Vol. 22. Br.

UDC 616.31:615
CODEN: ASCRBK

1938.

YUISSN: 0001 7019

Pregledni rad

ANTIBIOTICI U STOMATOLOKOJ PRAKSI

lleana Linir, Kata Roin-Grget

Katedra za farm akologiju, Stom atoloki faku ltet, Zagreb
Prim ljeno: 13. 3. 1988.

Saetak
Vaan zadatak stom atologa je da u svom radu suzbija infekciju. In
fekcije se iz usne upijine mogu vrlo brzo ra iriti i izazvati oboljenja koja
katkada mogu biti i fatalna U borbi p ro tiv bakterijskih zaraza koriste se
a n tib io tici. Stom atolog treba posegnuti za an tibioticim a u sluaju: 1) lije
enja akutne orodentalne zaraze, 2) profilakse subakutnog bakterijskog
endokarditisa ili zatite bolesnika sa sm anjenim obrambenim mehanizmi
ma i 3) u svrhu redukcije m ikroorganizam a u zubnom plaku, koji imaju
znaajnu ulogu u e tio lo g iji parodontnih bolesti.

UVOD
N ajznaajniji zadatak stom atologa je da u svom radu suzbija infek
c iju . In fekcije u usnoj u p ljin i nisu rije tke . Mogu se v rlo brzo ra iriti i
izazvati teka oboljenja koja katkada mogu b iti i fatalna. N ajd je lo tvo rn ije
sredstvo u borbi p ro tiv m ikroorganizm a su an tim ikro b n i lije ko vi. M eu
tim ne zahtijevaju sve in fe k c ije prim jenu antim ikrobne te ra p ije . Kod sva
kog pojedinog bolesnika treba p ro c ije n iti da li je potrebno p rim ije n iti
a ntib iotsku te ra p iju ili ne. Pri tom e treba uzeti u obzir: 1) U kakvom su
stanju obrambene snage organizma bolesnika, koje imaju glavnu uolgu
u savladavanju zaraze. U koliko su obrambene snage reducirane, kao to
je sluaj kod bolesnika koji boluju od leukem ije, A disonove bolesti, d i
jabetesa, d e fic ita im unoglobulina, m a ln u tricije , agranulocitoze i si. Kao i
kod bolesnika koji su pod te ra pijo m im unosupresivim a i ko rtiko ste ro id ima treba p rim ije n iti te ra piju a n tib io ticim a . 2) Neophodno je u tv rd iti, da
li postoje sistem ne m a n ife stacije in fe k c ije poput groznice, poveane tje
lesne tem perature i lim fadenopatije. U takvim sluajevim a treba takoer
p rim ije n iti antib io tsku te ra p iju . 3) Id e n tific ira ti uzronika i u tv rd iti nje
govu v iru le n tn o s t koja odreuje akutnost, o zb iljn o st i tendenciju irenja
zaraze. Na osnovu stanja bolesnika i ka ra kte ristika uzronika treba od
lu iti da li i koju antim ikrobnu te ra p iju p rim ije n iti.
Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988.

61

1. Linir, K. Roin-Grget

A n tib io tic i u stom atolokoj praksi

Osim u te ra p iji a n tib io tik e treba u odreenim stanjim a p rim ije n iti
i preventivno, a u novije vrije m e mnogo se istrauje prim jena antimikrob
nih lijekova u svrhu redukcije m akroorganizam a zubnog plaka.
ANTIBIOTICI U TERAPIJI ORODENTALNIH ZARAZA
Terapija infekcija tvrdih tkiva
A n tib io tic i za lije e n je in fe kcija zubnih tkiva u i oko zuba uglavnom
se p rim je nju ju sistem no u dozama koje osiguravaju dovoljnu koncentra
ciju na m jestu zaraze. Budui da su najei uzronici dentalnih zaraza
aerobni gram pozitivni i anaerobni gram negativni m ikroorganizm i, na
koje djelu je p e n icilin , prvi lije k izbora u te ra p iji je p e n icilin (1). U slu,
ajevim a p re o s je tljiv o s ti na p en icilin mogu se p rim ije n iti cefalosporin,
e ritro m ic in i dr. (tabl. 1).
Tabela 1. Najee in fe kcije tvrdih tkiva i a n tib io tici za njihovo lijeenje
A n tib io tik

