1

Rik. Kost. 2/07JRM

FIL-PRIMAWLA TAL-QORTI IVILI

(Sede Kostituzzjonali)
IMALLEF
ONOR. JOSEPH R. MICALLEF LL.D.
ILLUM, it-Tlieta 20 ta Ottubru, 2015
Kawa Numru 4 (Kost.)
Rik. Nru. 2/07JRM
Rosalie DARMANIN
vs
IL-PRIM MINISTRU, il-Ministru gall-ustizzja u Intern, is-Segretarju
Parlamentari fi dan il-Ministeru gall-ustizzja u l-Ministru gas-Sigurta
Sojali

Il-Qorti:
Reget rat ir-Rikors imressaq fis-16 ta Jannar, 2007, li bih u garraunijiet hemm imfissra, ir-rikorrenti talbet li din il-Qorti tiddikjara li l-air
tal-Istat Malti fil-konfront tagha u ta persuni li jinsabu fqagda bal
tagha, liema air min-naa tal-Istat Malti gadu hekk sal-lum,
jikkostitwixxi ksur tal-Kostituzzjoni tar-Repubblika ta Malta, in partikolari
tal-artikoli 32 u 45(3) tagha, tal-Kap 319 tal-Liijiet ta Malta, u kif ukoll
tal-artikoli 8 u 14 tal-Konvenzjoni Ewropeja dwar id-Drittijiet tal-Bniedem;
talbet ukoll li din il-Qorti ssib li l-Istat Malti mhuwiex joffrilha u lil persuni
ora li jinsabu fl-istess qagda tagha rimedju nazzjonali effettiv u dan bi
ksur tal-Kap 319 tal-Liijiet ta Malta u tal-artikolu 13 tal-Konvenzjoni
Ewropeja dwar id-Drittijiet tal-Bniedem; talbet ukoll li din il-Qorti tordna li
20 ta Ottubru, 2015

2
Rik. Kost. 2/07JRM

hija tingata kumpens gad-danni morali li arrbet minabba l-air

imsemmi u biex il-Qorti tagti kwalunkwe provvediment li toss metie;
Rat id-degriet tagha tat-18 ta Jannar, 2007, li bih appuntat il-kawa
gas-smig gat-22 ta Jannar, 2007;
Rat it-Tweiba preliminari mressqa mill-intimati fit-22 ta Jannar, 2007,
li biha laqgu gall-azzjoni attrii billi qalu li, safejn il-ka imressaq
minnha jirreferi gall-mod kif il-Qrati Maltin jinterpretaw il-lii, mhumiex ilkontraditturi leittimi galiex add minnhom ma jwieeb gall-mod kif ilQrati jaqtgu l-kawi fi kwestjonijiet bal tar-rikorrenti; talbu wkoll ittneija tad-dokumenti mehmua mar-rikors promotur galiex ma
gandhom l-ebda rilevanza gall-ka; qalu wkoll li jonqos fir-rikorrenti linteress uridiku li tressaq il-kawa; li l-Qorti jmissha tagel li ma
twettaqx is-setgat tagha kostituzzjonali billi r-rikorrenti naqset li tieu
rimedji ordinarji qabel ma fetet din il-kawa, u galhekk ukoll it-talba
tagha tressqet qabel waqtha; laqgu ukoll billi talbu s-seja fil-kawa
ta terza persuna li l-interessi tagha jistgu jitlaqtu bdin il-kawa; u, filmertu, billi qalu li t-talba hija infondata fil-fatt u fid-dritt galiex ma se ilksur tal-ebda dritt fundamentali tar-rikorrenti;
Rat in-Nota mressqa mir-rikorrenti fit-8 ta Frar, 20071, li biha riedet
tiara n-natura u l-parametri tal-ilmenti tagha u kif ukoll dwar aspetti
proedurali marbuta mal-azzjoni mibdija minnha;
Rat is-sentenza preliminari tagha tat-18 ta April, 20072, li biha u garraunijiet hemm imsemmijin, adet it-tielet u r-raba eezzjonijiet
preliminari tal-intimati u sabet li r-rikorrenti gandha l-interess uridiku li
tmexxi l quddiem din il-kawa u li l-Qorti gandha twettaq is-setgat
tagha li tisma u taqta l-kawa;
Rat id-degriet tagha tat-12 ta unju, 20073, li bih awtoriat lill-intimati
biex iressqu Tweiba Ulterjuri u stiednet lill-partijiet biex, bnota, isemmu
liema huma dawk il-fatti rilevanti gall-ka li dwarhom hemm qbil
bejniethom;
Rat it-Tweiba Ulterjuri mressqa mill-intimati fit-2 ta Awwissu, 2007, li
biha huma laqgu gall-azzjoni attrii billi qalu li l-artikolu 32 talKostituzzjoni li dwaru r-rikorrenti qiegda tressaq wieed mill-ilmenti
tagha ma jares l-ebda jedd fundamentali partikolari. Dwar l-ilment ta
1

Pa. 49 sa 51 tal-proess
Pa. 55 sa 68 tal-proess
3
Pa. 82 tal-proess
2

20 ta Ottubru, 2015

3
Rik. Kost. 2/07JRM

ksur tat l-artikolu 45 tal-Kostituzzjoni, qalu li l-ka tar-rikorrenti ma jaqa

tat l-ebda wada mill-irjus tal-imsemmi artikolu u lanqas fdak li
jirrigwarda l-ilment tagha ta ksur tal-artikolu 14 tal-Konvenzjoni. Meta
qiesu l-ilment tar-rikorrenti tat l-artikolu 8 tal-Konvenzjoni, qalu li rrikorrenti kienet qiegda ssejjes l-ilment fuq relazzjoni personali li
ntemmet sa minn qabel ma nfetet il-kawa, u billi mkien ma ssemmi li
kien hemm xi ndil fuq il-ajja privata jew tal-familja tagha minabba
dik ir-relazzjoni. iedu jgidu li l-artikolu 8 msemmi ma jgoddx gallka lanqas, minabba li -irkostanzi msemmija mir-rikorrenti ma kinux
iwasslu gall-eistenza ta familja kif mifhuma fdak l-artikolu, ladarba llii tagna ma tagrafx dik ir-relazzjoni. Minbarra fhekk, ma se l-ebda
nuqqas ta rispett u wisq anqas indil mill-Istat fil-ajja personali tarrikorrenti li galihom gandu jwieeb l-Istat Malti. Ir-rispett gall-ajja
familjari fl-imsemmija Konvenzjoni ma jissarrafx fjedd innifsu gal ajja
familjari, u fkull ka, ukoll kieku seta jirriulta xi ksur ta xi jedd tarrikorrenti tat l-artikolu 8(1) tal-Konvenzjoni, l-artikolu 8(2) jipprovdi li kull
Stat gandu jaixxi biex jipprotei l-morali fis-sojeta. Jilqgu billi
jgidu li l-artikolu 13 tal-Konvenzjoni ma jgoddx gall-ka, gallanqas
qabel ma jintwera li se xi ksur ta xi jedd imares mill-istess
Konvenzjoni. Temmew jgidu li kull riferenza magmula mir-rikorrenti
fir-rikors promotur gal xi Karta, Dikjarazzjoni jew Rioluzzjoni marua
minn xi enti internazzjonali ma jorbtux lill-Gvern u ma joolqu l-ebda
rabta fuqu;
Semget ix-xhieda mressqin mill-partijiet;
Rat id-degriet tagha tal-10 ta Novembru, 20114, li bih iddikjarat
magluq l-istadju tal-bir tal-provi u tat lill-partijiet mien biex iressqu ssottomissjonijiet taghom bil-miktub;
Rat li l-ebda parti ma ressqet is-sottomissjonijiet tagha u l-kawa kienet
qiegda titalla biex ir-rikorrenti tirregola ruha dwar l-interess tagha filkawa fid-dawl ta xi viluppi leislativi li kienu masuba li jseu;
Rat id-degriet tagha tal-24 ta April, 20135, li bih alliet il-kawa sine
die;
Rat id-degriet tagha tat-22 ta Ottubru, 20136, li biha reget qiegdet
il-kawa fuq il-lista tas-smig, fuq talba magmula mir-rikorrenti brikors
tagha tal-21 ta Ottubru, 2013;
4

