Predavanja iz predmeta Poslovna matematika: XI dio

U okviru jedanaestog dijela predavanja predvieno je da studenti savladaju slijedee

programske sadraje:
1. Homogene diferencijalne jednaine prvog reda.
2. Linearne diferencijalne jednaine prvog reda. Dinamika trita jednog proizvoda.
3. Bernoullieva diferencijalna jednaina.
4. Diferencijalne jednaine drugog reda sa konstantnim koeficijentima.
XI.1. Homogene diferencijalne jednaine prvog reda
Diferencijalna jednaina prvog reda je homogena ukoliko se moe napisati u obliku
y
.
x

y' f

Homogene diferencijalne jednaine rjeavamo tako to ih svodimo na diferencijalne

jednaine sa razdvojenim promjenljivim uvoenjem nove nepoznate funkcije z z x sa
z

y y zx
,
, y' z'x z .
x

Pokaimo nain rjeavanja homogenih diferencijalnih jednaina na slijedeim primjerima.

Primjer 1.

Nai opte rjeenje jednaine x y cos

Rjeenje. Nakon dijeljenja sa x 0 jednaina postaje:

y
y
xy ' cos 0 .
x
x

y
y
y
y
cos y ' cos 0 , odnosno, nakon dijeljenja sa cos 0 ,
x
x
x
x
y
1
y'
y .
x
cos
x
y
Desna strana jednakosti je funkcija od
pa vidimo da je jednaina homogena.
x
y
Uvedimo novu nepoznatu funkciju z z x sa z , y ' z ' x z . Jednaina sada postaje:
x
1
z'x z z
, odnosno
cos z
dz
1
x
.
dx
cos z
1

Nakon razdvajanja promjenljivih i integracije dobijamo:

sin z ln C ln x , za neko realno C 0 .
Stavljajui z

y
, vidimo da je opte rjeenje jednaine dato sa :
x

sin
C
e x .
x

Primjer 2.
taku 1,1 .

Nai ono partikularno rjeenje jednaine

xy ' y

x2 y2

koje prolazi kroz

129

Rjeenje. Posmatrat emo samo sluaj x 0 , jer nas interesuje ona integralna kriva koja
prolazi kroz taku 1,1 . Nakon dijeljenja jednaine sa x 0 ona postaje:
y'

y
y
1
x
x

Kako je desna strana jednaine funkcija od

smjenu z z x , z
z'x z z 1 z2

y
, to je jednaina homogena, pa uvodimo
x

y
, y ' z ' x z . Jednaina je sada oblika:
x

, odnosno

dz
x 1 z2 .
dx

Nakon razdvajanja promjenljivih i integracije dobijamo

ln z 1 z 2 ln C x , za neko realno C , odnosno

y
y
1

x
x
y

C x.

Mnoenjem sa

x dobijamo opte rjeenje za sluaj

x 0 u obliku:

x2 y2 C x2 .

Uvrtavanjem vrijednosti x 1 i y 1 dobijamo da je

partikularno rjeenje:
y x 2 y 2 1 2 x 2 .

C 1

, pa je traeno

Primjer 3.
Nai onu integralnu krivu jednaine xy ' y 1 ln y ln x koja prolazi kroz
taku e,1 .
Rjeenje. Jednaina je definisana za y 0 i x 0 , pa moemo dijeliti sa x . Dobijamo
jednainu
y'

y
y
1 ln , koja je homogena.
x
x

Uvoenjem nove nepoznate funkcije z z x sa z

z ' x z z 1 ln z

dx

y
, y ' z ' x z jednaina postaje:
x

, pa nakon sreivanja, razdvajanja promjenljivih i integraljenja dobijamo:

dz
.
z ln z

Integral na desnoj strani se moe rijeiti uvoenjem smjene t ln z . Nakon rjeavanja

integrala na obje strane posljednje jednakosti dobijamo opte rjeenje jednaine u obliku:
ln Cx ln ln z

Cx ln

, odnosno, zbog z

y
.
x

Uvrtavajui vrijednosti

xe i

y
x

y 1

u opte rjeenje jednaine dobijamo da je

1
1
C e ln 1 , odnosno C . Dakle, traeno partikularno rjeenje jednaine je
e
e
x
y
1
x ln , odnosno, y xe e , x 0 .
e
x

XI.2. Linearne diferencijalne jednaine prvog reda. Dinamika trita jednog proizvoda.
XI.2.1. Linearne diferencijalne jednaine prvog reda.

130

Diferencijalna jednaina prvog reda y ' f x, y je linearna ukoliko je ona linearna

posmatrana kao funkcija od y i y ' . Linearnu jednainu prvog reda moemo napisati u
obliku:
y ' P x y Q x ,
(1)

P
x
Q
x
gdje su
i
neprekidne funkcije definisane na nekom intervalu.
Opte rjeenje linearne jednaine napisane u obliku (1) je dato sa:
P x dx
y e

Q x e

P x dx

dx C

(2)

'
Primjer 1. Nai partikularno rjeenje rjeenje diferencijalne jednaine y

koje prolazi kroz taku 0,1 .