O boljenje
prvi. izbor
periapikalni apsces
parodontni apces
akutni supurativni
pulpitis
toksini c e lu litis
perikoronitis +
+ c e lu litis
gnojni o ste itis
o ste o m ije litis
posttraum atske zaraze
postkirurke zaraze
lokalizirani juven iln i
perio don titis

penicilin G i.m.

alternativni
cefalosporin
klindam icin
e ritro m icin
Loiracikiin
vankom icin

te tra ciklin

A n tib io tic i su se ranije k o ris tili i topikalno u preparatim a za p re k ri

vanje zubne pulpe ili intraradikula rn o.
Nedostaci lokalne prim jene an tib io tika u endodonciji su:
m ogunost da p a cije n t postane p re o s je tljiv na a n tib io tik ili na
cije lu grupu a n tibio tika , koju smo deponirali u korijenskom kanalu
m ogunost da pa cijen t reagira opim sim ptom im a na a n tib io tik
(kod pacijenata koji su od ranije sen zibilizirani na a n tib io tik, opaene su
burne reakcije nakon stavlja nja antibiotsko g uloka u zub, Takve reak
cije mogu ugroziti i ivo t pacijenta) (3).
razvoj rezistentnih sojeva m ikroorganizam a (2).
Zbog svega gore iznesenog a n tib io tik e ne bi trebalo k o ris titi u en
dodonciji. U koliko se ipak posegne za a n tib io ticim a to m oraju b iti oni sa
irokim a n tib a k te rijs k im spektrom i malom sposobnou se n zibilizacije

62

Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988.

I. Linir, K. Roin-Grget

A n tib io tic i u stom atolokoj praksi

organizm a, poput te tra c ik lin a (kao suspenzija u fizio lo ko jo to p in ij (4),

kanam icina ili u novije vrije m e spiram icina.
Terapija in fe kcija m ekih tkiva sluznice
Za razliku od in fe kcija tkiva u i oko zuba, gdje se najvie ko risti
sistem na te rap ija a n tib io tic im a kod zaraza mekih tkiva u usnoj up
ljin i, kao to su s to m a titis i i g in g iv itis i esto se u te ra p iji osim sistem ne prim jene ko ris ti i lokalna an tibiotska terapija. Najee su to
a n tib io tic i irokog spektra poput te tra c ik lin a ili neom icina te antim ikotic i kod g ljiv i n ih zaraza (tabl. 2).
Tabela 2. Najee oralne infekcije mekih tkiva i njihovo lijeenje
oboljenje

uzronik

a n tib io tik

S tom a titis sim plex

Streptococci

/
(kod sm anjenih obram
benih snaga organiz
ma pe nicilin G i.m.)

S tom a titis catarrhalis

Pneumococcus
M icrococcus
C atarrhalis

/
(kod smanjenih obram
benih snaga organiz
ma penicilin G i.m.)

S tom a titis pseudomembranacea

Streptococci
Staphylococci

te tra c ik lin (lok.)

neom icin (lok.)
penicilin G i.m. ili
p enicilin V(0)
kloksacilin (0)
dikloksacilin (0)

Staphylococci
penicilinaza
pozit.
S tom atitis ulceronecroticans

Spirocheta buccalis
Bacillus fu sifo rm is

te tra ciklin (lok.)

neom icin (lok.)
bacitracin (lok.)
penicilin G i.m.
am picilin (0)

Candidiasis mucosae
oris

Candida albicans

nista tin (lok.)

mikonazol (lok.)
klortrim azol (lok.)
natam icin (lok.)
ketokonazol (0)

Angulus infectiosus
oris

S treptococci
Staphylococci

te tra ciklin (lok.)

bacitracin (lok.)
neom icin (lok.)
nistatin (lok.)

