Hc ton c ci g ?

By ntzung, on July 4th, 2009

Bn ting Vit ca bi http://zung.zetamu.com/?p=858, do TS Trn Nam Dng nh ai dch v gi cho ti
Cm n anh Nam Dng !

Bng cp Ton hc mang li li ch g?

D nhin l cc k nng tnh ton ri, bn cn g phi thc mc ch.
Thc ra, theo trang web ca Khoa Ton H Warwick, th bn khng ch c c nhng k nng tnh ton m cn
t c mt s k nng thit yu khc na.
Nhng k nng v ton hc
L mt sinh vin ton hc, bn s hc tt c nhng mn chnh ca ton hc hin i: i s, gii tch, hnh hc,
thng k v ton ng dng. Trong ton kha hc ny, bn s c hc:

Ngn ng ton hc v cc qui tc lp lun.

Cch pht biu mt mnh ton hc chnh xc.

Cch chng minh mt gi thuyt ton hc ng hoc sai.

Cch rt trch mt bi ton trong sch.

Cch s dng ton hc miu t th gii t nhin.

Nhng k nng Phn tch

Mt khi c bng cp v ton hc, bn s khng bao gi chp nhn vic lp lun hi ht. Ton hc mang li cho
bn kh nng:
1. Suy ngh mch lc
2. Lu n tng chi tit
3. Lm ch nhng tng chnh xc v phc tp
4. Lp lun phc tp
5. Xy dng nhng l l l-gc v ch ra nhng l l phi l-gc
Cc k nng gii quyt vn
1

Bn s c giao cho v s nhng bi ton gii quyt trong sut kha hc. Tri nghim ny s gip
bn:
1. H thng mt vn bng nhng l l chnh xc, nhn dng c nhng vn then cht
2. Trnh by mt gii php r rng, a ra nhng gi nh r rng
3. Hiu thu mt vn kh bng cch nhn vo nhng trng hp c bit hoc nhng vn ph
4. Linh hot v tip cn cng mt vn bng nhiu quan im khc nhau
5. i ph vi vn mt cch t tin, ngay c khi cha c gii php r rng
6. Tm kim s gip khi cn
Cc k nng tm ti
Trong qu trnh hc, thnh thong bn s lm vo tnh hung c gng hiu c nhng bi ton c v qu
kh v c gii quyt nhng vn m thot u tng chng nh khng th. Bn c th c giao vit
nhng bi lun v nhng d n khin bn phi t mnh tm hiu mt phm tr ton hc m bn cha bit
g. Vic ny s bin bn thnh mt nh iu tra nghip d, ln theo ting gi ca thng tin v ngun cm
hng. Bn s c nhng tri nghim:
1. Tra cu cc ghi chp v bi ging, gio trnh, cng nh sch tham kho
2. Xi tung th vin
3. Tm kim cc ngun thng tin tham kho
4. Rt ta thng tin t mi nh ton hc m bn gp (nhng sinh vin khc, sinh vin tt nghip,
ngi hng dn v nhng ging vin)
5. T duy
Cc k nng trao i thng tin
Mt bng cp ton hc s pht trin kh nng nm bt v trao i mc cao nhng thng tin chuyn
mn. Trong qu trnh nghe ging, bn s c yu cu sp xp v lu tr mt khi lng ln thng tin
ton hc dng ni cng nh vit. Nhng bi tp v nh, v bt c bi lun hay d n no m bn thc
hin, cng s i hi s trnh by mch lc theo ngn ng ton hc. Trong qu trnh c km cp, bn s
tham gia trao i nhng kin v ton hc vi ngi gim st ca mnh v nhng sinh vin cng kha.
Bn cn tham gia tho lun cc vn ton hc qua vic i thoi vi cc ging vin v sinh vin cng
kha. nhng nm cui, bn c th c c hi ging dy nhng sinh vin cha tt nghip khc. Qua
nhng tri nghip ny, bn s hc c cch:
2

1. Lng nghe hiu qu

2. Vit tt cc vn ton hc
3. Vit lun v bo co
4. Thuyt trnh mt vn ton hc trc c nhm
Cc k nng vi tnh
IT l t vit tt ca Information Technology (cng ngh thng tin), bao hm ngha bt c th g c lin quan
n my vi tnh. Trong sut qu trnh hc, bn s c quyn s dng cc tin ch cng ngh thng tin ca
trng. Bn s c:
1. S dng e-mail v truy cp internet
2. Hc mt ngn ng lp trnh
3. Gii quyt cc vn bng phn mm ton hc
4. Hc k nng son tho vn bn, k c dng ch vit thong thng v dng k hiu ton hc
Nhng thi quen lm vic tt
tr thnh mt sinh vin ton hc thnh cng, bn s phi:
1. T m v chu kh trong cng vic
2. T chc tt thi gian biu v ng hn
3. Lm vic di p lc, c bit l khong thi gian gn k thi
4. Lm vic c lp m khng cn gio vin h tr thng xuyn
5. Hp tc vi nhng sinh vin khc gii quyt cc vn chung
Nhng nt tnh cch hu ch
Mt gio s ton hc tng ni vi mi la sinh vin sp vo nm nht rng bng cp ton hc s thay i h sut
c cuc i. Vt ln thnh cng vi nhng tng kh hiu v cc vn kh gii quyt s to nn:
1. Tnh qu quyt
2. Tnh kin tr
3. Tnh sng to
3

4. S t tin
5. Tnh thn trng trong t duy

Mt s iu nn v khng nn trong ging dy ton

(1)
By ntzung, on June 28th, 2009
Trong lot bi ny, ti s vit dn mt s quan im ca ti v nhng iu nn v khng nn trong ging dy.
Nhng quan im ny c rt ra t kinh nghim bn thn, vic nghin cu cc liu v gio dc, s trao i vi
ng nghip v sinh vin, v nhng suy ngh lm sao dy hc tt hn. Tt nhin c nhng quan im ca ti
c th cn phin din. Xin mi mi ngi trao i, vit ln nhng quan im v kinh nghim ca mnh.
Ti s ch yu ni v vic dy ton, tuy rng nhiu im p dng c cho hu ht cc mn hc khc. Ti s
dng t ging vin ch c ging vin i hc ln gio vin ph thng, t hc sinh (student) ch hc sinh
sinh vin hay hc vin mi cp hc, t ph thng cho n sau i hc. Ti vit khng theo th t c bit no.
Nn: Thnh thong thay i mn dy nu c th. Nu dy mt mn nhiu ln, th ci tin thng xuyn phng
php v ni dung dy mn .
Khng nn: Dy mi nm ny qua nm khc mt mn, vi gio trnh nhiu nm khng thay i.
Cc chc v qun l lnh o thng c nhim k, v thng c nguyn tc l khng ai lm qu 2 nhim k
cng 1 v tr. L do l to s thay i ci tin thng xuyn, trnh s tr tr. Ngay trong vic dy hc cng vy:
mt ngi m dy qu nhiu nm cng mt th, th d dn n nhm chn tr tr. trnh chuyn , c nhng
c s i hc c qui nh l cc mn hc cng c nhim k: ai m dy mn no c 4-5 nm ri th phi giao
cho ngi khc m nhim, tr trng hp khng tm c ngi thay th.
Nhiu khoa ton c phn chia vic dy cc mn cho cc t b mn, v d mn phng trnh vi phn th ch
dnh cho ngi ca t b mn phng trnh vi phn dy. Vic phn chia nh vy c ci li l m bo cht lng
dy,c bit l trong iu kin trnh ging vin ni chung cn thp, phi chuyn mn ha trong vic dy
m bn cht lng ti thiu. Tuy nhin n c im hn ch, l n to ra xu hng ngi ca t b mn no s
ch bit chuyn ngnh hp y, tm nhn khng m rng ra. mt s trng i hc tin tin, ni c nhiu ging
vin trnh cao (v vi nguyn tc l l gio s hay ging vin cao cp th trnh dy bt c mn no
trong cc mn ton bt buc bc c nhn), cng vic ging dy khng phn chia theo t b mn hp nh vy,
m ging vin (cao cp) no cng c th ng k dy bt c mn no bc c nhn.
Tt nhin, vic thay i mn dy i hi cc ging vin phi c gng hn trong vic chun b bi ging (mi ln
i mn dy, l mt ln phi chun b bi ging gn nh t u), nhng i li n lm tng trnh ca bn thn
ging vin, gip cho ging vin tm hiu nhng ci mi (m nu khng i mn dy th s khng tm hiu, do sc
). c bit l cc mn bc cao hc: vic chun b bi ging cho mt mn cao hc mi c th gip ch trc tip
cho vic nghin cu khoa hc ca ging vin.
Ti c mt s kinh nghim c nhn v vic ny. V d nh mt ln nm 1999 ti nhn dy 1 hc k cao hc v h
ng lc Hamilton, v trong qu trnh c ti liu chun b bi ging cho mn , ti pht hin ra mt s vn
c bn lin quan n dng chun a phng ca h ng lc cha c nghin cu, v iu thc y ti
nghin cu c mt s kt qu kh tt. Nm 2008 ti nhn dy mn i s (m rng trng v mt t i s giao
hon) cho sinh vin ton nm th 4, tuy rng trc ti hu nh khng ng chm n nhng th . Vic dy
mn i s gip ti nm chc thm c mt s kin thc v i s, v d nh hiu thm ngha ca tnh cht
Noether (y l tnh cht c trng ca i s, i ngc vi gii tch).
5

Tt nhin c nhiu ngi, do iu kin cng vic, phi dy cng mt mn (v d nh mn Ton lp 12) trong
nhiu nm. trnh tr tr trong trng hp , cn thng xuyn ci tin phng php v ni dung ging dy
(a vo nhng v d minh ha mi v bi tp mi t thc t hin ti, s dng nhng cng ngh mi v cng c
hc tp mi, tm cc cch gii thch mi d hiu hn, v.v.)

Mt s iu nn v khng nn trong ging dy ton

(2)
By ntzung, on June 28th, 2009
Nn: Dy v kim tra kin thc hc sinh theo li hc hiu
Khng nn: To cho hc sinh thi quen hc vt, ch nh m khng hiu
Cc nh gio dc hc v thn kinh hc trn th gii lm nhiu phn tch v th nghim cho thy, khi b c con
ngi hiu mt ci g (tc l c th make sense ci , lin tng c vi nhng kin thc v thng tin
khc c sn trong no) th d nh n (do thit lp c nhiu dy ni lin quan n kin thc trong mng
thn kinh ca no mt neuron thn kinh c th c hng chc nghn dy ni n cc neuron khc), cn khi ch
c nhi nht cc thng tin ring l vo no (kiu hc vt) m khng lin h c vi cc kin thc khc c
trong no, th thng tin rt kh nh, d b no o thi.
Thc ra th mn hc no cng cn hiu v nh, tuy rng t l gia hiu v nh gia cc mn khc nhau
c khc nhau: v d nh ngoi ng th khng c g phc tp kh hiu lm nhng cn nh nhiu (tt nhin nh
c cc cu ch ngoi ng th cng phi lin tng c cc cu ch vi hnh nh hay ngha ca chng v
vi nhng th khc c trong no), nhng ton hc th ngc li: khng cn nh nhiu lm, nhng phi hiu c
cc kin thc, v qu trnh hiu i hi nhiu cng sc thi gian. C nhng cng thc v nh ngha ton m
nu chng ta qun i chng ta vn c th t tm li c v dng c nu hiu bn cht ca cng thc v
nh ngha , cn nu chng ta ch nh cng thc v nh ngha nh con vt m khng hiu n, th cng
khng dng c n, v nh vy th cng khng hn g ngi cha tng bit n. V d nh cng thc tnh
Christoffel symbol cho lin thng Riemann ca mt Riemannian metric l mt cng thc hi di, v ti chng
bao gi nh c chnh xc n lu tuy mang ting l ngi lm hnh hc vi phn: c mi ln ng n th xem
li, nh c mt lc, ri li qun. Nhng iu khng lm ti bn khon, v ti hiu bn cht ca Christoffel
symbol v cc tnh cht c bn ca lin thng Riemann, t c th t ngh ra li c cng thc nu cn thit
(tn mt vi pht) hoc tra trn internet ra ngay.
Sinh vin ngy nay (l nhng chuyn gia ca ngy mai) c th tra cu rt nhanh mi nh ngha, cng thc, v.v.,
nhng hiu chng th vn phi t hiu, khng c my mc no hiu h c. Cch y 5-10 nm, theo thng
l ca nhng ngi dy trc ti, ti thng khng cho php sinh vin mang ti liu vo phng thi trong cc k
thi cui hc k, v bi thi hay c 1 cu hi l thuyt (tc l pht biu ng 1 nh ngha hay nh l g th
c im). Nhng trong thi i mi, vic nh y nguyn cc nh ngha v nh l c t gi tr, m ci chnh l
phi hiu m s dng c chng. Bi vy nhng nm gn y, trong cc k thi ti dn dn cho php hc sinh
mang bt c ti liu no vo phng thi, v thi khng cn cc cu hi pht biu nh l na. Thay vo l
nhng bi tp (tng i n gin, v thng gn ging cc bi c trong cc ti liu nhng thay tham s)
kim tra xem hc sinh c hiu v s dng c cc kin thc c bn khng.
V mt hnh thc, chng trnh hc Vit Nam (k c bc ph thng ln bc i hc) kh nng, nhng l nng v
nh m nh v hiu, v trnh trung bnh ca hc sinh Vit Nam th yu so vi th gii (tt nhin vn c
hc sinh rt gii, nhng t l hc sinh gii thc s rt t, v cng kh so c vi gii ca phng Ty). Vn
khng phi l do ngi Vit Nam sinh ra km thng minh, m l do iu kin v phng php gio dc, ch tr
6