Pa. 234 tal-proess

Pa. 239 tal-proess
6
Pa. 251 tal-proess
5

20 ta Ottubru, 2015

4
Rik. Kost. 2/07JRM

Rat in-Nota ta Sottomissjonijiet imressqa mir-rikorrenti fil-21 ta Ottubru,

20137;
Rat in-Nota ta Sottomissjonijiet imressqa mill-intimati fl-24 ta Jannar,
20148, bi tweiba gal dik tar-rikorrenti;
Rat l-atti kollha tal-kawa;
Rat id-degrieti tagha li bihom alliet il-kawa gas-sentenza;
Ikkunsidrat:
Illi din hija azzjoni dwar ksur ta jedd fundamentali. Bl-azzjoni tagha, irrikorrenti qiegda tilmenta li l-Istat Malti naqas u gadu qieged jonqos li
jares l-interessi tagha billi naqas li jilleisla dwar persuni li jgixu
flimkien il barra mir-rabta ta-wie. Hija tgid li dan in-nuqqas jissarraf
fi ksur tal-jeddijiet fundamentali tagha gar-rispett gall-ajja privata u
familjari tagha skond l-artikolu 32 tal-Kostituzzjoni ta r-Repubblika ta
Malta (aktar il quddiem imseja il-Kostituzzjoni), u l-artikolu 8 talKonvenzjoni gall-Protezzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u tal-Libertajiet
Fundamentali (aktar il quddiem imseja il-Konvenzjoni). Minbarra dan,
hija id tgid li l-imsemmi nuqqas iwassal biex, fgajnejn il-lii, isse
diskriminazzjoni bejn koppji miewa u koppji li jgixu flimkien barra wie, u dan bi ksur tal-artikolu 45 tal-Kostituzzjoni u l-artikolu 14 talKonvenzjoni. Galhekk, qiegda titlob li tingata wkoll kumpens morali
gall-sara li arrbet minabba fhekk, minbarra kwalunkwe
provvediment ieor li jista jkun metie;
Illi l-intimati jilqgu gal din l-azzjoni billi jgidu li, safejn il-ka imressaq
minnha jirreferi gall-mod kif il-Qrati Maltin jinterpretaw il-lii, mhumiex ilkontraditturi leittimi galiex add minnhom ma jwieeb gall-mod kif ilQrati jaqtgu l-kawi fi kwestjonijiet bal tar-rikorrenti; jitolbu wkoll ittneija tad-dokumenti mehmua mar-rikors promotur galiex ma
gandhom l-ebda rilevanza gall-ka; jgidu wkoll li jonqos fir-rikorrenti
l-interess uridiku li tressaq il-kawa; li l-Qorti jmissha tagel li ma
twettaqx is-setgat tagha kostituzzjonali billi r-rikorrenti naqset li tieu
rimedji ordinarji qabel ma fetet din il-kawa, u galhekk ukoll it-talba
tagha tressqet qabel waqtha; jilqgu wkoll billi jitolbu s-seja fil-kawa
ta terza persuna li l-interessi tagha jistgu jitlaqtu bdin il-kawa; u, fil-

7
8

Pa. 244 9 tal-proess

Pa. 256 sa 267 tal-proess
20 ta Ottubru, 2015

5
Rik. Kost. 2/07JRM

mertu, billi jisqu li t-talba hija infondata fil-fatt u fid-dritt galiex ma

sex il-ksur tal-ebda dritt fundamentali tar-rikorrenti;
Illi bsentenza preliminari mogtija fit-18 ta April, 2007, din il-Qorti
adet tnejn mill-imsemmija eezzjonijiet preliminari u sabet li l-attrii
kellha l-interess uridiku li tressaq din il-kawa u kif ukoll li l-Qorti kellha
twettaq is-setgat kostituzzjonali tagha biex tisma u taqta l-kawa;
Illi wara l-goti tal-imsemmija sentenza, l-intimati talbu u ngataw ilfakulta li jressqu Tweiba ulterjuri. Bis-saa tagha, huma laqgu
gall-azzjoni attrii billi qalu li l-artikolu 32 tal-Kostituzzjoni li dwaru rrikorrenti tressaq wieed mill-ilmenti tagha ma jares l-ebda jedd
fundamentali partikolari. Dwar l-ilment ta ksur tat l-artikolu 45 talKostituzzjoni, qalu li l-ka tar-rikorrenti ma jaqa tat l-ebda wada millirjus tal-imsemmi artikolu u lanqas fdak li jirrigwarda l-ilment tagha ta
ksur tal-artikolu 14 tal-Konvenzjoni. Meta qiesu l-ilment tar-rikorrenti tat
l-artikolu 8 tal-Konvenzjoni, qalu li r-rikorrenti kienet qiegda ssejjes lilment fuq relazzjoni personali li ntemmet sa minn qabel ma nfetet ilkawa, u billi mkien ma ssemmi li kien hemm xi ndil fuq il-ajja privata
jew tal-familja tagha minabba dik ir-relazzjoni. iedu jgidu li l-artikolu
8 msemmi ma jgoddx gall-ka lanqas, minabba li -irkostanzi
msemmija mir-rikorrenti ma kinux iwasslu gall-eistenza ta familja kif
mifhuma fdak l-artikolu, ladarba l-lii tagna ma tagrafx dik irrelazzjoni. Minbarra fhekk, ma se l-ebda nuqqas ta rispett u wisq
anqas indil mill-Istat fil-ajja personali tar-rikorrenti li galihom gandu
jwieeb l-Istat Malti.
Ir-rispett gall-ajja familjari fl-imsemmija
Konvenzjoni ma jissarrafx fjedd innifsu gal ajja familjari, u fkull ka,
ukoll kieku seta jirriulta xi ksur ta xi jedd tar-rikorrenti tat l-artikolu 8(1)
tal-Konvenzjoni, l-artikolu 8(2) jipprovdi li kull Stat gandu jaixxi biex
jipprotei l-morali fis-sojeta. Jilqgu billi jgidu li l-artikolu 13 talKonvenzjoni ma jgoddx gall-ka, gallanqas qabel ma jintwera li se
xi ksur ta xi jedd imares mill-istess Konvenzjoni. Temmew jgidu li kull
riferenza magmula mir-rikorrenti fir-rikors promotur gal xi Karta,
Dikjarazzjoni jew Rioluzzjoni marua minn xi enti internazzjonali ma
jorbtux lill-Gvern u ma joolqu l-ebda rabta fuqu;
Illi mill-provi tal-fatti li jooru mill-atti tal-kawa jirriulta li r-rikorrenti
kienet iewet waqt li kienet tadem fuffiju ta avukati. Sa minn
qabel i-wie, hija tgid li wieed mill-avukati kien xeet gajnejh
fuqha, imma hija xorta wada ma tatux wi9. Wara -wie, hija
baqget tadem fl-istess uffiju legali u l-imsemmi avukat kien baqa
9

