Istorija Umetnosti 5

1.
Ranohriscanska umetnost - osnovne karakteristike

Ranohriscanska umetnost razvijala se u prvim vekovima na svim teritorijama Rimske imperije.
U 3. veku Rimsko carstvo se postepeno raspadalo, vladala je duhovna kriza koja je bila rezultat
drustvenih nemira koji su se bili odigrali. Sirenje misticnih kultova bilo je karakteristicno za taj
period i bili su ograniceni na jugoistocne provincije i pogranicne oblasti Rimskog carstva. Rano
hrianstvo je nastalo u Izraelu kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma. Razvoj ranohr.
um. moze se pratiti od najstarijih ocuvanih spomenika iz 2. veka pa sve do pojave umetnosti u
doba seobe naroda i preromanike na Zapadu i formiranja vizantijske umetnosti na Istoku.
Rimljani nisu imali tolerancije prema ovoj veri, kao sto su imali prema drugim verama.
Hriscanstvo se zalagalo za veru u jednog boga, a taj jedan bog nije bio imperator, tako da su
rimljani zapoceli progone hriscana. Kako nisu nailazili na toleranciju morali su da se snadju za
mesta okupljanja i zajednickih molitvi, za takva okupljanja odabrali su katakombe koje su im
pruzale zaklon od rimljana.
Najstariji ouvani primerci ove umetnosti datiraju s kraja 2. veka i predstavlja ih slikarstvo na
zidovima i tavanicama Rimskih katakombi, a neto kasnije i reljefi na sarkofazima. Kako je u
prvo vreme ova umetnost bila nesamostalna ona ima mnoge osobine kasnoanticke umetnosti.
Slikarstvo katakombi jasno izraava preokupaciju za drugim svetom, ta prva dela ranohriscanske
umetnosti dela su skromnih umetnika radjena u skromnom materijalu. Slikarstvo usvaja
simboline i alegorijske oblike: Golub, koji oznaava mir, jagnje je simbol istote i bezgrenosti,
riba je simbol za Hrista... U ovom periodu karakterie se neposrednou crtea, jasne boje,
nepostojanje perspektive ali se vide i tenje za potpunijim modelovanjem. Forme su iste a boje
ivlje slino etrurskom slikarstvu da bi se videlo u tamnom prostoru katakombi. Na tavanici
sv.Petra i sv. Marcelina oblici su isti kao i oni kojki su se upotrebljavali za oslikavanje zidova u
predhriscanskom dobu, slika ima geometrijski sistem dekoracije. Kalikstove katakombe citavom
dekoeracijom koja je laka uzdizu se prema krugu u sredini prema predstavi dobrog pastira, a to je
motiv helenisticke umetnosti i prikazuje mladica sa ovcom na ramenima koji je najcesci simbol
Hrista.
Najbolje ocuvane ilustracije novog stila nalaze se u gradu Dura Europios koji je kao bivsa rimska
pogranicna stanica bila osvojena od strane Pesrsijanaca. U rusevinama grada najbolje su ocuvane
zidne slike su iz saborne dvorane sinagoge. Slika
,,Osvestivanje svetilista i svestenika,, pokazuje napore umetnika da pretoci u likovni oblik ono
sto je bilo u pisanoj reci do tada. Na slici nema radnje, nema price, velicina figura varira prema
vaznosti, odeca gnajvece i glavne figgure Arona je ritualno pokrivena sarama i telo ne dolazi do
posebnog izrazaja, ali na ostalim figurama se uocavaju naznake pokretljivosti i
trodimenzionalnosti. Njihova odeca je persijska sto daje dokaz o umetnickim uticajima iz Persije.
Hriscanska umetnost je na pocetku svoje egzistencije apsorbovala razlicite umetnicke uticaje od
onih sa bliskog istoka, do rimskih, da bi putem slike mogla da prenosti pisanu rec na nabolji
moguci nacin.
2. Ranohriscanska arhitektura - katakombe, bazilike, gradjevinecentralnog plana
Pre cara Konstantina bilo je manjih sakralnih prostora- odaja u privatnim kuama kod bogatih
hriana u krugu katakombi ili ispod zemlje najrazliitijih oblika. Sa Konstantinovom odlukom
da hriscanstvo poglasi za zakonitu religiju Rimskog carstva doslo je do novih zahteva u
umetnosti. Za novu religiju je bio potreban i adekvatan arhitektonski okvir koji ce je pribliziti i
uciniti dostupnom svima. Hriani zauvek naputaju katakombe i poinju graditi crkve koje se
baziraju na rimskim i grkim bazilikama. Konstantin je bio veoma predan tom zadatku i za par
godina uspeo je da iznese izgradnju velikog broja velikih crkvi pod carskim pokroviteljstvom, ne
samo u Rimu vec i u Carigradu, Svetoj zemlji, i drugim vaznim centrima.
Najomiljeniji oblik crkve u ranohriscanskoj umetnosti je bila bazilika, suprotno antickom hramu
u njoj je akcenat na unutrasnjem prostoru koji osredjuje njen spoljasnji izgled. Stubovi se nalaze
unutra i stvaraju utisak velike dubine u pravcu zapad - istok, postavljeni u dva ili cetiri reda dele
prostor na tri ili pet brodova koji vode do apsidalnog prostora. Redovi stubova su arkade
korintskog ili jonskog stila i povezani su lukovima ili vodoravnim gredama. Sredisnji brod je visi
i siri od bocnih brodova, prozori se nalaze na severnom i juznom zidu sredisnjeg broda iznad
krovova bocnih, cime e ceo unutrasnji prostor bio veoma dobro osvetljen.
Pored poduznih gradjevina bazilika u Konstantianovo doba su podizane i gradjevine centralnog
tipa, koje su se razvile iz rimskih termi. Rimski imperatori podizali su slicne gradjevine da im
sluze kao mauzoleji.To su sve gradjevine kruznog ili poligonalnog oblika, sa prostornim
fokusom u sredini, one su zadovoljavale potrebe kapeli i krstionica, tako da su obicno bile
povezane sa balikalnim crkvama. Veliki broj ovih gradjevina podignuto je na mestima hodocasca
prema kojima su i dobile naziv. Simbolika je bila neizostavna pri odabiru elemenata i njihovom
medjusobnom rasporedu, osmougao je bio omiljen zbog simbolike vaskrsnuca. Santa Konstanca
u Rimu je najbolji primer takve gradjevine, njen centralni prostor je pokriven kupolom, a spoljni,
prstenasti,prostor pos poluoblicastim svodom.
3.Ranohri anska arhitektura, bazilike