em gc Vit Nam ln ln nc ngoi thng l thnh cng trong ng hc hnh. Hin tng rt ph bin
Vit Nam l hc sinh hc thuc lng cc kin thc trc mi k kim tra, ri sau khi kim tra xong th ch
thy tr thy. Vit Nam rt cn ci cch chng trnh gio dc theo hng tng s hiu ln, v gim s hc
go, nh nh con vt. Ti c phng vn nhiu sinh vin tt nghip loi gii ngnh ton Vit Nam, nhng khi
hi mt s kin thc kh c bn th nhiu em li khng bit. Li khng phi ti cc em m c l ti h thng gio
dc. Nhiu thy c gio ch khuyn khch hc sinh lm bi kim tra ging ht li gii mu ca mnh, ch lm kiu
khc i, tuy c th th v hn cch ca thy th c khi li b tr im. Ti chng kin trng hp sinh vin ch
t im thi 7-8 li gii hn sinh vin t im thi 9-10 v kiu chm thi nh vy. Kiu chm im nh th ch
khuyn khch hc vt ch khng khuyn khch s sng to hiu bit.

Mt s iu nn v khng nn trong ging dy ton

(3)
Nn: Dy nhng ci c bn nht, nhiu cng dng nht
Khng nn: Mt nhiu thi gi vo nhng th t hoc khng dng n
Trn i c rt nhiu ci hc, trong khi thi gian v sc lc ca chng ta c hn, v bi vy chng ta lun phi
la chn xem nn hc (hay dy hc) ci g. Nu chng ta phung ph qu nhiu thi gian vo nhng ci t cng
dng (hoc thm ch phn tc dng, v d nh nhng l thuyt v chnh tr hay kinh t tri ngc vi thc t), th
s khng cn thi gian hc (hay dy hc) nhng ci quan trng hn, hu ch hn.
Tt nhin, mc quan trng, hu ch ca tng kin thc i vi mi ngi khc nhau th khc nhau, v ph
thuc vo nhiu yu t nh thi gian, hon cnh, s trng, v.v. V d nh hc ni v vit ting Vit cho ng
hong l khng th thiu vi ngi Vit, nhng li khng cn thit vi ngi Nga. Nhng ngi mun lm ngh
ton th phi hc nhiu v ton, cn sinh vin i hc cc ngnh khc ni chung ch cn hc mt s kin thc ton
cao cp c bn nht m s cn trong cng vic ca h. Nhng ngi mun lm ton ng dng, th ngoi cc mn
ton, cn phi hc cc mn m h nh mang ton ng dng vo .
Ngay trong cc mn ton, khng phi cc kin thc no cng quan trng nh nhau. V quan trng v
phc tp l hai khi nim khc nhau: khng phi ci g quan trng cng phc tp kh hiu, v khng phi ci g
rm ri kh hiu cng quan trng. Ging vin cn trnh dn dt hc sinh lao u vo nhng ci rm ri phc tp
nhng t cng dng. Thay vo , cn dnh nhiu thi gian cho nhng ci c bn, nhiu cng dng nht. Nu l
ci va c bn v va kh, th li cng cn dnh thi gian cho n, v kh nm bt c n tc l nm bt c
mt cng c mnh.
Mt v d l o hm v tch phn. y l nhng khi nim c bn v cng quan trng trong ton hc. Hc sinh
cn hiu nh ngha, bn cht v cng dng ca chng, v nm c mt s nguyn tc c bn v cng thc n
gin, v d nh nguyn tc Leibniz cho o hm ca mt tch, hay cng thc o hm ca sin x bng cos x. Tuy
nhin nu bt hc sinh hc thuc hng trm cng thc tnh o hm v tch phn khch nhau, th s tn thi gian
v ch v phn ln cc cng thc thc s khng dng n sau ny, hoc nu dng n th c th tra cu c
d dng. Mt ln ti thy c mt sch ting Vit v tnh tch phn cho hc sinh, dy hn 150 trang, vi rt nhiu
cng thc phc tp di dng (v d nh cng thc tnh tnh phn ca mt hm s c dng thng ca hai biu
thc lng gic), m ngay nhng ngi lm ton chuyn nghip cng rt him khi cn n. Thay v tn nhiu thi
gian vo nhng cng thc phc tp m khng cn dng , hc nhng th c bn khc s c ch hn.
Mt ln nh xut bn Springer c ln nh ti lm phn bin cho 1 quyn sch v hnh hc vi phn v ng dng.
Ti khuyn Springer khng in sch , v mt trong cc l do l quyn sch cha qu nhiu khi nim m
ngay trong sch cng khng dng n. V d nh khi nim khng gian Lindeloff c a vo ngay u
7

sch, pht biu thnh 1 nh ngha c nh s hn hoi (ch khng phi l ch nhc qua n trong mt remark),
nhng khng dng n n lc no trong sch, ti khng hiu ngi vit sch a nh ngha vo trong sch
lm g.
Mt v d khc: cc bt ng thc. C nhng bt ng thc c tn tui, khng phi v n kh, m l v n c
ngha (n xut hin trong cc vn hnh hc, s hc, phng trnh vi phn, v.v.). Ch nu hc mt ng hng
ngn bt ng thc m khng bit chng dng lm g, th kh l ph thi gian. Phn ln cc bt ng thc
(khng k cc bt ng thc c tnh t hp) c th c chng minh kh d dng bng mt phng php c bn,
l phng php dng o hm hoc sai phn. Phng php ny hc sinh ph thng c th hc c, nhng thay
vo hc sinh li c hc cc kiu mo mc chng minh bt ng thc. Cc mo mc c t cng dng, ch
dng c cho bi ton ny nhng khng dng c cho bi ton khc (bi vy mi l mo mc ch khng
phi phng php). Mo mc c th lm cho cuc sng thm phong ph, nhng nu mt qu nhiu thi gian
vo mo mc th khng cn thi gian cho nhng ci c bn hn, gip tin xa hn. Nh l trong cng ngh, c
ci tin ci n du n my th n cng khng th tr thnh n in.
Hi cn nh, c ln ti i thi hc sinh gii (lp 6 ?), c bi ton tm cc i. Ti dng o hm tnh ngay ra im
cc i, v c bn khc cng lp cng bit lm nh vy. Cch lm l do chng ti t c sch m ra ch
khng c dy. Nhng khi vit li gii th li phi gi v on m im cc i, ri vit hm s di dng
mt s (gi tr ti im ) cng vi mt biu thc hin nhin l khng m (v d nh v c dng bnh phng) th
mi c im, ch nu vit o hm th mt ht im. Nu nh thy gio tr im hc sinh, v hc sinh gii bi
thi bng mt phng php c bn nhng khng c trong sch thy, th iu s gp phn lm cho hc sinh
hc mo mc, thiu c bn.
Qua phng vn mt s sinh vin i hc v cao hc ngnh ton ca Vit Nam, ti thy h c hc nhiu mn
cao cp, nhng vn thiu kin thc c bn. V d nh h hc gii tch hm, vi nhng nh l tru tng kh l
kh. Nhng h li khng bit cng thc Parceval cho chui Fourier l g, trong khi chui Fourier l mt trong
nhng khi nim gii tch c bn v nhiu ng dng nht ca ton. Ti khng c ni gii tch hm l khng c
bn. N l th cn thit. Nhng nu nhng khi nim v nh l ca gii tch hm ch c hc mt cch hnh
thc, khng c lin h vi chui Fourier hay vi cc v d c th khc, th l hc trn my trn gi.

Mt s iu nn v khng nn trong ging dy ton

(4)
By ntzung, on July 3rd, 2009
Nn: Gii thch bn cht v cng dng ca cc khi nim mi mt cch trc gic, n gin nht c th, da trn
s lin tng ti nhng ci m hc sinh tng bit.
Khng nn: a ra cc khi nim mi bng cc nh ngha hnh thc, phc tp, ti ngha.
Cc khi nim ton hc quan trng u c mc ch v ngha khi chng c to ra. V khng c mt khi
nim ton hc quan trng no m bn thn n qu kh n mc khng th hiu c. N ch tr nn qu kh
trong hai trng hp: 1) ngi hc cha c kin thc chun b trc khi hc khi nim ; 2) n c gii
thch mt cch qu hnh thc, rm ri kh hiu. Trong trng hp th nht, ngi hc phi c hng ti hc
nhng kin thc chun b (v d nh trc khi hc v cc qu trnh ngu nhin phi c kin thc c s v xc sut
v gii tch). Trong trng hp th hai, li thuc v ngi dy hc v ngi vit sch dng hc.
Cc nghin cu v thn kinh hc (neuroscience) cho thy b nh ngn hn ca no th rt nh (mi lc ch cha
c khong 7 n v thng tin ?), cn b nh di hn hn th chy chm. Th no l mt n v thng tin ? Ti
8