Rjeenje.
Oigledno je da je data jednaina linearna po y i
y'

y' .

y
1 x 0
1 x2

Napiimo je u obliku:

y
1 x .
1 x2

Ovako napisana jednaina je oblika (1), gdje je

P x

1
, Q x 1 x ,
1 x2

pa je njeno rjeenje dato sa (2).

Odredimo prvo integrale koji se javljaju u (2). Imamo:
dx
dx
1 1 x
P x dx 1 x 2 x 2 1 2 ln x 1 .

Q x e

P x dx

x 1 e

dx

ln

1 x
1 x

dx

x 1

1 x
dx
1 x

1 x 2 dx .

Nas zanima ona integralna kriva jednaine koja prolazi kroz taku 0,1 pa emo smatrati da
je 1 x 2 1 x 2 . Sada je

Q x e

P x dx

dx

1 x 2 dx

1 x2
1 x2

1 x2

1 x2

dx . Ovaj integral emo napisati u obliku:

dx Ax B 1 x 2

dx
1 x2

Nakon diferenciranja imamo:

1 x2
1 x

A 1 x 2 Ax B

Mnoenjem sa

1 x2

2x
2 1 x

1 x2

, a zatim izjednaavanjem dobijenih polinoma drugog stepena na

1
1
, B 0 i . Dakle,
2
2
P

dx
1
1
Q x e
dx x 1 x 2 arcsin x .
2
2

desnoj i lijevoj strani jednakosti dobijamo da je A

Uvrtavanjem izraunatih integrala u opte rjeenje dato sa (2) imamo:

y

1 x
1
1

2
C x 1 x arcsin x .
1 x
2
2

Ukoliko u opte rjeenje uvrstimo x 0 i y 1 Dobit emo C 1 , pa je traeno

partikularno rjeenje:

131

1 x
1
1

2
1 x 1 x arcsin x .
1 x
2
2

x 1 '
y y 5.
Primjer 2. Nai opte rjeenje diferencijalne jednaine:
x

Rjeenje. Oigledno je data jednaina linearna po y i y ' , pa emo je napisati u obliku (1).

y'

x
5x
y 2
. Sada je
x 1
x 1
2

P x

x
5x
, Q x 2
.
x 1
x 1
2

Odredimo integrale koji se javljaju u (2):

x
1
2
P x dx 2 dx ln x
1

Q x e

P x dx

dx

5x
e
2
x 1

ln

1 ln

1
x

1
x 2 1

dx

5 xdx
2

x2 1

Posljednji integral moemo izraunati uvoenjem smjene t x 2 1 ,

.
xdx

1
dt . Sada
2

imamo:

Q x e
ye

P x dx

1
ln x 2 1
2

dx

x2 1

, pa opte rjeenje jednaine moemo napisati u obliku:

, odnosno y 5 C x 2 1 .

x 1

Primjer 3. Odrediti integralnu krivu jednaine xy ' 3 y x 4 e x koja prolazi kroz taku
1, e .
Rjeenje. Data jednaina je linearna po y i y ' . Dijeljenjem sa x 0 napiimo je u obliku
(1):
y'

Sada je P x

3
y x 3e x .
x

3
, Q x x 3 e x , pa imamo:
x
3
1
P x dx
dx 3 ln x ln 3 ,
x
x

Q x e

P x dx

dx

x 3e x e

ln

e
C e .

x3

dx

dx e x .

x
Vidimo da je opte rjeenje jednaine dato sa: y x 3
Uvrtavajui x 1 , y e dobijamo da je C 0 , pa je traena integralna kriva data sa
y x 3e x .

XI.2.2. Dinamika trita jednog proizvoda.

Da bismo pokazali kako se diferencijalne jednaine koriste u ekonomiji, posmatrat emo
primjer trita jednopg proizvoda.
Ukoliko bismo se bavili statikom analizom,odnosno analizom ravnotee, posmatrali bismo
smo zakone ponude i potranje za tim proizvodom u odreenom, fiksnom vremenskom
trenutku i odreivali ekvilibrium, tj. ravnoteno stanje modela tako to smo izjednaavali nivo
132

ponude i potranje za proizvodom i odreivali ravnotenu cijenu. Ukoliko je sa Qd a bP

dat zakon potranje za posmatranim proizvodom (pri emu je P cijena tog proizvoda), a sa
Qs c dP dat zakon ponude tog proizvoda, tada e treite biti u ravnotei ukoliko je
ac
Qd Qs , tj. ukoliko je cijena tog proizvoda jednaka P
(to se lako vidi rjeavanjem
bd
jednaine Qd Qs , a time ste se bavili iz Uvoda u ekonomiju).
Meutim, cijena nekog proizvoda se prilagoava zahtjevima trita i teko je oekivati da
emo u poetnom vremenskom trenutku t 0 , kada proizvod izlazi na trite toliko dobro
procijeniti situaciju na tritu i odrediti njegovu poetnu cijenu P 0 koja e biti jednaka

