Professional Documents
Culture Documents
E Drejta Romake - Testet
E Drejta Romake - Testet
Shteti romak dhe e drejta romake ekzistuan dhe u zhvilluan plot XIII shekuj prej shek. t VIII t
epoks s vjetr gjer n shek. e VI t epoks s re. Pr at koh shteti romak, prej nj shteti t
vogl nj qyteti pa rndsi, evoluoi dhe u b perandoria m e fuqishme skllavopronare, ndrsa e
drejta romake prej rendit juridik formalist dhe primitiv, u zhvillua dhe u b sistemi m i prsosur i
t drejts q mbshtetet n pronn e thjesht private.
2. Ligji i XII tabelave?
Prpjekjet e plebejasve q t regjistrohen rregullat juridike zakonore, bn q t themelohej
komisioni prej tre antarsh i cili qe drguar n Greqi ti studionte ligjet e Solonit. Pas kthimit t
komisionit, qe suspenduar magjistratura e rregullt konsullata dhe n vend t konsujve u zgjodhn
decemviri legibus scribendis, t cilt i regjistruan rregullat juridike n 10 tabela dhe ua paraqitn
komicioneve centurione pr aprovim. Meq u konstatua se tabelat e propozuara nuk prmbanin t
gjitha dispozitat juridike, pr vitin tjetr u zgjodhn decemvirt e rinj t cilt ua parashtruan
komocioneve centuriane edhe dy tabelat e fundit. Kshtu lindi ligji i XII tabelave, i cili gjat tr
historis s Roms konsiderohej si fons omnis publici privatique juris, q prfaqsonte ligjin e
athershm .
Teksti i ligjit ishte i shkruar n pllaka bakri dhe i ekspozuar n forum.
Kodi prmbante dispozita:
- Mbi procedurn gjyqsore dhe mbi ekzekutimin e aktgjykimeve;
- Mbi marrdhniet familjare dhe mbi t drejtn trashgimore;
- Mbi marrdhniet pronsore;
- Mbi veprat penale;
- Mbi aktet religjioze, si dhe
Dispozita tjera pr rregullimin e lloj lloj lmive t jets shoqrore.
3. Trego nocionin e ligjeve (legs) n t drejtn Romake dhe sqaro pjest e prbrse t tyre?
Vendimet e komicioneve me prmbajtje t prgjithshme dhe abstrakte quheshin leges ose ligje: ligji
sht ajo q urdhron dhe prcakton populli.
Iniciativn pr t nxjerr ligje e kishin magjistratt me jus agendi cum populo. Magjistratt
prpilonin propozimin ligjor rogatio dhe e ekspozonin n forum. Pas tri nundinesh mblidheshin
asamblet q t votonin pr propozimin ligjor me ,,uti rogas ose me ,,antiquo.
Kur shumica e centurioneve apo shumica e tribuseve votonin pr rogacion e magjistratve, rogacioja
e aprovuar merrej si ligj ose lex.
Ligji i aprovuar nuk e obligonte popullin romak pr gjersa:
1. Nuk e ratifikonte senati, dhe
2. Magjistrati nuk e kishte prpiluar drejt formalisht tekstin e ligjit q pastaj ekspozohej n forum.
do ligj i aprovuar n asamble, kishte 3 pjes themelore prbrse:
1. Preascriptio,
2. Rogatio, dhe
3. Sanctio.
Preascriptio prmbante shnimet pr propozuesin dhe kryetarin e asambleve, pr ditn dhe vendin e
seancs, si dhe pr mnyrn e votimit.
Rogatio ishte propozimi i pandryshuar ligjor, sepse n koncionet romake nuk kishte as diskutim as
ndryshime t projektit ligjor. Projekti ose aprovohej ose refuzohej n trsi.
N fund t tekstit ligjor prmbante edhe Sanksionin, gjegjsisht parashikonte masat q do t prdoren
kundr personave q nuk do tu prmbahen dispozitave ligjore.
4. ka jan ediktet?
Magjistratt romak kishin jus edicendi, apo t drejtn q urdhrat e drejtuara qytetarve romak, ti
deklaronin gojarisht n koncione ose ti jepnin me shkrim n forum.