khng c nh ngha chnh xc y, nhng v d nh dng ch TON CHEVAL EST BANAL i vi mt

ngi Php th n l mt cu ting Php ch cha khng qu 4 n v thng tin, rt d nh, trong khi i vi mt
ngi Vit khng bit ting Php th dng ch cha n hng chc n v thng tin mi ch ci l mt n
v thng tin rt kh nh. Mt nh ngha ton hc, nu qu di v cha qu nhiu n v thng tin mi trong ,
th hc sinh s rt kh khn hnh dung ton b nh ngha , v nh th th cng rt kh hiu nh ngha.
Mun cho hc sinh hiu c mt khi nim mi, th cn pht biu n mt cch sao cho n dng n mt lng
n v thng tin mi t nht c th (khng qu 7 ?). gim thiu lng n v thng tin mi, cn vn dng, lin
tng ti nhng ci m hc sinh bit, d hnh dung. y cng l cch m cc cha o ging o cho con
chin: dng ngn ng gin d, m con chin c th hiu c, ging gii nhng t tng ln. Khi c mt
khi nim mi rt phc tp, th phi cht n thnh cc khi nim nh n gin hn, dy hc cc khi nim n
gin hn trc, ri xy dng khi nim phc tp trn c s cc khi nim n gin hn (sau khi bin mi
khi nim n gin hn thnh mt n v thng tin).
V d: khi nim nhm. C (t nht) 2 cch nh ngha khc nhau th no l mt nhm.
Cch 1: Mt nhm l mt tp hp, vi 2 php tnh (php nhn v php nghch o), mt phn t c bit (phn t
n v), tha mn 4-5 tin g . Cch 2: mt nhm l tp hp cc i xng (hay ni rng hn l cc php
bin i bo ton mt s tnh cht) ca mt vt. Cch 1 chnh xc v mt ton hc, nhng di, kh nh, kh hiu
vi ngi mi gp khi nim nhm ln u. Cch 2 trc gic hn, cho ngay c nhiu v d minh ha c th (v
d nh nhm cc i xng ca hnh lp phng, nhm cc bin i tuyn tnh ca R3, v.v.). Tuy rng cch th
hai ny thiu cht ch v ton hc (khng thy php nhn u trong nh ngha thc ra php nhn chng qua
l php composition t nhin ca cc i xng hay bin i), nhng n phn nh ng bn cht vn ca khi
nim nhm, v n cn dng lng mt thng tin mi t hn nhiu so vi cch 1. Tt nhin ton hc cn s cht
ch logic. Nhng s cht ch logic s n sau khi hiu bn cht vn (hc sinh khi hiu nh ngha 2,
th s hiu ngay nh ngha 1 chng qua l nhm hnh thc ha mt cch cht ch nh ngha 2), ch khng phi
ngc li.
Ni theo nh ton hc ni ting V.I. Arnold, th mt nh ngha tt l 5 v d tt. nh ngha no m khng c v
d minh ha th ng ng.i km vi nhng khi nim mi, nh ngha mi, lun cn nhng v d minh ha
(hay bi tp) c th th hin bn cht, ngha ca khi nim, nh ngha . Chng hn nh khi nim a tp
kh vi. V d minh ha tiu biu nht (v v sao c t atlas trong nh ngha a tp) chnh l b mt tri t
(hnh dung nh mt cu) cng vi mt tp bn ph ton b tri t. Mt v d t nhin khc ca a tp kh vi,
l tp tt c cc trng thi v tr ca mt vt th (nh my bay, t, cc chn, ). Nu nh ngha mt cu trc a
tp kh vi l mt lp tng ng ca cc atlas kh vi th ng v mt hnh thc ton hc, nhng rm ri kh
hiu, trong thc t ch cn 1 atlas kh vi l .
C nhng khi nim ton hc rt kh hiu, khng phi v bn thn n qu kh hiu, m l bi v n c
trnh by mt cch rm ri ti ngha. Mt v d tiu biu l dy ph (spectral sequence) trong i s ng iu
v topo i s, m ngay trong s nhng ngi lm ton chuyn nghip cng c rt nhiu ngi khng hiu n.
Phn ln cc sch khi vit v dy ph th b bom cho ngi c mt dy ma trn E^n_{pq} v mt php ph
thy chuyn t E^n sang E^{n+1}, m khng gii thch c r rng ti sao. Trong khi , cc tng xut
pht im ca dy ph thc ra rt l trong sng, v nu i theo cc tng mt cch t nhin tm ra dy
ph th s thy dy ph khng c g kh hiu. (Khi c filtration th i ng iu c th c cht ra nhiu khc
nh bng filtration , v c th tnh tng khc nh qua phng php gn ng, khi ly gii hn th c php
tnh chnh xc php ph thy nhc n lc trc, chng qua l projection ca cng 1 ci differential ban u
ln nhng khng gian gn ng khc nhau).
Bn thn ti khi c cc ti liu ton cng rt vt v cht vt hiu cc khi nim trong , v tt nhin c nhiu
khi nim n by gi ti vn khng hiu v c th s khng bao gi hiu. C nhng khi hiu ra ri th li thy
n n gin m ti sao ngi ta vit n rm ri th. Mt ng nghip ca ti k: c cc sch v c hc c
9

in, khng hiu g ht, cho n khi c quyn sch ca ng Arnold th mi hiu, v ng ta vit cng tng y th
nh trong cc sch khc, nhng sng sa hn hn. Nhiu sch v xc sut thng k c l cng tnh trng tng
t: hnh thc, phc tp m khng th hin r bn cht ca cc khi nim. Tt nhin cng c sch v xc sut
thng k vit d hiu, gii thch c ng bn cht nhiu khi nim m khng cn phi dng n nhng ngn
ng ton hc ao to ba ln.
Trn th gii, c nhiu ngi m dng nh ngh ca h l bin ci d hiu thnh ci kh hiu, bin ci n
gin thnh ci ri ren. Nhng ngi lm qung co, th khin cho ngi tiu dng khng phn bit ni hng no
l tt tht i vi h na. Nhng ngi lm thu, th ra mt b thu rm ri ngi thng khng hiu ni, vi
mt t l hng trong , v.v. Ngay trong khoa hc, c nhng ngi c quan nim rng c phi phc tp ha th
mi quan trng. Thay v ni V va ra tay th h n c 1 phn t ngi, m nh qua nh x tn gi l V va,
ti mt thi im T, lm mt ng tc, thuc phm tr ra, Nhng m mt ngi thy thc s, phi lm
cho nhng ci kh hiu tr nn d hiu i vi hc tr.

Mt s iu nn v khng nn trong ging dy ton

(5)
Nn: Lun lun quan tm n cu hi lm g ?
Khng nn: Khng cho hc sinh bit h hc nhng th ging vin dy lm g, hay t hn l bn thn ging
vin cng khng bit lm g.
Qu trnh hc (tip thu thng tin, kin thc v k nng mi) l mt qu trnh t nhin v lin tc ca con ngi
trong sut cuc i, xy ra mi ni mi lc (ngay c gic ng cng gp phn trong vic hc) ch khng phi
ch trng hay khi lm bi tp v nh. Nhng ci m b no chng ta tip thu nhanh nht l nhng ci m
chng ta thy thch, v/hoc thy d hiu, v/hoc thy quan trng. Ngc li, nhng ci m chng ta thy nhm
chn, v ngha, khng quan trng, s b b no o thi khng gi li, d c c nhi vo. Bi vy, mun cho hc
sinh tip thu tt mt kin thc no , cn lm cho hc sinh c c t nht mt trong my iu sau: 1) thch th
t m tm hiu kin thc ; 2) thy ci l c ngha (lin h c nhiu vi nhng hiu bit v thng tin khc
m hc sinh c trong u); 3) thy ci l quan trng (cn thit, c nhiu ng dng). Tt nhin 3 im lin
quan ti nhau. y ti ch yu ni n im th 3, tc l lm sao hc sinh thy rng nhng ci h c hc
l quan trng, cn thit.
Mt kin thc ng hc l mt kin thc c ch g , lm g . Nu nh hc sinh hc mt kin th vi l
do duy nht l thi ch khng cn l do no khc, th khi thi xong ri kin thc s d b o thi khi
no. Nhng mn thc s ng hc, l nhng mn, m k c nu khng phi thi, hc sinh vn mun c hc, v
n em li s hiu bit m hc sinh mun c c v nhng k nng cn cho cuc sng v cng vic ca hc
sinh sau ny. Cn nhng mn m hc ch thi c l l nhng mn khng ng hc.
Cng may l phn ln ging vin khng ri vo tnh trng dy mn khng ng hc, m l dy mn hc ng
hc, vi mt chng trnh gm cc kin thc ng hc. Tuy nhin, ging vin c th bit l hc chng lm
g, v sao ng hc, trong khi m hc sinh cha chc bit. Chnh bi vy lun cn t cu hi lm g,
khuyn khch hc sinh t cu hi , v tm nhng tr li cho cu hi . Mt tr li gio iu chung chung kiu
n quan trng, phi hc n t c gi tr, m cn c nhng tr li c th hn, n quan trng ch no, dng
c vo trong nhng tnh hung no, em li cc k nng g, v.v.
Tic rng vic gii thch ngha v cng dng ca cc kin thc cho hc sinh cn b coi nh, khng ch Vit
Nam. C ln ti hi mt lp i hc ngnh ton ang hc i s tuyn tnh Vit Nam l i s tuyn tnh dng
10

lm g ?. H tr li l khng bit. C ln ti hi mt nhm sinh vin ngnh Life Sciences Php mi hc xong
mn phng trnh vi phn tuyn tnh, rng h c bit v d phng trnh no xut pht t cc vn thc t
khng. H cng tr li l khng h bit. Nu nh ging vin gii thiu cho hc sinh bit cc cng dng ca nhng
kin thc h c hc qua cc v d (v d nh nhng phng trnh vi phn tuyn tnh xut hin th no trong cc
m hnh v tng trng), th c th h s thy nhng ci h hc c ngha hn, ng hc hn, d nh hn.
Trong cng vic sau ny ca hc sinh khi ra trng, th cu hi lm g li cng c bit quan trng. Mi
hot ng ca mt t chc hay doanh nghip tt nhin u phi c mc ch. Ngay trong cng vic nghin cu
khoa hc, c nhiu ngi khng lm c kt qu nghin cu quan trng no (tm nh ngha quan trng = c
nhiu ngi khc s dng) khng phi l v dt m l v khng bit la chn vn nghin cu, mt thi
gi nghin cu vo nhng ci t ngha, t ai quan tm n. Bi vy hc sinh cn lm quen vi vic s dng cu
hi lm g t khi i hc, nh mt v kh li hi trong vic chn la cc quyt nh ca mnh.

Mt s iu nn v khng nn trong ging dy ton

(6)
By ntzung, on July 4th, 2009
(1ST DRAFT)
Nn: T chc thi c sao cho nh nhng nht, phn nh ng trnh hc sinh, v khin cho hc sinh hc tt
nht.
Khng nn: Chy theo thnh tch, hay t hn l gian tr v khuyn khch gian tr trong thi c.
Vic kim tra nh gi trnh v kt qu hc tp ca hc sinh (cng nh trnh v kt qu lm vic ca ngi
ln) l vic cn thit. N cn thit bi c rt nhiu quyt nh phi da trn nhng s kim tra v nh gi , v
d nh hc sinh c trnh c th hiu nhng mn hc tip theo khng, c ng tin tng giao mt vic
no cho khng, c xng ng c nhn hc bng hay gii thng no khng, v.v. Bi vy ging vin
khng th trnh khi vic t chc kim tra, thi c cho hc sinh. Ci chng ta c th trnh, l lm sao ng
bin cc cuc kim tra thi c thnh s tra tn hc sinh, v c khi c ging vin.
Mt nh lut trong gio dc l THI SAO HC VY. Tuy mc ch cao c di hn ca vic hc l m mang
hiu bit v rn luyn k nng, nhng phn ln hc sinh hc theo mc ch ngn hn, tc l thi cho hay cho
c gii. Trch nhim ca ngi thy v ca h thng gio dc l lm sao cho hai mc ch trng vi nhau,
tc l cn t chc thi c sao cho hc sinh no m mang hiu bit v rn luyn cc k nng c nhiu nht cng
l hc sinh t kt qu tt nht trong thi c.
Nu thi lch th hc sinh s hc lch. V d nh thi tt nghip ph thng, nu ch thi c 3-4 mn th hc sinh
cng s ch hc 3-4 mn m b b cc mn khc. Trong mt mn thi, nu ch hn ch thi vo mt phn kin
thc no , th hc sinh s ch tp trung hc phn thi, b qun nhng phn khc. Nu thi ton bi mo
mc, th hc sinh cng hc mo mc m thiu c bn. Nu thi c c th gian ln, th hc hnh cng khng thc
cht. Nu thi c qu nhiu ln, th hc sinh s rt mt mi, sut ngy phi n thi, khng cn th gi cho nhng
kin thc mi v nhng th khc. Nu thi theo kiu bt nh nhiu m suy ngh t, th hc sinh s hc thnh nhng
con vt, hc thuc lng cc th, m khng hiu, khng suy ngh. My thi trc nghim Vit Nam my nm
gn y ang c xu hng nguy him nh vy: thi di, vi nhiu cu hi tn mn, i hi hc sinh phi nh
m in cu tr li, ch khng i hi phi o su suy ngh g ht. Thm ch thi hc sinh gii ton ton quc
cng c ln c thi theo kiu bi tn mn nh vy, v kt qu l vic chn lc i tuyn thi ton quc t nm
11