Candia albicans

Kod osatlih prom jena sluznice koje prate sistem ne bakterijske za

raze kao to su tuberkuloza, lues, gonoreja, lepra, tu la re m ija , bruceloza,
mononnukleoza, lim fogranulom a venerum , aktinom ikoza, histoplazm oza i
dr. te ra p ija je sistem na, prema e tio lo g iji (5).
Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988.

63

I. Linir, K. Roin-Grget

A n tib io tic i u stom atolokoj praksi

PROFILAKTINA PRIMJENA ANTIBIOTIKA U STOMATOLOGIJI

Svaka prim jena a n tib io tika mora b iti strogo indicirana i vrlo k riti k i
prim jenjena, naroito ako se a n tib io tik p rim je n ju je u p ro fila ksi (6).
P rofilaktinu prim jenu a n tib io tika u stom atolokoj praksi treba bez
dvoum ljena k o ris titi u:
A. p re ven ciji subakutnog bakterijskog endokarditisa (7).
Kod pacijenata sa:

kongenitalnom ili steenom grekom srca

preboljelo m reum atskom groznicom
p re b o lje lim endokarditisom
um jetnim sranim zaliscim a
um jetnim predvodnikom (pacem aker)
ortopedskim protezam a (kuk i si.)
renalnim transplanta tom
n e friti k im sindrom om nakon streptokokne zaraze

B. U za titi od in fe k c ije pacijenata s reduciranim obram benim sna

gama. Obram bene snage organizm a mogu re d u cira ti:
I B olesti:
aplastina anem ija
agam aglobulinem ija
agranulocitoza
lupus eritem atodes
n e kon trolira n i dijabete s
II Lijekovi:
a n tin eo p la stici
im unosupresivi
k o rtik o s te ro id i
III Rtg zraenja
C. Z atita pacijenta s kom pliciranom
gim o ro fa c ija ln im povredama.

frakturom

m andibule

ili

dru

P ro fila ktin i se od a n tib io tika u s to m a to lg iji najee k o ris ti benzil

p e n icilin intram uskularno u dozi od 1,200.000 i.j. dnevno. Injekcija se
prim je ni 30 60 m inuta p rije zahavta. Dva dana nakon zahvata nastavlja
se prim jena fe n o k s im e tilp e n ic ilin a peroralno u dozi od 600.000 i.j. sva
kih 6 sati.
Kod pacijenata p re o s je tljiv ih na p e n icilin p rim je n ju je se e ritro m ic in
per os 90 120 m inuta p rije zahvata u dozi od 1,0 g i nastavlja nakon
zahvata kroz dva dana sa dozom od 500 mg svakih 6 sati (tabl. 3).
64

Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988.

I. Linir, K. Roin-Grget

A n tib io tic i u stom atolokoj praksi

Tabela 3. Doze i nain prim jene an tibiotika u profilaksi

an tib io tik
penicilin-G
(Jugocillin, Plivacillin)
fe n o ksim e tilp e n icilin
(C liacil)

nain prim jene

i.m. 30 60 min.
prije zahvata
nastaviti:
peroralno
kroz 2 dana

fe n o ksim e tilp e n icilin

(C liacil)

oralno
60 min. prije zahvata
nastaviti:
fe n o ksim e tilp e n icilin
oralno
(C liacil)
kroz 2 dana
KOD PREOSJETLJIVOSTI NA PENICILIN:
e ritro m icin
oralno
(E ritrom icin)
90 120 min.
prije zahvata
nastaviti:
e ritro m icin
oralno
(E ritrom icin)
kroz 2 dana

ANTIBIOTICI U REDUKCIJI ZUBNOG

doza

1,200 000 ij.

600.000 ij.
svakih 6 sati
2,400.000 ij.

