12

1.1. Solow Byme Modeli

Solow byme modeli (SBM)5 drt deiken zerinde younlamaktadr: kt (Y), fiziksel
sermaye (K), igc (L) ve bilgi ya da igc etkinlii (A). t anndaki retim fonksiyonu;
(1.1.1)

Y ( t ) = F ( K ( t ), A( t ), L ( t ))

biimindedir. Bu retim fonksiyonuna gre retim, bu girdilerin artan bir fonksiyonudur ve veri
sermaye-igc dzeyinde retim, teknolojik gelime (Adaki deiimler) yoluyla artrlmaktadr.
SBM, duraan durum deerine ulaabilmek iin, retim fonksiyonunu igc etkinlii cinsinden, yani
Harrod-ntr olarak tanmlamaktadr6. Byle bir varsaym altnda sermaye-kt oran zaman iinde
sabit kalmaktadr. Fonksiyon sermaye ve igc girdisine gre lee gre sabit getirilidir. Bu
homojenlik varsaymna dayal olarak, sermayeyi ve kty etkin igc cinsinden yeniden yazabiliriz.
(1.1.2)

y = f (k )

Burada y=Y/AL, ve k=K/ALdir. (1.1.2) eitliine gre etkin igc birimi bana kt, ekonominin
tmndeki fiziksel sermayenin deil, etkin igc birimi bana fiziksel sermayenin bir fonksiyonuna
dnmektedir.

Etkin

igc

bana

sermaye,

azalan

getiriyle

almaktadr:

f ( 0) = 0 , f ( k ) > 0 , f ( k ) < 0 . Younlatrlm biimde yazlan retim fonksiyonu, Inada koullarn

yerine getirmektedir (Burmeister ve Dobell, 1970, s.35; Jones, 1975, s.74): limk 0 f ( k ) =
limk f ( k ) = 0 . Inada koullar, ekonominin duraan durum dengesine ulaacan belirler. (1.1.1)

genel eitliini Cobb-Douglas biiminde tanmlayalm:

(1.1.3)

y = k

Model, igc ve teknolojinin dsal ve sabit bir oranda deieceini varsaymaktadr. Srasyla birikim
denklemleri yledir:
(1.1.4)

L! (t ) = nL(t ) = nL( 0) ent

(1.1.5)

A! (t ) = gA(t ) = gA( 0) e gt

Burada n, nfus art hzn; g, teknolojik gelime hzn tanmlamaktadr. retim, tketim ve yatrm
olarak kullanlmaktadr. Yatrmlara ayrlan kaynak, dsal ve sabit bir yatrm oranna gre
belirlenmektedir. Buna gre sermaye birikimi;
(1.1.6)

K! ( t ) = sY ( t ) K ( t )

girdiden ikisi (L ve A) dsal ve sabit bir oranda bydklerinden, modelin dinamiini salayan
asl unsur, fiziksel sermaye deikenidir. Sermaye dinamiini etkin igc birimi bana yle
tanmlarz:
(1.1.7)

k! ( t ) = sf ( k ( t )) k ( t )( n + g + )

5 Solow byme modeli,; Solow, 1956; Burmeister ve Dobell, 1970; D. Romer, 1996,

ss.5-33 almalarndan yararlanlarak

hazrlanmtr.
6 Harrod ntr tekonolojik gelime

K ( AL )

retkenliindeki gelimeyi gstermektedir.

biiminde tanmlanmaktadr. Buradaki AL terimi, igc etkinliini, yani igcnn

13
(1.1.7) eitlii, SBMnin temel denklemidir. Eitliin sandaki birinci terim, ekonomideki fiili
yatrmlar; ikinci terim, etkin igc bana den fiziksel sermaye miktarn en azndan ayn dzeyde
srdrebilmek iin yaplmas gereken yatrm dzeyini tanmlamaktadr. Eer ekonomide etkin igc
birimi bana fiili yatrmlar gerekli yatrmlar aarsa, k ykselecek; kart durumda k decektir. Her
ikisi eitlendiinde, k sabit bir deer alacak ve k! = 0 olacaktr. ekil 1.1.1, SBMnin temel dinamiini
grselletirmektedir.
ekil 1.1.1. SBMde Dengeli Gelime ve Sermaye Birikimi
(n+g+)k

Efektif gc
Bana Yatrm

sf(k)

k*

Etkin igc bana sermaye sfrken, fiili ve gerekli yatrmlar birbirine eittir. Inada koullar, k=0
iken f(k)nin daha dik bir eime sahip olduunu gstermektedir. k iken, f(k) giderek yataylar ve
gerekli yatrm erisinden daha kk eime sahip olur. k*, ekonomideki fiili yatrmlarla gerekli
yatrmlarn ayn olduklar noktay, dier bir ifadeyle duraan durum dengesini tanmlamaktadr.
ekil 1.1.2. SBMde Sermayenin Dinamii
k!