b sai lch nhiu. Bn thn chuyn thi trc nghim khng phi l mt chuyn ti, thi trc nghim c nhng cng
dng ca n, ti mun ni y l cch dng n trong thi c Vit Nam cha c tt .
Thi c c th chia lm 2 loi chnh: loi kim tra (v d nh kim tra xem c trnh ng c ln lp hay
c cp bng khng), v loi thi u (tuyn chn, khi m s sut hay s gii thng c hn). Loi thi u th cn
thang im chi tit (v d nh khi hai ngi c im xp x nhau m ch c 1 sut th vn phi loi 1 ngi, v khi
th chnh nhau im cng quan trng), nhng i vi loi kim tra, khng cn chm im qu chi li: nhng
thang im qu nhiu bc im (v d nh thang im 20, tnh tng im mt, tng cng thnh 41 bc im) l
khng cn thit, m ch cn nh cc nc Nga, c hay M (ch c 4-5 bc im) lm l . Kinh nghim chm
thi sinh vin ca ti cho thy chm chi li tng im nh mt ch mt thi gi m khng thay i bn cht ca
im kim tra: sinh vin no km, sinh vin no gii ch cn nhn qua tng th bi kim tra l bit ngay.
Kim tra ni l mt hnh thc kim tra kh tt: trong vng 10-15 pht hi thi cng vi mt vi bi tp lm ti ch
l ging vin c th c lng c mc hiu kin thc ca sinh vin kh chnh xc. Tuy nhin, kiu thi ni
cn rt him Vit Nam, v ngay Php cng khng ph bin lm. C nhiu ngi lo ngi rng thi ni s kh
khch quan. iu ny c l ng trong iu kin Vit Nam hin nay, khi c nhiu ging vin thiu nghim tc
trong thi c. im kim tra tnh s Vit Nam trong iu kin nh vy th cn qua thi vit cho khch quan,
b gian ln. Nhng khng phi bi kim tra no cng cn tnh vo s. S lng cc kim tra chnh thc,
tnh s nn t thi, ngoi ra thay bng nhng kim tra khng chnh thc, khng phi tnh im hc sinh,
m gip hc sinh hay ph huynh hc sinh bit xem trnh ang ra sao, c nhng im yu im mnh g. H
thng gio dc ph thng cp 1 Php tnh im nh vy: im khng phi l im 7 hay 10 m l im
phn ny nm tt, phn kia cn phi hc thm.
Vic giao nhiu bi tp bt buc v nh, ri kim tra tnh im cc bi , nu khng cn thn c th bin thnh
nhc hnh vi hc sinh. Nu hc sinh ngy no cng phi thc qu na m lm bi tp, khng thi gian
ng, th iu s lm nh hng xu n s pht trin bnh thng ca hc sinh. Chng ta nn ch rng gic
ng cng l mt phn quan trng trong qu trnh hc: chnh trong gic ng, no c lm v sinh, thi bt
rc ra khi no c ch cho hm sau n nhn thng tin mi, v sp xp li cc thng tin thu nhn trong ngy
li, lin kt vi cc thng tin khc c trong no, n tr thnh thng tin di hn, kin thc. Giai on con
ngi hc nhanh nht l khi cn t tui, cng l giai on c nhu cu ng nhiu nht, cn cng ln tui hc ci
mi cng t i v nhu cu ng cng t i. Trnh hc sinh, t ra l trong mn ton, khng th hin qua vic
lm bao nhiu bi tp dng m l nu gp bi tp nh vy c lm c khng. Tt nhin mun hiu bit th
phi luyn tp. Nhng c lm tht nhiu bi tp ging nhau nh mt ci my m khng suy ngh, th ph thi
gian. Thay vo ch cn lm t bi hn, nhng lm bi no hiu bi . Theo ti ni chung khng nn tnh im
bt buc cho cc bi tp v nh, m thay vo tnh im thng th tt hn.
Mt iu kh ph bin v ng lo ngi Vit Nam l hc sinh c chnh thy c gio dy cho s lm n gian
di. C khi gio vin lm th ly thnh tch cho mnh. V d nh khi c on kim tra n d lp, th dn
trc l c lp phi gi tay xin pht biu, c s ch gi my bn nhm trc thi. Hay l giao bi tp rt kh v
nh cho hc sinh, m bit chc l hc sinh khng lm c nhng b m hc sinh s lm h cho, ly thnh tch
dy gii. Hoc l mua bn im vi hc sinh: c np thy 1 triu th ln 1 im chng hn. Nhng cng c nhiu
trng hp m gio vin c nh tt, v t li, nhng v quan im l lm nh th l gip hc sinh nn tm
cch cho hc sinh n gian c thm im.
Trong hu ht cc trng hp, th khuyn khch hc sinh gian di l lm hi hc sinh. Nh Mark Twain c ni:
It is better to deserve honors and not have them than to have them and not deserve them. C gn bao nhiu thnh
tch rm vo ngi, th cng khng lm cho ngi tr nn gi tr hn. Hc sinh m c dy thi lm n gian di
t b, th c nguy c tr thnh nhng con ngi gi di, mt gi tr. Tt nhin, trong mt x hi m c ch v lut
l m , v gian di tr thnh phong tro, ai m khng gian di, khng lm sai lut th thit thi khng sng
c, th buc ngi ta phi gian di. Ti khng ph phn nhng hnh ng gian di do hnh cnh bt buc.
Nhng chng ta ng lm dng v kh ny, v hy hng cho ch sinh ca chng ta n mt x hi mi lnh
12

mnh hn, m t cn n s gian di. t c vy, tt nhin cc lut chi phi c thay i sao cho
hp l v minh bch hn.
Tt nhin, khng ch Vit Nam, m trn th gii cng c nhiu ngi hm danh ho v lm n gi di, tuy t
l chc l t hn nhiu. Ti bit c nhng gio s nc ngoi c trnh cao, nhng v qu hm danh nn dn
n lm n gi di. Sinh vin Php m ti dy cng c quay cp. Bn thn ti khi i hc cng tng quay cp. Tt
nhin ti chng c g t ho v chuyn , nhng cng khng n ni qu xu h khi m nhng ngi xung
quanh ti cng quay cp. Chng ta l con ngi th khng hon thin, nhng hy hng ti hon thin, gip cho
cc th h sau hon thin hn.

Mt s iu nn v khng nn trong ging dy ton

(7)
By ntzung, on July 5th, 2009
(Mt vi vn tt, lc no c thi gian ti s chnh sa v vit tip)
Nn: Dy hc nghim tc, tn trng hc sinh
Khng nn: Dy qua qut, coi thng hc sinh
iu trn gn nh l hin nhin. Nhng ngay trng ti Php c nhng gio s dy hc qua qut, ni lm nhm
hc sinh khng hiu, b hc sinh than phin rt nhiu, ai m dy hc cng -kp vi h th kh cc ly. Ngi no
m khng thch hoc khng hp vi dy hc, th nn chuyn vic. Nhng nhn vic c c phn dy hc (nh l
cng vic gio s bn Php, gm c nghin cu v ging dy) th phi lm vic cho nghim tc. D c ti
gii n u, cng khng nn t cao mnh qu m coi thng hc sinh. Cng vic o to cng quan trng
i vi x hi khng km g cng vic nghin cu.
C mt s bn tr, bn thn cha c ng gp g quan trng, nhng vi ch bai nhng ngi thy ca mnh, l
nhng ngi c nhng hn ch v trnh v kt qu nghin cu (do iu kin, hon cnh) nhng c nhiu cng
hin trong o to, nh th khng nn.
Nn: i thoi vi hc sinh, khuyn khch hc sinh t cu hi
Khng nn: To cho hc sinh thi quen hc th ng kiu thy c tr chp
Qua tho lun, hi p mi bit hc sinh cn nhng g, vng mc nhng g, bi ging nh th n cha,
Khi hc sinh t cu hi tc l c suy ngh v no ang trng thi mun ht thng tin. Hc sinh nhiu khi
mun hi nhng ngi, nu c khuyn khch th s hi.
Nn: Cho hc sinh thy rng h c th thnh cng nu c quyt tm
Khng nn: Nho bng hc sinh km
Ti tng chng kin gio s s nhc hc sinh, v d nh vit ln bi thi ca hc sinh nhng cu kiu th my i
hc lm g cho tn tin hoc y l phn t nguy him cho x hi. Nh ngi ta thng ni ngi ph n
c khen p th s p ln, b ch xu th s xu i. Hc sinh b i x ti t, coi nh b i, th s b
blocked: khi vic hc tr thnh a ngc th s b c ch khng hc c na. Nhng nu c i x t t,
cm thy c tn trng cm thng, th h s c gng, d thnh cng hn. Nu h c rt, th h vn cn nhiu
13

c hi khc thnh cng, min sao gi c nim tin v ch. Hc sinh hc km, nhiu khi khng phi l do
khng mun hc hoc khng thng minh hc, m l do c nhng kh khn no , nu c gii ta th s
hc c. Tr em sinh ra thiu hiu bit ch khng ngu ngc. Nu khi ln ln tr thnh ngi ngu ngc, khng
bit suy ngh, th l do hon cnh mi trng v li ca h thng gio dc. Ngi thy thc s phi gip hc
sinh tm li c s thng minh ca mnh, ch khng lm cho h n n i.
Nn: Cho hc sinh nhng li khuyn chn thnh nht, hng cho h lm nhng ci m ging vin thy s c li
nht cho h, ng thi cho h t do la chn nhng g h thch.
Khng nn: Bin hc sinh thnh ti sn ca mnh, bt h phi lm theo ci mnh thch.
Cc bc cha m cng khng nn bt con ci phi i theo nhng s thch ca cha m, m hy cho chng la
chn ci chng thch.

Mt s iu nn v khng nn trong ging dy ton

(8)
By ntzung, on July 13th, 2009
Nn: Hng ti cht lng
Khng nn: Chy theo s lng v hnh thc
( phn ny ti vit v trit l gio dc, hay m rng ra l cc hot ng ni chung, ch khng ring cho ging
dy ton)
T khi ti l sinh vin, c c cc anh ch hc trn truyn cho iu ny: Ai m vit n 10 bi bo khoa hc,
m vn khng c my ngi khc trch dn, th coi nh l tht bi trong khoa hc. iu ng s khng phi
l khng vit c bi bo khoa hc ng, m l vit nhiu bi rm rt, tn giy mc. Tt nhin, sinh vin
khi mi tp nghin cu khoa hc, th kh c kt qu c gi tr ln ngay, m thng phi bt u bng mt vi vn
nh hn, lm quen. Nhng nu lc no cng ch lm th d dng v t gi tr, khng dm lm ci kh hn,
c gi tr ln hn, th kh c th thnh cng trong khoa hc. Gi tr ca cc cng trnh khoa hc (ng trn cc tp
ch quc t, ch cha ni n tp ch vn ca VN) c th chnh nhau hng trm ln. C vit hng chc hay
hng trm bi bo khoa hc lng nhng c khi vn khng bng l lm c mt cng trnh i.
Khng ch trong khoa hc, m trong hu ht mi lnh vc khc, cht lng l ci c bit quan trng. V d nh
trong kinh t, s pht trin bn vng (sustainable development) chnh l s pht trin v cht. Chng ta khng th
tng khi lng ca cc sn phm hay dch v ln mi nm 5-7% mi c, v ti nguyn thin nhin l hu
hn, nhng ci chng ta c th tng ln, l cht lng. Nu chng ta c ph rng ph ni, hy hoi mi trng
t con s % pht trin GDP, th c nguy c bin t nc thnh bi rc. Ci my tnh b ti ngy nay khe
hn c mt khi thp my tnh nng hng chc tn ca th k trc, l pht trin v cht. Cng l n vi
lng calor nh nhau, nhng cht lng khc nhau th gi tr c th chnh nhau hng chc ln. VN, n
khng m bo v sinh v cha nhiu cht c nn gi tr thp, tuy gi c th r nhng tnh t l cht lng chia
cho gi c khi vn thp. Trong vn hc, th mt quyn truyn nh Hong T Nh (Le Petit Prince) lm cho
ng Saint-Exupery tr thnh nh vn ca th k 20 c hng trm triu ngi trn th gii tm c. Vit Nam
cng c nhng tc phm vn hc m nhng th k sau ngi ta vn cn nh n, trong khi c hng nghn, hng
vn tc phm vn hc khc nhanh chng ri vo lng qun.

