You are on page 1of 25

Phng trnh Diophant

Trn Nam Dng, HKHTN Tp HCM


Phin bn 2.0
Vit xong thng 7/2004, b sung v chnh l, thng 9/2009
1. M u
Phng trnh nghim nguyn hay cn c gi l phng trnh Diophant l mt
trong nhng dng ton lu i nht ca Ton hc. T Euclid, Diophantus, qua
Fibonacci, ri n Fermat, Euler, Lebesgue v thi hin i l Gelfold,
Matiasevic, Shenzel, Serpinsky phng trnh Diophant tri qua mt lch s
pht trin lu di.
Thng qua vic gii cc phng trnh Diophant, cc nh ton hc tm ra c
nhng tnh cht su sc ca s nguyn, s hu t, s i s. Gii phng trnh
Diophant a n s ra i ca Lin phn s, L thuyt ng cong elliptic, L
thuyt xp x Diophant, Thng d bnh phng, S hc modular
Trong cc k thi hc sinh gii quc gia v quc t, phng trnh Diophant vn
thng xuyn xut hin di cc hnh thc khc nhau v lun c nh gi l
kh do tnh khng mu mc ca n.
Bi ging ny c mc ch a ra mt s phng php c bn tn cng cc bi
ton v phng trnh Diophant. Tuy nhin, vi kh nng cn hn hp ca mnh,
chng ti hon ton khng c tham vng bao qut ht cc vn v phng trnh
Diophant. Chng ti ch yu ch gii hn trong cc phng trnh a thc, b qua
cc phng trnh Diophant bc nht v khng cp n cc phng trnh c
cha hm m.
y l mt tp ti liu m, mt s chng minh c b qua, mt s li gii ch
trnh by s lc hoc b qua. Chng ti rt mong nhn c kin ng gp ca
qu thy c, qu anh ch v bn b ng nghip, cng nh ca cc em sinh vin,
hc sinh tp ti liu c hon thin hn.
Chng ti xin chn thnh cm n GS Nguyn Vn Mu v Trng i hc Khoa
hc T nhin HQG HN t chc kho bi dng ny v cho php chng ti
c bo co trc cc thy c, anh ch v cc bn.
Phin bn 2.0 ny ca bi vit c sa cha, chnh l v b sung thm mt s
vn sau:

1) C li gii v phn tch chi tit cho mt s v d v bi tp


2) B sung mt s kt qu quan trng lin quan n phng trnh Pell
3) B sung thm mt s bi tp mi
4) B sung thm phn c thm v ng cong hu t v ng cong
elliptic.
2. Phng php chn m-un
Mt s chnh phng khng th tn cng bng 2, 3, 7, 8. Mt s chnh
phng chia 3 d 0 hoc 1. Mt s chnh phng chia 8 d 0, 1 hoc 4. Nhng
tnh cht n gin nhiu khi li l cha kha gii nhiu phng trnh
Diophant. V chnh l tng chnh ca phng php chn m-un.
V d 2.1: (Vit Nam 2003, bng B) Hi c tn ti hay khng cc s nguyn x, y,
u, v, t tha mn iu kin sau
x2 + y2 = (x+1)2 + u2 = (x+2)2 + v2 = (x+3)2 + t2.
Li gii: Khng.
Cch 1: Tht vy, gi s h trn tn ti nghim. t N l gi tr chung ca c 4
biu thc.
Ta c x2 mod 8 {0, 1, 4}, suy ra x 2 + y2 {0, 1, 2, 4, 5}. Ngoi ra, nu x chy
qua mt h thng d y mod 4 th x 2 mod 8 s l (0, 1, 0, 4) hay mt han v
vng quanh ca b trn.
Nh th N mod 8 {0, 1, 4} {1, 2, 5} {0, 1, 4} {0, 4, 5} = . Mu thun.
Vy khng tn ti cc s nguyn x, y, u, v, t tha mn iu kin u bi.
Cch 2: T hai phng trnh u ta suy ra y2 + v2 2u2 = 2(x+1)2 x2 (x+2)2 = 2. Nh th, y2 + v2 = 2(u2-1), suy ra y, v cng tnh chn l. Nu y, v cng l th v
tri chia 8 d 2, suy ra u chn, nhng khi , v tri chia 8 d -2, mu thun.
V d 2.2. Chng minh rng phng trnh x2 3y2 = 1 khng c nghim nguyn
dng.
Li gii: x2+1 khng th chia ht cho 3!
V d 2.3. ( ngh IMO 1981) Cho phng trnh nghim nguyn z 2 = (x2-1)
(y2-1) + n. Hi phng trnh c nghim khng nu
(a) n = 1981
(b) n = 1985
(c) n = 1984?
Li gii:
(a) Ta c z2 (x2-1)(y2-1) + 5 mod 8. V z2 0, 1, 4 mod 8, x2 1 0, 3, 7
mod 8, (x2-1)(y2-1) 0, 1, 5 mod 8 v (x2-1)(y2-1) + 5 2, 5, 6 mod 8 nn
ta c
z2 (x2-1)(y2-1) + 5 mod 8
Mu thun.
(b) Tng t, xt mod 9.

(c) n = 1984. Rt gn phng trnh, ta c x 2 + y2 + z2 x2y2 = 1985 (1).


tng ca ta l i tm biu din x 2 + y2 = 1985. Khi z = xy cho ta nghim.
Bng cch xt ch s cui cng, ta nhanh chng i n nghim 7 2 + 442 v 312
+ 322 bng phng php v sai. T c cc nghim (x, y, z) = (7, 44, 7.44)
v (31, 32, 31.32).
Ghi ch: phng trnh (1) c v s nghim nguyn dng, hy th chng minh.
Bi tp
2.1. (Thy in 2003) Tm tt c cc cp s nguyn dng x, y sao cho
x2 3xy = 2002.
2.2. Tm nghim nguyn ca cc phng trnh sau
1) x2 2y2 = 3
2) 2x2 5y2 = 7
3) 5x2 + 6x + 11 = y2 + 4y
2.3. Tm nghim nguyn ca phng trnh x10 + y10 z10 = 1999.
2.4. Chng minh rng phng trnh x 2 2y2 + 8z = 3 khng c nghim nguyn x,
y, z.
2.5. Tm tt c cc gi tr nguyn dng 1 < k < 10 sao cho h phng trnh x 2 +
ky2 = z2, kx2 + y2 = t2 c nghim nguyn dng.
2.6. Chng minh rng phng trnh x 2 + y2 + z2 + x + y + z = 1 khng c nghim
hu t.
3. Gii hn min nghim. Th v sai
Cho x l s nguyn. Nu |x| N vi s nguyn dng N cho trc th x ch
c th nhn hu hn gi tr. C th x {-N, -N+1, , 0, 1, , N}. iu n gin
l cha kha gii nhiu phng trnh Diophant bng cch gii hn min nghim,
sau dng php th.
V d 1: (Bi ton Arnold) Tm tt c cc b ba s nguyn dng sao cho tch ca
hai s bt k cng 1 chia ht cho s cn li.
Li gii: Gi a, b, c l 3 s nguyn dng cn tm. Khng mt tnh tng qut, ta
c th gi s a b c. Theo bi, ta c
ab 1c, bc 1a, ca 1b