ravnotenoj cijeni. Mnogo je vjerovatnije da e se poetna cijena P 0 prilagoavati

uvjetima trita tokom vremena, tako da je, s obzirom da se bavimo dinamikom analizom,
cijena naeg proizvoda zapravo funkcija vremena t , tj. smatramo da je P P t , to znai da
su i ponuda i potranja za tim proizvodom takoer funkcije vremena. Sada moemo sebi
postaviti slijedee pitanje: Ukoliko imamo dovoljno vremena za prilagoavanje uslovima
ac
trita, da li e cijena naeg prizvoda teiti ravnotenoj cijeni P
?
bd
Da bismo odgovorili na ovo pitanje moramo odrediti P t , a da bismo odredili P t moramo
odrediti zakon (ili pravilo) po kome se P t mijenja tokom vremena. Neka je u poetnom

vremenskom trenutku t 0 cijena proizvoda bila P 0 P0 . Opravdano je pretpostaviti da je

brzina promjene cijene proizvoda proporcionalna razlici Qd Qs izmeu potranje i
ponude za tim proizvodom, pri emu je konstanta proporcionalnosti te promjene pozitivna
(jer, ukoliko je potranja vea od ponude cijena e rasti, a ukoliko je situacija obratna cijena
e opadati). Sjetimo se da brzinu promjene neke funkcije predstavlja prvi izvod te funkcije,
tako da je brzina promjene funkcije P t jednaka prvom izvodu P ' t te funkcije. injenicu
da je ta brzina proporcionalna razlici Qd Qs moemo zapisati kao
dP
k Qd Qs ,
(*)
dt
gdje je konstanta proporcionalnosti k neki pozitivan broj, kojeg jo nazivamo i koeficijent
prilagoavanja. Uvjet (*) nam daje slijedeu jednainu:
P ' t k a bP c dP , odakle nakon grupisanja dobijamo linearnu diferencijalnu
jednainu prvog reda:
P ' t k b d P t k a c .
Rjeenje ove diferencijalne jednaine dato je sa:
k b d t
k bd t
k bd t
k b d t k a c k bd t
P t e C k a c e dt C e e
e

kbd
a c .
k b d t
C e
bd

Ostalo je jo da odredimo konstantu C tako da vrijedi P 0 P0 . Uvrtavanjem t 0 u izraz

za P t dobijamo:
ac
P0 C e0
C P , odakle je C P0 P .
bd

133

Vidimo da je kretanje cijene jednog proizvoda na tritu, uz pretpostavku da je brzina

promjene cijene proizvoda proporcionalna razlici Qd Qs izmeu potranje i ponude za tim
proizvodom dato funkcijom
k b d t
P t P0 P e P .

S obzirom da je koeficijent prilagoavanja k pozitivan broj, vidimo da P t P , kada

t , to znai da e se cijena naeg prizvoda teiti ravnotenoj cijeni, tj. ekvilibriumu.
Zbog toga kaemo da je ovaj ekvilibrium dinamiki stabilan.
Postoje dva razliita naina pribliavanja ekvilibriumu, u zavisnosti od toga da li je P P0 ili
je P P0 , koji su prikazani na slici.
P(t)
P(0)

P(0)>P

P
P(0)

P(0)<P

XI.3. Bernoullieva diferencijalna jednaina.

Jednainu oblika
y P x y Q x y n , n , n 0 , n 1
(1)
gdje su P x i Q x date funkcije neprekidne na nekom intervalu, nazivamo Bernoullievom diferencijalnom jednainom.
Ukoliko je n 0 jednaina postaje linearna, dok za n 1 postaje jednaina u kojoj se
promjenljive mogu razdvojiti.
Datu jednainu oblika (1) podijelimo sa y n . Dobijamo jednainu
'

y'
P x
n 1 Q x
n
y
y

(2)

Datu jednainu moemo svesti na linearnu uvoenjem smjene

z z x

1
y n 1

'
. Sada je z

1 n '
y'
z'
y

,
pa
je
.
yn
yn 1 n

Dobijena linearna jednaina je oblika:

z'
P x z Q x .
1 n

Nain rjeavanja Bernoullieve diferencijalne jednaine objasniemo na slijedeim primjerima.

Primjer 1.
Nai opte rjeenje diferencijalne jednaine xy '
Rjeenje. Datu jednainu podijelimo sa x 0 . Ona postaje:
y'

y xy 2 ln x .