14

Trong gio dc, cht lng cng l ci cc k quan trng. nh hng ca mt ngi thy l rt ln: trc tip n
hng trm, hng nghn hc tr, v gin tip c th n hng triu ngi. Gi tr ca gio dc kh qui i thnh
tin (mt ngi v vn ha, th c p thm 1 triu USD vo th vn v vn ha). Cht lng ngi thy tt ln
th lm cho cht lng x hi tt ln, v ci s thay i cht lng khng o c bng tin. Nhng c th
hnh dung mt cch th thin l, mt ngi thy tt em li li ch cho hc tr thm hng nghn hay thm ch
hng chc nghn USD (th hin qua vic hc tr c c vic tt hn, lm ra nhiu tin ca hn ) so vi mt
ngi thy khng tt bng. Vi hng trm hay hng nghn hc tr qua tay trong cuc i, th mt ngi thy tt
c th em li li ch hng trm nghn, hay thm ch hng triu USD, nhiu hn cho x hi so vi mt ngi thy
km hn.
Mun c cht lng tt, th cht lng phi c (x hi) coi trng ng mc, v (ngi thy) phi ch tm tm
cch nng cao cht lng. Cc ging vin i hc cc nc tin tin thng khng phi dy qu nhiu gi
(trung bnh khong 6 ting mt tun), v cng khng phi lo kim cm thm ngoi cng vic chnh. H c thi
gi tip cn thng tin khoa hc mi, chun b bi ging cho t t, suy ngh ci tin cch dy cho hay, (y l
i vi nhng ngi c thc trong vic dy hc). Vit Nam, cc gio vin v ging vin dy qu nhiu gi,
ngoi gi chnh thc nhiu cn dy thm trn lan, c ngi bn cho phi lin tc mt ngy n mi my
tit. H b li vic th lao cho tng gi dy thp, bng vic dy rt nhiu gi. Nhng trong iu kin nh vy, th
h s dy nh ci my, t suy ngh, t nhit tnh vi hc sinh, t thi gian chun b, khng c thi gi cp nht
kin thc, kh m c cht lng cao c.
Xu hng ca thi i internet, l cc ging vin c cht lng dy hc cao s ngy cng tr nn c gi tr, trong
khi nhng ai dy d s ngy cng mt gi tr. Trong iu kin khng c la chn, th thy dy hay dy d th
no hc sinh vn phi hc thy, nhng khi c la chn, hc sinh s chn hc thy hay, khng n hc thy d.
Vic im danh bt hc sinh i hc, theo ti l mt hnh thc gi k lut th thin km hiu qu. Thay vo
im danh, nu dy hay, dy ci c ngha, th khng bt hc sinh cng t ng tranh nhau i hc. Ti tng
chng kin trng hp c 2 gio s dy cng 1 mn 2 ging ng khc nhau v s hc sinh qu ng nn
chia thnh 2 ging ng nhng mt ngi dy rt d, v kt qu l hc sinh ging ng ca ngi sau
mt thi gian chy ht sang ging ng bn kia. Internet s to iu kin cho hc sinh tm n thy hay d dng
hn, qua cc bi ging video, cc bi ging online, Cc ging vin s phi ging t gi hn trc, nhng chun
b cho mi bi ging nhiu hn, v mi bi ging hay s n c vi nhiu hc sinh hn qua internet.
Quay li vic (hng dn) nghin cu khoa hc. Lm sao cho NCS hng ti lm nghin cu khoa hc cht
lng cao ? Mt ng bn ti k chuyn, NCS i hc Berkeley ton c cc GS gii thiu nhng vn
nghin cu, m nu gii quyt c th c th c gii Nobel hay gii Fields. mt ni khc m ti kh quen
bit l i hc Utrecht, tuy c th khng bng Berkeley, nhng cc lun n tin s m ti c bit th lun
n no cng xut sc, in thnh sch, v c th coi l tng ng vi 1-2 bi bo di 50 trang ng trong mt tp
ch khoa hc top 10. Gi tr khoa hc ca mt lun n nh vy c khi cn cao hn tng gi tr ca my chc bi
bo ca c i mt ngi lm khoa hc trung bnh Vit Nam. B quyt ca h t c nhng kt qu c
gi tr nh vy l g ? l: nghin cu mt vn thc s (c ngha khoa hc ln), c cp hc bng tt
trong thi gian di (khng vi vng: c th lm PhD trong vng 5 nm hoc thm ch lu hn thay v c 3
nm phi ra l), yn tm tp trung nghin cu vn (v hc nhng kin thc cn thit phc v cho
vic nghin cu), c thy hng dn gii v iu kin lm vic tt, v khng b sc p ca nhng th hnh thc
(nh phi thi chnh tr, phi ng my bi bo, ) hay sc p v ti chnh lm cn tr nghin cu. Vit Nam
bao gi cng phi to c nhng iu kin nh vy, th mi hy vng c nhiu NCS ra l tr thnh nh khoa
hc thc s.

Mt s iu nn v khng nn trong ging dy ton/9

Bi t T sch Khoa hc VLOS.
15

Cp nht 00:36, 29/10/2009, bi Nguyn Th Phc

Jump to: navigation, search
Nn: Lm sao cho hc sinh hiu c bn cht cc kin thc
Khng nn: Lm dng ngn ng hnh thc, v dy mt cch gio iu
Nn: Cho cc bi tp nhm gip hc sinh nm c bn cht ca cc l thuyt ang hc hoc/v luyn c cc
k nng lin quan trc tip
Khng nn: Cho nhiu bi lc , t lin quan trc tip n l thuyt ang hc, i hi mo mc hoc nhng
l thuyt cha c hc n.
Ti s ly chng trnh ton i s lp 7, v quyn sch Cc bi ton hay v kh / i s lp 7 ca hai tc gi
Phan Vn c v Nguyn Hong Khanh, xut bn nm 2003, sau y gi tt l sch BTS7, lm v d minh
ha cho phn ny. Ti xin li hai tc gi trn l mn php em quyn sch BTS7 ra y m x. Ti khng
c ch bai hay cng kch g ai theo ti hiu th quyn sch ny cng khng km g cc sch ton ph thng
khc ang c dng VN m do quyn sch ny n c s ri vo tay ti trung lc ti ang mun bn v
phng php ging dy ton.
Th no l gio iu? L dy mt cch p t, a ra cc th nh l chn l duy nht, m khng gii thch v
sao n nh vy, n da trn ci g, v khng h ni n cc kh nng khc, cc chn l khc. S nguy him ca
li dy v hc theo kiu gio iu, l bin hc sinh thnh nhng con ngi th ng, mt kh nng suy ngh mt
cch c lp, tr thnh cung tn chp nhn cc th nh l chn l m khng t cu hi ti sao, v khi sai th
khng bit u m sa v mt gc.
Mt v d c trng ca vn ha gio iu l mn T vi u s Vit Nam. Cc sch vit v t vi m ti
c nhn thy u rt gio iu, ci g cng do Thnh bo, khng c gii thch ti sao, v tt nhin nu xem b
sai th ch cn cch ku tri, khng th bit v sao sai, sai u. M chc chn l d sai. V d, gi T thc ra
khng bt u lc 11h m, m cch khong 20 pht (ty tng ngy), nhng iu ny ch c mt nhm nh
thy t vi bit cn c c sch cng khng hc c. Nu tm hiu k hn, th s thy vic xc nh gi
thc ra ng vi khi nim Ascendant trong thin vn hc, v c th tnh chnh xc gi T n tng giy mt
bng cc chng trnh my tnh cho thin vn. Hu ht cc sao trong t vi u s l virtual stars ch khng
phi sao tht (ni v mt ton hc, n c th coi l mt spectral decomposition tnh ra t v tr ca 3 im:
mt trng, mt tri v ascendant trn vng hong o?). Ci spectral decomposition ny trong t vi u s c l
l mt pht minh rt ln, nhng rt tic l khng c sch no gii thch v sao li lm nh vy, v qui tc xp sao
c a ra mt cch hon ton thn b . phng Ty cng c T vi, gi l astrology (chim tinh hc). T vi
u s v astrology c cng gc thin vn hc, v c rt nhiu ci chung. Nhng khc nhau ch astrology
khng gio iu, mi th c gii thch v sao, tuy rng cc gii thch cha t mc khoa hc, nhng cho
php ngi ta suy ngh, kim nghim, pht trin, sa sai!
Tr li ton i s lp 7. Ti c quyn BTS7 thy c mt s im hnh thc, gio iu. Hai v d:
- 11 Chng 1 (S v t Khi nim v cn bc hai, trang 22). Tm tt l thuyt ca phn ny c vit nh
sau:

S v t l s c vit di dng s thp phn v hn khng tun hon.

Tp hp cc s v t c k hiu l I
Cn bc hai ca mt s a khng m l s x sao cho x^2 = a
S dng a c ng 2 cn bc hai: mt s dng k hiu l

, mt s m k hiu l

S 0 ch c mt cn bc hai l s 0 vit l
16

u l nhng th hnh thc, gio iu trong cc cu trn?

Ti lm ton my chc nm nay, cha bao gi phi dng n k hiu tp hp cc s v t, v n khi c sch
ny ti mi bit tp hp cc s v t c k hiu l I! y l mt kin thc hnh thc khng dng lm g
c. V ti sao ti li phi k hiu n l I? Ti mun dng k hiu khc th sao?
Cu s v t l s c vit di dng s thp phn v hn khng tun hon tuy ng v mt hnh thc ton
hc, nhng rt rm ri kh hiu. Bn cht ca v t l khng hu t, tc l cc s thc khng vit c di
dng phn s. hnh dung cc s v t, cn lm bi tp v d nh s

l s v t.

Hai khi nim s v t v cn bc hai l hai khi nim quan trng, cn c thi gian hiu tng khi nim,
khng hiu sao li c dn vo chung mt mc, c nh l cn bc hai ca mt s th l s v t!
C ai ni cn bc hai ca 4 l -2 khng? Khng ai ni th c, m ngi ta ch ni cn bc hai ca 4 l 2. Tc
l cn bc hai ca mt s thc dng a, lun c hiu l s thc dng c bnh phng bng s kia, v k hiu
l
. Bn thn ci k hiu
c c l cn bc hai ca a (square root of a ting Anh). Vic dy cho hc
tr l a c 2 cn bc 2 tuy c th ng v hnh thc, nhng rm ri, v thc ra ch ng na vi. Nu mt s
c 2 cn bc hai, th cng phi c 3 cn bc ba, nhng gii thch vi hc sinh lp 7 chuyn mt s c 3 cn bc 3
sao y? Ni l phng trnh x2 = a c hai nghim thc

hiu c cn bc hai, mt cch tt nht l lm v d, nh l tnh

khi a l s dng th ng bn cht hn.

chnh xc n 3-4 ch s (m khng

dng my tnh). Ti c th nghim dy cho con ti (lc qung 9-10 tui) tnh
, ri sau n t tnh
, mt
kh nhiu thi gian v vit mt my trang giy, nhng n tnh c, v qua khng nhng hiu c th no l
cn bc hai, m cn hiu c phng php tnh gn ng n nh th no, qua v d c th. Trong sch BTS7
c nhng bi tp c th coi l rt kh (vt xa mc chng trnh?) trong c cn bc hai
(v d bi 95b: chng minh rng

),

m li thiu nhng bi n gin nhng gip hiu bn cht ca cn bc hai, nh bi tnh

ch s sau du phy nh ti vit pha trn.