Suy ra

(ab 1)(bc 1)(ca 1)


l s nguyn. iu ny tng ng vi
abc
1 1 1
1

Z (1)
a b c abc

Nh vy

1 1 1
1

1 . S dng iu kin a b c ta suy ra
a b c abc

3 1

1
a a3

T d dng suy ra a 3.
Ta xt cc trng hp
1 1 1

Z . L lun tng t ta suy
b c bc

+ a = 1. Khi (1) tng ng vi


ra b 2. Nu b = 1, ta c ngay

2
Z suy ra c = 1, hoc c = 2. Ta c b
c

nghim (1 ; 1 ; 1), (1 ; 1 ; 2). Cc nghim ny tho mn iu kin (ch (1) ch l


iu kin cn!). Nu b = 2, ta c

1 1 1
1 1 1
5

k Z . Do c 2 nn

2 c 2c
2 c 2c 4

suy ra k = 1. T tnh c c = 3. Th li ta thy nghim (1; 2; 3) tho mn iu


kin.
+ a = 2. Khi (1) tng ng vi
nn

1 1 1
1

k Z . Do c b a = 2
2 b c 2bc

1 1 1
1
1 1 1 1 13


nn suy ra k = 1. Ta c phng trnh
2 b c 2bc 2 2 2 8 8
1 1
1
1

2(b c ) 1 bc (b 2)(c 2) 5 1.5
b c 2bc 2

Suy ra b = 3, c = 7. Th li b (2; 3; 7) tho mn iu kin.


+ a = 3. Khi (1) tng ng vi

1 1 1
1

k Z . L lun tng
3 b c 3bc

t nh trn, ta c k = 1. Tc l
1 1
1
2

b c 3bc 3
1 1
1
1 1 1
2

. Nh vy ch cn kh nng b = 3.
Nu b > 3 th ta c
b c 3bc 4 4 48 3
10
Nhng khi tnh ra c c
khng nguyn, loi.
3

Vy bi ton c cc nghim l (1 ; 1 ; 1), (1 ; 1 ; 2), (1 ; 2 ; 3), (2 ; 3 ; 7) (v cc


hon v).
V d 2: (Olympic 30/4 nm 1999) Trong mt phng ta Oxy cho 3 ng
thng c h s gc ln lt l 1/m, 1/n, 1/p vi m, n, p l cc s nguyn dng.
Tm m, n, p sao cho 3 ng thng to vi trc honh 3 gc c tng s o l
450.
Li gii: Gi , , l cc gc to bi ba ng thng vi trc honh. Theo
bi ta c

tg

1
1
1
, tg , tg .
m
n
p

Ta cn tm m, n, p nguyn dng sao cho +

+ = 450. iu ny tng ng vi

tg ( ) 1
tg tg tg tgtg tg

1
1 tgtg tg tg tgtg
1 1 1
1
1
1
1

1 (1)
m n p mn np pm mnp

Khng mt tnh tng qut, gi s m n p. Khi


1 1 1
1
1
1
1
3 3

2
m n p mn np pm mnp n n

T phng trnh (1) ta suy ra


3
3
2 1
m m

T n 3. D thy n > 1 nn ta ch c 2 trng hp cn phi xt


+ m = 2. Thay vo (1) ta c
1 1 1
1
1
1
1

1
2 n p 2n np 2 p 2np
np 3(n p ) 1 (n 3)( p 3) 10 1.10 2.5

Suy ra (n ; p) = (4; 13) hoc (5, 8).


+ m = 3. Thay vo (1), ta c
1 1 1
1
1
1
1

1
3 n p 3n np 3 p 3np
np 2( n p ) 1 (n 2)( p 2) 5 1.5

Suy ra (n; p) = (3; 7).


Kt hp li ta c cc p s ca bi ton l (m; n; p) = (2; 4; 13), (2; 5; 8), (3; 3;
7) v cc hon v.
Bi tp
3.1. Tm tt c cc nghim nguyn dng ca phng trnh
1
1
1
1
2 2 2 4
2
x
y
z
t

3.2. Gii phng trnh trong tp hp cc s nguyn dng


1 1 1
1
x y z

3.3. Tm tt c cc b s nguyn dng (x, y) sao cho x 2 + 1 chia ht cho y, y3 + 1


chia ht cho x2.
3.4. (Bulgaria 2001) Tm tt c cc b s nguyn dng (a, b, c) sao cho a 3 + b3 +
c3 chia ht cho a2b, b2c, c2a.

3.5. (Ailen 2003) Tm tt c cc nghim nguyn ca phng trnh (m 2+n)(n2+m) =


(m+n)3.
3.6. (Moldova 2003) Chng minh rng phng trnh 1/a + 1/b + 1/c + 1/abc = 12/
(a+b+c) c v s nghim nguyn dng.
3.7. (Rio Plate 2002) Tm tt c cc cp s nguyn dng (a, b) sao cho
l mt s nguyn.

a 2b b
ab 2 9

3.8. (Litva 2003) Tm tt c nghim nguyn ca phng trnh 3xy - x - 2y = 8.


3.9. (IMO 2003) Tm tt c cc cp s nguyn dng (a, b) sao cho s

l s nguyn.

a2
2ab 2 b 3 1

3.10. (Na Uy 2003) Tm tt c cc b s nguyn (x, y, z) sao cho x 3 + y3 + z3


3xyz = 2003.
3.11. (THTT 3/209) Tm tt c nghim nguyn (x, y) ca phng trnh
(x+y2)(y+x2) = (x-y)3
4. Phng php xung thang
Fermat dng phng php ny chng minh phng trnh x 4 + y4 = z4
khng c nghim nguyn dng. V cng t y, bng vi dng ngn ngi trn l
cun sch Diophantus, ng lm au u cc nh ton hc sut 300 nm qua
bng nh l ln ni ting mang tn ng.
C s ca phng php xung thang l tnh sp th t tt ca N (v Nk,
tch cc ca k phin bn N): Mt tp con khc rng bt k ca N u c phn
t nh nht.
chng minh mt phng trnh l v nghim, ta gi s ngc li rng tp
R cc nghim nguyn (t nhin, nguyn dng) ca phng trnh khc rng. Ta
a ra mt th t tt trn R v gi s 0 l nghim nh nht (theo th t nu trn).
Nu bng cch no ta xy dng c nghim 1 nh hn 0 th chng ta s i
n mu thun. Mu thun ny chng t iu gi s l sai v nh vy phng
trnh cho v nghim.
V d 1: Chng minh rng nghim nguyn duy nht ca phng trnh x 3 3y3
9z3 = 0 l (0, 0, 0).