Edhe urdhrat e para t magjistratve edhe t dytat quheshin ,,edicta.
Me an t edikteve, magjistratt kryenin tri detyra t rndsishme, kujdeseshin pr aplikimin,
prmirsimin dhe plotsimin e rendit ekzistues juridik.
5. Karakteristikat e s drejts s Lasht?
- PRIMITIVIZMI- n form, n brendi dhe n aplikimin e rregullave juridike;
- FORMALIZMIku qdo pun juridike duhej t ndrmerrej n mnyr t parashikuar strikte dhe me
veprime t jashtme t parashikuara sakt;
- KONZERVATIZMIinsistohej me qdo kusht q prher t ruhej ana e jashtme e manifestimit t
forms s caktuar;
- E DREJTA E ASHPRsidomos n lmin penal, n pjesn e sanksioneve: rrahjet, djegja, varrja n
kryq etj.;dhe
- E DREJTA PERSONALEnj koh t gjat ka qen fare personale, si e till ekskluzivisht i
rregullonte marrdhniet vetm midis qytetarve romak.
6. Karakteristikat e s drejts Klasike?
Nkt period kemi zhvillimin intensiv t bujqsis latifondist, zejtaris si dhe tregtis.
E drejta klasike romake zhvillohej gradualisht dhe pothuajse pa u dukur.
Jus civile e lasht, e prbr prej jus legitimum dhe t drejts s perandorve, u zgjerua me nj varg
t tr rregullash t reja t s drejts honorare.E drejta honorare, i rregullonte marrdhniet midis
qytetarve romak.
Lindirendi i ri juridik i shtetit romak, i krijuar nga veprimtaria e pretorve peregrin i quajtur jus
gentium (e drejt e popujve).Dispozitat e jus gentium rregullonin marrdhniet midis peregrinve,
midis qytetarve romak dhe peregrinve dhe popujve t tjer.
E drejta e civile honorare dhe jus gentium nuk njihnin formalizm, simbolika, vrazhdsi dhe
karakteristika tjera t s drejts s lasht.
7. Karakteristikat e s drejts Postklasike?
Ndryshimet n rendin klasiko juridike dhe t prshtaturit e rendit juridik kushteve t reja
ekonomiko shoqrore, nuk ju besuan m as magjistratve as juristve. Kt detyr dhe t drejt e
mori perandori.
Lindn rregulla juridike t cilat i rregullonin marrdhniet e fillit t nj rendi t ri ekonomiko
shoqror dhe atij feudal.
U eliminua ndarja e s drejts romake n jus civile dhe jus gentium.T dy rendet u tretn n nj
rend t ri unik juridik i quajtur JUS.
Lindi rendi i ri juridik i quajtur leges
Mbrojtja e t drejtave t qytetarve u ishte ln organeve shtetrore t organizuara n baz t
centralizimit demokratik.
U b harmonizimi i kundrshtimeve n mes t jus it dhe rendit juridik q e krijuan perandort
leges, me an t Kodifikimit t perandorit Justinian.
36. Cilat jan karakteristikat themelore t marrdhnieve realo juridike me t cilat ato
dallohen nga marrdhniet juridike trashgimore dhe detyrimore?
Marrdhniet realo juridike veprojn:
Intervivos(pr t gjall t titullarit), pr dallim nga marrdhniet trashgimore, q veprojn
mortiscausa (pas vdekjes s titullarit).
Ergaomnes (ndaj t gjithve): titullari ka t drejt q me padi t krkonte mbrojtjen e t drejtave q
i njiheshin kundr do personi te i cili gjendej sendi ose q e pengonte n shfrytzimin e sendit
(actio in ren), pr dallim nga marrdhniet obligatore q vepronin interpartes (midis palve sakt
t prcaktuara: kontesti eventual midis palve obligatore zhvillohej me (actio in personam).
37. Kuptimi i sendeve ?
Kuptimi i sendeve mund t ndahet n kuptimin e gjer, t ngusht dhe m t ngusht.
N kuptimin e gjer i prkiste tr asaj q ekziston n botn materiale dhe INTELIGIBILE,
N kuptimin e ngusht prfshinte tr at q mund t ishte objekt i marrdhnieve juridike n
prgjithsi,
Ndrsa n kuptimin m t ngusht prfshinte t gjitha lndt e t drejts pronsore.