Xhieda tagha 12.6.2007 fpa. 70 tal-proess

20 ta Ottubru, 2015

6
Rik. Kost. 2/07JRM

jagmlilha l-kumplimenti minkejja li huwa wkoll kien iewwe. Miwie tagha r-rikorrenti kellha ewt itfal. Ida -wie ma rnexxiex,
tant li hi u ewha nfirdu bil-Qorti. Aktar il quddiem, ir-rikorrenti bdiet
proeduri fit-Tribunal Ekklejastiku gad-dikjarazzjoni tan-nullita talistess wie, liema proeduri wasslu gal deijoni li sabet li l-istess
wie kien null;
Illi malli r-rikorrenti nfirdet minn ma ewha, ntalbet mill-avukat biex tmur
tgix miegu, galiex i-wie tiegu wkoll ma kienx irnexxa, galkemm
minn dak i-wie kellu tifel. Hija marret tgix flimkien ma wliedha fdar
fTas-Sliema li pprovdihielha l-avukat. L-avukat daal jgix maghom flistess fond wara xi mien10 u miegu a l ibnu11. Ir-relazzjoni bejn irrikorrenti u dan ir-rael adet xejra serja u intima tant li huma bdew
jgixu flimkien tat saqaf wieed12 bala familja13. Matul dak i-mien,
ir-rikorrenti tgid li aret tqila, imma korriet u kienet dalet fi sptar privat
biex tagmel intervent ta raxkament14. Ir-rikorrenti tgid li kienu gamlu
l-sieb li jiewu hekk kif hu jikseb l-annullament ta-wie tiegu;
Illi wara mien li kienu ilhom fir-relazzjoni, ir-rikorrenti saret taf li l-avukat
ma kienx mexxa l quddiem it-talba gad-dikjarazzjoni ta nullita tawie tiegu quddiem it-tribunal kompetenti u minabba fhekk il-sieb li
jiewu baqa ma sex;
Illi matul i-mien li damu frelazzjoni, kienet inkisbet proprjeta immobbli
ora u kien isir infieq sostanzjali ieor fsafar u negozju. Sadattant, irrikorrenti kienet bdiet negozju ta jata ta lbiesi u fetet anut
(boutique) li gamel mien irnexxa afna, imma matul ir-relazzjoni malavukat telqitu bil-mod il-mod. Damu jgixu flimkien gal madwar dax-il
(11) sena, meta l-avukat telaqha fLulju tal-2003, wara li nqalgu
problemi bejniethom, u hu spia telaq mid-dar15. Ir-rikorrenti baqget
tgix fid-dar li fiha gexet tul ir-relazzjoni;
Illi matul l-2004, kontra r-rikorrenti nfetu ew kawi quddiem ilPrimAwla tal-Qorti ivili. Wada nfetet minn sid id-dar16 btalba gattneija tar-rikorrenti (u binha) mill-istess dar, u l-ora nfetet millavukat17 li miegu kienet gamlet mien tgix btalba gar-radd lura ta
wejje personali tiegu li hija ammet bla jedd;
10

Xhieda ta Nicholas Aius Darmanin 6.2.2008 fpa. 109 112 tal-proess

Xhieda ta Antoinette Attard 15.4.2008, fpa. 152 tal-proess
12
Xhieda tar-rikorrenti, fpa. 72 tal-proess
13
Xhieda ta Chris Aius Darmanin 6.2.2008, fpa. 136 7 tal-proess
14
Dok MB1, fpa. 200 sa 210 tal-proess
15
Xhieda tagha ibid. fpa. 77 9 tal-proess
16
itazz. Nru. 821/04AF (maqtuga fit-22.1.2015 u appellata)
17
itazz. Nru. 850/04AF (maqtuga fit-22.1.2015 u appellata)
11

20 ta Ottubru, 2015

7
Rik. Kost. 2/07JRM

Illi r-rikorrenti fetet din il-kawa fJannar tal-2007;

Illi gal dak li jirrigwarda l-konsiderazzjonijiet ta natura legali li jolqtu dan
il-ka, il-Qorti tara li l-qofol tal-kwestjoni kollha tinabar fuq il-qagda ta
persuna li tkun dalet frelazzjoni ma addieor mhux frabta ta wie u
l-effetti fuqha meta dik ir-relazzjoni tintemm. Ir-rikorrenti tgid li arrbet u
gadha arrab ksur tal-jeddijiet fundamentali tagha galiex l-Istat Malti
ma jipprovdix blii gal rimedju favur persuni li, balha, jaslu fdin ilqagda wara li tintemm rabta barra mi-wie, ukoll jekk tkun rabta li
damet is-snin. Hija ssejjes l-ilment tagha fuq id-dispoizzjonijiet talartikoli 32 u 45(3) tal-Kostituzzjoni u l-artikoli 8, 13 u 14 tal-Konvenzjoni;
Illi l-Qorti tara li gandha tippreia li l-ilment tar-rikorrenti jirrigwarda nnuqqas ta regolamentazzjoni blii fil-ka fejn relazzjoni bejn konkubini
tintemm, balma l-lii tirregola t-temm ta relazzjoni mnissla minn rabta
ta-wie. L-azzjoni attrii ma tilmentax mill-fatt li l-lii ta Malta ma
tirregolax it-twaqqif jew ir-reistrazzjoni ta relazzjoni konkubinali u rrabtiet u l-jeddijiet li jooru minn reistrazzjoni bal dik. Galhekk lilment tar-rikorrenti sejjer jitqies biss kif tressaq quddiem din il-Qorti;
Illi jibda biex jingad li l-artikolu 32 tal-Kostituzzjoni ma jippreskrivix
minnu nnifsu xi jedd li l-ksur tiegu jikkostitwixxi ksur ta jedd
fundamentali. Dak l-artikolu huwa abra bdikjarazzjoni ta liema huma
d-drittijiet fundamentali tal-bniedem sostantivi li l-istess Kostituzzjoni
tares fl-artikoli l-orajn ta dak il-Kapitolu. Kemm hu hekk, l-artikolu 46
tal-Kostituzzjoni jirreferi espressament gall-artikoli li jiu wara l-artikolu
32 u lil dak l-artikolu ma jsemmihx. Fdan ir-rigward, il-Qorti taqbel malintimati meta jgidu li l-azzjoni tar-rikorrenti ma tiswiex safejn mibnija fuq
l-imsemmi artikolu18. Min-naa l-ora, fis-sottomissjonijiet tal-geluq
tagha, ir-rikorrenti ma reget semmiet qatt dan l-artikolu u wisq anqas
insistiet fuqu;
Illi gal dak li jirrigwarda l-jedd tal-ajja privata u tal-familja, jidher li,
fdan il-ka, din trid titqies tat il-Konvenzjoni. Ir-rikorrenti tisaq afna
dwar i-irkostanzi tar-relazzjoni li hija kellha ma persuna ora gal tul
ta snin. Hija tgid li l-ajja li qattget ma dik il-persuna kienet wada
indistingwibbli mi-wie u afna mill-provi mressqa minnha kienu
masuba tabilaqq biex juru li din kienet tassew familja tal-fatt. Irrikorrenti gamlet sforz qawwi wkoll biex turi li r-relazzjoni kienet
masuba li, meta -irkostanzi jippermettu, hi u r-rael li marret tgix
18