Li gii. Gi s phng trnh cho c nghim nguyn khc (0, 0, 0). Trong s
cc nghim , gi (x0, y0, z0) l nghim nguyn c |x0| + |y0| + |z0| = d nh nht.
R rng d > 0.
T ng thc x03 = 3(y03+3z03) suy ra x0 chia ht cho 3. t x0 = 3x1, ta c
27x13 = 3(y03+3z03) => y03 = 3(3x13-z03)
T y ta li suy ra y0 chia ht cho 3. t y0 = 3y1, ta c
27y03 = 3(3x03-z03) => z03 = 3(x13 3y13)
T ng thc cui cng ny ta suy ra z0 chia ht cho 3. t z 0 = 3z1 thay vo th ta
c
x13 3y13 9z13 = 0
tc l x1, y1, z1 cng l mt nghim ca phng trnh bi.
Nhng |x1| + |y1| + |z1| = (|x0| + |y0| + |z0|)/3 = d/3 . V 0 < d/3 < d nn u ny mu
thun vi cch chn (x0, y0, z0).
Vy phng trnh cho khng c nghim nguyn khc (0, 0, 0).
V d 2: Chng minh rng phng trnh x 4 + y4 = z2 khng c nghim nguyn
dng.
Li gii: Gi s rng phng trnh cho c nghim nguyn dng. Gi s (x, y)
= d, tc l x = da, y = db, trong (a, b) = 1. Khi a 4 + b4 = (z/d2)2. Gi s z =
d2c, trong c Q, khi
a4 + b4 = c2
(1)
V c Q, c2 N nn theo nh l 6.1, c N+. Trong tt c cc nghim ca
phng trnh (1), chn nghim c c nh nht. Ta c (a 2)2 + (b2)2 = c2 trong (a,
b) = 1, suy ra (a2, b2) = 1, tc l (a2, b2, c) l b ba Pythagore nguyn thy. Theo
nh l 6.5, tn ti cc s nguyn dng m, n sao cho a 2 = m2 - n2, b2 = 2mn, c =
m2 + n2 trong m, n khc tnh chn l, m > n v (m, n) = 1, ngha l a 2 = m2 - n2
l. Gi s m chn, n l. Khi n 2, a2 chia 4 d 1, ngha l m 2 = n2 + a2 chia 4 d 2
mu thun. Vy m l, n chn, Ngoi ra (a, n, m) lp thnh b Pythagore nguyn
thy, do tn ti p, q N+ sao cho a = p2 - q2, n = 2pq, m = p2 + q2, trong p, q
khc tnh chn l, p > q v (p, q) = 1, Ngoi ra b 2 = 2mn, ngha l b2 = 4pq(p2+q2),
suy ra b = 2h, h N+, khi
h2 = pq(p2+q2)
(2)
Gi s rng tn ti s nguyn t r chia ht pq, p 2+q2. V r chia ht pq nn khng
mt tng qut, c th gi s r chia ht p, khi r chia ht (p 2 + q2) - p2 = q2, suy ra
r chia ht q, mu thun v (p, q) = 1. Vy (pq, p 2+q2) = 1, nh th, t (2), theo nh
l 6.1, ta c pq = s2, p2 + q2 = t2 vi s, t N+. V pq = s2, (p, q) = 1 nn p = u2, q =
v2 vi u, v N+, ngha l (u2)2 + (v2)2 = t2 hay u4 + v4 = t2, trong c = m 2 + n2 >
m = p2 + q2 = t2 > t, mu thun vi cch chn c.
Nh vy iu gi s ban u l sai v ta c pcm.

Bi tp
4.1. Chng minh rng phng trnh x2 + y2 + z2 = 2xyz khng c nghim nguyn
khc (0, 0, 0)
4.2. Chng minh rng h phng trnh

x2 y2 z2 t 2

xy zt

khng c nghim nguyn dng.


4.3. (Hungary 2001) Tm tt c cc s nguyn x, y, z sao cho 5x2 14y2 = 11z2.
4.4. Chng minh rng h phng trnh x 2 + 2y2 = z2, 2x2 + y2 = t2 khng c
nghim nguyn dng.
4.5. Chng minh rng phng trnh x4 y4 = z2 khng c nghim nguyn dng.
5. Xy dng nghim
C nhiu bi ton khng yu cu tm tt c cc nghim ca phng trnh,
m ch yu cu chng minh phng trnh c v s nghim. Trong trng hp nh
th, ta ch cn xy dng mt h nghim cha tham s l . Vic xy dng nh th
c th c thc hin bng cc gi nh, gii hn min nghim. Cc siu phng l
nhng min gii hn thng dng.
V d 5.1. (Italy 1996) Chng minh rng phng trnh a 2 + b2 = c2 + 3 c v s
nghim nguyn (a, b, c).
Li gii: Chn c = b+1 th ta c phng trnh a 2 = 2b + 4 (*). By gi ch cn
chn a = 2k, b = 2(k2-1) l ta c nghim ca (*) v nh vy phng trnh ban
u c h nghim a = 2k, b = 2(k2-1), c = 2k2 - 1.
V d 5.2. (Canada 1991) Chng minh rng phng trnh x2 + y3 = z5 c v s
nghim nguyn dng.
Li gii: Ch rng 2m + 2m = 2m+1. t x = 2m/2, y = 2m/3, z = 2(m+1)/5, khi x2 + y3
= z5. Ta ch cn tm m sao cho m/2, m/3 v (m+1)/5 nguyn l xong. y l mt
bi ton bc nht n gin v ta c th tm c m = 6(5k+4).
V d 5.3. Chng minh rng vi mi n 2, phng trnh x2 + y2 = zn lun lun c
v s nghim nguyn dng.

Li gii: Xt s phc = a + bi. Gi s n = x + yi th ta c


x 2 y 2 | n || | n

T x2 + y2 = (a2 + b2)n.

a2 b2

V d 5.4. Chng minh rng x3 + y3 + z3 = 2 c v s nghim nguyn.


Li gii. t x = 1 a, y = 1 + a thay vo phng trnh, ta c
6a2 + z3 = 0
T y, nu chn a sao cho -6a 2 l mt lp phng ng th ta s c (1-a; 1+a,
(1 a;1 a; 3 6a 2 ) l mt nghim nguyn ca phng trnh. R rng c th chn
a = -6k3.
Vy (1-6k3, 1+6k3, -6k2) vi k nguyn l mt h nghim ca phng trnh x 3 + y3
+ z3 = 2. Do , phng trnh cho c v s nghim nguyn.
V d 5.5. Chng minh rng phng trnh x4 + y4 + z4 = 2 c v s nghim hu t.
Li gii. Ta tm cc nghim (x, y, z) trong mt phng z = x + y. Khi
x4 + y4 + z4 = x4 + y4 + (x+y)4 = 2(x2+y2+xy)2
T , nu ta chng minh c phng trnh x2 + xy + y2 = 1 c v s nghim hu
t th bi ton c gii quyt. V cch gii bi ton ny, xem phng php ct
tuyn trong phn 7.
Bi tp
5.1. Da vo hng ng thc [2(3x+2y+1)+1] 2 2(4x+3y+2)2 = (2x+1)2 2y2
chng minh rng phng trnh x2 + (x+1)2 = y2 c v s nghim nguyn dng.
5.2. Da vo hng ng thc [2(7y+12x+6)] 2 3[2(4y+7x+3)+1]2 = (2y)2
3(2x+1)2 chng minh rng phng trnh (x+1)3 x3 = y2 c v s nghim nguyn
dng.
5.3. Chng minh rng tn ti v s cc cp s hu t dng (x, y) sao cho x 3 + y3
= 9.
5.4. (Bulgaria 1999) Chng minh rng phng trnh x3 + y3 + z3 + t3 = 1999 c v
s nghim nguyn.
5.5. Chng minh rng vi mi n 2, lun tn ti n s nguyn dng c tng bng
tch.
5.6. (IMO 82) Chng minh rng nu n l s nguyn dng sao cho phng trnh
x3 3xy2 + y3 = n c nghim nguyn (x, y), th phng trnh ny c t nht 3