k*

ekil 1.1.2 de, sermayenin dinamiini tanmlamaktadr. Eer ekonomide etkin igc bana sermaye
miktar, duraan durum deerinin altndaysa, fiili yatrmlar gerekli yatrmlar amakta (yani sermaye
birikimi pozitiftir ve k ykselmektedir); kart durumda sermaye birikimi negatife dnmektedir.
Ekonominin balangtaki sermaye donanm ne olursa olsun, srekli duraan durum deerine doru
bir dinamik davran gsterecektir. ekildeki oklar, bu hareketi gstermektedir.
Ekonomi duraan durumdayken, sermaye ve etkin igc, n+g orannda; dolaysyla etkin
igc bana sermaye ve retim de g orannda bymektedir. Yani kiibana gelirdeki deiimi,
yalnzca teknolojik gelime oran belirlemektedir. SBMnin duraan durum dengeli byme sreci,

14
Kaldor (1961) tarafndan ne srlen gelime srecinin temel olgularn karlamaktadr. Bu olgulara
gre igc, sermaye ve kt byme oranlar hemen hemen sabittir; sermaye-hasla oran hemen
hemen sabittir.

1.1.1. Solow Byme Modelinde Tasarruf Oranndaki Deimelerin Etkileri

Tasarruf oranndaki (s) artlar, fiili yatrm erisini (ya da retim fonksiyonunu) sa yukar
kaydrr ve yeni duraan durum denge deeri (k*) daha sada oluur. Bu dzeyde fiili yatrmlar,
gerekli yatrmlar aar, yani etkin igcn tam istihdamda tutabilmek iin gereken yatrmlardan
daha fazlas iin ulusal gelirden kaynak aktarlmtr. Bu nedenle k! pozitiftir. kdeki ykselme, yeni
k* deerine kadar srer. k sabitken, Y/L, Af(k)ye eittir ve Y/L, Ann byme oran (g) kadar
bymektedir. Ancak tasarruf oranndaki deimeler kyi sabit deil de pozitif bir deiime
soktuundan, Y/Ldeki toplam deime gyi aar. Yeni duraan durum k deerine ulaldnda,
yeniden g byme oran kadar deiim gsterir. Bu nedenle tasarruf oranlarndaki sreen deiimler,
kii bana byme orann da sreen bir ekilde deitirmektedir. Ancak SBMde tasarruf
oranndaki deiimler byme etkisine yolamaz, yalnzca dzey etkisi yaratr. Yani herhangi bir t
dneminde ekonominin dengeli gelime izgisini ve bylece kii bana gelir dzeyini deitirir,
ancak dengeli gelime srecindeki kii bana gelir byme orann etkilemez. SBMde byme
etkisini yaratan tek etmen, teknolojik gelimedir. Dier tm deikenler, yalnzca dzey etkisine yol
aar. ekil 1.1.3, tasarruf oranndaki deiimlerin dier deikenler zerindeki etkilerini
grselletirmektedir.
ekil 1.1.3. SBMde Tasarruf Oranndaki Deiimlerin Yol At Etkiler
k

t0

Y/Lnin
Byme
Oran

t0

t0

lnY/L

t0

t0

ekil 1.1.3e gre, t0 annda tasarruf oran ani bir srama yapmakta ve bu noktadan sonra sabit
kalmaktadr. Tasarruftaki ani srama, tam kart ynde tketim orann da ani bir ekilde
indirmektedir. Etkin igc bana sermaye zamanla art gsterdike, tketim oran da art
gsterecektir. Ekonominin duraan durum dengeli byme srecinde tketim oran;
(1.1.8)