1
y ln x y 2 , pa vidimo da je ona Bernoullieva, pri emu je n 2 .
x

Podijelimo jednainu sa

y2 0 :

134

y'
1 1

ln x .
2
x y
y
1

Uvedimo smjenu z y ,
z'

y'
z'

z ' . Data jednaina postaje linearna:

y2 1 2

1
z ln x .
x

Nakon mnoenja sa 1 dobijenu linearni jednainu svodimo na oblik pogodan za

rjeavanje:
z'

1
z ln x .
x

Opte rjeenje je dato sa

P x dx
z e
C

Q x e

P x dx

dx

, gdje je

dx
1
ln x ln , jer je jednaina definisana samo za x 0 . Dalje je
x
x

P x dx

P x dx dx ln xe ln x dx ln x dx 1 ln 2 x ,

Q
x
e

to se jednostavno dobije uvoenjem smjene t ln x , dt

dx
u posljednjem integralu.
x

Opte rjeenje nae linearne jednaine je:

1
1

z e ln x C ln 2 x x C ln 2 x ,
2
2

pa kako je z y , to je opte rjeenje polazne jednaine dato sa:

1
1

x C ln 2
y
2

x .

Primjer 2.
Nai opte rjeenje diferencijalne jednaine
partikularno rjeenje koje prolazi kroz taku 3,1 .
Rjeenje. Dijeljenjem date jednaine sa x 2 y 2 0 imamo:
y'

x 2 y 2 y ' xy 3 1 ,

kao i ono

1
1
y 2 y 2 .
x
x

Vidimo da je data jednaina Bernoullieva, sa n 2 . Pomnoimo je sa

y2

. Imamo:

1
1
y' y2 y3 2 .
x
x

Uvedimo smjenu promjenljivih sa z

y 21
Jednaina se svodi na sljedeu linearnu jednainu:

1
y3 ,
y 3

z ' 3y 2 y '

, pa je y ' y 2

z'
.
3

3
3
z' 1
1
'
z 2 , odnosno z z 2 .
x
x
3 x
x

Opte rjeenje ove jednaine je dato sa

P x dx 3

Q x e

P x dx

dx
x

P x dx
z e
C

Q x e

P x dx

dx

, gdje je

3 ln x ln x 3 ,

dx

3 ln x 3
x3
3
e
dx

3
dx x 2 .
2
2
2
x
x

Opte rjeenje linearne jednaine je:

135

1
3 2
C x . Kako je z y 3 , to je opte rjeenje date jednaine
3
2
x
1
3
1
3
y 3 3 C x 2 , odnosno y 3 C x 2 .
2
x
2
x
Naimo sada partikularno rjeenje. Uvrstimo x 3 i y 1 u opte rjeenje. Imamo:
27
27
1
3
1 3 C 9 , odnosno 27 C
, odakle vidimo da je C
.
2
2
3
2
z

Dakle, partikularno rjeenje je

y

1 27 3 2
3
x .
x 2 2
3

Primjer 3.

Nai opte rjeenje diferencijalne jednaine

Rjeenje. Data jednaina je Bernoullieva, za n

1 '
xy y y 2 ln x .
2

3
3
. Podijelimo je sa xy 2 . Imamo:
2

y'
3

2y 2

1
ln x
y 2
x
x .
1

Uvedimo smjenu sa

3
1
2

1
2

z'

1 y'
2 3 .
y2

Dakle,

y'
2y

3
2

z '

, pa jednaina

postaje:
1
ln x
1
ln x
z' z
, odnosno z '
.
x
x
x
x
Data jednaina je linearna po z i x pa emo izraunati odgovarajue integrale:
dx
ln x ,
x
P x dx
ln x ln x
ln x
Q x e
dx
e
dx
dx .
x
x2

P x dx

Integral na desnoj strani emo izraunati metodom parcijalne integracije:

dx
dx
1
, dv 2 , v . Imamo:
x
x
x
ln x
ln x
dx ln x 1
I
dx

. Dakle,
2
x
x
x
x
x2
P

dx
ln
x
1
Q x e
dx
. Sada je rjeenje linearne jednaine
x
x
ln x 1

z x C
Cx ln x 1 , pa je opte rjeenje Bernoullieve jednaine dato sa
x

1
y z 2
Cx ln x 1 2 .

Stavimo u ln x , du

XI.4. Diferencijalne jednaine drugog reda sa konstantnim koeficijentima

Opti oblik diferencijalne jednaine drugog reda sa konstantnim koeficijentima je
ay by cy f x ,

136

gdje su a, b, c neki realni brojevi a f neka funkcija od x .