nghim nh vy. Chng minh rng phng trnh cho khng c nghim khi n =
2891.
5.7. Chng minh rng phng trnh (x2+x+1)(y2+y+1) = z2 + z + 1 c v s
nghim nguyn.
5.8. (THTT 4/187, d tuyn IMO 92) Chng minh rng, vi s nguyn dng m
bt k s tn ti v s cc cp s nguyn (x, y) sao cho:
1) x v y nguyn t cng nhau
2) y chia ht x2 + m;
3) x chia ht y2 + m.
5.9. (Saint Peterburg 2003) Chng rng tn ti cc s nguyn dng a > 1, b > 1, c
> 1 sao cho a2 1 chia ht cho b, b 2 1 chia ht cho c v c 2 1 chia ht cho a v
a + b + c > 2003.
5.10. Chng minh rng phng trnh x 2 + y2 + z2 = xyz c v s nghim nguyn
dng.
6. Phng php s hc
Cc tnh cht ca s nguyn lin quan n s nguyn t, c s chung, bi
s chung nh nh l c bn ca s hc, cc nh l Fermat, Euler, Wilson
ng mt vai tr quan trng trong vic tm kim li gii ca phng trnh
Diophant. Chng ti nhc li mt s nh l (khng chng minh) v a ra mt s
v d p dng.
nh l 6.1. (B ) 1) Cho n > 1 l mt s nguyn dng. Nu a, b, c l cc s
nguyn tha mn iu kin a.b = c n v (a, b) = 1 th a = (a) n, b = (b)n vi cc
s nguyn a, b no .
2) Nu a hu t, an nguyn vi n nguyn dng no th a nguyn.
3) Nu a nguyn n a hu t th n a nguyn.
nh l 6.2. (nh l nh Fermat) Nu p l s nguyn t v a l mt s nguyn ty
th ap a chia ht cho p. Nu (a, p) = 1 th ap-1 1 (mod p).
nh l 6.3. (nh l Euler). Nu m l s nguyn dng, (a, m) = 1 th a (m) 1
(mod m), trong l Phi-hm Euler s cc s nguyn dng nh hn m
nguyn t cng nhau vi m.
nh l 6.4. (nh l Wilson). p l s nguyn t khi v ch khi (p-1)! + 1 chia ht
cho p.

nh l 6.5. (nh l Fermat-Euler) Nu p = 4k+1 th tn ti cc s nguyn


dng a, b sao cho p = a2 + b2.
nh l 6.6. (Mt tnh cht quan trng) Cho p l s nguyn t dng 4k+3 v (a, b)
= 1. Khi a2+b2 khng chia ht cho p.
V d 6.1: (Phng trnh Pythagore) Tm nghim tng qut ca phng trnh x 2 +
y2 = z2 trong tp hp cc s nguyn dng.
Gii bi ton ny ta c kt qu sau m ta pht biu nh mt nh l:
nh l 6.7. Mi nghim nguyn dng ca phng trnh x 2 + y2 = z2 u c th
vit di dng x = (m 2-n2)k, y = 2mnk, z = (m2+n2)k hoc x = 2mnk, y = (m 2n2)k, z = (m2+n2)k, trong cc s nguyn m, n, k tha mn cc iu kin sau:
1) (m, n) = 1, (x, y) = k
2) cc s m, n khc tnh chn l
3) m > n > 0, k > 0.
Chng minh.
Gi s (x, y) = k, khi x = ka, y = kb trong (a, b) = 1. Ta c (ka)2 + (kb)2 = z2
a2 + b2 = (z/k)2. t z = kc, c Q, khi a2 + b2 = c2. Do c Q, c2 N nn
theo nh l 6.1, c N. V (a, b) = 1 nn t nht 1 trong hai s a, b phi l. Gi s
rng b l, khi a2, b2 khi chia 4 d 1, nh th c2 chia 4 d 2, iu ny khng th
v c2 chia ht cho 2 m khng chia ht cho 4. Vy b chn v nh th c 2 = a2 + b2
l. Ta c
b

b 2 (c a )(c a)

c a c 1
.
2
2

D dng kim tra rng (c-a)/2, (c+a)/2 l cc s nguyn nguyn t cng nhau. Nh
th, theo nh l 6.1, tn ti cc s nguyn dng m, n sao cho (c-a)/2 = n2, (c+a)/2
= m2, t c = m2 + n2, a = m2 n2 v b = 2mn, trong (m, n) = 1.
V d 2: (Lebesgue) Gii phng trnh x2 y3 = 7 trong tp hp cc s t nhin.
Li gii: Nu y l s chn, tc l y = 2k th x = 8k 3 + 7 chia 8 d 7 l iu khng
th. Vy y l. Ta c
x2 + 1 = y3 + 8 x2 + 1 = (y+2)(y2 2y + 4)
Nu y chia 4 d 1 th y+2 c dng 4k+3. Nu y chia 4 d 3 th y 2 2y + 4
c dng 4k+3. V vy, trong mi trng hp, v tri u c c dng 4k+3 v do
c c nguyn t dng 4k+3, iu ny mu thun vi nh l 6.6.
V d 3: (Euler) Chng minh rng phng trnh 4xy x y = z 2 khng c nghim
nguyn dng.
Hng dn: Vit phng trnh di dng (4x 1)(4y 1) = 4z 2 + 1 v s dng
nh l 6.6.

V d 4: a) Cho x, y, z l cc s nguyn tha mn iu kin x/y + y/z + z/x nguyn.


Chng minh rng xyz l lp phng ca mt s nguyn.
b) Tm nghim nguyn ca phng trnh x/y + y/z + z/x = 3.
Hng dn: Vit phng trnh di dng x2z + y2x + z2y = kxyz. Gi p l c
nguyn t ca (x, y). Hy chng minh rng xyz chia ht cho p3.
Bi tp
6.1. Gii phng trnh trong tp hp cc s nguyn dng
1 1
1

x y 2003

6.2. Tm nghim nguyn ca phng trnh x3 5y2 = 13.


6.4. Chng minh rng phng trnh x3 + 3 = 4y(y+1) khng c nghim nguyn.
6.5*. Chng minh rng phng trnh x7 + y7 = 1998z khng c nghim nguyn
dng.
6.6*. Chng minh rng nu p l s nguyn t, n l s nguyn dng th phng
trnh
x(x+1) = p2ny(y+1)
khng c nghim nguyn dng.
6.7*. Tm tt c nghim ca phng trnh
y2 = x3 + (x+4)2
trong tp hp cc s nguyn.
6.8. Chng minh rng nu c l s nguyn dng l th phng trnh
x2 y3 = (2c)3 1
khng c nghim nguyn dng.
6.9. (Euler) Chng minh rng phng trnh
4xyz x y t2 = 0
khng c nghim nguyn dng.
6.10. (Nga 1997) Tm tt c cc cp s nguyn t sao cho p3 q5 = (p+q)2.
6.11*. (Legendre) Chng minh rng phng trnh ax 2 + by2 = cz2 trong a, b, c
l cc tham s khng c c chnh phng, i mt nguyn t cng nhau c
nghim nguyn dng khi v ch khi h phng trnh ng d sau c nghim (,
, ):
bc 2 (mod a ), ca 2 (mod b), ab 2 (mod c ) .