c= f ( k ) ( n + g + ) k

15
Duraan durum tketim orannn, tasarruf orannn deiimi karsndaki deiimi de yle
belirlenecektir:
(1.1.9)

c
k ( s, n , g , )
= f ( k ( s , n , g , ) ) ( n + g + )
s
s

Tasarruf oranndaki artlar etkin igc bana sermayenin (k*) duraan durum deerini ykseltir. Bu
nedenle uzun dnemde tketimin ne ynde deiecei, k*nin marjinal verimliliinin (f(k*))
(n+g+)dan byk olup olmamasna baldr. Eer f(k*), (n+g+)dan kkse, bymeden
kaynaklanan yatrm artlar, etkin igcnn tam istihdamn srdrmeye yeterli olmayacak; bu
negatif ak, tketim oran azaltlarak karlanacak; kart durumda tketim artrlarak tepki
gsterilecektir. nc olas durumda, her ikisi de birbirine eittir. Buna gre, sdeki bir marjinal
deiiklik uzun dnemde tketimi etkilemez ve tketim, ekonominin tm olas duraan durum dengeli
gelime srelerindeki en yksek dzeyine ulamtr. Bu dzeydeki k*, sermaye stokunun altn-ilkesi
(golden rule) olarak tanmlanmaktadr.
Tasarruf oranndaki deiimlerin, uzun dnemli ulusal gelir hareketlerine etkisi de yle
belirlenecektir:
(1.1.10)

f ( k ) f ( k )
y
k ( s, n, g , )
= f ( k )
=
s
s
(n + g + ) sf ( k )

Bu iliki, esneklik balamnda tanmlanrsa, retim fonksiyonun, duraan durum dengesindeki

esneklikleri cinsinden tanmlanabilir.
(1.1.11)

(k )
s y
=
y s
1 (k )

Ekonomi tam rekabet piyasasnda alyorsa ve dsallklar yoksa, duraan durum dengeli gelimede
sermaye, marjinal verimlilii lsnde ulusal gelirden pay alacaktr. Uluslararas veriler bu payn
yaklak 1/3 kadar olduunu gstermektedir (MRW, 1992). Bu bilgiye dayanrsak, tasarruf-ulusal
gelir esneklii, kmaktadr. Tasarruf oranndaki %10luk bir art, uzun dnemde etkin igc
bana geliri %5 kadar artracaktr. Sermayenin payndaki azalmalar, tasarruf deiimlerinin ulusal
gelir zerindeki tesirini zayflatacaktr. Bunun iki nedeni vardr. Birincisi, fiili yatrm oranndaki
azalmalar, duraan durum dengesindeki sermaye stokunu azaltr ve bu nedenle tasarruf orannn k*
zerindeki tesiri zayflar. kincisi, sermaye ile ulusal gelir arasndaki katsaynn klmesi,
sermayenin ulusal gelir zerindeki etkilerini kltr.

1.1.2. SBMde Yaknsamann Hz

Yaknsamann ya da duraan durum deerine hangi hzla yaklaldnn belirlenmesi, sermaye
stokundaki deiime gre belirlenmektedir. Yani knin, ne kadar bir hzla k*a yaklamakta olduuna
bakmaktayz. k, k*a eitken, k! sfrdr. Bu nedenle k=k* etrafnda k! nin birinci sra Taylor alm, k
ile k! arasndaki ilikiyi tanmlayacaktr.

16
(1.1.12)

k! ( k )
k!
( k k ) = [ sf ( k ) (n + g + )]( k (t ) k )
k
[1 ( k )](n + g + )( k (t ) k )

Bu alma gre k! yaklak olarak fiili durum sermaye stokunun duraan durum sermaye stokuna
uzaklna ve k! nin k=k* noktasnda kye gre deiimine eittir. Dier bir deyile, ekonominin
duraan durum denge deeri yaknlarnda etkin igc bana sermaye, kendi duraan durum
deerine, duraan durumdan uzaklna orantl bir hzda yaknsar. (1.1.12) eitliindeki diferansiyel
denklem iin zm belirlenirse, t annda ekonominin duraan duruma uzakl belirlenir.
(1.1.13)

k ( t ) k e (1 )( n + g + ) t ( k ( 0) k )

Sermaye stokunun yaknsama sreci, ulusal gelirin yaknsama sreci iin de geerlidir. Ayn yntemle
ulusal gelir yaknsamas iin geecek sre yle belirlenir:
(1.1.14)

y ( t ) y e (1 )( n + g + ) t [ y ( 0) y ]

Bunun iin yle bir rnek verebiliriz. Nfus art hznn %1-2; teknolojik gelime hznn %1-2 ve
sermaye ypranma orann da %3-4 olduu bir ekonomi dnelim. Sermayenin ulusal gelirden ald
pay 1/3 ise, (1-)(n+g+) %3-4 kadardr. Yani k ve y, her yl duraan durum deerlerine %3-4 kadar
yaknsar. Toplam uzakln yarsnn katedilmesi iin gereken sre ise, yaklak 18 yldr. Bu
erevede, tasarruf oran %10 artrlrsa, ulusal gelir %0.2 (=0.04 x %5) yllk hzda byyecek; 18 yl
sonra, balangtaki dzeyinin %2.5i (=0.5 x %5) kadar daha stnde yer alacaktr.