay pachapas kamasqa kashaqtin
(Tito 1:2).
18
DIOSPA SIMINQA KAWSAQMI

Kay capitulopi yachasqanchismi rikuchin Biblia hi-
naqa mana ima libropas kasqanta. Bibliapi yachaykunaqa qallariymanta tukukuykaman tupan, cienciamanta
awpa tiempopi sucedesqanmanta willaspapas kapaktan willan, yuyaychasqanpas allinninchispaqmi, profeciankunapas huntakunmi, ichaqa manan chay raykullachu Bibliaqa chaninniyoq. Apstol Pablo kayta qelqaran: Diospa siminqa kawsaqmi, atiyniyoqmi, llapa
iskay filoyoq espadamantapas aswan filollaan. Almatapas, espiritutapas, moqo-moqotapas, chilinatapas taripanankaman haykun, sonqopi yuyaykusqakunatapas
lliwtapunin sutinchan, nispa (Hebreos 4:12).
Bibliapi profeciakunaqa askhaan huntakun, Babilonia llaqta
thunichisqa kasqanpas huk profeciaq huntakusqallanmi. Tiro, Nnive llaqtakunapas thunichisqan karan profeciakunaq nisqanman
hina (Ezequiel 26:1-5; Sofonas 2:13-15). Danielpas willaranan Babilonia qhepata hatun suyukuna rikhurimunanta, Medopersia, Grecia, hukkunapiwan (Daniel 8:5-7, 20-22). Apndice nisqapi 254-256
paginakunapin tarinki Mesiasmanta profeciakuna Jesucristopi huntakusqanta.
18. Ima niranmi apstol Pablo Diospa siminmanta?

29
Diospa siminta leesqanchisqa tikranmanmi kawsayninchista. Yanapawanchismi mana haykaq reparakusqanchista qhawarikunapaq. Manan simillanchiswanchu
nina, Diosta munakuni nispa. Bibliapi yachachikuykunata kasukusqanchis otaq mana kasukusqanchismi rikuchinqa iman yuyayninchispi sonqonchispipas kasqanta.
20 Jehova Diosmi Bibliataqa qowanchis. Chaymi leenanchis, estudiananchis, munakunanchistaq. Bibliata
taqwishallay chhaynapin rikuchinki Biblia chaskisqaykimanta agradecido kasqaykita. Chaymantapas, runakunapaq Diospa munasqanta aswan chaniyoqta qhawarinki.
Qatimuq capitulopin yachasun imatan Dios munan runakunapaq, imayna huntakunantapas.
19
19, 20. a) Imaynatan Biblia yanapawanchis mana haykaq reparakusqanchista qhawarikunapaq? b) Imaynatan rikuchiwaq Biblia chaskisqaykimanta agradecido kasqaykita?

Diosmi Bibliataqa yuyaycharan, chay raykun
kapakta willan, hapipakunapaq hinataq
(2 Timoteo 3:16).
Bibliapi yuyaychaykunaqa sapa p unchay kawsayninchispi yanapawanchis (Isaas 48:17).
Bibliapi Diospa promesankunaqa huntakunqa
punin (Numeros 23:19).
30
3 CAPTULO
Imatan Dios munan Hallpapaq?

Imatan Dios munan runakunapaq?
Ima nispan Diosta kamikuran?
Imaynan Hallpapi kawsay
kanqa hamuq tiempopi?
DIOSQA khayna sumaqtan yuyaykushan: Hallpatan
huntachinqa kusisqa qhali runakunawan. Biblian willawanchis Seor Dios Edenpi huerta plantasqanta,
chaypin hallpamanta phutuchimurqan lliw munayllaa sachakunata, mikhunapaqpas sumaqta. Chaymantataq awpaq tayta-mamanchis Adanta Evatawan kamaran, chay sumaq huertaman churaspataq
niran: Askhata miraychis, kay pachamanpas huntaykuychis, chaypi munayniyoq kaychis, nispa (Gnesis
1:28; 2:8, 9, 15). Rikusqanchis hina, Diosqa munaran
runakuna wawakunayoq kanankuta, chay huertata
Hallpantinpi mastarinankuta animalkunatapas qhawarinankuta.
1. Imatan Dios munan Hallpapaq?
31
Diosqa munan kay Hallpa paraisoman tukupuqtin runakuna chaypi tiyanantan, haykaqllapas chay
huntakunmanchu? Jehova Diospunin prometen: Ri

masqayta hinan ruwasaq, nispa (Isaas 46:9-11; 55:
11). Ar, Kamaqninchisqa huntanqapunin yuyaykus2
qanta. Paypunin nin, Hallpataqa manan yanqa kananpaqchu kamarani, aswanpas runaq tiyananpaq
mi kamarani, nispa (Isaas 45:18). Diospa munasqanman hina, pikunan kay Hallpapi tiyananku karan, hayka tiempopaqtaq? Biblian kutichin: Chanin
runakunaqa kay hallpatan hapikapunqaku, chaypin
winaypaq tiyanqaku, nispa (Salmo 37:29; Apocalipsis

21:3, 4).
Rikusqanchis hina chay promesaqa manaraqmi
huntakunchu. Runakunaqa onqonkun, wanunkun,
maqanakuspataq wanuchinakunku. Ar, manan Dios

pa munasqanman hinachu kawsay kashan. Jehova
3
Diosqa manapunin munaranchu chhaynapi kawsananchista. Chhaynaqa, iman sucederan? Ima ray2. a) Imaynapin yachanchis Hallpapaq Diospa munasqan huntaku
nanta? b) Bibliaq nisqan hina, pikunan kay Hallpapi wi naypaq tiyanqaku?
3. Imaynan kay Hallpapi kawsay kashan, imakunatan tapurikunanchis?
32
ku mana huntakuranchu Diospa munaynin? Chay

tapuykunaman kutichiykunataqa manan runakunaq
qelqasqan librokunapichu tarisun, hanaq pachapi sasachakuykuna qallarisqan rayku.
AWQAQ PAQARIMUS QAN
4 Genesis qelqa willan Eden

huertapi Diospa aw
qan paqarimusqanta. Machaqway nispana suticha-
kun chaypas manan cheqaq machaqwaychu. Apoca

lipsis qelqa willan Saqra, Satanas nisqa kasqanta.
Paymi kay pachantinta qotuspa pantachishan. Suti
challantaqmi nawpa machaqway, nispa (Genesis
3:1; Apocalipsis 12:9). Ar, chay awqaqa atiyniyoq angelmi, chay mana rikuna espiritun machaqwayta rimachispa Evawan rimaran, imaynan huk artista mu
necota rimachin hinata. Chay angelqa rikuranmi runakunapaq Hallpata Dios kamashaqtin (Job 38:4, 7).
5 Jehov a
Diospa lliw kamasqanqa allinpunin.
Chhaynaqa, pin kamaran Saqra Satanasta? Diospa kamasqan huk atiyniyoq angelmi pay kikinmanta Saqraman tukupuran. Imaynatan chay sucederan? Imayna huk allin runa tiempoq pasasqanman
4, 5. a) Pin machaqwayta rimachispa Evawan rimaran? b) Imaynapin allin runa suwaman tukupunman?
33
suwaman tukupunman hina. Imaynapin suwaman
tukupunman? Sonqonpipascha rikhurichin mana

allinkuna munapayayta. Chayllapi yuyaykuqtinqa astawanmi mana allinkuna munapayasqan saphichakunman. Yuyaykusqanman hina imapas kaqtinqa yaqa
pascha sonqonpa munapayasqanta ruwanqa (Santiago 1:13-15).
6
Kaqllataqmi sucederan Satanaswanpas. Jehova
Diosmi Adanta Evatawan niran, wawakunayoq kaspa
kay Hallpaman huntaychis nispa, chaytacha chay an
gelqa uyariran (Genesis 1:27, 28). Khaynatacha yuyay

kuran: Kay runakuna miraspaqa noqatan yupaychawankuman Dios yupaychanankutaqa! nispa. Chay
millay yuyaykusqanmi sonqonpi saphichakuran, chaymantataq Diosmanta mana kaqta rimaspa Evata qo
turan (Genesis 3:1-5). Chhaynapin chay angel Saqra

kapuran, Saqra sutiqa Yanqamanta tunpaq ninan
mi. Chaymantapas Satanas nisqa kapuran, Sata
nas sutiqa Contrapi churakuq ninanmi.
7
Satanasqa toqllakunawan llullakuykunawanmi
6. Imaynapin Diospa kamasqan angel Saqra, Satan as nisqa kapuran?
7. a) Ima raykun Adanwan Evawan wa nuranku? b) Ima raykun Adan

pa llapa miraynin machuyanchispas wa nunchispas?
34
Adanta Evatawan qoturan Diosta mana kasukunan

kupaq (Genesis 2:17; 3:6). Mana kasukusqankuman
tataq wanuranku Diospa nisqan hina (Genesis 3:17

19). Huchallikusqanmantan Adanqa manana chuya
runachu karan chaymi llapa mirayninpas huchayoq
kapuranku (Romanos 5:12). Chayqa rikchakunman
torta ruwana qaphnusqa moldemanmi. Imaynatan

chay moldepi ruwasqa tortakuna lloqsinqa? Chay
qaphnusqa molde kasqanman hinan lloqsinqa. Kaq

llataqmi llapa runakunapas qaphnusqa hina nacenchis Adanpa huchallikusqanwan. Chay raykun ma
chuyanchis wanunchispas (Romanos 3:23).
8
Satanasqa Adanta Evatawan Diospa contranpi hu-
challichisqanwanmi mana kasukuqkunaq umalliqnin

man tukupuran. Jehova Diosmanmi churapakuran
imayna kamachisqanmanta mana kaqta rimaspa. Kay
hinatan niran: Mana allin kamachikuqmi, kamachinkunatan yukan manataqmi munanchu allin kanankuta. Runakunaqa manan necesitankuchu Diospa kamachikuyninta, kikillankumantan allin kaqta mana
allin kaqtapas akllakunkuman. Allinmi kankuman
8, 9. a) Ima niranmi Satan as Diospa kamachikuyninmanta? b) Ima
raykun mana kaq pachachu Dios wa nuchiran mana kasukuqkunata?

35

noqata kasuwaspankuqa, nispa. Imatan Dios ruwaran chhayna millay tunpasqanmanta? Wakinqa nin
kun, wanuchinman karan mana kasukuqkunata, nis
pa. Mana kasukuqkunata wanuchispa, sutimanchu
horqonman karan Satanaspa llullakusqanta? Rikuchinmanchu karan allin kamachikuq kasqanta?
9 Jehova Diosqa chanillantan imatapas ruwan. Chay
rayku mana kaq pachachu mana kasukuqkunata wa
nuchiran. Aswanmi tiempoq pasananta suyaran Saqraq kamisqanman kutichinanpaq, llulla kasqantapas
sutiman horqonanpaq. Chay tiempopin Satanaspa
yanapayninwan runakunalla kamachikunanku karan.
Kay libroq 11 capitulonpin willakushan ima rayku
chhaynata ruwaran, ima raykutaqmi khaytukuy tiempota suyashan chay sasachakuykunata allichananpaq.
Ichaqa tapukuy: Adanwan Evawan creenankuchu karan Satanasta paykunapaq mana imatapas ruwashaqtin? Allintachu yuyaykusharanku imaymana qoqnin
ku Jehova Diosta millay llullata hina rikuspanku?
Imatan qan ruwawaq karan?
10
Allinmi kanman chay tapuykunapi yuyaymanay-
10. Imaynatan qanpas Jehova Dioswan kaspa Saqraq kamisqanman

kutichiwaq?
36

qa noqanchispas chhaynapi tarikusqanchis rayku.
Qanpas Jehova Dioswan kaspan Satanaspa kamisqanman kutichiwaq. Sichus Diosta Kamachiqniykita
hina kasukunki chayqa Saqra llulla kasqantan rikuchinki (Salmo 73:28; Proverbios 27:11). Kay pacha
pi waranqa-waranqa millonninpina runakuna tiyan
chaypas, pisillan Jehova Diosta Kamachiqninkuta

hina akllakunku. Chay rayku tapukunanchis: Biblia
punichu yachachin Satanas kay pachapi kamachikuq
kasqanta? nispa.
11
PIN KAY PACHATA KAMACHIN?
Jesusqa yacharanmi Satanas kay pachapi kama-
chikuq kasqanta. Huk kutipin Saqra huk qhawariyllapi Jesusman rikuchiran kay pacha lliw suyukunata lliw hatun atiyninkunatawan, nirantaq: Qonqoriykukuspachus yupaychawanki chayqa, lliw kaykunatan qopusqayki, nispa (Mateo 4:8, 9; Lucas 4:5, 6).
Chay nisqanpi yuyaykuy. Sichus mana Satanaspa makinpichu lliw suyukuna kashanman chayqa, wateqanmanchu karan Jesusta chaykunawan? Jesusqa manan
11, 12. a) Imaynatan Jes us wateqasqa kasqanpi rikukun Satan as kay
pachapi kamachikuq kasqanta? b) Imapin yachallanchistaq Satan as kay

pachapi kamachikuq kasqanta?
37
negaranchu Saqraq makinpi lliw suyukuna kasqanta,

mana chayqa sutimanmi horqonman karan.
12 Jehova Diosmi tukuy-atiyniyoq, tukuy imaymana
Kamaqpas (Apocalipsis 4:11). Biblian ichaqa mana
maypipas ninchu, Jehova Diosmi otaq Jesucriston
kay pachata kamachishan nispaqa. Aswanmi Jesus

Saqrata suticharan kay pachapi kamachikuq, nispa
(Juan 12:31; 14:30; 16:11). Hinaspapas Biblian willan
Satanas kay pacha kamachiq dios kasqanta (2 Co

rintios 4:3, 4). Ap ostol Juanpas Satanasmanta kayta
niran: Lliw kay pachan Saqraq munaychakusqan kashan, nispa (1 Juan 5:19).
13
SATANASPA MUNAYCHAKUS QAN

PACHAQ TUKUKUYNIN
Watakunaq pasasqanman hina kay pachapi mi-
llay kawsay astawan yapakushan. Ejercitokuna awqatinkuypi kashanku, kamachikuqkunapas waqllipushanku, religionpi umalliqkunapas iskay uyan kanku,
wakwarishanmi millay yana alma runakunapas. Kay
pachapi millay kawsayqa mananan allichakunqachu.

Ichaqa Bibliaq willasqan hina as pisi tiempomanta
Armagedon nisqa hatun maqanakuypi Dios chayku13. Ima rayku necesitanchis mosoq pachata?
38
nata tukuchinqa, chay qhepamantaq mosoq pachapi

sumaq kawsay kanqa (Apocalipsis 16:14-16).
14 Jehova Diosmi Jesucristota akllaran Diospa Rei
nonpi Kamachikuq kananpaq. Nawpaqmantanan Biblia kayta willaran: Huk qhari wawa nacepuwanchis,
Diosmi qowanchis huk qhari wawata, paymi noqanchista kamachiwasun. Paypa sutinmi [...], Thak-kaypa
Qollanan. [...,] kamachikuy atiyninqa hinantinmanmi
mastarikunqa, thak-kaypas manan tukukunqachu,
nispa (Isaas 9:6, 7). Jesusmi qatikuqninkunata yacha

chiran chay kamachikuyta manakunankupaq: Kamachikuq-kayniyki takyachisqa kachun, munayniyki kay
pachapi ruwakuchun, imaynan hanaq pachapipas ru
wakun hinata, nispa (Mateo 6:10, Edicion 1988). Diospa Reinonmi otaq Diospa Kamachikuynin kay pachapi kamachikuqkunata tukuchinqa, paykunaq rantintataq kamachikunqa (Daniel 2:44). Chaymantataq kay
Hallpata paraisoman tukuchinqa.
MO S O Q PACHA QAYLLAYKAMUSHAN NA!

15 Biblia nin: Diospa prometewasqanchis mosoq
14. Pitan Dios akllaran Reinonpi Kamachikuq kananpaq, ima nispan
Biblia willaran na chay Kamachikuqmanta?

15. Iman mosoq hallpa pacha?
39
hanaq pachata mosoq hallpa pachatawan suyashanchis, chaykunapiqa tukuy imapas chaninkaman kan
qa, nispa (2 Pedro 3:13; Isaas 65:17). Biblia hallpamanta rimaspaqa runakunawanmi mayninqa tupachin. Chaymi chay mosoq hallpa pacha tupan Dios
sonqo runakunawan.
16 Jehova Diosmi mosoq pachapi pay sonqo runa
kunaman winay kawsayta qonqa, chaytan Jesus

prometeran (Marcos 10:30). Ama hina kaspa Bibliaykipi maskhay Juan 3:16; 17:3 textokunata, Jesusmi
chay textokunapi willashan imatan ruwananchis wi
nay kawsayta chaskinapaq. Kunanqa Bibliapi yachasun ima saminchaykunatan chaskinqaku Paraisopi tiyaqkuna.
Millay ruway, awqa-tinkuy, huchapi kawsay, karaq
sonqo kaypas chinkapunqan. Chinkapullanqan millay
runakunaqa [...]. Llampu sonqokunan ichaqa kay
hallpata chaskinqaku. (Salmo 37:10, 11.) Thak kawsaymi kanqa, Diosmi teqsimuyuntinpi awqa-tinkuy
kunata qolluchinqa (Salmo 46:9; Isaas 2:4). Chay
17
16. Ima sumaq regalotan Dios qonqa pay sonqo runakunaman, imata
ruwana chayta chaskinapaq?
17, 18. Imaynapin yachanchis Hallpantinpi thak kawsay kananta,
mana manchakuspa tiyananchistapas?
40
kawsay chayamuqtinmi chanin runa tikarinqa, thak
kawsaypas huntaykunqa manana killaq kanankama,
chayqa winay-winaypaq ninanmi (Salmo 72:7).

18 Jehova Diospa kamachinkunaqa mana manchakus
pan tiyanqaku. Nawpa israelitakunapas Diosta kasu
kuspaqa mana llakipakuspan tiyaranku (Levtico 25:
18, 19). Ancha sumaqmi kanqa Paraisopi mana man
chakuspa tiyayqa! (Isaas 32:18; Miqueas 4:4.)
19 Mananan
mikhuykuna pisiyanqachu. Askhallana
trigo kachun, orqo patakunapi askhallana aytiku

chun, nispan salmista takiran (Salmo 72:16). Jehova
Diosmi saminchanqa pay sonqo runakunata, chakrakunapas rurunqan (Salmo 67:6).
Hallpantinmi paraisoman tukunqa. Millay runakunaq purunyachisqan hallpapin sumaq wasikunata
hatarichinqaku sumaq huertakunan kanqapas (Isaas

20
65:21-24; Apocalipsis 11:18). Hallpan pisi-pisimanta
aswan sumaqman tukunqa, Eden huerta hinan teqsi
muyuntin sumaqllana kapunqa. Diosmi winaypaq

makinta kicharispa llapa kawsaqkunata munasqankuwan saksaykachinqa (Salmo 145:16).
19. Imaynapin yachanchis mosoq pachapi askha mikhuykuna kananta?
20. Imaynapin yachanchis Hallpantin paraisoman tukunanta?
41
21
Runakunan animalkunawan sumaqta kawsanqaku.
Salqa animalkunan uywasqa animalkunawan kuska

mikhunqaku. Manan wawapas salqa animalkunata
manchakunqachu (Isaas 11:6-9; 65:25).
22 Mananan
onqoykuna kanqachu. Diospa akllasqan
Kamachikuq Jesusmi llapa onqosqakunata hanpinqa, kay Hallpapi kashaspa hanpisqanmantaqa astawanraq (Mateo 9:35; Marcos 1:40-42; Juan 5:5-9).
Manan mayqellanpas: Onqosqan kani, ninqachu.
(Isaas 33:24; 35:5, 6.)
23 Munakusqanchis runakunapas wanusqankumantan
kawsarinqaku, kasukuspaqa mananan haykaqpas wa

nunqakuchu. Lliw Diospa yuyayninpi kaqkunan kaw
sarimunqaku. Ar, chaninkunatapas mana chaninku
natapas wanusqankumantan Dios kawsarichimunqa
(Hechos 24:15; Juan 5:28, 29).
24
Ancha Hatun Kamaqninchis Jehova Diosman-
ta astawan yachayta munaspa munayninta ruwaqku21. Imaynapin yachanchis runakunawan animalkunawan sumaq kawsay
kananta?
22. Iman sucedenqa onqoykunawan?
23. Ima raykun ancha kusikunapaq kanqa wa nupuqkunaq kawsarinpuynin?
24. Ima ninki kay Hallpa Para so kaqtin chaypi tiyakuymanta?

42
napaqmi sumaq suyakuy kashan. Jesusmi qayllanpi
wanuq suwata niran: Noqawan kuska paraisopi kanki, nispa, chhaynapin hamuq Paraisomanta rimaran (Lucas 23:43). Chay saminchaykunaqa Jesucristowanmi huntakunqa, chay raykun paymanta astawanraq yachananchis.

Diosmi munasqanman hina kay Hallpata parai
soman tukuchinqapuni (Isaas 45:18; 55:11).
Satanasmi kay pachataqa kamachishan
(Juan 12:31; 1 Juan 5:19).
Mosoq pachapin Dios runakunata anchata
saminchanqa (Salmo 37:10, 11, 29).
43
4 CAPITULO
Pitaq Jesucristori?
Imatan Jesuslla huntanan karan?
Maymantan hamuran?
Imayna runan karan?
KAY pachapiqa askha runakunan allin reqsisqa kanku. Wakinqa allin reqsisqa kanku ayllunkupi, llaqtankupi, suyunkupi wakintaq teqsimuyuntinpi. Ichaqa manan huk allin reqsisqa runaq sutillanta yachaspachu reqsiwaq imayna kawsasqanta imayna kasqantapas.
Jesucristo kay Hallpaman hamusqanmanta yaqa
iskay waranqa watana pasan chaypas teqsimuyuntin2
pin paymantaqa rimashallanku. Ichaqa manan yachankuchu pipuni kasqanta. Wakinqa ninku, allin
runallan karan nispa. Wakintaq, profetallan karan
nispa. Hukkunataq ninku, Jesusqa Diosmi, yupaychananchistaqmi nispa. Cheqaqchu chay nisqanku?
1, 2. a) Allin reqsisqa runaq sutillanta yachaspa, reqsiwaqchu pi kasqanta? b) Ima ninku runakuna Jesusmanta?
44
Jesusmanta cheqaqta yachayqa allinpunin. Ima
rayku? Biblia nin: Chay winay kawsayqa kaymi: Qan

sapallayki cheqaq Dios kasqaykita, kachamusqayki
Jesucristotawan reqsiyninku, nispa (Juan 17:3). Ar,
Jehova Diosmanta Jesucristomantapas cheqaqta ya

chaspan paraisopi winay kawsayta chaskiwaq (Juan
14:6). Hinaspapas sumaq kawsayninwanmi Jesus yachachiran imayna kawsananchista, runamasinchis

wan imayna kawsanatapas (Juan 13:34, 35). Nawpaq
capitulopin yacharanchis imatapunin Biblia yachachin Diosmanta. Kunanqa yachasun imatan Biblia
yachachin Jesucristomanta.
PROMETES QA MES IAS
4 Bibliaqa willarannan
Diospa kachamusqan Me
sas otaq Cristo hamunanta manaraq Jesus kay Hall

paman hamushaqtin. Mesas simiqa hamun hebreo
simimanta, Cristo simitaq griego simimanta, chay simikunaqa Hawisqa ninanmi. Diospa kachamusqan
runaqa hawisqan kanan karan otaq akllasqa Diospa
kamachisqanman hina ruwananpaq. Qhepa capitu
lokunapinan astawan yachasun imaynatan Mesas

3
3. Ima rayku Jesusmanta cheqaqta yachanayki?
4. Ima ninanmi Mes as otaq Cristo simikuna?

Pitaq Jesucristori?
45
huntanqa Diospa munasqanta. Yachallasuntaqmi
imaynatan kunanpas Jesus saminchawasunman. Ma
naraq Jesus kay Hallpapi naceshaqtin nacha runaku

naqa tapukusharankuna: Pitaq Mesiasri? nispa.
5 Nawpakaq siglopi Jesuspa qatikuqninkunaqa ma

nan iskayarankuchu Jesuspuni Mesas kasqanmanta
(Juan 1:41). Simon Pedro sutita niran: Criston kanki, nispa (Mateo 16:16). Imaynapin qatikuqninku
na yacharanku Jesuspuni Mesas kasqanta? Imayna
pin noqanchispas yachasunman Jesus Mesas kasqanta?
Jesuspa nawpaqninta kawsaq profetakunan imay

manata willarankuna Mesiasta reqsinankupaq. Kay6
wan rikchanachisun: terminalpi, estacionpi otaq

aeropuertopi askha runakuna ukhupi maskhaspa,
imaynatan tariwaq mana reqsisqayki runata? Chay
runamanta imallatapas yachaymi yanapasunki payta
tarinaykipaq. Jehova Diospas profetankunawan wi
llachirannan Mesas imakuna ruwananta, paywan

imakuna sucedenantapas. Profeciakunaq huntakus5. Imamanta mana iskayarankuchu Jesuspa qatikuqninkuna?
6. Ima rikchanachiywanmi entiendesunman Jehova Dios huntaq runakunata Mesiasta tarinankupaq yanapasqanta?
46
qanta rikuspan Dios sonqo runakuna reqsinkuman

Mesiasta.
7Iskay profeciakunaq huntakusqanta qhawarisun.
Kaymi awpaqkaq: qanchis pachak wata awpaqtan
profeta Miqueas willarana huchuy Beln llaqtachapi Mesas nacenanta (Miqueas 5:2). Maypitaq Jess
naceran? Chay llaqtachapin (Mateo 2:1, 3-9). Kaymi
iskaykaq profeca: Daniel 9:25 textopin pachak-pachak watakuna awpaqta willarana ima watapi Mesas chayamunanta: 29 watapi. Chay profeciakuna
huk profeciakunapas huntakusqanmi rikuchin Jesuspuni Mesas kasqanta.
829 wata tukuypin aswanta yachakuran Jess Mesas kasqanta. Chay watapin Jess Juan Bautistata niran Jordn mayupi bautizananpaq. Mesiasta huk sealwan reqsichinanpaqmi Jehov Dios Juanta prometesqaa, chay sealtan rikuchiran Jess bautizakushaqtin. Biblia willan: Jesusqa bautizachikuspaa
Apndice nisqapi, 252-254 paginakunapi willashan imaynatan Jesuspi huntakuran Danielpa profetizasqan.
7. Ima iskay profeciakunan Jesuspi huntakuran?

8,9.Jess bautizakushaqtin, imaynapin yachakuran Mesas kasqanta?
Pitaq Jesucristori?
47
unumanta lloqsimushaqtintaq hanaq pacha kicharikamurqan, hinan Jesusqa rikurqan pay pataman
Diospa espiritun paloma hina uraykamushaqta. Hanaq pachamantataq huk kunka nimurqan: Kaymi
munakusqay Churiy, paymi anchata kusichiwan, nispa (Mateo 3:16, 17). Juanqa chayta rikuspa uyarispan yacharan Jesuspuni Diospa kachamusqan runa
kasqanta (Juan 1:32-34). Jesusman chay punchaypi
santo espritu otaq Diospa kallpan uraykamuqtinmi
Mesas otaq Cristo kapuran, paytan Dios akllaran
Umalliqpas Kamachikuqpas kananpaq (Isaas 55:4,

NM).
Bibliamanta profeciakuna huntakusqanwan, ha

naq pachamanta Jehova Diospa rimamusqanpiwan
mi yachakuran Jesuspuni Mesas kasqanta. Bibliaqa
Jesusmanta kay iskay tapuykunatawanmi kutichin:
maymanta hamuran, imayna runa karan?
MAYMANTAN JES US HAMURAN?

10 Bibliaq yachachisqan hina, Jesusqa hanaq pachapin tiyaran manaraq kay Hallpaman hamushaq
tin. Profeta Miqueasqa manan Belen llaqtapi Mesas

9
10. Imatan Biblia yachachin Jesusmanta manaraq kay Hallpaman hamushaqtin?

48

nacenallantachu willaran, willallarantaqmi nawpaq
mantana rikhurimusqantapas (Miqueas 5:2). Jesuspunin askha kutipi willaran hanaq pachapi tiyasqantaqa (Juan 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5). Hanaq pachapi ka
shaspaqa angelmi karan Jehova Dioswanpas sumaqtan kawsaran.
11 Ima raykun Jehova Dios Jesusta anchata muna
kun? Paytan Diosqa nawpaqta kamaran, chaymi Bi
blia nin: Payqa karqannan manaraq imapas kamasqa kashaqtin, nispa (Colosenses 1:15).1 Hinaspapas
payllan sapan Churi (Juan 3:16). Payllatan Jeho
va Dios kamaran mana piqpa yanapayninwan. Pay
llan Jehova Diosta yanaparan imaymana kamaypipas
(Colosenses 1:16). Hinaspapas paytan Simi nispa
sutichakun (Juan 1:14). Chay sutin rikuchin Taytanpa rantinpi rimaq kasqanta. Taytanpa nisqanta ka
machisqantawancha willaran angelkunaman runakunamanpas.
1 Jehov
a Diosta Tayta nikun Kamaq kasqan rayku (Isaas 64:8).
Jesus Diospa kamasqan kasqanwanmi payta sutichakun Diospa

Churin, nispa. Chay raykun angelkunatapas Adantapas
sutichakun
Diospa churin otaq Diospa kamasqan, nispa (Genesis 6:2; Lucas

3:38).
11. Jesusqa Jehova Diospa aswan munakusqan Churinmi, imaynatan

Biblia chayta rikuchin?
Pitaq Jesucristori?
49
12Huk runakunaq iisqan hina, Dios hinachu

phiwi Churi? Bibliaqa manan chaytachu yachachin.
awpaq parrafopi rikusqanchis hina, Churiqa kamasqan karan. Ar, Churiqa qallariyniyoqmi, Jehov
Diospan ichaqa mana qallariyninpas tukukuyninpas
kanchu (Salmo 90:2). Sapan Churiqa manan haykaqpas niranchu Taytan hina kasqanta. Biblian sutillanta willan Tayta Churimanta aswan kuraq kasqanta
(Juan 14:28; 1 Corintios 11:3). Jehov Diosllan Tukuy-atiyniyoqqa (Gnesis 17:1). Chay rayku mana
pipas pay hinaqa kanmanchu.
13Manaraq chaskakunapas Hallpapas kamasqa kashaqtinmi Jehov Dioswan Jesucristowan hunun hunun watakuna sumaqta kawsarankua. Anchatach
munanakuranku! (Juan 3:35; 14:31.) Kay munasqa
Churiqa Taytanmanmi rikchakuran. Chay rayku Biblia paymanta nin, mana rikuna Diospa rikchayninmi, nispa (Colosenses 1:15). Imaynan churikuna
taytankuman imaymanapi rikchakunku chay hinatan
Apndice nisqapin, 257-260 paginakunapi astawan willakushan
phiwi Churi mana Dios hinachu kasqanta.
12. Imaynapin yachanchis phiwi Churi mana Dios hinachu kasqanta?

13. Biblia nin, Churiqa mana rikuna Diospa rikchayninmi nispa,
chay ima ninanmi?
50
Jesuspas Taytanman rikchakuran sumaq kayninkunapi.

14
Jehova Diospa sapan Churinqa kikinmanta ha-
naq pachata saqespan kay Hallpaman hamuran runa
kananpaq. Ichaqa tapukunkipascha: Imaynapin es
pritu kashaspa runa hina naceran? nispa. Jehova
Diosmi milagrota ruwaran. Mara sutiyoq doncella

sipaspa wiksanmanmi phiwi Churinpa kawsayninta
astamuran. Chay wawaqa manan runaq churiyasqanchu karan, chay raykun Mariaqa chuya wawata wa
chakuran, Jesus sutiwantaq suticharan (Lucas 1:3035).
15
IMAYNA RUNAN KARAN JES US?

Kay Hallpapi Jesuspa lliw ruwasqanpas yacha-
chisqanpas yanapawanchismi payta astawan reqsina

paq. Hinaspapas Jesusta reqsispan Jehova Diostapas
aswan allinta reqsisunman. Imaynapi? Yuyariy, kay
Churiqa Taytanmanmi rikchakun. Chay rayku huk
qatikuqninta niran: Noqata rikuwaqqa Yayatan rikun, nispa (Juan 14:9). Mateo, Marcos, Lucas, Juan
14. Imaynapin Jehova Diospa sapan Churin runa hina naceran?
15. Imaynapin Jesusta reqsispa Jehova Diostapas aswan allinta reqsisunman?

Pitaq Jesucristori?
51
qelqakunapin willashan Jesuspa kawsayninmanta,

ruwasqanmanta, sumaq kayninkunamantawan.
16
Jesustan niranku Yachachikuq, nispa (Juan
1:38; 13:13). Imatan yachachiran? Diospa kamachikunanmanta allin willakuykunata willaran, chayqa
Diospa Reinonmanta allin willakuykunan. Chay kamachikuymi hanaq pachamanta teqsimuyuntinta kamachimunqa, Dios sonqo runakunamantaqmi imaymana saminchaykunata mastarimunqa (Mateo 4:23,
Edicion 1988). Piqpan karan chay willakuykuna? Je

suspuni niran: Yachachikuyniyqa manan noqaqchu,
aswanpas kachamuwaqniy [Jehova] Diospan, nispa

(Juan 7:16). Diosqa munaranmi llapa runakuna Reinomanta allin willakuykuna uyarinankuta, chaytan
Jesus yacharan. Chay Reinomanta imaymana ruwananmantawan 8 capitulopi astawan yachasun.
17 Maykunapin Jesus
yachachiran? Maypipas runakunaq kasqanpi: campokunapi, llaqtakunapi, hawa
llaqtakunapi, qhatunakunapi, wasikunapipas. Jesus
16. Imamantan Jes us astawan yachachiran, piqpan karan chay yachachikuykuna?
17. Maykunapin Jes us yachachiran, ima raykutaq anchata kallpachakuran yachachinanpaq?

52
qa manan suyaranchu runakuna payman hamunanta

aswanmi pay runakunata maskharan (Marcos 6:56;
Lucas 19:5, 6). Ima rayku anchata kallpachakuran
sapa punchay runakunaman predicananpaq yachachinanpaqpas? Yayanpa munaynin kasqan raykun
(Juan 8:28, 29). Hinaspapas payman hamuq runakunatan khuyapayaran (Mateo 9:35, 36). Chay runakunataqa religionpi umalliqkunan Diosmanta munayninmantawan yachachinanku karan, ichaqa hinatan
saqerparipusqaku. Jesusmi ichaqa yacharan Reinomanta willakuykunata uyariy necesitasqankuta.
Jesusqa llanpu sonqo, munakuq, sumaq sonqo runa karan. Sumaqtan runakunata qhawariran
chaymi wawakunapas mana manchakuspa asuykuqku
(Marcos 10:13-16). Manan pimanpas sayapakuranchu. Cheqnikuranmi waqllisqa kawsayta mana chanin ruwaykunatapas (Mateo 21:12, 13). Chay tiempopiqa pisichaqkun warmikunata, Jesusmi ichaqa respetowan warmikunata qhawariran (Juan 4:9, 27).
Jesusqa kumuykukuq runan karan. Huk kutipin
apostolkunaq chakinta maqlliran, chaytaqa kamachikunallan ruwaqku.
18
18. Jesuspa ima sumaq kayninkunan sonqoykiman chayan?

Pitaq Jesucristori?
53

Jesusqa nakariq runakunata khuyapayaspan
Jehova Diospa atiyninwan paykunata qhaliyachiran

19
(Mateo 14:14). Huk kutinmi lepra onqoyniyoq runa

Jesusta valekuspa niran: Munanki chayqa atinkin
alliyachiwayta, nispa. Jesusqa anchatan llakikuran
chay runaq nakariyninwan. Khuyapayaspataq makinta haywarispa llamiykuran, nirantaq: Munanin,

qhali kapuy, nispa. Runataq qhaliyapuran! (Marcos
1:40-42.) Imaynataraqcha chay runaqa kusikuran!
WA NUNANKAMA
HUNTAQ KARAN
20 Diosta kasukuypi huntaq sonqo kaypipas Jesusmi allin ejemplota saqewaranchis. Qatiykacharanku
na, nakarichirankuna imaynapina tarikuran chaypas

huntaranpunin Yayanpa kamachisqanta. Manan Satanaspa wateqasqanwanpas urmaranchu (Mateo 4:
1-11). Wakin familianpas qallariypiqa manan paypi
inirankuchu. Niranku: Manan yuyayninpichu kashan, nispa (Marcos 3:21). Chaywanpas Jesusqa
19. Jesusqa khuyapayaranmi nakariq runakunata, imaynapin chayta

yachanchis?
20, 21. Jesusqa allin ejemplon karan kasukuypi huntaq sonqo kaypipas, ima raykun chayta nisunman?
54
mana pisipaspan Diospa kamachisqanta huntaran.
Awqankunana kamiran nakarichiran chaypas manan
kutipakuranchu nitaqmi chay runakunata nakaranchu (1 Pedro 2:21-23).
Jesustaqa anchata nakarichispan awqankuna wa
nuchiranku, chaywanpas wanunankaman Diosta ka

sukuran (Filipenses 2:8). Yuyaykuy wanunan pun
chay mayta nakarisqanpi. Aguantaranmi kamachi21
kuqkunaq hapichisqanta, llulla testigokunaq tunpasqanta, mana chanin juezkunaq huchachasqanta,
runakunaq asipayasqanta, soldadokunaq nakarichisqantapas. Kaspipi warkusqa kashaspan niran: Lliw
mi tukusqana nispa, chaymantataq wanukapuran

(Juan 19:30). Hanaq pachapi Taytantaq kinsa punchay qhepaman espiritupi kawsarichiran (1 Pedro
3:18). Tawa chunka punchaymantataq hanaq pacha
man kutipuspa Diospa pana ladonpi tiyaykurqan
kamachinanpaq atiyta chaskinan kama (Hebreos 10:
12, 13).
Imatan Jesus ayparan wanuyninwan? Wanuy
ninqa nantan kichariran paraisopi winay kawsayta

22
22. Imatan Jes us ayparan wa nuyninwan?

Pitaq Jesucristori?
55

aypanapaq, chaytan Jehova Dios qallariymantapacha
munaran. Imaynapin Jesuspa wanuynin winay kawsayta apamunqa? chaymantan qatimuq capitulopi yachasun.
Jehova Diospa rimamusqanwan Jesuspi

profeciakunaq huntakusqanpiwanmi ya
chakun Jesus Mesas otaq Cristo kasqanta

(Mateo 16:16).
Jesusqa hanaq pachapin tiyaran manaraq kay
Hallpaman hamushaqtin (Juan 3:13).
Jesusqa karan allin yachachikuq, munakuq,
llanpu sonqo, Diosta kasukuypipas allin
ejemplo (Mateo 9:35, 36).
56
5 CAPITULO
Kacharichiyqa Diospa
aswan sumaq regalonmi
Imataq kacharichiyri?
Imatan Dios ruwaran kacharichiwananchispaq?
Imakunapin kacharichiy allinniykipaq kanman?
Imaynatan agradecekuwaq kacharichiymanta?
MAYQENMI aswan sumaq regalo chaskisqayki?
Manan askha qolqewan rantisqa regalollachu chaniyoqqa. Sichus kawsayniykipi yanapasunki, kusichisunkitaq chayqa, chay regalon chaniyoqqa.
2
Llapa regalokuna chaskisqaykimantaqa hukllan
aswan chaniyoq. Runakunaman Diospa regalo qos

qanmi. Jehova Diospa imaymana qowasqanchismantaqa kacharichiymi aswan chaniyoqqa: chayqa Churin Jesucristoq sacrificakusqanmi (Mateo 20:28).
Kay capitulopin yachasun kacharichiyqa aswan chaniyoq regalo kasqanta, chaymi cheqaq kusikuyta
1, 2. a) Imayna regalon qanpaq chaniyoq kanman? b) Ima raykun
ima chaskisqaykimantapas kacharichiy aswan chaniyoq regalo?
Kacharichiyqa Diospa aswan sumaq regalonmi
57
qowasun ima necesitasqanchistapas. Kacharichiy

wanmi Jehova Dios rikuchin khuyay munakuwasqanchista.
IMATAQ KACHARICHIYRI?
3 Kacharichiyqa Jehova Diospa qosqanmi hucha
manta wanuymantawan runakunata qespichinanpaq
(Efesios 1:7). Chay yachachikuyta entiendenapaqqa
Eden huertapi sucedesqantaraqmi yachana. Adanpa

ima chinkachisqanta allinta yachaspallan reparasun
kacharichiy ancha chaniyoq kasqanta.
4 Jehova Dios Adanta kamaspaqa ancha chaniyoq
regalota qoran: chuya kawsayta. May allincha paypaqqa karan. Chuya cuerpowan chuya yuyaywanqa
manan haykaqpas onqonanchu, machuyananchu ni
taq wanunanchu karan. Hinaspapas sumaqtan Jeho
va Dioswan kawsakuran. Biblia nin, Adanqa Diospa
kamasqan [churin] karan, nispa (Lucas 3:38). Imayna huk munakuq tayta churinwan sumaqpi kawsan
chay hinatan Adanpas Dioswan kawsaran. Ar, Kamaqqa rimanakuranmi churinwan, sumaq llankana3. Imataq kacharichiyri? Imataraqmi yachananchis kacharichiy ancha chaniyoq kasqanta entiendenapaq?
4. Imaynatan Ad an kawsaran chuya runa kashaspa?

58

ta qoran yachachirantaqmi ima ruwanantapas (Genesis 1:28-30; 2:16, 17).
5 Jehova
Diosqa payman rikchakuqtan Adanta
kamaran (Genesis 1:27). Ichaqa manan Dios hinachu
karan. Huk capitulopi yachasqanchis hina Jehova

Diosqa mana rikuna espiritun (Juan 4:24). Diosqa manan aychayoqchu nitaq tulluyoqchu. Adanqa Diosman rikchakuran kay sumaq kayninkunapin:
munakuq-kayninpi, yachayniyoq-kayninpi, chaninniyoq-kayninpi, atiyniyoq-kayninpi, huk sumaq kayninkunapiwan. Hinaspapas Taytan hinan payllamanta
akllakuran ima ruwanantapas ima munasqantapas.
Manan maquina hinachu karan kamachisqallata ruwananpaq. Aswanmi payllamanta akllaran allin kaqta mana allin kaqtapas. Dios kasukuyta akllakuspa
qa winaypaqmi Paraisopi tiyanman karan.
6 Mana kasukusqanmantan Adan

wanunanpaq huchachasqa karan. Huchallikusqanwanmi chinkachiran chuya kawsayta sumaq saminchayninkunata
wan (Genesis 3:17-19). Adanqa manan payllapaqchu
5. Imapin Ad an Diosman rikchakuran?
6. Imatan Ad an chinkachiran Diosta mana kasukusqanwan, imataq sucederan llapa mirayninwan?

59
chinkachiran chay chuya kawsayta aswanpas mirayninpaqwanmi. Diospa Simin Qelqa nin: Imaynan huk runallawan [Adanwan] huchaqa kay pacha
pi qallarirqan, huchawantaq wanuypas rikhurirqan,
chay hinallataqmi, wanuyqa llapa runaman chayarqan llapallan huchallikusqankurayku, nispa (Roma
nos 5:12). Ar, Adanpa miraynin kasqanchis rayku llapallanchis huchayoq kanchis. Bibliaq yachachisqan hina, Adanqa paytawan kuskan llapanchista vendewaranchis chay rayku huchaq kamachin,
wanuypa kamachinpas kapunchis (Romanos 7:14).

Adanwan Evawanqa paykunallamantan Diosta mana
kasukurankuchu, chay rayku paykunapaqqa mana
ima suyakuypas karannachu. Ichaqa, iman sucedenan karan llapa mirayninwan?

7 Kacharichiywanmi Jehova
Diosqa runakunata
qespichinqa. Imawanmi tupan kacharichiy? Iskay
ruwaykunawanmi tupan. Hukkaq: imatapas prendapi
hapichisqata kutichipuwananchispaq pagaymi otaq
secuestrasqa runata kacharinankupaq haykan manakusqankuta pagay. Iskaykaq: Bibliapi kacharichiy simiqa tupan valesqanman hina imamantapas chani7, 8. Ima iskay ruwaywanmi tupan kacharichiy?
60
llanta pagaywanmi. Ejemplopaq, sichus pipas ima
danotana ruwanman karan chayqa danoq ruwasqanman hina chanillanta pagapunan karan.
Rikusqanchis hina Adanpa huchallikusqanmantan llapanchispaq sumaq kawsay chinkaran. Imawanmi pagakunman Adanpa chinkachisqanta, hu
chamanta wanuymantapas qespichisqa kananchispaq? Kunanqa yachasun kacharichisqa kanapaq
Jehova Diospa qosqanmanta, imakunapi allinniykipaq kasqantawan.
IMATAN JEHOVA DIO S Q ORAN

KACHARICHIS QA KANAPAQ?
9 Chuya kawsaymi chinkaran. Huchayoq runaq
kawsayninqa manan aypanmanchu chay chuya kawsaymanta paganapaq (Salmo 49:7, 8). Valesqanman
hinan pagakunan karan. Chhaynatan Diospa Simin
Qelqapi chanin kamachikuynin niran. Chay kamachikuy nisqanman hinan kawsaymanta kawsayta qokunan karan (Deuteronomio 19:21). Chhayna kaqtinqa, imawanmi pagakunan karan Adanpa chuya kawsay chinkachisqanta? Kacharichisqa kanapaqqa huk
chuya kawsaymi necesitakuran (1 Timoteo 2:6).
8
9. Iman necesitakuran kacharichisqa kanapaq?

61

Imatan Jehova Dios ruwaran kacharichisqa kanapaq? Angelninkunamanta huknin churintan kay
Hallpaman kachamuran. Ancha munakusqan sapan
Churintan kachamuran (1 Juan 4:9, 10). Chay Churiqa kasukuspan kusisqa kay pachaman hamuran
(Filipenses 2:7). Tawa capitulopi yachasqanchis hina,
Jehova Diosmi milagrota ruwaspa Mariaq wiksan10
man Churinpa kawsayninta astamuran. Diospa santo

espirituq pistuykusqanwanmi mana huchayoq chuya runa naceran (Lucas 1:35).
Imaynapin huk runalla millonninpi runakunata
kacharichinman? Imaynapin llapa runakuna huchayoq kapuranku? Huchallikusqanwanmi Adanqa chuya kawsayta paypaq mirayninpaqpas chinkachiran.
Huchatawan wanuyllatawannan mirayninman saqe

ran. Biblian Jesusta sutichan qhepakaq Adan nispa,
payllan chuya kawsayniyoq karan, manataqmi haykaqpas huchallikuranchu (1 Corintios 15:45). Chay
mi Jesus Adanpa rantinta qespichiwanchis. Lliwpin
Taytanta kasukuran noqanchis raykun chuya kawsaynintapas qoran. Chhaynapin Adanpa huchallikus11
10. Imatan Jehova Dios ruwaran kacharichisqa kanapaq?

11. Imaynapin huk runalla millonninpi runakunata kacharichiran?
62
qanmanta pagaran mirayninmantaq suyakuyta qowaranchis (Romanos 5:19; 1 Corintios 15:21, 22).
12Biblian willan Jess waunan punchaypi sinchi akarisqanta. Mana khuyapayaspan soqaranku,
clavokunawan takaspan kurkupi warkuranku, mayta akarichispataq wauchiranku (Juan 19:1, 1618, 30; apndice nisqata qhaway, 261-263 paginakunata). Ima rayku chhaynaniraqta akariran? Satanasmi runakunamanta niran, wateqasqa kaspaqa
manan hukllapas Jehov Diosman huntaq kanmanchu nispa, chaytaqa awpaqmanan astawan yachasun. Chhaynaniraqta akarishaspapas Diosmanmi
huntaq karan, chaywanmi Jesusqa Saqraq kamisqanman allinta kutichiran. Chaywanmi rikuchiran
chuya runaqa allin kaqta mana allin kaqta payllamanta akllanan kashaqtinpas atinmanmi tukuy sonqowan Diospaq huntaq kayta, Saqraa sasachakuykunapi churashaqtinpas. Anchatach Diosqa kusikuran munakusqan Churi huntaq sonqo kasqanmanta! (Proverbios 27:11.)
13Imaynatan pagakuran kacharichisqa kanapaq?
12. Imatan Jess rikuchiran sinchi akarisqanwan?
13. Imaynatan pagakuran kacharichisqa kanapaq?
63

33 watapi Jesuspa hamusqan qhepata, nisan killapi,
14 punchaypin Dios hinallata qhawasqa mana hu
chayoq chuya Churin wanuchisqa kananta. Chhay
napin Jesusqa chulla kutillata winaypaq chuya
kawsayninta sacrificiopi haywaran (Hebreos 10:10).
Wanusqanmanta kinsa punchaymanmi Jehova Dios
kawsarichiran espritu cuerpopi. Hanaq pachaman

kutipuspan Jesusqa Taytanman haywaran chaniyoq
chuya kawsayninta Adanpa mirayninta kacharichi
nanpaq (Hebreos 9:24). Jehova Diosqa chaskiranmi
Jesuspa sacrificakusqanta, chay sacrificiowantaq hu
chamanta wanuymantawan llapa runakunata kacharichin (Romanos 3:23, 24).
14
IMAKUNAPIN KACHARICHIY
ALLINNIYKIPAQ KANMAN?
Huchayoq kashaspapas kacharichiywanmi su-
maq saminchaykunata chaskisunman. Kunanqa yachasun imakunapin Diospa ancha sumaq regalon
allinninchispaq kanman kunanpaq hamuq tiempopaqpas.
15
Huchakunata panpachan. Noqanchispaqqa sasan
14, 15. Imatan ruwananchis huchanchiskuna panpachasqa kananpaq?