Nota ta Sottomissjonijiet fpa. 258 9 tal-proess

20 ta Ottubru, 2015

8
Rik. Kost. 2/07JRM

miegu jiewu. Hija tilmenta mill-fatt li l-familja vera u proprja li kienet

teisti bejnha u l-avukat fgajn il-lii preenti, mhux talli ma tatratta
(sic) l-ebda protezzjoni, talli hija kwai kwai mistmerra. Hija din issitwazzjoni li toloq lok gal approfittar u preferenza tal-parti aktar
bsaitha fir-relazzjoni gall-koabitazzjoni galiex biha (u kif spiss
jinstema jingad minn afna nies) mhemmx rabta 19. Ir-rikorrenti tqis
li n-nuqqas ta arsien tal-kappa tal-lii min-naa tal-Istat Malti jmur
kontra d-direzzjoni rakkomandata mill-Konvenzjoni u l-Qorti ta
Strasburgu u kif ukoll ta diversi rioluzzjonijiet, trattati u dikjarazzjonijiet
tal-Unjoni Ewropeja;
Illi l-artikolu 8 tal-Konvenzjoni jgid: (1) Kuladd gandu d-dritt garrispett tal-ajja privata tiegu u tal-familja tiegu, ta daru u talkorrispondenza tiegu.
(2) Ma gandux ikun hemm indil minn awtorita pubblika
dwar l-eerizzju ta dan id-dritt lief dak li jkun skond il-lii u li jkun
metie fsojeta demokratika fl-interessi tas-sigurta nazzjonali, sigurta
pubblika jew il-id ekonomiku tal-pajji, biex jii evitat id-diordni jew legmil ta delitti, gall-protezzjoni tas-saa jew tal-morali, jew gallprotezzjoni tad-drittijiet jew libertajiet ta addieor;
Illi l-ilment tar-rikorrenti dwar il-ksur tal-jeddijiet fundamentali tagha ma
jorox minn xi gemil jew indil tal-Istat fir-rigward tal-gala ta
relazzjoni li goobha tidol fiha, imma minabba li l-Istat Malti naqas li
jilleisla (hija ssejjalu in-nuqqas arkajku20) biex persuni li jsibu
rwiehom fl-istess qagda tagha jkollhom arsien xieraq fir-rigward talinteressi patrimonjali taghom meta tintemm relazzjoni bal dik;
Illi jidher li l-ilment tar-rikorrenti jintrabat kemm mal-aspett tal-arsien tarrispett gall-ajja privata u kif ukoll mal-arsien tar-rispett gall-ajja talfamilja tagha. Fdan ir-rigward, l-intimati jargumentaw li r-rikorrenti
fittxet ir-rimedju ta din il-kawa sewwasew meta r-relazzjoni li hija tqis li
kienet wada tal-familja tagha kienet intemmet u galhekk met ma
kienx gad fadal familja xtipprotei;
Illi tajjeb li jingad li ajja privata fl-artikolu 8 tal-Konvenzjoni gandha
tifsira wiesga li tgodd fiha l-aspetti tal-ajja fiika u sojali tal-persuna.
Minbarra dan, ladarba l-istess artikolu hu masub li jares il-jedd gallajja tal-familja, hu mistenni li tintwera l-eistenza tal-familja fi19
20

Nota ta Sottomissjonijiet 5 fpa. 245 tal-proess

8 fpa. 247 tal-proess
20 ta Ottubru, 2015

9
Rik. Kost. 2/07JRM

irkostanzi li jqajmu l-ilment u li din i-irkostanza hija wada ta fatt21.

Madankollu, gall-finijiet tal-istess artikolu, bfamilja wieed ma jifhimx
biss familja mnissla brabta ta wie, imma wkoll familji ta fatt li jgixu
flimkien barra -wie22 u wkoll fejn ir-relazzjoni tkun bejn persuni talistess eneru23, jew fejn ir-relazzjoni saansitra ma tkunx wada ta
koabitazzjoni24. Jingad ukoll li l-firxa tal-artikolu 8 tal-Konvenzjoni
tgodd ukoll dwar relazzjonijiet jew rabtiet ta famlja li gad iridu jew
potenzjalment jistgu jiviluppaw bejn il-persuni involuti (eneralment
rabtiet bejn ulied u enituri)25;
Illi bieda ma dan kollu, gall-finijiet tal-Konvenzjoni, ajja tal-familja
ma tasibx biss frabtiet sojali, morali u kulturali, imma tgodd fiha
interessi ta xeta materjali jew partimonjali balma huma kwestjonijiet
ta manteniment jew qsim tal-id mimug ukoll jekk dan isir mal-mewt
ta wada mill-partijiet. Galiex galkemm kwestjonijiet bal dawn are
not normally exercised until the estate-owners death, that is at time
when family life undergoes a changeor even comes to an end, this does
not mean that no issueconcerning such rights may arise before the
death: the distribution of the estate may be settled, and in practice fairly
often is settled, by the making of a will or of a gift on account of a future
inheritance; it therefore represents a feature of family life that cannot be
disregarded26;
Illi fid-dawl ta dawn il-prinipji, il-Qorti ssib li -irkostanzi tar-rikorrenti
jibdu fuqhom it-taddim tad-dispoizzjonijiet tal-ewwel sub-artikolu talartikolu 8 tal-Konvenzjoni u jxejnu l-argument tal-intimati li l-azzjoni attrii
ma tgoddx minabba li tirreferi gal sitwazzjoni fejn ir-relazzjoni
konkubinali kienet intemmet;
Illi ladarba irkostanza ta ajjet persuna tilaq l-ganijiet tal-artikolu 8,
imbagad jaqa fuq l-Istat l-obbligu tal-arsien. Dan il-arsien jitlob iltiea tal-legalita (jiifieri l-gemil ta liijiet xierqa) u -amma talproporzjonalita u l-goti ta arsien minn abbu. Huwa stabilit li Lack of
statutory regulation or provision of adequate protection for the individual
has thus in a number of cases disclosed a violation of Art. 8. .. .. A
Contracting State must not only restrict its own interferences to what is
compatible with Art. 8, which provides a primarily negative undertaking,
but may also be required to take steps to secure respect for its rights,
whether through the protection of domestic law or more specific
21

Q.E.D.B. (GC) 2.11.2010 fil-kawa fl-ismijiet Serife Yigit vs Turkija (Applik. Nru. 3976/05) 93
Q.E.D.B. 26.5.1994 fil-kawa fl-ismijiet Keegan vs Irlanda (Applik. Nru. 16969/90) 44
23
Q.E.D.B. 24.6.2010fil-kawa fl-ismijiet Schalk & Kopf vs Awstrija (Applik. Nru. 30141/04) 94
24
Q.E.D.B. (GC) 7.11.2013 fil-kawa fl-ismijiet Vallianatos et vs Greja (Applik. Nru. 29381/09) 73
25
Q.E.D.B. 11.10.2011 fil-kawa fl-ismijiet enovese vs Malta (Applik. Nru. 53124/09) 29
26
Q.E.D.B. 22.12.2004 fil-kawa fl-ismijiet Merger & Cros vs Franza (Applik. Nru. 68864/01) 46
22