Ukoliko je f x 0 tada jednainu zovemo homogenom. U suprotnom je nehomogena.
Opte rjeenje homogene jednaine
ay by cy 0
(1)
drugog reda sa konstantnim koeficijentima se jednostavno odreuje.
Kao prvo, odredimo rjeenja (realna ili konjugovano kompleksna) kvadratne jednaine
ar br c 0
(2)
koju jo zovemo i karakteristinom jednainom jednaine (1). U zavisnosti od
diskriminante D jednaine (2), imamo tri mogunosti.
2

1. Ukoliko je D 0 , karakteristina jednaina (2) ima dva realna i razliita rjeenja r1 i r2 .

U tom sluaju opte rjeenje jednaine (1) je dato sa
y C1e r1x C2 e r2 x , gdje su C1 , C2 neke konstante.
2. Ukoliko je D 0 , karakteristina jednaina (2) ima takozvano dvostruko rjeenje,
odnosno u ovom sluaju je r1 r2 , a opte rjeenje jednaine (1) je dato sa
y C1e r1x C2 xe r1x .
3. Za D 0 karakteristina jednaina ima konjugovano-kompleksna rjeenja r1 i i
r2 i . U tom sluaju, opte rjeenje jednaine (1) je
y e x C1 cos x C2 sin x .
Nehomogenu diferencijalnu jednainu rjeavamo tako to naemo rjeenje yh
homogene diferencijabilne jednaine, a zatim jedno partikularno rjeenje y p nehomogene
jednaine. Opte rjeenje nehomogene jednaine
ay by cy f x
(3)
je suma rjeenja yh homogene jednaine i partikularnog rjeenja y p . Dakle, y yh y p .
U nekim sluajevima funkcija f x se moe napisati kao suma nekoliko funkcija,

f x f1 x ... f k x koje su jednostavnijeg oblika. U tom sluaju opte rjeenje

jednaine (3) je oblika y yh y p1 ... y pk , gdje je y p1 partikularno rjeenje jednaine
ay by cy f1 x , ..., y pk je partikularno rjeenje jednaine ay by cy f k x .
Mi emo pokazati kako se rjeavaju nehomogene jednaine (3) u nekim specijalnim
sluajevima. Openito, parcijalno rjeenje jednaine (3) je mogue odrediti takozvanom
Lagrangeovom metodom varijacije konstanti. Mi se ovim metodom neemo baviti.
Kao to vidimo, rjeavanje homogene jednaine (1) svodi se na rjeavanje
karakteristine jednaine, to je izuzetno jednostavno. Zbog toga je osnovni problem koji se
javlja pri rjeavanju nehomogene jednaine (3) taj kako odrediti jedno partikularno rjeenje te
jednaine.
Mi emo posmatrati tri osnovna sluaja.

137

1o

Funkcija f x na desnoj strani (3) je polinom Pn x , n tog stepena. U ovom

k
sluaju, partikularno rjeenje y p jednaine (3) je oblika y p x x Qn x , gdje je Qn x

n
n 1
nepoznati polinom stepena n , to jest Qn x An x An 1 x ... A1 x A0 , a k je jednako 1
ukoliko je broj 0 korjen (ili rjeenje) karakteristine jednaine (2), a 0 ukoliko broj 0 nije
korjen jednaine (2).
Nepoznate koeficijente An , An 1 ,..., A0 polinoma Qn odreujemo iz jednaine

ayp byp cy p Pn x ,
koja u ovom sluaju predstavlja jednakost izmeu dva polinoma, to nam omoguava da
izjednaimo koeficijente uz odgovarajue stepene.
2o

x
Funkcija f x na desnoj strani (3) je oblika e Pn x , gdje je neki realan broj, a

Pn polinom n tog stepena. U ovom sluaju je y p x k e x

Qn x , gdje je Qn x nepoznati
polinom stepena n , a broj k je jednak 0 ukoliko nije rjeenje karakteristine jednaine (2);
k 1 ukoliko je takozvani jednostruki korjen karakteristine jednaine (2) (diskriminanta
jednaine (2) je vea od nule i jedno rjeenje jednaine (2) je upravo ); k 2 ukoliko je
dvostruki korjen karakteristine jednaine (2) ( D 0 , i je rjeenje jednaine (2)).
Nepoznate koeficijente polinoma Qn odreujemo iz jednaine
ayp byp cy p e x Pn x ,
koja se nakon djeljenja sa e x svodi na jednakost izmeu dva polinoma.
x
3o
Funkcija f x na desnoj strani (3) je oblika e Tn x cos x S m x sin x , gdje su
i realni brojevi a Tn x i S m x su polinomi stepena n i m (napomenimo da Tn ili S m
mogu biti identiki jednaki nuli, kao i to da moe biti 0 , to jest e x 1 ).
U ovom sluaju partikularno rjeenje je oblika
t
y p x e x Ps x cos x Qs x sin x
,

gdje je s onaj od brojeva n ili m koji je vei; Ps x i Qs x su nepoznati polinomi stepena