chnh xc n 3

- 3 Chng 3 (phn Biu , chng Thng K, trang 114 ca sch BTS) c vit:
Ngoi bng s liu thng k ban u, bng tn s, ngi ta cn dng biu cho mt hnh nh c th v gi
tr ca du hiu v tn s.
C cc loi biu nh sau: biu on thng, biu hnh ch nht, biu hnh qut.
V sao nhng cu trn l gio iu? V n p t (ch c 3 loi biu , v ni l biu cho mt hnh nh c
th). ngha ca biu c gii thch khng chnh xc (th no l hnh nh c th? Thc ra biu hon
ton c th km c th, km chnh xc hn l cc s, nhng n cho mt bc tranh trc gic, gip cho ngi c
nm c thng tin quan trng mt cch nhanh chng bng hnh nh). ngha ca biu nm ch n cho
php ngi c dng b phn x l hnh nh ca no np v x l thng tin b phn ca no ngi
chy nhanh hn nhiu so vi b phn x l s, v nh vy cc thng tin dng biu c th c c
nhanh hn nhiu ln l dng s (tuy rng vi chnh xc c th thp hn). V ti sao li ch c 3 dng biu
? iu ny hon ton sai thc t! Cc dng biu l do con ngi ngh ra, v ngi ta c th ngh ra mt t
dng khc nhau. Tuy rng 3 dng trn c th l 3 dng hay gp nht (mt phn l do l do n n gin, d v),
nhng khng phi l khng c cc dng khc, cng kh ph bin trong nhng tnh hung no . V d nh biu
17

 dng mu (mu xanh ch i ln, mu ch i xung, xanh m l ln cao ..., khng cn nhn s m ch cn
nhn bng cc mu sc l hnh dung c s thay i) kh thun tin cho vic xem s thay i ca gi c trn th
trng chng khon. Hay biu dng bn th gii ( trn mi nc c mt khoanh trn hay khoanh vung
no , to nh ph thuc vo s lng mt ci g nc to hay nh) l nhng biu a l rt hu ch,
v.v. Nhng biu nh vy l nhng biu thng k gp trong thc t, ch khng phi ch c 3 loi biu nh
trong sch bo.
Nhn tin ni thm: tt nhin, l thuyt thng k dy cho hc sinh lp 7 kh s si. Ti khng r mc ch dy
thng k lp 7 lm g, trong khi cha c s ton hc nhp mn thng k ton hc theo ng ngha,
ch khng dng li ch m xem gi tr x xut hin my ln trong mt bng (l th trivial khng cn phi
dy, bt c ai khi gp cu hi nh vy v hiu cu hi trong tnh hung c th u m c d dng). Ngay 1
khi nim rt d hiu v rt c bn ca thng k l median value (gi tr gia? - v d nh khi ni n mc
lng tiu biu ca mt ngh no ngi ta thng dng mc median ch khng phi average) cng khng
thy c trong sch lp 7. Dy tn mn c mt to v thng k, khng thnh mt th coherent, khng hiu
ngha v cng dng, th kh ng c.
Ni thm v bi tp. Th no l mt bi tp hay? Theo ti mt bi tp hay l mt bi tp t ng ch, ng mc
ch, gip hc sinh nm c phn l thuyt ang cn nm hoc l rn c k nng ang cn rn, hoc l
(trong trng hp kim tra thi c) kim tra c ng nhng kin thc v k nng cn kim tra. Cng l mt bi
tp, nhng c th hay trong tnh hung ny, li tr thnh khng hay trong tnh hung khc, nu b t nhm
ch. Trong quyn sch BTS7, gi l Nhng bi ton kh v hay, ti thy c nhng bi tuy kh th c th kh
tht, nhng hay th ti khng thy hay, bi v dng nh chng b t nhm ch. Chng ging nh nhng
bi ton nh , mo mc, hn l nhng bi ton lin quan trc tip n phn kin thc k thuyt trong chng
trnh m hc sinh cn nm vng.
V d: Chng 1, v s hu t v s v t. Theo ti hiu, mc ch ca chng ny l cho hc sinh bit lm cc
php tnh vi cc s hu t (tc l cc phn s), v hiu c rng c nhng s v t, ng thi bit c khi
nim th no l cn bc hai ca mt s. Chng ny khng nhm dy v vn vn chia ht trong s hc, hay
v tnh ton cc biu thc i s phc tp. Th nhng trong Chng 1 c bi tp sau: Chng minh rng A = 75.
(4^1999 + 4^1998 + ... + 4 + 1) + 25 chia ht cho 100. lm c bi ny, hc sinh cn bit cch cng 4^1999
+ 4^1998 + ... + 4 + 1 (l mt bi ton c th coi l kh i vi hc sinh lp 7?, tuy nhin n khng phi l mc
ch kin thc ca chng), ri sau kim tra s chia ht cho 100, cng khng phi l ci nm trong kin thc
m Chng 1 ny mun hc sinh nm c. Mt bi ton nh vy, d d hay kh, cng khng hay, v nhm
ch.
V d khc: trong Chng 1 c nhng bi tp v bt ng thc (nh bi 95) hay cc tr (nh bi 125) l nhng bi
kh. N kh v hc sinh khng c hc t g v l thuyt (phng php nh gi cc i lng hay tm cc tr)
m phi lm bi tp. Nu lm bi tp, m khng c phng php lm, tc l on m, c ngha l s lm mt
cch mo mc. N c th coi l bi hay, nu xp vo dng ton nhm rn luyn t duy, kh nng suy lun su
cho hc sinh gii (tc l cho mt t l nh hc sinh c c t m c bit v ton), nhng n khng hay nu
y l bi tp hc v s hu t v v t. Mt hc sinh bnh thng, nu gp nhng bi nh vy kh c th
lm c (h ngh mt lc khng ra s thy chn v t hi ti sao phi lm bi nh vy), d tnh ton thnh
tho vi cc phn s v bit tnh cn bc hai. Nhng nu c hc v cc phng php tm cc tr hay nh gi
cc i lng ri, th my bi ton khng cn g kh, c iu my phng php li khng c trong
chng trnh chnh thc! Ti e rng kiu nh nh vy s lm cho nhiu hc sinh lm tng rng h dt,
khng hc c ton, trong khi thc ra h c th hc, hiu v dng c cc cng c ton rt hiu qu, nu c
dy bi bn hn. Khng hiu kiu ton ny c phi mt trong nhng nguyn nhn khin hc sinh phi i
hc thm trn lan n ti mt khng? (Nu khng hc thm th lm sao m gii c bi tp!).
Nn: Hi ha gia cc thi cc trong gio dc
18

Khng nn: Thi qu

Trn th gii c rt nhiu thi cc (hay cn gi l m dng, lng nguyn), v d nh nam-n, m-ngy,
vua-ti, chung-ring, t bn-x hi, v.v. S pht trin ca th gii da trn s kt hp hi ha, chung sng ha
bnh ca cc thi cc, ch nu cc no thi qu, ln t qu mc i cc, th c th dn n khng hong. V d
nh t bn hoang d (thiu yu t x hi) th dn n cch mng v sn. Nhng ngc li, cng sn nh Lin X
(thiu yu t t bn) cng khng th c lu. Trong vic dy v hc cng c nhng thi cc. phn ny ti
mun ni n (mt cch khng y ) mt vi thi cc .
Bt chc-sng to.
Qu trnh hc t nhin mt kin thc hay k nng no gm c hai phn bt chc v sng to. V d nh mt
a tr nh hc ni: n bt chc ni li nhng t ng n hay nghe c (v bt chic lun c ging ni, ng
iu, v.v.), ri n ni cc cu m n sng to c t cc t ng cu c m n bit, nhm mc ch g .
Sng to c th sai (tr con ni nhiu cu ngy ng, hay cc l thuyt vt l mi c nhiu l thuyt c th cng rt
ngy ng), nhng mun sng to c th phi khng s sai, s khc ngi, khng b hoc khng s ngi
khc ch ci hoc pht khi sai, khi khc ngi. V tt nhin cng phi c kin thc hp th (phn ln qua
bt chic) ly lm c s sng to. Li gio dc c h (kh ph bin VN) l ch dy bt chc ch t
pht huy sng to ca hc sinh, hay t hn l tr dp sng to. V d nh bnh lun v lch s, hc sinh c khi
khng c bnh lun theo suy ngh v cu ch ring ca mnh, m c phi hc vt on bnh lun m c gio
cho sn th mi c c cho im tt.
Php, c thi ngi ta li thi qu theo hng ngc li: tc l qu ch trng chuyn sng to m qun rng bt
chc cng l khu quan trng trong vic hc (v trong c cc th khc: Nht Bn trc khi cnh tranh thng M
v xe hi, th cng phi bt chc lm xe hi ging cc nc u-M ch khng sng to ngay lp tc c;
hay nh Trung Quc ang lm nhi nhiu in t nhng c th 10-15 nm na h s thnh trm th gii v
design in t). Thm ch ngi ta khng mun dy hc sinh nh l ton m mun hc sinh sng to ra
chng. Nu lc no cng i sng to m khng chu bt chc, th s hc c rt t ci mi (mi y l
mi i vi ngi hc, ch khng phi l cha ai bit), v khng cn thn s thnh ch ngi y ging.
Nga c truyn tiu lm v mt anh chng nh qu ra tnh t nhn mnh l nh vn. Mi ngi hi anh ta thy
truyn ca Tolstoi th no, anh ta bo cha c bao gi, hi v Pushkin cng cha c bao gi, hi v nh vn
ni ting no cng khng c. Khi hi anh ta lm th no, th anh t tr li l anh ta ch vit ch khng c.
VN cng c ngi b bnh ch ngi y ging lm tng mnh l nh ton hc v gio dc ln ca th gii,
mt trong my trm b c v i ca nhn loi.
L thuyt-thc hnh
Trong c hai trng hp: hc nhiu l thuyt sung m khng lm bi tp thc hnh, hoc l ch lm nhiu bi
tp m c hc rt t l thuyt, hc sinh u s ch nm c t kin thc: hc sinh kh m t ngh ra l thuyt
d c lm bao nhiu bi tp, v hc l thuyt m khng c bi tp i km th cng kh m hiu bn cht v bit
cch s dng. C hai s thi qu ny u xy ra trong thc t. Chng hn c nhng mn ton i hc dy ton
khi nim v nh l tru tng m thiu v d & bi tp c th, v ngc li c nhng mn ton ton bc ph
thng m hc sinh phi lm qu nhiu bi tp vt ra ngoi phm vi ca l thuyt trong chng trnh.
K lut-t do.
K lut qu th nght th, t do qu th lon. Trong gio dc, li c truyn nhiu khi qu kht khe, cha m thy c
sn sng nh tr em hoc dng hng hnh pht nhc hnh khc. Li gio dc nh vy c xu hng bin con
ngi thnh n l ch bit phc tng. Nhng trong thi i mi li c s thi qu theo hng ngc li: cha m
thy c c khi bt lc v khng dm nghim khc vi tr em, khng bit lm sao gi k lut.
19