7. Phng php hnh hc


Hnh hc c nhng ng dng rt bt ng trong vic gii cc bi ton s hc.
Chng ta chc chn cn nh bi ton ca IMO 42 Cho cc s nguyn dng a, b,
c, d vi a > b > c > d > 0. Gi s ac + bd = (b+d+a-c)(b+d-a+c). Chng minh rng
ab + cd khng phi l s nguyn t c gii ht sc n tng bng nh
l hm s cos v nh l Ptolm. Di y, ta s xt hai v d ng dng ca hnh
hc trong s hc vi hai phng php tip cn khc nhau.
Phng php th nht c gi l phng php ct tuyn, s dng tng
ca hnh hc gii tch vo vic nghin cu cc im nguyn v im hu t trn
ng cong. Chnh hng i ny dn n khi nim ng cong elliptic, mt
trong nhng vin gch c bn t nn mng cho vic chng minh nh l ln
Fermat. y, chng ta ch gii hn mt v d nh.
V d 1: Tm tt c cc nghim nguyn khc (0, 0, 0) ca phng trnh
x2 + 2y2 = 3z2
(1)
Li gii: Chia hay v ca phng trnh cho z2, ta c phng trnh
(x/z)2 + 2(y/z)2 = 3
t u = x/z, v = y/z, ta c phng trnh
u2 + 2v2 = 3
(2)
trong u, v hu t. Bi ton quy v vic tm tt c cc nghim hu t ca (2)
Ta cn tm tt c cc im hu t nm trn ng cong (E): u 2 + 2v2 = 3. Ch
rng (1, 1) l mt im hu t ca (E). Nu (u 0, v0) l mt im hu t khc (1,
1) th ng thng qua (1, 1) v (u0, v0) s c h s gc hu t. Mt khc, nu y =
k(x-1) + 1 l ng thng qua (1, 1) vi h s gc k hu t th, p dng nh l
Viet cho phng trnh honh giao im, giao im th hai ca ng thng trn
vi (C) cng c ta hu t. Tnh ton trc tip ta c ta ca im ny l
u

2k 2 4 k 1
2k 2 2 k 1
,
v

2k 2 1
2k 2 1

T y ta cng tm c nghim tng qut ca (1). V d vi k=-1 ta c u =


5/3, v = 1/3 v ta c nghim (5, 1, 3) ca (1).
Phng php th hai l phng php im nguyn, li nguyn. Rt nhiu
nh l su sc ca s hc c chng minh bng cch tnh s im nguyn trong
mt min. Chng hn Lut thun nghch bnh phng cho k hiu Legendre
c chng minh nh vy. Di y, chng ta xt mt ng dng khc ca phng
php li nguyn.
V d 2: B Minkowsky v nh l Minkowsky
nh l Minkowsky l mt v d rt th v v ng dng ca hnh hc trong l
thuyt s. Chng ta bt u t mt kt qu rt n gin nhng hu ch
B 7.1. Trn mt phng cho hnh F c din tch ln hn 1. Khi tn ti
hai im A, B thuc F, sao cho vc t AB c ta nguyn.

Chng minh: Li nguyn ct hnh G thnh cc mu nh. Chng cc mu ny ln


nhau, do tng din tch ca cc mu ln hn 1, nn c t nht 2 mu c im chung.
Gi A, B l hai im nguyn thu ng vi im chung ny th A, B l hai im cn
tm.
B 7.2. (B Minkowsky) Trn mt phng cho hnh li F nhn gc ta
lm tm i xng v c din tch ln hn 4. Khi n cha mt im nguyn
khc gc ta .
Chng minh: Xt php v t tm O, t s 1/2 , bin F thnh G. Do G c din tch
ln hn 1 nn theo b 1, tn ti hai im A, B thuc G sao cho vc-t AB c to
nguyn. Gi A l im i xng vi A qua O. Do hnh G i xng qua gc to
nn A thuc G. Do G li nn trung im M ca AB thuc G. Gi N l im
i xng ca O qua M th N thuc F v ON = AB, suy ra N l im nguyn khc
O (pcm).
nh l 7.3. (nh l Minkowsky) Cho a, b, c l cc s nguyn, trong a
> 0 v ac - b2 = 1. Khi phng trnh ax2 + 2bxy + cy2 = 1 c nghim nguyn.
Bi tp
7.1. Tm tt c cc cp (x, y) cc s hu t dng sao cho x2 + 3y2 = 1.
7.2. Chng minh rng mt ng cong bc hai bt k hoc khng cha im hu
t no, hoc cha v s im hu t.
7.3. Hy tm v d mt ng cong bc hai khng cha im hu t no.
7.4*. Chng minh rng nu D l s nguyn khng chnh phng th phng trnh
x2 Dy2 = 1 lun c nghim nguyn dng.
7.5. Cho p, q l cc s nguyn dng nguyn t cng nhau. Bng cch m cc
im nguyn, hy chng minh cng thc
q
2q
( p 1) q
( p 1)(q 1)

.
p p ...

p
2

8. Phng php i s (Phng php gien)


Nu t mt nghim ca phng trnh cho ta c quy tc xy dng ra
mt nghim mi th quy tc chnh l gien. Phng php gien l phng php
da vo gien tm tt c cc nghim ca phng trnh cho t cc nghim c
s. tm cc nghim c s, ta p dng bc li, tc l quy tc ngc ca quy tc
tin ni trn. Minh ha tt nht cho tng ny l phng trnh Pell v phng
trnh Markov. Ta bt u bng phng trnh Pell.

Phng trnh Pell c in l phng trnh dng, x 2 Dy2 = 1 trong D l


s nguyn dng khng chnh phng. Nu D = k 2 th t phn tch (x ky)(x +
ky) = 1 ta suy ra phng trnh cho c cc nghim nguyn duy nht l (1, 0).
Trong trng hp D bt k th (1, 0) cng l nghim ca phng trnh Pell. Ta
gi nghim ny l nghim tm thng.
Vi s nguyn dng D khng chnh phng cho trc, t S = { (x, y)
+ 2
(N ) | x2 Dy2 = 1} l tp hp tt c cc nghim nguyn dng ca phng trnh
Pell
x2 Dy2 = 1
(1).
Ta c nh l quan trng sau
nh l 8.1. Nu D l s nguyn dng khng chnh phng th S , tc l
phng trnh (1) c nghim khng tm thng.
Chng minh nh l ny kh phc tp, da vo l thuyt lin phn s hoc
phng php hnh hc. Tuy nhin, v mt ng dng (trong cc bi ton ph
thng), nh l ny l khng thc s cn thit v vi D cho trc, ta c th tm ra
mt nghim nguyn dng ca (1) bng phng php th v sai. Ta b qua nh l
ny v chuyn sang nh l m t tt c cc nghim ca (1) khi bit nghim c s.
Vi (x, y), (x, y) S ta c nu x > x th y > y. Do c th nh ngha
(x, y) > (x y) x > x. Vi th t ny, S l mt tp sp th t tt. Gi (a, b) l
phn t nh nht ca S theo th t trn. Ta gi (a, b) l nghim c s ca (1).
nh l 8.2. Nu (a, b) l nghim c s ca (1) v (x, y) l mt nghim nguyn
dng ty ca (1) th tn ti s nguyn dng n sao cho x + y D = (a + b D
)n v t mi nghim ca (1) u c th tm c bi cng thc
x

(a b D ) n (a b D ) n
(a b D ) n (a b D ) n
,y
2
2 D

( 2) .

Chng minh: Nhn xt rng nu (x, y) l nghim ca (1) th


x = ax Dby
y = ay bx
cng l nghim ca (1) (c th khng nguyn dng)
Trc ht, do D v t nn nu x + y D = (a + b D )n th x - y D =
(a - b D )n v t x2 Dy2 = (a + b D )n(a - b D )n = (a2 Db2)n = 1, suy ra
(x, y) l nghim ca (1) v ta c cng thc nh trn.
Tip theo, gi s khng phi nghim no ca (1) cng c dng (2). Gi (x*,
y*) l nghim nh nht khng c dng (2) th r rng x* > a, y* > b.
Theo nhn xt: x = ax* - Dby*
y = ay* - bx*
(3)
l nghim ca (1)
D dng kim tra c rng 1) x* > x > 0 v 2) y* > y > 0. T , do tnh
nh nht ca (x*, y*), tn ti n nguyn dng sao cho x+ y D = (a+b D )n.
Gii h (3) vi n l (x*, y*), ta c (ch a 2 Db2 = 1) x* = ax + Dby, y* =
ay + bx. T

x* + y* D = ax + Dby + (ay+bx) D = (a+b D )(x+y


)n+1
mu thun!.
Vy iu gi s l sai v (2) l tt c cc nghim ca (1).