64
allinkaqta ruway huchayoq kasqanchis rayku. Rimaypipas ruwaypipas llapallanchismi huchallikunchis.

Ichaqa, Jesuspa sacrificakusqanwanmi huchanchiskuna panpachasqa kanman (Colosenses 1:13, 14).
Panpachasqa kanapaqqa huchanchiskunatan saqepu
nanchis. Jehova Diosmantapas huchuyaykukuspan
panpachayninta manakunanchis Churinpa sacrifica

kusqanpi inisqanchis rayku (1 Juan 1:8, 9).
16 Diospa nawpaqenpi
chuya concienciayoq kanchis.
Qhelli concienciawanqa manan ima suyakuypas kanmanchu, mana imapaq valeq hinataqmi sientekun
chis. Ichaqa kacharichiy raykun Jehova Dios panpachawanchis, sumaq kayninpitaq chuya concienciawan yupaychasqanchista chaskin, urmasqa runaku
nana kanchis chaypas (Hebreos 9:13, 14). Chay rayku
manakuyninchispi mana manchakuspa paywan rimanchis (Hebreos 4:14-16). Hinaspapas chuya concienciayoq kaspaqa thakpin kawsasun aswan kusisqataq kasunpas.
17 Paraisopi winay
kawsanapaq suyakuyta qowanchis.
16. Ima rayku chuya concienciawan Diosta yupaychasunman? Imapin chuya concienciayoq kay yanapawanchis?
17. Jes us noqanchis rayku wa nusqanmanta, ima saminchaykunatan

chaskisun?
65

Huchaq pagayninqa wanuymi nispan nin Romanos 6:23 texto. Nillantaq: Diospa qokuyninmi icha
qa Senorninchis Jesucristopi winay kawsay, nispa.

Kinsa capitulopin yacharanchis Paraisopi sumaq sa
minchaykuna kananta (Apocalipsis 21:3, 4). Jesus
noqanchis rayku wanusqanwanmi chay sumaq sa

minchaykunata chaskisun, winaypaq qhalilla kawsaytapas. Chay saminchaykunata chaskinapaqqa kacharichiymantan agradecido kasqanchista rikuchinanchis.
18
IMAYNATAN RIKUCHIWAQ
AGRADECID O KAS QAYKITA?
Ima rayku Jehova Diosta tukuy sonqowan agra-
decekunanchis kacharichiy qosqanmanta? Sichus pipas tiemponta, kallpanta otaq qolqentapas sacrificaran regalota qowananchispaq chayqa, chay regalon aswan chaniyoqqa. Chaywanmi rikuchin ancha
munakuwasqanchista chaytaq sonqonchista kusirichin. Kacharichiyta qospan Diospas ancha hatun sacrificiota ruwaran, chay rayku kacharichiyqa imamantapas aswan chaniyoq regalo. Juan 3:16 texton
18. Ima rayku Jehova Diosta agradecekunanchis kacharichiy qosqanmanta?

66
nin: Diosqa anchatapunin runakunata munakurqan, chaymi sapan Churinta kachamurqan, nispa.
Kacharichiy qosqanwanmi Jehova Dios rikuchiwan

chis ancha munakuwasqanchista. Jesuspas noqanchis rayku kawsayninta qospan rikuchiran ancha mu
nakuwasqanchista (Juan 15:13). Ar, kacharichiymi
reparachiwananchis Jehova Dioswan Churinwan sa

pankata munakuwasqanchista (Galatas 2:20).
Imaynatan rikuchiwaq kacharichiymanta agra
decido kasqaykita? Nawpaqtaqa kacharichiy qoq Jeho
va Diostan allinta reqsinayki (Juan 17:3). Chaytaqa ruwawaq kay libroq yanapayninwan Bibliata estudias
pa. Jehova Diosta astawan reqsinki chayqa astawanmi munakunki. Astawan munakuspataq astawan
19
kusichiyta munanki (1 Juan 5:3).
20 Kacharichiypi iniy.
Jesusmanta kayta nikuran:
Churipi iniqqa winay kawsayniyoqmi kanqa, nispa (Juan 3:36). Imaynatan rikuchisunman Jesus
pi inisqanchista? Manan simillanchiswanchu. Santiago 2:26 texton nin: Allinkunata mana ruwaqtin
chisqa iniyninchispas wanusqa kashan, nispa. Ar,

19, 20. Imakunapin rikuchiwaq kacharichiymanta agradecido kasqaykita?
67
ruwaywanmi cheqaq iiytaqa rikuchikun. Jesuspi

iisqanchista rikuchinapaqqa kallpachakunan pay
hina rimasqanchispi ruwasqanchispipas kananchispaq (Juan 13:15).
21Sapa wata Seorpa Cenanman riy. 33 watapi, 14 nisn tutapin, Jess qallarichiran huk yuyarina punchayta, chaytan Biblia sutichan Seorpa Cenan, nispa (1 Corintios 11:20; Mateo 26:26-28). Chaytan reqsikullantaq Jesuspa wausqan Yuyarina Punchay,
nispa. Jesusmi chayta qallarichiran apostolninkunapas llapa cheqaq cristianokunapas kayta yuyarinankupaq: wauyninwanmi chuya kawsayninta qoran kacharichisqa kananchispaq. Kikin Jesusmi kamachiran: Kaytan ruwankichis yuyariwanaykichispaq, nispa (Lucas 22:19). Kacharichiywanmi Jehov
Diospas Jesucristopas rikuchinku ancha munakuwasqanchista, chaytan yuyarichiwanchis Jesuspa wausqan Yuyarina Punchay. Kacharichiymanta agradecido kasqanchis rayku Seorpa Cenanman rinchis.
Apndice nisqapi, 263-266 paginakunapi astawan willakushan
Seorpa Cenanmanta.
21,22.a)Ima rayku sapa wata Seorpa Cenanman rinanchis?

b) Imamantan yachasun 6, 7 capitulokunapi?
68
22
Ar, kacharichiyqa Jehova Diospa ancha chani-
yoq regalonmi (2 Corintios 9:14, 15). Kacharichiyqa
wanupuqkunatapas yanapanmanmi, chaymantan 6, 7

capitulokunapi yachasun.
Kacharichiywanmi Jehova Dios runakunata
qespichin huchamanta wanuymantawan

(Efesios 1:7).
Jehova Diosmi sapan Churinta kay Hallpaman
kachamuran wanuyninwan kacharichiwananchispaq (1 Juan 4:9, 10).

Kacharichiywanmi huchanchiskuna panpachasqa kapun, chuya concienciayoq kan
chis, winay kawsaytapas suyakushanchis
(1 Juan 1:8, 9).
Kacharichiymanta agradecido kasqanchista
rikuchinapaqqa Jehova Diosta astawan req

sinanchis, Jesucristoq sacrificakusqanpi ini
nanchis, Senorpa Cenanmanpas rinanchis
(Juan 3:16).
69
6 CAPITULO
Maypin wa nupuqkuna
kashanku?
Iman suceden wa nuqtinchis?
Ima rayku wa nunchis?
Sonqochawasunmanchu wa nuymanta
sutillanta yachay?
NAWPA tiempomantaraqmi runakuna chay tapuyku
nata tapukuranku. Pina kanchis, maymantana kanchis

chaypas llapallanchismi chay tapuykunaman kutichiykunata yachayta munanchis.
2 Nawpaq capitulopi yachasqanchis hina, kachari

chiy otaq Jesucristoq sacrificakusqanmi winay kawsa
nanchispaq nanta kichariran. Yachallaranchistaqmi
manana wanuypas kananta (Apocalipsis 21:4). Chay
punchay chayamunankaman ichaqa wanuy kanqaraq.
Yachayniyoq Salomon nisqan hina, kawsashaqkuna
qa yachankun wanukapunankuta (Eclesiastes 9:5).
Aswan unayta kawsananchispaqna kallpachakunchis
1-3. Imakunatan runakuna wa nuymanta tapukunku, ima nispan askha

religionkuna kutichinku?
70
chaypas, tapukushallanchismi, iman sucedewasun wa

nuqtinchis, nispa.
3 Pillapas munakusqanchis runakunamanta wanu
puqtin, tapukunchispascha: Mayta ripunku? Nakarishankuchu? Qhawariwanchischu? Yanapasunmanchu? Wakmanta paykunawan tupasunmanchu? nispa. Kay pachapi religionkunaqa imaymanatan chay tapuykunaman kutichinku. Wakinmi yachachinku, allin
runakunaqa hanaq pachatan ripunku, millay runaku
nataq nina rawraypi nakarishanku, nispa. Hukkunataq
ninku, machulankunawan tupanankupaqmi espiritukunaq tiyasqanman rinku, nispa. Huk religionkunan
nillankutaq, juzgasqa kanapaqmi wanupuqkunaq tiyasqanman haykunchis, wakmantataq huk cuerpopi

nacemunchis, nispa.
Chay yachachiykunaqa kay yachachiywanmi tu

pan: wanuqtinchisqa almanchismi lloqsispa kawsa
shallan, nisqawan. Nawpa tiempomantapachan yaqa
llapa religionkuna yachachinku, wanusqanchis qhe

pataqa winaypaqmi almanchis kawsan, rikushallan4
chismi, uyarishallanchismi, yuyaykushallanchistaqmi,
nispa. Imaynataq chayri kanman? Nosqhonninchis

4. Ima yachachiywanmi tupan askha religionkunaq yachachisqanku?
Maypin wa nupuqkuna kashanku?
71
raykun yuyaykunchis imaymanatapas ruwanchis, waupuqtinchisqa osqhonninchispas waupunmi. osqhonninchis waupuqtinqa manapunian imatapas
yuyarisunmanchu nitaq sientesunmanchu.
IMAPUNIN SUCEDEWANCHIS
WAUQTINCHIS?
5osqhonninchista Kamaq Jehov Diosqa yachanmi wauqtinchis ima sucedesqanta. Paymi cheqaqtaqa yachan, Bibliapitaqmi willan waupuqkuna imaynapi tarikusqanta. Kaytan yachachin: runa wauspaqa
chusaqmanmi tukupun. Wauyqa hukniraymi kawsaymanta, waupuqkunaqa manan rikunkuchu, uyarinkuchu nitaq yuyaykunkupaschu. Waupuqtinchisqa
manaan imanchispas kawsanchu. Cuerponchis ukhupiqa manan mana wauq almaqa nitaq mana wauq
espirituqa kanchu.
6Salomonmi niran, kawsaqkunaqa yachankun waukapunankuta nispa, chay qhepamantaq qelqaran,
waukapuqkunan ichaqa mana imatapas yachankuchu, nispa. Chay cheqaq yachachikuyman yapayApndice nisqapi, 266-271 paginakunapi astawan willashan ima
ninanmi alma, espritu simikuna.
5, 6. Bibliaq yachachisqanman hina, imaynapin waupuqkuna tarikunku?

72
kuspataq niran, munakuyninkupas cheqnikuyninku

pas chinkapunmi, chay wanuy-pachapiqa manan ima
llankanapas yuyanapas reqsinapas yachanapas kan
chu, nispa (Eclesiastes 9:5, 6, 10). Salmo 146:4 tex
topin nillantaq: Wanupuqkunaq yuyaykusqankunan
chinkapun, nispa; ar, chusaqyapunmi. Wanuq runan
kanchis, wanupuqtinchisqa chusaqmanmi tukupunchis. Kawsayninchisqa velaq ninanmanmi rikchakun.
Velata wanuchiqtinchisqa manan ninanqa maytapas

rinchu aswanmi chusaqman tukupun.
WA NUYMANTA JESUSPA RIMAS QAN
7 Wanupuq
amigonmanta rimaspan Jesucristo ya
chachiran wanupuqkuna imaynapi tarikusqanta. Qati
kuqninkunatan niran: Amigonchis Lazaroqa punushanmi, nispa. Paykunataq yuyaykuranku onqoyman
ta qhaliyashaspa Lazaroq punusqanta. Manan entiendesharankuchu nisqanta, chaymi Jesusqa sutincharan:
Lazaroqa wanupunmi, nispa (Juan 11:11-14). Chay

pin Jesusqa wanuyta rikchanachisharan samaywan
punuywanpas. Amigonqa manan hanaq pachapichu

nitaq rawrashaq infiernopichu kasharan. Manan angelkunawanchu nitaq machulankunawanchu kasharan,
7. Jesuspa rikchanachisqan, imatan wa nuymanta yachachiwanchis?
73
nitaq huk cuerpopichu wakmanta naceran. Wausqan

kasharan, miski puuypi hina. Huk textokunapas wauytan puuywan tupachillantaq. Estebanta rumiwan
chaqespa wauchiqtinkun, Biblia nin, Esteban puuykapurqan, nispa (Hechos 7:60, Mosoq Rimanakuy).
Apstol Pablopas qelqaranmi wakin wiaymasinkuna
wauypi puukapusqankumanta (1 Corintios 15:6,
Mosoq Rimanakuy).
8Munaranchu Dios runakunaq waunanta? Mana-
punin. Jehov Diosqa runata kamaran kay Hallpapi

wiay-wiay kawsananpaqmi. Kay libropi yachasqanchis hina, Diosmi awpaq tayta-mamanchista munay
huertapi churaran qhalilla kawsanankupaq. Sumaq
kawsakunankutan munaran. Munanmanchu munakuq tayta wawankuna machuyananta waunantapas?
Manapunin! Jehov Diosqa munakuranmi wawankunata, munarantaqmi kay Hallpapi wiay-wiaypaq
kusisqa tiyanankuta. Bibliaq willasqan hina, Diosmi
wiay-wiay kaqpi yuyaykuyta [otaq wiay kawsayta]
runakunaq sonqonpi churaran (Eclesiasts 3:11). Ar,
oqanchisqa wiay kawsaytan munanchis, chhayna8. Diosqa manan waunanpaqchu runata kamaran, imaynapin chayta
yachanchis?
74

tan Dios kamawaranchis, winay kawsay aypananchis
paqtaq nanta kicharinna.
IMA RAYKUTAQ WA NUNCHISRI?
9 Chhaynaqa, ima raykutaq wanunchisri? Chayta
yachanapaqqa nawpaqtaraqmi yachana iman sucede

ran kay Hallpapi nawpaq warmi-qhari tiyashaqtinku.
Biblia nin: Senor Diosmi hallpamanta phutuchimur

qan lliw munayllana sachakunata, mikhunapaqpas
sumaqta, nispa (Genesis 2:9). Ichaqa Diosmi Adanta kamachisqa: Atinkin huertapi llapa sacha ruru mikhuyta, allinkaqta mana allinkaqta reqsichiq sacha
rurutan ichaqa ama mikhunkichu, chayta mikhun
ki chayqa, wanunkipunin, nispa (Genesis 2:16, 17).

Chay kamachikuyta kasukuyqa manan sasachu karan,
chay huertapiqa karanmi askha ruruyoq sachakuna
Adanpas Evapas mikhunankupaq. Aswanmi paykunaqa Diosman agradecido kasqankuta rikuchinanku karan lliw chaskisqankumanta, chuya kawsay chaskisqankumantapas. Kasukuspaqa, Yayanku kamachikuq
kasqantan respetankuman karan, rikuchinkumantaqmi karan kasukuy munasqankutapas.
9. Imatan Jehova Dios Adanta kamachiran, ima raykutaq mana sasachu karan kasukunanpaq?
75
Nawpaq tayta-mamanchismi ichaqa Jehova Diosta

mana kasukurankuchu. Machaqwayta rimachispa Sata
nas Evata tapuran: Aha! Dioschu nirqasunkichis:

Aman mikhunkichischu huertapi llapa sacha ruruta?
nispa. Warmitaq kutichiran: Huertapi sachakunaq ruruntaqa atiykun mikhuyta, huerta chawpipi kaq sacha
rurullatan manaqa, Diosmi niwarqanku: Aman chaytaqa mikhunkichischu, amallataq llamiykunkichispaschu,
mana chayqa wanunkichismi, nispa (Genesis 3:1-3).
11 Satanastaq niran: Manapunin wanunkichischu.
Diosqa yachanmi chayta mikhuqtiykichis hina nawiykichis kicharikunanta, hinaspa Dios hina allinkaqta
mana allinkaqta reqsiq kanaykichista, nispa (Genesis 3:4, 5). Saqran Evata creechiyta munaran chay sachaq rurunta mikhuyqa allinninpaq kasqanta. Chhaynapin payllamanta akllakunman allin kaqta mana
allin kaqtapas, otaq munaynillanta ruwanman. Sa
chaq rurunta mikhunkichis chayqa wanunkichismi,
nispa nisqanmantan Saqraqa Jehova Diosta llulla nispa kamiran. Evaqa Saqraq nisqanta kasukuspan sachaq rurunta mikhuran. Chaymantataq qosanman
10
10, 11. a) Imaynapin nawpaq tayta-mamanchis Diospa contranpi huchallikuranku? b) Adanwan Evawan mana kasukusqanku, ima raykun
mana panpachanapaq hina karan?
76
haywaqtin paypas mikhuran. Yachashaspan Diospa

kamachikusqanta mana kasukurankuchu. Chay kamachikuyqa huntanankupaq hinallan karan. Chhayna
ruwasqankuwanmi Yayankuta qhepancharanku kamachikuq kasqantapas. Kamaqninku contra huchallikusqankuqa mana panpachanapaqmi karan!
Imaynan sientekuwaq uywasqayki wawa mana
kasukusuqtiyki mana respetasuqtiyki mana muna12
kusuqtiykipas? Manachu sonqoykita nanachinman?
Maytacha Jehova Diospa sonqon nanaran Adanwan

Evawan paypa contranpi hatarisqankumanta.
13 Jehova Diosta mana kasukusqankumantan Adan
wan Evawanqa manana winaypaqchu kawsananku ka

ran. Chay rayku Diospa nisqan hina wanupuranku.
Kawsayninkun tukukapuran. Manan maymanpas ri
purankuchu espritu hina kawsanankupaq. Chaytan
Jehova Dios Adanta niran mana kasukusqanmanta:
Ruwasqa kasqayki hallpaman tukunki, nutu hall

pan kanki, nutu hallpamantaqmi tukupunki, nispa
(Genesis 3:19). Nutu hallpamantan Diosqa Adanta
12. Ima rikchanachiywanmi entiendesunman imayna Jehova Dios

sientekusqanta Adanwan Evawan mana kasukusqankumanta?
13. Jehova Diospa nisqan hina, iman Adanta wa nupuqtin sucedenan

karan, imatan chaywan nisharan?
77

ruwaran (Genesis 2:7). Manaraq ruwasqa kashaqtinqa manan Adanqa karanchu. Hallpamanmi tukunki
nispa nisqanwanmi Jehova Diosqa rikuchisharan chusaqman tukupunanta. Adanqa mana kawsayniyoqmi
kapunan karan nutu hallpa hina.

Adanpas Evapas kunankaman kawsashankuman
karan, ichaqa Diosta mana kasukuspa huchallikus
qankumantan wanupuranku. Adanmi mirayninman
saqewaranchis huchatapas wanuytapas chay raykun
wanunchis (Romanos 5:12). Chay huchaqa rikchakun

millay onqoymanmi, chaymantaqa manan pipas qes
pinmanchu. Wanuymanmi apan, wanuyqa awqanchismi manan amigonchischu nitaq saminchaychu aswan
mi nakay (1 Corintios 15:26). Anchatan Jehova Diosta agradecekunchis kacharichiywan chay millay awqamanta qespichiwasqanchis rayku!
14
IMAYNATAN YANAPASUNKI
WA NUYMANTA CHEQAQTA YACHAY?
15 Wanusqakuna
imaynapi tarikusqanmanta Bibliaq
yachachisqanqa sonqochawanchismi. Rikusqanchis
hina, manan nakarinkuchu nitaq nanaypichu kashanku. Manan imanawasunmanpaschu, chaymi mana man
14. Ima rayku wa nunchis?
15. Ima rayku sonqochawanchis wa nuymanta cheqaqta yachay?

78
chakunachu. Manan yanapasunmanchu nitaq yanapawasunmanpaschu. Manan paykunawan rimasunman

chu nitaq paykunapas noqanchiswan rimankumanchu.
Religionkunamanta askha umalliqkunan ninku, noqay

kuqa atiykun wanusqakunata yanapayta nispa, chay llu
llakusqankupi inispataq runakunaqa qolqeta qonku.
Cheqaqta yachasqanchismi harkawanchis chay llullakuykunawan mana qotuchikunanchispaq.
16 Bibliaq nisqanman hinachu wanusqakunamanta

religionniykipi yachachinku? Yaqa llapa religionkunan
mana chhaynatachu yachachinku. Ima rayku? Satanas

paykunata yuyaychasqan rayku. Paymi pantasqa religionkunawan runakunata qotushan, runaq almanqa
kawsashallanmi wanusqanku qhepatapas nispa. Hinas

papas Jehova Diosmanta runakunata karunchananpaqmi chay yachachiyta huk pantasqa yachachikuykunawan tupachin. Imaynata chayta ruwan?
Yachasqanchis hina, wakin religionkunan yachachinku, millay runakunaqa rawrashaq infiernopin wi
naypaq nakarinqaku, nispa. Chay yachachiywanqa
Jehova Diostan kaminku, payqa munakuq Diosmi,

17
16. Pin askha religionkunaq yachachiyninta yuyaychan, imaynata

chayta ruwan?
17. Ima raykun infiernomanta yachachikuy Jehova Diosta kamin?
79

manan haykaqpas chhaynataqa nakarichinmanchu
(1 Juan 4:8). Ima niwaqmi mana kasukusqanmanta wawanpa makinta ninawan ruphachiq runamanta? Respetawaqchu chay runata? Reqsiyllatapas mu
nawaqchu? Manapunicha. Yana alma runata hina
cha rikuwaq. Satanasmi munan Jehova Diosmantapas
chhayna yuyaykunanchista, ninmi: Jehova Diosqa ru
nakunatan rawrashaq ninapi winay-winaypaq nakarichin, nispa.

Satanasqa wakin religionkunawanmi yachachillan
taq, wanupuqkunaqa espiritumanmi tukupunku, chay
18
espiritukunatan yupaychanapas respetanapas, nispa.

Chay espiritukunas atiyniyoq amigokuna kankuman
otaq manchakunapaq awqakuna. Chayta creespan
askha runakuna wanupuqkunata manchakunku, hatunchanku, yupaychankupas. Ichaqa Bibliaq yacha
chisqan hina, wanupuqkunaqa punushankun, Jehova

Diosllatataqmi yupaychananchis Kamaqninchis tukuy
qowaqninchis kasqan rayku (Apocalipsis 4:11).
19 Wanusqakunamanta cheqaqta yachaspaqa mana

18. Religionkunaq ima llulla yachachisqanwanmi runakuna wa nusqakunata yupaychanku?
19. Bibliamanta ima yachachikuytan entiendellanchistaq wa nuymanta

cheqaqta yachaspa?
80

nan religionkunaq pantasqa yachachikuyninkunawan
qotuchikunchischu. Hinaspapas Bibliamanta huk yachachikuykunata aswan allinta entiendenchis, entien
dellanchistaq Paraisopi winay kawsanapaq promesa
manta. Wanupuqkunaq espiritunqa manan maypipaschu kawsashan, chay yachasqanchismi astawan sutin
chan winay kawsanapaq suyakuyninchista.
20 Nawpa tiempopi Job sutiyoq runan kayta ta

pukuran: Runari, wanuspa kawsarinmanchu? nispa
(Job 14:14). Kawsarinkumanchu wanuypi punuqkuna? Chay tapuyman Bibliaq kutichisqanqa sonqochawasunmi, hamuq capitulopin chaymanta yachasun.
20. Ima tapuymantan hamuq capitulopi yachasun?
Wanupuqkunaqa manan rikunkuchu,

uyarinkuchu nitaq yuyaykunkupaschu
(Eclesiastes 9:5).
Wanupuqkunaqa samashankun otaq punu

shanku, manan nakarinkuchu nitaq nanaypichu kashanku (Juan 11:11).
Huchallikuq Adanpa miraynin kasqanchis
raykun wanunchis (Romanos 5:12).
81
7 CAPITULO
Munakusqanchis wa nupuq
runakunapaq cheqaq suyakuy
Imaynapi
yachanchis
wa nupuqkuna kawsarinanta?
Kawsarichinqapunichu
Jehov a Dios wa nupuqkunata?

Pikunan kawsarinqaku?
KAYPI yuyaykuy, aswan kallpayoq, allin phawaq mi
llay awqamanta ayqekushanki. Nan rikunkina ami

goykikunata wanuchisqanta, chhaynatan qantapas ay
paruspaqa mana khuyapayasunkichu. Sinchitana phawashanki chaypas astawanmi aypaykamushasunki.
Manana maymanpas ayqekuyta atinkinachu. Chayllamanmi huk runa rikhurimun yanapanasuykipaq. Awqaykimantaqa aswan atiyniyoqmi, yanapaytataq mu
nasunkipas. Chayraqcha thakpi kawaq!
2
Chay hinatan qantapas huk awqa qatiykachasha-
sunki. Manan qanllatachu, llapanchistan qatiykacha1-3. Ima awqan llapallanchista qatiykachawanchis, imaynan sientekunchis Bibliaq yachachisqanwan?
82

washanchis. Nawpaq capitulopi yachasqanchis hina,
chay awqaqa wanuymi. Manan pipas wanuymantaqa

ayqekusunmanchu nitaq atipasunmanchu, rikunchismi imaynatan munakusqanchis runakunata apapun.
Ichaqa Jehova Diosmi wanuymanta aswan atiyniyoq.
Paymi Qespichiwaqninchis. Ar, rikuchirannan wanuy

atipananta, prometentaqmi hukpaqkama chinkachi
nanta. Biblia nin: Qhepallatana chusaqyachina aw
qaqa wanuymi, nispa (1 Corintios 15:26). Ancha
allin willakuymi chayqa!
3 Wanuyqa
sinchitan runakunata nakarichin. Chay
mi kay promesa mayta kusichiwasun: Jehova Diosmi
wanupuqkunata kawsarichinqa (Isaas 26:19). Paymi
wanupuqkunata rikcharichinqa, chaymi wanupuqkunapaq suyakuyqa.
MUNAKUS QANCHIS RUNA WA NUPUQTIN
4 Wanupuranchu pillapas familiaykimanta otaq ancha munasqa amigoyki? Chhaynaqa, mana imatapas
ruway atisqaykimanta sinchitacha llakikuranki waqarankipas. Chhaynapi tarikuspan astawanqa necesitanchis Diospa Simin Qelqa sonqochawananchista
4. a) Ima raykun Jesuspa sientesqanwan yachasunman Jehova Diospa sientesqanta? b) Pikunan karan Jesuspa munasqan amigonkuna?
Munakusqanchis wa nupuq runakunapaq cheqaq suyakuy
83
(2 Corintios 1:3, 4). Bibliapin yachanchis imaynatan
Jehova Diospas Jesuspas wanuyta qhawarinku. Yachasqanchis hina Jesusqa Taytanmanmi rikchakuran,
chaymi payqa sinchita llakikuran munasqa amigon wa
nupusqanmanta (Juan 14:9). Jerusalenta rispan Jesusqa visitallaqpuni Betania llaqtapi tiyaq Lazarota, Ma
ra, Marta panankunatapas. Allin amigontinmi karanku, chaymi Biblia nin: Jesusqa munakurqanmi Laza
rota, Martata, nanantawan, nispa (Juan 11:5). Ichaqa
6 capitulopi yachasqanchis hina, Lazaro wanupusqa.
5 Imaynan Jesus sientekuran amigon wanupuqtin?

Lazaroq familianta amigonkunatawanmi visitaq risqa,
chayaqtintaq Lazaroq wanusqanmanta waqasharanku.

Paykunata rikuspan sonqon challaq nirqan, hinaspan sinchita llakikurqan, chay qhepamantaq Jesusqa
waqarqan (Juan 11:33, 35). Ima rayku sinchita llaki
kuran? Manachu imatapas ruwayta atiran? Ar, atiranmi. Yacharantaqmi chay ratopi musphanapaq suce
denanta (Juan 11:3, 4). Chaywanpas runaq wanusqanmantaqa llakikuranmi sonqonpas nanaranmi.
6
Jesuspa sinchi llakikusqanmi sonqochawanchis.
5, 6. a) Lazaroq familianta amigonkunatapas waqasqankuta rikuspa,
imaynan Jes us sientekuran? b) Ima rayku sonqochawanchis Jesuspa

sinchi llakikusqan?
84

Chaypin yachanchis paypas Taytanpas wanuy cheqni
kusqankuta. Hinaspapas Jehova Diosqa atiyniyoqmi
chay awqata atipananpaq. Kunanqa yachasun Diospa
atiyninwan Jesuspa milagro ruwasqanta.
L AZARO LLO Q SIMUY!
7 Qaqa toqopin Lazarota p anpasqaku, chaymi Jesus

kamachiran toqo wisqasqanku rumita suchuchinankupaq. Martataq harkayta munaspa niran, tawa pun
chaynan wanusqanmanta pasan asnashannacha, nispa

(Juan 11:39). Runakunaq qhawarisqankuman hinaqa,
manan ima ruwaytapas atikurannachu.
8 Rumita suchuchiqtinkutaq Jesus

kunkayoqta waq
yarqan: Lazaro, lloqsimuy! nispa. Imataq sucede
ran? Wanuq Lazaron lloqsimurqan. (Juan 11:43, 44.)
Chayta rikuspaqa anchatacha llapa runakuna kusikuranku! Panankunapas familianpas amigonkunapas
wasimasinkunapas yacharankun Lazaroq wanupusqanta; kunantaq hukmanta munakusqanku runa pay

kunawan kasharan. Muspharirankuraqcha chay suce
desqanwanqa. Kusikuymantacha Lazarota marqari
kuranku. Chhaynapin wanuyta atipakuran!
7, 8. Ima rayku askha runakuna yuyaykuranku Lazaroq mana na
kawsarinanta, ichaqa imatan Jes us ruwaran?
85
Jesusqa manan payllamantachu chay milagrota ru-
waran. Manaraq Lazarota kawsarichishaspan Jeho
va Diospa yanapayninta manakuran, chaywanmi ri

kuchiran Jehova Dios kawsarichiq kasqanta (Juan
11:41, 42). Jehova Diosqa manan chay kutillapichu
wanusqakunata kawsarichiran. Diospa Simin Qelqa

willan isqon runakuna kawsarisqanmanta, chaykunamanta huknillanmi Lazaroq kawsarinpusqanqa.1
Chaykunamanta yachayqa anchatan kusichiwanchis.
Yachachintaqmi Jehova Dios mana pimanpas sayapakusqanta, chay raykun kawsarichiran wayna-sipaskunata, machu-payakunata, warmi-qharikunata, israelitakunata, wak llaqtayoqkunatapas. Anchatan kusi
kuranku kawsarinpuywan! Huk kutipin Jesus huk
sipaschata kawsarichiqtin tayta-maman manchay
ta muspharqanku (Marcos. 5:42). Ar, paykunapaq
Jehova Diospa ruwasqanqa mana qonqanankupaqmi

karan.
1 Kay textokunapin willakushan huk runakuna kawsarimusqanmanta, 1 Reyes 17:17-24; 2 Reyes 4:32-37; 13:20, 21; Mateo 28:5-7;
Lucas 7:11-17; 8:40-56; Hechos 9:36-42; 20:7-12.
9, 10. a) Lazarota kawsarichisqanpi, imaynatan Jes us reqsichiran

atiy Qoqninta? b) Imakunapin yanapawanchis runakunaq kawsarisqanmanta yachasqanchis?
86
Jesuspa kawsarichisqan runakunaqa qhepaman
wanupurankun. Chhaynaqa, yanqapaqchu chay runakunata kawsarichiran? Manan. Chay willakuykunan

Bibliapi huk yachachikuykunata sutinchan, sumaq
suyakuytataqmi qowanchis.
10
IMAKUNATAN YACHACHIWANCHIS
KAWSARIYMANTA WILLAKUYKUNA?
11 Bibliaq nisqan hina, wanupuqkunaqa

manan
imatapas yachankuchu, manan maypipas kawsankuchu, nitaq imatapas reparankuchu. Lazaroq wa
nusqanmanta willakuymi chayta sutinchan. Lazaro

kawsarinpuspa, willaranchu hanaq pachapi imayna
kawsay kasqanta? Icha rawrashaq infiernopi kasqanmantachu willaran? Manan. Bibliaqa manan chaykunataqa yachachinchu. Lazaroqa tawa punchay wa
nusqanpi manan imatapas yachasqachu (Eclesiastes
9:5). Aswanmi wanuypi punusharan (Juan 11:11).
12 Wanusqakunaq
kawsarinpuyninqa manan cuentollachu cheqaqpunin, Lazaroq kawsarisqanmi chayta
sutinchan. Jesusqa askha runakunaq qayllanpin Lazarota kawsarichiran. Religionpi umalliqkuna Jesusta
11. Imaynatan Lazaroq kawsarisqanmanta willakuy, Eclesiast es 9:5

textopi nisqanta sutinchan?
12. Imaynapi yachanchis Lazaroq kawsarisqan cheqaqpuni kasqanta?
87

cheqnikurankuna chaypas, manan negarankuchu chay
milagrota. Aswanmi niranku: Imanasunmi! Kay runaqa askha milagrokunatan ruwashan, nispa (Juan
11:47). Askha runakunan Lazaroq kawsarisqanta ri
kuspa Jesuspi iniranku. Lazarota rikuspan yacharan
ku Jesus Diospa kachamusqan runa kasqanta. Lliwmi chay milagromanta yacharanku, chaymi religionpi
rumi sonqo umalliqkuna rimanakusqaku Jesustapas
Lazarotapas wanuchinankupaq (Juan 11:53; 12:9-11).
13 Pisi yuyayniyoqchu kanku kawsariypi iniqkuna? Manan, Jesusmi prometeran aya pampanakunapi lliw [yuyarisqa] kaqkunaq kawsarinpunanta
(Juan 5:28). Jehova Diosmi lliw kawsaqkunata kamaran, chaychu paypaq sasa kanman wakmanta kamay?
Chayqa, Jehova Diospa imayna yuyayniyoq kasqanmantan kanqa. Yuyarinmanchu munakusqanchis wa

nupuqkunata? Kaypi yuyaykuy: Hanaq pachapiqa
waranqa kuti hununpi chaskakunamanmi Dios sutita
churaran! (Isaas 40:26.) Chhaynallatataqmi yuyarin
munakusqanchis wanupuqkuna imayna kasqankutapas, munantaqmi kawsarichiyta.
13. Imaynapin yachanchis wa nupuqkunata Jehova Dios kawsarichinpunanta?

88
Munanpunichu Jehova Dios wanupuqkuna kawsarichiyta? Bibliaq nisqan hina, payqa munashanmi.
Jobmi tapukuran: Runari, wanuspa kawsarinmanchu? nispa. Jobqa aya panpanapin suyakunan karan
Jehova Dios yuyarinankama. Chay rayku Jehova Diosta niran: Waqyamuwaqtiykiqa kutichimusqaykin, kamasqayki runamanta sonqoykita challaq nirichinki,
nispa (Job 14:13-15).
15 Jehova Diosqa munanpunin wanupuqkunata kawsarichiyta. Chay yachayqa anchatan kallpachawanchis.
Ichaqa, imaynan kanqa wanupuqkunaq kawsariynin?

Pikunan kawsarimunqaku, maypitaq?
14
AYA P AMPANAKUNAPI LLIW

[YUYARIS QA] KAQKUNA
16 Nawpa tiempopi kawsariykunamanta Bibliapi

leespan yachanchis hamuq tiempopi kawsariy imay
na kananta. Nawpa tiempopi kawsariqkunaqa yapa
mantan munakusqanku runakunawan hununakapuranku. Hamuq tiempopi kawsariyqa aswan sumaqraqmi kanqa. Kinsa capitulopi yachasqanchis hina, Diosmi Hallpata sumaq paraisoman tukuchinqa. Chaymi
14, 15. Jobpa nisqan hina, munanchu Jehova Dios wa nupuqkuna

kawsarichiyta?
16. Imaynan kawsay kanqa kawsarinpuqkunapaq?
89
kawsariqkunaqa manaa rikunqakuchu maqanakuykunata, millay ruwaykunata, onqoykunatapas. Aswanmi thakpi kusisqa wiaypaq tiyanqaku.
17Pikunan kawsarimunqaku? Jesusmi niran: Aya
pampanakunapi lliw [yuyarisqa] kaqkunan [...] kunkayta uyarispa [...] kawsarimpunqaku, nispa (Juan 5:
28, 29). Chay hinallatataqmi Apocalipsis 20:13 nin:
Lamar-qochapas chaypi wausqa kaqkunata entregarqan, hinallataq wauypas ukhu--pachapas [Hades,
NM] paykunapi wausqa kaqkunata entregarqan, nispa. Hades nisqaqa llapa waupuqkunaq kasqanmi.
(Qhawariy apndice nisqapi 271, 272 paginakunata.)
Hunu hununpi chaypi samaqkuna kawsarimuqtinmi
waupuqkunaq kasqan chusaq kapunqa. Apstol Pablo niran: Chaninkunatapas mana chaninkunatapas
wausqankumanta Diospa kawsarichimpunanta, nispa (Hechos 24:15). Imatan chaywan nisharan?
18Chanin runakuna taqapin kashanku No, Abrahn, Sara, Moiss, Rut, Ester, hukkunapiwan, paykunan kawsaranku manaraq Jess kay Hallpaman hamushaqtin. Hebreos 11 capitulopin willashan chay iiyni17. Hayka runakunan kawsarimunqaku?
18. Pikunan chanin taqapi kawsarinpunqaku, imaynata yanapasunki chay suyakuy?
90
yoq warmi-qharikunamanta. Kay tiempopi waupuq

Diospa kamachinkunapas chay chanin taqapin kashanku. Kawsariymanta yachasqanchismi yanapawanchis manaa wauyta manchakunapaq (Hebreos 2:15).
19Hunu hununpi waupuq runakunan Jehov Dios-
ta mana reqsirankuchu, chay raykun mana paypa munaynintachu ruwaranku. Iman paykunawan sucedenqa? Chay mana chanin runakunapas yuyarisqan kanqaku. Jehov Diosmi paykunatapas kawsarichinqa,
tiempotataq qonqa payta reqsispa munayninta ruwanankupaq. Waranqa watapin waupuqkuna kawsarimunqaku, kay Hallpapi Diospa munayninta ruwaqkunawantaq huunakunqaku. Sumaq tiempon kanqa,
chay tiempotan Biblia sutichan Taripay Punchay,
nispa.
20Chhaynaqa, llapa waupuqkunachu kawsarinpunqaku? Manan. Biblia willan wakin waupuqkuna
Gehena nisqapi kasqankuta (Lucas 12:5, NM). awpa Jerusaln llaqta hawapin karan qopa wikchuna
Apndice nisqapi, 273-276 paginakunapi astawan willakushan
Taripay Punchaymanta, runakuna imayna juzgasqa kanankumantawan.
19. Pikunan kanku mana chanin runakuna, imatan Jehov Dios paykunamanpas qonqa?
20. Iman Gehena, pikunan chayman rinku?
Munakusqanchis waupuq runakunapaq cheqaq suyakuy
91
cheqas, chaypin ayakunata qopatapas ruphachiqku,

chay cheqastan sutichakuran Gehena, nispa. Piq
pa ayankunatan judo runakuna chayman wikchuykuqku? Chaymanqa wikchuykuranku mana panpanapaq hina, mana kawsarinankupaq nisqa ayakunatan.
Chaymi Gehena nisqata rikchanachikun winaypaq
wanuywan. Jesusna juzganqa wanupuqkunata chay

pas, Jehova Diosmi Hatun Juezqa (Hechos 10:42).
Diosqa manan kawsarichinqachu mana kasukuq millay runakunataqa.
21
HANAQ PACHAPAQ KAWSARIY

Bibliaqa hukniray kawsariymantan yachachillan-
taq. Hanaq pachapaq espiritual cuerpopi kawsariymanta. Diospa Simin Qelqan willan huk runalla espiritual cuerpopi kawsarisqanmanta: payqa karan Jesucristo.
22
Jesustaqa runa kashaqtinmi wanuchiranku, Jeho-
va Diosmi ichaqa mana hinallatachu huntaq Churinta aya panpanapi saqerpariran (Salmo 16:10; Hechos
13:34, 35). Kawsarichiranmi, ichaqa manan aycha
cuerpopichu. Ap ostol Pedro willan, Cristoqa cuerpo
21, 22. a) Imayna kawsariymi kallantaq? b) Pin nawpaqta esp ritu

cuerpopi kawsariran?
92

pin wanuchisqa karqan, espiritupitaq kawsarichimpusqa karqan, nispa (1 Pedro 3:18). Chayqa ancha
sumaq milagron karan! Wakmantan Jesusqa atiyniyoq
espritu kapuran (1 Corintios 15:3-6). Paymi nawpaq

taqa espritu cuerpopi kawsariran (Juan 3:13). Hukkunapas chhayna cuerpopin kawsarinanku karan.
23 Hanaq pachaman kutipunanpaqna

kashaqtinmi,
huntaq qatikuqninkunata Jesus niran, wasitan wakichimusaq qankunapaq, nispa (Juan 14:2). Hanaq pachaman riqkunatan suticharan pisi taqa, nispa (Lucas 12:32). Hayka huntaq cristianokunan kanku chay
pisi taqapi? Apocalipsis 14:1 texto willan ap ostol
Juanpa nisqanta: Qhawarispaytaqmi rikurqani Sion

orqo patapi Cordero sayashaqta, paywantaq pachak
tawa chunka tawayoq waranqa runakunata, chaykunaq matinpitaq qelqasqa kasqa Corderoq sutin, Yayanpa sutinpiwan, nispa.
24
144.000 cristianokunatan Dios kawsarichin ha-
naq pachapi tiyanankupaq, chaypin kashan Jesuspa

huntaq apostolninkunapas. Haykaqmi kawsarinanku karan? Cristoq qayllaykamusqan tiempopin kanan
23, 24. Pikunan kashanku Jesuspa pisi taqanpi, haykan kanku?
93

karan, ap ostol Pabloq qelqasqan hina (1 Corintios
15:23). Chay tiempopin kunan tiyashanchis, chaymantan astawan yachasun isqon capitulopi. Kay punchay
kunapiqa pisillanan kashanku 144.000 cristianokuna
mantaqa. Wanuspaqa kaqpachan kawsarinqaku hanaq pachapi tiyanankupaq (1 Corintios 15:51-55). Askha runakunan ichaqa kawsarimunqaku kay Hallpapi
paraso kapuqtin.
25 Ar, Jehova Diosqa winaypaqmi awqanchis wanuy
ta chinkachinqa (Isaas 25:8). Ichaqa kaytapascha tapukunki: Imatan kawsaripuqkuna ruwanqaku hanaq
pachapi? nispa. Diospa Reinonpin kamachikunqaku.
Hamuq capitulopin chaymanta astawan yachasun.
25. Imamantan yachasun hamuq capitulopi?

Kawsarinpuq runakunamanta Bibliaq
willasqanmi cheqaq suyakuyta qowanchis
(Juan 11:39-44).
Jehova Diosqa anchatapunin munan wanupuqkuna kawsarichiyta (Job 14:13-15).

Aya panpanapi kaqkunatan Dios kawsarichimunqa (Juan 5:28, 29).
94
8 CAPITULO
Imataq Diospa Reinonri?

Ima ninmi Biblia Diospa Reinonmanta?
Imatan chay Reino ruwanqa?
Haykaqmi Diospa Reinon kay Hallpapi
Diospa munayninta huntachinqa?
MILLONNINPI runakunan teqsimuyuntinpi ya
chanku yayayku nisqa manakuyta. Jesucriston chay
manakuytaqa yachachiran, chay manakuymantaqa
imaymanatan yachasunman. Yayayku nisqa mana
kuypi kinsa nawpaq manakuyninkunamanta yachasun, chaymi yanapawasun imatapuni Biblia yachachisqanta entiendenapaq.
2 Manakuyta
qallarinapaqmi Jesus uyariqninkuna
ta niran: Qankunaqa kay hinata manakuychis: Yayayku hanaq pachapi kaq, sutiyki yupaychasqa kachun, kamachikuq-kayniyki [reinoyki] takyachisqa kachun, munayniyki kay pachapi ruwakuchun, imaynan
1. Ima reqsisqa ma nakuymanta yachasun?
2. Yayaykupi ima kinsa ma nakuykunatan Jes us yachachiran qatikuqninkunaman?

95
hanaq pachapipas ruwakun hinata, nispa (Mateo
6:9-13, Edicion 1988). Ima ninanmi kay kinsa manakuykuna?

3
Askhatanan yachanchis Jehova Diospa sutinman-
ta. Yachallaranchistaqmi Diospa munayninmantapas,
nawpa tiempopi ruwasqanmanta hamuq tiempopi

llapa runakunapaq ruwananmantapas. Ima ninantan
Jesus niran kamachikuq-kayniyki takyachisqa kachun nisqanwan? Imataq Diospa Reinonri? Imaynatan chuyanchanqa Diospa sutinta? Imapin tupan
Diospa Reinon Diospa munaynin huntakunanwan?
4
IMATAQ DIO SPA REINONRI?
Diospa Reinonqa Jehova Diospa kamachikusqan-
mi. Diosmi akllan chay Reinopi Kamachikuqta. Pitaq chay Kamachikuqri? Jesucriston. Paymi llapa kamachikuq runakunamanta aswan atiyniyoq kamachikuq; chay rayku Biblia sutichan, reykunaq Reynin,
senorkunaqpas Senornin, nispa (1 Timoteo 6:15).

Kamachikuq runakunamanta aswan allin kamachikuqkunamantapas Jesusmi aswan atiyniyoq allinkunata ruwananpaqqa.
3. Imakunatan yachananchis Diospa Reinonmanta?
4. Imataq Diospa Reinonri, pitaq Kamachikuqri?
96
Maymantan kamachimunqa Diospa Reinon?
Maypin Jesus tiyashan? Nawpaqpi yachasqanchis
hina, Jesustaqa kurkupi warkuspan wanuchiranku,

5
kawsarisqan qhepamantaq hanaq pachaman hoqarisqa karan (Hechos 2:33). Chay rayku Diospa Reinon hanaq pachapi kashan, chaymi Biblia sutichan
hanaq pacha kamachikuy, nispa (2 Timoteo 4:18,
Edicion 1988). Hanaq pachapina kashan chaypas kay

Hallpatan kamachinqa (Apocalipsis 11:15).
6 Manan Jesus
hina pi kamachikuqpas kanmanchu.
Ima rayku chayta ninchis? Payqa, manan haykaqpas
wanunqachu. Biblia nin: Pay sapallanmi mana wa

nuqqa, mana chimpaykuy atina kanchaypi tiyaqqa,
nispa (1 Timoteo 6:16). Paypa lliw allin ruwasqanqa
winaypaqmi kanqa. Imaymanatataqmi ruwanqa.
7 Jesusmantan Bibliaqa kayta willaranna:

Senor
Diospa espiritunmi mana pitiyta paywan kashanqa,
ahinapin yachayniyoq allin yuyayniyoq kanqa, pay
qa kusa yuyaykuqmi allin kallpayoqmi kanqa, Senor
Diospa munaynintan reqsinqa, paytan manchakunqa.
5. Maymantan kamachimunqa Diospa Reinon, mayta kamachimunqa?
6, 7. Ima raykun Jes us hina mana pi kamachikuqpas kanmanchu?

97

Senor Diosta yupaychaspan payqa kusikunqa. Manan
payqa nawinpa rikusqanman hinallachu juzganqa,

manataqmi rimayta uyarispallachu huchachanqapas.
Chanin-kayman hinan sarunchasqakunata chaninchanqa, suyupi wakchakunaq uyarichikusqanmanmi
sayakunqa, nispa (Isaas 11:2-4). Chaypi rikusqanchis hina Jesusqa chanin-kaywan, khuyapayaywanmi
runakunata kamachinqa. Munawaqchu chhayna kamachikuqta?
Diospa Reinonpiqa manan Jesusllachu kamachi

munqa, hukkunawan kuskan kamachimunqa. Ap os8
tol Pablon Timoteota niran: Pacienciawanchus muchusun chayqa, payllawantaqmi kamachisunchis

pas, nispa (2 Timoteo 2:12). Ar, Pablowan Timoteowan huk cristianokunapiwanmi Jesusqa hanaq
pachamanta kamachimunqa. Haykan Jesuswan kamachimunqaku?
7 capitulopi yachasqanchis hina, ap ostol Juan
huk rikhuriypi rikusqa, Sion orqo patapi [hanaq

9
pachapi kamachikuynin] Cordero [Jesucristo] saya8. Pikunan Jesuswan kamachimunqaku?