20 ta Ottubru, 2015

10
Rik. Kost. 2/07JRM

measures. The extent to which a State may be under such a positive

obligation will vary with the differing situations obtaining in Contracting
States which enjoy in this respect a wide margin of appreciation in
determining the steps to be taken to ensure compliance with the
Convention having regards to the needs and resources of the
community and individuals27;
Illi ie stabilit li positive obligations inherent in Article 8 may involve the
adoption of measures designed to secure respect for private life even in
the sphere of the relations of individuals between themselves28;
Illi galhekk, ladarba huwa aettat li, gall-finijiet tal-artikolu 8 talKonvenzjoni, jistgu jitqiesu li jgoddu gall-ka imqajjem mir-rikorrenti,
l-Qorti trid tara jekk kemm-il darba n-nuqqas min-naa tal-Istat Malti li
jagmel lii biex tirregola l-effetti tal-all ta rabta konkubinali jibx indil
fajjet ir-rikorrenti u min ikun balha. Hawnhekk ta min jgid ukoll li lfatt wadu li jeisti tali ndil mhuwiex rauni ta ksur tal-jedd imares flartikolu 8, galiex it-tieni paragrafu ta dak l-artikolu nnifsu jagmel
eezzjonijiet dwar meta tali ndil ma jitqiesx bi ksur tal-jedd gall-ajja
privata jew tal-familja ta dak li jkun. Dan jgodd ukoll fejn, kif dia
ngad qabel, huwa stabilit li l-artikolu 8 jitfa fuq l-Istat id-dmir ta azzjoni
poittiva li jara li biex tabilaqq ikun hemm arsien tal-jedd masub flartikolu 8 jinalqu mei fejjieda biex dak il-arsien jitwettaq29;
Illi biex indil bal dak ikun skond il-lii, jetie mhux biss li jsir tat issaa ta xi lii li tkun fis-se, imma wkoll li t-twettiq ta kull gamil ma
jkunx jiddependi minn diskrezzjoni bla raan jew uata bmod li add ma
jista jobsru30. Fuq kollox, biex miura ta ndil tkun titqies bala wada
metiea fsojeta demokratika, jrid jintwera li kienet wada mnissla
minn tiea urenti sojali li tkun proporzjonali mal-gan mixtieq31 u
prevedibbli fit-taddim tagha biex tagti -ertezza tad-dritt32. Fdan
il-waqt ta min isemmi li l-artikolu 8 tal-Konvenzjoni jitkellem dwar irrispett li l-Istat gandu juri gall-jeddijiet imsemmija fdak l-artikolu.
Dan tfisser bala obbligazzjoni passiva fuq l-istat biex ma jindaalx bla
bonn jew bmod eessiv fdawk il-jeddijiet33, bil-konsegwenza li mhux
kull indil huwa projbit sakemm ikun joqgod mal-ganijiet masuba flartikolu 8(2) tal-Konvenzjoni u jkun indil magmul bmod proporzjonat
27

K. Reid A Practitioners Guide to the European Convention on Human Rights (3rd Edit, 2009) IIB 318, 319, fpa 485
Van Dijk, van Hoof, van Rijn, Zwaak Theory and Practice of the European Convention on Human Rights (4th Edit, 2006),
12.7.1, fpa. 739
29
Ara beempju tajjeb Q.E.D.B. 12.7.2005 fil-kawa fl-ismijiet Moldovan vs Rumanija (Applik. Nru. 64320/01 93 8
30
Q.E.D.B. 24,3.1988 fil-ka Olsson vs Svezja (Nru. 1) (Applik. Nru. 10465/83) 62
31
Q.E.D.B. 24.11.1986 fil-ka Gillow vs Renju Unit (Applik.Nru. 9063/80) 55
32
Q.E.D.B. 26.3.1987 fil-ka Leander vs Svezja (Applik. Nru. 9248/81) 58
33
Harris, OBoyle & Warbrick Law of the European Convention on Human Rights (1995) fpa. 321
28

20 ta Ottubru, 2015

11
Rik. Kost. 2/07JRM

ma dawk l-ganijiet. Kif ingad In determining whether the interference

was necessary in a democratic society, the Court refers to the
principles established in its case-law. It has to consider whether, in the
light of the case as a whole, the reasons adduced to justify that
interference were relevant and sufficient for the purposes of paragraph 2
of Article 8 (see, inter alia, T.P. and K.M. v. the United Kingdom [GC],
no.28945/9, 70, ECHR 2001-V, and Sommerfeld v. Germany [GC],
no.31871/96, 62, ECHR 2003-VIII.34;
Illi huwa stabilit li, fejn jidol l-aspett tal-proporzjonalita tat ilKonvenzjoni inherent in the whole of the Convention is a search for a
fair balance between the demands of the general interest of the
community and the requirements of the protection of the individuals
fundamental rights. This balancing approach known under the term of
principle of proportionality has acquired the status of general principle in
the Convention system.35;
Illi gal dak li jirrigwarda l-ka li l-Qorti gandha quddiemha are millprovi li ma kien hemm l-ebda ndil min-naa tal-Istat Malti u la fl-gala
tar-rikorrenti li tibda r-relazzjoni konkubinali ma persuna ora u lanqas
matul i-mien li huma kienu fdik ir-relazzjoni. Huwa minnu li hija tisaq
li l-gan tagha kien li tirregolaria dik ir-relazzjoni billi tiewwe lillpersuna li marret tgix magha hekk kif din iib l-annullament tawie tagha. Min-naa tagha, -wie tagha kien ie annullat u ma
kellha l-ebda impediment li tidol frelazzjoni ta wie ma addieor li
kieku sabet persuna li kienet lesta tintrabat magha frabta ta-wie.
Lanqas ma jista jingad li kellha ndil mill-Istat biex ittemm ir-relazzjoni
konkubinali li dalet galiha, u fil-fatt jidher li ma kenitx hi li temmitha
imma l-persuna l-ora fdik ir-relazzjoni;
Illi huwa minnu li fis-sistema uridiku Malti ma hawn l-ebda lii li tirregola
bmod speifiku r-relazzjonijiet konkubinali jew more uxorio,
partikolarment fejn xi wada jew i-ew partijiet ikunu gadhom
marbuta brabta ta wie ma addieor. Minkejja li l-leislatur gamel
lii spejali li tares l-unjonijiet ivili36, din ma tgoddx gal rabtiet
balma kienet ir-relazzjoni tar-rikorrenti u l-persuna li gexet magha.
Galhekk, ir-rikorrenti ma setgetx tinqeda bl-effetti ta unjoni bal dik fi
tmiem ir-relazzjoni tagha, apparti li fil-ka tagha r-relazzjoni kienet ilha
li ntemmet mien twil qabel dalet fis-se l-imsemmija lii. Lanqas ma
hawn mod kif issir ir-reistrazzjoni ta relazzjonijiet bal dik li kellha r34

Q.E.D.B. 18.2.2014 fil-kawa fl-ismijiet A.L. vs Polonja (Applik. Nru. 28609/08) 65

Van Dijk, van Hoof, van Rijn, Zwaak op. cit. (4th Edit, 2006), 17.4.2, fpa. 882 3
36
Att IX tal-2014 dwar l-Unjonijiet ivili (Kap 530)
35