38. Dallimi ne mes t sendeve t luajtshme dhe t paluajtshme?
Sendet e luajtshme jan ato sende q mund t ndrronin pozitn pa e humbur vlern dhe pa e
ndryshuar natyrn. Ndr sendet e luajtshme dallojm sendet q nuk lvizin vet, por mund t ishin
vn n lvizje. Ndr sendet q kan lvizur vet, m t rndsishme ishin kafsht dhe skllevrit.
Sendet e paluajtshme ishin ato sende q nuk mund ta ndrronin pozitn pa e ndryshuar natyrn.
Si send kryesor i paluajtshm konsiderohej toka dhe e gjith ajo q ishte e lidhur organikisht me
tokn.
Sendet q organikisht ishin t lidhura pr toke jan:
Ndrtimet,
E tr ajo q sht e mbjellur n tok, dhe
T gjitha kto me nj emr quheshin siprfaqe toksore superficies.
Pasoja m e rndsishme juridike e ndarjes s sendeve n t luajtshme dhe t paluajtshme shihej n
lmin e fitimit t pronsis, pr fitimin e sendeve t luajtshme parashikoheshin mnyrat m pak
solemne dhe afatet m t shkurtra t parashkrimit fitues ndrsa pr ato t paluajtshme krkoheshin
forma solemne dhe koh m e gjat e parashkrimit fitues.
39. ka kan qen sendet (in genere) dhe ato (in specie) n t drejtn e lasht romake?
Si t zvendsueshme do t konsiderohen sendet e caktuara in genere (ishin t gjitha sendet e llojit
t vet: gruri, misri, elbi etj. pra sende jo t individualizuara), ndrsa si t pazvendsueshme sendet
e caktuara in specie (ishin sendet e individualizuara plotsisht).
40. ka jan frytet natyrore dhe ato civile? Numro disa fryte civile.
Frytet e krijuara nga sendet frytdhnse me veprim t ligjeve natyrore quheshin
fructusnaturales(frytet natyrore).
Ndrsa, frytet t cilat krijoheshin me veprimin e ligjeve t komunikimit ekonomik, quheshin
fructus civiles (frytet civile). Si, kamata, qiraja, renta nga dhnia e toks me qesim afatshkurtr dhe
afatgjat etj.
41. Kuptimi dhe karakteristikat e sendeve ne pronsi private dhe jasht pronsis private ?
N t drejtn romake lindi ndarja e sendeve n t gatshme dhe n sende jo t gatshme pr
prvetsim privat.
Sendet e gatshme pr prvetsim privat ndaheshin n:
1. Sende t cilat n astin e duhur e kishin zotruesin dhe q gjendeshin n posedim t zotruesit.
Kto sende quheshin in bonis;
2. Sende t cilat ishin t braktisura nga poseduesi, quheshin resderelictae;
3. Sendet t cilat poseduesi i kishte humbur ose ia kishin vjedhur, quheshin resdeperditae, dhe
4. Sende t cilat kishin zotrues por me kalimin e kohs s gjat nuk mund t vrtetohej identiteti i tij,
quheshin resnullius (sende t askujt).
Sendet jo t gatshme pr prvetsim privat ndaheshin n:
1. Resextrapatrimoniumdivnijuris apo n sende jo t gatshme pr prvetsim privat sipas dispozitave
hyjnore, dhe
2. Resextrapatrimonium humani juris apo sende jo t gatshme pr prvetsim privat sipas
dispozitave t s drejts njerzore.
42. Kuptimi dhe karakteristikat e RES MANCIPI dhe RES NEC MANCIPI ?
ResMancipi ishin sendet komunikimi juridik i t cilave duhej t zhvillohej n forma t posame
solemne q u prshtateshin ekskluzivisht qytetareve romak.
RES NEC MANCIPI - ishin sendet tjera t gatshme pr qarkullimin ekonomik e q u prshtateshin
qytetareve romak dhe banoreve t tjer te shtetit.