9. Hayka runakunan Jesuswan kuska kamachimunqaku, haykaqmantapachan Dios akllayta qallariran?
98
shaqta, paywantaq pachak tawa chunka tawayoq waranqa runakunata, chaykunaq matinpitaq qelqasqa
kasqa Corderoq sutin, Yayanpa sutinpiwan. Piku
nan kanku chay 144.000 runakuna? Ap ostol Juanmi
kutichin: Paykunan Corderowan kuska purirqanku
maytana riqtinpas. Paykunaqa runakuna ukhuman

ta nawpaqkaq ruru hinan Diospaq Corderopaqwan
rantisqa karqanku, nispa (Apocalipsis 14:1, 4). Ar,

Jesuspa huntaq qatikuqninkunan kanku, paykunan
akllasqa karanku Jesuswan kuska hanaq pachaman
ta kamachimunankupaq. Wanusqankumanta kawsarinpuspan Jesuswan kuska kay pachata kamachinqaku (Apocalipsis 5:10). Diosqa apostolkunamanta
qallarispan huntaq cristianokunata akllaran 144.000
cristianokuna huntakunankama.
1 0 Jehov a
Diosmi munakuq-kayninpi Jesusta,
144.000 kamachikuqkunatawan akllaran runakuna
ta kamachimunankupaq. Jesusqa noqanchis hina
runa karan, chaymi reqsin runakunaq nakariyninta.
Ap ostol Pablo niran: Pisi kallpa kashaqtinchispas
10. Ima rayku nisunman munakuq-kayninpi Jehova Diosqa Jesusta

144.000 kamachikuqkunatawan akllaran runakunata kamachimunankupaq?
99

khuyapayawanchispunin, payqa noqanchis hinan
imaymanapi wateqasqa karqan, ichaqa manan huchallikurqanchu, nispa (Hebreos 4:15; 5:8). Paywan ka
machikamuqkunapas nakarirankun llapa runakuna
hina. Pantaq runakunana karanku chaypas kallpachakurankun allin kaqta ruwanankupaq, muchurankutaq imaymana onqoykunawan. Chay rayku paykunaqa entiendenqakupuni runakunaq sasachakuyninta.
11
IMATA RUWANQA DIO SPA REINON?

Jesusqa manan Diospa Reinon hamunanmanta
manakunallankutachu yachachiran; yachachillaran
taqmi manakuyta Jehova Diospa munaynin kay pa-
chapi hanaq pachapipas ruwakunanpaq. Hanaq

pachapi huntaq angelkunaqa ruwarankupunin Diospa munayninta. Ichaqa 3 capitulopi yachasqanchis
hina huk millay angelmi manana Diospa munayninta ruwasqachu, Adanta Evatapas huchallichiranmi.
Chay millay angeltan Satanas nispa sutichakuran,

10 capitulopi astawanraq paymanta yachasun. Diosqa hinallatan qhawaran Satanaspas supayninkunapas hanaq pachapi kanankuta. Chaymi Jesuspa tiem
11. Ima raykun Jes us niran qatikuqninkunata hanaq pachapi Diospa
munaynin ruwakunanpaq ma nakunankuta?

100
ponpiqa mana llapa angelkunachu Diospa munayninta ruwasharanku. Ichaqa manan chhaynallachu
kanan karan, Jesucristo Diospa Reinonpi kamachikuyta qallarishaspan Satanaswan maqanakunan karan (Apocalipsis 12:7-9).
12 Nawpaqmantan willakuranna
kay sucedenanta:
Hanaq pachapi kunkayoq waqyakuqta uyarirqani: Kunanmi chayamun Diosninchispa qespichiynin,
atiynin, kamachikuynin, Cristonpa atiyninpas. Wawqe-pananchiskunata tumpaqmi hanaq pachamanta
wikchusqana. Paymi wawqe-pananchiskunata Dios

ninchispa nawpaqenpi tuta-punchay huchachashallaqpuni, nispa (Apocalipsis 12:10). Reparankichu
chay textopi iskay allin ruwaykuna sucedesqanta?
Nawpaqtaqa Jesucriston hanaq pachapi kamachikuyta qallariran. Chaymanta, Satanastan hanaq pachamanta kay Hallpaman wikchuykamuranku.
13 Chaykunaqa huntakunnan,
chaykunamantan astawan yachasun hamuq capitulopi. Imataq karan
chay sucedesqanwan? Hanaq pachapi sucedesqanta
leesun: Chayrayku, hanaq pachakuna, kusikuychis!
12. Ima iskay allin ruwaykunatan Apocalipsis 12:10 texto willan?
13. Iman sucederan hanaq pachamanta S atanasta qarqoqtinku?
101
Chaypi llapa tiyaqkuna, qochukuychis! (Apocalip

sis 12:12). Ar, Satanaspas supayninkunapas hanaq
pachamanta qarqosqa kasqankumantan huntaq angelkuna kusikuranku, hanaq pachapi qhepaq angel
kunaqa llapallankun Jehova Diosman huntaq kanku,
huk hinallataq thakpi kawsanku. Chay raykun hanaq
pachapiqa Diospa munayninta ruwakushanna.
Iman sucederan Hallpapi? Biblia willan: Ay,

imaynaraqmi kankichis kay pachapi lamar-qochapi
14
tiyaqkuna! Saqran qankunaman uraykamun, sinchi
phinasqan kashan, tiempoqa pisillana kananta yachaspa, nispa (Apocalipsis 12:12). Satanasqa sinchi
phinasqan kashan kay pachaman wikchuykamusqan

kumanta tiemponpas pisillana kasqan rayku. Sinchi
phinasqa kasqanwanmi kay Hallpapi sasachakuykunata paqarichishan. Hamuq capitulopin astawan yachasun chay sasachakuykunamanta. Chhayna sasachakuykuna kashaqtin, imaynatan Diospa Reinon
kay Hallpapi Diospa munayninta huntachinqa?
15 Yuyariy imatan Jehova Dios kay Hallp apaq mu
nan. Payqa munan Hallpantin paraso kanantan cha14. Iman sucederan Hallpaman S atanasta wikchuykamuqtinku?
15. Imatan Dios munan kay Hallpapaq?
102

nin runakuna mana wanuspa chaypi tiyanankuta
wan, chaytan Eden huertapi rikuchiran, 3 capitulopi
yachasqayki hina. Satanasmi Adanta Evatawan huchallichiran chaymi kay Hallpapaq Diospa munaynin mana huntakuranchu, munayninmi ichaqa hun
takunqapuni. Jehova Diosqa munanpunin kay qelqa
huntakunanta: Chanin runakunaqa kay hallpatan
hapikapunqaku, chaypin winaypaq tiyanqaku (Salmo 37:29). Diospa Reinonwanmi chayqa huntakunqa. Imaynata?
16
Daniel 2:44 texton kay profeciata willan: Chay
reykuna kamachikushaqtinmi, Hanaq Pacha Diosqa

mana haykaq thunikuq suyuta [reinota] sayarichinqa, manataqmi wak suyuqa chayta kamachinqachu,
aswanpas llapa suyukunatan nutuspa tukunqa, wi

naypaqtaq kanqapas, nispa. Ima ninmi chay profe
ca Diospa Reinonmanta?
17 Nawpaqkaqpi nin: Reykuna kamachikushaqtinmi Diospa Reinon takyachisqa kanqa, nispa. Iskay
kaqpi nin: Diospa Reinon winaypaq kanqa, nispa.
Manan ima kamachikuqpas atipanqachu nitaq paypa
16, 17. Ima ninmi Daniel 2:44 textopi Diospa Reinonmanta?
103
rantinta kamachinqachu. Kinsakaqpitaq nin: Diospa

Reinonmi kay pachapi kamachikuqkunawan hatun
maqanakuypi kanqa, Diospa Reinontaqmi atipanqa,
nispa. Diospa Reinollanmi runakunata kamachimunqa, llapa kamachikuqkunamantapas aswan allintan
kamachimunqa.
18
Bibliaqa askhatan willan Diospa Reinon kay pa-
chapi kamachikuqkunawan maqanakunanmanta. Willanmi imaynata puchukay punchay qayllaykamushaqtin millay espiritukuna llullakuywan kay pachantinpi tiyaqkunaq reyninkunata qotunqa. Imapaq?
Tukuy-atiyniyoq Diospa [...] hatun maqanakuynin
man paykunata hunuykamunankupaq. Chay reykuna
tan hunuykunqaku hebreo rimaypi Armagedon nisqa cheqaspi (Apocalipsis 16:14, 16). Chay iskay versiculokunapi nisqan hina, Diospa Reinonwan kay pachapi kamachikuqkunawan maqanakuytan sutichakun
HarMagedon, otaq Armagedon, nispa.

19
Ima allinkunatan Diospa Reinon Armagedon-
18. Imaynatan sutichakun Diospa Reinonwan kay pachapi kamachikuqkunawan maqanakuyta?

19, 20. Imakunan harkashan kay Hallpapi Diospa munaynin huntakunanpaq?
104

wan apamunqa? Yuyarisun kay Hallpapaq Jehova
Diospa munasqanta: payqa munan paraisoman tukunantan, runakunapas chuya kapuspa chanin kapuspa
pay yupaychanankuta. Iman harkashan kay tiempo
pi Diospa munaynin huntakunanpaq? Nawpaqtaqa,
huchayoq runan kanchis chay raykun onqonchis wa
nunchispas. Ichaqa Jesusmi noqanchis rayku wanu

ran winay kawsayniyoq kananchispaq, 5 capitulopi
yachasqanchis hina. Yuyarishankicha ap ostol Juanpa

qelqasqanta: Diosqa anchatapunin runakunata munakurqan, chaymi sapan Churinta kachamurqan, pi
pas paypi iniqqa ama wanunanpaq, aswanpas winay

kawsayniyoq kananpaq, nispa (Juan 3:16).
20
Hinaspapas askha runakunan millayta kawsan-
ku. Llullakunku, qotunku, qhelli huchapitaq kawsanku. Manan munankuchu Diospa munaynin ruwayta.
Chhaynapi kawsaqkunaqa Armagedon maqanakuypin
wanuchisqa kanqaku (Salmo 37:10). Hinaspapas, kay

pachapi kamachikuqkunaqa manan runakunata kallpachankuchu Diospa munayninta ruwanankupaq. Askha kamachikuqkunan mana allintachu kamachiranku, waqllipuranku yana almataq karankupas. Sutitan
105
Biblia nin: Runaqa runamasinta mana allinta ruwa

nanpaq munaychakun, nispa (Eclesiastes 8:9).
21 Armagedon
qhepatan ichaqa Diospa Reinollan
na kamachimunqa. Chay Reinon Diospa munayninta
huntanqa, sumaq saminchaykunatataqmi apamun

qa. Mananan Satanaspas supayninkunapas kanqa
nachu (Apocalipsis 20:1-3). Jesuspa sacrificakusqan
rayku huntaq runakunaqa manana onqonqakuchu
nitaq wanunqakuchu, aswanmi winaypaq kawsanqaku (Apocalipsis 22:1-3). Hallpatapas sumaq paraisomanmi tukuchinqa. Chhaynapin Reino Diospa munayninta kay Hallpapi huntachinqa Diospa sutintapas chuyanchanqa. Ima ninanmi chay? Reinoq ka
machikusqan tiempopin llapallanku Jehova Diospa
sutinta hatunchanqaku.
22
HAYKAQMI DIO SPA REINON

KAMACHIKUYTA QALLARINQA?
Jesusmi qatikuqninkunata yachachiran khayna
manakunankuta: Kamachikuq-kayniyki takyachisqa

21. Imaynatan Diospa Reinonwan kay Hallpapi Diospa munaynin
huntakunqa?
22. Diospa Reinonqa manaraqmi takyachisqachu kasqa Jes us kay

Hallpapi kashaqtin nitaq kawsarisqan qhepallamanchu, imaynapin
chayta yachanchis?
106
kachun, nispa, chaywanmi sutita yachakuran Reino manaraq takyachisqa kasqanta. Jess hanaq pachaman kutipuqtin hinachu takyachisqa karan? Manan, apstol Pedropas Pablopas willarankun Jesuspa
kawsarisqan qhepaman Salmo 110:1 textopi profeca paypi huntakusqanta: Seor Diosmi Seorniyta
nirqan: Paa ladoypi tiyaykuy, awqaykikunata chaki
sarunaykiman churanaykama, nispa (Hechos 2:3235; Hebreos 10:12, 13). Ar, Jesucristoqa suyananraqmi karan.
23Ima watakaman suyanan karan? 1800-1900 watakuna ukhupi Bibliata estudiaqkunaq pisi-pisimanta reparasqankuman hinaqa 1914 watakaman suyanan karan. (Chaymanta astawan yachayta munaspaqa maskhay apndice nisqata, 276-280 paginakunapi.) 1914 watamantapacha imaymana sucedesqanmi
rikuchin Biblia estudiaqkunaq entiendesqankuqa
cheqaq kasqanta. Bibliamanta profeciakuna huntakusqanmi rikuchin 1914 watapi Jehov Dios Cristota Kamachikuq kananpaq churasqanta, Diospa Reinon kamachikuy qallarisqantawan. Ar, Satanaspa
23. a) Haykaqmi Diospa Reinon kamachikuyta qallariran? b) Imamanta qatimuq capitulopi yachasun?
107

tiemponqa pisillanan kashan, chay tiempopitaqmi
kawsashanchis (Apocalipsis 12:12; Salmo 110:2). Reinoq yanapayninwanmi kay Hallpapi Diospa munay
nin ruwakunqana. Ima ninkin chay allin willakuymanta? Cheqaqchu kanman? Qatimuq capitulopin
astawan yachasun imatapunin Biblia yachachin chaykunamanta.

Diospa Reinonqa hanaq pachamanta Diospa
kamachikusqanmi. Jesucriston Kamachikuqqa, kay Hallpamanta akllasqa 144.000 runakunataq paywan kuska kamachinqaku
(Apocalipsis 14:1, 4).
1914 watapin Diospa Reinon kamachikuyta
qallariran, chay qhepatataq Satanasta hanaq
pachamanta qarqospa kay Hallpaman wikchuykamuranku (Apocalipsis 12:9).
As pisillamantan Diospa Reinon kay pachapi
kamachikuqkunata winaypaq chinkachinqa

kay Hallpatataq paraisoman tukuchinqa
(Apocalipsis 16:14, 16).
108
9 CAPITULO
Tukukuy qaylla punchaykunapichu

tiyashanchis?
Kay tiempopi imakuna
sucedenantan Biblia willaran na?
Diospa Simin Qelqa nisqan hina,
imaynan runakuna kananku karan
tukukuy qaylla p unchaykunapi?
Ima allin willakuykunatan Biblia willaran na

tukukuy qaylla p unchaykunapaq?
TELEVISIONPI noticiakunata qhawaspa, haykaqllapas tapukurankichu, imapiraqmi kay pacha rikukunqa? nispa. Qonqayllamantan suceden hatun llakikuykuna, manataqmi pipas yachanmanchu paqarin ima
sucedenanta (Santiago 4:14). Jehova Diosmi ichaqa
yachan (Isaas 46:10). Nawpaqmantaraqmi Biblia wi

llaranna hatun llakikuykuna kananta, willallarantaqmi hamuq tiempopi allinkuna sucedenantapas.
2 Jesucriston willaranna
Diospa Reinonmanta, chay
1. Maypin willawanchis hamuq tiempopaq sucedenanta?
2, 3. Imamantan Jesusta tapuranku qatikuqninkuna, ima nispan pay
kutichiran?
Tukukuy qaylla punchaykunapichu tiyashanchis?
109
kamachikuymi chinkachinqa millay ruwaykunata Hall

patataq paraisoman tukuchinqa (Lucas 4:43, Edicion
1988). Reino haykaq chayamunantan Jesusta uyariq runakuna yachayta munaranku. Qatikuqninkunapas ta
purankun: Kutimunaykina [otaq qayllaykamunayki
na] kashaqtinqa kay tiempopas puchukapunanpaqna

kashaqtinqa, imakunatan rikusaqku? nispa (Mateo
24:3). Jesusmi kutichiran, Jehova Diosllan yachan kay

millay pacha haykaq tukukapunanta, nispa (Mateo
24:36). Ichaqa willarannan manaraq Diospa Reinon

kay Hallpaman thak kawsayta apamushaqtin imakuna
sucedenanta. Chay willasqanqa kunanmi huntakushan.
3 Kay tiempo p uchukapunanpaqna kasqanta ya
chanapaqqa, nawpaqta yachasun mana pipas rikusqan hatun maqanakuymanta. Chay hatun maqanakuyqa hanaq pachapin karan, chaypi sucedesqantaq
mi noqanchismanpas nakariyta apamuwaranchis.
HANAQ PACHAPI HATUN MAQANAKUY

4 Jesucriston 1914 watapi hanaq pachapi kamachi
kuyta qallarisqa, chaytan nawpaq capitulopi yacharanchis (Daniel 7:13, 14). Iman sucederan chay qhe
4, 5. a) Iman hanaq pachapi sucederan Jes us kamachikuyta qallariqtin? b) Apocalipsis 12:12 texto nisqan hina, iman sucedenan karan
hanaq pachapi hatun maqanakuy tukupusqan qhepaman?
110
pallaman? Biblia willan: Hanaq pachapi hatun maqanakuy karqan. Miguelmi [Jesuspa huk sutin] angelninkunantin dragn [Satans] contra maqanakurqan, hinallataq dragonpas angelninkunantin Miguel
contra maqanakurqan, nispa. Saqran supayninkunantin maqanakuypi atipachikuspa kay Hallpaman
wikchuykamusqa karanku. Chaymi huntaq angelkuna kusikuranku Satanaspas supayninkunapas hanaq
pachamanta qarqosqa kasqankumanta. Ichaqa manan runakunaq kusikunanpaqchu karan. Biblian willarana: Ay, imaynaraqmi kankichis kay pachapi
[...] tiyaqkuna! Saqran qankunaman uraykamun, sinchi phiasqan kashan, tiempoqa pisillaa kananta yachaspa, nispa (Apocalipsis 12:7, 9, 12).
5Kay Hallpaman qarqomusqanku raykun Saqra
sinchi phiasqa kaspa runakunata sasachakuykunawan akarichinan karan. Kunanmi chay sasa tiempokunapi tiyashanchis. Chay tiempoqa pisillaa kanan karan, Satanaspas chaytaqa yachanmi. Biblian
chay tiempota sutichan tukukuy qaylla punchaykuna, nispa (2 Timoteo 3:1). Diosqa an tukuchinqaa kay Hallpamanta Saqraq pantachiyninta, chayta
Apndice nisqapin 280, 281 paginakunapi willashan Miguel Jesuspa huk sutin kasqanta.
111
yachayqa anchatan kusichiwanchis! Bibliaqa willa

rannan kay tiempopi imaymana sucedesqanta, kunanqa chaykunamanta yachasun. Chaykuna sucedesqanwanmi yachanchis puchukay punchaykunapi tiyasqanchista, as pisimantaqmi Diospa Reinon Jeho
va Diosta munakuqkunapaq sumaq saminchaykunata
apamunqa. Nawpaqta yachasun tiemponchispaq Jesuspa tawa profeciakuna willasqanmanta.

TUKUKUY P UNCHAYKUNAPI
HATUN SUCEDES QANKUNA
6 Llaqtakunan huk llaqtakuna contra maqanakunqa, suyukunapas suyukuna contran sayarinqa. (Mateo 24:7.) Kay pachak watakuna pasasqanpin mi
llonninpi runakuna maqanakuykunapi wanuranku.
Inglaterra suyumanta historiador nisqa kayta qel
qaran: Siglo XX nisqapi mana haykaq wanuchina
kusqankuta runakuna wanuchinakuranku. [...] Chay
siglopiqa qati-qatillan maqanakuykuna karan, pisi
punchaykunallan mana maqanakurankuchu, nispa.
Instituto Worldwatch nisqa willaran: Qallariy si
glomanta 1899 watakama maqanakuykunapi wanusqankumantaqa, [siglo XX] watakunapin kinsa kutita
6, 7. Imaynatan maqanakuymanta, yarqaymanta Jesuspa willasqan
kunan tiempopi huntakushan?
112

hinaraq maqanakuykunapi wanusqaku. 1914 wata
mantapacha pachak millon aswantaraq runakuna wa
nuranku. Chay maqanakuykunawanmi askha runakuna mana familiayoq qhepakapuranku. Yaqapas
cha qanpas chhayna llakipi tarikuranki.
Kallanqataqmi askha cheqaskunapi yarqaypas.
(Mateo 24:7.) Yachaqkunan ninku kay kinsa chunka
qhepa watakunapi mikhuykuna astawan yapakusqanta. Chaywanpas yarqayqa kashallanmi, manan askha
runakunaq hallpan kanchu mikhuy tarpunankupaq,
nitaq qolqenku kanchu mikhuy rantinankupaq. Wak
cha suyukunapi waranqa millon runakuna sapa punchay pisi qolqellawan kawsanku: huk dolarwan, otaq
aswan pisiwan. Yaqa llapankutaqmi sapa punchay
yarqaymanta muchunku. Organizacion Mundial de
la Salud nisqa willan, pisqa millon wawakuna sapa
wata wanusqanta, yaqa llapankun wanunku mana

allin mikhusqankumanta.
7
Sinchi pacha chhaphchiykunan kanqa. (Lucas 21:
11.) Estados Unidosmanta Servicio Geologico nisqan

willan, 19 kutita hina terremotokuna sapa watan pasananta; chaykunan wasikunata raqranman hallpatapas
8, 9. Imaynapin yachanchis Jesuspa profetizasqan pacha chhaphchiykunamanta onqoykunamantapas huntakusqanta?
113
kicharinman. Wakin hatun pacha chhaphchiykunaqa

yaqa sapa watanmi wasikunata thunichin. Informekunaq willasqanman hina, terremotokuna pasasqanwan
mi 1900 watamantapacha iskay millon mas runakuna
wanuranku. Huk willakuymi nin: Imaymanatana cien

cia ruwan chaypas, yaqa kaqllan runakuna wanushanku, nispa.
Onqoykuna [...] kanqa. (Lucas 21:11.) Medicina
nisqa allintana nawparishan runa hanpiypi chaypas,
runakunaqa onqoshallanku nawpa onqoykunawan

mosoq onqoykunawanpas. Huk willakuypi nisqan
hina, kay qhepa watakunapi iskay chunka reqsisqa
onqoykuna astawan mastarikushan tuberculosis,
paludismo otaq chukchu, c olera nisqa onqoykunapas, huk onqoykunapaqtaq mana hanpikuna kanchu. Hinaspapas kinsa chunka onqoykunan rikhuri
mullantaq. Wakinmi wanuyman apan manataqmi kunankama chay onqoykunapaq hanpi kanchu.
9
TUKUKUY P UNCHAYKUNAPI RUNAKUNA

10 Bibliaqa manan tukukuy p unchaykunapi imaku
na kanallantachu willaran, willallarantaqmi runa
kuna imayna kanantapas. Ap ostol Pablon chaytaqa
10. 2 Timoteo 3:1-5 nisqan hina, imaynan kanku runakuna kay tiempopi?
114

willaranna. 2 Timoteo 3:1-5 nin: Tukukuy qaylla
punchaykunataqa sasa tiempokunan chayamunqa,
nispa. Pabloq nisqan hina khaynamanmi runakuna
tukupunan karan:
paykuna kikinkuta munakuqkuna

qolqe sonqokuna
tayta-mamankuta mana kasuqkuna
mana reqsikuqkuna
mana munakuyniyoqkuna
aychankuq munaynillanta ruwaqkuna
millay yana alma runakuna
Dios munakunankutaqa aycha kusichiyllapi
puriqkuna
Dios sonqo runamanmi rikchakunqakupas,
kawsayninkuwantaqmi ichaqa Dios sonqo-kaytapas
manan valenchu ninqaku
Chhaynachu kanku llaqtaykipi runakuna? Chhay
nacha. Hallpantinpin runakuna chhayna kanku. Chaywanmi rikunchis imatan Dios ruwanqa as pisimanta,
Biblia nin: Millay runakunachus qora hina phutumunku chaypas, tukuy mana chaninta ruwaqkuna
chus llanllarinku chaypas, winaypaq chusaqyachisqan
kanqaku, nispa (Salmo 92:7).
11
11. S almo 92:7 texto nisqan hina, iman sucedenqa millay runakunata?
115
KUSIKUNAPAQ PROFECIAKUNA
12 Bibliaq willasqan hina, kay tukukuy p unchaykuna
pin imaymana sasachakuykuna kashan. Ichaqa Jehova

Diospa munaynin ruwaqkunapaqmi allinkuna kashan.
Aswan yachaymi [mastarikunqa], nispan Daniel
qelqa willaranna. Haykaqmi chay simikuna hunta13
kunan karan? Puchukay tiempopin (Daniel 12:4).
Jehova Diosmi 1914 watamantapacha munaynin ruway munaqkunata yanaparan Bibliamanta yachaykunata aswan allinta entiendenankupaq. Wakinmi kaykuna: Diospa sutin, Diospa munaynin, Jesucristoq
sacrificion, wanupuqkuna imaynapi tarikusqan, kaw

sariypiwan. Jehova Diospa kamachinkunaqa yachan
kunan sumaq kawsaytapas, chaytaqmi Diosta hatunchan. Hinaspapas allintan entienderanku Diospa
Reinonmanta, kay Hallpata imayna allichanantapas.
Imatan ruwashanku chay yachasqankuwan? Chay tapuymi apawanchis tukukuy punchaykunapi huk profeciaq huntakusqanman.
14
Diospa kamachikushasqanmanta [reinomanta] allin
12, 13. Imaynapin yachanchis kay puchukay tiempopi aswan yachay mastarikusqanta?
14. Hayka suyukunapi, hayka simikunapin Reinomanta allin willakuykunata predicakushan, pikunataq predicashanku?
116
willakuykunan kay pachantinpi willasqa kanqa, chaytan Jesucristo niran tiempo puchukapunan kasqan
manta willaspa (Mateo 24:3, 14, Edicion 1988). Teqsimuyuntinpin Reinomanta allin willakuykunata willakushan, imayna kasqanmanta, ima ruwananmanta,
saminchayninkunata imayna chaskinamantapas. Chay
allin willakuykunan iskay pachak kinsa chunka suyukunaman hina willakushan, tawa pachak simikunapi
hina. Millonninpin Jehova Diospa testigonkuna llapa suyukunamanta, ayllukunamanta, llaqtakunamanta, tukuy rimaykunamantawan Reinomanta allin willakuykunata kusikuywan predicashanku (Apocalipsis 7:9). Hinaspapas, millonninpi yachay munaqkunamanmi mana qolqellapaq Bibliamanta yachachinku.
Chay profeciaq huntakusqanqa musphanapaqmi, hi
nana cristianokuna tukuypa cheqnisqan kananku
karan chaypas (Lucas 21:17).
IMATAN RUWANKI?
15 Manachu kunan p unchaypi Bibliamanta profe
ciakunaq huntakusqan rikuchisunki tukukuy qaylla
15. a) Tukukuy punchaykunapi nachu kashanchis, ima rayku chhay

nata kutichinki? b) Iman sucedenqa puchukaypi Jehova Diospa contranpi sayariqkunata Diospa Reinonta kasukuqkunatapas?
117
punchaykunapi kasqanchista? Kay allin willakuyku

nan predicakunqa Jehova Diospa munasqankama,
chaynan puchukayqa chayamunqa (Mateo 24:14).

Diosmi tukuchinqa kay Hallpapi millay ruwaykunata chaytan sutichakun puchukay, nispa. Diosmi Je
suswan angelninkunapiwan wanuchinqa pay contra
sayariq runakunata (2 Tesalonicenses 1:6-9). Satanas
pas supayninkunapas mananan runakunata qotunqa
kunachu. Chay qhepamantaq Diospa Reinon kasukuq runakunapaq askha saminchaykunata apamunqa
(Apocalipsis 20:1-3; 21:3-5).
16 Nataq Satanaspa munaychakusqan tukupushan

na chayqa, sapankanchismi tapukunanchis: Imatan
ruwanay? nispa. Jehova Diosmantan yachashana

lla, noqanchismanta ima munasqantapas (Juan 17:3).
Tukuy sonqoykiwan Bibliata estudiay. Jehova Dios
ta yupaychaqkunaq hununakuyninpi hununakushallay (Hebreos 10:24, 25). Diospa yachay qosqanmanta yachashallay, kawsayniykitataq allichay Diosta kusichinaykipaq (Santiago 4:8).
17 Jesusmi willaranna yaqa llapa runakuna tukukuy

16. Imakunatan ruwanayki?
17. Ima raykun qonqayllamanta chayamunqa millay runakunaq wa
nuynin?
118
qaylla punchaykunapi kasqanchista mana reparanan

kuta. Millay runakunaq wanuyninmi qonqayllamanta
chayamunqa mana pipas suyashaqtin, imaynan suwakuq runa tutapi hamun hinata (1 Tesalonicenses 5:2).
Jesusmi anyaran: Imaynan Noepa punchayninkunapi karqan, chay hinallataqmi Runaq Churin hamuqtinpas kanqa. Runakunata manaraq unu millpushaqtinmi, mikhusharqanku, ukyasharqanku, casarakusharqanku, casaranankupaq rimanakusharqanku
Noepa arcaman haykusqan punchaykama, manataq
imatapas repararqankuchu millpuq unu chayamuspa
llapanta millpunankama. Chay hinallataqmi Runaq
Churin hamuqtinpas kanqa, nispa (Mateo 24:37-39).
18 Chay raykun Jesus anyaran: Cuidakuychis qankuna kikiykichista, paqtataq sonqoykichis rumiyanman viciokunawan, machaywan, kay kawsaypa llakichikuyninwan, chaytaq Runaq Churin kutimunan
punchay qonqaylla hapisunkichisman. Seqona waskha hinan chayamunqa kay pachantinpi lliw kawsaqkunapaq. Chay hinaqa, tuta-punchay Diosmanta
manakuspa rikchashaychis, tukuy chay hamuqkunamanta ayqenaykichispaq, hinaspa Runaq Churinpa

18. Jesuspa ima anyasqantan kasukunanchis?
119
qayllanpi rikhurinaykichispaq, nispa (Lucas 21:3436). Chay nisqantaqa kasukunanchismi. Ima rayku?
Jehova Diosta Runaq Churin Jesucristotapas kasukuqkunaqa pakaykusqan kanqaku Satanaspa kamachikuynin tukupuqtin. Hinaspapas qayllaykamuq su
maq mosoq pachapin winaypaq tiyanqaku (Juan 3:
16; 2 Pedro 3:13).

Kay tukukuy qaylla punchaykunapin kashan
hatun maqanakuykuna, yarqaykuna, hatun
pacha chhaphchiykuna, onqoykunapiwan
(Mateo 24:7; Lucas 21:11).
Kay tukukuy qaylla punchaykunapiqa askha
runakunan pay kikinkuta munakunku, qolqe
sonqo kanku, Dios munakunankutataq aychanku kusichiyllapi purinku (2 Timoteo 3:1-5).
Kay tukukuy qaylla punchaykunapin Reinomanta allin willakuykuna Teqsimuyuntinpi
predicakushan (Mateo 24:14).
120
10 CAPITULO
Imaynatan yanapawasunman otaq

pantachiwasunman espiritukuna?
Angelkuna yanapanchu runakunata?
Imaynatan millay espiritukuna
runakunata waqllichishan?
Manchakunanchischu millay espiritukunata?
PITAPAS allinta reqsinapaqqa familiantawanmi reqsi
na. Jehova Diostapas allinta reqsinapaqqa hanaq pachapi familianmantawanmi yachana. Diospa familianqa angelkunan, paykunatan Biblia sutichan Diospa wa
wankuna, nispa (Genesis 6:2). Imaynatan yanapakunku Diospa munaynin huntakunanpaq? Imakunatan
ruwaranku kay Hallpapi runakunaq kawsaynin qallarisqanmantapacha? Yanapawasunmanchu angelkuna?
Chhayna kaqtinqa, imaynata?
2 Bibliaqa pachak-pachakninpin angelkunamanta willan. Yacharisun wakinmanta, chhaynapin paykunata
allinta reqsisun. Pin kamaran angelkunata? Colosenses
1:16 texton kutichin: Paywanmi [Jesucristowan] Diosqa
1. Ima raykun angelkunata aswan allinta reqsinanchis?
2. Pin kamaran angelkunata, haykataq kanku?
Imaynatan yanapawasunman otaq pantachiwasunman espiritukuna?
121
kamarqan hanaq pachapi tukuy ima kaqkunatapas, kay
pachapi kaqkunatapas, nispa. Ar, Jehova Diosmi llapa

angelkunata kamaran phiwi Churinpa yanapayninwan.
Hayka angelkunataq kan? Biblia willan pachak-pachak
millonninpi angelkuna kasqanta, llapallankutaqmi atiyniyoq kanku (Salmo 103:20; Apocalipsis 5:11).
3 Diospa Simin Qelqa willawanchis Jehova Dios Hallpata kamashaqtin, hanaq pacha kamachinkuna otaq
wawankuna kusisqa qochukusqankuta (Job 38:4-7).
Chay texton rikuchin unaymantana angelkunaq kasqanta, manaraq runakunapas Hallpapas kamasqa kashaqtin. Qochukusqankupin rikukullantaq sienteq kasqankuta. Chay tiempopiqa llapa angelkunan huk familia hinalla Diospa munayninta ruwaranku.
ANGELKUNAQ PAKAYKUS QAN YANAPAS QAN
4 Angelkunaqa nawpaq
tayta-mamanchis kamasqa
kasqankumantapachan llapa runakunapi interesakuranku Diospa munaynin huntakunanpipas (Proverbios
8:30, 31; 1 Pedro 1:11, 12). Ichaqa tiempoq pasasqanman hina rikuranku yaqa llapa runakuna Kamaqninkuq munayninta mana ruwasqankuta. Huntaq angelku
nataqa llakichirancha chay ruwasqanku. Jehova Dios3. Job 38:4-7 texto, imatan angelkunamanta yachachiwanchis?
4. Imaynatan Biblia rikuchin runaq ruwasqanpi angelkunaq interesakusqankuta?
122
man huk runallapas kutirikuqtinmi ichaqa angelkuna qochukunku (Lucas 15:10). Rikusqanchis hina angelkunaqa munankun Diospa kamachinkuna allin ka
nankuta. Chay raykun Jehova Diosqa angelninkunata
kay Hallpaman kachamuran huntaq kamachinkunata
pakaykunankupaq, kallpachanankupaqwan (Hebreos 1:
7, 14). Wakinmanta yachasun.
5
Jehova Dios Sodoma, Gomorra llaqtakunata thunichinan kashaqtinmi chanin Lotta ususinkunatawan iskay angelkunawan llaqtamanta horqochiran mana wa
nunankupaq (Genesis 19:15, 16). Pachak-pachak watakuna qhepatan profeta Danielta leonkunaq toqonman
wikchuykuranku, leonkunataq mana imanasqapaschu.
Paymi niran imayna sucedesqanta: Diosniymi angelninta kachamuwan, paymi leonkunaq siminta wisqaykur
qan, nispa (Daniel 6:22). Qallariy siglopin huk angel
ap ostol Pedrota carcelmanta horqoran (Hechos 12:6-11).

Jesustapas angelkunaqa yanaparanku Diospa munayninta kay Hallpapi ruwayta qallarishaqtin (Marcos 1:13).
Wanupunan punchay qayllaykamushaqtinpas huk angelmi rikhurimuran payta kallpachananpaq (Lucas 22:
43). Anchatacha Jesusta kallpacharan angelkunaq yanapaynin!

5. Bibliaq nisqan hina, pikunatan angelkuna yanaparan?
123

Kunan tiempopiqa mananan angelkunata rikukun
chu nitaq Jehova Diospa kamachinkunamanpas rikhu
rinkunachu. Manana rikunchischu chaypas chay atiyniyoq angelkunaqa Diospa llaqtantan pakaykushanku,
astawanqa iniyninkupi urmanankumanta. Biblia nin:
Senor Diospa angelninqa, Senor Diosta manchakuqkunatan muyuykunpas qespichinpas, nispa (Salmo
34:7). Ima rayku chay simikuna kallpachawananchis?
Millay espiritukuna kasqan rayku, paykunaqa wanuchiytan munawanchis. Pikunan kanku? Maymantan
rikhurimuranku? Imakunawanmi urmachiyta muna
wanchis? Chayta yachanapaqqa nawpaqta yachasun
iman sucederan runa kamasqa kasqan qhepaman.
6
MILLAY ESPIRITUKUNAQA AWQANCHISKUNAN

7 Kinsa capitulopi yachasqanchis hina, huk angelmi runakuna kamachiq kayta munaspa Diospa contranpi chu
rakuran. Chay angeltan Saqra Satanas nispa sutichakuran (Apocalipsis 12:9). Evata pantachisqan qhepamanmi
waranqa soqta pachak watapi yaqa llapa runakunata
Diosmanta taqaran. Pisi runakunallan huntaq karanku,
wakinmi karan Abel, Enoc, Noe (Hebreos 11:4, 5, 7).

6. a) Imakunamantan angelkuna kay tiempopi Diospa llaqtanta pakaykushanku? b) Ima tapuykunatan kutichisun?
7. Hayka runakunatan Satan as Diosmanta taqaran?

124

Noepa tiemponpipas huk angelkunan Jehova Diospa contranpi sayariranku. Hanaq pachapi tiyanankuta
saqespan kay Hallpaman urayamuspa runaman tuku
ranku. Ima rayku? Genesis 6:2 texto niwanchis: Diospa wawankunaqa runakunaq ususinkunata sumaq rikchayniyoq kasqanta qhawarispa, lliwmanta akllarikuspa pi munasqankuwan casarakurqanku, nispa. Chay
angelkunan runakunata waqllichiranku, Jehova Diosmi ichaqa mana hinallatachu qhawaran. Millpuq para
unuwanmi llapa millay runakunata wanuchiran; hun

taq kamachinkunallan qespiranku (Genesis 7:17, 23).
Dios contra sayariq angelkunaqa otaq supaykunaqa
mana wanunankupaqmi aycha cuerponkuta saqespa
hanaq pachaman espritu cuerpopi kutipuranku. Paykunaqa imachus ruwasqankuwanmi rikuchiranku Saq
raq ladonmantana kasqankuta, chhaynapin Saqraqa supaykunaq kamachiqnin kapuran (Mateo 9:34).
8
Chay huchallikuq angelkuna hanaq pachaman kuti

puqtinmi, Diosqa manana Satanasta hina familianpi
chaskirannachu (2 Pedro 2:4). Chay supaykuna manana

9
8. a) Imaynapin wakin angelkuna supaykunaman tukupuranku?
b) Imatan supaykuna ruwaranku Millpuq Para Unupi mana wa nunankupaq?

9. a) Iman sucederan supaykunata hanaq pachaman kutipuqtinku?
b) Imatan yachasun supaykunamanta?
125
runamanchu tukunku chaypas, sinchitan runakunata

waqllichishanku. Supaykunaq yanapayninwanmi Sata
nas kay pachantinta qotuspa pantachishan (Apocalipsis 12:9; 1 Juan 5:19). Imaynata? Supaykunaqa imaymanawanmi runakunata pantachinku otaq qotunku (2 Corintios 2:11). Wakinmanta yachasun.
IMAYNATAN SUPAYKUNA QOTUNKU
10 Supaykunaqa layqakuykunawanmi runakunata q o
tunku. Layqakuykunaqa supaykunawan hukllachakunapaq ruwaykunan, wakinmi kikinkumanta supaykunaman asuykunku wakintaq layqakunaq yanapayninwan.
Bibliaqa huchachanmi chay ruwaykunata, anyawan
chistaqmi chaykunaman mana urmanapaq (Galatas 5:
19-21). Layqakuykunaqa rikchakun challwakunata hapinapaq mikhunamanmi. Challwaqqa imaymana mikhuykunata anzuelopi churan, imaymana rikchay challwakunata hapinanpaq hina. Chay hinallataqmi millay
espiritukunapas layqakuykunawan tukuy runakunata
pantachinku otaq qotunku.
Supaykunaqa watuywanmi runakunata pantachin.

Imataq watuyri? Hamuq tiempomanta otaq pakasqa
11
10. Iman layqakuykuna?

11. Imakunapin watunku, ima raykun chay ruwaykunamanta ayqekunanchis?
126
kaqkunamanta imatapas yachayta munaymi. Kaykunapin watunku: chaskakunata qhawaspa, cocata qhawaspa, makita qhawaspa, naypeskunapi, mosqoykunapi
pas. Askha runakunana ninku, chay ruwaykunaqa allillanmi nispa chaypas, Biblian willan chay watuqkuna
millay espiritukunaq yanapayninwan llankasqankuta.
Ejemplopaq, Hechos 16:16-18 textopin willan huk sipas
watuq espirituq yanapayninwan watusqanta. Sipas
manta supayta qarqoqtinkutaq manana chay sipas wa
tuyta atirannachu.
12 Chaymantapas supaykunaqa runakunatan q otunku
wanupuqkunawan rimanankupaq. Wanupuqkunaq lla

kisqa familianmanpas otaq amigonkunamanpas wanupuqkunamanta mana kaqta willanku. Supaykunawan
rimaqpascha willanman wanupuqmanta mana yachas

qanta, otaq wanuqpa kunkanta hina rimanman. Chay
ta yachaspan askha runakuna yuyaykunku, wanupuqkunaqa kawsashankun, paykunawan rimayqa sonqochawasunmi, nispa. Chay sonqochayqa yanqan, hinaspapas
sasachakuykunamanmi churawasunman. Ima rayku?
Supaykunan wanupuqpa kunkanta hina rimanku, pay

kunan wanupuqkunamanta watuqkunaman willanku
(1 Samuel 28:3-19). Ichaqa 6 capitulopi yachasqanchis
12. Ima rayku mana allinchu wa nupuqkunawan rimay?

127
IMAYNATAN MILLAY ESPIRITUKUNAQ

CONTRANPI SAYASUNMAN
Layqakuykunamanta imaymana
kaqniykikunata ruphachiy
Bibliata estudiay
Diosmanta manakuy
hina, runa wanuqtinqa manan imanpas kawsannachu
(Salmo 115:17). Chay rayku wanuqpa almanta tapu

kuqqa millay espiritukunaq toqllanman urman, Jehova
Diospa cheqnisqantataq ruwanpas (Deuteronomio 18:
10, 11). Chay rayku supaykunaq toqllanmanta ayqekuy.
Millay espiritukunaqa runakunatan manchachillantaq. Satanaswan supayninkunawanqa yachankun
chinkachisqa kanankupaq tiempo pisillana kasqanta,
chay rayku sinchi phinasqa imaymana millaykunata ruwashanku (Apocalipsis 12:12, 17). Waranqanpi runaku
nan nawpaqpi millay espiritukunaq makinpi karanku,
kunantaqmi paykunamanta kacharichikunkuna. Imaynatan kacharichikuranku? Imaynatan huk runa supaykunamanta kacharichikunman layqakuy ruwaykunata
na ruwaran chaypas?
13
13. Imata ruwaranku supaykunaq makinpi kaqkuna?

128
IMAYNATAN MILLAY ESPIRITUKUNAQ

CONTRANPI SAYASUNMAN
14 Biblian yachachiwanchis imaynata millay espiritukunaq contranpi sayananchista, imayna kacharichiku
nanchistapas. Yachasun apostolkunaq tiemponpi Efeso
llaqtapi cristianokunamanta. Manaraq cristiano kashaspan wakinqa layqakuykunata ruwaranku. Imatan ruwaranku chaykunata saqepunankupaq? Diospa Simin
Qelqa willan: Layqakunanku libronkuta apamuspa lla
pankuq qayllanpi kanaykurqanku, paykunan nawpaqqa
layqa kasqaku, nispa (Hechos 19:19). Chay mosoq iniqkunaqa layqakunanku librokunata kanapusqaku, chaywanmi allin ejemplota saqeranku millay espiritukunaq
contranpi sayay munaqkunaman. Diospa munayninta
ruway munaqkunaqa manan layqakuykunamanta imatapas hapinankuchu. Chaykunan kanman: librokuna,
revistakuna, peliculakuna, cuadrokuna, layqakuykunaman tanqaq sumaq takikuna, suertepaq amuletokunapas (1 Corintios 10:21).
15 Efeso llaqtamanta cristianokuna layqakunanku libronkuta ruphachisqanku watakuna qhepamanmi,
14. Efeso llaqtamanta cristianokuna hina, imaynatan millay espiritukunamanta kacharichikusunman?

15. Imatan ruwananchis millay espiritukunaq contranpi sayananchispaq?
129

ap ostol Pablo paykunaman kayta qelqaran: Maqanakunchis, [...] hanaqkunapi kaq mana allin espiritukunawanmi, nispa (Efesios 6:12). Chaymi rikuchin supaykunaq mana saykusqankuta. Supaykunaqa kallpachakushallarankun cristianokuna paykunaq munayninta
ruwanankupaq. Chhaynaqa, imatawanmi cristianoku
na ruwananku karan? Ap ostol Pablo niran: Astawan
raqqa iniyniykichista harkapakuna escudota hina hapiychis, chaywanmi saqraq llapa rawrashaq wachisqankunatapas thasnuyta atinkichis, nispa (Efesios 6:16).
Iniyninchis allin takyasqa kaqtinqa millay espiritukunaq contranpi sayasun (Mateo 17:20).
16 Chhaynaqa, imatan ruwana iniyninchis

allin takyasqa kananpaq? Bibliata estudiananchis. Huk perqa
allinta takyananpaqqa allin teqsichasqan kanan. Chay
hinallataqmi iniyninchis allin takyasqa kananpaqqa,

Diospa Simin Qelqamanta kapak yachaywan allin teqsichasqa kanan. Sichus Bibliata sapa punchay leesun es
tudiasuntaq chayqa, iniyninchismi allin takyasqa kan
qa. Allin takyasqa iniyninchisqa harkawasunmi millay
espiritukuna waqllichiwananchismanta (1 Juan 5:5).
17 Imatawanraqmi Efeso llaqtamanta cristianokuna
16. Imatan ruwana i niyninchis allin takyasqa kananpaq?

17. Imatan ruwana supaykunamanta pakaykusqa kanapaq?
130
ruwananku karan? Chay llaqtapiqa supaykunaq ruwayninmi huntaykuran, chaymi necesitaranku astawan pakaykunata. Chay rayku Pablo niran: Diosman
ta sapa punchay manakuychis tukuy rogakuywan valekuywan, nispa (Efesios 6:18). Kunanpas supaykunaq ruwayninmi pachantinpi hunta kashan, chaymi
supaykunamanta pakaykusqa kanapaqqa Jehova Dios
manta manakunanchispuni. Manakuyninchispiqa Jeho

va Diospa sutinmantapunin waqyakunanchis, Biblia
nin: Jehova Diospa sutinqa hatun qaqa pukara hinan,

chaymanmi chanin runa phawan harkaykusqa kanan
paq, nispa (Proverbios 18:10, NM). Hinaspapas Jehova
Diosmanta manakushanallapuni Satanasmanta qespichiwananchispaq (Mateo 6:13). Diosqa uyarinqapunin

waqyakusqanchista (Salmo 145:19).
Chay millay espiritukunaqa atiyniyoqmi kanku.
Ichaqa Saqraq contranpi churakusun Diosmantaq asuy
kusun chayqa, mananan millay espiritukunata manchakusunchu (Santiago 4:7, 8). Millay espiritukunaqa
manan nishu atiyniyoqchu kanku. Chay supaykunaqa Noepa tiemponpin huchachasqa karanku, hamuq
tiempopitaq wanuchisqa kanqaku (Judas 6). Hinaspapas

18
18, 19. a) Ima raykun millay espiritukunawan maqanakuyninchispi

atipasunpuni? b) Ima tapuytan qatimuq capitulopi kutichikunqa?
131

Jehova Diospa angelninkunan pakaykuwanchis (2 Reyes
6:15-17). Angelkunaqa qhawamushallankun millay espiritukunawan maqanakusqanchista munankutaqmi ati
pananchista. Chay hinaqa ama taqakusunchu Jehova
Diosmanta hanaq pachapi familianmantapas. Hinaspapas karunchakusun layqakuykunamanta, Diospa Simin
Qelqapi anyaykunatataq kasukusun (1 Pedro 5:6, 7; 2 Pedro 2:9). Chaykunata ruwaspan millay espiritukunata
atipasun.
19 Ima rayku Jehova Dios hinallata qhawashan mi
llay espiritukunaq kananta, millay ruwaykunawan nakariykuna kanantapas? Qatimuq capitulopin chaymanta yachasun.
Huntaq angelkunaqa Jehova Diospa kamachinkunatan yanapanku (Hebreos 1:7, 14).