20 ta Ottubru, 2015

12
Rik. Kost. 2/07JRM

rikorrenti. Madankollu, ma jistax jingad lanqas li l-lii hija gal kollox

sajma biex tares jew tirregola l-effetti wkoll patrimonjali ta persuni
frelazzjoni konkubinali mat-tmiem tagha. Dan jingad l-aktar fid-dawl
tal-fatt li, gall-kuntrarju ta dak li tallega r-rikorrenti fir-rikors promotur
tagha, il-Qrati Maltin mgadhomx iqisu relazzjoni bal dik bala wada
li tmur kontra l-morali jew l-ordni pubbliku. Galhekk, ma hemm xejn
xiomm lil persuni li jkunu delin jew ikunu jinsabu frelazzjoni bal din li
jagmlu bejniethom patti jew ftehim dwar aspetti tat-tmexxija jew il-qsim
ta id magmul minnhom matul dik ir-relazzjoni, liema ftehim ikunu wkoll
eegwibbli tat il-lii. Dan jgodd ukoll fil-ka ta ftehim li jkun jirrigwarda
xjiri wara li r-relazzjoni tintemm;
Illi, mbagad, fkaijiet balma hu dak tar-rikorrenti, tqies li l-Istat ma
gandu l-ebda obbligazzjoni jew rabta li jagti lil persuni frelazzjoni
konkubinali jew more uxorio l-istess arsien mogti lil persuni frabta ta
wie bla ma bdaqshekk ikun naqas milli jwettaq ir-rabta li jirrispetta lajja privata u tal-familja tal-istess persuni galiex Article 8 cannot be
interpreted as imposing an obligation to establish a special regime for a
particular category of unmarried couples37.
Il-Konvenzjoni nnifisha
tagti garfien partikolari gall-istat ta-wie fl-artikolu 12 tagha, liema
garfien ma tagtihx lil relazzjoni bejn persuni barra mi-wie u ttrattament li l-Konvenzjoni tagti lil persuni miewa ma jitqiesx li
jgodd jew imissu jgodd ukoll gal min ma jkunx frabta ta wie38.
Fdan ir-rigward, il-Qorti taqbel mas-sottomissjonijiet tal-intimati meta
jgidu l-Konvenzjoni ma titfa l-ebda pi fuq l-Istat biex iqis tal-istess kejl
i-wie jew unjoni ivili reistrata mar-relazzjoni konkubinali. L-Istat
gandu kull jedd li jagti garfien partikolari li-wie jew unjoni ivili u li
ma jagtix dak l-istess garfien lil relazzjonijiet ta fatt orajn39;
Illi galhekk, fid-dawl tal-konsiderazzjonijiet li gadhom kemm saru u
ta-irkostanzi fattwali li jsawru l-ka, il-Qorti tasal gall-fehma li rrikorrenti ma wrietx li n-nuqqas ta lii partikolari li tirregola l-effetti ta ttmiem ta relazzjoni konkubinali tikser il-jedd tagha tat l-artikolu 8 talKonvenzjoni;
Illi l-Qorti sejra tgaddi issa biex tqis il-kwestjoni tal-ilment tar-rikorrenti
dwar il-jedd li ma tkunx suetta gal trattament diskriminatorju.
Kif ingad qabel, ir-rikorrenti ssejjes l-azzjoni tagha dwar din il-kawali
kemm tat il-Kostituzzjoni u kif ukoll tat il-Konvenzjoni. Gal finijiet

37

Q.E.D.B. (GC) 18.12.1986 fil-kawa fl-ismijiet Johnston et vs Irlanda (Applik. Nru. 9697/82) 68
H Swindells, A Neaves et Family Law and the Human Rights Act 1998 (1999) 12.32 12.36, fpa. 251
39
Q.E.D.B. (GC) 3.4.2012 fil-kawa fl-ismijiet Van der Heijden vs L-Olanda (Applik. Nru. 42857/05) 69
38

20 ta Ottubru, 2015

13
Rik. Kost. 2/07JRM

prattii, il-Qorti sejra tqis flimkien l-ilment kemm tat l-artikolu 45(3) talKostituzzjoni u kif ukoll tat l-artikolu 14 tal-Konvenzjoni;
Illi fl-artikolu 45 il-Kostituzzjoni tgid li l-ebda lii ma gandha tagmel xi
dispoizzjoni li tkun diskriminatorja sew fiha nnifisha jew fl-effetti
tagha40. Daqstant ieor tgid li add ma gandu jkun trattat bmod
diskriminatorju minn xi persuna li taixxi bis-saa ta xi lii miktuba jew
fil-qadi ta funzjonijiet ta xi kariga pubblika jew xi awtorita pubblika41.
Ikun diskriminatorju kontra dak l-artikolu kull trattament differenti li
jingata lil persuni differenti u li jkun attribwibbli gal kollox jew
prinipalment gad-deskrizzjoni taghom rispettiva skond ir-razza, post
ta oriini, opinjonijiet politii, kulur, fidi jew sess li minabba fihom
persuni ta deskrizzjoni wada bal dawn ikunu suetti gal
inkapaitajiet jew restrizzjonijiet li persuni ta deskrizzjoni ora bal dawn
ma jkunux suetti galihom jew ikunu mogtija privilei jew vantai li
ma jkunux mogtija lil persuni ta deskrizzjoni ora bal dawn42. Tgid
ukoll li l-ebda diskrezzjoni dwar gemil, tmexxija jew nuqqas ta tkomplija
ta proeduri ivili jew kriminali fxi qorti li xi persuna jkollha skond ilKostituzzjoni nfisha jew xi lii ora ma titqies li tmur kontra l-jedd li dik ilpersuna ma arrabx diskriminazzjoni43;
Illi s-sub-artikolu (1) tal-artikolu 45 ma jgoddx safejn xi lii tipprovdi, fost
l-orajn (i) dwar wie jew (ii) li biha persuni ta xi wada mill-kategoriji
msemmija fis-sub-artikou (3) jistgu jkunu suetti gal xi inkapaita jew
restrizzjoni jew jistgu jingataw privile jew vanta li, meta jittieed
kont tax-xorta ta dawn u ta irkostanzi spejali li jappartjenu lil dawk ilpersuni jew lil persuni ta xi deskrizzjoni ora bal dik u ta kull
dispoizzjoni ora tal-Kostituzjoni, ikun raonevolment ustifikabbli
fsojeta demokratika44;
Illi fl-artikolu 14, il-Konvenzjoni trid li t-tgawdija tad-drittijiet u tal-libertajiet
kontemplati fiha tkun assigurata bla diskriminazzjoni gal kull rauni
balma huma s-sess, razza, kulur, lingwa, relijon, opinjoni politika jew
opinjoni ora, oriini nazzjonali jew sojali, assojazzjoni ma minoranza
nazzjonali, proprjeta, twelid jew status ieor;
Illi meta l-Qorti tistarre l-ilment tat l-artikolu 14 tal-Konvenzjoni trid
tagmel dan billi omm quddiem gajnejha (i) li dak l-ilment jetie li
jkun marbut ma xi jedd ieor imares mill-Konvenzjoni, u (ii) li l-kawali
40

Art 45(1)
Art. 45(2)
42
Art. 45(3)
43
Art. 45(8)
44
Art 45(4)()(d)
41

20 ta Ottubru, 2015

14
Rik. Kost. 2/07JRM

tad-diskriminazzjoni msemmijin fdak l-artikolu huma biss indikativi u

jistgu jkunu usa mill-kawali masuba fl-artikolu 45 tal-Kostituzzjoni.
Wieed irid iqis ukoll li (iii) it-trattament differenti mogti bejn kategorija
ta persuni u ora trid tkun wada leittima u raonevoli, u galhekk
mhux kull trattament differenti jwassal gal sejbien ta trattament
diskriminatorju bi ksur tal-imsemmi artikolu 1445. Madankollu, persuna
tista ssejjes talba tat dan l-artikolu minkejja li la tista turi u lanqas biss
tippretendi ksur ta xi jedd sostantiv ieor imares mill-Konvenzjoni,
sakemm tali talba taqa fl-ambitu ta jedd bal dak46;
Illi illum il-urnata jidher li huwa stabilit li a difference in treatment is
discriminatory, for the purposes of Article 14 of the Convention, if it has
no objective and reasonable justification. In other words, the notion of
discrimination includes in general cases where a person or group is
treated, without proper justification, less favourably than another, even
though the more favourable treatment is not called for by the
Convention. Article 14 does not prohibit distinctions in treatment which
are founded on an objective assessment of essentially different factual
circumstances and which, being based on the public interest, strike a fair
balance between the protection of the interests of the community and
respect for the rights and freedoms safeguarded by the Convention.
The Contracting States enjoy a certain margin of appreciation in
assessing whether and to what extent differences in otherwise similar
situations justify a difference in treatment. The scope of the margin of
appreciation will vary according to the circumstances, the subject-matter
and its background, but the final decision as to observance of the
Conventions requirements rests with the Court47;
Illi kif ingad bmod meqjus u mibur mill-Qrati tagna fdan ir-rigward:
biex tara jekk kienx hemm diskriminazzjoni bi ksur ta dak li jrid l-artikolu
14 tal-Konvenzjoni, il-Qorti trid tara jekk (1) kienx hemm differenza filmod kif persuni differenti tallew igawdu l-jeddijiet imarsa tat ilKonvenzjoni, (2) din id-differenza fit-trattament kinitx bejn persuni li ssitwazzjoni taghom kienet tixxiebah, (3) din id-differenza kinitx bil-sieb
li jintlaaq gan leittimu; u (4) kienx hemm proporzjonalita bejn iddifferenza fit-trattament u l-gan li ried jintlaaq permezz ta dik iddifferenza, jew kienx metie li jkun hemm dik id-differenza biex