) = (a+b

Tip theo, ta xt phng trnh dng Pell, tc l phng trnh dng


x2 Dy2 = k
(4)
trong D khng chnh phng v k {0, 1}.
Ta c mt s nhn xt sau
+ Khng phi vi cp D, k no phng trnh (4) cng c nghim. V d:
phng trnh x2 3y2 = -1.
+ Nu phng trnh (4) c nghim nguyn dng th n c v s nghim
nguyn dng. L do: nu (x, y) l nghim ca (4) th
x = ax + Dby
y = ay + bx
cng l nghim ca (4), trong (a, b) l nghim c s ca phng trnh.
Nh thng l, ta t S = { (x, y) (N+)2| x2 Dy2 = k} v gi (a, b) l nghim c
s ca phng trnh Pell tng ng x2 Dy2 = 1. Nghim (x0, y0) thuc S c gi
l nghim c s ca (4) nu khng tn ti (x, y) S sao cho
x = ax + Dby
y = ay + bx
Gi S0 l tp hp tt c cc nghim c s. Ta c nh l quan trng sau:
nh l 8.3. Vi mi D, k ta c |S0| < .
Chng minh: Nu S0 = th |S0| = 0 < . Tip theo gi s S0 . Gi (x, y) l
mt nghim c s no ca (4). Xt h
ax + Dby = x
ay + bx = y
c nghim x = ax Dby, y = ay bx. D dng chng minh c (x) 2 D(y)2 =
1. V (x, y) S0 nn theo nh ngha (x, y) S. iu ny xy ra khi v ch khi
2
2
x' 0 ax Dby x kDb (5)
y' 0 ay bx 2 2

y kb (6)

Nu (5) xy ra th ta c nh gi y2 = (x2-k)/D -k(Db2+1)/D


Nu (6) xy ra th ta c x2 = Dy2 + k Dkb2 + D.
Trong c hai trng hp, ta c |S0| < .
Cui cng, ch rng t mt nghim (x, y) bt k ca (4) khng thuc S 0, bng
cch i ngc xung bng cng thc x = ax Dby, y = ay bx ta lun c th i

n mt nghim c s ca (4). Nh vy, vi nh l trn, phng trnh dng Pell


c gii quyt hon ton. Di y chng ta xem xt mt v d:
V d 8.1. Tm tt c cc nghim nguyn dng ca phng trnh x 2 5y2 = 4
(1).
Li gii: Bng php th tun t, ta tm c nghim c s ca phng trnh x 2
5y2 = 1 l (9, 4). Theo php chng minh nh l 8.3, nghim c s ca (1) tha
mn
x2 4.5.42 , y2 (4.5.42 + 4)/5 => x < 17, y < 9
Dng php th tun t, ta tm c hai nghim c s l (1, 1) v (11, 5). T hai
nghim ny, bng cng thc
x = 9x + 20y, y = 4x + 9y
ta tm c tt c cc nghim ca (1).
Vi php gii phng trnh dng Pell, trn thc t ta c th gii tt c cc
phng trnh Diophant bc 2, tc l phng trnh dng
ax2 + bxy + cy2 + dx + ey + f = 0
Da vo l thuyt ng cong bc 2, ta c th a phng trnh trn v mt trong
cc dng chnh sau
+ Dng ellip: ax2 + by2 = c (a, b, c > 0) c hu hn nghim, gii bng
phng php th v sai
+ Dng parabol: ax2 + by + c - gii bng ng d bc 2
+ Dng hypebol: ax2 by2 = c - phng trnh dng Pell
Ngoi ra cn c cc dng suy bit nh hai ng thng ct nhau, hai ng thng
song song, ellip o Di y, ta xt mt v d p dng:
V d 8.2: Tm tt c cc cp s nguyn dng (m, n) tha mn phng trnh
m(m+1) + n(n+1) = 3mn
Li gii: Xt phng trnh cho nh phng trnh bc 2 theo m
m2 (3n-1)m + n(n+1) = 0
Phng trnh ny c nghim nguyn dng khi v ch khi l s chnh phng,
tc l
(3n-1)2 4n(n+1) = y2 y2 5(n-1)2 = - 4
ta thu c phng trnh dng Pell m ta bit cch gii.
c bit vi k = -1, phng trnh x2 Dy2 = -1 c gi l phng trnh Pell loi
2. nh l di y cho chng ta iu kin c nghim ca phng trnh ny.
nh l 8.4. Cho d l mt s nguyn dng khng chnh phng. Xt phng trnh
x2 dy2 = -1
(1)
Gi (a, b) l nghim nh nht ca phng trnh Pell lin kt vi phng trnh (1),
tc l phng trnh x2 dy2 = 1 (1).

Khi phng trnh (1) c nghim khi v ch khi h sau c nghim nguyn dng
a = x2 + dy2
(2)
b = 2xy.
Chng minh. Gi s (x0; y0) l nghim nguyn dng ca h phng trnh (2), v
(a ; b) l nghim nguyn dng ca phng trnh Pell lin kt nn
a2 db2 = 1
Do vy, t (2) ta c (x0 + dy0)2 d(2x0y0)2 = 1 (x02 dy02)2 = 1 x02 dy02 = 1
hoc x02 dy02 = -1. Nu x02 dy02 = 1 th (x0, y0) l nghim nguyn dng ca
phng trnh Pell lin kt. Do (a, b) l nghim nh nht ca (1) nn x0 a, y0 b,
m a = x02 + dy02 => x0 x02 + dy02, v l!
Nu x02 dy02 = - 1 th (x0; y0) l nghim nguyn dng ca phng trnh (1).
o li: Gi s phng trnh (1) c nghim nguyn dng. Khi gi (x 0; y0) l
nghim nguyn dng nh nht ca (1). Ta s chng minh (x 0; y0) chnh l nghim
nguyn dng ca h (2).
Tht vy, t u = x02 + dy02, v = 2u0v0 th u2 dv2 = (x02 + dy02)2 d(2x0y0)2 = (x02dy02)2 = 1 (v x02 dy02 = -1). Suy ra u, v l nghim ca phng trnh (1). Do (a;
b) l nghim nguyn dng nh nht ca (1) nn u a, v b.
Ta chng minh u = a, v = b.
Gi s tri li u > a, v > b (v u > a v > b).
Ta c 0 a b d (a b d )(a b d ) a 2 db 2 1
Do (a b d )( x0 y 0 d ) x0 y 0 d ax0 bdy 0 (ay 0 bx0 ) d x0 y 0 d
T u > a, v > b suy ra a b d u v d ( x0 y 0 d ) 2 .
Do vy
(ax 0 bdy 0 ) (ay 0 bx 0 ) d (a b d )( x0 y 0 d ) ( x0 y 0 d ) 2 ( x0 y 0 d )

Hay
(ax 0 bdy 0 ) (ay 0 bx 0 ) d (dy 02 x02 )( x 0 y 0 d ) x0 y 0 d .

t s = ax0 bdy0; t = ay0 bx0, ta c


s t d x0 y 0 d
s t d x0 y 0 d

(3)
(4)

Ta thy
s2 dt2 = (ax02 bdy0)2 d(ay0-bx0)2
= a2(x02-dy02) + b2d(dy02-x02)
= -a2 + db2
= -1.
2
2
Vy s dt = -1, suy ra s 0 (v nu s = 0 th dt2 = 1 suy ra d = 1, v l).
Ta chng minh t > 0.
Ta c t > 0 ay0 > bx0 a2y02 > b2x02 (1+db2)y02 > b2(dy02-1) y02 > -b2. Bt
ng thc cui cng ng do t > 0.
Do s 0 nn s > 0 hoc s > 0.