Satanaswan supayninkunawanmi runakunata
qotunku Diosmantataq taqanku
(Apocalipsis 12:9).
Sichus Diosta kasukusun Saqraq contranpitaq
qaqata sayasun chayqa Saqran qayllanchismanta ayqekunqa (Santiago 4:7, 8).
132
11 CAPITULO
Ima raykun Dios hinallata
qhawamun runaq nakarisqanta?
Dioschu huchayoq kay pachapi nakariy kananpaq?
Imatan iskayachikuran Ed en huertapi?

Imaynatan Dios allichanqa
llapa sasachakuykunata?
HUK suyuq hatun maqanakuyninpin warmikunata wa
wakunatapas waranqanpi wanuchisqaku. Llapallankutan
panpasqaku huk toqopi, muyuriqninpitaq huchuy cruzkunata churasqaku, sapanka cruzpitaq kayta qelqasqaku:
Ima rayku? nispa. Sinchi llakikuypi tarikuqkunan astawanqa chayta tapukunku. Astawanqa llakikuywan chaykunata tapukunku hatun maqanakuypi, hatun llakikuykunapi, onqoypi, otaq imapipas munakusqanku runa wa
nupuqtin, wasinkupas thunipuqtin otaq imapipas sinchi
ta nakarichiqtinku. Yachaytapunin munanku ima rayku
chay sasachakuykunapi tarikusqankuta.
2 Ima rayku Dios hinallata qhawan runakunaq nakarisqanta? Tukuy-atiyniyoq, munakuq, yachayniyoq,
1, 2. Ima sasachakuykunan nakarichiwanchis, ima tapuykunatan runakuna tapukunku?
Ima raykun Dios hinallata qhawamun runaq nakarisqanta?
133
chanin Dios kashaqtin, ima rayku kay pachapi sinchi

cheqninakuy kan? Ima raykutaq mana chanin-kaypas
huntaykushan? Haykaqllapas chay tapuykunata tapukurankichu?
3 Ima rayku Dios hinallata qhawan runakunaq nakarisqanta? Chayta tapukuy huchachu kanman? Wakinmi nin
ku, chayta tapukuqqa Diospi mana inisqantan rikuchin
otaq mana Dios manchakusqanta, nispa. Ichaqa Bibliata
leespan yachanki Diospa kamachinkunapas chay hina
tapukusqankuta. Profeta Habacucmi Jehova Diosta tapuran: Imanaqtintaq mana chaninkaqta rikuchiwanki?
Imanaqtintaq nakarichiytaqa chinlla qhawanki? Runa

chutiqllatan runa maqaqllatan rikushani, quejanakushankun churanakushankun, nispa (Habacuc 1:3).
4 Phinakuranchu
Jehova Dios Habacucta chhayna tapu
kusqanmanta? Manan phinakuranchu. Aswanmi chay tapukusqanta Bibliapi qelqachiran. Hinaspapas kutichiran
mi chay tapukusqanman yanaparantaqmi iniyninpi winananpaq. Qantapas chhaynatan yanapayta munasunki. Yuyariy, Biblian willan Dios qhawariwasqanchista (1 Pedro
5:7, Edicion 1988). Diosmi runamantaqa astawan cheqni
kun mana allin ruwayta nakariytapas (Isaas 55:8, 9).
3, 4. a) Imaynapin yachanchis runaq nakariyninmanta tapukuy mana
huchachu kasqanta? b) Imaynatan Jehova Dios qhawarin mana allin ru

wayta, nakariytapas?
134
Chhayna kashaqtinpas, ima raykutaq kay pachapi sinchi
nakariy kan?
IMA RAYKU KAN SINCHI NAKARIY?

5 Askha runakunan religionninpi umalliqkunata yacha
chiqkunatapas tapunku, ima rayku sinchita nakarinchis?
nispa. Paykunataq kutichinku, chayqa Diospa munaynin
mi, paymi nawpaqmantana yuyaykuran imaymana kananta llakikuykuna kanantapas, nispa. Askha runakunaman
mi ninku, Diospa nanninqa sasa entiendenan nispa, otaq
Diosmi runakunata wawakunatapas hanaq pachaman apa
pun paywan tiyanankupaq, nispa. Ichaqa nawpaqpi yachasqayki hina, Diosqa manan haykaqpas mana allintaqa
ruwanmanchu. Biblia nin: Diosqa manan haykaqpas
mana allintaqa ruwanmanchu! Tukuy-atiyniyoqqa manan
haykaqpas mana chanintaqa ruwanmanchu! nispa (Job
34:10).
6
Ima raykun runakuna Diosta tunpanku nakariykuna
kasqanmanta? Yaqa llapa runakunan ninku, Diosmi kay

pachataqa kamachin, nispa. Manan yachankuchu Bibliapi
kay cheqaq yachachikuymanta: Satanasmi kay pachata kamachishan, chaytaqa qanpas 3 capitulopin yacharanki.
5. Ima nispan religionpi umalliqkuna kutichinku nakariymanta tapukuqtinku, ichaqa imatan Biblia yachachin?
6. Ima rayku askha runakuna Diosta tunpanku kay pachapi nakariykuna kasqanmanta?
135
Biblia sutitapuni nin: Kay pachaqa saqraq munaycha

kusqanmi kashan, nispa (1 Juan 5:19). Chay raykun nakariykuna kan. Kay pachapi millay runakunaqa Saqramanmi rikchakunku, paymi kay pachantinta qotuspa
pantachin (Apocalipsis 12:9). Satanasqa llullan, cheqnikuq, sinchi millaytaq. Chay rayku makinpi kaq runakunapas kanku llullakuq, cheqnikuq, sinchi millaytaq. Chay
mi nawpaqkaq razon.
8 Kaymi iskaykaq razon:

Adanwan Evawan Diospa contranpi hatarisqankumantapachan llapa runakuna huchayoq kapunchis, chaytan 3 capitulopi yacharanchis. Chay
rayku runakunaqa atiyniyoq kayta maskhanku, chayta maskhasqankupitaq paqarichinku hatun maqanakuy
kunata, muchuchiykunata, nakariykunatapas (Eclesiastes
4:1; 8:9). Kaytaq kinsakaq razon: Biblia khaynata willan, sapankan [qonqaylla] imaynapipas rikukunku, nis
pa (Eclesiastes 9:11). Manan Jehova Dioschu kay pachataqa kamachishan, chay rayku payqa mana ima sasachaymantapas pakaykunchu. Chaymi runakunaqa maypi ka
shaspapas qonqaylla nakariypi tarikunku.
9 Mana Jehova
Dioschu nakarichiykuna paqarichiq
7
7, 8. a) Imakunapin kay pachapi runakuna kamachiqninkuman rikchakunku? b) Ima rayku huchasapa kaypas, sapanka [qonqaylla] imaynapi
rikukusqanchispas nakariyta apamun?
9. Kanpunich a Jehova Diospa huk allin razonnin nakariykunata hinallata qhawananpaqqa, imaynapin chayta yachanchis?
136
kasqanta yachayqa kusichiwanchismi. Manan paychu hu

chayoq hatun maqanakuykunamanta, wanuchinakuykunamanta, sarunchanakuykunamanta, pacha chhaphchiykunamanta, lloqllakunamanta, imaymana kasqanmantapas. Ichaqa kutichinaraqmi kashan kay tapuyman, ima
rayku hinallata qhawan chay nakariykuna kananta? Tu

kuy-atiyniyoq kayninpiqa chinkachinmanmi chay nakariykunata. Chhaynaqa, ima rayku mana chinkachinku?
Yacharanchismi Jehova Dios ancha munakuq kasqanta,
chhaynaqa kanpunicha huk allin razon chay nakariykunata hinallata qhawananpaqqa (1 Juan 4:8).
ISKAYACHIY PAQARIN
10 Ima rayku Dios hinallata qhawan nakariy

kananta?
Chayta yachanapaqqa sasachakuykuna qallarisqan tiempomanmi kutinanchis. Satanasmi tanqaran Adanta Eva
tawan Jehova Diosta mana kasukunankupaq, chaypin
paqariran huk iskayachiy. Satanasqa yachanmi Jehova

Dios tukuy-atiyniyoq kasqanta, chaymi mana atiyniyoq
kasqantachu iskayachiran. Aswanmi Kamachikuq kasqanta
iskayachiran. Niranmi Diosqa llullan, manan munanchu
runakuna allin kananta, chay nisqanwanmi Saqraqa Dios
ta tunparan mana allin kamachikuqmanta (Genesis 3:2-5).
Nillarantaqmi, runakunata Dios mana kamachiqtinqa
10. Imatan Satan as iskayachiran, imaynatan chayta ruwaran?
137
aswan allinmi kankuman, nispa. Chhaynata nisqanwanmi
Saqraqa Jehova Diospa kamachikusqan contra sayariran.

11 Adanwan Evawan Jehova Dios contra sayarisqanku-
wanmi kaytapas nishankuman hina karan: Manan mu

naykuchu Diospa kamachiwanankuta. Noqallaykumantan akllakuykuman allin kaqta mana allin kaqtapas,
nispa. Imaynatan Jehova Dios allichanman chay iskayachiyta? Imaynatan rikuchinman angelkunaman runakunamanpas pay contra hatariqkuna llullakusqankuta,
paypa ruwasqallan aswan allin kasqantapas? Wakinqa
ninkun, wanuchinman karan pay contra hatariqkunata,

huk warmi-qharitataq kamanman karan, nispa. Diosmi
ichaqa nisqana kay Hallpa paraso kananta, Adanpa Eva

pa wawankuna miraspa chaypi huntanankutapas (Gene
sis 1:28). Jehova Diosqa huntanpunin rimasqanta (Isaas
55:10, 11). Hinaspapas, sichus wanuchinman karan Eden

huertapi pay contra hatariqkunata chayqa, kamachikusqanmanta iskayachiymi mana allichakunmanchu karan.
Kaywan rikchanachisun. Huk profesormi alumnoku
naman yachachishan matematicas nisqamanta huk sasa12
11. Ima rayku Jehova Dios mana wa nuchiranchu Ed en huertapi pay contra hatariqkunata?
12, 13. Ima rikchanachiymi rikuchin, ima rayku Jehova Dios hinalla
ta saqeran Satan as kay pachata kamachinanpaq, runakunapas paykunalla kamachikunankupaq?
138
chay allichayta. Chayllamanmi huk yuyaysapa mana kasukuq alumno profesorninta nin, manan allintachu yachachishanki, nispa, chaywanqa mana allin yachachiqta hinan profesorninta rikuchishan. Waynan atipakuspa nin,
noqan aswan allinta allichayman chay sasachaytaqa, nispa. Wakin yachaqmasinkunapas payta uyarispa profesor contra hatarillankutaq. Imata ruwanman profesor?
Qarqonmanmi pay contra hatariq alumnokunata, ichaqa
imaninkumanmi wakin alumnokuna? Ninkumanpascha,

profesor contra hatariq yachaqmasinchiskunaqa cheqaq
tapascha rimaranku, nispa. Manapasnacha profesorta respetankumanchu, yuyaykunkumantaq profesorqa manchakunmi mana allin yachachiq kasqanta sutiman horqonankuta, nispa. Ichaqa profesormi pay contra hatariq
alumnota saqen llapa alumnokunaq nawpaqenpi chay sasachay allichananta.
13 Jehova Diospas chay hinatan ruwaran. Yuyariy, Eden

huertapi iskayachiyqa manan Dios contra hatariqkunallapichu qheparan. Millonninpi angelkunan chay sucedesqantaqa qhawamusharanku (Job 38:7; Daniel 7:10). Chay
iskayachiyta Jehova Dios imayna allichasqanmi afectaran

qhawamuq angelkunata llapa runakunatapas. Chhayna
qa, imatan Jehova Dios ruwaran? Satanastan hinallata saqeran runakunata kamachinanpaq. Runakunatapas
139
hinallatan saqeran paykunalla kamachikunankupaq Satanaspa yuyaychasqanwan.

14
Profesorqa yachanmi mana kasukuq waynapas pay-
man sayapakuq alumnokunapas yanqa rimasqankuta. Sichus profesor hinallata saqenqa chay alumnokuna chay
sasachayta allichanankuta chayqa, llapa alumnokunan ya
chanqaku pin allin yachachiq kasqanta. Ar, mana kasukuq alumnokuna chay sasachayta mana allichasqankuwanmi allin sonqoyoq alumnokuna reparanqaku profesorlla allin yachachiq kasqanta. Hinaspapas entiendenqakun ima raykun profesor qarqoshan pay contra
hatariqkunata. Chay hinatan allin angelkuna Dios sonqo
runakunapas yachanqaku Satanaswan supayninkunawan
llulla kasqankuta, runakunapas paykunallamanta mana
kamachikuy atisqankuta. Jeremiaspa kay qelqasqantan
yachanqaku: Senor Diosny, yachanin, manan runaq munayninchu imayna kananpaqpas, runaqa manan yacha
kunchu imayna kanantapas (Jeremas 10:23).
IMA RAYKU KHAYTUKUY TIEMP O?

15 Ima rayku Jehova Dios khaytukuy tiempo hinallata
14. Jehova Diosmi runakunata saqeran paykunallamanta kamachikunankupaq, imakunatan chaywan runakuna yachanqaku?
15, 16. a) Ima raykun Jehova Dios khaytukuy tiempo hinallata qha
washan runaq nakarisqanta? b) Ima rayku Dios mana harkanchu wa nu

chinakuykunata, huk nakariykunatapas?
140

qhawashan runaq nakarisqanta? Ima rayku mana harkanchu millay kaqkuna kananta? Kayta yuyaykusun, rikchanachiymanta profesorqa manan kay iskay kaqkunata ruwanmanchu. Manan harkanmanchu mana kasukuq
waynata chay sasachay imayna allichananta nitaq yanapanmanchu chay sasachay allichayta. Chay hinallataqmi
Jehova Diospas mana kay iskay kaqkunata ruwaranchu.
Nawpaqta: Diosqa manan harkaranchu Saqratapas yanapaqninkunatapas munasqankuta ruwaspa rimasqankuta

sutinchanankuta. Chaypaqqa tiempo pasanan karan. Waranqa-waranqa watakunapin runakuna imaymana kama
chikuykunata reqsiranku, nawparirankun ciencia nisqapi
huk yachaykunapipas. Chaywanpas astawanmi yapakushan mana chanin-kay, wakcha-kay, millay ruwaykuna, hatun maqanakuykunapas. Chaykunawanmi yachanchis runaq kamachikusqan yanqapaq kasqanta.
16 Iskaykaqpi: Jehova Diosqa manan yanaparanchu Satanasta kay pacha kamachikusqanpi. Sichus Dios harkan
man wanuchinakuykunata huk nakariykunatapas chayqa, manachu pay contra hatariqkunata yanapashanman?
Manachu nisunman, runaq kamachikuyninqa allinmi
manan ima sasachakuypas kanchu? nispa. Jehova Dios

chayta ruwanman chayqa Saqraq llullamasinmi kanman.
Ichaqa manapunin Diosqa llullakunchu (Hebreos 6:18).
141
Imatan Dios ruwanqa pay contra hatarisqankuman

tapacha imaymana sasachakuykuna nakariykunapas kas
qanwan? Jehova Diosqa tukuy-atiyniyoqmi. Payqa alli
chanqan chay sasachakuykunata nakariykunatapas. Naw17
paqpi yachasqanchis hina, Hallpan allichasqa kapunqa,
sumaq paraisomantaq tukunqa. Jesuspa wanusqanpi inisqanku raykun runakunaq huchanpas panpachasqa kanqa.
Wanupuqkunapas kawsarimunqakun. Chhaynapin Jeho

va Diosqa Jesuswan Saqraq ruwasqankunata thunichinqa (1 Juan 3:8). Chaykunataqa yuyaykusqan punchaypin
ruwanqa. Chay punchay manaraq chayamusqanmantaqa
kusikunanchismi, pacienciayoq kayninpin Jehova Dios
noqanchismanpas cheqaqta yachachiwaranchis munaynintapas ruwashanchis (2 Pedro 3:9, 10). Manaraq chay
punchay chayamushaqtinmi Jehova Dios maskhashan

payta yupaychay munaqkunata, yanapashantaqmi kay pa
chapi nakariykunata aguantanankupaq (Juan 4:23; 1 Corintios 10:13).
18
Wakinqa yuyaykunkupascha, sichus Dios Adanta
Evata kamanman karan mana pay contra sayarinankupaq
hina chayqa, manan nakariy kanmanchu karan, nispa.

17, 18. Runakunaq kamachikuyninwan Saqraq yuyaychasqanpiwanmi
imaymana sasachakuykuna paqarin, imatan Jehova Dios ruwanqa chay
sasachakuykunawan nakariykunapiwan?
142
Ima rayku mana chhaynatachu kamaran? Chayta yacha

napaq yuyarisun Jehova Diospa huk sumaq regalo qowasqanchismanta.
IMATAN RUWANKI DIO SPA REGALONWAN?

19 Runakunan kamasqa karanchis munayniyoq kananchispaq otaq munasqanchisman hina akllakunanchispaq,
chaytan 5 capitulopi yacharanchis. Chay regaloqa ancha
chaniyoqmi. Diosmi kamaran lliw animalkunatapas, ichaqa llapallankun kamasqa kasqankuman hinalla imatapas
ruwanku. Runaq ruwasqan carrokunaqa manan kikillanmanta maymanpas rinmanchu, runa apallaqtinmi maytapas rin. Kusisqachu kasunman chhayna kamasqa kaspa?
Manan, riki. Chay raykun kusikunchis munasqanchisman hina akllasqanchiswan, akllasunmanmi imayna runa
kayta, imayna kawsayta, pikuna amigonchis kanantapas.
Noqanchisqa kusisqan kashanchis akllay atisqanchiswan,

Diospas munanmi chhayna kananchista.
20 Jehova Diosqa manan munanchu tanqasqalla munaynin ruwananchista (2 Corintios 9:7). Iman tayta-mamata astawan kusichinman: wawanku tanqasqalla anchatan
munakuyki nisqanchu, icha sonqomanta, munakuyki
19. Ima ancha chaniyoq regalotan Jehova Dios qowanchis, ima raykun
chay regalota chaninchananchis?
20, 21. Imaynatan munasqanchista akllakunapaq regalowan allin kaqta akllasunman, ima raykun chayta akllakunanchis?
143

nisqanchu? Chhaynaqa kaytan tapukunayki: Jehov a
Diostaq kamawaran munayniyta akllakunaypaq chayqa,
imatan munayniywan ruwasaq? nispa. Jehova Diosta

qhepanchaspan Satanaspas Adanpas Evapas mana allin
kaqta akllaranku. Qanri? Imatan akllanki?
Munasqanchista akllanapaq regalo chaskisqanchis
wanqa allin kaqtan akllakuwaq. Jehova Diosta millonnin
pi yupaychaq runakunamanmi hunukuwaq. Chay runa
kunan rikuchinku Satanas llulla kasqanta, sinchi millay
21
kamachikuq kasqantapas, chaywantaqmi Diosta anchata

kusichinku (Proverbios 27:11). Qanpas chayta ruwawaqmi Diospa munasqanman hina kawsaspa. Qatimuq capitulopin chaymanta yachasun.
Manan Dioschu huchayoq nakariy kasqanmanta (Job 34:10).
Satanasmi niran, Jehova Diosqa llullan manataqmi munanchu runakuna allin kananta nispa, chaywanmi iskayachiran Diospa kamachi
kusqanta (Genesis 3:2-5).
Jehova Diosqa Reinonpi Kamachikuq Churin

wanmi kay pachapi nakariyta tukuchinqa llapa
sasachakuykunatapas allichanqa (1 Juan 3:8).
144
12 CAPITULO
Diospa munasqanman hina kawsay

Imata ruwanayki Diospa amigon kanaykipaq?
Imaynatan afectasunki Satanaspa
churapakusqan?
Ima millay ruwaykunatan Dios cheqnikun?
Imaynatan Diospa munasqanman hina kawsawaq?
IMAYNA runakunatan akllawaq amigoyki kananpaq?
Yaqapascha akllawaq qan hina yuyaykuqta, allin kaw

sayniyoqta. Khayna runakunatapascha akllawaq: rimasqanta huntaq runata, sumaq sonqo runata.
2 Diosqa nawpaqmantaraqmi
runakunamanta amigonkunata akllaran. Abrahantan niran amigoymi, nispa
(Isaas 41:8; Santiago 2:23). Davidmanta niran, sonqoypaq hina runa nispa, chhayna runakunata munakusqan
rayku (Hechos 13:22). Profeta Danieltapas rikuran ancha munasqan runata hinan (Daniel 9:23).
3 Ima rayku Abrahan,

David, Danielpas Jehova Diospa amigonkuna karan? Abrahanta niran: Simiytan
1, 2. Willay, pikunan karan Jehova Diospa amigonkuna.
3. Pikunatan Jehova Dios akllan amigonkuna kananpaq?

145
kasukuranki, nispa (Genesis 22:18). Ar, Jehova Diosqa asuykun paypa munayninta kumuykukuspa ruwaq
kunamanmi. Israelitakunatan niran: Noqata kasuway
chis, noqan Diosniykichis kasaq, qankunataq llaqtay
kankichis, nispa. (Jeremas 7:23.) Jehova Diosta kasukunki chayqa, qanpas amigonmi kanki.
JEHOVA DIO S QA
AMIG ONKUNATAN KALLPACHAN
4 Yuyaykuy Diospa amigon kaypi. Biblia nin: Jeho
va Diosqa kay pachantintan qhawashan tukuy sonqo
payta serviqkunarayku atiyninta rikuchinanpaq, nispa
(2 Cronicas 16:9). Imaynatan Dios atiyninwan yana

pasunkiman? Salmo 32:8 texto willan: Noqan yacha
chisqayki, noqan yuyaychasqayki, noqan maynin puri

nayki nanta yachachisqayki, nispa.
5
Chay sumaq simikunawanmi Jehova Dios rikuchin
qhawarinasuykita! Paymi necesitasqaykiman hina yuyaychasunki, chayman hina kawsaspaqa pakaykusqan
kanki. Diosqa yanapaytan munasunki wateqaykunata sasachakuykunatapas atipanaykipaq (Salmo 55:22).
Diospa munayninta tukuy sonqoykiwan ruwanki chayqa, salmista hinan pakaykusqa kanki, paymi niran: Se
nor Diostaqa yuyashallanipunin, pana ladoypin payqa
4, 5. Imaynatan Jehova Dios atiyninwan llaqtanta yanapan?

146
kashan, manan imapas urmachiwanqachu, nispa (Sal
mo 16:8; 63:8). Ar, Jehova Diosqa yanapasunkimanmi

munasqanman hina kawsanaykipaq. Ichaqa yachasqayki hina, Diospa awqanmi mana munanchu Diospaq
hina kawsanaykita.
SATANASPA CHURAPAKUS QAN
6 Satanasmi iskayachiran Diospa kamachikusqanta, 11
capitulopi yachasqanchis hina. Jehova Diostan tunparan llullamanta mana chanin kamachikuqmantawan,
kay hinata niran, Diosqa manan munanchu Adanwan
Evawan kikinkumanta allin kaqta mana allin kaqta ak
llakunankuta, nispa. Nawpaq tayta-mamanchis huchallikusqanku qhepamanmi miraynin kay Hallpapi huntaran. Chayta qhawarispan Satanasqa iskayachillarantaq
runakunaq yupaychayninta. Kay hinata niran: Runakunaqa manan Diosta munakuspachu munayninta ruwanku. Makiypi kanman chayqa llapa runakunatan Dios
contra hatarichiyman, nispa. Job qelqan willan Saqra
chhayna yuyaykusqanta. Pin karan Job, ima sasachaymi paypaq karan Satanaspa churapakusqanmanta?
7 Jobqa kinsa waranqa soqta pachak wata nawpaqtan
6. Ima niranmi Satan as runakunamanta?
7, 8. a) Imayna runan karan Job wi naymasinkunamanta? b) Imaynatan Jobpa yupaychayninta Saqra iskayachiran?
147
kawsaran. Allin runan karan, chaymi Dios paymanta

niran: Pay hina chanin runaqa manan kay pachantinpi kanchu. Payqa tukuy sonqonwanmi serviwan, mana
allin ruwaymantapas taqakunpunin, nispa (Job 1:8).
Ar, Jobqa Jehova Diospa sonqontan kusichiran.

8
Saqran Jobpa yupaychayninta iskayachiran. Jeho-
va Diosta niran: Qanqa paytapas familiantapas tukuy

kaqnintapas manan piwanpas llamiykachinkichu, aswanmi lliw ima ruwasqantapas saminchashanki, chaymi uywankunapas suyuntinman huntaykushan. Kaq
ninkunatachus kunan qechurqowaq, chaynaya yacha

waq imaynataraqchus uyaykipi nakasunkiman chayta,
nispa (Job 1:10, 11).
9
Satanasmi niran, Jobqa Diospa munayninta ruwan
imapas chaskisqan raykullan, nispa. Nillarantaqmi, Job

wateqaypi tarikuqtinqa Dios contran hatarinman, nis
pa. Imaynata Jehova Dios kutichiran Saqraq chhayna churapakusqanman? Saqraqa Jobpa yupaychaynin
tan iskayachiran, chaymi Jehova Diosqa hinallata qhawaran Satanaspa wateqananta. Chaypin yachakunman
Job Diosta munakusqanta mana munakusqantapas.
9. Imaynatan Jehova Dios kutichiran Satanaspa churapakusqanman,

ima raykutaq?
148
10
JOBTA WATEQAKUN
Chay qhepallamanmi Satanas Jobta imaymanawan
wateqaran. Wakin uywankunata suwachiran, puchuq

tataq wanuchiran, kamachinkunatapas yaqa llapan
tan wanuchiranku. Chhaynapin wakchayapuran. Chay
qhepallamanmi Saqra huk hatun llakikuywan nitiran,
hatun wayrawanmi chunkantin wawankunata wanu

chisqa. Chhaynaniraq llakikuykunapina karan chaypas
manapunin huchallikurqanchu, manallataqmi Diostapas huchacharqanchu (Job 1:22).
Satanasqa Jobta mana urmachiyta atispan astawan
wateqaran. Kaytacha yuyaykuran: manataq Diospa con11
tranpi huchallikuranchu kaqninkuna, kamachinkuna,

wawankunapas chinkashaqtin chayqa, onqospaqa Dios
tan nakanqa, nispa. Chay rayku Jehova Dios hinallata

qhawaran millay nanay onqoywan Saqra Jobta onqo
chinanpaq. Chaywanpas manan Jobpa iniynin pisiyaranchu. Aswanmi kallpawan niran: Kawsanaykamaqa:
Mana huchayoqmi kani, nillasaqpunin, nispa (Job 27:5).
10. Ima wateqaykunapin Job tarikuran, chhaynapi tarikuspa huchallikuranchu?
11. a) Imatawanraqmi Saqra Jobta onqochispa rikuchiyta munaran,
imatan Jehova Dios ruwaran? b) Ima niranmi Job onqoywan nakarishaspapas?

149

Jobqa manan yacharanchu Satanaspa nakarichis
qanta. Nitaq yacharanchu Jehova Diospa kamachikuq
kayninman Saqraq churapakusqanta, chaycha payqa yu
yaykuran chay sasachakuykunawan Diospa nitisqanta
(Job 6:4; 16:11-14). Chhayna kaqtinpas Jehova Diospaq

huntaq sonqo runan karan. Hinaspapas huntaq kayninwanmi rikuchiran Satanaspa tunpasqan yanqa kasqanta.
13 Jehova Diosmi Satanaspa churapakusqanman kutichiran Jobpa huntaq sonqo kayninwan. Jobqa Jeho
va Diospa amigonpunin karan, huntaq sonqo kasqanmantataq Dios samincharan (Job 42:12-17).
12
IMAYNATAN AFECTASUNKI
SATANASPA CHURAPAKUS QAN?
14
Satanasqa manan Jobpa huntaq sonqo kaynillantachu iskayachiran. Sapankanchispa huntaq sonqo kayninchistan iskayachiran. Chaytan Diospa Simin rikuchin Proverbios 27:11 textopi, chaypi nin: Churi
llay, yachayniyoq kay, hinaspa sonqoyta kusirichiway,
chaymi kamiwaqniyman kutichisaq, nispa. Chay si
mikunan qelqakuran Jobpa wanusqan unay watakuna
qhepatana, chaymi rikuchin Satanas Diosman chura12. Imaynatan Job kutichiran Saqraq churapakusqanman?
13. Ima allinpin tukuran Jobpa huntaq sonqo kaynin?
14, 15. Satan as Jobta tunpaspaqa llapa runakunatawanmi tunparan,

ima rayku chayta ninchis?
150
pakushallasqanta, Diospa kamachinkunata tunpashallasqantapas. Diospa munasqanman hina kawsaspan
Jehova Diosta yanapanchis Satanaspa kamisqanman

kutichinanpaq, chhaynapin sonqontapas kusichinchis.
Qanri ima ninkitaq? Kawsayniykita allichanaykipaq
kallpachakunaykina kaqtinpas, manachu yanapakuyta

munawaq Saqra llulla kasqanta sutinchaypi?
Qhawariy Satanaspa nisqanta: Tukuy imantapas runaqa qoyta atinmi, kawsayninta qespichinanraykuqa,
nispa (Job 2:4). Runa nispaqa manan Jobllatachu tunpasharan aswanpas llapa runakunatan. Chayta yachayqa
allinmi. Saqran iskayachiran Jehova Diosman huntaq

sonqo kasqaykita. Payqa munanmanmi sasachakuykunapi tarikuspa Diosta mana kasukunaykita allin ruwasqay
kita saqenaykitapas. Imakunawanmi Satanas harkasunkiman Diospa munayninta mana ruwanaykipaq?
15
Satanasqa imaymanawanmi runakunata Diosmanta

taqashan, 10 capitulopi yachasqanchis hina. Mayninpi
qa qaparishaq leon hinaraqmi tukuyneqta purishan
pillatapas oqoykunanpaq maskhaspa (1 Pedro 5:8).
Chaytaqa reparanki amigoykikuna, familiayki, huk runakunapas, Biblia estudianaykita yachasqaykiman hina
16
16. a) Imakunawanmi Satan as runakunata Diosmanta taqashan?

b) Imaynatan qantapas chaykunawan urmachisunkiman?
151
kawsanaykitapas harkasuqtiykiku (Juan 15:19, 20).1 Hinaspapas Satanasqa kanchashaq angelmanmi tukushallan (2 Corintios 11:14). Chhaynapin Saqraqa imaymanawan runakunata pantachin Diospa munayninta mana
ruwanankupaq. Hukninmi pisi kallpayay. Manan Diospa munasqanta haykaqpas ruwayta atinkichu, nispa
pascha yuyaykachisunkiman (Proverbios 24:10). Qapa
rishaq leon hina, otaq kanchashaq angelmanna tukun chaypas, iskayachiyninqa kaqllan: payqa ninmi,
runakuna sasachakuypi otaq wateqaypi tarikuspaqa manan Diospa munayninta ruwanqakuchu, nispa. Imaynatan qanpas Saqraq kamisqanman kutichiwaq Job hina
Diosman huntaq sonqo kasqaykita rikuchinaykipaq?
KASUKUSUN JEHOVA DIO SPA

KAMACHIKUY SIMINKUNATA
17
Qanpas Diospa munasqanman hina kawsaspan Sa-
tanaspa kamisqanman kutichiwaq. Imatan chaypaq
ruwanayki? Biblia kutichin: Senor Diosta munakuy1 Manan kikin Satanaschu llapa harkaqniykikunata tanqan harkanasuykipaq. Ichaqa paymi kay pacha kamachiq diosqa, paytaqmi
pachantinta munaychakushan (2 Corintios 4:4; 1 Juan 5:19). Chay
rayku runakuna mana allintachu qhawarinku Diospa munasqanman
hina kawsayta, chaymi wakinqa harkasunkiman.
17. Ima raykun astawan Jehova Diospa kamachikuyninkunata kasukunchis?

152
chis tukuy sonqoykichiswan, tukuy almaykichiswan,

tukuy kallpaykichispiwan, nispa (Deuteronomio 6:5).
Diosta astawan munakuspan munasqanman hina kawsanki. Apstol Juanmi qelqaran: Diosta munakuspanchisqa kamachikusqankunatan kasukunchis, nispa.
Jehov Diosta tukuy sonqoykiwan munakunki chayqa,
kamachikuyninkunaqa manan sinchi sasachu kanqa
(1 Juan 5:3).
18Ima kamachikuykunata Jehov Dios qowanchis?
Wakinqa millay ruwaykunamanta karunchakunapaqmi. Chayta rikunki 155 paginapi: Karunchakusun
Jehov Diospa cheqnisqan ruwaykunamanta nisqa
recuadropi. Chaypin willashan Bibliaq huchachasqan
ruwaykunamanta. Wakintaqa manapasch huchapaqchu qhawarinki. Ichaqa chay textokunapi yuyaymanaspan reparanki Diospa kamachikuyninkuna allinniykipaq kasqanta. Chayman hina kawsayniykita allichayqa
sasapasch qanpaq kanqa. Ichaqa Diospa munasqanman hina kawsaqkunaqa ancha kusikuytan tarinqaku
(Isaas 48:17, 18). Chaytaqa qanpas atiwaqmi. Ima rayku chayta ninchis?
18, 19. a) Willariy Jehov Diospa wakin kamachikuyninkunata (qhawariy 155 paginapi recuadrota). b) Imaynapin yachanchis huntay atisqallanchista Dios kamachikusqanta?
153
19
Jehova Diosqa huntay atisqallanchistan kamachi-
wanchis (Deuteronomio 30:11-14). Payqa allintan reqsiwanchis, yachanmi maykama atisqanchista mana atisqanchistapas (Salmo 103:14). Hinaspapas kallpacha
wasunmanmi payta kasukunanchispaq. Ap ostol Pablo
qelqaran: Chaywanpas Diosqa huntaqpunin. Maykamachus pruebata muchuyta atiwaqchis chaykamallan
Diosqa probachisunkichis [otaq hinallata qhawanqa
probasqa kanaykichista], chaypin kallpachasunkichis
qaqata sayanaykichispaq, ahinapin Diosllataq yanapasunkichis chay pruebamanta lloqsinaykichispaq, nis
pa (1 Corintios 10:13). Jehova Diosmi qaqata sayananchispaq hatun atiyninwan yanapawanchis (2 Corintios
4:7). Chay atiytan Pablo chaskiran, chaymi sasachakuykuna atipasqan qhepaman niran: Atiy qowaqniypa
kallpachawasqanwanmi tukuy imaymanata atini, nispa (Filipenses 4:13, NM).
20
IMA SUMAQ KAYKUNATAN
NO QANCHISPI WI NACHINANCHIS
Jehova Diospa munasqanman hina kawsanapaqqa
manan cheqnisqan ruwaykunallamantachu taqakuna.
20. Ima sumaq kaykunatan qanpi wi nachinayki, ima rayku chayta ruwanayki?
154

KARUNCHAKUSUN JEHOVA DIOSPA
CHEQNISQAN RUWAYKUNAMANTA
Wanuchiy (Exodo 20:13; 21:22, 23).
Qhelli huchapi kawsay (Levtico

20:10, 13, 15, 16;
Romanos 1:24, 26, 27, 32; 1 Corintios 6:9, 10).
Layqakuykuna (Deuteronomio 18:9-13;
1 Corintios 10:21, 22; Galatas 5:20, 21).
Idolokuna yupaychay (1 Corintios 10:14).

Machay (1 Corintios 5:11).
Suwakuy (Levtico
6:2, 4; Efesios 4:28).
Llullakuy (Proverbios 6:16, 19;
Colosenses 3:9; Apocalipsis 22:15).
Payllapaq kananta munaq (1 Corintios 5:11).

Karaq sonqo (Salmo 11:5; Proverbios 22:24, 25;
Malaquas 2:16; Galatas 5:20, 21).
Qhelli rimay (Levtico

19:16; Efesios 5:4; Colosenses 3:8).
Yawarwan mana kaqta ruway
(Genesis 9:4; Hechos 15:20, 28, 29).
Familiata mana uywayta munay (1 Timoteo 5:8).

Hatun maqanakuykunapi yanapakuy
otaq poltica nisqapi chaqrukuy
(Isaas 2:4; Juan 6:15; 17:16).
Cigarro pitay otaq drogakuy

(Marcos 15:23; 2 Corintios 7:1).
155
Paypa munakusqantan munakunallanchistaq (Romanos 12:9). Manachu kusikunki qan hina yuyaykuqwan
qan hina allin kawsaqwan hununakuspa? Chay hina

tan Jehova Diospas kusikun. Chhaynaqa paypa munakusqanta qanpas munakullaytaq. Salmo 15:1-5 textopin willan imayna runakunan kanku Diospa amigon
kuna. Biblia nisqan hina, Jehova Diospa amigonkunan
santo espirituq [...] rurusqanta kawsayninkupi rikuchinku: munakuyta, qochukuyta, sumaq kawsayta, pacienciayoq-kayta, sumaq sonqo-kayta, allin runa-kay
ta, rimasqanta huntaq-kayta [iniyniyoq-kayta, NM],
llampu sonqo-kayta, cuerpo kamachiq kaytawan (Galatas 5:22, 23).

21
Chay sumaq kaykunata qanpi winachinaykipaq-
qa Bibliatan leenayki estudianaykitaq. Hinaspapas
Jehova Dios qanmanta ima munasqanta yachasqayki

man hinan paypa yuyaykusqanta yuyaykunki (Isaas 30:
20, 21). Jehova Diosta astawan munakuspataq munasqanman hina kawsayta munanki.
22 Jehova
Diospa munasqanman hina kawsanapaqqa kallpachakunanchismi. Bibliaq nisqan hina, kaw
21. Iman yanapasunki sumaq kaykunata qanpi wi nachinaykipaq?
22. Imakunan kanqa Diospa munasqanman hina kawsaqtiyki?
156
sayninchista tikrasqanchisqa rikchakun millay kawsayninchista chutikuspa mosoq runa kaywan pachakusqanchismanmi (Colosenses 3:9, 10). Salmistan niran,
Diospa kamachikuyninkunata kasuqqa allin premiotan chaskinqa, nispa (Salmo 19:11). Diospa munasqanman hina kawsaspaqa askha saminchaykunatan chaskinki. Hinaspapas Satanaspa churapakusqanmanmi ku
tichinki Jehova Diostataq kusichinki.

Sichus Diosta kasukunki chayqa amigonmi
kanki (Santiago 2:23).
Satanasqa llapa runakunaq huntaq sonqo
kaynintan iskayachiran (Job 1:8, 10, 11; 2:4;
Proverbios 27:11).
Karunchakunanchismi Jehova Diospa cheqnisqan ruwaykunamanta (1 Corintios 6:9, 10).
Jehova Diosta kusichinapaqqa cheqnikunan

cheqnikusqanta, munakunataq munakusqanta
(Romanos 12:9).
157
13 CAPITULO
Dios hina kawsayta qhawariy

Imaynatan Dios kawsayta qhawarin?
Ima ninmi Dios
wiksallapiraq kaq
wawa wa nuchiymanta?
Imaynatan rikuchisunman kawsay
respetasqanchista?
PROFETA Jeremiasmi Jehova Diosta niran: Che

qaq Diospuni kanki: kawsaq Dios, nispa (Jeremas
10:10). Hinaspapas paymi lliw kawsaqkunata Kamaq.
Hanaq pachapi wakin espiritukunapas niranmi: Tukuy imaymanatan qan kamaranki, chaymi munayniykiwan kashankupas, kamasqapas karqanku, nis
pa (Apocalipsis 4:11). Jehova Diosta takipi hatunchashaspan kamachikuq Davidpas niran: Qanmantan
kawsayqa paqarimun, nispa (Salmo 36:9). Ar, Diosmi kawsaytaqa qoykuwanchis.

2 Hinaspapas Jehova
Diospa munayninpin kawsashanchis (Hechos 17:28). Paymi qowanchis mikhuyta,
1. Pin lliw kawsaqkunata kamaran?
2. Imakunatan Dios qowanchis kawsananchispaq?
158
unuta, wayrata, tiyasqanchis hallpatapas (Hechos 14:

15-17). Chaykunataqa qowanchis sonqonchista kusichinanpaqmi. Ichaqa aswan kusisqa kawsanapaqqa
Diospa kamachikuy siminkunata yachaspan kasuku
nanchis (Isaas 48:17, 18).
KAWSAYTA RESPETASUN
3 Diosmi munan kawsayninchista runamasinchispa
kawsaynintapas respetananchista. Chaytan rikunchis
nawpa tiempopi sucedesqanwan. Cainmi sullka way
qen Abelwan karaqta phinakusqa. Chaymi Jehova
Dios Cainta anyaran, phinakuyqa hatun huchamanmi

tanqayusunki nispa, Caintaq mana kasukuranchu. As
wanmi wawqen Abel contra sayarispa, payta wanu
chirqan. (Genesis 4:3-8.) Wayqen wanuchisqanmantan
Jehova Dios Cainta muchuchiran (Genesis 4:9-11).

4 Waranqa-waranqa watakuna qhepatan Jehova Dios
israelitakunaman kamachikuy siminta qoran paypa
munasqanman hina kawsanankupaq. Profeta Moiseswanmi chay kamachikuy simikunata willachiran, chay
rayku kamachikuy simikunata sutichakun Moisespa
3. Imatan Dios yuyaykuran Ca n Abelta wa nuchisqanmanta?

4. Moisespa Kamachikuynin qelqapi nisqan hina, imaynatan Dios
munan kawsay rikunanchista?
159
KAWSAYTA RESPETASUN
manaraq naceq wawata ama wanuchispa

runamasinchista ama cheqnikuspa
Diospa cheqnisqan viciokunata saqespa
Kamachikuynin qelqa, nispa. Chay Kamachikuypin
kayta niran: Aman pitapas wanuchinkichu, nispa

(Deuteronomio 5:17). Chay Kamachikuypin israelitakunaman rikuchiran runaq kawsaynin Diospaq ancha
chaniyoq kasqanta, chaymi llapa runakunapas runamasinpa kawsayninta chaniyoqta rikunanku karan.
5
Imaynatan Dios qhawarin mamanpa wiksallanpi-
raq kaq wawata? Diospa Kamachikuy siminpi niran,
manaraq naceq wawata mana wanuchinachu, nispa.
Ar: Jehova Diospaqqa chay wawaq kawsayninpas an

cha chaniyoqmi (Exodo 21:22, 23, NM; Salmo 127:3).
Chaymi rikuchin manaraq naceq wawata yuyaypi wa
nuchiyqa otaq sulluyqa hucha kasqanta.
Kawsayta respetanapaqqa runamasinchistan su
maqta qhawarina. Biblia nin: Pipas iniqmasinta
6
5. Imaynatan rikuna wiksallapiraq kaq wawa wa nuchiyta?

6. Ima rayku mana cheqnikunachu runamasinchista?
160

cheqnikuqqa, runa wanuchiqmi. Qankunaqa yachan
kichismi pipas runa wanuchiqqa mana winay kawsay

niyoqchu kasqanta, nispa (1 Juan 3:15). Winaypaq
kawsayta munaspaqa, manan runamasinchista cheqnikunachu, cheqnikuymi astawanqa millay ruwaykunaman apan (1 Juan 3:11, 12). Chay rayku yachananchispuni hukkuna hukkunawan munanakuyta.
Imaynatan kawsayninchista qhawarinanchis? Ma
nan pipas wanuyta munanchu, ichaqa askha runaku7
nan aychankuta kusichinanku rayku kawsayninkuta
wanuyman churanku. Kaykunatan ruwanku: cigarrota

pitanku, cocata hallpanku, otaq drogakunku. Chayku
naqa runakunatan onqochin, mayninpitaq wanuchin.
Chay vicioyoq runaqa manan chaninpaqchu kawsayninta qhawarin. Diospaqqa chay ruwaykuna qhellipunin (Romanos 6:19; 12:1; 2 Corintios 7:1). Paypa munayninta ruwanapaqqa chay viciokunatan saqepunan
chis. Sasana kanman chaypas Jehova Diosmi yanapawasun saqepunanchispaq. Kawsayqa Diospa sumaq
qoykuwasqanchismi, kawsayninchista chhaynata qhawarinapaq kallpachakusqanchistan Diosqa sumaqta
qhawarin.
7. Ima viciokunan rikuchin kawsay mana respetakusqanta?
161
Kawsayta respetaspaqa allintan kawsayninchista

hukkunaq kawsaynintapas cuidananchis. Allinta qhawarikuspan imatapas ruwasun, manataqmi kusikuykuna raykuchu sasachakuykunapi churakusun. Manan mana yuyayniyoq hinaqa carrota apanachu nitaq
wanuyman apaq pukllaykunapi pukllasunchu (Salmo
11:5). Jehova Diosmi nawpa Israel llaqtaman khaynata kamachiran: Mosoq wasita ruwakuspaykiqa wasi
patatan muyuriqta kanchachanki, ama pipas urmay
kuspa wanunanpaq, runa wanusqamanta mana huchachasqa kanaykipaq, nispa (Deuteronomio 22:8).
Chay kamachikuymi yachachin imayna kawsanaykita.
Sichus wasiyki escalerayoq chayqa, allintan allichanayki mana pipas urmayuspa kirikunanpaq. Carroyki kan chayqa, allin allichasqan kanan. Manan wasiykipas otaq carroykipas kawsayniykita hukkunaq kawsaynintapas peligropi churananchu.
8
Imaynatan animalkunaq kawsayninta Kamaqninchis qhawarin? Paypaqqa animalkunaq kawsayninpas ancha chaniyoqmi. Paymi animalkunata qowan
chis wanuchispa mikhunanchispaq pachakunanchis9
8. Ima rayku kawsayninchista hukkunaq kawsaynintapas cuidananchis?

9. Kawsayta respetaspaqa, imaynatan qhawarisun animalkunata?
162

paqpas, kawsayninchis peligropi kaqtinpas wanuchi
sunmanmi (Genesis 3:21; 9:3; Exodo 21:28). Ichaqa
pipas animalkunata nakarichin otaq kusikunallanpaq
wanuchin chayqa, mana allintan ruwashan, chaywantaqmi rikuchin kawsay mana respetasqanta (Proverbios 12:10).
YAWARTA RESPETASUN
10 Abel wanuchisqanmantan Jehova Dios Cainta niran: Wawqeykiq yawarninmi pampamantapacha qa
parispa manakamuwan chaninchanaypaq, nispa (Genesis. 4:10). Abelpa yawarninmanta rimaspaqa kaw
sayninmantan Dios rimasharan. Wayqen wanuchisqanmantan Cainqa muchuchisqa kanan karan. Abelpa
yawarninmi otaq kawsaynin, qaparishaq hina Jehova
Diosmanta chaninchayta manakuran. Yawarwan kawsaywan tupasqanmi rikukullarantaq Millpuq Para

Unu qhepata. Manaraq Millpuq Para Unu chayamushaqtinmi runakuna mikhuranku frutakunata, mikhuna qorakunata, chaki mikhuykunatawan. Qhepaman
mi ichaqa hukniray kapuran. Jehova Diosmi Noeta
churinkunatawan niran: Chay animalkunaqa mikhunaykichispaqmi kanqa, hinallataq yuyukunapas qomer
10. Imaynatan Dios rikuchiran kawsaywan yawarwan tupasqanta?
163
yurakunapas. Lliwtan qoykichis, nispa. Ichaqa kaytan

Dios kamachiran: Yawarnintin aychatan ichaqa ama
mikhunkichischu, yawarpin kawsayqa kashan, nispa
(Genesis 1:29; 9:3, 4). Chaypin sutita yachanchis Jeho

va Diospaq kawsaywan yawarwan tupasqanta.
11
Yawartaqa manan mikhunanchischu, chhaynapin
rikuchinchis respetasqanchista. Israelitakunaman ka

machikuy qosqanpi Jehova Dios kayta kamachiran:
Mayqen [...] runapas [...] mikhuna animalta otaq phalaq animaltapas hapinqa chayqa, yawarnintan hichan
qa hinaspan hallpawan pakanqa. [...] Noqa Senor

Diosqa Israel runakunata kamachini: Aman ima ani
malpa yawarnintapas mikhunkichischu, nispa (Levtico 17:13, 14). Animalkunaq yawarninta mana mikhunanpaq Noeman kamachisqantaqa, pusaq pachak
wata qhepatapas kasukushanallankun karan. Jehova

Diospa kamachikusqanqa sutin karan: kamachinkunaqa animalkunaq aychanta mikhunkumanmi, yawarnintan ichaqa mana. Yawartaqa panpamanmi hichananku karan, chayta ruwaspan animalpa kawsayninta
Diosman kutichipunkuman hina karan.
11. Noepa tiemponmantapacha, imatan Dios yawarmanta kamachiran?
164
Cristianokunamanpas kaqllatataqmi kamachiwan

chis. Jesuspa wanusqan qhepamanmi apostolkuna con
gregacionpi umalliqkunapiwan hununakuranku, cris12
tianokuna ima kamachikuykunata kasukunanku chayta qhawarinankupaq. Kaytan nisqaku: Santo espi
ritumanpas noqaykumanpas allinmi rikchakuwanku
qankunaman ama ima sasatapas kamachinaykupaq, aswanpas kaykunallatan huntanaykichistaqa munayku:
Aman idolokunaman haywasqa mikhunata mikhunkichischu, aman seqosqa aychatapas yawartapas mikhunkichischu, aman qhelli huchapipas purinkichischu,
nispa (Hechos 15:28, 29; 21:25). Chay rayku mana yawarta mikhunanchischu. Diospaqqa yawar mikhuy tu
pan dolo yupaychaywan qhelli kawsaypiwan.
Yawarmanta kamachikuy, tupanchu yawar chu

rachikuywan? Ar, tupanmi. Kaywan rikchanachisun.
Sichus medico kamachisunkiman, amanan alcoholta

ukyankichu nispa chayri, alcoholta venaykipi chura13
chikuwaqchu? Manapunin. Yawarmanta kamachikuypas kaqllataqmi, manan ima raykupas cuerponchispi

12. S anto espirituq yuyaychasqanwan, yawarmanta ima kamachikuy
ta nawpaq cristianokuna chaskiranku, noqanchisri kasukunanchischu?