45

Q.E.D.B. 23.7.1968 fil-Case Relating to Certain Aspects of the Laws on the Use of Languages in Education in Belgium
vs Belju (Applik. Nru. 1474/62 et.), 10, u Q.E.D.B. 8.7.1986 fil-kawa fl-ismijiet Lithgow vs Renju Unit (Applik. Nru.
9006/80 et.), 177
46
Harris, OBoyle & Warbrick Law of the European Convention on Human Rights (1995), pa. 465 6
47
Q.E.D.B. 12.2.2008 fil-kawa fl-ismijiet Kafkaris vs ipru (Applik. Nru. 21906/04) 161
20 ta Ottubru, 2015

15
Rik. Kost. 2/07JRM

jintlaaq dak il-gan. Huwa importanti, galhekk, li l-paragun isir bejn

persuni li huma placed in analogous situations48;
Illi r-rikorrenti tgid li l-fatt li r-relazzjoni tagha kienet fkollox tixbah dik
bejn ew persuni miewin, inissel it-trattament diskriminatorju
galiex, filwaqt li fil-ka ta persuni miewa li jinfirdu jew li jkollhom iwie taghom annullat jew xolt, il-lii tipprovdi bdispoizzjonijiet
partikolari dwar l-effetti ta dak il-bdil, fil-ka ta konkubini more uxorio llii ma tipprovdix. Biex issaa l-argument tagha tirreferi gal
deijonijiet tal-Qorti ta Strasbourg fkaijiet li ma jirrigwardawx
relazzjonijiet balma kienet dik li r-rikorrenti kienet fiha gal bosta snin49;
Illi min-naa taghom, l-intimati jisqu li r-rikorrenti naqset li ssemmi tat
liema wada mill-kawali tassattivi tal-artikolu 45 tal-Kostituzzjoni kienet
qiegda ssejjes l-ilment tagha50. Minbarra dan, jgidu li kontra lpretensjonijiet tar-rikorrenti, jeisti xkiel fl-artikolu 45(4)() talKostituzzjoni safejn lii tipprovdi bdispoizzjonijiet dwar i-wie u ma
tipprovdix dwar relazzjonijiet barra mi-wie. Huma jidu jgidu li lilment tar-rikorrenti ma jistax jirnexxi lanqas tat l-artikolu 14 talKonvenzjoni, galiex ma ntrabatx ma ksur ta jedd ieor sostantiv talistess Konvenzjoni. Huma jgidu li l-lii Maltija ma tiddiskriminax ma
persuni frelazzjoni dwar karatteristika personali taghom, imma tagmel
differenza bejn persuni frabta magrufa mil-lii (wie jew unjoni ivili) u
orajn frabta mhux regolata mill-istess lii. Iidu jgidu li l-garfien li
tagti l-lii huwa marbut mal-arsien ta istituzzjonijiet u gall-istabilita
sojali u mhux fuq il-bai tal-orjentament sesswali tal-persuni involuti.
Galhekk itennu li ma hemm l-ebda ksur tal-jedd tar-rikorrenti li ma tkunx
mogtija trattament diskriminatorju;
Illi l-Qorti tibda biex tgid li taqbel mal-intimati li l-ilment tar-rikorrenti tat
il-Kostituzzjoni mhuwiex mistoqq. Huwa minnu li l-jedd imares tat lartikolu 45 huwa t-trattament diskriminatorju nnifsu permezz ta lii jew
permezz ta xi trattament li wieed jingata minn xi addieor li jkun
qieged jaixxi bis-saa ta xi lii jew fil-qadi ta funzjonijiet ta xi kariga
pubblika. Imma, kif sewwa jgidu l-intimati, id-diskriminazzjoni trid tkun
taqa tat xi wada mill-irjus imsemmija (bmod eawrjenti) fis-subartikolu (3) tal-istess artikolu. Minn dak li joro mill-atti tal-kawa, jidher
li l-ka tar-relazzjoni konkubinali li r-rikorrenti kienet fiha ma taqa tat lebda wada minn dawk l-irjus;
48

P.A. (Kost) GCD 15.2.2006 fil-kawa fl-ismijiet Joseph Grech et vs Il-Ministru Responsabbli mill-Familja u sSolidarjeta Sojali et (konfermata mill-Qorti Kostituzzjonali fid-9.2.2007) li kienet tirrigwarda ka ta pensjonijiet
49
Q.E.D.B. 2.3.2010 fil-kawa fl-ismijiet Kozak vs Polonja (Applik. Nru. 13102/02) 98 (li jirrigwarda ka ta diskriminazzjoni
fuq bai ta orjentament sesswali fil-qafas ta relazzjoni extra-maritali bejn persuni tal-istess sess; u Q.E.D.B. 15.3.2012 filkawa fl-ismijiet Gas & Dubois vs Franza (Applik. Nru. 25951/07) 68
50
Kost. 25.11.2011 fil-kawa fl-ismijiet Ivan Vella vs Avukat enerali et
20 ta Ottubru, 2015

16
Rik. Kost. 2/07JRM

Illi minabba fhekk, il-Qorti tasal gall-fehma li ma ntweriex li r-rikorrenti

arrbet ksur tal-jedd tagha li ma arrabx trattament diskriminatorju
tat il-Kostituzzjoni;
Illi l-Qorti ma taqbilx mal-intimati li l-ilment tar-rikorrenti ma jintrabatx ma
ksur ta jedd sostantiv tat il-Konvenzjoni. Dia ntwera aktar qabel li lqagda tagha kienet tidol fil-qafas tal-jedd gat-tgawdija tal-ajja talfamilja skond l-artikolu 8 tal-Konvenzjoni. Madankollu, sew minabba rraunijiet li ssemmew hi u l-Qorti kienet qiegda tqis l-ilment tat lartikolu 8 u kif ukoll minabba l-fatt li t-tqabbil ta-irkostanzi ta persuni
konviventi more uxorio ma jirrigwardax persuni fqagdiet analogi. Irrelazzjoni ta persuni frabta konkubinali ma tistax titqabbel mal-qagda
ta persuni li jgixu tat rabta magrufa mil-lii (wie jew unjoni ivili).
L-azzjoni attrii ma tirrigwardax trattament bejn persuna frelazzjoni
konkubinali ma trattament mogti lil persuna ora frelazzjoni balha,
imma tqabbel gamla ta relazzjoni ma sura ta relazzjoni li sa mill-bidu
tagha tgaddi minn proess ta reistrazzjoni li jagtiha l-garfien millIstat. Il-Qorti tera tgid li l-ilment tar-rikorrenti jirrigwarda biss innuqqas ta arsien mogti mil-lii mat-temm ta relazzjoni konkubinali;
Illi fid-dawl ta dawn il-konsiderazzjonijiet, il-Qorti tasal gall-fehma li rrikorrenti ma wrietx li arrbet diskriminazzjoni lanqas tat l-artikolu 14
marbut mal-artikolu 8 tal-Konvenzjoni;
Illi l-Qorti sejra tqis ukoll l-ilment tar-rikorrenti dwar in-nuqqas ta
rimedju effettiv tat l-artikolu 13 tal-Konvenzjoni. Galkemm irrikorrenti ssemmi dan l-ilment fir-rikors promotur, ma tera ssemmih blebda mod fis-sottomissjonijiet tagha. Madankollu, minabba li dan
huwa l-mertu tat-tieni talba tagha, il-Qorti hija marbuta li tiddeidih
ukoll;
Illi l-artikolu 13 tal-Konvenzjoni jipprovdi li Kull min ikollu miksura ddrittijiet u l-libertajiet tiegu kontemplati fdin il-Konvenzjoni gandu jkollu
rimedju effettiv quddiem awtorita nazzjonali galkemm dak il-ksur ikun
sar minn persuni li jkunu qed jaixxu fkariga uffijali;
Illi l-intimati jgidu li biex jidol fis-se l-artikolu 13, l-ewwelnett irid
jirriulta li jkun se ksur ta xi jedd imares bil-Konvenzjoni. Fit-tieni lok,
iidu jgidu li min jallega n-nuqqas ta rimedju effettiv irid jipprova
tabilaqq li hemm nuqqas bal dan u li l-lii ma tagtix tali rimedju;