s ; broj t je jednak 0 ukoliko i nije korjen karakteristine jednaine (2), odnosno t 1 ,
ukoliko je i rjeenje jednaine (2).
Koeficijente nepoznatih polinoma Ps x i Qs x odreujemo iz jednaine
ayp byp cy p e x Tn x cos x S m x sin x ,
tako to, nakon djeljenja sa e x , izjednaimo polinome koji stoji uz cos x , odnosno sin x ,
na lijevoj i desnoj strani jednakosti.
Primjer 1.
Nai opte rjeenje jednaine y 4 y x 3 3 x 2 2 x 1 .
Rjeenje. Naimo prvo rjeenje homogene jednaine y 4 y 0 . Odgovarajua
karakteristina jednaina je r 2 4r 0 . Rjeenja karakteristine jednaine su r1 0 i r2 4 ,
pa je opte rjeenje homogene jednaine oblika
yh C1e0x C2e 4 x C1 C2e 4 x .
Naimo sad partikularno rjeenje. U ovom sluaju je funkcija na desnoj strani
f x x 3 3 x 2 2 x 1 P3 x polinom treeg stepena. Zbog toga je partikularno rjeenje
k
3
2
oblika y p x Q3 x , gdje je Q3 x A3 x A2 x A1 x A0 , a k 1 , jer je broj 0 rjeenje
karakteristine jednaine. Dakle,

138

y p x A3 x 3 A2 x 2 A1 x A0 A3 x 4 A2 x 3 A1 x 2 A0 x .
3
2
Sada je y p 4 A3 x 3 A2 x 2 A1 x A0 ;
y p 12 A3 x 2 6 A2 x 2 A1
3
2
Uvrstimo y p i y p u jednainu y p 4 yp x 3x 2 x 1 Imamo:

12 A3 x 2 6 A2 x 2 A1 16 A3 x3 12 A2 x 2 8 A1 x 4 A0 x 3 3x 2 2 x 1
Izjednaimo odgovarajue koeficijente:
16 A3 1 ;
x3 :
12 A3 12 A2 3 ;
x2 :
x:
6 A2 8 A1 2 ;
0
2 A1 4 A0 1 .
x :
Iz prve jednaine je A3 1/16 . Sada, iz druge jednaine dobijamo
1
1
5
31
A2 3 12 . Iz tree jednaine je A1
, dok iz posljednje jednaine
12
16
16
64
63
dobijamo A0
.
128
63
1 3 5 2 31
Dakle, partikularno rjeenje je y p x x x x , pa je opte
16
64
128
16
x
4x
8 x 3 40 x 2 62 x 63 .
rjeenje jednaine y C1 C2 e

128
Nai opte rjeenje jednaine y 4 y sin 2 x , kao i ono partikularno rjeenje


koje ispunjava uslove y 1 , y 0 .
4
4
Rjeenje. Karakteristina jednaina koja odgovara homogenoj jednaini y 4 y 0 je
r 2 4 0 (primjetimo da je ovdje b 0 jer nemamo y ). Ona ima dva konjugovanokompleksna rjeenja r1,2 0 2i . Zbog toga je opte rjeenje homogene jednaine
Primjer 2.

yh e0x C1 cos 2 x C2 sin 2 x , to jest

yh C1 cos 2 x C2 sin 2 x .
Odredimo

partikularno

rjeenje.

Funkcija

f x sin 2 x

je

oblika

f x e 0x 0 cos 2 x 1
sin 2 x . Ovaj oblik funkcije je posmatran u sluaju 3. Tu je 0 ;

Tn x 0 ; S m x 1 - polinom S m x je konstanta pa je stepena nula. Dakle, s 0

(koristimo se oznakama sluaja 3). Polinom stepena nula je konstanta, pa su Ps x i Qs x

zaparavo neke nepoznate konstante, A i B . Oigledno je 2 , 0 , pa je ostalo da
odredimo t . Vrijedit e t 1 , jer je r 0 2i korjen karakteristine jednaine. To znai da je
traeno partikularno rjeenje oblika
y p x e 0 x A cos 2 x B sin 2 x Ax cos 2 x Bx sin 2 x .
Sada je y p A cos 2 x 2 Ax sin 2 x B sin 2 x 2 Bx cos 2 x ;
y p 4 A sin 2 x 4 B cos 2 x 4 x A cos 2 x B sin 2 x .
Uvrstimo y p , y p i y p u jednainu y p 4 y p sin 2 x . Imamo:

139

4 A sin 2 x 4 B cos 2 x 4 x A cos 2 x B sin 2 x 4 x A cos 2 x B sin 2 x sin 2 x .

Izjednaavanjem koeficijenata uz sin 2x i cos 2x dobijamo:
sin 2x : 4 A 1 ;
cos 2x :
4 B 0 ,
odakle je A 1/ 4 , B 0 .
1
y p x cos 2 x .
Time smo odredili partikularno rjeenje:
4
Naimo sada ono partikularno rjeenje koje ispunjava date uvjete. Imamo:

y C1 cos 2 C2 sin 2 cos

2 1.
4 4
4
4

Zbog cos 0 , sin 1 , odavde imamo C2 1 . Dalje je

2
2
1
1
y x 2C1 sin 2 x 2C2 cos 2 x x sin 2 x cos 2 x , pa je
2
4

y 2C1 sin 2C2 cos sin cos 0 , odakle imamo
2
2 2 4
2 4
2
4

2C1 0 , odnosno C1 .
8
16

1
Traeno partikularno rjeenje je y cos 2 x sin 2 x x cos 2 x .
16
4
Primjer 3.
Nai opte rjeenje jednaine y 2 y y xe x x 2 .
Rjeenje. Odredimo opte rjeenje homogene jednaine y 2 y y 0 . Odgovarajua
karakteristina jednaina je r 2 2r 1 0 , koja ima dvostruko rjeenje r1 r2 1 ( D 0 ),
pa je rjeenje homogene jednaine
yh C1e x xC2 e x .
Partikularno rjeenje emo odrediti kao sumu dva partikularna rjeeja, jer je funkcija
x
2
x
na desnoj strani jednaine f x xe x f1 x f 2 x . Funkcija f1 x xe je oblika
e 1x P1 x ( P1 x x je polinom prvog stepena), pa je prvo partikularno rjeenje oblika

y p1 x l e 1x Q1 x (sluaj 2.), gdje je Q1 x A1 x A0 nepoznati polinom prvog stepena, a

l 2 jer je r 1 dvostruko rjeenje karakteristine jednaine. Dakle,
y p1 x 2 e x A1 x A0 e x A1 x 3 A0 x 2 . Sada je
y p1 e x 3 A1 x 2 2 A0 x A1 x 3 A0 x 2 ,

y p1 e x 6 A1 x 2 A0 6 A1 x 2 4 A0 x A1 x 3 A0 x 2 .
x
Odredimo nepoznate koeficijente iz jednaine y p1 2 yp1 y p1 xe . Imamo:

e x 6 A1 x 2 A0 6 A1 x 2 4 A0 x A1 x 3 A0 x 2

6 A1 x 2 4 A0 x 2 A1 x 3 2 A0 x 2 A1 x 3 A0 x 2 e x x .

Mnoenjem sa e x i izjednaavanjem koeficijenata polinoma na lijevoj i desnoj strani

dobijamo:
x:
6 A1 1

140

x0 :

1
1 3 x
, pa je y p1 x e .
6
6
2
Funkcija f 2 x x je polinom drugog stepena pa je
2 A0 0 , odakle je A1

y p2 x k A2 x 2 A1 x A0 , gdje je k 0 , jer broj 0 nije rjeenje karakteristine jednaine.

Odredimo nepoznate koeficijente iz jednaine:
y p2 2 yp2 y p2 x 2 . Imamo:
y p2 2 A2 x A1 ; y p2 2 A2 , pa je
2 A2 2 2 A2 x A1 A2 x 2 A1 x A0 x 2 .

Izjednaavanjem koeficijenata dobijamo:

A2 1 ;
x2 :
x:
4 A2 A1 0 ;
2 A2 2 A1 A0 0 , odakle je A2 1 , A1 4 , A0 6 .
x0 :
2
Znai, y p2 x 4 x 6 .
Sada moemo dati opte rjeenje jednaine. Ono je oblika:
1
y yh y p1 y p2 C1e x C2 xe x x 3e x x 2 4 x 6 .
6

Primjer 4.

3x
Nai opte rjeenje jednaine y 2 y 3 y x 1 e , kao i ono partikularno

11
, y 0 3 .
9
Rjeenje. Karakteristina jednaina date jednaine je r 2 2r 3 0 . Njena rjeenja su r1 1
x
3x
, r2 3 , pa je opte rjeenje odgovarajue homogene jednaine oblika yh C1e C2 e .
Kako bismo odredili partikularno rjeenje, funkciju na desnoj strani emo napisati kao
sumu dvije funkcije:
f x x 1 e3 x x xe3 x f1 x f 2 x ,
pa e partikularno rjeenje biti suma dva partikularna rjeenja.
k
Kako je f1 x x polinom stepena 1, to je y p1 x A1 x A0 , pri emu je k 0 jer 0
nije rjeenje karakteristine jednaine. Imamo:
y p1 A1 , y p1 0 , pa je
y p1 2 yp1 3 0 2 A1 3 A1 x A0 x .
rjeenje koje ispunjava uslov y 0

Izjednaavanjem koeficijenata dobijamo:

x:

3 A1 1
x0 :

2 A1 3 A0 0 , odakle je
1
2
1
2
A1
, A0 . Znai y p1 x .
3
9
3
9
3x
Kako je f 2 x e x , to je oblik drugog partikularnog rjeenja

y p2 x l e3 x A1 x A0 , gdje je l 1 jer je r 3 jedan od korjena karakteristine jednaine.