13. Ima rikchanachiymi rikuchin yawar mikhuywan, yawar churachikuywan kaqlla kasqanta?
165
yawarta churachikunachu. Chay kamachikuyta kasunapaqqa manan yawarta churachikunachu.

14
Imatan huk cristiano ruwanman sinchi kirisqa
tarikuqtin otaq operachikunan kaqtinpas? Medicoku

napascha ninman, yawarta mana churachikuqtiyki
qa wanunkin, nispa. Cristianokunaqa manan wanuyta munankuchu. Diospa regalonta hinan kawsayta rikunku, chaymi kawsayta munaspa atisqankuman hina
yawarpa rantinta huk hanpikunawan hanpichikunku.
15
Pakinanchu cristiano Diospa kamachikuyninta
as pisitawan kay pachapi kawsanan rayku? Jesusmi

niran: Pipas pay kikillanta waqaychakuyta munaq
qa, chinkapunqan, pipas noqarayku wanuqmi ichaqa

kawsanqa, nispa (Mateo 16:25). Manan mayqennin
chispas wanuyta munanchischu. Ichaqa, sichus kawsayninchista astawan munakuspa Diospa kamachikuy
ninta pakisunman chayqa, manan winay kawsayta
chaskisunmanchu. Aswan allinqa Diospa kamachikuyninta kasukuymi allinninchispaq kasqan rayku.
Wanusunman chaypas kawsay Qoqmi kawsariy punchaypi kawsarichiwasun (Juan 5:28, 29; Hebreos 11:6).
14, 15. Sichus medicokuna huk cristianota ninman yawar churachikunanpaq chayri, imatan ruwanman, ima rayku?
166
16
Diosta kasukuq kamachinkunaqa kasukunqaku-
punin yawarmanta Diospa kamachisqanta. Chay raykun yawarta mana mikhunkuchu nitaq hanpichikunankupaq churachikunkuchu.1 Paykunaqa allintan yachanku yawar Kamaq allinninkupaq kamachikusqanta. Chhaynatachu qanpas yuyaykunki?
KAYLLAPAQMI YAWARQA
17 Israelitakunaman kamachikuykuna qosqanpin willakuran imallapaq yawar kasqanta. Yupaychanan
kupaq kamachikuykuna qosqanpin Jehova Dios niran: Kawsaqpa kawsayninqa yawarninpin kashan,
Senor Diosmi chayta qosunkichis huchaykichista altar patapi pampachachinaykichispaq, chay yawarlla
taqmi huchataqa pampachachin, nispa (Levtico 17:
11). Israelitakuna huchallikusqankumanta panpachasqa kanankupaqqa huk animaltan haywananku karan,
yawarnintataq apananku karan yupaychana karpapi
1 Sichus yachayta munanki yawar churachikuypa
rantinta huk
hanpikunamanta chayqa, qhaway Como puede salvarle la vida la

sangre?
nisqa folletota, 13-17 paginakunata, chay folletotaqa Jeho
va Diospa testigonkunan ruwan.
16. Imatan yuyaykunku cristianokuna yawarmanta Diospa kamachikusqanwan?
17. Nawpa Israel llaqtaman Diospa kamachisqan hina, imallatan yawarwan ruwakunan karan?
167
altarman, qhepamantaq yupaychana wasipi altarman.

Chayllapaqmi yawarqa karan.
Moisespa Kamachikuynin qelqataqa mananan
cheqaq cristianokuna kasukunkunachu, chay rayku
manana animalkunata haywankuchu nitaq yawarnin

ta altarman apankuchu (Hebreos 10:1). Nawpaq is18
raelitakuna yawarwan ruwasqankun rikuchiran aswan

chaniyoq sacrificiota: Diospa Churin Jesucristoq sa
crificionta. Jesusmi yawarninta hicharispa noqanchis
rayku kawsayninta qoran, chaytan 5 capitulopi yacharanchis. Hanaq pachaman kutipuspataq huk kutillata
winaypaq Diosman haywaran sacrificiopi yawar hicharisqanta (Hebreos 9:11, 12). Chay ruwasqanwanmi
huchanchiskuna panpachasqa kanman, winay kawsay

ta aypanapaqtaq nanta kichariran (Mateo 20:28; Juan
3:16). Jesuspa yawar hicharisqanqa ancha allinpunin
karan (1 Pedro 1:18, 19). Chay hicharisqan yawarpi
inispallan qespichisqa kasun.

19
Ancha agradecesqan kashanchis munakuq Dios-
ninchista kawsay qowasqanchismanta! Agradecido

18. Ima allinkunatan chaskisunman Jesuspa yawar hicharisqanwan?
19. Imatan cristiano ruwanan runaq kawsayninmanta mana huchachasqa kananpaq?
168
kasqanchis raykun runamasinchisman willamusun Je
suspa sacrificionpi inispanku winay kawsayniyoq kanankuta. Kusikuywanmi chaytaqa ruwasun, ima ray
ku? Jehova Dios hina, runamasinchispa kawsayninta
ancha chaniyoqta rikusqanchis rayku (Ezequiel 3:1721). Sichus chayta tukuy sonqowan huntasun chayqa,
ap ostol Pablo hinan noqanchispas nisun: Noqaqa
mananan huchayoqchu kani pillapas winaypaq huchachasqa kananmantaqa, nispa (Hechos 20:26, 27).
Ar, Diosmanta munayninmantawan runamasinchisman willamuspan rikuchisun kawsayta yawartawan

respetasqanchista.

Kawsayqa Diospa regalonmi (Salmo 36:9;
Apocalipsis 4:11).
Manaraq naceq wawata wanuchiyqa huchan

chay wawaq kawsaynin Diospaq ancha chaniyoq kasqan rayku (Exodo 21:22, 23;
Salmo 127:3).
Kawsayninchista cuidaspa yawartapas mana
mikhuspan rikuchinchis kawsay respetasqanchista (Deuteronomio 5:17; Hechos 15:28, 29).
169
14 CAPITULO
Imatan ruwana familiapi

kusisqa kawsanapaq
Imatan ruwanayki allin qosa kanaykipaq?
Imakunan casarasqa warmiq ruwanan?
Imakunatan ruwanayki allin tayta otaq
allin mama kanaykipaq?
Imaynatan wawakuna yanapankuman
familiapi kusisqa kawsanankupaq?
JEHOVA DIOSQA munanmi familiakuna kusisqa

kawsanankuta. Chay rayku Simin Qelqapi sapankapaq
kamachikuykunata qon, willantaqmi paykunamanta
ima munasqantapas. Kamachikusqanman hina kawsaqtinchisqa allinmi kasun. Jesusmi niran: Kusisamiyoqqa Diospa siminta uyarispa huntaqkunan, nispa
(Lucas 11:28).
2 Familiapi kusisqa kawsanapaqqa Jehova Diostan
familia Kamaqta hina rikunanchis. Jesusmi niran
Jehova Dios Yayanchis otaq Taytanchis kasqanta

1. Imatan ruwana familiapi kusisqa kawsanapaq?
2. Imaynatan Diosta rikunanchis familiapi kusisqa kawsanapaq?
170
(Mateo 6:9). Hanaq pachapi kaq Taytanchispa munayninpin familiakuna kan, chaymi paylla yachan imatan
familiakuna ruwanan kusisqa kawsanankupaq (Efesios 3:14, 15, NM). Bibliaq yachachisqan hina, imatan
Dios munan familia ukhupi kaqkunamanta?
DIO SMI FAMILIATA KAMARAN
3 Jehova Diosmi Adan,

Evata kamaspa casarachiran.
Eden huerta nisqa sumaq paraisotan ruwaran tiyanankupaq, kamachirantaq wawakunayoq kanankupaq. Niranmi: Askhata miraychis, kay pachamanpas huntay
kuychis, nispa (Genesis 1:26-28; 2:18, 21-24). Chay tex
toq willasqanqa manan yanqa rimayllachu. Genesis
qelqapi familia imayna rikhurisqanmanta willakuytapas Jesuspunin sutincharan (Mateo 19:4, 5). Kay tiempopiqa imaymana sasachakuykunapin tarikunchis kawsaypas manan qallariypi Diospa munasqan hinachu,
chhaynana kashaqtinpas familiakunaqa kusisqan kawsankuman, imaynata? Chaymanta yachasun.

Familianchis ukhupi kusisqa kawsanapaqqa sapankanchismi yanapakusunman. Chaypaqqa Diosmanmi
4
3. Bibliaq nisqanman hina, imaynapin familia qallariran, imaynapin

yachanchis chay willakuy cheqaq kasqanta?
4. a) Imatan ruwana familianchis kusisqa kawsananpaq? b) Familiakuna kusisqa kawsanankupaq, ima rayku Jesuspa kawsayninmanta yachananku?
Imatan ruwana familiapi kusisqa kawsanapaq
171
rikchakunanchis munanakuspataq kawsananchis (Efesios 5:1, 2). Ichaqa, imaynatan mana rikusqanchis
Diosman rikchakusunman? Manana Diosta rikunchischu chaypas phiwi Churinmanta yachaspan reqsisunman imayna kasqanta (Juan 1:14, 18). Jesucristoqa Taytanmanmi rikchakuran, payta rikuspa uya
rispan, Jehova Diostapas uyarishankuman hina karan
(Juan 14:9). Sichus Jesuspa munakuyninmanta yachasun, kawsasqantapas qatikusun chayqa llapallanchismi
yanapakusunman familianchis kusisqa kawsananpaq.
Q O SAKUNA QATIKUNANPAQ
5 Biblia nin, qosan warminta sumaqta qhawarinan,
imaynan Jesuspas qatikuqninkunata qhawariran hinata. Biblia khaynata kamachin: Qosakuna, warmiyki
chista munakuychis, imaynan Cristopas llapa iniq ta
qata munakuspa paykunarayku wanurqan hinata [...].
Chay hinatan qosakunapas warminkuta kikinkuq
cuerponkuta hina munakunanku. Warminta munakuqqa pay kikintan munakun. Manan pipas pay kikinpa cuerpontaqa haykaqpas cheqnikurqanchu, aswanpas mikhuchispanmi allinta uywan, imaynan Cris
5, 6. a) Imatan qosakuna Jesusmanta yachananku? b) Imatan nawpaqta ruwana huchanchista Dios panpachananpaq?
172

topas llapa iniq taqapaq ruwan hinata, nispa (Efesios
5:23, 25-29, Edicion 1988).

6
Jesusqa qatikuqninkunatan anchata munakuran
chay hinatan qosakunapas warminkuta munakunanku.

Qatikuqninkuna huchasapa karanku chaypas, Jesusqa
tukukuykaman munakurqan chaymi kawsaynintapas
sacrificiopi paykuna rayku qoran (Juan 13:1; 15:13).
Chay rayku qosakunapas esposankuta munakushanallanku, amataq paykunata kamipayanankuchu (Colo
senses 3:19). Warminna mayninpi pantanman chaypas,
iman yanapanman qosakunata chay kamachikuyta kasukunankupaq? Yuyarinanmi paypas pantaq kasqanta,
Dios panpachananpaqtaq kaytaraq ruwanan, imata?
Nawpaqtaqa pay contra huchallikuqkunatan panpa
chanan, warminna kaqtinpas huk runakunana kaqtinpas. Warminpas chayllatataqmi ruwanan (Mateo 6:12,
14, 15). Chay rayku nikun: casado ukhupi panpachanakuyta yachaqkunan kusisqa tiyanku, nispa.
7
Jesusqa qatikuqninkunatan sumaqta qhawariran,
chaytan qosakuna yachanallankutaq. Yacharanmi maykamalla atisqankuta ima necesitasqankutapas. Huk
7. Imaynatan Jes us qatikuqninkunata qhawariran, imaynatan qosakuna chayta qatikunkuman?

173
kutipin saykusqa kasqankuta rikuspa niran: Hamuychis huk chinneq cheqasman, hinaspa huk chhikanta
samariychis, nispa (Marcos 6:30-32). Qosapas chay hinatan warminta qhawarinan. Biblian warmikunata rikchanachin pakikuq vasowan chaytaqa nin warmi
kuna qhasnu sonqoyoq kasqanku rayku chaymi qosakunata kamachin, warmiykichista respetaychis, nis
pa. Ima rayku? Winay kawsayta chaskiq-masiykichis
kasqanrayku (1 Pedro 3:7). Qosakunan kayta yuyari
nanku, warmina qharina kanchis chaypas, huntaq kaymi Diospaqqa aswan chaniyoq (Salmo 101:6).
Biblia nin: Esposanta munakuqqa pay kikintan

munakun, nispa. Chay rayku Jesuspa nisqan hina,
manan iskaynachu kanku aswanpas huk cuerpolla

nan (Mateo 19:6). Chay rayku casadokunaqa war
millanwan otaq qosallanwan punukunanku (Proverbios 5:15-21; Hebreos 13:4). Chaypaqmi qosa warminpaq qosa kasqanta huntanan, warmipas qosanpaq
warmi kasqanta huntanan, manan sapankapas munaynillantachu qhawarinan (1 Corintios 7:3-5). Biblia
nin: Manan pipas pay kikinpa cuerpontaqa haykaqpas cheqnikunchu, aswanpas mikhuchispanmi allinta
8
8. a) Ima rayku esposanta munakuq pay kikinta munakun? b) Ima
ninanta nin qosawan warminwan huk cuerpolla na kanku, nisqan?

174
uywan, nispa. Qosaqa pay kikinta hinan warminta

munakunan, yuyarinantaq Jesucristo umalliqninman
cuenta qonanta (Efesios 5:29; 1 Corintios 11:3).
9 Ap ostol
Pablo rimaran Jesucristoq munakuyninmanta (Filipenses 1:8). Jesuspa munakuyninwanmi
hukkuna allin sientekuranku. Qatikuqnin warmikunapas Jesuspa sumaq tratasqan rayku payman kaskakuranku (Juan 20:1, 11-13, 16). Chhaynatan warmikunapas munanku qosanku sumaqta munakuywan khuyakuywan qhawarinanta.
CASARAS QA WARMIKUNA QATIKUNANPAQ

10 Imaynan llaqtakunapi umalliq kan chhaynan familiapas allin kananpaqqa umalliyoq kanan. Jesuspapas kanmi umalliqnin paytan paypas kasukun. Diosmi Cristoq uman qharitaq esposanpa uman (1 Corintios 11:3). Jesusqa Umalliqnin Diostan kasukunpu
ni. Imaynan Jesus Umalliqninta kasukun chhaynatan
noqanchispas umalliqninchista kasukunanchis.

Huchayoq runa kayninkupin qosakunapas pantanku, mayninpitaq mana allintachu familiankuta
11
9. Filipenses 1:8 texto nisqan hina, imaynan Jes us karan, ima rayku
qosakunapas warminkuwan chhayna kananku?
10. Imatan casarasqa warmikuna Jesusmanta yachaqakunanku?
11. Imaynatan warmi qosanta qhawarinan, imapin tukunman chuya
kawsaynin?
175
umallinku. Chhayna kaqtin, imatan casarasqa warmikuna ruwankuman? Manan qosanta pisichananchu nitaq paychu familianta umallinan. Kaytan yuyarinan,
Diospaqqa llanpu sonqo kaymi, sumaq sonqo kaymi
aswan chaniyoqqa (1 Pedro 3:4). Chhayna kaymi yanapasunki qosaykita kasukunaykipaq sasachakuyku
nana kaqtinpas. Hinaspapas Biblia nin: Esposakuna
qosaykichista [anchata] respetaychis, nispa (Efesios
5:33). Ichaqa, imatan ruwawaq umalliqnin Cristota
qosayki mana kasukuqtin? Biblia casarasqa warmikunaman kayta yuyaychan: Qosaykichista kasuychis.
Ahinapin Diospa siminpi mana iniq mayqen qosapas
mana rimapayasqalla ininqa warminpa allin purisqanta, chuya kawsasqanta manchakuyniyoq kasqanta, sumaq respetowan kawsasqanta rikuspa, nispa (1 Pedro
3:1, 2).
12 Mayninqa manapascha warmi qosanpa yuyaykus
qanta hinachu yuyaykunqa, qosan iniq mana iniq

kaqtinpas. Ichaqa ima yuyaykusqantapas sumaq simiwan rimarinqa chayqa, respetuosa kasqantan rikuchinqa. Warminpa nisqanta qosa uyariqtinqa familianpa allinninpaqmi kanman. Biblia kayta willan,
12. Ima raykun allin kanman warmikuna yuyaykusqankuta respetowan rimarisqanku?
176
Abrahanpa familianpin huk sasachakuy kasqa, chaymi Sara qosanta yuyaycharan imayna allichananpaq.
Manana Saraq nisqanta uyariyta munaranchu chaypas Diosmi niran: Imatachus Sara nisunki chayta ru
way, nispa (Genesis 21:9-12). Ichaqa sichus qosa imatapas ruwayta munanman ruwasqantaq mana Diospa
kamachikusqan contrapichu kanman chayqa, warmiqa
qosantan kasukunan yanapanantaqmi (Hechos 5:29;
Efesios 5:24).
Wasipi warmiq ruwasqanqa allinpunin kanqa qosanpaq wawankunapaqpas. Biblian casarasqa warmikunata kamachin, qosanku munakuyta, wawanku munakuyta, allin yuyaywan puriyta, chuya kawsayniyoqkayta, wasinkupi imallapas ruwakuyta, sumaq sonqo
kayta, qosanku kasukuyta (Tito 2:4, 5). Chhayna kaq
warmitaqa qosanpas wawankunapas sumaqtan qhawarinqaku (Proverbios 31:10, 28). Ichaqa llapa casarasqakunapas pantaqmi kanku. Chay rayku wakinqa
sinchi sasachakuykunapi tarikuspa taqanakunku otaq
divorciakunku. Mayninqa taqanakunkumanmi Bibliaq
nisqanman hina. Allintan ichaqa yuyaykunanku chayta ruwanankupaqqa, Biblian kayta anyan: Esposaqa
13
13. a) Imatan kamachin Tito 2:4, 5 textopi casarasqa warmikunata?

b) Ima ninmi Biblia taqanakuymanta divorcianakuymantapas?
177
ama qosanmanta taqakuchunchu, [...] qosapas amataq

esposanta wikchupuchunchu, nispa (1 Corintios 7:
10, 11). Hinaspapas Biblian willan wasanchay hucha
kallaqtin divorcio kananta (Mateo 19:9).
TAYTA-MAMAKUNA QATIKUNANPAQ
14 Jesusmi kawsasqanwan tayta-mamakunata yachachiran wawanku imayna uywayta. Wawakuna payman
asuykushaqtinmi wakin qatikuqninkuna harkasqaku,
chayta rikuspa Jesus niran: Wawakunaqa hinalla noqaman hamuchunku, ama paykunata harkaychischu,
nispa. Chay qhepamanmi wawakunata marqarikurqan, paykuna pataman makinta churaykuspataq saminchaykurqan (Marcos 10:13-16). Jesusqa tiempota qokuranmi wawakunata qhawarinanpaq, manachu
qanpas kaqta ruwawaq wawaykikunawan? Wawakunaqa necesitankun paykunawan askha tiempo kanata.
Chay rayku tiempoykiqa kananpuni paykunata yacha
chinaykipaq, chaytan Jehova Diospas kamachin (Deuteronomio 6:4-9).
15
Kay pachapi kawsayqa astawanmi millayman tu-
14. Imaynatan Jes us wawakunata qhawariran, imatan wawakuna necesitanku tayta-mamankumanta?

15. Imatan tayta-mamakuna ruwananku wawanku pakaykusqa kananpaq?
178
kushan. Chay rayku wawakuna necesitanku tayta-mamanpa millay runakunamanta pakaykunanta, astawanqa yoqoqkunamanta [violadorkunamanta]. Jesusqa pakaykuranmi qatikuqninkunata, munakuywantaq
wawallaykuna nispa paykunata niran. Wanuchinankupaq hapishaqtinkun qatikuqninkunata ayqechiran

mana hapisqa kanankupaq (Juan 13:33; 18:7-9). Sichus tayta otaq mama kanki chayqa makilla kashay
mana imawanpas wawaykikunata Saqra waqllichinanpaq. Hinaspapas anyay ima sasachakuykunapipas
mana urmananpaq (1 Pedro 5:8).1 Kunan tiempopin astawanqa cuerponkupi, kawsayninkupi, espiritual kayninkupipas peligropi kashanku.
16 Huk tutallana
Jesuspa wanupunanpaq kashaqtinmi, mayqenninkuchus kuraq kanankumanta qatikuq
ninkuna hapinakuranku. Paykunawan phinakunanmantaqa sumaq simiwan allin ruwayninwantaq paykunata anyaran (Lucas 22:24-27; Juan 13:3-8). Sichus
wawakunayoq kanki chayqa, imaynatan qanpas Jesus

1 Aprendamos del Gran Maestro nisqa libropi 32 capitulopi, askha
yuyaychaykuna kan wawakunata
sasachakuykunamanta pakaykuna
paq, chay librotaqa Jehova Diospa testigonkunan ruwan.
16. Imatan tayta-mamakuna yachankuman, qatikuqninkunata Jesuspa imayna anyasqanmanta?

179
hina wawaykikunata anyawaq? Wawakunaqa necesitankun wanachinata, ichaqa wananankukamalla wa

nachina, manataqmi haykaqpas phinasqaqa wanachinachu. Yuyaymanay manaraq wawaykita anyashaspa,
rimasqayki mana espada hina kirinanpaq (Jeremas

30:11; Proverbios 12:18). Wawaykiqa reparananmi wanachisqayki allinninpaq kasqanta (Efesios 6:4; Hebreos 12:9-11).
WAWAKUNA QATIKUNANKUPAQ
17 Wawakuna Jesusmanta imallatapas yachanku
manchu? Ar, yachankumanmi. Kasukuyninwanmi yachachiran llapa wawakuna tayta-mamanku kasuku
nankuta. Niran: Tukuy imatapas manan noqa kiki
llaymantachu ruwani, [...] noqaqa paypa sonqonman
chayaqtapunin ruwani, nispa (Juan 8:28, 29). Imay
nan Jesus Taytanta kasukuran chay hinatan wawakunapas tayta-mamankuta kasukunanku. Biblian chhaynata kamachin (Efesios 6:1-3). Jesusqa mana hucha
yoq wawa kashaspapas kasukuranmi Jose, Mara huchayoq tayta-mamanta. Kasukusqanqa yanaparanmi
familiantin kusisqa kawsanankupaq (Lucas 2:4, 5,
51, 52).
17. Imatan wawakuna Jesusmanta yachankuman?
180
18
Imatan wawakuna ruwananku Jesusman rikcha-
kunankupaq, tayta-mamantapas kusichinankupaq? Ka

sukunankun. Sasana kanman chaypas chaytan Dios
munan ruwanankuta (Proverbios 1:8; 6:20). Jesusqa kasukuranpunin hanaq pachapi kaq Taytanta sasa
chakuykunapina tarikuran chaypas. Sasa kamachikuyta huntananpaq kashaqtinmi Diosta niran: Munanki
chayqa kay nakarinata noqamanta anchhurichiy, nis

pa. Chaypiqa manakusharan chay kamachikuyta mana
na huntananpaqmi. Chaywanpas kasukuranmi Diospa
nisqanta, yacharanmi Taytanpa yuyaykusqan allinpaq
kasqanta (Lucas 22:42). Kasukuq wawakunaqa kusi
chinkun tayta-mamankuta hanaq pachapi Jehova Dios
Taytankutapas (Proverbios 23:22-25).1
19
Saqraqa Jesustan wateqaran, chhaynatan wayna-
sipaskunatapas wateqan millaykunata ruwanankupaq

(Mateo 4:1-10). Saqraqa huk wayna-sipaskunawanmi
matipayachin, yachanmi chay matipayayta atipayqa
1 Diospa kamachikusqan contrapi tayta-mamanku kamachillaqtinmi wawakunaqa mana kasukunkumanchu (Hechos 5:29).
18. Willay ima rayku Jes us hanaq pachapi kaq Taytanta kasukullaqpuni, pikunatan kasukuq wawakunapas kusichinku.
19. a) Imaynatan Satan as wayna-sipaskunata wateqan? b) Imaynatan tayta-mamakuna sientekun wawanku millay kawsayman urmaqtin?
181
sasa kasqanta. Chay rayku wayna-sipaskunaqa ma

napuni hununakunankuchu mana allin runakunawan
(1 Corintios 15:33). Jacobpa ususin Dina sasachakuy
kunata apamuran Jehova Diosta mana yupaychaqku
nawan hununakusqanmanta (Genesis 34:1, 2). Waynasipas, manachu familiayki sinchita llakikunman pillapas familiaykimanta ima huchapipas otaq qhelli hucha ruwaypipas urmaqtin? (Proverbios 17:21, 25.)
FAMILIAPI KUSIS QA KAWSANAPAQ

20 Familiapi sasachakuykuna rikhuriqtinqa Bibliapi
yuyaychaykunan yanapawasun allichanapaq. Nawpaqpi yachasqanchis hina, Bibliaq yuyaychasqanman hina

kawsaspallan familiapi kusisqa kawsasun. Chhaynaqa
qosakuna warmiykichista munakuychis, iniq taqata

Jesuspa qhawarisqanta hinataq qhawariychis. Warmikuna qosaykichista kasukuychis, Proverbios 31:10-31
textopi warmimantaq rikchakuychis. Tayta-mamakuna
wawaykichista yachachiychis (Proverbios 22:6). Familiapi umalliqkuna wasiykichispi kaqkunata allinta kamachiychis (1 Timoteo 3:4, 5; 5:8). Wawakuna qankunapas tayta-mamaykichista kasukuychis (Colosenses
3:20). Familiapiqa manan pipas chuyachu, llapanchis20. Imatan sapankanchis ruwana familiapi kusisqa kawsanapaq?
182
mi huchallikunchis. Chay rayku kumuykukuq kasun,
pi contra huchallikuspapas panpachayninta manakusun.

21
Ar, Bibliapiqa askha kamachikuykunan kan fami-
lia ukhupi kusisqa kawsanapaq. Hinaspapas willawan

chismi mosoq pachapi Paraisomanta, chaypin Jehova
Diospa kamachinkuna kusisqa kawsanqaku (Apocalipsis 21:3, 4). Ancha sumaq kawsaymi kanqa! Ichaqa kay
tiempopipas Bibliaq kamachisqanta kasukuspaqa kusisqan familia ukhupi kawsasunman.
21. Ima sumaq kawsaytan suyakushanchis, imatan kunanpas ruwananchis familiapi kusisqa kawsanapaq?

Qosaqa cuerponta hinan warminta munakunan
(Efesios 5:25-29).
Warmiqa munakunanmi familianta, qosantapas respetananmi (Tito 2:4, 5).
Tayta-mamakunaqa wawankuta munakunanku,
yachachinanku, sasachakuykunamantapas
pakaykunanku (Deuteronomio 6:4-9).
Wawakunaqa tayta-mamankuta kasukunanku
(Efesios 6:1-3).
183
15 CAPITULO
Diospa sonqonman chayaq yupaychay

Llapa religionkunachu Diospa sonqonta kusichin?
Imaynatan tarisunman cheqaq religionta?
Pikunan kanku kay tiempopi Diospa
cheqaq kamachinkuna?
JEHOVA DIOSQA anchatan munakuwanchis. Chaymi
allinninchista munaspa nanninta pusawanchis. Munasqanman hina yupaychasun chayqa kusisqan kasun, manataqmi sasachakuykunapi urmasunchu. Hinaspapas sa
minchayninta yanapaynintawan chaskisun (Isaas 48:17).
Ichaqa pachakninpi religionkuna kan. Llapankuna ninku, cheqaqtan Diosmanta yachachiyku nispa chaypas,
manan kaqllatachu yachachinku Diosmanta nitaq noqanchismanta ima munasqantapas.

2 Imaynatan Jehova
Diosta yupaychana, imaynatan
chayta yachawaq? Manan llapa religionkunaq yachachikuynintaraqchu yachanayki nitaq tupachinayki. Imatapu1. Ima saminchaykunatan chaskisun Diosta munasqanman hina yupaychaspa?
2. Jehova Diosta imayna yupaychanaykita yachanaykipaq, imata ruwanayki, imawanmi rikchanachisunman?

184
nin Biblia yachachin cheqaq yupaychaymanta, chayllatan

yachanayki. Kaywan rikchanachisun. Yachasqayki hina
askha suyukunapin falsificasqa qolqe sasachakuykunata
apamun. Kaypi yuyaykuy, sichus qanta kamachisunkikuman falsificasqa qolqeta cheqaq qolqemanta taqanaykipaq chayri, imaynatan yachawaq mayqen falso mayqen cheqaq kasqanta? Llapa qolqe imayna falsificasqa
kasqantaraq yachaspa? Manachu aswan allin kanman
cheqaq qolqe imayna kasqanta yachay? Cheqaq qolqeta
allinta reqsispan yachanki mayqenmi falsificasqa qolqekuna kasqanta. Chay hinallataqmi cheqaq religionmanta
allinta yachaspa, pantasqa religionkunata reqsisun.
3 Jehova
Diospa munasqanman hinapunin yupaychananchis. Askha runakunan ninku, llapa religionkunan
Diospa sonqonta kusichin, nispa, Biblian ichaqa mana
chhaynatachu yachachin. Manataqmi cristiano sutiwan su
tichakuyllachu, Jesusmi niran: Manan llapa Senor! Se
nor! niwaqniychu hanaq pacha qhapaqsuyumanqa haykunqa, aswanpas hanaq pachapi kaq Yayaypa munayninta ruwaqllan haykunqa, nispa. Chay rayku, Diosmanta yachaspa munayninta ruwaspallan chaskisqa kasun.
Diospa munayninta mana ruwaqkunatan Jesus suticharan
3. Jesuspa nisqan hina, imatan ruwananchis Jehova Dios chaskiwananchispaq?

185
mana allin ruwaqkuna, nispa (Mateo 7:21-23). Pantasqa

religionqa falsificasqa qolqe hinan, manan imapaqpas va
lenchu. Aswanmi ima nakariymanpas apawasunman.
4 Jehova Diosmi munan llapa runakuna winaypaq

kaw
sanankuta. Paraisopi winay kawsanapaqmi ichaqa payta yupaychananchis munasqanman hinataq kawsananchis.
Askha runakunan ichaqa mana Diospa munayninta ru
wayta munankuchu, chay raykun Jesus niran: Killku
punkunta haykuychis. Hatun punkunta haykuspa hatun
nanninta riqkunaqa infiernomanmi [wanuymanmi] askha

llana rishanku. Killku punkunta haykuspa nanu nanninta kawsayman riqkunaqa pisillan kanku, nispa (Mateo
7:13, 14). Chay textopi rikusqanchis hina, cheqaq religion
qa kawsaymanmi apan pantasqa religiontaq wanuyman.
Jehova Diosqa manan munanchu pipas chinkananta, aswanmi llapa runakunaman tiempota qon payta reqsinan
kupaq (2 Pedro 3:9). Ar, Diosta imayna yupaychasqan
chismi apawasunman kawsayman otaq wanuymanpas.
IMAYNATAN TARISUNMAN
CHEQAQ RELIGIONTA?
5 Imaynatan tarisunman kawsayman apaq nanta?

Je
suspa nisqan hina iniqkunaq imayna kawsasqankupin req
4. Imakunamanmi rikchakun Jesuspa rimasqan iskay nankuna, may
manmi sapanka nan apan?
5. Imaynatan reqsisunman cheqaq religionpi kaqkunata?
186
sikun cheqaq religiontaqa. Paymi niran: Paykunataqa

imayna ruwasqankupin reqsinkichis. [...] Llapa allin sacha
qa allin rurukunatan rurun, nispa (Mateo 7:16, 17). Ar,
cheqaq religionpi kaqkunaqa inisqankupi kawsayninkupiwanmi reqsichikunku cheqaq religionpi kasqankuta. Hu
chayoqna kanku pantaqna kanku chaypas, llapallankun

kallpachakunku Diospa munayninta ruwanankupaq. Cheqaq religionta reqsinapaq rikusun soqta ruwaykunata.
6
Diospa kamachinkunaqa Bibliamantapunin yachachinku.
Biblia nin: Diospa Simin Qelqakunaqa llapallanmi Diospa yuyaychasqan, chayraykun allinpuni yachachinapaq,
anyanapaq, wanachinapaq, chanin kawsayta yachachinapaq. Ahinapin Dios sonqo runaqa allin yachachisqa kanqa, tukuy allin kaqkunata ruwananpaqpas allin-allin waki
chisqa, nispa (2 Timoteo 3:16, 17). Ap ostol Pablo cristianomasinkunaman qelqaran: Qankunaqa Diospa siminta
willashaqtiykun uyarispaykichis Diospa siminta hinapuni
chaskikurqankichis, manataq runakunaq siminta hinallachu chaskirqankichis, nispa (1 Tesalonicenses 2:13). Chay
rayku cheqaq religionpi yachachikuykunapas ima ruwasqankupas manan runaq yuyaykusqanman hinachu. Aswanmi Bibliapi teqsichasqa kashan.
6, 7. Ima ninkun Bibliamanta Diospa kamachinkuna, imatan Jesuspas ruwaran?
187
CHEQAQ DIOSTA YUPAYCHAQKUNA

Bibliamantapunin yachachinku
Jehova Diosllata yupaychanku, sutintapas

reqsichinku
cheqaqta munanakunku
ininkun Jesucristo qespichiqninku kasqanpi

manan kay pachaq millay ruwayninkunawan
chaqrukunkuchu
willanku Diospa Reinollan runakunapaq
cheqaq suyakuy kasqanta
Jesucristopas Bibliamantapunin yachachiran. Taytan
ta manakusqanpin niran: Simiykiqa cheqaq-kaypunin,
nispa (Juan 17:17). Jesusqa Diospa Simin Qelqapin ini7
ran, llapa yachachisqanpas Bibliawanmi tuparan. Yachachisqanpin niqpuni: Diospa Simin Qelqan nin, nispa,
chaymantataq chay textomanta willaran (Mateo 4:4, 7,
10). Kunan tiempopi Diospa kamachinkunapas kaqllatataqmi ruwanku, manan yuyaykusqallankutachu yacha
chinku. Ininkun Biblia Diospa Simin kasqanpi, chaymi
Bibliamantapuni yachachinku.
8
Cheqaq religionpi kaqkunaqa Jehova Diosllatan yupay-
chanku sutintapas reqsichinku. Jesusmi yachachiran: Se

8. Imakunata ruwaspan Jehova Diosta yupaychanku?
188

nor Diosniykitan yupaychanki, pay sapallantataqmi servinkipas, nispa (Mateo 4:10). Chaymi Diospa kama
chinkunaqa Jehova Diosllata yupaychanku. Diospa sutinmanta sumaq kayninkunamantawan willaspan Diosta
yupaychanku. Salmo 83:18 texton nin: Qanllapuni Se
nor Diosqa [Jehova] kasqaykita yachachunku, qanllapuni teqsimuyuntinpi Ancha Hatun Dios kasqaykita
reqsichunku, nispa. Jesus hinan runakunata yanapanku Diosta reqsinankupaq. Pay kikinmi Taytanta niran:
Kay pachamanta qowasqayki runakunamanqa nan wi

llanina pichus kasqaykita [otaq sutiykita], nispa (Juan
17:6). Chay hinallataqmi kunanpas Diospa kamachinku
naqa runamasinkuman yachachinku Jehova Diospa sutinta, munasqanta, sumaq kayninkunatawan.
9
Diospa kamachinkunaqa cheqaqtan munanakunku, ma-
nan kikinkuq allinnillantachu maskhanku. Jesusmi niran:
Chhaynapin noqaq yachachisqaykuna kasqaykichista

llapa yachanqaku qankuna munanakuqtiykichis, nispa
(Juan 13:35). Nawpaq cristianokunapas chhaynatan munanakuranku. Diospa kamachinkunaqa manan cheqni
nakunkuchu, wak llaqtayoqkunana kaspapas, wakcha
na qhapaqna kaspapas, aswanmi huk familia hinalla

9, 10. Imakunapin cheqaq cristianokuna munanakusqankuta rikuchinku?
189
kawsanku (Colosenses 3:14). Pantasqa religionpiqa manan chhaynatachu munanakunku. Munanakuspaqa manan wak suyumanta wak ayllumanta runakunawan wa
nuchinakunkumanchu. Cheqaq cristianokunaqa ma
nan armakunata hapinkuchu iniqmasinkuta huk runa
kunatapas wanuchinankupaq. Biblian kayta yachachin:
Chaywanmi suti reqsisqa pikunachus Diospa wawankuna kasqan, pikunataqchus saqraq wawankuna kasqan
pas. Pipas chaninkaqta mana ruwaqqa, iniqmasintapas
mana munakuqqa, manan Diospa wawanchu [...;] huk
kuna hukkunawanmi munanakunanchis. Ama Can hinaqa kasunchu, paymi saqraq kasqanrayku wawqenta
wanuchirqan, nispa (1 Juan 3:10-12; 4:20, 21).

Cheqaq munakuyniyoq kasqanku raykun runamasin
kuta mana wanuchinkuchu, ichaqa manan chayllachu.
10
Cheqaq cristianokunaqa tiemponkuta, kallpankuta, kaqninkunatawanmi qonku yanapanakunankupaq, hukkuna

hukkunawan kallpachanakunankupaqwan (Hebreos 10:
24, 25). Sasa tiempokunapin yanapanakunku huntaq runakunataq kankupas. Lliwpaq allinkaqta ruwaychis, nis
pa Bibliapi nisqantan kasukunku (Galatas 6:10).
11 Jehova Diosmi Churinta kachamuran qespichiwananchis
11. Jehova Diosmi Jesucristowan qespichiwanchis, ima rayku chaypi
i nina?
190

paq, chaypin cheqaq cristianokuna ininku. Biblian yachachin: Manan hukpiqa qespikuy kanchu, manataqmi kay
pachapiqa huk sutipas kanchu runakuna qespichisqa kananchispaq, nispa (Hechos 4:12). Jesusmi kawsayninta
qoran llapa kasukuq runakuna qespichisqa kanankupaq,
chaytan 5 capitulopi yacharanchis (Mateo 20:28). Hinaspa
pas Jehova Diosmi Jesusta churanna hanaq pachapi Kamachikuqta hina kay Hallpata kamachimunanpaq. Chay
rayku Dios munan Churin kasukunanchista yachachisqan
tapas qatikunanchista. Chayta ruwaspallan winaypaq kaw
sasun. Chay rayku Biblia nin: Churipi iniqqa winay kaw

sayniyoqmi, Churipi mana iniyta munaqmi ichaqa chay
kawsayman mana haykunqachu, nispa (Juan 3:36).
Cheqaq cristianokunaqa manan kay pachamantachu
kanku. Kamachikuq Pilato juzgashaqtinmi, Jesus kayta

12
niran: Kamachikuyniyqa manan kay pachamantachu,
nispa (Juan 18:36, Edicion 1988). Cheqaq cristianokuna
ima suyupina tiyanku chaypas Diospa Reinon kamachikusqantan kasukunku. Chay rayku mana chaqrukunku
chu poltica nisqapi nitaq kay pacha chaqwaykunapipas,
manan pimanpas sayapakunkuchu, nitaqmi contranku
pipas sayarinkuchu. Sichus huk runakuna poltica ukhupi kayta munanku, kamachikuq kayta munanku otaq
12. Imaynapin cheqaq cristianokuna mana kay pachamantachu kanku?
191
huk kamachikuqta akllakuyta munanku chayqa, cheqaq
cristianokunaqa manan harkakunkuchu. Poltica nisqa

man manana sayapakunkuchu chaypas, kamachikuykunataqa kasukunkun. Ima rayku? Diospa Simin Qelqan
cristianokunata kamachin, kamachikuqkunataqa llapa
runan kasukunan, nispa (Romanos 13:1). Ichaqa runaq
kamachikusqan Diospa kamachikusqan contra kaqtinqa
apostolkunaq ruwasqantan qatikunku, paykuna niranku:
Diostan nawpaqtaqa kasunayku, manan runakunatachu, nispa (Hechos 5:29; Marcos 12:17).
13
Diospa Reinollanmi runakunapaq cheqaq suyakuyqa,
chaytan Jesuspa qatikuqninkuna willanku. Jesusmi wi

llaranna: Diospa kamachikushasqanmanta [reinonmanta] allin willakuykunan kay pachantinpi willasqa kanqa,
llapa suyukunaq yachananpaq, hinaqtinmi puchukayqa
chayamunqa, nispa (Mateo 24:14, Edicion 1988). Kay

pachapi kamachikuqkunaqa manan runakunaq sasachakuyninta allichanqachu, chaymi cheqaq cristianokunaqa
mana runakunata kallpachankuchu runaq kamachikuyninpi hapipakunankupaq. Aswanmi Diospa Reinollan
runakunapaq sumaq suyakuy apamunanmanta willanku
(Salmo 146:3). Jesusmi Diospa Reinonmanta manakuy13. Ima ninkun Jesuspa qatikuqninkuna Diospa Reinonmanta, chay
rayku imata ruwanku?
192
ta yachachiran, niranmi: Kamachikuq--kayniyki takyachisqa kachun, munayniyki kay pachapi ruwakuchun,

imaynan hanaq pachapipas ruwakun hinata, nispa (Ma
teo 6:10, Edicion 1988). Diospa Simin Qelqan willaranna
Diospa Reinon llapa suyukunata nutuspa tukunanta,
winaypaq kanantapas (Daniel 2:44).

Kay capitulopi yachasqaykiman hina tapukuy: Ima
religionmi Bibliaq nisqanman hina yachachin, Diospa
sutintapas reqsichin? Ar, ima religionpi cheqaqta mu

nanakunku, Jesuspi inisqankuta rikuchinku, kay pachapi
millay ruwaykunamanta taqakunku, Diospa Reinollan
runakunapaq sumaq suyakuy apamusqantapas willanku?
Kay Hallpapi llapa religionkunamanta, ima religionllan
chaykunata huntashan?. Jehova Diospa testigonkuna

llan (Isaas 43:10-12).
14
IMATA RUWANAYKI?
15 Diospa sonqonta kusichinaykipaqqa manan ininallaykichu. Ima rayku? Bibliaq nisqan hina supaykunapas
yachankun Diospa kasqanta (Santiago 2:19). Ichaqa ma
nan Jehova Diospa munaynintachu ruwanku nitaq chaskisqapaschu kanku. Diospa sonqonta kusichinapaqqa
14. Yachasqaykiman hina, pikunallan rikuchinku cheqaq religionpi
kasqankuta?
15. I nisqanchismantapas imatawanraqmi Dios munan noqanchismanta?

193
manan iinallachu, aswanmi munaynintawan ruwana.

Chaymantapas pantasqa religionmanta lloqsipuspan cheqaq religionman haykupuna.
16Apstol Pablon niran pantasqa religionwan mana
chaqrukunapaq. Kayta qelqaran: Diosmi nin: Paykuna ukhumanta lloqsiychis, paykunamanta taqakuychis,
ama ima qhelli kaqtapas llamiychischu, hinan oqa
chaskisqaykichis, nispa (2 Corintios 6:17; Isaas 52:11).
Chay raykun cheqaq cristianokunaqa pantasqa religionmanta karunchakunku.
17Biblia yachachin llapa pantasqa religionkuna Hatun
Babilonia ukhupi kasqankuta (Apocalipsis 17:5). Chay
sutin yuyarichiwanchis awpaq tiempopi Babilonia llaqtata, chay llaqtapin qallariran pantasqa religin, Noepa
tiemponpi Millpuq Para Unu qhepata. Chay llaqtapin
rikhurimuran kunan tiempopi pantasqa religionpa yachachikuyninkuna ruwayninkunapas. Chaypi runakunan
yupaycharanku hukllapi kinsa dioskunata, kay tiempopipas askha religionkunan yachachinku hukllapi kinsa
dioskuna [Trinidad] kasqanta. Ichaqa Biblia yachachin
Apndice nisqapi, 282, 283 paginakunapi willan ima rayku Hatun
Babilonia nisqata rikchanachikun llapa pantasqa religionkunawan.
16. Imata ruwananchis pantasqa religionwan mana chaqrukunapaq?

17, 18. Iman Hatun Babilonia nisqa, ima rayku chaymanta usqhaylla lloqsipunayki?
194

Jehova Dioslla cheqaq Dios kasqanta, Jesucristotaq Churin kasqanta (Juan 17:3). Babilonia llaqtapi runakunaqa
inillarankutaqmi mana wanuq almapi, runaq wanusqan
qhepamanpas chay alma kawsasqanpi, nakarichina che

qaspi nakarisqanpipas. Kunanpas yaqa llapa religionku
nan yachachinku runaq cuerponpi mana wanuq alma
kasqanta, rawrashaq infiernopi nakarisqantapas.
Babilonia llaqtapi kaq religionqa Hallpantinmanmi

cheqeriran. Chay rayku kay tiempopi Hatun Babilonia
nisqa tupan teqsimuyuntinpi llapa pantasqa religionku
nawan. Diosqa willarannan llapa pantasqa religionku
na qonqayllamanta winaypaq tukupunanta (Apocalipsis
18:8). Kunanri, entiendenkichu ima rayku Hatun Babi
loniamanta taqakunaykita? Jehova Diosmi munan usqhaylla chay pantasqa religionmanta lloqsipunaykita
(Apocalipsis 18:4).
19 Pantasqa religionmanta lloqsipuqtiyki yaqapascha wa18
kin reqsisqayki runakuna qanmanta karunchakunqaku.
Ichaqa Jehova Diospa munayninta Llaqtanwan kuska ruwanayki rayku imapas saqesqaykimantaqa astawanraqmi
chaskinki. Jesusta qatikunanku raykun qatikuqninkuna
imaymanata saqeranku, ichaqa paykunapaq hinan qan
paqpas kanqa: espiritualpi askha wayqe-panakuna. Ar,
19. Imatan chaskinki Jehova Diospa munaynin ruwasqaykimanta?

195
teqsimuyuntinpi familiamanmi hukllachakunki, chay millonninpi cheqaq cristianokunan munakusunki. Qhepa
tiempopitaq sumaq winay kawsayta chaskinki (Marcos
10:28-30). Yaqapascha huk religionniyoq kaspa qanmanta

taqakuq runakunapas qhepaman Bibliata estudiankuman,
Jehova Diospa kamachinkunataq kapunkuman.
20 Bibliaq nisqan hina, yaqanan

Dios kay pachapi mi
llay kaqkunata tukuchipunqana, chaykunaq rantintataq
chanin runakuna Diospa kamachikuyninpi tiyapunqaku
(2 Pedro 3:9, 13). Ancha munaymi kanqa chay mosoq pachapi kawsay! Chaypiqa huk religionllan kanqa, cheqaq
yupaychaylla. Manachu qanpas kunanmantapacha kallpa
chakuwaq Diospa cheqaq kamachinkunawan hununakunaykipaq?
20. Ima suyakuymi kanqa cheqaq religionpi kaqkunapaq?

Cheqaq religionqa hukllan (Mateo 7:13, 14).
Cheqaq religiontaqa reqsikun yachachikuyninkupi imachus ruwasqankupiwan
(Mateo 7:16, 17).
Jehova Diospa testigonkunaqa Diospa sonqon

man chayaqtapunin yupaychanku (Isaas 43:10).
196
16 CAPITULO
Cheqaq yupaychayman kaskakuy

Ima ninmi Biblia idolokuna
yupaychaymanta?
Imaynatan cristianokuna rikunanku
religionkunaq fiestankunata?
Imaynatan i nisqaykimanta
willawaq
mana pitapas phi nachispalla?