20 ta Ottubru, 2015

17
Rik. Kost. 2/07JRM

Illi balma jgodd fil-ka tal-artikolu 14 tal-Konvenzjoni, hekk ukoll fil-ka

tal-artikolu 13 huwa aettat li Article 13 cannot be invoked
independently from, but only in conjunction with, one or more of the
substantive rights and freedoms of the Convention51. Minabba fhekk,
dak l-artikolu huwa meqjus bala wieed ta sura anillari. Ir-rimedju
effettiv irid ikun disponibbli fil-qafas tal-ordinament tal-Istat li fih ikun
se il-ksur ta jedd sostantiv tal-Konvenzjoni. Frabta ma allegat ksur
tal-artikolu 8, bosta drabi ara li sejbien ta ksur tat dak l-artikolu wassal
biex il-Qorti (ta Strasbourg) ma gaddietx ukoll biex titsarre l-ilment
tat l-artikolu 13 tal-Konvenzjoni, bmod tali li kwai xejjen l-awtonomija
tal-istess artikolu u sarrfet l-anillarita tiegu fl-istarri wadien tal-ksur
tad-dritt sostantiv, partikolarment fejn il-ksur kien jikkonsisti fin-nuqqas
ta rimedju mogti mil-lii nazzjonali;
Illi l-artikolu 13 jitlob l-eistenza ta rimedju effettiv fuq livell nazzjonali li
jwassal gall-arsien effettiv tal-jeddijiet masuba fil-Konvenzjoni u li
jagti lil awtorita nazzjonali kompetenti s-setga kemm li tqis l-ilment talksur tal-jedd konvenzjonali fil-mertu tiegu u kif ukoll li trodd rimedju
effettiv fka ta sejbien ta ksur52. Dan ma jfissirx li r-rimedju mogti
jiggarantixxi tabilfors is-suess jew l-eitu garantit, ida li jkun wieed li
jista jintlaaq bla tabit kbir u bil-mezzi xierqa disponibbli lill-persuna filqafas tas-sistema udizzjarju jew amministrattiv nazzjonali; 53
Illi filwaqt li l-Qorti rriultalha li r-rikorrenti ma wrietx li arrbet ksur ta xi
jedd sostantiv tat l-ebda wieed mill-artikoli tal-Konvenzjoni msemmija
minnha, hija tal-fehma li jekk persuna gaqlija frelazzjoni konkubinali trid
tabilaqq tares il-jeddijiet tagha kemm qabel u kif ukoll gal wara ttmiem ta relazzjoni bal dik gandha fil-lii modi u rimedji li tista tirrikorri
lejhom biex tares l-interessi tagha. Dawn huma rimedji li l-lii tagti lil
persuni orajn li jkunu bxi mod iommu id flimkien jew li jirrigwarda id
li sar bil-idma taghom ilkoll, u dan bla ma l-gamla tar-relazzjoni li
jkunu fiha tkun ta xkiel galihom, jew iaadhom minnhom;
Illi galhekk, il-Qorti tasal gall-fehma li lanqas it-tieni talba tar-rikorrenti
ma hija mistoqqa u ma sejra tilqagha;
Illi fl-aarnett, minabba l-fatt li l-Qorti ma sabitx ksur tal-jeddijiet tarrikorrenti ma gandhiex galfejn tistarre l-ewwel eezzjoni
preliminari tal-intimati. Tgid biss li din l-eezzjoni tressqet safejn lazzjoni tar-rikorrenti jidher li ssejset fuq il-mod kif xi sentenzi tal-Qrati ta
51

Van Dijk, van Hoof, van Rijn, Zwaak op. cit. (4th Edit, 2006), 32.2. 1, fpa. 998
Q.E.D.B. (GC) 4.5.2000 fil-kawa fl-ismijiet Rotaru vs Rumanija (Applik. Nru. 28341/95) 67
53
Q.E.D.B. 24.10.2013 fil-kawa fl-ismijiet Baklanov vs Ukrajna (Applik. Nru. 44425/08) 117
52

20 ta Ottubru, 2015

18
Rik. Kost. 2/07JRM

Malta jarsu lejn il-konkubinat: l-intimati jgidu li add minnhom ma

jirrappreenta lill-Qrati Maltin u galhekk imisshom jinelsu milli jibqgu
aktar fil-kawa;
Illi l-Qorti tqis li l-azzjoni attrii mhijiex wada fejn ir-rikorrenti tilminta
minn ksur ta xi jedd fundamentali tagha minabba l-mod kif il-Qrati ta
Malta iqisu l-qagda tal-konkubini, imma minabba li l-Istat Malti naqas li
jilleisla biex jirregola xjiri meta tintemm relazzjoni bal dik. Il-Qorti hija
marbuta li tqis l-azzjoni fuq dak li hu minnha mitlub u mhux biss fuq
xjista jkun argumentat fil-premessi tal-att udizzjarju li fih isiru t-talbiet;
Illi, fil-fehma tal-Qorti, il-kwestjoni ta min jidher gall-Istat Malti bgadd
ta deijonijiet u bla ma ttawwal wisq jidher li, safejn jirrigwarda wud
mill-intimati, l-eezzjoni kienet tajba u n-nota kjarifikatorja mressqa mirrikorrenti54 ma tikkonvinix gal kollox lill-Qorti;
Gal dawn ir-raunijiet, il-Qorti qegda tiddeiedi billi:
Tiad l-ewwel talba attrii billi r-rikorrenti ma wrietx li arrbet ksur ta
xi jedd tagha kif imares bl-artikolu 45 tal-Kostituzzjoni jew bl-artikoli 8
u 14 tal-Konvenzjoni;
Tiad it-tieni talba attrii billi ma ssibx li r-rikorrenti arrbet ksur talartikolu 13 tal-Konvenzjoni;
Tilqa l-eezzjonijiet fil-mertu tal-intimati; u
Tordna li r-rikorrenti tallas l-ispejje tal-kawa.

Moqrija

Onor. Joseph R. Micallef LL.D.,

Imallef
20 ta Ottubru, 2015
Carmen Scicluna - Deputat Registratur
20 ta Ottubru, 2015
54

Pa. 49 sa 51 tal-proess
20 ta Ottubru, 2015