C ging vin rt kh tnh. Sinh vin ln li i hc t xa my chc km n mun 5 pht cng b ui khng
c cho vo lp, nhng l kh tnh vi sinh vin trong khi li d tnh vi bn thn, t mnh c nhng khi i
mun hay khng chun bi ging t t. K lut kiu nh vy khng lm cho sinh vin phc, m ch lm cho h
thy bt cng. C ging vin th li ging bi kiu h hi chp cc th ln bng trong khi sinh vin di lm
vic ring, ni chuyn ring o o. Lm nh vy th cng khng c sinh vin tn trng. V khng gi c k
lut trong lp th cht lng dy cng kh m tt c, khi m sinh vin no mun hc cng kh hc ni trong
mt lp n o hn lon.
Tru trng-c th, hnh thc-khng hnh thc (b sung, 25/07/2009)
Cng dng ca ton hc nm ch n c th dng gii quyt cc vn ny sinh trong thc t (khoa hc,
cng ngh, kinh t, x hi, ). gii quyt cc vn bng ton hc, cn lm cc bc nh sau:
- M hnh ha (tru tng ha): chuyn mt vn thc t, c th, thnh mt vn ton hc, tru
tng
- Gii bi ton tru tng c lp ra, bng cc cng c ton hc
- Din gii (c th ha) nghim tru tng nhn c bc pha trn, thnh li gii c th cho vn thc t
ban u
Sc mnh ca ton hc chnh l nm ch tru tng ca n. Ngn ng tru tng ton hc v qu trnh m
hnh ha cho php bin nhng th khc nhau thn ging nhau (give the same name to different things, ni
theo li ca Henri Poincar), m c th dng nhng cng c ton hc chung gii quyt rt nhiu bi ton thc
t a dng khc nhau. Cc nh ton hc (c bit l ton l thuyt) ch lm vic trn cc i tng ton hc tru
tng, nhng tt nhin nu khng th c th ha, chuyn i ngc li nhng thng tin, li gii ton tru tng
thnh nhng li gii thc t cho cc vn thc t, th ton hc cng s v dng.
C mt cu chuyn th v v mt nha ton hc Nga X Vit, khi c my k s qun s em n mt h phng
trnh hi phi thay i tham s th no cho nghim tt hn (v l b mt qun s, h khng c php ni cc
phng trnh t u ra), nh ton hc ny nhn vo v ni cc anh phi lm cnh my bay di ra! Tc l
ngi ta c th nhn cc th tru tng, hnh thc m bit ngha thc t ca chng th no, nu t n
trnh no .
Hc sinh m hc ton ci c th, khng c tru tng, th khng phi l hc ton, s khng nm bt c cc
cng c ton hc tru tng c sc mnh gii quyt nhiu vn . Nhng ngc li nu hc ton tru tng,
khng c v d ng dng c th, th l hc trn my trn gi, tuy c hc cng c ton nhng khng dng c
chng v khng bit chng dng lm g.
hc cc khi nim ton tru tng tt nhin cn ngn ng hnh thc. Nhng ch cn mc va phi. Nu
qu snh ngn ng hnh thc, th s nh l em dao m b i ct bnh m, khng cn thit m ch lm cho mi
th tr nn thm rm ri kh hiu. Ni theo nh Einstein l Everything should be made as simple as possible,
but not simpler.
C mt do (qung nhng nm 1970s, 1980s) phng Ty (cng nh Nga) ngi ta qu snh a ngn ng
hnh thc nng n vo sch ton ph thng. H qu l hc sinh c hc ton mt cch qu hnh thc rm ri,
ton th tru tng trong khi khng bit gii nhng bi ton v d c th. Cuc ci cch ton M t cui nhng
nm 1980 (gi l the new new math) nhm chng ch ngha hnh thc trong dy ton) th li ri vo thi
cc ngc li: khi ngi ta c gt b mi th hnh thc, tru tng, th ngi ta cng gt lun ni dung ton hc
ra khi mn ton, v hc sinh hc ht ph thng cng khng cn bit g v ton na. n nay ngi ta li ci
cch li cho cn bng hn.
20

Ni m rng ra, khng ch trong ton, m trong cuc sng ni chung, hnh thc l ci c vai tr kh quan trng
(tuy nhin cn phn bit gia 2 loi hnh thc: hnh thc b ngoi, v ngn ng hnh thc). C chuyn mt
siu th bn hai loi nho 1 loi c bc ni lng p , gi t, cn mt loi trong r bn gi r.Thc ra hai loi
nho l mt, ch khc nhau cch trnh by, nhng dn tnh li c thch mua loi t tin m trng hp dn l
loi r tin m cng cht lng nhng trng khng sang.Trong ton hc cng vy, cng l mt li gii hay kt
qu ton hc, nu c trnh by mt cch sng sa, cn thn, th ngi ta s thy hay hn l nu trnh by mt
cch cu th, u ti. Cc th hnh thc, nghi l c t ra l c l do ca n. Hy tng tng mt nguyn th
quc gia m li n mc li thi v ta mi trong mt hi ngh quc t th s lm mt th din ca nc th
no. Nhng hnh thc cn i i vi ni dung. Ch ngha hnh thc l khi rng rut, ch c hnh thc m
khng c ni dung tng xng, nh kiu tin s giy.Khi gio vin cho im 9,10 c nhng hc sinh khng bit
g cn hc li, hay l khi bo c lp phi gi tay xin pht biu k c khi khng c g pht biu, y l chy theo
ch ngha hnh thc, gi di.
Nhn ni v chuyn t tn ging nhau cho cc th khc nhau (tc l thy c s ging nhau gia cc th
khc nhau) c mt bi ton th v sau y:
Gi s c 1 ci que nm ngang, m mt con kin i t u que n cui que ht 2 pht, v nu i n cui que th
ri ra khi que. By gi gi s c 20 con kin trn que ( cc v tr khc nhau), i theo cc hng kh nhau (v
pha 2 u kh nhau). Que hp, nn l khi hai con kin i ngc hng n cng 1 im th ng u, quay
ngc u li v i tip. (Vn tc ca cc con kin c gi s l bng nhau, v khng i). Th hi cn (t nht)
bao nhiu thi gian (chc chn rng) tt c 20 con kin s ri ra khi que ?
Ti c em n 1 lp SV ton nm th nht thuc chng trnh tin tin ca HQG trong mt bui ni chuyn.
Sau 1 lc c 1 bn gi gii ng (cn cc bn khc mi a ra cc gi thuyt). V sau anh L Minh H (ph trch
chng trnh tin tin ) c ni li vi ti rng bn gi l mt bn tng tham gia thi IMO c huy chng
vng (nu ti nh khng nhm). Bi ton ny c trong 1 quyn sch; li gii ti s khng ghi ra y,
ngi c t gii.

Mt s iu nn v khng nn trong ging dy ton

(11)
By ntzung, on July 17th, 2009
UPDATED: 20/July/2009
Nn: Tm cch kch thch s t m ca hc sinh, v lm cho hc sinh cm thy hc l c hc, l sng
Khng nn: Dy theo kiunhi vt, lm cho hc sinh cm thy hc l phi hc, l kh.
ng Albert Einstein, ngi c hu th bu l con ngi v i nht ca th k XX, c nhiu cu ni rt hay.
Trong c cu I have no special talent. I am only passionately curious. l b quyt thnh cng ca ng ta
chnh l s t m mt cch am m. V Einstein cng c ni mt cch ma mai: It is a miracle that curiosity
survives formal education (tht k diu l gio dc hnh thc cha bp cht s t m), v k v s kh s ca
ng ta khi i hc nh sau: One had to cram all this stuff into ones mind for the examinations, whether one liked
it or not. This coercion had such a deterring effect on me that, after I had passed the final examination, I found the
consideration of any scientific problems distasteful to me for an entire year. (Tm lc dch: Ti b nhi hc
nh nhi vt th tr thi d c thch chng hay khng; s p buc ny khin ti ngn khoa hc n tn c
trong sut mt nm sau k thi ).
21

S t m thc y con ngi ta tm ti hiu bit, lm cho no tip thu kin thc v khm ph th gii nhanh hn.
Khi t m tc l trong u t ra cc cu hi, v no thm kht thng tin tr li cc cu hi , khi v c
cu tr li s nhp vo u rt nhanh v trong u dn ch sn n nhn n. Tr con sinh ra c bn nng
t m, v hc rt nhanh. Vn l lm sao gi c tnh t m m khng nh mt n i khi ln ln. Theo
mt s nghin cu v gio dc hc thn kinh hc (xem cun sch Insult to Intelligence ca Frank Smith), th
tr em trung bnh mi ngy hc c mt cch t nhin, nh nhng my chc t mi trong lc lm cc vic khc,
tuy rng lc hc trng th c khi vt v mt ngy khng hc ni vi t mi. Mt trong cc l do m cc nh
gio dc hc a ra gii thch s hc km hiu qu trng, chnh l cch gio dc hnh thc trng lm
gim i s t m ca tr em. Khi chn hc, khng c s t m, th hc rt kh vo.
Theo nhng nghin cu v thn kinh hc trong gio dc, th con ngi ta khi hc, khng nhng ch nh kin
thc c hc, m cn nh c trng thi tm l, cm gic (feelings) khi hc kin thc . Nu nh nh rng
hc ci g l nhm chn hay au kh, th s khng mun hc na, v phn x t nhin ca con ngi l
khng mun c cm gic nhm chn hay au kh. Ngc li, nu nh rng hc ci g l vui l sng, th
mun c lp li ci cm gic , tc l mun c hc tip. Khi tr em chi mt ci g m n thch, th n
tp trung cao . Nu lm sao tr hc cng hp dn nh tr tri, th hc s rt hiu qu. Ti c c u
mt ln, l c mt lp hc sinh Nga, khi c hi thch hc mn g nht, th ni rt thch mn s, v hc mn
c i thm quan bo tng, khm ph nhiu th th v. i hc m sng nh i chi, c khi cn sng hn i
chi.
Leonardo da Vinci c tng ni: Ging nh vic b bt p n khi khng mun n c th lm hi sc khe, vic b
bt p hc ci khng mun hc cng c th lm tn thng tr nh, v khng tip thu c g. [Ti ang tm cu
gc bng ting nhng cha tm c, nn tm dch ra t cu ting Anh]. Mt trong nhng cch nhanh nht
tiu dit s t m, lm cho hc sinh chn hc, l dy hoc kiu nhi vt (nhi nht mt ng thng tin vo u
hc sinh, khng kp tiu ha, khng bit lm g, n mc hc sinh b bi thc, s hc). VN, t rt nhiu
nm nay, ti thy hu nh ai cng ku l tr con b hc qu ti, nhng hiu bit th khng hn g tr em cc ni
khc hc vui v nh nhng hn. y c l l mt li ln ca h thng gio dc. Cc bc ph huynh khng nn
bt con mnh hc i thm lin min n mc n pht ngn, pht s hc. Cn nu n thch hc ci g (c bit l
nhng ci khng c dy trng, v d nh hc nn tng, hc nh n piano, hc ch to robot, v.v.), th c
cho n i hc thm nu nh c iu kin.
Lm sao kch thch s t m ca hc sinh (v ca ngi ln) ? y c l l c mt mn khoa hc v ngh thut
ln. Khng ch gio dc cn n kch thch t m, m nhiu lnh vc khc cng cn, v c khi cn mt cch hin
nhin hn, v d nh ngh qung co. Nhng ai lm qung co t hn phi rt quan tm n chuyn kch thch t
m, v nu khng kch thch c s t m ca ngi xem th s b nh hng xu ngay n ci ti tin. Nhng
ngi lm v gio dc c l c th hc v chia s phng php kch thch t m vi nhng ngnh khc.
Bn thn ti khng phi l chuyn gia trong lnh vc gy t m. Ti ch c th k y mt vi kinh nghim c
nhn nh. C ln ti con ti (ti c hai con ang hc ph thng) chng minh rng tng ca chui $sum 1 /
n^2$ bng $pi^2/6$. Tt nhin bi ton ny l qu kh i vi ti n. Tuy ti n c th hiu (mt cch trc gic)
rng chui $sum 1/n^2$ l chui hi t, v cu ln tnh c gi tr gn ng ca chui v thy n ging gi
tr gn ng ca $pi^2/6$, nhng chng minh ng thc chnh xc, th cha th lm ni. Ci ng thc ny tt
nhin ch l mt trong s v vn nhng s trng hp ca t nhin, v chng c cng dng g trong i sng
thc t, th nhng trng n th v, k b. Ti tr t m, mun hiu c ng thc ny, bt ti gii thch. Ti
ni mun chng minh c, phi bit gii tch, th ti n bt ti gii thch cc khi nim o hm, tch phn,
v.v. Qua ti n hc mt s kin thc ton hin i, ch v t m. Ci bi ton n nh l mt th c c
rt treo trc mt con la, khin cho con la chu kh i vi hi vng n c c rt. nh l ln Fermat cng
vy. N khng h c mt cng dng thc t g ht, nhng n gy t m cho cc nh ton hc (v cho c nhng
ngi khng phi nh ton hc chuyn nghip). Vic i tm li gii cho n lm ny sinh ra nhng l thuyt
ton hin i c cng dng thc t rt ln (v d trong mt m, an ton thng tin).
22

Bi ton ti vit pha trn, gy t m ln cho my a con ti, nhng hon ton c th khng gy t m cho con
hng xm. Cng mt th, c th gy t m cho ngi ny, m khng gy t m cho ngi khc. Bi vy i vi
nhng tr khc nhau, cn tm cc cch khc nhau (thch hp vi tnh cch, tm l, hiu bit ca chng) gy t
m cho chng. Nu thy th ny khng gy t m, th th th khc. Thy c gio phi dy c mt lp ng, c
th phi dng nhng phng php chung, c hiu qu (gy t m) vi a s hc sinh, nhng li khng c hiu
qu vi mt thiu s kh ln. Nhng mi bc ph huynh th ch c t con, c th tm hiu v th nghim cc
phng php personalized hn gy t m cho con ca mnh, trong trng hp n i hc trng khng thy
t m thch th.
Hi cn b, ti c c c cun sch Ngi mt n en nc An gip (dch t ting Nga), c rt say m, v
qua thy thch gii phng trnh. Sch vit v i s, nhng vit nh l truyn trinh thm, c rt nhiu
ngi thch. Nhng ai c con em ang hc cp 1 hoc cp 2, c th th cho con em mnh xem cun sch (nu
n cha xem), c khi s gip cho n t m thch hc ton.
Ni v nhng phng php chung gy t m, ti th lit k y mt vi phng php m ti bit (lc no
ti nhn ra l mnh bit c thm phng php khc, s b xung):

Na kn na h. Na kn na h nhiu khi kch thch tr tng tng v s t m hn l h c.