Dakle,
y p2 e3 x A1 x 2 A0 x ;
y p2 e3 x 3 A1 x 2 3 A0 x 2 A1 x A0 ;

141

y p2 e3 x 9 A1 x 2 9 A0 x 12 A1 x 6 A0 2 A1 .
3x
Odredimo nepoznate koeficijente iz jednaine y p2 2 yp2 y p2 xe . Imamo:

e3 x 9 A1 x 2 9A0 x 12 A1 x 6 A0 2 A1 4 A1 x
2 A0 6 A1 x 2 6A0 x 3A1 x 2 3 A0 x e3 x x .
Nakon mnoenja sa e 3x i izjednaavanja koeficijenata uz odgovarajue stepene imamo: x :
8 A1 1 ;
1
1
4 A0 2 A1 0 , odakle je A1 , A0
, pa je
x0 :
8
16
1
x
1
y p2 xe3 x x e3 x 2 x 1 .
16
16
8
1
2 x 3x
x
3x
Opte rjeenje date jednaine je y C1e C2 e x e 2 x 1 .
3
9 16
Odredimo partikularno rjeenje koje ispunjava date uslove. Imamo:
2 11
y 0 C1 C2 , odakle je C1 C2 1 .
9 9
1 1
y x C1e x 3C2e3 x e3 x 4 x 1 6 x 2 3x , pa je
3 16
1 1
y 0 C1 3C2 3 .
3 16
C1 C2 1
211
19

Dobili smo sistem jednaina: C 3C 163 , iz kojeg izraunavamo C2

, C1
,
192
192
1
2

48
pa je traeno partikularno rjeenje
19 x 211 3 x 1
2 x
y
e
e x e3 x 2 x 1 .
192
192
3
9 16
Primjer 5.
Nai opte rjeejne jednaine y y y e x sin x .
Rjeenje. Karakteristina jednaina koja odgovara datoj jednaini je r 2 r 1 0 . Njena
1 i 3
1
3
rjeenja su r1,2
. Dakle, rjeenje homogene jednaine je
i
2
2
2
x

3
3
2
yh e C1 cos
x C2 sin
x .
2
2

s
x
Odredimo partikularno rjeenje. Ono je oblika y p x e P0 x cos x Q0 x sin x ,

pri emu su P0 x i Q0 x polinomi stepena nula, to jest konstante, dok je s 0 jer broj 1 i
nije korjen karakteristine jednaine. Imamo:
y p e x A cos x B sin x , pa je
y p e x A cos x B sin x A sin x B cos x ;
y p e x A cos x B sin x A sin x B cos x A sin x B cos x A cos x B sin x

e x 2 A sin x 2 B cos x .
Uvrtavanjem u jednainu dobijamo

142

y p y p y p e x 2 A sin x 2 B cos x A cos x B sin x

A sin x B cos x A cos x B sin x e x sin x,
odnosno, A sin x B cos x sin x .
Izjednaavanjem koeficijenata uz sin x i cos x odmah dobijamo da je A 1 i B 0 , pa je
y p e x cos x .
Dakle, opte rjeenje jednaine je
x

3
3
y e 2 C1 cos
x C2 sin
x
e x cos x .

2
2

Nai opte rjeenje jednaine y 2 y 2 y 2e x cos x , kao i ono partikularno

rjeenje koje ispunjava uslove y 0 , y 0 .
Rjeenje. Naimo rjeenje homogene jednaine y 2 y 2 y 0 . Odgovarajua
karakteristina jednaina je r 2 2r 2 0 . Rjeenja te jednaine su r1,2 1 i , pa je
Primjer 6.

yh e1x C1 cos1x C2 sin1 x (koeficijent uz i je 1).

s
x
Opti oblik partikularnog rjeenja je y p x e P0 x cos x Q0 x sin x , (jer je uz
cos x broj 2 to jest polinom stepena nula). U ovom sluaju je s 1 jer je 1 1 i korjen
karakteristine jednaine. Dakle,
y p x e x A cos x B sin x , pa je
y p e x A cos x B sin x Ax cos x Bx sin x Ax sin x Bx cos x ;

y p e x 2 A cos x 2 A sin x 2 B sin x 2 B cos x

2 Ax sin x Ax cos x 2 Bx cos x Bx sin x .

Nakon uvrtavanja u polaznu jednainu imamo:
y p 2 y p 2 y p e x 2 A sin x 2 B cos x 2e x cos x , odnosno
2 A sin x 2 B cos x 2 cos x ,
odakle, izjednaavanjem koeficijenata uz cos x i sin x dobijamo A 0 i B 1 . Znai,
y p xe x sin x , pa je opte rjeenje jednaine
y e x C1 cos x C2 sin x x sin x .
Odredimo traeno partikularno rjeenje. Imamo:
y e C1 1 C2 0 0 0, pa je C1e 0 , odakle je C1 0 .

y x e x C1 cos x C2 sin x x sin x C1 sin x C2 cos x sin x x cos x ,

pa je (imajui u vidu da je C1 0 , sin 0 , cos 1 ):
y C2 0 , pa je C2 .
x
x .
Dakle, traeno rjeenje je y e sin x

143