43. Autorizimet realo juridike t pronarve privat?
Pronart n baz t s drejts pronsore, merrnin tri grupe autorizimesh:
1. Jusutendi (e drejta e posedimit dhe e prdorimit t sendit);
2. Jusfrutendi (e drejta e mbledhjes s fryteve natyrale dhe civile nga sendi frytdhns), dhe
3. Jusabutendi(e drejta e disponimit me sendin).
44. Kuptimi i pronsis ?
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
____________________________
45. Kuptimi dhe karakteristikat e prons bonitare ?
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________
___________________________________
51. Kuptimi dhe karakteristikat e ACCESSIO-(shtimit) mnyr e fitimit t pronsis sipas JUS
GENTIUMIT ?
Sipas rregulls ACCESSORUM SEQUITUR PRINCIPALE - prona mbi sendin e prber prej
sendeve t lidhura ngusht t cilat para se t lidhen i takonin pronarve t ndryshm kalonte mbi
pronarin e sendit kryesor dhe shuhej pr pronarin e sendit sekondar. Rastet e shtimit ndaheshin n
tri grupe:
1) kur bhej bashkimi i sendit paluajtshm me pjest e sendit tjetr t paluajtshm, e q ishin
a) Alluvio - lymi i lumit,
b) Avulsio - rrnimi i copzave t toks,
c) Insula in flumine nata - ujdhesa qe behej ne mes te lumit.
2) kur bhej bashkimi n mes t sendit t paluajtshm dhe sendit tjetr q pr nga natyra ishte i luajtshm.
3) n rastet kur bhej bashkimi i t dy sendeve q pr nga natyra ishin t luajtshme.
52. Fitimi i pronsis n rast t bashkimit t sendit t paluajtshm me sendin e luajtshm
(INAEDIFICATIO dhe INPLANTATIO) ?
Kur bhej bashkimi n mes t sendit t paluajtshm dhe sendit tjetr q pr nga natyra ishte i
luajtshm e q ishin: a) Inaedificatio - sipas parimit SUPERFICIES SOLO CEDIT do ndrtim
mbi tok i takonte pronarit t toks dhe b) Inplantatio - fidanizimi n toke. Parimi SUPERFICIES
SOLO CEDIT vlente edhe pr fidanizimin n tokn e huaj.
53. Fitimi i pronsis n rast t bashkimit t sendit t luajtshm
(SCRIPTURA,PICTURA,TEXTURA dhe FERRUMINATIO) ?
Ne rastet kur bhej bashkimi i t dy sendeve q pr nga natyra ishin t luajtshme, e q ishin:
SCRIPTURA - paraqet prdorimin e pergamentit t huaj pr t shkruar tekstin e vet
PICTURA - prpunimi i fotografis mbi pllak t huaj
TINCTURA - ngjyrosja e plhurs me ngjyre t huaj
TEXTURA - endja n plhurn tnde me perin e huaj
FERRUMINATIO - shkrirja e materialit t huaj n sendin tnd
54. Pr ka ka shrbyer actionegatoria?
Actionegatoria ishte padi t ciln e ngrinte pronari kuirit q nuk kishte humbur posedimin e sendit
por q koh pas kohe dikush e shqetsonte n shfrytzimin e plot ose t pjesshm t sendit
55. Dallimi n mes reivendicatio dhe actionegatoria?
Reivindicatioishte padi petitore q prdoret nga pronari kuirit kur i merrej posedimi i sendit me
efekt q ti kthehej sendi n posedim t srishm. Kt padi kishte t drejt q ta ngre do pronar
kuirit q n fardo mnyre ju kishte marr posedimi i objektit t prons. Legjitimacion pasiv
kishin poseduesit e objektit kontestues. dhe
Actionegatoria ishte padi t ciln e ngrinte pronari kuirit q nuk kishte humbur posedimin e sendit
por q koh pas kohe dikush e shqetsonte n shfrytzimin e plot ose t pjesshm t sendit.
Sipas t drejtave dhe detyrimeve t cilat rezultonin nga kontrata e lidhur, kontratat u
ndan n:
a) Kontrata t njanshme ishin ato kur njra pal ishte vetm kreditor, ndrsa tjetra
(Contratus unilaterales)
debitor.
b) Kontrata t dyanshme jo t barabarta ishin ato kur n momentin e lidhjes krijohej
(contrates bilaterales inauquales) vetm nj aktiv dhe vetm nj detyrim, por
gjat vazhdimit t tyre mund t shfaqej edhe
aktivi dhe detyrimi tjetr.
c) Kontrata t dyanshme ishin ato kur qysh n momentin e kontraktimit krijoheshin
(contratus bilaterales)
nga dy aktive dhe nga dy detyrime.