SICHUS yacharuwaq pipas pakallapi ukyanayki unuman veneno hichayusqanta chayri, imata ruwawaq?
Usqhayllacha chuya unuta maskhawaq ukyanaykipaq,
chaywanpas tapukuwaqraqcha: Envenenasqachu kashani? nispa.

2
Chay hinallataqmi pantasqa religionwanpas. Biblia
willan pantasqa yachachikuykunawan qhelli ruwaykunapiwan chaqrusqa kasqanta (2 Corintios 6:17). Chay
rayku lloqsipuna Hatun Babilonia nisqamanta, chayqa teqsimuyuntinpi pantasqa religionkunawanmi tupan
(Apocalipsis 18:2, 4). Nachu lloqsipunkina? Chhayna

1, 2. Imata tapukunayki pantasqa religionmanta lloqsipusqayki qhepaman, ima rayku chay tapukusqayki allinpuni kanman?
197
kaqtinqa allinmi chay ruwasqayki. Ichaqa manan pantasqa religionta saqepuyllachu nitaq carta de renuncia
nisqata apachiyllachu. Kaytawanmi tapukunayki: Pantasqa religionpa yachachikuyninman hinaraqchu kawsashani? nispa. Wakin yachachikuyninmanta yacharisun.
ID OLOKUNATA
WA NUPUQKUNATAWAN YUPAYCHAY
3 Wakin runakunaqa unaymantanan

idolokunata wasinkupi hapinku. Qanri hapishankichu wasiykipi ido
lokunata? Chhayna kaqtinqa, allintapascha rikunki idolokunaq yanapayninwan Dios yupaychayta. Munakun
kipascha chay idolokunata. Imaynana kaqtinpas munasqanman hinan Diostaqa yupaychananchis; Diosqa
manan munanchu idolokuna yupaychananchista nitaq
chaykuna hapinanchistapas, chaytan Biblia yachachin
(Exodo 20:4, 5; Salmo 115:4-8; Isaas 42:8; 1 Juan 5:21).

Chay rayku cheqaq yupaychayman kaskakunaykipaqqa
pantasqa yupaychaywan tupaq idolokunata pakipunayki
otaq ruphachipunayki. Jehova Dios hinan chaykunataqa cheqnikunayki (Deuteronomio 27:15).

3. a) Willay, ima ninmi Biblia idolokunamanta, ima rayku sasa wakin
runakunapaq idolokunamanta Diospa kamachisqanta kasukuy? b) Sichus wasiykipi idolokunata hapishankiraq chayqa, imatan ruwanayki?
198
Wanupuqkuna yupaychaypas pantasqa religionkuna-
mantan hamun. Manaraq Bibliamanta yachashaspa wa

kin runakuna yuyaykuranku wanupuqkunaq espiritun
kawsashallasqanpi, kawsaq runakunata yanapananpi nakarichinankupipas. Wakinqa misachinkun, velakunata

rawrachinku, tikakunata apanku, otaq paykunamanta
manakunku. Qanpas chaytapascha ruwaranki yanapana
suykipaq otaq mana nakarichinasuykipaq. Wanupuqku

naqa mananan maypipas kawsankuchu, 6 capitulopi yachasqayki hina. Paykunawan rimayta munayqa yanqa
paqmi kanman. Wanupuqmanta ima willakuyna kaq

tinpas supaykunamantan hamun. Chay raykun Jehova
Dios nawpa Israel llaqtanta harkaran wanupuqkunawan rimanankumanta layqakuykuna ruwaykunamantapas (Deuteronomio 18:10-12).
5
Sichus religionniykipi yupaychanku idolokunata wa-
nupuqkunatapas chayqa, imata ruwanayki? Chay ruwaykunamanta Bibliapi willaq textokunata allinta taq
wiy Diospa yuyaykusqanta yachanaykipaq. Jehova Dios
manta sapa punchay manakuy; cheqaq yupaychayman
4. a) Ima rayku wa nupuqkunata yupaychay yanqapaq kanman?
b) Ima rayku Jehova Dios nawpa Israel llaqtanta harkaran layqakuykuna ruwanankumanta?
5. Idolokunata wa nupuqkunatapas yupaychashankiraq chayqa, imata

ruwanayki?
199

kaskakuy munasqaykita willay, manakuytaq paypa yu
yaykusqanta hina yuyaykunaykipaq (Isaas 55:9).
NAWPAQ CRISTIANOKUNAQA MANAN

NAVIDADTA FESTEJARANKUCHU
6 Pantasqa religionpa fiestankunata ruwasunman
chayqa cheqaq yupaychayninchismi qhellichakunman.
Yachasun Navidad fiestamanta. Ninkun, chay fiestapiqa Jesuspa nacesqanta yuyarikun nispa, yaqa llapa religionkuna cristiano sutiwan sutichakuqkunataq chay
fiestata ruwanku. Ichaqa manas Jesuspa tiemponpi qa
tikuqninkunaqa chay fiestata ruwasqakuchu. Los orgenes sagrados de las cosas profundas nisqa libron nin:
Cristoq nacesqanmanta iskay pachak wata qhepamanqa manan pipas yacharanchu nitaqmi interesakurankuchu Jesuspa haykaq nacesqanpi, nispa.
7 Jesuspa qatikuqninkuna yachankumanna

karan Jesuspa haykaq nacesqanta chaypas, manan nacesqan
punchayta festejankumanchu karan. Ima rayku? Nawpaq cristianokunaqa yacharankun chay fiestakuna [...]
pantasqa religionkunamanta paqarisqanta (Las cosas
nuestras de cada da). Biblian ichaqa willan Jehova Diosta mana yupaychaq iskay kamachikuqkunaq cumplea
6, 7. a) Willay, ima rayku Navidadta festejanku, nawpaq cristianokuna festejarankuchu? b) Jesuspa tiemponpi, imawanmi tuparan cumplea
no fiestakuna?
200
nonmanta (Genesis 40:20; Marcos 6:21). Chay fiestakunataqa ruwaranku pantasqa dioskunata yupaychanankupaqwanmi. Romanokunan 24 de mayo punchayta Diana
diosaq nacesqanta festejaranku, paqaristintaq Apolo nis
qa Inti diospa nacesqanta. Ar, nawpaq cristianokunaqa
manan cumpleanokunata festejarankuchu, aswanmi chay

fiestaqa pantasqa dioskuna yupaychaywan tuparan.
8 Hinaspapas nawpaq
cristianokunaqa yacharankupas
cha cumpleanokuna creenciakunawan tupasqanta. Naw-
pa tiempopi griegokuna romanokunapas creeranku na

cesqanku punchaypi huk pakaykuq espritu qayllanku
pi kasqanta, wanupunankama chay espritu pakaykusqanpipas. Chay espiritun reqsinakuran pakaykusqan

runaq nacesqan punchayllapitaq naceq dioswan. (The
Lore of Birthdays [La tradicion de los cumpleanos].)
Jehova Diosqa manapunin munanmanchu Jesuspa nacesqan punchayta chay creenciakunawan tupachinata
(Isaas 65:11, 12). Chhaynaqa, ima raykun askha runakuna Navidadta festejanku?
IMAYNAPIN NAVIDAD PAQARIRAN

9 Jesuspa nacesqan pachak-pachak watakuna qhepatan
8. Willay imaynapin cumplea nokuna tupan creenciakunawan.

9. Ima raykun 25 de diciembre punchayta akllaranku Jesuspa nacesqanta yuyarinankupaq?
201
25 de diciembre punchayta akllakuran Jesuspa nacesqanta yuyarinapaq. Ichaqa manan diciembre killapichu
Jess naceran, aswanmi octubre killapi hina. Chhaynari, ima raykutaq chay punchayta akllaranku? Cristianon
kayku niq runakunapasch pantasqa religionpa fiestankunata cristiana fiestakunaman tukuchiyta munaranku.
[...] Roma llaqtapi runakunaqa 25 de diciembre punchaytan [...] Intiq nacesqanta festejaranku (Enciclopedia de
la Religin Catlica). Chiri tiempopi Inti mana nishutachu qoiriqtinmi pantasqa dioskunata yupaychaqkuna fiestakunata ruwaqku, Inti kutimuspa astawan kancharispa qoirinanpaq. Paykunapaqqa 25 de diciembre
punchaypin Inti kutimuyta qallariran. Umalliq religiosokuna pantasqa dioskuna yupaychaqkunata cristianoman tukuchiyta munaspa chay fiestakunata cristiana
nisqa fiestakunaman tukuchiranku.
10Unaymantaan yachakuran Navidad fiesta pantasqa
religionkunapi paqarisqanta. Bibliaq mana yachachisQhawariy apndice nisqata, 284, 285 paginakunata.
Saturno diospaq fiestakunapas tupallarantaqmi 25 de diciembre
punchaywan. Chay fiestakunataqa ruwaqku 17-24 de diciembre punchaykama Roma llaqtapi chakra llankaqkunaq diosninpaq. Chay
fiestakunapin karan sinchi qochukuy, askha mikhuykuna, regalokunapas.
10. Ima rayku awpa tiempopi wakin runakuna mana Navidadta festejarankuchu?
202
qan raykun, waranqa soqta pachak watakunapi Inglaterra suyupi norteamerica nisqa wakin llaqtankunapipas kamachiranku chay fiestata mana ruwanankupaq.
Navidad punchaypi llankananman mana riqqa multasqan karan. Ichaqa chay qhepallamanmi awpa costumbrekunata huk fiestakunatawan ruwayta qallariranku.
Wakmantan Navidad fiesta hatun fiestaman tukupuran, chhaynan kashan kunankamapas askha suyukunapi. Diospa sonqonta kusichiyta munaqkunan ichaqa yachanku chay fiestakuna pantasqa religionpi paqarisqanta, chay rayku mana Navidadta festejankuchu nitaq
pantasqa religionmanta paqarimuq fiestakunatapas.
ALLINCHU MAYMANTA
PAQARIMUSQANTA YACHAY?
11Wakin runakunaqa yachankun Navidadpas huk fiestakunapas pantasqa religionmanta paqarimusqanta,
chaywanpas festejashallankun. Ninkun, imaynaa kaqtinpas manan pipas pantasqa yupaychaywanachu tupachinku, hinaspapas familiakunan chay fiestakunapi hukllachakun, nispa. Chhaynatachu qanpas yuyaykunki?
Chhaynaqa manan pantasqa religionchu harkashasunki
Apndice nisqapi, 285-287 paginakunapi willan imaynatan cheqaq
cristianokuna qhawarinku huk fiestakunata.
11. Willay ima rayku wakin runakuna fiestakunata ruwanku, imataqmi

aswan importante oqanchispaq kanan.
203
aswanmi familiaykita munakusqayki harkashasunkiman

cheqaq yupaychayman kaskakunaykita. Familiata Ka
maq Jehova Diosqa munanpunin familiaykiwan allin
kawsanaykita (Efesios 3:14, 15, NM). Ichaqa huk ruwaykunapin familiaykiwan kusikuyta tariwaq Diostapas ku
sichiwaq. Ap ostol Pablo niran: Senorpa sonqonta kusichiq kaqta ruwaymi aswan importante, nispa (Efesios
5:10).
12 Ninkipascha,
kunan fiestakunaqa manan nawpaqpi
fiestakuna hinachu. Allinchu kanman maymanta paqarimusqanta yachay? Riki. Asnaq putun unupi miskita
tarispa, chonqawaqchu? Manapunicha; qhellin kashan.

Chay miski hinan chay fiestakunapas, sumaqpascha nawinchispaqqa ichaqa pantasqa religionkunamantan paqarimun. Sichus cheqaq yupaychayman kaskakuyta mu
nanchis chayqa profeta Isaas hinan yuyaykunanchis.
Diosta tukuy sonqowan yupaychaqkunatan niran: Ama
[ima] qhellitapas llamiychischu! nispa (Isaas 52:11).
I NIS QAYKIMANTA SUMAQLLATA WILLAY

13 Sasapascha kanqa chay fiestakunata saqenaykipaq.
Imatan ruwawaq wakin fiestakunaman mana risqayki12. Ima rikchanachiymi rikuchin pantasqa religionkunamanta paqarimuq costumbrekunamanta fiestakunamantapas karunchakunanchista?
13. Ima sasachakuykunapin tarikuwaq fiestakuna mana ruwaysikusqaykimanta?
204

manta llankaqmasiykikuna phinakuqtin? Chaskiwaqchu Navidadpi regalota qosuqtiykiku? Imatan ruwa
waq qosayki otaq warmiyki mana iniqmasiyki kaqtin?
Imaynatan wawaykikunatapas yanapawaq chay fiestakunata mana munapayanankupaq?
14
Allin yuyayniyoqmi kana ima ruwananchistapas ya-
chanapaq. Ima fiestapas chayamusqanmanta pipas felicitasunkiman chayqa, gracias nispallan kutichiwaq. Ichaqa
sapa kutin tupanki chay runawan otaq llankaqmasiyki
pas kanman chayqa, astawanpascha willariwaq. Imayna
na kaqtinpas sumaqllata rimapayay. Biblian yuyaychan:
Rimakuyniykichisqa ancha sumaqpuni kachun, kachiwan kachichasqa hina, ahinapin yachankichis imaynatachus sapankamanpas allinta kutichinaykichista, nis
pa (Colosenses 4:6). Inisqaykimanta sumaqllata willariy
ama pitapas phinachispa. Sutita willariy regalo qoypas
hununakuypas mana huchachu kasqanta, chaykuna ruwanapaq huk punchaykuna akllarisqaykitapas.

15
Imata ruwawaq regalota qosuqtiykiku? Chaskinay-
kipaqqa reparanaykin ima rayku chay regalota qosha

sunki. Nisunkimanpascha: Yachanin kay fiesta mana
ruwasqaykita, kaytan ichaqa qoyta munayki, nispa.
14, 15. Imatan ruwawaq ima fiestapas chayamuqtin pipas felicitasuqtiyki otaq regalota qosuqtiykikupas?
205
Sichus chay regalo chaskiyta qhawarinki chay fiestapi
mana chaqrukuyta hinachu chayqa, chaskiwaqpascha.
Sichus chay runa mana yachanchu imakunapi inisqaykita chayqa, willawaqmi chay fiesta mana ruwasqaykita. Chaywanmi yachanman regalo qosqasuykimanta
mana huk regalowan kutichisqaykita. Hukkunataqmi
ichaqa regalota qosunkikuman iniyniykipi urmachinasuykipaq otaq regalo rayku Diospa kamachikuyninkunata mana kasukusqaykita rikuchinankupaq. Chhayna
kaqtinqa manan chaskinaykichu.
IMAYNATAN FAMILIAYKITA YANAPAWAQ
16 Imatan ruwawaq familiayki mana iniqmasiyki

kaqtin? Chhayna kaqtinpas sumaqllata rimarinayki allin
yuyaywantaq imatapas ruwanayki. Manan phinakunaykichu sapanka costumbrenkunamanta fiesta ruwasqankumantapas. Respetay yuyaykusqankuta yuyaykusqaykitapas respetanankupaq (Mateo 7:12). Ichaqa ama imatapas ruwaychu fiestankupi chaqrukunaykipaq hinaqa.
Ichaqa manapascha chay punchaypi llapa ruwaykunachu fiestapi chaqrukunapaq hina kanman, chaytapas
allin yuyaywan reparay. Concienciayki allin kananpaq
hinan imatapas ruwanayki (1 Timoteo 1:18, 19).
16. Familiayki fiestakunata ruwaqtin, imatan allin yuyaywan ruwawaq?
206
17
Imatan ruwanayki Bibliaq contranpi fiestakunata
wawaykikuna mana munapayananpaq? Watantinpi imachus ruwasqaykimantan kanqa. Wakin tayta-mamakunaqa huk punchaykunapin wawankuman regalokunata
qonku. Aswan hatun regaloqa wawakunawan kanapaq
tiempo taqaymi munakuypiwan.
CHEQAQ YUPAYCHAYMAN KASKAKUY

18 Diosta kusichinaykipaqqa pantasqa yupaychayta saqepunayki, cheqaq yupaychaymantaq kaskakunayki. Imaynatan chayta ruwawaq? Biblia nin: Hukkuna hukkunawan kallpachanakusunchis aswanta munanakunanchispaq, allin ruwaykunatapas ruwananchispaq.
Ama hununakuyninchista saqesunchu, imaynan wakinkuna saqenku hinataqa, aswanpas astawanraq kallpacha
nakusun, Senorpa kutimunan punchay qayllaykamushasqanta yachashaspanchisqa, nispa (Hebreos 10:24, 25).
Hununakuykunaqa kusichiwanchismi, chaypin Jehova

Diosta yupaychanchis munasqanman hina (Salmo 22:22;
122:1). Chay hununakuykunapin iniqmasinchiskunawan
iniyninchispi kallpachanakunchis (Romanos 1:12).

17. Imatan ruwanayki hukkunaq fiesta ruwasqanta wawaykikuna mana
munapayananpaq?
18. Imaynatan hu nunakuykuna yanapasunkiman cheqaq yupaychayman kaskakunaykipaq?

207
Chaymantapas cheqaq yupaychayman kaskakunayki

paqqa Jehova Diospa testigonkunawan Bibliamanta yachasqaykitan hukkunaman willanayki. Kay pachapi imaymana millaykuna kasqanwanmi askha runakuna llakisqa
khuyay kashanku (Ezequiel 9:4). Reqsinkipascha chhaynapi tarikuq runakunata. Manachu paykunaman willawaq hamuq tiempopaq sumaq suyakuymanta? Bibliapi
sumaq yachasqaykimanta rimashallay, amataq hununakuykunata saqeychu. Chayta ruwanki chayqa pisi-pisimantan pantasqa religionpa costumbrenkunata saqepun
ki. Ar, cheqaq yupaychayman kaskakunki chayqa kusisqan kanki, askha saminchaykunatataqmi chaskinkipas
(Malaquas 3:10).
19
19. Ima rayku Bibliapi yachasqaykimanta hukkunaman willanayki?

Cheqaq religionpiqa manan yupaychakun
chu
idolokunata nitaq wanupuqkunatapas
(Exodo 20:4, 5; Deuteronomio 18:10-12).
Diosqa manan munanchu pantasqa religionmanta paqarimuq fiestakunapi chaqrukunanchista (Efesios 5:10).
Cheqaq cristianokunaqa sumaq simiwan, allin
yuyaywantaq inisqankumanta willananku

(Colosenses 4:6).
208
17 CAPITULO
Ma nakuyqa Diosmanmi
asuykachiwanchis
Ima rayku ma nakunanchis?

Imakunata ruwana Dios
uyariwananchispaq?
Imaynatan
Dios kutichimun
ma nakusqanchisman?
HANAQ PACHAPI Diospa lliw kamasqanmantaqa
Hallpan aswan huchuycha. Hanaq pachatapas kay
pachatapas Kamaq Jehova Diospaqqa baldemanta unu sutuy hinallan suyukunaqa (Salmo 115:15;
Isaas 40:15). Biblian ichaqa nin: Senor Diosqa

llapa waqyakuqninkunaq sispallanpin kashan, haykan cheqaq sonqowan waqyakuqninkunaq qayllallanpin kashan. Manchakuqninkunaq munasqantan huntan, nispa (Salmo 145:18, 19). Yuyaykuy chay textoq nisqanpi. Tukuy-atiyniyoq Kamaqmi sispallanchispi kashan, cheqaq sonqowan waqyakuqkunaq
1, 2. Ima raykun ancha sumaqta qhawarina ma nakuyta, ima raykun
ma nakuymanta Bibliaq nisqanta yachananchis?
Ma nakuyqa Diosmanmi asuykachiwanchis
209

manakusqankutapas uyarinmi. Ancha sumaqmi Dios
manta manakuyqa!
2 Jehova Dios uyariwananchispaqqa munasqanman
hinan manakunanchis. Ichaqa, imaynatan mana

kusunman manakuymanta Bibliaq nisqanta mana
yachaspa? Yachananchispunin imayna manakuyta,
chaymi Jehova Diosman asuykachiwasun.
IMA RAYKU
JEHOV
A
DIO SMANTA
MA NAKUNANCHIS?
3 Jehov a Diosmi minkawanchis manakunanchispaq. Simin Qelqa nin: Ama imamantapas llakikuychischu, aswanpas tukuy ima necesitasqaykichistapas
Diosmanta manakuychis, rogakuywan manakuspaykichistaq Diosman graciasta qoychis. Hinan Diosqa thak-kayta qosunkichis runakunaq mana aypay
atisqan thak-kayta, chay hinapin sonqoykichistapas
yuyayniykichistapas Jesucristopi Diosqa waqaychanqa, nispa (Filipenses 4:6, 7). Tukuy Kamachikuqpa
minkaynintaqa manapunicha pisichasunmanchu.
4 Hinaspapas sapa kutilla Jehova Diosmanta manakusun chayqa astawanmi payman asuykusun. Che
3. Ima rayku Jehova Diosmanta ma nakunanchis?
4. Ima rayku Jehova Diosmanta sapa kutilla ma nakuy payman astawan asuykachiwasunman?
210
qaq amigokunaqa manan imata necesitaspallachu rimanakunku, aswanmi imayna kasqankupi interesakuspa sapa kutilla rimanakunku. Amigo kayninku
taqa winachinku yuyaykusqankuta, llakikusqankuta,
ima sientesqankutapas sutita willarinakuspan. Chay
hinallataqmi Jehova Dioswanpas. Kay libroq yana

payninwanmi yachankina imatan Biblia yachachin
Jehova Diosmanta, sumaq kayninmanta, munaynin
mantawan. Allintanan Diosta reqsinki. Manakusqaykipin hanaq pachapi kaq Taytaykiman willakuwaq
yuyaykusqaykita ima sientesqaykitapas. Chhaynapin
payman astawan asuykunki (Santiago 4:8).
IMAKUNATA HUNTA NA DIO S

UYARIWANANCHISPAQ?
Uyarinchu Jehova Dios llapa runakunaq mana-
kusqanta? Isaiaspa tiemponpi mana kasukuq israelita

kunatan niran: Makiykichista mastarispa manakuwaqtiykichispas manan qhawarimusqaykichischu, an
chatana manakuwaqtiykichispas, manan uyarisqayki

chischu. Qankunaqa runa wanuchiqkunan kankichis,
nispa (Isaas 1:15). Sichus Diosta mana kasukusunchu
5. Jehova Diosqa manan llapa runakunaq ma nakusqankutachu uyarin,

imaynapin chayta yachanchis?
211

chayqa manan uyarinqachu manakusqanchista. Uyariwananchispaqqa kamachikusqantan kasukuna.
6 Nawpaqtaqa iniyniyoqmi
kananchis (Marcos 11:
24). Ap ostol Pablo qelqaran: Pipas mana iniyniyoq kaspaqa manan Diospa sonqonman chayaqtapuni ruwayta atinmanchu. Chhaynaqa, pipas Dios
man asuykuqqa ininanpunin Diospa kasqanta, Diosqa maskhaqninkunata saminchaq kasqantapas, nispa
(Hebreos 11:6). Ichaqa cheqaq iniyniyoq kanapaqqa manan Diospa kasqallantachu yachananchis ni
taq manakuykuna kutichisqallantachu yachananchis.
Iniytaqa ruwaywanmi rikuchikun. Inisqanchisqa kawsasqanchispin sutitapuni reparakunan (Santiago 2:

26).
Chaymantapas Jehova Dios uyariwananchispaqqa
kumuykukuqmi kana tukuy sonqomantataq manakunapas. Manachu Diosmanta yachasqanchis tanqawanchis kumuykukuspa paywan rimanapaq? Pi ka7
machikuqwanpas rimaspaqa respetowanmi runaku
6. Iman noqanchispi kanan ma nakusqanchista Dios uyarinanpaq,

imaynatan chayta rikuchisunman?
7. a) Ima rayku respetowan Jehova Diosmanta ma nakunanchis?

b) Imaynatan rikuchisunman kumuykukuq kasqanchista tukuy son
qowan ma nakusqanchistapas?
212
na rimanku kamachikuq kasqan rayku. Chay rayku
Jehova Dioswan rimaspaqa aswan respetowanraq rimananchis (Salmo 138:6). Paymi Tukuy-atiyniyoq
Diosqa (Genesis 17:1). Paywan rimaspaqa anchatan huchuyaykukunanchis. Chaymi tanqawasun tu

kuy sonqomanta manakunapaq, sapa kuti mana kaq
llata manakunapaqpas (Mateo 6:7, 8).
8 Hinaspapas Dios uyariwananchispaqqa manakusqanchisman hinan imatapas ruwana. Sichus Jeho
va Diosmanta manakunchis tantaykuta qowayku,

nispa chayqa, kallpachakunanchismi atisqanchisman
hina ima llankaypipas allinta llankananchispaq (Mateo 6:11; 2 Tesalonicenses 3:10). Ima hucha atipana
paqpas manakunchis chayqa, chay huchaman tanqaq
ruwaykunamantan karunchakunanchis (Colosenses
3:5). Yacharunchisna ima kamachikuykunata hunta
na manakunapaq, kunanqa manakuymanta huk tapuykunata kutichisun.
MA NAKUYMANTA TAPUYKUNA
9 Pimanta manakunanchis?
Jesusmi qatikuqninku
nata khayna manakuyta yachachiran: Yayayku hanaq
8. Imatan ruwana ma nakusqanchisman hina?
9. Pimantan ma nakunanchis, piqpa sutinpi?
213

pachapi kaq, nispa (Mateo 6:9). Chay rayku Jehova
Diosllamanta manakunanchis. Ichaqa Diosmi munan

Churin Jesucristo pi kasqanta reqsinanchista. Jeho
va Diosmi Jesusta kay Hallpaman kachamuran hu
chamanta wanuymantawan kacharichiwananchispaq,
chaytan 5 capitulopi yacharanchisna (Juan 3:16; Romanos 5:12). Hinaspapas paytan churan Uma Sacerdote kananpaq Juez kananpaqpas (Juan 5:22; Hebreos
6:20). Chay rayku Biblia yachachin Jesuspa sutinpi
manakunanchista. Paypunin niran: Noqan kani nan

pas, cheqaq-kaypas, kawsaypas. Pipas noqallantapu
nin Yayamanqa chayanqa, nispa (Juan 14:6). Jehova
Dios uyariwananchispaqqa payllamantan manakunanchis Churinpa sutinpi.
10 Imaynata manakunanchis?
Jehova Diosqa manan
kamachinchu imaynanmanta manakunanchista. Icha
qa Biblian yachachin imayna manakunata. Manakusunmanmi tiyaspa, kumuykuspa, qonqorikuspa, otaq
sayaspapas (1 Cronicas 17:16; Nehemas 8:6; Daniel
6:10). Imaynanmantapas manakusunmanmi ichaqa
sonqomanta manakuymi aswan chaniyoqqa. Sonqon
chis ukhullapipas manakusunmanmi, imatana ruwa

10. Imayna ma nakuymi aswan chaniyoq kanman?
214
shaspapas sasachakuypina tarikuspapas. Manapascha
pipas reparanchu manakusqanchista, Jehova Diosmi
ichaqa uyariwashanchis (Nehemas 2:1-6).
11 Imakunapaqmi manakusunman?
Biblia kutichin:
Munayninman hina imatapas Diosmanta manakuqtinchisqa payqa uyariwasunmi, nispa (1 Juan 5:14).
Diospa munayninman hina kaqtinqa imatapas manakusunmanmi. Munanchu llakikuyninchiskunamanta
willananchista? Ar, munanmi! Jehova Diosmanta
manakuyqa munakusqanchis amigowan rimay hinan.

Sonqonchistan payman mastarina lliw sientesqanchista sutita willakuspa (Salmo 62:8). Santo espi
rituntapas manakusunmanmi allin kaq ruwayta yanapawananchispaq (Lucas 11:13). Hinaspapas imata
ruwanapaqpas yachayta manakunanchis, sasachakuykuna aguantanapaq kallpachawananchistapas (Santiago 1:5). Huchallikuspapas Jesuspa sacrificakusqan
pi inisqanchis raykun tukuy sonqomanta panpachay
ninta manakunanchis (Efesios 1:3, 7). Ichaqa manan
noqallanchispaqchu manakunanchis, manakullasunmantaqmi familianchispaq, cristianomasinchiskunapaqpas (Hechos 12:5; Colosenses 4:12).
11. Imakunapaqmi ma nakusunman?
215
Manakuyninchispiqa Jehova Diospa munaynin

mi nawpaqpi kanan. Hatunchananchismi imaymana ruwasqanmanta agradecekunanchistaqmi sumaq
sonqo kasqanmantapas (1 Cronicas 29:10-13). Mateo
6:9-13 textopin tarinchis imayna manakunapaq Je

suspa yachachisqanta. Chay manakuypin yachachiwanchis Diospa sutinta yupaychanapaq otaq hatun
chanapaq. Manakullasunmantaqmi Diospa Reinon
hamunanpaq, hanaq pachapi hina kay Hallpapi munaynin ruwakunanpaqpas. Rikusqanchis hina Jesus
qa Diospa munayninmantaraqmi manakuyta yacha
chiran chaymantanan yachachiran ima necesitasqan
chistapas manakunapaq. Noqanchispas nawpaqtan
Diospa munasqantaraq manakunanchis, qhepatanan

ima necesitasqanchistapas.
13 Hayka tiempopi manakunanchis?

Sapanchisna
hukkunawanna manakuqtinchispas Bibliaqa manan
ninchu hayka tiempopi manakunanchista. Pisi tiem
pollatapas manakusunmanmi mikhunapaq manakusqanchista hina, otaq unay tiempopas imaynan sapa
llanchispi sonqonchista kicharispa manakunchis hi12
12. Jehova Diospa munaynin nawpaqpi kasqanta rikuchinapaq, ima

mantaraqmi ma nakunanchis?
13. Ima ninmi Biblia hayka tiempopi ma nakunamanta?

216
nata (1 Samuel 1:12, 15). Jesusmi ichaqa huchacha

ran runakunaq rikunallanpaq unay manakuqkunata
(Lucas 20:46, 47). Jehova Diosqa manan uyarinchu
chhayna manakuqkunata. Payqa uyarin tukuy son

qowan manakuqkunatan. Ima necesitasqanchisman
hina imaynapi tarikusqanchisman hinan manakunanchis, unay tiempotapas otaq pisi tiempotapas.
14 Hayka kutitan manakunanchis?

Biblia nin: Ma
nakushallaychispuni, nispa (Romanos 12:12; 1 Tesalonicenses 5:17). Chaypiqa manan chisiyaqnintin ma
nakunanchismantachu rimashan. Aswanmi sapa pun
chay manakuypi Jehova Diosta agradecekunanchis
sumaq kayninmanta, manakunanchistaq allin nanninpi pusawananchispaq, sonqochawananchispaq,
kallpachawananchispaqpas. Jehova Diosqa munanmi
hayka kutitapas manakunanchista, unayta otaq pisitapas. Hatun saminchaymi chayqa! Sichus Yayanchiswan rimayta saminchayta hina rikusun chayqa sapa
kutillan paywan rimasun.
15 Ima rayku am en
nispa tukunanchis? Amen
14. Ima ninantan Biblia nin, ma nakushallaychispuni, nispa? Ima
saminchaymi kan noqanchispaq?
15. Ima rayku sapallanchispi otaq hukkunawan ma nakuspa am en

nispa tukunanchis?
217

simiqa chay hina kachun otaq ar ninanmi. Bi
blian nawpa runakunaq manakusqanmanta willas
pa rikuchin, hukkunawanna sapanchispina manakuq
tinchispas amen, nispa tukunata (1 Cronicas 16:
36; Salmo 41:13). Manakusqanchispi amen, nis

pa tukusqanchismi rikuchin sonqomanta manakus
qanchista. Hukkunawan manakuspa amen (chinlla otaq kunkawan) nisqanchismi rikuchillantaq chay
hina kachun nisqanchista (1 Corintios 14:16).
IMAYNATAN
DIO S KUTICHIN
MA NAKUS QANCHISMAN?
16 Kutichinpunichu Jehova Dios manakusqanchis
man? Ar, kutichinpunin! Manakusqata Uyariq
Jehova Diosqa millonninpi runakunaq sonqomanta
manakusqankutaqa kutichinpunin (Salmo 65:2). Ma

nakuyninchismanqa imaymananmantan kutichimun-
man.
Jehova Diosqa angelninkunawan, kamachisqan
runakunapiwanmi manakusqanchisman kutichimun

17
(Hebreos 1:13, 14). Askha runakunan Bibliamanta
16. Kutichimunchu Jehova Dios ma nakusqanchisman?

17. Imaynapin yachanchis angelninkunawan kamachin runakunapi
wan ma nakuyninchisman Diospa kutichimusqanta?
218

astawan yachayta munaspa Diosmanta manakuran
ku, manakusqanku qhepallamantaq Jehova Diospa

kamachin visitaran. Chaykunan rikuchin Reinomanta willakuyta angelkunaq aparisqanta (Apocalipsis
14:6). Sasachakuypi tarikusqanchismanta manakuq

tinchispas, Jehova Diosqa huk cristianomasinchiswanmi yanapachiwasunman (Proverbios 12:25; Santiago 2:16).
18 Jehova Diosqa Bibliawan santo espiritunpiwan
mi kamachinkunaq manakusqanman kutichimullan
taq. Sasachakuykunata atipanapaq manakuqtinchisqa santo espiritunwanmi kallpachawasun pusariwasunpas (2 Corintios 4:7). Imatapas allinta ruwanapaq
manakuqtinchispas Simin Qelqawanmi yanapawanchis. Bibliata estudiaspa, Bibliamanta rimaq huk qelqakunatapas leespan tarisunman kawsayninchispaq
allin yachachikuykunata. Hinaspapas Bibliapi kaq
kamachikuykunatan yuyarichiwasunman. Yuyarisun
manmi hununakuykunapi otaq noqanchispi interesa

kuq anciano yuyaychawaqtinchis (Galatas 6:1).
18. Imaynatan Jehova Dios kamachinkunaq ma nakuyninta kutichin

santo espiritunwan Simin Q elqapiwan?
219
Yaqapascha mayninpiqa manakusqanchista Jeho

va Dios mana usqhayllachu kutichimunman, ichaqa
manan chay raykuchu nisunman, manan uyariwanchu,
nispa. Jehova Diosqa kutichimunqan manakusqanchista ichaqa paypa munasqanman hina yuyaykusqan
tiempopitaq. Payqa yachanmi ima necesitasqanchistapas yachantaqmi imaynanmanta yanapawananchista
pas. Payqa munan sapa kutilla manakunanchista,
maskhananchista, waqyakunanchistapas (Lucas 11:
5-10). Chayta ruwaspan rikuchisun tukuy sonqowan
manakusqanchista, cheqaq iniyniyoq kasqanchista

pas. Hinaspapas manapascha reparasunmanchu ma
nakusqanchisman kutichisqanta. Kaypi reparasun, sa
sachakuypi kasqanchismanta manakuqtinchis mana
pascha chinkachinqachu sasachakuyninchista, icha
qa kallpachawasunmi aguantanapaq (Isaas 40:29).
19
Teqsimuyu Kamaqtan anchata agradecekunchis

munasqanman hina waqyakuqkunaq sispallanpi kas
qanmanta (Salmo 145:18). Tukuy sonqowan manaku
shallasun. Chhaynata manakuspallan manakuyta Uya

riq Jehova Diosman astawan asuykusun.
20
19. Imatan yuyarinanchis ma nakusqanchisman mayninqa mana kutichisqanta hina qhawariqtinchis?
20. Ima raykun tukuy sonqowan ma nakushanallanchis?

220
Sichus Jehova Diosmanta manakushallasun

chayqa, astawanmi payman asuykusun
(Santiago 4:8).
Manakusqanchista Dios uyarinanpaqqa iniywan, kumuykukuywan, tukuy sonqomanta

wanmi manakunanchis (Marcos 11:24).
Jehova Diosllamantan manakuna Churinpa

sutinpi (Mateo 6:9; Juan 14:6).
Manakuyta Uyariq Jehova Diosqa angelninkunawan, kamachinkunawan, santo espiritun

wan, Simin Qelqapiwanmi manakusqanchisman kutichin (Salmo 65:2).
221
18 CAPITULO
Bautismowan Diosman
hukllachakuypiwan
Imaynatan cristianokuna bautizakunku?
Imakunatan huntanayki bautizakunaykipaq?
Imaynatan Diosman qokuna?
Ima rayku bautizakunayki?
KAYPIN unu kashan, manachu bautizasqa kayta
atiyman?, chaytan niran apostolkunaq tiemponpi
Etiopa suyumanta kamachikuqpa tesoreron. Felipe
sutiyoq cristianon Bibliawan yachachiran Jesus Me

sas kasqanta. Muspharisqaraqmi yachasqanmanta,
chaymi bautizakuyta munaran (Hechos 8:26-36).
2 Sichus Jehova Diospa testigonwan kay librota qa
llariymantapacha estudiarankina chayqa kaytapascha

tapukushanki: Manachu bautizasqa kayta atiyman?
nispa. Yachankinan Paraisopi runakuna winayta kawsanankupaq Bibliaq prometesqanta (Lucas 23:43;
1. Ima rayku Etiop a suyumanta kamachikuqpa tesoreron bautizakuyta munaran?
2. Ima rayku bautizakuypi yuyaykunayki na?

222

Apocalipsis 21:3, 4). Yachallankitaqmi wanupuqkuna imaynapi tarikusqanta, kawsariymanta suyakuyta
pas (Eclesiastes 9:5; Juan 5:28, 29). Napascha Jehova
Diospa testigonkunaq hununakuyninkunapi hununa
kushankina, repararankitaqcha cheqaq religion kas
qankutapas (Juan 13:35). Hinaspapas napascha Jeho
va Dioswanpas hukllachakushankina.
Imaynatan rikuchiwaq Diospa munaynin ruway

munasqaykita? Jesusmi qatikuqninkunata kamachiran: Rispa llapa suyu runakunata yachachimuychis,
[...] bautizamuychis, nispa (Mateo 28:19). Jesusqa
Bautizakusqanwanmi rikuchiran bautizakunanchista. Ichaqa manan Jesustaqa umallanpichu unuwan
challaykuranku nitaq hichaykullarankuchu (Mateo
3:16). Griego simipi bautizay simiqa unuman chinkaykuy ninanmi. Chaymi cristianokunaqa bautizakuqta unuman chinkaykachispa bautizanku.
4 Jehova
Dioswan hukllachakuyta munaqkunaqa
bautizakunankun. Bautizakuspaqa lliwmanmi rikuchinki Diospa munaynin ruway munasqaykita, munayninta ruwaspa kusikusqaykitapas (Salmo 40:7, 8).
3
3. a) Imatan Jes us qatikuqninkunaman kamachiran? b) Imaynatan

cristianokuna bautizanku?
4. Imatan rikuchinchis bautizakuspa?
Bautismowan Diosman hukllachakuypiwan
223
Bautizakunapaqqa qatimuq parrafokunapin yachasun imachus ruwananchista.
YACHAYWAN I NIYPIWANMI KANAN
5 Bautizakunapaq nawpaqkaq
ruwaytaqa hunta
shankinan. Imaynata? Bibliamanta estudio chaskis
qaykipi Jehova Diosmanta Jesucristomantawan yachaspa (Juan 17:3). Ichaqa astawanraqmi yachawaq.
Cristianokunan munanku Diospa munayninta allintapuni reqsinaykichista (Colosenses 1:9). Chaypaqqa
Jehova Diospa testigonkunaq hununakuyninmi yana

pasunki. Chay rayku hununakuykunamanqa rishana
llayki (Hebreos 10:24, 25). Hununakuykunaman rishallanki chayqa Diosmantan astawan yachanki.
Bautizakunaykipaqqa manan Bibliaq llapa yacha
chisqantaraqchu yachanayki. Yuyariy, Etiopa suyumanta kamachikuqpa tesoreron Bibliamanta yacharan chaypas, yanapanataraqmi necesitaran astawan
yachananpaq (Hechos 8:30, 31). Qanpas astawanraqmi yachanayki. Hinaspapas manan haykaqpas tuku
kunqachu Diosmanta yachanaykiqa (Eclesiastes 3:
11). Bautizakunaykipaqqa yachanaykin Bibliamanta
6
5. a) Imatan nawpaqta ruwana bautizakunapaq? b) Ima rayku hu nunakuykunaman rishanallayki?

6. Imakunatan Bibliamanta yachanayki bautizakunaykipaq?
224

qallariy yachachikuykunata, chaykunapitaq ininayki
(Hebreos 5:12). Yachanaykin imaynapi wanupuqkuna

tarikusqanta, ima rayku Diospa sutinpas Reinonpas
ancha allinpuni kasqantawan.
7 Ichaqa manan yachayllachu yachana, mana iniyniyoq kaspaqa manan Diospa sonqonman chayaqtapuni ruwayta atisunmanchu (Hebreos 11:6). Biblian
willan Corinto llaqtapi wakin runakunaq ruwasqan
ta: cristianokunaq predicasqanta uyarispan inirqanku, hinaspan bautizachikurqanku (Hechos 18:8).
Chhaynatapascha qanpas ruwanki. Bibliata estudias

paqa ininaykin Biblia Diospa yuyaychasqan kasqanpi.
Ininallaykitaqmi Diospa promesankuna huntakunanpi, Jesucristoq sacrificakusqanwan qespichisqa ka

naykipipas (Josue 23:14; Hechos 4:12; 2 Timoteo 3:
16, 17).
BIBLIAQ YACHACHIS QANMANTA WILLAY
8 Iniyniykiq
winasqanmi tanqasunki yachasqayki
manta willanaykipaq (Jeremas 20:9). Ar, qanlla-
mantan, Diosmanta munayninmantawan willanki

(2 Corintios 4:13).
7. Bibliata estudiasqaykiman hina, iman sonqoykipi wi nanan?

8. Iman tanqasunki yachasqaykimanta willanaykipaq?
225

Nawpaqtaqa sumaqllata willariy familiaykikunaman, amigoykikunaman, wasimasiykikunaman, llankaqmasiykikunamanpas. Qhepamanqa munankipas
cha Jehova Diospa testigonkunawan kuska predicayta. Chhayna kaqtinqa Bibliamanta yachachiqniy
kiman willay. Predicanaykipaq hinana kasqaykita
reparanqa chayqa, iskayniykichismi iskay ancianoku
nawan hununakunkichis rimanaykichispaq.
10 Chhaynapin astawan reqsinki Diospa llaqtanpi
michiq wakin ancianokunata (Hechos 20:28; 1 Pedro
5:2, 3). Paykunan qhawarinqaku maykaman Bibliamanta qallariy yachachikuykunata entiendeshanki,
chaypi inishankichus manachus chayta, chayman hi

nachus kawsashanki, cheqaqtapunichus Jehova Diospa testigon kayta munashanki chaytapas. Chaykunata huntashanki chayqa willasunkikun mana bautizas
qa publicador kanaykipaq, chayraqmi Jehova Diospa
testigonkunawan kuska predicawaq.
9
Mayninqa ancianokunaq qhawarisqanman hina,
manapasraqcha wakinqa kawsayninkuta tikrankuraq11
9, 10. a) Nawpaqtaqa pikunamanmi Bibliamanta yachasqaykita wi

llawaq? b) Sichus Jehova Diospa testigonkunawan kuska predicayta munanki chayqa, imatan ruwanayki?
11. Ima ruwaykunamantan karunchakunanku publicador kayta munaqkuna?
226

chu publicador kanankupaq. Yaqapascha pakallapi
mana allin ruwasqantaraq saqepunan. Chay rayku
publicador kanaykipaqqa karunchakunaykin kay hatun huchakunamanta: qhelli hucha kawsaymanta, machaymanta, drogakuymantawan (1 Corintios 6:9, 10;
Galatas 5:19-21).
HUCHALLIKUS QAMANTA KHUYAYTA
LLAKIKUY KUTIRIKUYPIWAN
12 Bautizakunapaqqa huk ruwaykunatawanmi hun
tanayki. Ap ostol Pedro niran: Huchaykichista saqepuspa [otaq huchaykichismanta khuyayta llakipakuspa] Diosman kutirikuychis huchaykichiskuna
pichasqa kananpaq, nispa (Hechos 3:19). Huchallikusqanmanta khuyayta llakikuqqa cheqaqtapunin nanachikun huchapi kawsasqanmanta. Ichaqa manan
hatun huchapi kawsaqkunallachu llakipakunanku, pisi
huchapi kawsaqkunapas llakipakunankun. Ima rayku? Llapa runakuna huchayoq kasqanchis rayku,
Diospa panpachaynintapas necesitasqanchis rayku
(Romanos 3:23; 5:12). Manaraq Bibliata estudiashaspaqa manan yacharankichu Diospa munayninmanta. Chay rayku mana Diospa munasqanman hinachu
12. Ima rayku khuyayta llakipakunanchis huchapi kawsasqanchismanta?
227
kawsaranki, riki? Chay rayku llakipakunanchispuni

huchapi kawsasqanchismantaqa.
Huchapi kawsasqaykimanta khuyayta llakipakusqayki qhepamanqa kutirikunaykin. Kutirikuspaqa
nawpaq kawsayniykimantan kutirikushanki. Chayqa

manan huchapi kawsasqaykimanta llakikuyllachu, as
wanqa nawpaq kawsasqaykita saqepuymi. Chaymantapachan kallpachakunayki allin kaqllata ruwanayki
paq. Ar, bautizakunaykipaqqa huchapi kawsasqaykimanta khuyayta llakikunayki kutirikunaykitaq.
13
DIO SMAN Q OKUY

14 Manaraq bautizakushaspaqa kaytawanmi ruwa
nayki: Jehova Diosman qokunayki.
15 Qokuyqa, tukuy sonqowan Jehova
Diosmanta
manakuymi, chay manakuypin prometenchis paylla

paqna kawsanata. Ima raykun chhaynata comprometekuna? Kaypi yuyaykuy, huk qhari huk warmita
nin: astawan reqsiyta munayki, nispa. Payta astawan
reqsispa, sumaq kayninkunatawan reparaspan astawan payman kaskakunqa. Chhayna kaqtinqa casa13. Iman kutirikuy?
14. Imatawanmi ruwanayki manaraq bautizakushaspa?
15, 16. Iman Diosman qokuy, iman kallpachawasun payman qokunanchispaq?
228

rakunankupaqna rimapayanqa. Casarakuspaqa astawanmi imaymana ruwanayoq rikukunqa. Ichaqa chay
warmita munakuyninmi kallpachanqa chay compromisota ruwananpaq.
16 Jehov a
Diosta reqsisqanchiswan munakusqan
chispiwanmi kallpachawanchis payllapaqna kawsananchispaq payllata yupaychananchispaqpas. Jesucristota qatikuyta munaqqa pay kikintan negakunan
(Marcos 8:34). Negakunapaqqa Diostan nawpaqta kasukunanchis ima munasqanchistapas qhepaman churaspa. Chaymi manaraq bautizakushaspa Diospa mu
naynintaraq nawpaqman churanayki (1 Pedro 4:2).
AMA MANCHAKUYCHU HUNTAYTA
17 Wakin runakunaqa manchakunkun Jehova Diosman qokuyta hatun compromisota hina rikusqanku
rayku. Manchakunkupascha qokusqankuwan mana

huntaqtinku Diosman cuenta qonankumanta. Yuyay
kunkun, yaqapascha huchallikuyman hinaspa Jehova
Diosta phinachiyman, aswanpas ama Diosman qokusaqchu, nispa.

18 Jehova Diosta astawan munakusqaykin kallpachasunki payman qokunaykipaq, qokusqaykiman hina
17. Ima raykun wakin runakuna mana Diosman qokunkuchu?
18. Iman kallpachasunki Jehova Diosman qokunaykipaq?

229

kawsanaykipaqpas (Eclesiastes 5:4). Qokusqayki qhe
pamanqa Senorpa kaqkuna hinapunicha purinki

(Colosenses 1:10). Diosta munakunki chayqa manan sasachu kanqa paypa munayninta huntanayki
paq. Ap ostol Juan hinapascha yuyaykunki: Diosta

munakuspanchisqa kamachikusqankunatan kasukunchis, kamachikuyninkunaqa manataqmi sinchi sasachu, nispa (1 Juan 5:3).
19 Jehova Diosqa manan chuya kanataraqchu suyan
payman qokunapaq. Payqa yachanmi ima atisqanchista mana atisqanchistapas, atisqanchisman hinallataqmi imatapas kamachiwanchis (Salmo 103:14).
Payqa allin kanaykita munaspan yanapasunki (Isaas
41:10). Jehova Diosmanta tukuy sonqoykiwan hapi

pakunki chayqa, cheqan nanninta pusasunki (Proverbios 3:5, 6).
Q OKUS QAYKITA RIKUCHIY BAUTIZAKUSPA
20 Kaypi yachasqanchisman hina, yaqapascha Jeho
va Diosman qokuyta munashankina. Ichaqa Dios-
ta cheqaqtapuni munakuqkunaqa kaytawanraqmi ruwananku: siminkuwanmi reqsini ninanku qespichis19. Ima rayku mana manchakunachu Diosman qokuyta?
20. Imatawanmi ruwananku Diosman qokuqkuna?
230
qa kanankupaq (Romanos 10:10, Mosoq Rimanakuy).