To hy vng (ot gii, kim li, , v d nh kiu c rt treo trc mi con la).

Nhng th (s liu, khng nh, hnh nh, ) l, gy ngc nhin. Ngc nhin dn n t m.

Nhng iu (tng chng nh l) phi l, mu thun, khin cho no ray rt.

To challenges. Sng khng c ngha l d, kh khng c ngha l kh. Lm nhng ci kh (m c th

lm c) c th em li khoi cm hn nhiu l lm ci d.

Nguyn tc bc cu: ci g lin quan c n nhng ci gy t m, th bn thn n cng s gy t m.

Mt s iu nn v khng nn trong ging dy ton

(12)
By ntzung, on July 26th, 2009
DRAFT 26/July/2009
Trong phn ny ti mun bn n vic nn lm th no gip tr em rn luyn kh nng suy ngh su sc (deep
thinking).
Th no l suy ngh su sc ? Mt s c trng ca suy ngh su sc l:

Suy lun bc cu nhiu bc, ch khng dng li 1-2 bc u tin (nh trong chi c: ngi suy ngh
su l ngi tnh trc my nc i)
Nhn mt vn t nhiu chiu nhiu hng khc nhau, ch khng ch ngh mt chiu.

Tm cch nhn dng vn v s lin quan n cc vn khc

Khng tha mn vi nhng cu tr li n gin ha, gio iu, m i tm nhng li gii thch su
sc hn.

23

Lt i lt li vn , kim tra cc suy lun v thng tin.

Mt nhiu thi gian suy ngh cho mt vn

Trong i sng ca con ngi, hu ht cc hot ng c lm theo phn x m khng cn suy ngh hoc ch cn
suy ngh n gin 1-2 bc. Nhng c nhng vic quan trng, i hi kh nng suy ngh su, v d nh phn tch
tnh hnh, vch chin lc, hay l nghin cu mt vn x hi hay mt vn khoa hc. Nhng ngi bnh
dn c th t khi suy ngh su sc, nhng nhng ngi mun t nhn mnh l tr thc, khng th khng bit
suy ngh mt cch c lp v su sc.
Kh nng suy ngh su sc khng phi t nhin sinh ra m c (tr em suy ngh rt gin n), m l mt k nng
c th c tng dn ln qua qu trnh luyn tp thnh thi quen. Theo cc nh thn kinh hc th khng ch cc
kin thc, m c cc k nng ca con ngi cng c ghi trong b nh ca no. Tng t nh l my tnh, kin
thc th c nh dng d liu (data) cn k nng c nh dng chng trnh (programs). Trong c cc
bn nng, l cc k nng t lc sinh ra c sn trong b no, v d nh bn nng nghe nhn, n ung, t v,
lm tnh, v.v. (nhng th khng ai dy cng bit lm mc no ), v cc k nng cn li l do hc c
trong qu trnh sng. Tt nhin cc k nng c th tt ln (nu c s dng v luyn tp thng xuyn) hoc ti
i cng vi thi gian.
c k nng suy ngh su sc, th khng c cch g khc, l phi thng xuyn c luyn tp suy ngh su sc.
Mt anh bn ti gc do Thi (nhng khng theo o Do Thi) c k cho ti mt cu chuyn th v sau: o Do
Thi rt l phc tp, rt nhiu lut l, v nhng ngi theo o, t a tr con, phi nghim chnh tun th cc
lut . C iu cc lut li mu thun vi nhau nhau, nhng c 1 lut l: nu 2 lut mu thun nhau, th p
dng lut no quan trng hn (higher priority) trong hai lut . V d ngy th 7 khng c li xe t v ni
chung khng c lm g c. Nhng ng hm v m khng c cp cu th sao ? Nu khng ch xe a v
n bnh vin, m nh, th v c th cht, nhng s sng l quan trng nht. Bi vy trong trng hp
phi li xe ch v n bnh vin. a v vo n vin ri th phi i b (khng cn l do i xe na). Th
nhng khng c xe trc ca bnh vin (cn ng ngi khc, c th lm ngi khc b cht) nn phi li
xe i ra khi bnh vin vo ch no . Th nhng i cch khi cng bnh vin bao nhiu mt, n ch no
th phi dng li v n ch no th cha c dng li, l cu hi kh tha h m suy ngh ! Hay l lut l v n
ung ca h kh phc tp, c nhiu ci cm n. Th nhng li c lut l nu ch ng ngi, th khng c
lm nh hng xu n khng kh ch , nn nu v khng n ci g m lm nhng ngi xung quanh
mch lng, th c khi h vn n. T khi nh tui ngi Do Thi lun gp cc tnh hung phi suy ngh nh
vy, khin h lun lun suy ngh, v t nhin tr thnh cc thinkers. iu ny mt phn gii thch ti sao c
nhiu ngi Do Thi thng minh. Ngi Vit Nam cng c ting l thng minh (hay khn vt c khi chnh
xc hn), v lun lun ngh mo.
Trong hu ht cc mn hc u c nhng cu hi, nhng vn i hi phi suy ngh su. C iu hc sinh c
c luyn suy ngh hay khng, cn ph thuc vo cch dy v cch thi c. Nu hc ch ct nh nh con vt,
v khi i thi c nh nh vt l yn tm c im cao cn l s li b tr im, th chng cn g m suy
ngh. Ti ly v d mn sinh vt. Ti tin rng l mn rt hay, c rt nhiu ci t m, khm ph, suy lun.
Nhng mi y khi ti cm xem mt quyn sch v hc sinh vt qua cc cu hi trc nghim bc PTTH th
pht s. Ti khng th hnh dung ni lm sao hc sinh ph thng trung hc c th nh ht tt c ng thng tin
ri rc v sinh vt trong quyn sch . Mt bi thi trc nghim sinh vt ch c 60 pht m c nhng 40 cu
hi. tr li c 40 cu hi th phi nh v tr li nh ci my thi, ch lm sao c th suy ngh v hiu
g, tr khi l thn ng. By gi m ti phi i hc ph thng, thi mn sinh vt c khi c 2 im. Hay l mn
lch s, cng l mn rt hay. Nhng li dy v hc hin ti theo ti hiu l hc nh mt ng cc s kin ngy
thng, v nh lun c cc bnh lun lch s nh sch bo mt cch gio iu, m khng khuyn khch o su
suy ngh, khuyn khch hiu lch s. ng Nguyn nh c sch gi l ci rn cn g nh th hc sinh s
ch bit c vy, khng c phn tch su thm v ng ta, v hon cnh lch s giai on . Khng k n nhng
24

mn chnh tr c gio iu, hay mn trit hc bin tng thnh chnh tr, ai hc phi nhng mn m dm th
hin l mnh ngh su, ngh c lp, c khi tiu lun.
Mn ton thng c coi l mn hc i hi phi suy ngh nhiu nht (ch khng ch nh) trong cc mn hc.
iu ny c l, v s lng kin thc cn nh trong ton tng i t so vi nhng mn khc, nhng cc bi tp
ton thng i hi phi suy ngh t ra vi ba bc, ch khng ch nh nh l, cng thc l c ngay kt qu. Do
c tnh ca mn ton, nn n c dng nh l mn ch o trong cc k thi tuyn vo i hc (k c cho cc
ngnh m v sau rt t dng n kin thc ton, nhng ci gi l kh nng suy lun logic th hu nh ngnh no
cng dng n). iu ny l hp l, v (t ra v l thuyt) thi ton khng ch nhm kim tra kin thc ton
(tc l cc cng c ton hc c hc), m cn nhm kim tra kh nng suy ngh logic su sc ca hc sinh.
Tt nhin, t c mc ch , th trong thi cn c nhng bi i hi kh nng suy lun logic su sc.
thi ton m gm ton nhng cu hi tn mn, t im cao khng cn ngh su m ch cn nh nhiu, in
nhanh, th s mt i tc dng kim tra kh nng suy ngh ca mn ton. chnh l iu ng lo ngi v xu
hng thi trc nghim hin ti. (Bn thn vic thi trc nghim c nhng u im ca n, nhng kiu ra thi trc
nghim vi ton nhng cu hi tn mn l iu ng lo ngi).
Trong mn ton (cng nh cc mn khc), khng phi bi tp no, vn no, l thuyt no cng su sc (i hi
suy ngh su) nh nhau. Th no l mt bi tp su sc ? Trong mn ton, nhng bi tp no m thng ch lm
c trong vng 10 pht l xong th thng c coi l d, hin nhin, bi no phi mt rt nhiu thi gian suy
ngh (c khi hng ting ng h hoc hn) th l su, kh. Trong cc k thi IMO, thi mi ngy ch c 3 bi
tp, v hc sinh c gii trong vng 4 ting ri 3 bi . Trn trang web (blog) gowers.wordpress.com v ton
hc, c mt v d th v sau y v mt bi tp su sc: Cho f l mt hm s lin tc t R vo R vi tnh cht sau:
vi bt k s dng a no, th dy s f(a), f(2a), f(3a), f(4a), tin ti 0. CMR f(x) tin ti 0 khi x tin ti dng
v cng. (Xem http://gowers.wordpress.com/2008/07/25/what-is-deep-mathematics/). Bi ton trn khng i hi
kin thc g qu cao (hc sinh cui PTTH c th hiu v gii c n), nhng su sc v n i hi suy lun
nhiu bc, hng gii v li gii khng hin nhin. Nhng hc sinh no m t lm c nhng bi nh vy, c
th coi l hc sinh gii ton (gii y chnh l gii suy lun logic, v k nng ny rt qu bt k v sau hc
sinh i theo ngnh g). Nhng hc sinh m nm vng cc khi nim v gii hn v lin tc nhng vn khng gii
c bi nh vy, th khng c ngha l dt ton, m ch l khng n mc tht gii. C nhng bi ton t
hp m nhng hc sinh hc lp 3 cng c th hiu c, nhng v su sc th cng khng km g bi trn.
Vic giao v khuyn khch hc sinh lm nhng bi tp su sc l cn thit, nu mun hc sinh luyn suy ngh su.
Cng nh trong chi c (cng l mt mn tt cho rn luyn suy ngh): nu ch chi vi ton i th qu km hn
mnh, th kh m tin b, phi chi nhiu vi nhng i th gii hn hoc bng mnh mi nhanh tin b. Nhng
nu chi vi ton i th gii qu, ch ton thua m khng thng c ln no, th cng d chn. Trong vic hc
cng vy: nu giao ton bi qu d cho hc sinh, th hc sinh s thy nhm chn, nhng nu ton bi kh qu
khng gii c v khng gi hng gii, th cng khng phi l cch rn luyn hiu qu. Nu cho bi qu kh
hc sinh khng gii c, ri sau li cho li gii bt hc sinh hc thuc, th cng t c suy ngh g ca hc sinh
.
Nhng t bo ton hc cho hc sinh ph thng, nh Kvant (ca Nga), Mathematical Monthly (M), hay Ton
Hc Tui Tr,vi nhng cu chuyn v bi tp su sc trong , rt c ch cho vic gip hc sinh rn luyn kh
nng suy ngh su. (Tic l bo Ton Hc Tui Tr c lc khng cn su sc m ng theo hngluyn thi).

25