(Kontratat e dyanshme t barabarta)
II.
drejta korelative e bashkkontraktuesit q e kishte marr kaparin t hiqte dor nga kontrata, nse e
kthen at q e kishte marr n shum t dyfisht.
111. Sigurimi personal i kreditorit te kontratat stipulatio poenae?
Nj mjet i fort pr mbrojtjen e kreditorve ishin stipulationespoenae apo stipulimet mbi
kontraktimin e dnimit, t cilin do ta paguante debitori kur nuk e kryente detyrimin n rregull dhe
me koh.
Stipulationes poenae mund t kontraktoheshin n dy mnyra: ose in continenti ose ex intervallo.
Kur lidheshin in continenti kontraktoheshin n form t stipulimit alternativ.
Kur lidheshin ex intervallo, ato kontraktoheshin me kusht: po t mos kryhet detyrimi kryesor.
112. Sigurimi i kreditorit nga persona t tret kontrata mbi garancionin (dorzanin)?
Sigurimi i kreditorve nga ana e personave t tret, bhej me an t kontrats s garancis
dorzanis. Kjo kontrat lidhej midis kreditorit t detyrimit primar dhe personave t tret q ishin
zotuar se kreditorit do tia paguajn prestimin obligator nse debitori nuk e paguan aktivin kryesor
n rregull.
N t drejtn e lasht forma e dorzanis quhej i n t e r c e s i o n p r i v a t i v (ku grantet vinin
n vend t debitorit dhe vetm ata ishin t detyruar ta paguajn borxhin.)
M von hasim institucionin e i n t e r c e s i o n i t k u m u l a t i v (ku kreditori ishte i
autorizuar t krkoj nxjerrje t aktivit ose prej debitorit kryesor ose prej garantit.) dhe
S fundi i n t e r c e s i o n i s u b s i d i a r (ku kreditori ishte i autorizuar ta krkoj nxjerrjen e
aktivit prej garantve vetm ather kur nuk kishte pasur sukses t nxjerr aktivin nga debitori
kryesor.)
113. Shuarja e detyrimeve me solutio pagimi i detyrimit?
Mnyra m e thjesht dhe natyrore e shuarjes s detyrimeve, si thoshin juristt romak ishte
solutio pagimi, apo kryerja e prestimit q ishte marr borxh.
Pr shuarjen e detyrimeve me solutio debitori duhej ta kryente prestimin q e kishte borxh, apo t
bnte at q i kishte premtuar kreditorit. Debitori prestimin q e kishte borxh duhej ta paguante n
trsi, n kohn e duhur dhe n vendin e duhur si ishte parapar n kontrat.
Prestimi i detyruar duhej ti bhej patjetr kreditorit apo personit t autorizuar prej tij. Pagimi i
personave t paautorizuar, nuk e shuante marrdhnien obligatore.
114. Shuarja e detyrimeve me datio in solutum dhnia e ndonj sendi?
Datio in solutum ekzistonte ather kur debitori pr tu liruar nga detyrimi, kreditorit i jepte
ndonj send tjetr n vend t sendit q me rastin e lidhjen e kontrats kishte qen objekt i prestimit,
ndrsa kreditori e pranonte. Pra, n rastin e prmendur meq ekzistonte vullneti i akorduar midis
palve, kjo mnyr e shuarjes s detyrimeve u quajt datio in solutum voluntaria.
Prve datio in solutum voluntaria pr shuarjen e obligats me t dhn t ndonj sendi q n t
vrtet nuk ishte objekt borxhi, ekzistonte edhe datio in solutum necessaria.
Datio in solutum necessaria parashikohej n dobi t pronarve t tokave t ngopur me borxhe.
Pronart e ktyre tokave kishin t drejt q n vend t pagimit t t hollave n dor tu japin
kreditorve parcela toke, t vlersuara me ndrgjegje dhe zyrtarisht.