Imaynata chayta ruwana?
21
Congregacionpi umallikunaq llankayninpi yana-
paq umalliman willay bautizakuy munasqaykita. Paymi huk ancianokunata ninqa Bibliamanta qallariy yachachikuykunata tapunasuykipaq. Chay ancianokunaq qhawarisqanman hina bautizakunapaq ruway
kunata huntashankina chayqa, nisunkikun hamuq
asambleapi bautizakunaykipaq.1 Bautizakuna punchaypiqa bautizakuqkunapaq discurso qosqankupin
yachachinku iman bautismo kasqanta. Discursantetaq discurso tukuypi bautizakuqkunaman iskay tapuykunata tapun, paykunataq allin kunkawan kuti
chinku. Chhaynapin siminkuwan rikuchinku inisqankuta.
Bautizakuspan lliwman rikuchinki Diosman qo
kusqaykita, chaymantapacha Jehova Diospa testigon
kasqaykitapas. Jehova Diosman qokusqankuta llapa

22
runakuna yachanankupaqmi bautizakuqkunata unuman chinkaykachinku.
1 Jehova Diospa testigonkunaq sapa wata asambleakuna ruwasqankupin bautizakunku.
21, 22. Imaynatan simiykiwan rikuchiwaq Diosman qokusqaykita?

231
IMAMANMI RIKCHAKUN BAUTIZAKUS QAYKI

23 Jesusmi qatikuqninkunata niran Yayaq, Churiq,
santo espirituq sutinpi bautizakunankupaq (Mateo
28:19). Yayaq, Churiq sutinpi bautizakuyqa Jehova

Diosta Jesucristotawan kamachikuq kasqankuta reqsiymi (Salmo 83:18; Mateo 28:18). Santo espirituq sutinpi bautizakuypas Diospa kallpan kasqanta reqsiy
mi, chay kallpawan tukuy ruwasqantapas (Galatas 5:
22, 23; 2 Pedro 1:21).
Bautizakuyqa manan unupi chinkaykachisqa kayllachu. Huk importante ruwaymanmi rikchakun.
Unuman chinkaykachisqa kasqaykiqa wanupusha

waqpas hinan kanqa, chaytaqmi rikchakun nawpa
kawsasqaykita saqepusqaykiman. Unumanta llosisqaykitaq rikuchinqa Diospa munaynin ruwanallayki
paqna kawsanaykita. Manan llankaymanchu, ima ruwaymanchu, runamanchu, nitaq llaqtanmanchu qo
kushanki, aswanpas Jehova Diosmanmi, chaytaqa
manan haykaqpas qonqanaykichu. Qokusqaykiwan
bautizakusqaykipiwanmi Jehova Dioswan sonqota

tupachinki (Salmo 25:14).
24
23. Ima ninanmi Yayaq, Churiq, santo espirituq sutinpi bautizakuy?

24, 25. a) Imamanmi rikchakun bautismo? b) Ima tapuytan kutichisun?
232
Manan bautizakuspallachu qespichisqa kanki.
Ap ostol Pablo qelqaran: Diospaq tukuy sonqo llankaychis manchakuywan khatatataywan, qespisqa kas
qaykichispi winanaykichispaq, nispa (Filipenses 2:
12). Bautismoqa qallariyllan. Ichaqa kanmi huk tapukuy: imatan ruwashanallanchis Dioswan hukllachasqa kanapaq, munakuyninpi takyananchispaqpas? Hamuq capitulopin chaymanta yachasun.
25

Cristianokunaqa manan unuwan challaspallachu bautizanku, aswanmi unuman chinkaykachispa (Mateo 3:16).
Bautizakunapaqqa nawpaqtan yachananchis,
ininanchis, huchallikusqanchismanta khuyayta

llakipakunanchis, kutirikunanchis, Diosmantaq
qokunanchispas (Juan 17:3; Hechos 3:19; 18:8).
Jehova Diosman qokunapaqqa Jesuspa qatikuqninkuna hinan kikinchista negakunanchis

(Marcos 8:34).
Bautismoqa wanupuy hinan, chaytaqmi rik

chakun nawpa kawsayta saqepuyman, chayman
tapachan Diospa munayninta ruwanallapaqna
kawsanqa (1 Pedro 4:2).
233
19 CAPITULO
Diospa munakuyninpi takyay

Imaynatan Diosta munakuna?
Imata ruwana Diospa
munakuyninpi takyanapaq?
Imakunawanmi Jehov a Dios saminchanqa

munakuyninpi takyaqkunata?
KAYPI yuyaykuy, purikushaqtiyki yana phuyukuna rikhurimun. Qonqayllamanta lliphllikachamuspa raqaqaqamuspa sinchita parayta qallarin. Phawayllan mas
khanki huk cheqasta paramanta pakakunaykipaq. Nanpa qayllanpin rikunki huk machayta. Chakin kashan
paramanta pakakunapaq hinataq. Anchatacha kusikunki chay machayta tarisqaykimantaqa!

2
Kay pachapi imaymana millaykuna yapakusqanwan-
mi sasachakuykunapi tarikushanchis. Ichaqa kanmi

imaymana sasachakuymanta pakaykuwaqninchis. Pin
pakaykuwasunman? Biblian nin: Qanqa yanapaykuwaqniymi [pakaykuwaqniymi], pukaraymi, hapipaykukunay Diosmi kanki, nispa (Salmo 91:2).
1, 2. Pin cheqaq pakaykuwaqninchis kanman?
234

Teqsimuyu Kamaq Jehova Diosmi pakaykuwaqninchis kanman. Ancha kusikunapaqmi chayqa! Payqa
pimantapas imamantapas aswan atiyniyoqmi. Pina,

imana nakarichiwaqtinchispas Jehova Diosqa allichan

manmi chaykunata. Imatan ruwana Jehova Dios pakaykuwaqninchis kananpaq? Paymantan hapipakunanchis. Hinaspapas Biblian minkawanchis: Diospa
munakuyninpi allinta takyaychis, nispa (Judas 21).
Ar, Diospa munakuyninpin takyananchis hanaq pachapi kaq Taytanchismantaq hukllachakushanallanchis. Chhaynata ruwaqtinchisqa Diosmi pakaykuwaqninchis kanqa. Ichaqa imatan ruwana Kamaqninchiswan sonqota tupachinapaq?
3
DIO SPA MUNAKUS QASUYKIPI

YUYAYMANAY PAYTAPAS MUNAKUYTAQ
4 Jehova
Diosqa imaymanapin rikuchiwanchis munakuwasqanchista. Chaykunata yuyarisun, chaymi yanapawasun Diospa munakuyninpi takyanapaq. Yuyaykuy kay libroq yanapayninwan Bibliamanta yachasqaykipi. Kusisqa kawsanapaqmi Kamaqninchis qowanchis kay sumaq Hallpata, askha mikhuykunayoqta,
unuyoqta, imaymana rikchay animalkunayoqta, sumaq
3. Imatan ruwana Jehova Dios pakaykuwaqninchis kananpaq?

4, 5. Imakunapin Dios rikuchin munakuwasqanchista?
235
orqokunayoqta panpakunayoqta, imaymanakunayoqtawan. Yachanchistaqmi Biblia Diospa yuyaychasqan

kasqanta, chaypin yachanchis Diospa sutinta sumaq
kayninkunatapas. Willanmi imaynatan Dios munakus
qan Churinta kay Hallpaman kachamuran noqanchis
rayku wanunanpaq (Juan 3:16). Chayqa aswan sumaq

regalo qowasqanchismi, chay regalo qowasqanchis raykun sumaq kawsayta suyakushanchis.
5
Chay suyakuy huntakunanpaqmi Jehova Dios kay-
tawan ruwan: hanaq pachapi Reinonta takyachin. Chay
Reinon lliw nakariykunata chinkachinqa, kay Hall

patataq paraisoman tukuchinqa. Ananaw! Chaypiqa
kusisqan kasun winaypaqtaq thakpi kawsasun! (Salmo 37:29.) Chay punchay chayamunankamaqa Diospa
Simin Qelqapi yuyaychaykunan yanapawasun allinta
kawsanapaq. Jehova Diosqa kay regalotawanmi qowan
chis: manakuyta, manakuypin paywan mana manchakuspa rimanchis. Wakillanmanta yachanchis chaypas,
chaykunapin Jehova Dios rikuchin munakusqasuykita

llapa runakunata munakusqantapas.
Kunanqa kayta tapurikuy: Imaynatan kutichiy
man Jehova Diospa munakuyninman? nispa. Yaqa6
6. Imaynatan kutichiwaq Diospa munakuyninman?

236
pascha askha runakuna kutichinkuman: Jehova Diosta munakuspan, nispa. Chhaynatachu qanpas yuyaykunki? Jesusmi hatun kamachikuy simimanta willas
pa niran: Senor Diosniykitan munakunki tukuy sonqoykiwan, tukuy almaykiwan, tukuy yuyayniykipiwan,
nispa (Mateo 22:37). Ar, imaymana ruwasqanmantan
Jehova Diostaqa munakunayki. Ichaqa Diosta tukuy

sonqowan, tukuy almawan, tukuy yuyaywanpas munakunaykipaq, imaynan munakuyniyki kanan?
7
Bibliaq nisqan hina, Diostaqa manan munakunalla-
chu aswanmi khuyayta munakuna. Chayta allinta en

tiendenapaq kaywan rikchanachisun: manzanata manakuqtiyki manzanaq muhullanta qosuqtiykiku, kusiku
waqchu? Manaya. Chay muhumantana manzana sacha
winan chaypas, qanqa manzanatan munanki. Chhay

nan Jehova Diosta munakuyninchispas: chay muhu hi
nan winaspa rurunan. Biblian kayta yachachin: Diosta munakuspanchisqa kamachikusqankunatan kasukunchis, kamachikuyninkunaqa manataqmi sinchi sasachu, nispa (1 Juan 5:3). Diosta khuyay munakuyqa
allin rurukunatan ruruchin, chaytaqmi rikukunqa allin
ruwayninchispi (Mateo 7:16-20).
7. Munakunallachu Diosta? Willay ima rayku chhaynata kutichinki.
237
Dios munakusqanchistaqa rikuchinchis kamachikuyninkunata kasukuspa, chayman hina kawsaspan. Chay
ruwayqa manan sinchi sasachu, Jehova Diospa kamachikuyninkunaqa kasukunapaq hinallan. Chay kamachikuykunaqa allinninchispaqmi kusisqa kawsananchispaqwan
(Isaas 48:17, 18). Jehova Diosta kasukuspan rikuchin

chis noqanchis rayku tukuy ruwasqanmanta ancha agradecido kasqanchista. Ichaqa pisi runakunallan chhayna
ta yuyaykunku. Noqanchisqa manan Jesuspa tiemponpi
mana agradecekuq runakuna hinachu kananchis. Huk
kutipin Jesus hanpiran lepra onqoyniyoq chunka runakunata, ichaqa hukllan kutiran agradecekunanpaq (Lucas 17:12-17). Chay runa hinapunin kayta munanchis,
manan desagradecido isqon runakuna hinachu.
9 Chhaynaqa Jehova Diospa, ima kamachikuyninkunatan kasukunanchis? Wakintaqa kay libropin yacha
rankina. Chay kamachikuykunata kasukusun chayqa
manan sasachu kanqa Diospa munakuyninpi takyay,
wakillanmanta yuyarisun.
JEHOVA DIO SMAN ASTAWAN ASUYKUY

10 Jehova Diosta astawan reqsispan payman astawan
8
8, 9. Imaynatan rikuchinchis Dios munakusqanchista, noqanchis

rayku ruwasqanmanta agradecido kasqanchistapas?
10. Ima rayku Jehova Diosmanta yachashanalla?

238

asuykunki. Jehova Diosmantaqa yachashanallapunin.
Kaypi yuyaykuy, orqopin kashanki chiri tutapi, qo
nikunaykipaqtaq llantata rawrachinki. Hinallatachu
qhawawaq pisi-pisimanta ninaq wanupusqanta? Mana
punicha. Aswancha chirimanta mana wanunaykipaq

llantata yapawaq rawrashanallanpaq. Imaynan llanta
ninata rawrachin, chay hinatan Jehova Diosta reqsiy

pas munakuyninchista winachin (Proverbios 2:1-5).
Jesuspa munasqanman hina, qatikuqninkunaqa an
chatan munakushanallanku karan Jehova Diosta Simin Qelqantapas. Kawsarinpusqan qhepamanmi Jesusqa iskay qatikuqninkunaman sutincharan Hebreo
Qelqamanta wakin profeciakuna paypi huntakusqan
ta. Ima nirankun paykuna? Niranku: Manachu nanpi rimapayawaspanchis Diospa Simin Qelqaq nisqanta
willashawaqtinchisqa sonqonchis kawsarirqan? nispa
(Lucas 24:32).
11
Bibliamanta yachashaqtiyki, manachu qanpa sonqoykipas kusikuymanta Dios munakuymantapas kawsa

riran? Chhaynapunicha karan. Chhaynan karan askha
12
11. Ima nirankun qatikuqninkuna Jesuspa sutinchasqanmanta?
12, 13. a) Askha runakunan mana na Diostapas Bibliapi yachachi

kuykunatapas munakunku nachu, iman suceden munakuyninkuwan?
b) Imatan ruwana Jehova Diosta munakuyninchis mana chiriyapunanpaq?

239
runakunapipas. Ichaqa chay munakuyta takyachiypas
winachiypas sasan. Jesusqa nirannan askha runaku

naq munakuynin chiriyapunanta, noqanchisqa manan
chay runakuna hinachu kananchis (Mateo 24:12). Jeho
va Diosta munakusqayki, Bibliapi yachachikuykunata
munakusqaykipas mana chiriyapunanpaq, imata ruwanayki?
13
Jehova Diosmanta Jesucristomantawan yachasha-
llaypuni (Juan 17:3). Biblia leesqaykipi allinta yuyay

manaspa tapukuy: Imatan kaypi Jehova Diosmanta
yachani? Yachasqay kallpachawanchu Jehova Diosta

tukuy sonqoywan, almaywan, yuyayniypiwan munakunaypaq? nispa (Salmo 143:5). Sichus chhaynata yuyay
mananki chayqa manan haykaqpas Jehova Diosta munakusqayki chiriyanqachu.
Chaymantapas, Jehova Diosta munakushanalla

paqqa manakushanallapunin (1 Tesalonicenses 5:17).
Manakuyqa Diospa sumaq regalonmi, chaytan 17 capi

tulopi yacharanchisna. Runamasinchiswan sapa kuti
14
sonqomanta rimaqtinchismi paykunawan astawan huk

llachakunchis. Jehova Diosmantapas sapa kutilla ma
nakusun chayqa, astawanmi paywan hukllachakusun.
14. Ima rayku Jehova Diosmanta ma nakushanallanchispuni?

240

Manan hawa sonqollamantachu manakuna nitaq kaq
llatachu mana yuyaykuspa sapa kuti manakuna. Imay
nan huk wawa taytanwan riman, chay hinatan no
qanchispas Jehova Dioswan rimananchis respetowan
tukuy sonqowantaq (Salmo 62:8). Ar, Jehova Diosta yupaychanapaqqa Bibliatan estudiananchis tukuy
sonqowantaq manakunanchis. Chaykunata ruwaspan

Diospa munakuyninpi takyasunchis.
DIO STA YUPAYCHAYQA KUSICHIWANCHISMI

15 Sapallanchispin Diosta yupaychanchis Bibliata estu
diaspa manakuspapas. Huk runakunawan kaspan ichaqa
inisqanchismanta willanchis, kunanqa chaymanta yacha

sun. Willarankinachu pillamanpas Bibliaq yachachisqanmanta? Willariranki chayqa, sumaq llankaypin ya
napakushanki. Jehova Diosmanta yachasqanchista willaspaqa cheqaq cristianokunapaq kamachikuytan huntashanchis: Diospa Reinonmanta allin willakuykuna
predicayta (Mateo 24:14; 28:19, 20).
16 Ap ostol
Pablon sumaqta qhawariran predicayta
chaniyoq illakunawantaq tupachiran (2 Corintios 4:7).
Jehova Diosmanta munayninmantapas predicayqa ima

15, 16. Ima rayku Reinomanta predicayta sumaq llankayta hina,
chaniyoq illakunata hina qhawarina?
241
llankanamantapas aswan sumaq llankaymi. Predicaspaqa sumaq Yayanchispa munaynintan ruwanchis, askha saminchaykunatataq predicayqa apamun. Predicaspaqa llanpu sonqoyoq runakunatan yanapanchis Ya
yanchisman asuykunankupaq, winay kawsayman apaq
nanpi purinankupaqpas. Kanmanchu chay llankay

manta aswan sumaq llankay? Hinaspapas, Jehova Dios
manta Simin Qelqamantapas willasqanchismi iniy
ninchista winachin yanapawasuntaq Diosta astawan
munakunanchispaq. Jehova Diosqa manataqmi qonqanchu kallpachakusqanchista (Hebreos 6:10). Rikusqanchis hina, predicaymi yanapawanchis Diospa munakuyninpi takyananchispaq (1 Corintios 15:58).
17
Reinomanta predicaytaqa usqhayllan willana. Biblia
nin: Diospa siminta [usqhaylla] willay, nispa (2 Timoteo 4:2). Ima rayku usqhaylla willamunanchis? Diospa
Simin Qelqa kayta nin: Senor Diospa hatun punchay
ninqa qayllaykamushannan, sispaykamushannan, usqha
mushannan, nispa (Sofonas 1:14). Ar, qayllaykamu

shannan millay kaqkunata tukuchinan punchay. Chaytaqa runakuna yachananpunin! Kaytan entiendenanku,
kunanmi tiempo kashan Kamachiqninkuta hina Jehova

17. Ima rayku usqhaylla predicana?
242
Diosta kasukunankupaq, puchukayqa tiemponpipuni

chayamunan kasqan rayku (Habacuc 2:3).
18 Jehova Diosmi munan cheqaq cristianokunawan
kuska yupaychananchista. Chay rayku Simin Qelqa

nin: Hukkuna hukkunawan kallpachanakusunchis aswanta munanakunanchispaq, allin ruwaykunatapas ru
wananchispaq. Ama hununakuyninchista saqesunchu,
imaynan wakinkuna saqenku hinataqa, aswanpas asta
wanraq kallpachanakusun, Senorpa kutimunan punchay qayllaykamushasqanta yachashaspanchisqa, nis
pa (Hebreos 10:24, 25). Iniqmasinchiskunawan kuska
hununakuykunaman rispan Diosninchista hatunchanchis yupaychanchispas. Hukkuna hukkunawantaq kallpachanakunchis.
19
Jehova Diospa kamachinkunawan hununakuqtinchismi astawan reqsinakunchis munanakunchispas.
Imaynan Jehova Dios sumaq kayninchiskunata qhawa

rin, chay hinatan noqanchispas wayqe-pananchiskunaq
sumaq kayninkunata qhawarinanchis. Ama qonqaychu
congregacionpi wayqe-panaykikuna pantaq kasqankuta.
18. Ima rayku cheqaq cristianokunawan kuska Diosta yupaychananchis?
19. Imatan ruwananchis congregacionpi wayqe-panakunawan astawan
munanakunanchispaq?
243
Yuyariy, llapanchismi pantanchis, manataqmi llapan

chischu huk nisqalla espiritualpi winarinchis (Colosen
ses 3:13, NM). Jehova Diosta khuyayta munakuqkuna
wan hununakuy, chaymi yanapasunki espiritualpi wina

naykipaq. Espiritual wayqe-panakunawan Jehova Diosta
yupaychanki chayqa manan sasachu kanqa Diospa munakuyninpi takyanaykipaq. Kunanqa yachasun imayna
tan Jehova Dios saminchan tukuy sonqowan yupaychaqninkunata munakuyninpi takyaqkunatapas.
CHEQAQ KAWSAYMAN
AYPANAYKIPAQ KALLPACHAKUY
20 Jehova Diosmi huntaq kamachinkunaman kawsay
ta qonqa, ichaqa imayna kawsayta? Noqaqa kawsa
shanitaq, mikhunin, ukyanin, samanin, nispapascha
wakinqa ninku. Allinpi tarikuspaqa nisunmanpascha:

Kaymi sumaq kawsayqa! nispa. Ichaqa Bibliaq nisqan hina, manan mayqen runapas cheqaqtapuniqa kawsanchu.
Biblian llapanchista kallpachawanchis cheqaq kawsayman hapipakunapaq (1 Timoteo 6:19). Cheqaq kawsayqa hamuq tiempopaq suyakusqanchis kawsaymi.
Chuya runakuna kaspanan qallariypi Diospa munasqan21
20, 21. Iman cheqaq kawsay, ima raykun chhayna kawsay ancha sumaq kanqa?
244
man hina kawsasun. Kay Hallpa Paraisoman tukuqtinmi qhali, thakpi, kusisqa kawsasun, chayraqmi cheqaq
ta kawsasun otaq winaypaq kawsasun (1 Timoteo 6:12).
Ar, sumaq kawsaymi suyawashanchis.
Imatan ruwana cheqaq kawsayman aypanapaq?
Manaraq cheqaq kawsaymanta rimashaspan ap ostol

Pablo cristianokunata niran: Allinkaqta ruwaychis
allinkunata ruwaspa tikariychis, nispa (1 Timoteo 6:
18). Ar, chay kawsayta aypanapaqqa Bibliamanta ya

chasqanchisman hina kawsananchis. Ap ostol Pablo nisharanchu, cheqaq kawsaytaqa aypasun allin kaqta ruwaspallan? nispa. Manan, Diospa khuyapayakuyninwanmi chay cheqaq kawsaytaqa chaskisun (Romanos
5:15). Ichaqa Jehova Diosmi huntaq kamachinkunata

saminchayta munan. Munanmi cheqaq kawsayniyoq
kanaykita, thakpi, kusisqa, winaypaq kawsanaykitapas.

Chhayna kawsayqa Diospa munakuyninpi takyaqkunapaqmi kanqa.
22
Sapankanchismi kayta tapukunanchis: Bibliapi kamachikusqanman hinachu Diosta yupaychashani? nispa. Sichus Bibliaq nisqanman hina sapa punchay kawsa
shanchis chayqa, allintan ruwashanchis. Jehova Diosmi
23
22. Imatan ruwanayki cheqaq kawsayman aypanaykipaq?

23. Ima rayku Diospa munakuyninpi takyananchis?
245
pakaykuwaqninchispas kanqa. Paymi llaqtanta pakaykunqa kay sasa puchukay tiempokunapi. Hinaspapas sispaykamuq mosoq pachapin tiyachiwasun. Chayqa an
cha sumaqcha kanqa! Anchatacha kusikusun kay puchukay tiempokunapi allin kaqta akllasqanchismanta!
Sichus kunanmantapacha allin kaqta akllanki chayqa wi
naypaqmi cheqaq kawsayta chaskinki, chhayna kawsa
nanchistapunin Jehova Diosqa munaran.
Jehova Diosta khuyay munakusqanchistan rikuchinchis kamachikuyninkunata kasukuspa

chayman hina kawsaspapas (1 Juan 5:3).
Diospa munakuyninpi takyananchispaqqa
Simin Qelqata estudiananchis, sonqomanta
manakunanchis, paymanta hukkunaman ya

chachinanchis, hununakuykunapitaq yupaychananchis (Mateo 24:14; 28:19, 20; Juan 17:3;
1 Tesalonicenses 5:17; Hebreos 10:24, 25).
Diospa munakuyninpi takyaqkunaqa cheqaq
kawsaytan chaskinqaku (1 Timoteo 6:12, 19;
Judas 21).
246
APNDICE
TEMAPGINA
Ima ninanmi Diospa sutin,
imaynata rimakun? 248
Mesiaspa chayamunanta profeta Daniel willan
252
Jesucristo prometesqa Mesas 254

Yayamanta, Churimanta,
santo espiritumantawan cheqaq yachay
257
261
263
266
271
273
Cristianokuna hapinankuchu cruzta?

Seorpa Cenan:
Diosta hatunchanapaq punchay
Alma, espritu:
ima ninanmi chay simikuna?
Iman Sheol, iman Hades?
Iman Taripay Punchay?
1914: hatun wata Bibliaq profeciankunapi

Pin arcngel Miguel?
276
280
Iman Hatun Babilonia? 282

Diciembre killapichu Jess naceran?
Ruwanachu fiestakunata?
284
285
Ima ninanmi Diospa sutin,

imaynata rimakun?
AMA hina kaspa Bibliaykita kichariy Salmo 83:18 textota
(wakin Bibliakunapin 82:19 textota). Ima ninmi chay tex
topi? Traduccion del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras nis
qa nin: Runakuna yachachunku sutiyki Jehova kasqanta,
qanllapuni teqsimuyuntinpi Ancha Hatun Dios kasqaykita
reqsichunku, nispa. Huk Bibliakunapipas chhaynatan tikranku. Ichaqa askha Bibliakunapin mana rikhurinchu Jeho
va suti, Jehova sutiq rantintan Senor otaq Dios nisqa titulokuna rikhurin. Chhaynaqa, iman rikhurinan chay tex
topi? Huk titulochu icha Jehova sutichu?
Chay textopiqa sutin kashan. Hebreo qelqapin rikhurin
huk importante suti. Chay sutin hebreo simipi khaynata
qelqakun: 565
(YHWH). Espanol simipitaq tikrakun Jeho
va otaq Yave, nispa. Huk kutillatachu chay suti Bibliapi ri

khurin? Manan, nawpa Hebreo Qelqakunapiqa yaqa qanchis waranqa kutitan rikhurin.
Importantechu Diospa sutin? Chayta reparasun yayayku
manakuypi, chaytan Jesucristo yachachiran. Khaynata qallarin: Yayayku hanaq pachapi kaq, sutiyki yupaychasqa
kachun, nispa (Mateo 6:9). Qhepamantaq Jesus manaku

ran: Yayallay, sutiykita hatunchay, nispa. Yayantaq hanaq
pachamanta kutichimuran: Hatuncharqaninan, wakmanta248
taq hatunchasaq, nispa (Juan 12:28). Chaykunapin yachanchis Diospa sutin ancha importante kasqanta. Chhaynaqa,
ima raykutaq wakin tikraqkuna Bibliamanta Diospa sutinta horqopunku, sutinpa rantintataq titulokunata churanku?
Askha runakunan khaynata ninku, Diospa sutintaqa manan hoqarinachu, manan yachanchischu imayna rimakus
qanta, nispa. Nawpa hebreo simiqa manan vocalkunawanchu (a, e, i, o, u) qelqakuran, chaymi mana yachakunchu ima vocalkunawanchus YHWH nisqa simi rimakusqan
ta. Chay raykuchu manana Diospa sutinta hoqarinanchis?
Jesus sutipas nawpa tiempopi yaqapascha khaynata rimaku
ran, Yeshua otaq Yehoshua nispa, manan pipas yachanchu

imayna rimakusqanta. Ichaqa pachantinpi manan kaqllata
chu Jesus sutita rimanku aswanpas rimasqanku simiman hi
nan. Manana yachakunchu imaynata rimakuran apostolkunaq tiemponpi chay sutita chaypas, rimashallankun chay sutitaqa mana iskayaspa. Sichus huk suyuman riwaq chayqa,
reparawaqmi sutiyki huk simikunapi hukniray rimakusqan
ta. Chay rayku nawpa tiempokunapi Diospa sutinta imayna
rimakusqanta mana yachasqanchisqa manan harkawananchischu Diospa sutinta rimashanallapaq.
Hinaspapas Diospa sutinta Bibliapi mana churarankuchu
nawpa judiokunaq yachachisqanta kasukuspa. Yaqa llapa judiokunan ninku, Diospa sutintaqa manan haykaqpas rimarinachu, nispa. Chaytaqa yuyaykunku kay kamachikuyta mana
Ap endice
249
allinta entiendespan: Aman sutiyta mana allinpaq hoqarin
kichu, noqa Diosniyki Senor Diosqa mana allinpaq sutiyta
hoqariqtaqa manan hinallatachu qhawasaq, nispa (Exodo

20:7).
Chay kamachikuypi nisqan hina, manapunin Diospa sutintaqa mana allinpaq hoqarinachu. Ichaqa, chay raykuchu
manana sutinta hoqarinanchis? Manapunin. Hebreo simipi
Biblia qelqaqkunaqa (Nawpa Rimanakuy) huntaq runakunan karanku, paykunaqa kasukurankun israelitakunaman
Diospa qosqan Kamachikuykunata. Imatan chay qelqaqkuna Diospa sutinwan ruwaranku? Sapa kutinmi Diospa sutinmanta rimaranku. Chay rayku askha takikunapi sutinta
churaranku Diosta yupaychaqkuna allin kunkawan taki
nankupaq. Chaymantapas Jehova Diosmi kamachinkunata
kamachiran sutinmanta waqyakunankupaq, huntaq kamachinkunataq kasukuranku (Joel 2:32; Hechos 2:21, NM).
Chaymi kunanpas cristianokunaqa Jesus hina respetowan

Diospa sutinta hoqarishallanku (Juan 17:26, NM).
Tikraqkunaqa manan allintachu ruwanku Diospa sutinpa rantinpi titulokunata churaspa. Chaywanmi Diosta rikuchinku mana kawsayniyoqta, kallpata hinalla. Biblian
ichaqa kallpachawanchis Dioswan sonqota tupachinapaq
(Salmo 25:14). Yuyaykuy munasqa amigoykipi. Amigoykiq
sutinta mana yachaspa, hukllachakuwaqchu paywan? Kaq
llataqmi Jehova Dioswanpas. Imaynatan Dioswan sonqota
250

tupachisunman, Jehova sutinta mana reqsishaspa? Hinaspapas sutinta mana hoqariqkunaqa manan yachankumanchu
chay suti ima ninanta. Ima ninantaq Diospa sutinri?
Diosqa kamachin Moisesman sutincharanna. Sutinta ta
puqtinmi Jehova Dios kutichiran: Noqan kani Noqaqa otaq
Noqan kani munasqay kayta, nispa (Exodo 3:14). Otaq Ro
therham tikrasqan (espanolpi) hina: Noqan munasqayman
hina kasaq. Jehova Diosqa imamanpas tukunmanmi munayninta huntananpaq.

Munasqaykiman hina tukuwaq chayri, ima allinkunatan amigoykikunapaq ruwawaq? Pipas onqoqtin allin medi
coman tukuspacha hanpiwaq. Huknataq askha qolqenta
chinkachiqtinqa qhapaqman tukuspacha yanapawaq. Ichaqa runallan kanki, manan atiwaqchu ima munasqaykimanpas tukuyta. Ichaqa Bibliata estudiasqaykiman hina yachan
ki imaynatan Jehova Dios ima munasqanmanpas tukun
munasqanta ruwananpaq. Kusikunmi payta munakuq ru
nakunata yanapaspa (2 Cronicas 16:9). Chay sumaq kaynin
kunataqa manan yachankumanchu Jehova Diospa sutinta
mana yachaqkunaqa.
Diospa sutinqa rikhurinanpunin Bibliapi. Jehova sutita yachasqanchis, payta yupaychanapaq sutinta hoqarisqanchispiwanmi astawan payman asuykachiwanchis.1
1 Sichus astawan yachayta munanki Diospa sutinmanta, sutin ima
ninanmanta, yupaychaypi ima
rayku sutin hoqarinamantapas chayqa,
El nombre divino que

durar
a
para
siempre nisqa folletota taqwiy, chay
folletotaqa Jehova Diospa testigonkunan ruwan.
Ap endice
251
Mesiaspa chayamunanta
profeta Daniel willan
MANARAQ Jesus naceshaqtin pisqa pachak wata nawpaq

tan profeta Daniel kawsaran. Jehova Diosmi Danielman wi
llaranna haykaqmi Jesus hawisqa kanan karan Mesas otaq

Cristo kananpaq. Danielta niran: Kaytan yachanayki entiendenayki: Jerusalenta wakmanta sayarichinapaq perqanapaqwan kamachisqa simi lloqsimusqanmanta Diospa akllasqan Kamachikuq hamunankamaqa qanchis semanan kanqa
soqta chunka iskayniyoq semanapiwan, nispa (Daniel 9:25).
Haykaqmi Mesas rikhurimunan karan? Chaypaqmi
nawpaqta yachana ima watamantapacha yupakuyta qallari

ran Mesas rikhurimunanpaq. Profeciaq nisqan hina yu-
pakuytaqa qallariran, Jerusalenta wakmanta sayarichinapaq perqanapaqwan kamachisqa simi lloqsimusqanmantapachan. Haykaqmi chay kamachikuy simi lloqsimuran?
Profeta Nehemiasmi willan rey Artajerjes iskay chunkakaq
watapi kamachikushaqtin chay kamachikuy simi lloqsis
qanta (Nehemas 2:1, 5-8). Askha historiadorkunaq willasqan hina rey Artajerjesqa kamachikuyta qallariran 475 wa
tapi manaraq Jesus hamushaqtin (m.J.h.). Iskay chunka
wata kamachikuyninqa tupan 455 watawan (m.J.h.). Chay
rayku Mesas rikhurimunanpaq Danielpa profetizasqan yupakuyta qallariran 455 watamantapacha (m.J.h.).
252

Danielqa willaranna hayka tiempomanta Diospa akllasqan Kamachikuq rikhurimunanta. Profecian niran, qanchis semanan kanqa soqta chunka iskayniyoq semanapiwan, nispa, llapanpiqa 69 semanakunan. Hayka tiempotaq chay 69 semanakuna? Huk Bibliakuna nisqan hina,
manan qanchis punchay semanakunachu, aswanmi watapi
yupasqa semanakuna. Sapanka semanataq tupan qanchis
QANCHIS CHUNKA SEMANAKUNA

490 watakuna
7 semanakuna
62 semanakuna
1 semana
(49 watakuna)
(434 watakuna)
(7 watakuna)
455
406
J.h.q. )
29
33
36
Mes as
chayamun
Jerusalenta
wakmanta
sayarichinapaq
[...] simi
lloqsimusqan
Mes as
wa nuchisqa
Jerusal en
wakmanta
sayarichikun
Ap endice
& m.J.h.
Qanchis chunka
semanakunaq
tukukusqan
253

watawan. Nawpa judiokunaqa qanchis watatan yuparanku
huk semanata hina. Yachanapaq, sapa qanchis watan huk
watata waqaycharanku, chay watatan suticharanku sabado
wata nispa (Exodo 23:10, 11). Chay 69 semanakunan tupan

483 watakunawan.
455 watamantapacha (m.J.h.), 483 watakunata yupaspan
29 wataman chayanchis (J.h.q.), chay watapin Jesus bauti

zakuspa Mesiasman tukupuran (Lucas 3:1, 2, 21, 22).1 Ar,
chay profeciaqa kapaktan huntakuran.
1 455 watamanta (m.J.h.) 1 watakama (m.J.h.) yupakun 454 watakuna. Chaymanta, 1 watamanta (m.J.h.) 1 watakama (J.h.q.) yupakun
huk watallata. 1 watamantataq (J.h.q.) 29 watakama (J.h.q.) yupakun
28 watakunata. Kinsantinta
yupaspa (454128) yupakun 483 wata
kunata. Jesusmi wanuchisqa karan 33 watapi qanchis chunka semanakuna ukhupi (Daniel 9:24,
26). Astawan
yachayta munanki chayqa
maskhay Prestemos atencion a las profecas de Daniel nisqa libropi, 11

capitulota, Perspicacia para comprender las Escrituras,
vol. 2 libropi
1014-1017 paginakunata. Chay librokunataqa Jehova Diospa testigonkunan ruwan.
Jesucristo prometesqa Mes as
QESPICHIQ Mesiasmantan Jehova Diosqa profetankuna

man willaranna. Willaranmi imayna nacenanmanta, predi
cananmanta, wanunanmantapas chaykunawanqa manan sasatachu Mesiasta reqsisun. Chay profeciakunaqa llapallanmi musphanapaq hinaraq Jesucristopi huntakuran. Nacesqanmanta erqe kasqanmantapas willasqanpin reparasun
chay profeciakuna kapak kasqanta.
254
M E S I A S M AN TA W I L L AQ P RO F E C I A KU N A
WILLAKUY
PROFEC IA
HUNTA KUSQAN
Juda ayllumantan
Genesis 49:10
Lucas 3:23-33
Doncella sipasmanta nacen
Isaas 7:14
Mateo 1:18-25
Kamachikuq Davidpa mirayninmanta hamun Isaas

9:7
Jehova Diosmi sutinchan Churin kasqanta
Manan paypi ininkuchu
Mateo 1:1, 6-17
Salmo 2:7
Mateo 3:17
Isaas 53:1
Juan 12:37, 38
Asnopi sillaykuspa Jerusalenman haykun
Zacaras 9:9
Mateo 21:1-9
Puriqmasinmi hapichin
Salmo 41:9
Juan 13:18, 21-30
30 qolqe rayku hapichinku
Kamiqninkunaq nawpaqenpi upallakun
Zacaras 11:12
Mateo 26:14-16
Isaas 53:7
Mateo 27:11-14
Pachanta sorteanku
Salmo 22:18
Mateo 27:35
Kaspipi warkusqa kashaqtin asipayanku
Salmo 22:7, 8
Mateo 27:39-43
Manan huk tullullantapas pakinkuchu
Salmo 34:20
Juan 19:33, 36
Qhapaqkunaq panpakunanpi panpanku
Isaas 53:9
Mateo 27:57-60
Manaraq ismushaspan kawsariran
Diosmi pana ladonpi tiyachin
Salmo 16:10
Hechos 2:24, 27
Salmo 110:1
Hechos 7:56
Profeta Isaiasmi willaranna Davidpa ayllunmanta Mesas
nacenanta (Isaas 9:7). Jesusmi chay kamachikuqpa mirayninmanta karan (Mateo 1:1, 6-17).
Profeta Miqueaspas willarannan Belen Efrata llaqtapi
Mesas nacenanta kamachikuq kanantapas (Miqueas 5:2).
Ap endice
255

Kay pachaman Jesus hamushaqtinqa Israel suyupin iskay
llaqtakuna karan Belen sutiyoqkama. Hukmi Nazaret llaq

taq qayllanpi karan, huknintaq Juda llaqtapi Jerusalenpa
qayllanpi. Jerusalenpa qayllanpi llaqtatan nawpaqpi suti
chakuran Belen Efrata, nispa. Chay llaqtapin Jesus naceran, chhaynapin huntakuran profeciaq nisqan (Mateo 2:1).
Huk profecian willallarantaq Egipto suyumanta Churin
lloqsimunanpaq Diospa waqyananta. Chhaynan karan, wawallaraq kashaqtinmi tayta-maman Egipto suyuman apa
ranku, kamachikuq Herodes wanupuqtintaq Israel suyu
man kutinpuranku. Chhaynapin chay profeca huntakuran
(Oseas 11:1; Mateo 2:15).
200 paginapi tarinki Mesiasmanta willaq profeciakunata,
Profeca nisqa simiq uranpin kashan Mesiasmanta willaq

textokuna. Chay textokunata tupachiy Huntakusqan nisqa simiq uranpi textokunawan. Chaymi yanapasunki Dios
pa Simin Qelqa cheqaq willasqanpi ininaykipaq.
Chay textokunata taqwishaspan yuyarinayki chay profeciakuna Jesuspa nacesqanmanta pachak-pachak watakuna
nawpaqtaraq qelqakusqanta. Jesuspuni niran: Huntakunanpunin [karan] Moisespa kamachikuy qelqanpi, profeta
kunaq qelqanpi, Salmo qelqasqakunapipas noqamanta llapan qelqasqakuna, nispa (Lucas 24:44). Bibliaykiwan tupachispan reparanki chay profeciakuna lliwpi huntakusqanta.
256
Yayamanta, Churimanta, santo

espiritumantawan cheqaq yachay
TRINIDADPI iniqkunan ninku, Diospiqa kan kinsa dioskunan: Yaya, Churi, Santo Espiritupiwan. Kinsantinkutaq kaqkama kanku, tukuy-atiyniyoq, mana qallariyniyoqtaq kankupas, nispa. Trinidadmanta yachachiymi nin: Yayaqa Diosmi,
Churiqa Diosmi, Santo Espiritupas Diosmi, kinsantinkutaq
huk Dioslla kanku, nispa.
Trinidadpi iniqkunaqa manan sutinchayta atinkuchu chay
yachachiyta. Chaywanpas ninkupascha, Biblian chaytaqa yachachin, nispa. Ichaqa manan Bibliapi huk kutillapas Trinidad simi rikhurinchu. Kanchu Bibliapi huk textollapas
Trinidadmanta yachachiq? Chay tapukuyman kutichinapaq
qhawarisun huk textota, chay textowanmi rikuchiyta munanku Trinidad yachachiyta.
SIMITAQ DIO S KARQAN
Juan 1:1 texto nin: Qallariypin Simiqa karqanna, Simitaq

Dioswan karqan, Simitaq Dios karqan, nispa. Chay capitu
lollapitaqmi ap ostol Juan sutinchan chay Simi, Jesus kas

qanta (Juan 1:14). Simitaq Dios nisqan raykun wakin nawinchaqkunaqa yuyaykunku Yayawan Churiwan huk Dioslla
kasqankuta.
Chay qelqaqa griego simipin qelqakuran chaymantanan

huk simikunaman tikrakuran. Bibliata wakin tikraqkunan
Ap endice
257
qelqaranku Simitaq Dios karqan, nispa, huk tikraqkunataq huknirayta qelqaranku. Ima rayku? Griego simita taqwispan repararanku chay textota allinta tikranapaqqa hukniray qelqakunanta. Wakinqa khaynatan tikraranku: diosmi Simi karan, Simiqa diosmi karan, dios Simi karan,
nispa (Juan. Texto y Comentario, de J. Mateos y J. Barreto,
lectura alternativa; Los escritos originales de la comunidad del
discpulo amigo de Jesus, de Senen Vidal ; Cuarto Evangelio.
Cartas de Juan, de J. J. Bartolome). Chay tikrasqankuman
hina Simiqa manan Dioschu.1 Aswanmi rikuchin Jehova

Diospa lliw kamasqanmanta chay Simi aswan atiyniyoq kasqanta, chaymi Simita dios, nispa sutichakun. Atiyniyoq
kasqanta rikuchinallapaqmi chay textopi dios simi huchuy
letrawan qelqakun.
ASTAWAN TA QWIRISUN
Yaqa llapa runakunan mana nawpa griego simita reqsin

kuchu. Chhaynaqa, imatapunin ap ostol Juan nisharan chay
textopi, imaynatan chayta yachasunman? Kaywan rikchanachisun: huk profesormi alumnonkunaman huk temamanta yachachin. Qhepamantaq alumnokuna hukniraytakama
yuyaykunku profesorpa yachachisqanta. Imata ruwananku
allinta entiendenankupaq? Chay profesortan valekunanku
astawan yachachinanpaq. Chayraqmi allinta entiendenqaku.
Juan 1:1 textota allinta entiendenapaqpas Juan qelqatan taq1 Juan 1:1 textomanta astawan yachanaykipaq qhawariy 2008 watamanta 1 de noviembre killamanta La Atalaya nisqa revistapi 24, 25
paginakunata; chay revistataqa Jehova Diospa testigonkunan ruwan.
258

winanchis. Chaypin yachasun Jesus pi kasqanta. Chaytaqmi
yanapawasun cheqaqta yachananchispaq.
Juan 1:18 textopin Juan khaynata qelqaran: Manan pipas
[Tukuy-atiyniyoq] Diostaqa haykaqpas rikurqanchu, nispa.
Wakin runakunan ichaqa Jesusta rikuranku, Juanmi niran:
Chay Simin [Jesus] runa kapurqan, hinaspan noqanchiswan

tiyarqan. Paymi Yayaq sapallan Churin kaspa ancha muspha
napuni karqan, noqaykutaq chayta rikurqayku, nispa (Juan
1:14). Chhaynaqa, imaynapitaq Churi, tukuy-atiyniyoq Dios
hina kanman? Hinaspapas, Juanqa niranmi Simiqa Dioswan karqan, nispa. Imaynataq huk runa hukpa qayllanpi
kashaspa kikin runallataq kanman? Chaymantapas Juan 17:3
textopi Jesuspuni niran hanaq pachapi Taytan sapallan cheqaq Dios kasqanta, chaywanmi rikuchiran paymanta hukni
ray kasqanta. Juan librota qelqayta yaqa tukushaspanan niran: Kaykunan ichaqa qelqasqa kashan, Jesusqa Diospa
Churin Cristo kasqanta ininaykichispaq, nispa (Juan 20:31).

Chay textopi nisqan hina, Jesusqa manan Dioschu aswanmi Diospa Churin. Juan libroq willasqanmi yanapawanchis
Juan 1:1 textota aswan allinta entiendenapaq. Simitan otaq
Jesustan nikun dios nispa atiyniyoq kasqan rayku, ichaqa
manan tukuy-atiyniyoq Dios hinachu.
MATIPASUN YACHAS QANCHISTA
Profesormanta rikchanachiyta yuyarisun. Yaqapascha wakin alumnokuna profesorpa sutinchasqanta uyarispapas iskayashankuraq. Imatawan ruwankuman? Huk profesorta
Ap endice
259

maskhaspacha yanapachikunkuman. Chay profesorpas kaq
llatataq yachachiqtinqa yaqa llapa alumnokunan manana is
kayanqakuchu. Sichus ap ostol Juanpa nisqanta Jehova Diosmanta Jesusmantawan manaraq entiendeshanchischu chayqa, huk apostolwanmi yanapachikusunman. Chaypaqqa Mateo yanapawasun. Paymi qelqaran puchukay punchaymanta
Jesuspa kay rimasqanta: Chay punchayta chay horatawanmi ichaqa mana pipas yachanchu, manallataq hanaq pachapi kaq angelkunapas, Churipas, aswanpas Yayallan yachan,
nispa (Mateo 24:36). Imaynatan chay texto astawan entiendechin Jesusqa mana tukuy-atiyniyoq Dios kasqanta?
Jesusmi willaran Yayan paymanta astawan yachasqanta.
Sichus tukuy-atiyniyoq Dios hina kanman chayqa, Yayanpa
yachasqantacha paypas yachanman. Chaywanmi yachanchis

Churiwan Yayawan mana kaqlla kasqankuta. Chaywanpas
ninkumanpascha: Jesusqa iskay kawsayniyoqmi karan, hukpi dios karan hukpitaq runa karan, chaypiqa runa kayninpi
rimaran, nispa. Chay rimasqanku cheqaqna kanman chay

pas, ima nisunmanmi santo espiritumanta? Santo espritu
Dios hinallataq kanman chayqa, ima rayku Jesus mana niranchu santo espiritupas yachanmi chay punchaymanta, nispa? Aswanmi Yayalla yacharan Jesuspa nisqan hina.
Biblia estudiasqaykiman hina chay yachachikuymanta askha textokunata tarinki. Chay textokunan Yayamanta, Churimanta, santo espiritumantawan cheqaqta yachachisunki
(Salmo 90:2; Hechos 7:55; Colosenses 1:15).
260
Cristianokuna hapinankuchu cruzta?

MILLONNINPI runakunan cruzta munakunku respetanku
ima. Enciclopedia Hispanica nin: Cristiana religionta representan, nispa. Ichaqa, hapinankuchu cruzta cheqaq cristianokuna?
Nawpaqtan kayta yachana: Jesucristoqa manan cruzpichu
wanuran. Cruz simiqa griego simipi stauros ninanmi, chay

simiqa tupan kaspi otaq kurku nisqawanmi. Manan iskay chakasqa kaspikunawanchu tupan [...]. Griego simipi
[Mosoq Rimanakuy] qelqaqa manapunin iskay chakasqa
kaspimantaqa rimanchu (The Companion Bible).
Bibliata qelqaqkunan huk textokunapi xylon nisqa simita
churallarankutaq Jesus imapi wanusqanta willanankupaq.