600.000 ij.
svakih 6 sati

1,0 g
500 mg
svakih 6 sati

PLAKA

U novije v rije m e pokuava se prim jenom antim ikrobnih sredstava

re du cira ti broj m ikroorganizam a u zubnom plaku (8). Na taj nain mogu
e je re du cira ti proces odontolize u kome znaajne uloge imaju m ikro
organizm i zubnog plaka. M eutim b akterijsku ekologiju usne upljine je
teko tra jn o iz m ije n iti, d jelom ino zbog toga to ona ovisi o navikama
u prehrani, te se ba kterijska flo ra ubrzo po prestanku te ra p ije obnavlja.
Redukciju plaka i kontrolu odontolize moe se p rovoditi antim ikrobnim
sredstvim a koji
ne se n zib ilizira ju organizam, ne podrauju i nisu to ksin i
se le ktivn o d jeluju na odontopatske uzronike S. m utans, filifo rm ne b a kterije i ostale acid ofiln e b a kte rije zubnog plaka, a ne djeluju na
fizio lo ku flo ru usne upljine
ne resorbiraju se iz probavnog trakta
ne rem ete ravnoteu fizio lo ke flo re probavnog tra kta i ne do
vode do bujanja potencijalno patogenih m ikroorganizm a (poput kandide)
osiguravaju zadovoljavajuu koncentraciju dovoljno dugo
mogu se k o ris titi u kom binaciji s drugim a n tim ikrobnim lije k o
vima, da bi razvili s in e rg is ti n i uinak i sm a n jili m ogunost razvoja re
ziste ntn ih sojeva m ikroorganizam a.
Prema Neidleu (5) pokazali su se d je lo tvo rn im a n tib io tic i u redukciji
zubnog plaka, uestalosti karijesa i parodontnih oboljenja nakon topikalne ili sistem ne prim jene: spiram icin, te tra c ik lin , vankom icin i kanam icin.
Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988.

65

A n tib io tic i u stom atolokoj praksi

I. Linir, K. Roin-Grget

S pirom icin je m akrolidni a n tib io tik farm akoinetske ka ra kte ristike , da

ce nakon peroralne prim jene lui slinom u koncentraciji jednakoj ili ve
oj od one koja se postie u serum u. P rim jenjuje se u dozi od 250 mg
per os svakih 4 sata kroz 4 5 dana (9, 10).
T e tra ciklin i, a n tib io tic i irokog spektra, bakteriostatskog uinka kon
c e ntrira ju se nakon peroralne prim jene u gingivnom sulkusu i parodontnom depu 2 10 puta vie nego u plazmi (11). K oriteni sistem no
reduciraju b a kte rijski plak, g in g iv itis i gubitak kotanog tkiva (12).
Za razliku od ostalih antibiotika , te tra c ik lin i imaju svojstvo da inhibiraju tkivnu kolagenazu. Budui da je kolagen prim arni s tru k tu rn i protein
parodontnog tkiva i da je njegov gubitak znaajan u patogenezi parodontnih bolesti, ovo djelovanje te tra c ik lin a uz antim ikrobni uinak je razlo
gom njihove e fikasn osti u te ra p iji parodontnih bolesti.
T e tra ciklin i su se pokazali d je lo tvo rn im naroito u dugotrajnoj p ri
m jeni. Doze od 250 mg te tra c ik lin hidroklorida svakih 6 sati prim je n ju ju
se 14 dana, a zatim sp 10 tjedana nastavlja sa 2 doze od 250 mg dnevno.
Vankom icin top ikaln o prim jenjen u koncentraciji od 1 3/o znaajno
reducira bakte rije i, zubnog plaka, naroito S. m utansa (13,14).
A m in og liko zidn i b a kte ricidn i a n tib io tik kanam icin, topikalno p rim je
njen pokazao se d je lo tvo rn im u re du kciji supragingivalnog plaka (15).

ZAKLJUAK
A n tib io tic i, kao n a jd je lo tvo rn ija sredstva u borbi p ro tiv m ikroorga
nizama, dragocjeni su lije k stom atologu u njegovoj praksi. Stom atolog
ih treba k o ris titi veoma k riti k i u strogo indiciranim sluajevim a. Meu
v e lik im brojem an tib io tika treba odabrati pravi na osnovu v rs te uzroni
ka i stanja bolesnika.
Stom atolog e posegnuti za a n tib io tiko m u te ra p iji zaraze, u pre
ve n ciji i za redukciju bakterija u zubnom plaku. U te ra p iji se a n tib io tic i
koriste kod zaraza:
u i oko zuba (periapeksnih i parodontnih apscesa, o ste itisa , oste o m ije litis a , te kod p o sttraum atskih i p o stkiru rkih zaraza)
mekih tkiva u usnoj u p ljin i (s tom atitisa, gingivitasa).
Preventivno treba k o ris titi a n tib io tike :
da bi se s p rije io ba kte rijski endokarditis
- da bi se z a titili pacijenti s reduciranim
organizma.