Nu s > 0 th (s; t) l nghim nguyn dng ca phng trnh (1). M (x 0; y0) l


nghim nguyn dng b nht ca phng trnh ny nn s x0, t y0 suy ra
s t d x 0 y 0 d tri vi (3). Trng hp s > 0 th (-s; t) l nghim nguyn
dng ca phng trnh (1) v l lun tng t, ta i n mt bt ng thc mu
thun vi (4).
Vu (u; v) = (a; b).
Nhn xt. Thc t l ta chng minh kt qu sau : Nu (a ; b) l nghim nh nht
ca (1) v (m, n) l nghim nh nht ca (1) th a = m2 + dn2, b = 2mn.
Mt iu th v khc na l phng trnh dng Ax 2 By2 = 1 cng c mi lin
quan cht ch n phng trnh x2 Aby2 = 1. Ta c kt qu sau:
nh l 8.5. Cho phng trnh Ax2 By2 = 1
(1)
vi A v AB khng chnh phng. Gi (a, b) l nghim nh nht ca phng trnh
Pell kt hp x2 ABy2 = 1
(2)
Gi s phng trnh (1) c nghim v (x0; y0) l nghim nh nht ca n th (x0;
y0) l nghim duy nht ca h phng trnh
a = Ax2 + By2
b = 2xy
Chng minh. Gi s (x0; y0) l nghim nh nht ca (1). t u = Ax02 + By02, v =
2x0y0 th ta c
u2 ABv2 = (Ax02 + By02)2 AB(2x0y0)2 = (Ax02 - By02)2 = 1.
Chng t (u; v) l nghim ca phng trnh (2). M (a; b) l nghim nh nht ca
phng trnh ny nn u a, v b.
Ta chng minh u = a, v = b.
Tht vy, gi s tri li u > a ; v > b.
a b AB ( a b AB )(a b AB ) a 2 ABb 2 1
( a b AB )( A x 0

B y0 ) ( A x0

B y0 )

( ax 0 Bby 0 ) A (ay 0 Abx0 ) B ( A x 0

Li c
(a b AB ) (u v AB )

A x0

B y0

B y0 )

(ax 0 Bby 0 ) A (ay 0 Abx 0 ) B ( a b AB )( A x 0


( A x0

B y0 ) 2 ( A x0

B y0 ) ( A x0

B y0 )

B y0 )

t s = ax0 Bby0, t = ay0 Abx0 th cc bt ng thc trn c th vit li thnh


s A t B x0 A y 0 B

(3)

s A t B x0 A y 0 B

(4)

Tip theo, ta c (As Bt ) = A(ax0 Bby0)2 B(ay0 Abx0)2


= (a2 ABb2)(Ax02 By02) = 1.1 = 1.
Ta thy s > 0 v
s > 0 ax0 > Bby0 a2x02 > B2b2y02 a2x02 > Bb2(Ax02-1)

(a2-ABb2)x02 > - Bb2 x02 > - Bb2.


Bt ng thc cui cng ng, do s > 0.
Ta thy t 0 v t = 0 ay0 = Abx0 a2y02 = A2b2x02 (ABb2+1)y02 = Ab2(By02+1)
y02 = Ab2. iu ny khng th xy ra do A khng chnh phng.
Nu t > 0 th (s; t) l nghim nguyn dng ca (1), m (x 0 ; y0) l nghim nh
nht ca (1) s x0 ; t y0, do vy
s A t B A x 0 B y 0 , iu ny mu thun vi (3).
Tng t, vi t < 0 th (s ; -t) l nghim nguyn dng ca (1) v ta cng dn n
mt bt ng thc mu thun vi (4).
Vy u = a, v = b hay (x0 ; y0) l nghim ca h trn.
V d 8.3. (Vietnam TST 2009) Cho a, b l cc s nguyn dng khng chnh
phng sao cho a.b cng khng chnh phng. Chng minh rng t nht mt trong
hai phng trnh
ax2 by2 = 1 v ax2 by2 = 1.
khng c nghim nguyn dng.
Li gii. Gi s c hai phng trnh
ax2 by2 = 1 (1)
v
bx2 ay2 = 1 (2)
c nghim
Gi (m ; n) l nghim nh nht ca phng trnh x2 aby2 = 1, (x1; y1) l nghim
nh nht ca phng trnh (1) v (x 2, y2) l nghim nh nht ca phng trnh (2).
p dng nh l 8.5, ta c
m = ax12 + by12
n = 2x1y1
v
m = bx22 + ay22
n = 2x2y2
2
Do ax1 = by12 + 1 v ay22 = bx22 1 nn t y ta suy ra
ax12 + by12 = bx22 + ay22
2by12 + 1 = 2bx22 1
b(x22-y12) = 1.
iu ny khng th xy ra do b > 1.
Phng trnh Markov c in l phng trnh dng
x12 + x22 + + xn2 = kx1x2xn
(1)
y n v k l cc tham s nguyn dng. Trng hp ring khi n = k = 3
phng trnh
x2 + y2 + z2 = 3xyz
(2)
c nghin cu chi tit trong bi bo ca A.A Markov v dng ton phng
dng ng Bo co VHL KH Lin X nm 1951; dng Markov, lin quan

cht ch n phng trnh dng (2) c s dng trong l thuyt xp x cc s v


t bng cc s hu t.
u tin, ta ch n mt tnh cht th v ca phng trnh Markov. Nu phng
trnh (1) c mt nghim th n s c rt nhiu nghim v c th to ra cc nghim
bng cch sau y. Ta s coi mt bin, chng hn x n, l n s, cn tt c cc
bin khc nh cc tham s. Khi , v phng trnh
x2 kx1xn-1x + x12++ xn-12 = 0
l phng trnh bc 2 theo x v c nghim x = x n, nn n c nghim nguyn th
hai xn = u; theo nh l Viet ta c
u = kx1xn-1 xn = (x12++ xn-12)/xn
(3)
Ch rng u < xn khi v ch khi
x12++ xn-12 < xn2 2xn > kx1xn-1
(4)
Qu trnh ny c th thc hin vi mi bin s x j trong vai tr ca xn. Nhng ch
i vi mt bin - bin ln nht l c th xy ra (4) v ta thu c nghim mi (x 1,
x2, , xn) nh hn nghim c (th t theo tng cc bin); nh vy, theo a s l
cc nghim tng ln v ta c cy nghim.
Tip theo, tr nhng trng hp c bit, ta s gi s rng x 1 x2 xn. Ta s
ni nghim (x1, x2, , xn) l nghim gc (nghim c s), nu
x12++ xn-12 xn2 2xn kx1xn-1
(5)
(t nghim ny, tt c cc nhnh cy i n cc nghim bn cnh, u tng)
B 8.4. Nu phng trnh (1) c nghim nguyn dng th n c nghim gc.
B 8.5. Nu n > 2, (x1, x2, , xn) l nghim gc, ngoi ra, x1 x2 xn. Khi