Chay simiqa tikrakun kaspi otaq kurku simikunaman
mi (Hechos 5:30; 10:39, Mosoq Rimanakuy; Galatas 3:13).
Yachayniyoq Hermann Fulda willan ima rayku kaspipi
runakunata wanuchiranku: Runakunata wanuchinankupaq

akllasqanku cheqaspiqa manan karanchu mallkikuna. Chaymi kaspita sayachiqku, chaypitaqmi millay runakunata warkuqku makinkuta wataspa otaq clavowan takaspa, chakinkutapas chhaynata ruwaqku (Das Kreuz und die Kreuzigung
[La cruz y la crucifixion]).
Diospa Simin Qelqan astawan sutinchan. Ap ostol Pa

blo nin: Kamachikuy simiq nakayninmantaqa Criston ka
charichiwarqanchis, paymi noqanchisrayku nakasqa karqan.
Ap endice
261
Diospa Simin Qelqan nin: Pillapas kurkupi warkusqa
kaqqa Diospa nakasqanmi, nispa (Galatas 3:13). Chay

tan Ap ostol Pablo qelqaran Deuteronomio 21:22, 23 textomanta, chaypiqa riman sachamanta otaq kurkumanta ma
nan cruzmantachu. Kurkupi warkusqa runaqa nakasqa runan kapuran. Chay rayku cristianokunaqa mana wasinkupi
hapinankuchu chakatasqa Cristoq rikchayninta.
Iman sucederan Cristoq wanusqan qhepaman? Kinsa pachak watakuna pasasqanpi manan cristianokuna cruzta yupaycharankuchu. Chay watakuna qhepamanmi ichaqa kamachikuq Constantino religionninta saqespa pantasqa cristiana religionman haykupuran. Chaymantapachan cruz yupaychayta religionninpi qallarichiran. Kamachikuq Constantino,
cruzta yupaychachispa imatana maskhasharan chaypas Jesu
cristoqa manan cruzpichu wanuran. Aswanmi cruzqa naw

pa pantasqa religionkunamanta paqarin. Huk catolica qelqa
nin: Cruzqa karannan manaraq Jesucristo kay Hallpaman

hamushaqtin, pantasqa dioskunata yupaychaq llaqtakunapipas, nispa (New Catholic Encyclopedia). Yachayniyoqkunan
cruz yupaychayta tupachinku Inti, Killa, nina, unu, hukkunatapas yupaychaywan, pantasqa dioskunata yupaychanankupaq mapa ruwaykunapiwan.
Chhaynaqa, ima raykutaq cruz yupaychay mastarikuran?
Cruz yupaychaywanpascha runakunata aysaranku cristianismo nisqa religionman haykupunankupaq. Biblian ichaqa huchachan cruz yupaychayta (2 Corintios 6:14-18). Hu262

chachallantaqmi idolokuna yupaychaytapas (Exodo 20:4, 5;
1 Corintios 10:14). Chay rayku cheqaq cristianokunaqa manapuni cruzta yupaychankuchu.1
1 Cruzmanta astawan yachanki Razonamiento a partir de las Escrituras nisqa libropi, 91-95 paginakunapi, chay librotaqa Jehova Diospa
testigonkunan ruwan.
Se norpa Cenan:
Diosta hatunchanapaq punchay
CRISTOQ wanusqan Punchayta Yuyarinankupaqmi cristianokuna kamachisqa karanku, chaytan sutichakullantaq Se

norpa Cenan, nispa (1 Corintios 11:20). Ima rayku chay punchay hatun punchay? Haykaqtaq, imaynatataq ruwakunan?
Jesucriston chay yuyarina punchayta qallarichiran 33 watapi, judiokunaq Pascua nisqa fiestanku tutata. Pascua fiestataqa huk kutillatan watapi yuyarikuran 14 punchaypi ni
san nisqa killapi. Nisan nisqa killaqa qallariran mosoq killa

rikhurimuqtin, mosoq killataq rikhurimuran marzo killaq
qallariy semana qhepata. Chaymantapachan judiokuna yupaqku chunka tawayoq punchayta Intiq haykupusqan qhepaman Pascua fiestata yuyarinankupaq.
Chay tutan Jesus apostolninkunawan Pascua fiestata yuyariranku, chay qhepamantaq Judas Iscarioteta kachapuspa Se
norpa Cenan nisqata qallarichiran. Chay cenan Pascuaq rantin kapuran, chay raykun watapi huk kutillata yuyarina.
Ap endice
263
Mateo qelqan willan chaypi sucedesqanta: Jesusqa tantata hapiykuspa Diosman graciasta qospa phasmirqan, hinaspan yachachisqankunaman qorqan: Hapiychis, mikhuychis,
kayqa cuerpoymanmi [rikchakun], nispa. Vinoyoq vasotapas
hapillarqantaq, hinaspan Diosman graciasta qospa paykunaman qorqan: Llapaykichis kay vasomanta ukyaychis, kayqa
Diospa rimanakuyninta cheqaqchaq yawarniymi, askha runaq huchankuna pampachasqa kananpaqmi hichasqa kanqa, nispa (Mateo 26:26-28).
Wakinmi ninku, Jesusqa tantatan aychanman tukuchiran,
vinotataq yawarninman, nispa. Jesuspa cuerponmi ichaqa
kaqlla kasharan tanta haywasqan qhepaman. Chhaynaqa,
cheqaqtapunichu apostolninkuna Jesuspa aychanta mikhuranku yawarnintapas ukyaranku? Chayta ruwaspaqa runa
mikhuq hinacha kankuman karan Diospa kamachikuyninta
taq mana kasukushankumanchu (Genesis 9:3, 4; Levtico
17:10). Lucas 22:20 textopi Jesus niran: Kay vinoyoq vaso

qa yawarniywan cheqaqchasqa mosoq rimanakuymi, noqan
yawarniyta qankunarayku hichasaq, nispa. Vasochu mosoq rimanakuypi tukupuran? Rimanakuyqa manan vasochu
nitaq imapaschu aswanpas acuerdo ruwaymi.
Chaymi tantapas vinopas rikchanachiylla. Tantaqa Cristoq
chuya cuerponmanmi rikchakun. Jesusqa Pascua fiestamanta
mana qonchuyoq puchuq tantatan hapiran (Exodo 12:8). Bibliaqa yaqa llapanpin qonchuta rikchanachin huchawan otaq
264
mana chanin ruwaywan. Chay raykun tanta rikchakun Jesuspa sacrificasqan mana huchayoq chuya cuerponman (Mateo
16:11, 12; 1 Corintios 5:6, 7; 1 Pedro 2:22; 1 Juan 2:1, 2).
Vinoqa Jesuspa yawarninmanmi rikchakun, yawarnintaq
mosoq rimanakuyta chaninchan. Jesusqa nirannan huchakuna pampachasqa kananpaq yawarnin hicharinanta. Chay
wanmi wakin runakuna Jehova Diospaq chuya kapunku mosoq rimanakuyninpitaq kankupas (Hebreos 9:14; 10:16, 17).
Chay rimanakuy ruwakusqanwanmi 144.000 cristianokuna
hanaq pachaman rinqaku. Chaypin kanqaku kamachikuqkuna sacerdotekuna ima, llapa runakunata yanapanankupaq
(Genesis 22:18; Jeremas 31:31-33; 1 Pedro 2:9; Apocalipsis 5:

9, 10; 14:1-3).
Pikunallan Jesuspa wanusqanta Yuyarina Punchaypi tan-
tata mikhunanku vinotapas ukyananku? Yachasqanchis hina,

mosoq rimanakuypi kaqkunallan, paykunaqa hanaq pachaman riqkunan. Diospa Santo espiritunmi sutinchan hanaq
pachapi kamachikuq kanankupaq akllasqa kasqankuta (Romanos 8:16). Chay runakunan mosoq rimanakuypi kasqanku
rayku Jesuswan kuska kamachimunqaku (Lucas 22:29).
Imatataq ruwanku kay Hallpapi winay kawsayta suyakuq

kuna? Jesuspa kamachikusqanta kasukuspan Senorpa Cenan
man rinku, manana imatapas mikhunkuchu chaypas, chaypi
kasqankuwanmi rikuchinku chay punchay respetasqankuta.
Jehova Diospa testigonkunan Senorpa Cenanta watapi huk
Ap endice
265

kutillata yuyarinku, nisan killapi 14 punchayta, Intiq hayku
pusqan qhepaman. Hanaq pachaman ripuqkuna pisillana kashanku chaypas, llapa cristianokunapaqmi chay punchayqa
hatun punchay. Chay punchaymi Jehova Diospa Jesucristopa

ancha hatun munakuyninkupi yuyaymananku (Juan 3:16).
Alma, espritu:
ima ninanmi chay simikuna?
ALMA, espritu nisqa simikunata uyarispa, imapin yuyaykunki? Askha runakunan chay simikunata uyarispa yu
yaykunku cuerponchis ukhupi mana wanuq alma kanan
paq. Ninkun, wanuqtinchisqa chay alman cuerponchismanta lloqsin huk cheqaspitaqmi kawsashan, nispa. Chay yachachiy allin reqsisqa kasqan raykun runakuna musphankuraq
Biblia mana chhaynatachu yachachisqanwan. Chhaynaqa,
imatan Biblia yachachin almamanta, espiritumantapas?
BIBLIAPI ALMA SIMI
Almamanta nawpaqta yachasun. Nawpaqpi yachasqanchis

hina, yaqa llapa Biblia qelqakuran hebreo, griego simikunapi. Alma simimanta rimaspan Biblia qelqaqkuna qelqaran
ku hebreo simipi nefesch nispa, griego simipitaq psykje nispa. Bibliapi iskaynin simikunan rikhurin pusaq pachak ku
tita, Traduccion del Nuevo Mundo nisqapitaq alma nispa
chay simikunata tikranku. Ima ninmi Biblia alma otaq
266
almakuna nisqa simikunamanta? Alma nispan sutichakun:

1) runakunata, 2) animalkunata, 3) runakunaq otaq animalkunaq kawsayninta. Chay kinsantinmanta willaq textokunata qhawarisun.
Runakuna. Arcata No e wakichishaqtinmi [...] pusaq runakunalla [almakuna, NM] unumanta qespichisqa karqanku
(1 Pedro 3:20). Chay textopiqa Noeta, warminta, kinsa churinkunata, qhachuninkunatawanmi alma nispa nishan. Hi
naspapas Exodo 16:16 textopi israelitakunaman kayta kama
chikuran: Pallaychis [mana nisqata] may chhikatachus mikhunaykichisman hina, hayka runachus [almakuna, NM]
karpaykichispi kasqanman hina, sapankapaq iskay litrota
hina pallankichis, nispa. Mana nisqatan pallananku karan

familiapi hayka kasqankuman hina. Alma otaq almakuna nisqa simikunaqa kay textokunapipas runakunamantan
rimashan Genesis 46:18, NM; Josue 11:11, NM; Hechos 27:37,

NM; Romanos 13:1, NM.
Animalkuna. Diospa kamasqanmantan Biblia kayta nin:
Diosmi nirqan: Unu wakwachimuchun kawsashaq animalkunata [almakunata, NM], hallpa altopitaq phalaq animalkuna phalachun, nispa. Diosmi nirqan: Hallpa rikhurichichun tukuy rikchaq kawsashaq animalkunata [almakunata, NM]: uywakunatapas, suchuq animalkunatapas, salqa
uywakunatapas, nispa. Ahinataq karqan (Genesis 1:20, 24).

Chay textopin almakuna nispa nillantaq challwakunata,
uywakunata salqa animalkunatawan. Phalaq animalkunata
Ap endice
267
huk animalkunatapas alma nispa nillantaq kay textokunapi Gnesis 9:10, NM; Levtico 11:46, NM; Nmeros 31:28, NM.
Runaq kawsaynin. Mayninqa kawsaytan alma nispa nikullantaq. Jehov Diosmi Moisesta niran: Almaykita maskhaqkunan waupunkua, nispa (xodo 4:19, NM). Imatan
munaranku Moisespa awqankuna? Wauchiytan munaranku. Biblian willallantaq askha watakuna awpaqta Raquelwan sucedesqanta, Benjaminta wachakushaqtinmi paypa alman lloqsipusharan (otaq waupusharan) (Gnesis 35:16-19,
NM). Chhaynapin Raquelqa waupuran. Jesuspa rimasqanpi yuyaykullasuntaq, niranmi: oqan allin michiqqa kani;
allin michiqqa ovejankuna raykun almanta qon, nispa (Juan
10:11, NM). Jesusqa runakuna raykun almanta otaq kawsayninta qoran. Rikusqanchis textokunaqa alma nisqa simitan
runaq kawsayninwan tupachin. Kay textokunapas alma simiwanmi runaq kawsayninta tupachishan 1 Reyes 17:17-23,
NM; Mateo 10:39, NM; Juan 15:13, NM; Hechos 20:10, NM.
Diospa Siminta estudiashallanki chayqa manan ima textopipas tarinkichu, almaqa manan waunchu nispa otaq almaqa wiaypaq kawsan nispapas. Aswanmi Bibliaqa yachachin almaq wausqanta (Ezequiel 18:4, 20, NM). Chay rayku
Biblia ayata sutichan wausqa alma, nispa (Levtico 21:11,
NM).
IMAN ESPRITU?
Kunanqa yachasun ima ninmi Biblia espritu nisqa simimanta. Wakin runakunan ninku almawan, espirituwan268
qa kaqllan kanku, nispa. Ichaqa manan chhaynachu. Biblian sutinchan espiritupas, almapas hukniray kasqanta. Imapin hukniray kanku?
Biblia qelqaqkunan espritu simita qelqaranku hebreo
simipi ruaj nispa, griego simipitaq pneuma nispa. Biblian sutinchan chay simikuna ima ninanta. Salmo 104:29 texto
pin Jehova Diosta nikun: Samayninkuta [ruaj] qechuq
tiykiqa wanukapunkun, nutu hallpamantaq tukupunku,

nispa. Santiago 2:26 textopas nillantaq, mana espirituyoq
[pneuma] cuerpoqa wanusqa kashan, nispa. Chay textoku

nan espritu simita tupachin cuerpo kawsachiq kallpawan,
chay kallpa mana kaqtinqa manan kawsanmanchu. Chay
rayku Bibliapi ruaj simita manan espritu nispallachu tikrakun, tikrakullantaqmi kallpa otaq kawsachiq kallpa nis
pa. Chaymi Millpuq Para Unupi wanuq runakunamanta Bi
blia nin: Llapa samayniyoq [kawsachiq kallpa, NM] [ruaj]
haykan hallpa pachapi kawsaqmi wanurqan, nispa (Gene

sis 7: 22). Ar, espirituqa mana rikuna kallpan, chay kallpan kawsachin lliw kawsaqkunata.
Almawan espirituwanqa manan kaqllachu kanku. Radioqa
electricidadtan necesitan waqananpaq, chay hinatan cuerpopas espirituta necesitan kawsananpaq. Apakachana radiopi
yuyaykusun. Pilapi electricidad kasqanmi radiota waqachin.
Mana pilayoqqa manan waqanmanchu. Enchufanapaq radiokunata enchufakuqtinpas waqallantaqmi. Chay hinallataqmi espiritupas: kawsachiq kallpa kasqan rayku cuerpota
Ap endice
269
kawsachin. Electricidad hinan espirituqa mana imatapas
sientenchu nitaq yuyaykunpaschu. Ar, espirituqa kallpa
llan. Cuerponchispi manana espritu otaq kawsachiq kallpa
kaqtinqa, salmistaq nisqan hinan suceden: Wanukapunkun,
nutu hallpamantaq tukupunku.
Eclesiastes 12:7 nin, runa wanupuqtinqa nutu hallpan
[otaq cuerpo] hallpaman tukupun imaynachus nawpaq kar

qan hina, samaytaq [otaq espritu] qomuqnin Diosman ku
tipun, nispa. Cuerpopi manana espritu otaq kawsachiq
kallpa kaqtinqa, cuerpo wanupun hallpamantaq kutipun.

Chhaynatan kawsachiq kallpapas Diosman kutipun (Job 34:
14, 15; Salmo 36:9). Chay espritu otaq kawsachiq kallpaqa
manan hanaq pachamanchu kutipun. Aswanmi Jehova Dios
pa munayninmantana kanqa wanupuq runa hamuq tiempopi kawsarinpunan mana kawsarinpunanpas. Kawsayninqa
Diospa makinpinan kashan. Diosllan wakmanta qonman espirituta otaq kawsachiq kallpata kawsarinpunanpaq.
Chaytapunin Dios ruwanqa aya pampanakunapi lliw [yuyarisqa] kaqkunapaq, chayta yachayqa anchatan kusichiwanchis! (Juan 5:28, 29.) Kawsarichinan punchay chaya
muqtinmi Jehova Dios mosoq cuerpota paykunapaq ruwanqa, espirituta otaq kawsachiq kallpata qospataq kawsari
chinqa. Anchatacha kusikusun!
Alma, espritu nisqa simikunamanta astawan yachay

ta munanki chayqa, taqwiy Que nos sucede cuando morimos?
270
nisqa folletota, 32-36 paginakunapi, Razonamiento a partir de

las Escrituras nisqa librotawan, 136-140 paginakunapi. Chay
folletota chay librotapas Jehova Diospa testigonkunan ruwan.
Iman Sheol, iman Hades?
BIBLIAPIN qanchis chunka kutita rikhurin hebreopi scheohl
simi, griegopitaq haides simi, chay simikunan wanuywan tu

pan. Wakin Bibliakunapitaq tikrakun, wanuy-pacha, aya
pampana sepultura, ukhu-pacha, wanuy, hallpa sonqo, nispa. Sheol, hades simikunaqa yaqa llapa rimaykunapi
manan kapak tikrayta atikunchu. Chhaynaqa, ima ninanmi
chay simikuna? Qhawarisun imata Biblia yachachin huk textokunapi chay simikunamanta.
Eclesiastes 9:10 texton nin: Maymanchus rishanki chay
Wanuy-pachapiqa [Sheol] manan ima llankanapas yuyana-
pas reqsinapas yachanapas kanchu, nispa. Chhaynaqa, sapanka ayaq panpakusqan cheqastachu Sheol nispa nikun?
Manan. Sapanka ayaq panpakunan cheqasmanta rimaspa
qa manan scheohl, haides nispachu Bibliapi qelqakun, as

wanmi hebreopi, griegopi hukniray simikunawan (Genesis
23:7-9; Mateo 28:1). Manataqmi askha ayakuna panpana
cheqastachu nitaq familiapaq aya panpana cheqastachu ni
kun Sheol, nispa (Genesis 49:30, 31).
Ap endice
271
Bibliapi, ima ninantaq Sheol, Hades simikuna? Chay

qa aya panpana cheqasmanta aswan hatunkaraymi. Isaas
5:14 textopin nin: Sheolqa huk phina animal hinan siminta kicharin mana haykaq saksaq hina, nispa. Sheol nisqan
mana yupay atina wanupuqkunata oqoykushan, chaywanpas astawanmi munashallan (Proverbios 30:15, 16). Cemen
teriopiqa huntanan kamalla wanuqkunata panpanku, Wa
nuy-pachataq [Sheol] [...] mana haykaqpas saksanchu (Pro
verbios 27:20). Ar, Sheol otaq Hadesqa manan haykaqpas
wanupuqkunawan huntakunmanchu. Sheol, Hades nisqaqa

manan hanaq pachapichu, kay pachapichu nitaq ukhupachapipaschu kashan, nitaq huk cheqaschu. Aswanmi huk
rikchanachiy cheqaslla, chaymanmi wanupuqkuna rinku,
chaypitaq yaqa llapanku wanuypi punushanku.
Wanupuqkuna kawsarinanmanta Bibliaq yachachisqanwanmi astawan entiendenchis Sheol otaq Hades ima kasqanta. Bibliaq nisqan hina, Sheolpi otaq Hadespi kaqkunaqa kawsarimunqakun (Job 14:13; Hechos 2:31; Apocalip
sis 20:13).1 Chayllapitaqmi tarikunku Jehova Diospa mu
nayninta ruwaqkuna mana ruwaqkunapas (Genesis 37:35;
Salmo 55:15). Chaymi Biblia nin, chaninkunatapas mana
chaninkunatapas wanusqankumanta Diospa kawsarichimpunanta, nispa (Hechos 24:15).
1 Gehena nisqapi kaqkunan ichaqa manana kawsarimunqakunachu, Gehena simipas rikchanachiyllan (Mateo 5:30, NM; 10:28, NM;
23:33, NM).
272
Iman Taripay Punchay?

QANPAQ imaynan kanqa Taripay Punchay? Askha runa
kunan ninku, waranqa hununpi almakunan Diospa nawpaqenman asuykuspa huk hukllamanta juzgasqa kanqaku, nispa. Ninkutaqmi, wakinqa hanaq pachapi kusisqa tiyanankupaqmi akllasqa kanqaku, wakintaq huchachasqa kanqa
ku winay nakarinankupaq, nispa. Biblian ichaqa Taripay

Punchaymanta kayta yachachin: mana manchakunapaqmi
kanqa, lliwmi allichakunqa sumaq suyakuytaq kanqa, nispa.
Apocalipsis 20:11, 12 textopin ap ostol Juan Taripay Punchaymanta khaynata qelqaran: Yuraq hatun tiyanatan chaypi tiyashaqtawan rikurqani, paypa qayllanmantan kay pacha
pas hanaq pachapas ayqerqan, chaymi manana paykunapaq
imallapas karqannachu. Chaymantataq wanusqankumanta

kawsarimpuqkunata rikurqani hatunkunatapas huchuykuna
tapas Diospa nawpaqenpi sayashaqta. Hinamantataq librokuna kicharisqa karqan, wak libropas kicharisqallataq kar
qan, chaymi kawsay libro. Wanusqankumanta kawsarimpuqkunaqa imatachus ruwasqankuman hinan juzgasqa karqanku, librokunapi qelqasqa kasqanman hina, nispa.
Jehova Diosmi runakunaq Hatun Jueznin. Ichaqa huktan
churan paypa rantinpi juzgananpaq. Hechos 17:31 textopin
ap ostol Pablo willan Dios huk punchay churasqanta, chay

punchaypin akllasqan Jesuswan kay pachapi tiyaqkunata
Ap endice
273

chaninninpi juzganqa, nispa. Ar, chay Juezqa kawsarinpuq Jesucriston (Juan 5:22). Ichaqa, haykaqmi qallarinqa
Taripay Punchay, haykaqkamataq kanqa?
Apocalipsis qelqa nisqan hina, chay Taripay Punchaymi
qallarinqa hatun maqanakuy Armagedon qhepata, chay hatun maqanakuypin kay pachapi Satanaspa munaychakusqan tukupunqa (Apocalipsis 16:14, 16; 19:1920:3).1 Ar
magedon qhepatan Satanaspas supayninkunapas chinkaychinkay ukhupi waranqa watapaq wisqaykusqa kanqaku.
Chay tiempopin 144.000 hawisqakuna runakunata juzganqaku waranqa watataq Cristowan kusqa kamachimunqaku
(Apocalipsis 14:1-3; 20:1-4; Romanos 8:17). Ar, Taripay

Punchayqa manan huk punchayllachu kanqa aswanmi waranqa wata.
Jesucriston chay waranqa watapi wanuqkunatapas kawsaqkunatapas juzganqa (2 Timoteo 4:1). Kawsaqkuna nispaqa rimashan ancha askha runakunamantan, paykunan
Armagedon maqanakuymanta qespichisqa kanqaku (Apo
calipsis 7:9-17). Ap ostol Juanmi rikuran wanusqakunata
[...] Diospa nawpaqenpi sayashaqta juzgasqa kanankupaq.

Jesuspa prometesqan hina aya pampanakunapi [...] kaqkunan Runaq Churinpa kunkanta uyarispa [...] kawsarimpun1 Armagedonmantaqa astawan yachanki Perspicacia para comprender
las Escrituras vol. 1 nisqa libropi, 680, 681, 1086, 1087 paginakunapi,
Adoremos al unico Dios
verdadero nisqa libropiwan 20 capitulopi, chay
librokunataqa Jehova Diospa testigonkunan ruwan.
274
qaku (Juan 5:28, 29; Hechos 24:15). Imamantan juzgasqa

kanqaku?
Ap ostol Juanpa rikusqanpin librokuna kicharisqa kar

qan wanusqankumanta kawsarimpuqkunataq imatachus
ruwasqankuman hina juzgasqa karqanku, librokunapi qel
qasqa kasqanman hina. Runakunaq nawpa kawsayninpi
ruwasqankuchu chay librokunapi qelqasqa kashan? Manan.
Manan manaraq wanushaspa lliw ruwasqankuman hinachu juzgasqa kanqaku. Imaynapi chayta yachanchis? Bi
blian nin, pipas wanunna chayqa, huchamanta kachari

chisqanan kapun, nispa (Romanos 6:7). Kawsariqkunaqa
mana huchayoqnan kawsarinqaku. Chay librokunaqa Diospa mosoq kamachikuyninkunan. Kawsarinpuqkunapas Armagedonmanta qespichisqa kaqkunapas Diospa kamachi
kuyninkunatan kasukunanku winay kawsanankupaq. Waranqa watapaq mosoq kamachikuykunatapas kasukunanku.
Chay rayku, chay Taripay Punchaypi ruwasqankuman hina
sapanka runa juzgasqa kanqaku.
Waranqa hununpi runakunan Taripay Punchaypi chayraq Diospa munayninta yachanqaku chayman hinataq kawsanqakupas. Chaypaqqa teqsimuyuntinpin Diospa munay
ninmanta yachachikunqa. Ar, runakunan yachanqaku ima
chus chanin-kay kasqanta (Isaas 26:9). Ichaqa, manan llapa
runachu Diospa munayninta ruwayta munanqa. Isaas 26:10
nin: Hinana millay runamanta khuyallikunki chaypas,
Ap endice
275
paykunaqa manapunin yachankuchu chanin-kayta, millayllapunin kanku chanin runaq suyunpipas, manataqmi repa
rankupaschu Senor Diospa hatun--kaynintaqa, nispa. Chay
millay runakunan Taripay Punchaypi hukpaqkama wanu

chisqa kanqaku (Isaas 65:20).
Taripay Punchay tukuytan runakuna chayraq cheqaqtapuni kawsanqaku chuya kapusqanku rayku (Apocalipsis
20:5). Chay Taripay Punchaypin runakuna pisi-pisillamanta chuya runaman tukupunqaku imaynan qallariypi karan
hina (1 Corintios 15:24-28). Waranqa wata tukuytataq wateqay kanqa. Chaypaqqa Saqran kacharichisqa kanqa huk
kutillatawanna runakunata qotunanpaq (Apocalipsis 20:3,

7-10). Saqraq contranpi sayaqkunan kay promesaq huntakusqanta rikunqaku: Chanin runakunaqa kay hallpa
tan hapikapunqaku, chaypin winaypaq tiyanqaku (Salmo
37:29). Ar, Taripay Punchayqa sumaq saminchaymi kanqa

llapa sonqomanta huntaq runakunapaq.
1914: hatun wata Bibliaq profeciankunapi

MANARAQ 1914 wata chayamushaqtinmi Biblia estudiaq
kuna willasharankuna chay watapi imakuna sucedenanta.
Imakunan sucedenan karan? Imaynapin yachanchis 1914
hatun wata kasqanta?
Lucas 21:24 textopin Jesus kayta niran: Jerusalen llaqtatapas wak suyu runakunan munaychakunqaku [otaq sa276
runchanqaku], wak suyu runakunaq kamachikunan tiempo
huntakunankama, nispa. Jerusalen llaqtaqa Juda suyuq capitalninmi karan. Chaymantan Davidpa miraynin kamachikuran (Salmo 48:1, 2). Chay kamachikuqkunaqa manan wak
suyu kamachikuqkuna hinachu karanku, paykunaqa Senor

Diospa kamachikuy tiyananpi tiyaqku, otaq Diospa rantin
pi kamachiranku (1 Cronicas 29:23). Jerusalenqa Jehova

Diospa kamachinanpaq tiyanan hina karan.
Chhaynaqa, haykaq, imaynatan wak suyukuna Diospa
kamachikusqanta saruncharanku? Saruncharankun 607 wa
tapi manaraq Jesus hamushaqtin, chay watapin Babilonia
suyumanta runakuna Jerusalen llaqtata thuniranku. Se
nor Diospa kamachikuy tiyananpiqa mananan pipas kama

chiranchu, Davidpa mirayninpas manan kamachirannachu
QANCHIS WATA
2.520 watakuna
606 watakuna kinsa killapiwan
1.913 watakuna isqon killapiwan
607 wata octubre killamantapacha

m.J.h. 1 wata 31 de diciembre
killakama m.J.h.
1 wata 1 de enero killamantapacha

J.h.q. 1914 wata octubre
killakama
& m.J.h. J.h.q. )
607
Jerusal en llaqtata
wak suyu runakuna
munaychakunqaku
Ap endice
1914
Chanin kamachikuq
hamunankama
277

(2 Reyes 25:1-26). Winaypaqchu Jerusalenta wak suyukuna
munaychakunanku karan? Manan, Jerusalenpi qhepa ka
machikuq Sedequiastan Ezequiel qelqapi kayta nikuranna:
Qechusunkikun uma kuyunaykita, chutisunkikun coronaykitapas. [...] Chanin kamachikuq hamunankama, hinan payman qopusaq, nispa (Ezequiel 21:26, 27). Chay chanin kamachikuqqa Davidpa mirayninmanta hamuq Jesucriston
(Lucas 1:32, 33). Jesus Kamachikuq kapuqtinqa mananan
Jerusalenta wak suyukuna munaychakunqakunachu.
Haykaqmi chay sucederan? Jesusmi willaranna wak suyu

runakuna yupasqa watakunalla kamachikunankuta. Daniel
qelqa 4 capitulonpin willakun hayka watakuna kananta.
Chaypin willan Babiloniapi kamachikuq Nabuconodosor
hamuq tiempopaq mosqokusqanta. Mosqoyninpi rikuran
hatunkaray sacha witusqankuta. Kullullantan saqekuran,
mana winananpaqtaq fierro-bronce cadenawan watasqaku.

Huk angeltaq kamachiran: Qanchis watantin chay hina kachun, nispa (Daniel 4:10-16).
Biblian mayninqa sachakunata rikchanachin runaq kamachikuyninwan (Ezequiel 17:22-24; 31:2-5). Jerusalenmanta
kamachikuqkuna tatipusqanwanmi Diospa kamachikuyninpas tatipuran, chay tatipusqanmi rikchakuran hatunkaray
sachaq witukusqanwan. Angelmi willallarantaq Jerusalenta qanchis wata wak suyu runakuna munaychakunankuta. Chay watakunaqa manan qanchis watakunallachu karan,
278
aswanmi rikchanachiy watakuna karan. Hayka tiempon karan chay qanchis wata?
Apocalipsis 12:6, 14 texton rikuchin rikchanachiy kinsa
wata kuskannin, waranqa iskay pachak soqta chunka punchaykunawan tupasqanta. Rikchanachiy qanchis watataq
kanman 2.520 punchaykuna. Wak suyukunaqa manan Jerusalenpa urmayusqanmantapacha 2.520 punchayllachu Diospa
kamachikuyninta saruncharanku. Qhawarisqanchis hina chay
profeciaqa hamuq tiempopiraqmi huntakunan karan. Numeros 14:34, Ezequiel 4:6 textokunan sapa punchayta huk watawan tupachin. Chay textokunaq nisqanman hina rikchanachiy qanchis watakunan tukupun 2.520 watakunaman.
Chay 2.520 watakunan qallariran 607 watapi octubre ki

llamanta, manaraq Jesus hamushaqtin chay watapin Babilonia suyumanta runakuna Jerusalenta thuniranku, Davidpa mirayninmanta kamachikuqtapas qarqopuranku huntakurantaq 1914 watapi octubre killapi. Chay watapin wak
suyu runakunaq kamachikunan tiempo tukupuran, Diostaq Jesucristota hanaq pachapi Kamachikuqta hina churaran (Salmo 2:1-6; Daniel 7:13, 14).1
1 607 wata octubre killamanta manaraq Jesus hamushaqtin (m.J.h.)

1 wata octubre killakama m.J.h. yupakun 606 watakuna. 1 wata octubre killamanta m.J.h. 1914 wata octubre killakama yupakun 1914
watakuna. Sichus yupasunman 606 watakunata 1914 watakunatawan
chayqa, 2.520 watakunan yupakun. Sichus astawan yachayta munanki 607 watapi m.J.h., Jerusalenpa urmayusqanmanta chayqa, maskhay
Perspicacia para comprender las Escrituras

nisqa
libropi
Cronolog
a
nisqa simita, chay librotaqa Jehova Diospa testigonkunan ruwan.
Ap endice
279

Jesusqa willarannan hanaq pachapi Kamachikuyta qallariqtin hatun maqanakuykuna, yarqay, pacha chhaphchiykuna, onqoykunapas kananta (Mateo 24:3-8; Lucas 21:11).
Chaykunaqa huntakuranmi. Chaywanmi yachanchis 1914
watapi hanaq pachapi Diospa Reinon kamachikuy qallarisqanta, kay millay pachaq tukukuy qaylla punchaynin qallarisqantapas (2 Timoteo 3:1-5).
Pin arc angel Miguel?

BIBLIAQA pisi textokunallapin willan Miguel sutiyoq angelmanta. Chay textokunapin kaykunata ruwashan: Daniel qelqapin maqanakushan millay angelkunawan, Judas qelqapi
Saqrawan churanakushan, Apocalipsis qelqapitaq Satanas
wan supayninkunapiwan maqanakushan. Jehova Diospa Kamachikuq kasqantan amachashallanpuni, awqankunawantaq
maqanakun. Chaytaqa sutinman hinan ruwan, kay ninanmi
sutinqa, Pitaq Dios Hina?. Chhaynaqa, pitaq Miguelri?
Chay tapuyman kutichinapaqqa yuyarisun wakin runakunapas iskay sutiyoq kasqankuta. Hatun familiayoq Jacobtan
sutichakuran Israel nispa, ap ostol Pedrotataq Simon, nispa
(Genesis 49:1, 2; Mateo 10:2). Bibliaq nisqan hina Jesucristoq huk sutinpas Miguel nisqan, chaymi sutin hanaq pachapi. Bibliapi qhawarisun ima rayku chhayna kanman.
Arcangel. Diospa Simin Qelqan Miguelta sutichallantaq
arcangel nispa (Judas 9). Arc angel simiqa angelkunaq

280
umalliqnin ninanmi. Qhawarisqanchis hina Migueltan suti

chakun arcangel nispa, chaypin yachanchis huk angellla chay
sutiyoq kasqanta. Bibliaqa huk angelllatan arcangel nispa

sutichan. Hinaspapas Jesuspa ruwasqanmi tupan arcangelpa
ruwasqanwan. 1 Tesalonicenses 4:16 textopin chayta rikuchin kawsariq Jesucristoq ruwananmanta willaspa: Kikin
Senorpunin kamachikuq kunkawan, Arcangelpa kunkanwan

[...] hanaq pachamanta uraykamunqa, nispa. Chay texton
willan Jesus arcangelpa kunkanwan rimananta. Chaywanmi
yachanchis arcangel Miguel Jesus kasqanta.
Ejercito Umalliq. Biblia willan Miguel angelninkunantin
dragon contra maqanakusqanta, hinallataq dragonpas angelninkunantin Miguel contra maqanakusqanta (Apocalipsis
12:7). Miguelmi chanin angelkunata Umallin. Apocalipsis
qelqan willallantaq Jesus chanin angelkuna Umallisqanta
(Apocalipsis 19:14-16). Ap ostol Pablon rimallantaq Senor

Jesusmanta atiyniyoq angelninkunamantawan (2 Tesalonicenses 1:7). Rikusqanchis hina Biblian willashan Miguelmanta angelninkunamantawan, Jesusmanta angelninkunamantapas (Mateo 13:41; 16:27; 24:31; 1 Pedro 3:22). Diospa
Simin Qelqaqa riman huk ejercito chanin angelkunallamantan manan iskaymantachu. Chaywanmi yachanchis Miguel
hanaq pachapi Kamachikuq Jesucristo kasqanta.1
1 Miguel sutiwan Diospa Churin sutichakusqanmanta astawan yachanaykipaq maskhay Perspicacia para comprender las Escrituras
vol. 2
nisqa librota, 386, 387 paginakunata, chay librotaqa Jehova Diospa

testigonkunan ruwan.
Ap endice
281
Iman Hatun Babilonia?

APOCALIPSIS qelqapi wakin simikunaqa rikchanachiy simikunallan (Apocalipsis 1:1). Willanmi rabona warmimanta, Hatun Babilonia nisqa suti matinpi qelqasqa kasqanmantawan. Willallantaqmi chay warmi askha runakuna, suyukuna patapi tiyasqantapas (Apocalipsis 17:1, 5, 15). Chay
warmiqa manan tulluyoq aychayoq warmichu, chaymi Hatun Babilonia nisqa sutipas rikchanachiylla. Chhaynaqa,
imamantaq rikchakun?
Rikchakun kay pacha reykunata kamachiq hatun llaqtaman, Apocalipsis 17:18 textopi willasqan hina. Llaqta simiqa yuyaykachiwanchis allichasqa taqa runakunapin.
Hinaspapas chay hatun llaqtan kay pacha reykunata
munaychakun. Chaymi Hatun Babiloniaqa teqsimuyuntinpi munaychakuq llaqta. Imayna llaqtataq? Chay llaqtaqa teqsimuyuntinpi atiyniyoq religionkunan. Qhawarisun
imaynatan Apocalipsis qelqapi textokuna chayta sutinchan.
Kay Hallpapi atiyniyoq munaychakuqkunaqa kanman suyupi kamachikuqkuna, kay pachapi hatun qhatuqkuna otaq
teqsimuyuntinpi religionkunapas. Hatun Babiloniaqa manan suyukunapi kamachikuqkunachu kanman, Diospa Simin Qelqa nin: Hatun Babiloniawanmi kay pachapi reykunaqa [kamachikuqkunaqa] qhelli huchapi purirqanku,
nispa. Kay Hallpapi kamachikuqkunawan qhelli huchapi
282
purisqanmi rikchakun paykunawan hukllachakusqanman.

Chay raykun Hatun Babiloniata nikun sinchi millay rabona warmi, nispa (Apocalipsis 17:1, 2; Santiago 4:4).
Biblia nin kay warmi thunichisqa kaqtin kay pachapi [hatun] qhatuqkuna llakikunanta. Chaywanmi yachanchis Hatun Babilonia mana kay pachapi hatun qhatuqkunachu kasqanta. Hinaspapas kamachikuqkunapas hatun qhatuqkunapas karullamantas qhawanqaku (Apocalipsis 18:3, 9, 10,
15-17). Chay rayku Hatun Babiloniaqa mana kay pachapi
kamachikuqkunachu nitaq hatun qhatuqkunachu, aswanmi
teqsimuyuntinpi religionkuna.
Teqsimuyuntinpi atiyniyoq religionkuna kasqantan yachallanchistaq layqakuyninkunawan kay pachata qotusqanpi (Apocalipsis 18:23). Layqakuykunaqa religionkunamanta supaykunamanta iman paqarimun. Chay rayku
Biblia Hatun Babiloniata sutichan supaykunaq tiyanan,
nispa (Apocalipsis 18:2; Deuteronomio 18:10-12). Hinaspapas chay Hatun Babilonian churapakun cheqaq religionman, profetakunata Diospaq chuya kawsaqkunatapas qatiykachaspa (Apocalipsis 18:24). Sinchita cheqaq religionta cheqnisqan raykun Jesuspa testigonkunata qatiykachan
mayninqa wanuchinankama (Apocalipsis 17:6). Chaykunawanmi yachanchis Hatun Babilonia teqsimuyuntinpi atiy
niyoq pantasqa religionkuna kasqanta, Jehova Diospa contranpi kaq llapa religionkunapiwan.
Ap endice
283

Diciembre killapichu Jesus naceran?
BIBLIAQA manan ninchu ima punchaypi ima killapi Jesuspa nacesqanta. Nitaqmi diciembre killapichu naceran, Biblian chayta sutinchan.
Jesuspa nacesqan Belen llaqtapi diciembre killapi, para

tiempochu icha chaki tiempochu karan? Judiokunaq almanaquenpi kislev nisqa killan noviembre diciembre killakunawan tupan, chay killapiqa paranmi chirintaqmi. Qatimuq tebet killataq diciembre enero killakunawan tupan, chay killapiqa astawanmi chirin orqonkunapipas ritinmi. Belenpi
imayna tiempo kasqanmantapas Bibliaqa willanmi, chayta
qhawarisun.
Bibliata qelqaq Esdraspas willanmi kislev killapi chirisqanta parasqantapas. Huk kutinsi isqonkaq killa [kislev] is
kay chunka punchaypi askha runakuna Jerusalenpi hununakusqaku, paykunas para chayashasqanmanta khatatatashas
qaku. Chay hununakuq runakunan paramusqanmanta chirimusqanmantawan kayta nisqaku: Parapas chayayamushan,
chaymi hawapiqa mana qhepakuykumanchu, nispa (Esdras
10:9, 13; Jeremas 36:22). Chay rayku manaraq diciembre killa chayamushaqtin, michiqkuna uywankuta llaqtaman qatiyanpuqku mana chiri campokunapi tutantin kanankupaq.
Bibliaq willasqan hina, Jesuspa nacesqan tutataqa michiqkunas tutantin uywankuta qhawasharanku. Chhaynatan Bi284

blia qelqaq Lucaspas willan, Belen llaqtaq qayllanpi michiqkunan kasharqan uywankuta tutantin qhawaspanku, nispa
(Lucas 2:8-12). Chay michiqkunaqa manan punchayllachu
uywankuta michiqku, aswanmi campopi tiyaqku tutantin uy
wankuta qhawaspa. Belen llaqtapi diciembre killapi chirirantaq pararantaq chayqa, tiyankumanchu karan michiqkuna campokunapi? Manan. Jesuspa nacesqan killapiqa manan pararanchu nitaq chiriranpaschu chaywanmi yachanchis
mana diciembre killapichu nacesqanta.1
Bibliaqa willanmi Jesuspa ima punchay wanusqanta ichaqa manan ninchu ima punchay nacesqanta. Chaymi yuyarichiwanchis kamachikuq Salomonpa nisqanta: Aswan allinmi sumaqpaq hapisqa kay, qapaq hawinamantaqa. Aswan
allinmi wanukapuy punchay nacemuy punchaymantaqa,
nispa (Eclesiastes 7:1). Chay rayku Biblia imaymanata wi

llan Cristoq predicasqanmanta wanusqanmantapas, nacesqanmantan ichaqa pisillata willan.
1 Astawan yachayta munanki chayqa maskhay Razonamiento a partir de las Escrituras
nisqa librota, 111-114 paginakunata, chay librota
qa Jehova Diospa testigonkunan ruwan.
Ruwanachu fiestakunata?
TEQSIMUYUNTINPI llaqtakunaq otaq religionkunaq fiestankuqa manan Bibliamantachu paqarimun. Chhaynaqa,
maymantan paqariran? Biblioteca kan chayqa, maskhay
Ap endice
285
fiestakunamanta willaq librokunata, chaypin yachanki llaqtaykipi allin reqsisqa fiestakunamanta. Wakinmanta yacharisun.
Semana Santa. Jesuspa wanusqanta kawsarinpusqantawan
yuyarinapaqna chay fiestata ruwanku chaypas, manan Bibliaq nisqanman hinachu ruwanku, procesionkuna ruwasqankupin chayta reparakun. Las Grandes Religiones Ilustradas nisqa qelqa nin: manaraq Jesucristo hamushaqtinmi Babilonia llaqtapi runakuna idolokunata yupaycharanku [...].
Sumaq pachakunawan pachachiqku, sumaq alhajakunawan
churaqku, sumaq altarkunapi tiyachiqku, procesionkunapipas horqoqku, nispa.
Mosoq Wata. Wakin suyukunapiqa huk killakunapin qallarin Mosoq Wata, fiestankupas hukniraymi. Yachasun imaynapi paqarisqanta: 46 watapi manaraq Cristo hamushaqtin
Roma suyupi kamachikuq Julio Cesar, 1 de enero killapi

Mosoq Watata qallarichiran. Chay punchaypin festejaranku
Jano diospa punchayninta, payqa punkukunaq, qallariyku
naq diosninmi karan. Jano diospa sutintan enero [latn simipi, Januarius] killa apan, chay diosmi iskay uyayoq karan:
hukninmi qhawaq nawpaqta huknintaq qhepata (The World

Book Encyclopedia). Chaykunawanmi yachanchis Mosoq Wata
fiestakuna pantasqa religionkunamanta paqarisqanta.
Layqakunaq Tutan (Halloween). Layqakunaq Tutan nisqa
fiestataqa cristianokunaq nawpaqnintaraqmi druidas [naw286
pa celta runakunaq sacerdotenkuna] nisqa runakuna ruwaranku. Celta llaqtapi runakunaqa iskay dioskunatan feste
jaqku: Inti diosta, wanupuqkunaq diosnintawan [...]. 1 de
noviembre killapin wanupuqkunaq diosninta festejaranku

chay punchaytaqmi paykunapaq Mosoq Wata qallariran.
Pisi-pisimantataq chay fiesta pantasqa cristianokunaq fiestanman tukupuran. (The Encyclopedia Americana.)
Huk fiestakuna. Teqsimuyuntinpi llapa fiestakuna ruwas
qankumanta maycha rimanapaq kanman. Jehova Diosqa
manan munanchu runakunaq hatarichisqan institucionkunatapas runakunatapas fiestakunawan hatunchananchista
(Jeremas 17:5-7; Hechos 10:25, 26). Hinaspapas religionkunaq fiestankuna allin otaq mana allin kasqanta yachanapaqqa, qhawarinaraqmi imaynapi chay fiestakuna paqarisqanta
(Isaas 52:11; Apocalipsis 18:4). Imaynata Dios qhawarin

huk fiestakuna ruwaytapas? Chayta yachanaykipaq kay libroq 16 capitulonpi kamachikuykunata qhawariy.
Ap endice
287
Munawaqchu astawan yachayta?

Jehov Diospa testigonkunan yanapasunkiman,
chaypaq qhaway www.jw.org/quz.

BHLP QU

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BHLP QU

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hatun letrayoq

IMATAPUNIN BIBLIA YACHACHIN? (HATUN LETRAYOQ)

KAYPI SUTIYKITA QELQAY:

Khaynapi kawsananchistachu Dios munaran?

3. Imatan Dios munan Hallpapaq? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 31

5. Kacharichiyqa Diospa aswan sumaq regalonmi 9 9 9 9 9 9 57

6. Maypin wanupuqkuna kashanku? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 70

7. Munakusqanchis wanupuq runakunapaq

9. Tukukuy qaylla punchaykunapichu

runaq nakarisqanta? 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 133

12. Diospa munasqanman hina kawsay

14. Imatan ruwana familiapi kusisqa kawsanapaq

17. Maakuyqa Diosmanmi asuykachiwanchis

18. Bautismowan Diosman hukllachakuypiwan 222

Imatapunin Biblia yachachin?

BIBLIAN YACHACHIN DIOS KAY

Khaynapi kawsananchistachu Dios munaran?

Ima rayku nakarinchis?

Iman sucedewanchis wanupuqtinchis?

Munakusqanchis wanupuq runakunawan

Imatapunin Biblia yachachin?

naqa Bibliamanta yachachinku tapuywan kutichiywan,

Khaynapi kawsananchistachu Dios munaran?

Imatan Biblia yachachin Diosmanta?

2 Manan wawakunallachu tapukunku. Winasqanchisman hinaqa tapukushallanchismi imamantapas,

yaqapascha maymanpas chayanapaq, ima nakariymantapas ayqekunapaq, otaq yachayta munaspalla.

Imatapunin Biblia yachachin?

manana kutichiyta maskhankuchu.

Yuyaymanay kay libroq tapanpa tapuyninpi, kin-

sa paginamanta qanchis paginakama tapuykunapi,

ichaqa manana chay tapukuykunaman kutichiykunata

3. Ima rayku askha runakuna mana na allin tapukuykunaman kutichiykunata maskhankuchu?

kutichiykunata tarinaykipaq. Allin yachachikuq Jesu

Allin tapukuykunaman kutichiykunata maskha-

shallanki chayqa allinniykipaqmi kanqa (Proverbios

2:1-5). Imakunatana nirasunkiku chaypas, kanmi chay

RUMI S ONQ O CHU DIO S?

Imatapunin Biblia yachachin?

man chayqa, manachu chay sasachakuykunamanta

7. a) Ima rayku religionpi umalliqkuna Diosta rikuchinku rumi son

millay nanpi purisqankumanta, chay rayku Diosqa

10 Hinaspapas Diosqa chuya Diosmi (Isaas

10. Ima raykun nisunman, Diosqa tukuchinqapunin nakariyta millay

Imatapunin Biblia yachachin?

hapipakusunman, runakunapin ichaqa mana, waqlli

winaypaq tukuchinqa (Salmo 37:9-11).

CHANIN RUWAYKUNAWAN NAKA RIQTINCHIS?

sayninchispipas imaymana sucedesqanta? Biblia nin,

nasqanta nawpa tiempopi millay kawsay qonirisqan

nakariqkunatataqmi ichaqa khuyapayan. Biblia nin:

Dios qhawarin nakariqkunata?

rikchakuqta (Genesis 1:26). Dios sumaq kayniyoq

runakunaq nakarisqanta rikuspa? Ar, llakikunkicha,

kallpachasunkiman chayta ruwanaykipaq? Ar, chay

12, 13. a) Ima rayku munakuyniyoq kanchis, imaynatataq munakuq

kayninchisri qhawarichiwanchis kay pachapi nakariyta? b) Imaynapi

yachanchis Dios kay pachapi nakariyta tukuchinanta?

Imatapunin Biblia yachachin?

taraqmi allinta reqsina chay promesakunapi iinapaqqa.

15Kikin Diospunin Jehov sutitaqa churakun, ima

15. Ima ninanmi Jehov, suti?

Imatapunin Biblia yachachin?

naymanta winaykama Diosqa kanki, nispa. Chaypi