obram benim

snagama

U novije vrije m e se a n tib io tic i koriste i za redukciju m ikroorganiza

ma u zubnom plaku, im e se reducira proces odontolize i razvoj paro
dontnih bolesti.
66

Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988.

I. Linir, K. Roin-Grget

A n tib io tic i u stom atolokoj praksi

ANTIBIOTICS IN DENTISTRY
Summary
The control of infection is one of the m ost im portant problem s in
dental office . An oral infection can rapidly spread and produce a severe
illness or even become fatal.
A n tib io tics are antim icrobial agents useful in numerous bacterial in
fections. There are m ajor uses of an tibiotics in the practice of de ntistry:
1) treatm e nt of an acute orodental infection, 2) prophylaxis in patients
at risk of developing subacute bacterial endocarditis or prophylaxis in
patients w ith com prom ised host defense mechanisms caused by certain
diseases or drug therapy, 3) antiplaque therapy, reduction of m icroorganism s
in dental plaque play an im portant role in the etio lo gy o f periodontal dise
ase.
Key words: antibiotics, dentistry, plaque

Literatura
1. GOODMAN GILMAN A. Pharmacologi
cal basis of therapeutics. Me M illan
Comp. New York, 1985.
2. ADLER VG, GILLESPIE WA. Influence
of Neomycin sprays on the spread
of
resista nt staphylococci.
Lancet.
1967; 2:1062 1063.
3. LINIR I. Nepoeljna djelovanja lije
kova koji se koriste u stom atolokoj
praksi (I). Acta Stom Croat 1987; 21:
65 70.
4. NJEMIROVSKIJ Z. Klinika endodoncija. Zagreb: Globus, 1987.
5. NEIDLE EA, KROEGER DC, YAGIELA
JA. Pharmacology and therapeutics for
de ntistry. St. Louis: Mosby Co., 1985.
6. HOLROYD SV, WYNN RL. C linical
pharm acology in dental practice. 3
izd. St Louise: Mosby Co., 1983.
7. KAPLAN EL, ANTHONY BF, BISNO A.
i sur. Prevention of bacterial endo
card itis. Am erican Heart Association
com ittee Report. C irculation 1977; 56:
139A__143A.
8. KEYES PH,' WRIGHT WE, HOWARD
SA. The use of phase contrast m icro
scopy and chem otherapy in the dia
gnosis and treatm e nt of periodontal
lesions.
Q uintessence
International.
1978; 9:51 76.

Acta stom atol. croat., Vol. 22, Br. 1, 1988.

9.

HARVEY RF. C linical im pressions of

a new a n tib io tic in periodontics: spiramycine. J Canad Dent Ass 1961;
27:576 585.
10. GIBSON W. A n tib io tic s and periodon
tal disease a selectiv review of the
lite rature . J Am Dent Assoc 1982;
104:213 215.
11. GORDON JM. C oncentration of te tra
cycline in human gingival flu id after
single doses. J Clin Periodont 1931;
8:117 120.
12. W ILLAMS RC. T etracycline treatm e nt
of periodontal disease in the beagle
dog. J dent Res 1981; 16:659 663.
13. JORDAN HY, De PAOLA P F. Effect
of prolonged topical application of
vankom ycin on human oral S trepto
coccus mutans populations. Arch Oral
Biol 1977; 22:193 199.
14. COLLINS JF. Effect of vancomycin on
plaque after periodontal surgery J
dent Res 1970; 49:1478 1480.
15. HOCKETT RN. SYDEN SA. Reduction
in proportions o f dental plaque strep
tococci fo llo w in g a 5 days to p ica 1
Kanamycin treatm ent. J Periodont Res
1977; 12:1 10.

67