x1xn-2 2(n-1)/k.
Chng minh:
kx1xn-2xn-12 kx1xn-2xn-1xn = x12++ xn-12+ xn2 2(x12++ xn-12) 2(n-1)xn-12
B 8.6. Nu x1 x2 xn l cc s nguyn dng bt k tho mn iu kin
1 < xn2
x12++ xn-12, th t s R = (x12++ xn2)/x1x2xn khng vt qu (n+3)/2.
nh l 8.7. Nu phng trnh (1) c nghim v n k, th n 2k 3 khi n 5 v n
> 4k 6 khi n = 3, n = 4.
T cc nh l v b trn, vi n cho trc, vic tm tt c cc gi tr k sao cho
(1) c nghim thc hin c d dng. Hn na, phng php gien c s dng
trn c th p dng cho cc phng trnh dng tng t, v d phng trnh
(x+y+z)2 = kxyz.

Cui cng l mt v d khc v ng dng ca gien


V d 8.3: (Iran 2001) Gi s x, y, z l cc s nguyn dng tha mn iu kin
xy = z2 + 1. Chng minh rng tn ti cc s a, b, c v d sao cho x = a 2 + b2, y = c2
+ d2 v z = ac+ bd.
Bi tp
8.1 (Ailen 1995) Tm tt c cc s nguyn a sao cho phng trnh x 2 + axy + y2 =
1 c v s nghim nguyn phn bit x, y.
8.2. (i Loan 1998) Tn ti hay khng nghim ca phng trnh
x2 + y2 + z2 + u2 + v2 = xyzuv 65
trong tp hp cc s nguyn ln hn 1998?
8.3. (Vit Nam 1999) Cho hai dy s (x n), (n=0, 1, 2, ) v (yn), (n=0, 1, 2, )
c xc nh
8.4. (Vit Nam 2002) Tm tt c cc s nguyn dng n sao cho phng trnh
x y z t n xyzt c nghim nguyn dng.
8.5. (Ba Lan 2002) Tm tt c cc cp s nguyn dng x, y tha mn phng
trnh (x+y)2 2(xy)2 = 1.
8.6. (M 2002) Tm tt c cc cp sp th t cc s nguyn dng (m, n) sao cho
mn 1 chia ht m2 + n2.
8.7. (Vit Nam 2002, vng 2) Chng minh rng tn ti s nguyn m 2002 v m
s nguyn dng phn bit a1, a2, , am sao cho
m

i 1

i 1

ai2 4 ai2
l s chnh phng.
8.8. (Vit Nam 2002, vng 2) Tm tt c cc a thc p(x) vi h s nguyn sao cho
a thc
q(x) = (x2+6x+10)(p(x))2 1
l bnh phng ca mt a thc vi h s nguyn.
8.9. (THTT 6/181) Vi gi tr nguyn dng no ca p th phng trnh x 2 + y2 + 1
= pxy c nghim nguyn dng?

8.10. (THTT 4/202) Cho ba s nguyn a, b, c; a > 0, ac b 2 = p1p2pm trong


p1, p2, , pm l cc s nguyn t khc nhau. Gi M(n) l s cc cp s nguyn (x,
y) tha mn
ax2 + 2bxy + cy2 = n.
8.11. ( ngh IMO 95) Tm s nguyn dng n nh nht sao cho 19n+1 v
95n+1 u l cc s chnh phng.
8.12. Tam gic vi cnh 3, 4, 5 v tam gic vi cnh 13, 14, 15 c cc cnh l cc
s nguyn lin tip v c din tch nguyn. Hy tm tt c cc tam gic c tnh cht
nh vy.
8.13. Chng minh rng nu c 3n+1 v 4n+1 u l cc s chnh phng th n
chia ht cho 56.
8.14*. Trong cc hng ca tam gic Pascal, hy tm hng c cha ba s hng lin
tip lp thnh mt cp s cng.
8.15. (M 1986) Tm s nguyn dng n > 1 nh nht sao cho trung bnh bnh
phng ca n s nguyn dng u tin l mt s nguyn.
8.16. (IMO 88) Nu a, b, q = (a 2+b2)/(ab+1) l cc s nguyn dng th q l s
chnh phng.
8.17. (MOCP 03) Tm tt c gi tr n sao cho phng trnh (x+y+z) 2 = nxyz c
nghim nguyn dng.
8.18. (PTNK 03). Tm tt c cc s nguyn dng k sao cho phng trnh x 2 (k2-4)y2 = - 24 c nghim nguyn dng.
8.19. Chng minh rng phng trnh (k2-4)x2 - y2 = 1 khng c nghim nguyn
vi mi k>3.
8.20. (Mathlinks) Cho A l tp hp hu hn cc s nguyn dng. Chng minh
rng tn ti tp hp hu hn cc s nguyn dng B sao cho A B v xB x =
2
xB x .
8.21. (AMM 1995) Cho x, y l cc s nguyn dng sao cho xy + x v xy + y l
cc s chnh phng. Chng minh rng c ng mt trong hai s x, y l s chnh
phng.
Ti liu tham kho

1. Jean-Marie Monier. i s 1 gio trnh ton tp 5, NXBGD-Dunod 1999.


2. H Huy Khai - Phm Huy in. S hc thut ton, NXB HQG HN 2003.
3. L Hi Chu. Cc bi thi hc sinh gii Ton PTTH ton quc, NXBGD 1994.
4. Nguyn Sinh Nguyn, Nguyn Vn Nho, L Honh Ph. Tuyn tp cc bi d
tuyn Olympic Ton hc Quc t 1991-2001, NXBGD 2003.
5. Nguyn Vn Nho. Olympic Ton hc chu Thi Bnh Dng 1989-2002,
NXBGD 2003.
6. Tp th tcgi. Tuyn tp 5 nm Tp ch Ton hc v Tui tr, NXBGD 2003.
7. Arthur Engel. Problem Solving Strategies, Springer 1998
8. Goeoge Polya. Gabor Szego, Problems and Theorems in Analysis II, Springer
1976
9. Harvey Cohn. Advanced Number Theory, Dover Publications 1980
10. Titu Andreescu, Juming Feng. Mathematical Olympiads 1999-2000:
Olympiads Problems from Around the World, MMA 2000.
11. Titu Andreescu, Juming Feng, Hojoo Lee. Mathematical Olympiads 20012002: Olympiads Problems from Around the World, MMA 2002.
12. Titu Andreescu & Razvan Gelca. Mathematical Olympiads Challenge.
Bikhauser 2000.
13. Walter Mientka & others. Mathematical Olympiads 1996-1997: Olympiads
Problems from Around the World, MMA 1997.
14. Walter Mientka & others. Mathematical Olympiads 1997-1998: Olympiads
Problems from Around the World, MMA 1998.
15. .. . , 2001.
16. .. . , 1999.
17. .. . , 1978.
18. . . , 1961.

19. . . 250 , 1968. C


bn dch bi ting Vit do S GD Tp HCM in nm 1982.
20. . , 1956.
21. Cc tp ch Kvant, AMM, Ton hc & Tui tr, Ton hc trong nh trng.
22. T liu Internet, c bit l cc website: www.mccme.ru v www.mathlinks.ro.

You might also like