Ranohrianska bazilika vodi poreklo od rimske profane bazilike. U rimsko doba poznate su dve
vrste bazilika: basilica forensis i basilica domus. Bazilika forensis je prostrana graevina
izduene osnove sa kolonadama stubova u unutranjosti i sa drvenom krovnom konstrukcijom,
smetena na forumu ili blizu foruma bazilika forensis sluila je za potrebe suda, trgovine i drugih
javnih poslova koji nisu mogli biti obavljani pod vedrim nebom. Naziv bazilika Rimljani su
preuzeli od Grka koji su bazilikom nazivali dvoranu koja je sluila kao sudnica.
Njen postanak najvise je vezan za prvog hrianskog vladara za cara Konstantina Velikog, koji
je posle pobede nad Maksencijem otpoeo graenje Lateranske Bazilike. Ona se smatra
osnovnim tipom raskone carske bazilike nazvane majkom crkava. Za razliku od grke i rimske
hramovne arhitekture, kod bazilike je spoljanost veoma skromna, dok je unutranjost raskono
obraena. Stubovi se nalaze unutra i stvaraju utisak velike dubine u pravcu zapad - istok,
postavljeni u dva ili cetiri reda dele prostor na tri ili pet brodova koji vode do apsidalnog
prostora. Redovi stubova su arkade korintskog ili jonskog stila i povezani su lukovima ili
vodoravnim gredama. Sredisnji brod je visi i siri od bocnih brodova, prozori se nalaze na
severnom i juznom zidu sredisnjeg broda iznad krovova bocnih, cime e ceo unutrasnji prostor
bio veoma dobro osvetljen.
Tipina hrianska bazilika je velika pokrivena pravougaona prostorija sa tremovima na bonim
stranama. Prve hrianske bazilike sagraene na znamenitim mestima bile su krupnih razmera.
Hrianska bazilika je delo gradske sredine.
4. Ranohri ansko slikarstvo (katakombe, mozaici, rukopisi)
Ranohriscanska umetnost razvijala se u prvim vekovima na svim teritorijama Rimske imperije.
U 3. veku Rimsko carstvo se postepeno raspadalo, vladala je duhovna kriza koja je bila rezultat
drustvenih nemira koji su se bili odigrali. Sirenje misticnih kultova bilo je karakteristicno za taj
period i bili su ograniceni na jugoistocne provincije i pogranicne oblasti Rimskog carstva. Rano
hrianstvo je nastalo u Izraelu kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma. Razvoj ranohr.
um. moze se pratiti od najstarijih ocuvanih spomenika iz 2. veka pa sve do pojave umetnosti u
doba seobe naroda i preromanike na Zapadu i formiranja vizantijske umetnosti na Istoku.
Rimljani nisu imali tolerancije prema ovoj veri, kao sto su imali prema drugim verama.
Hriscanstvo se zalagalo za veru u jednog boga, a taj jedan bog nije bio imperator, tako da su
rimljani zapoceli progone hriscana. Kako nisu nailazili na toleranciju morali su da se snadju za
mesta okupljanja i zajednickih molitvi, za takva okupljanja odabrali su katakombe koje su im

pruzale zaklon od rimljana.
Najstariji ouvani primerci ove umetnosti datiraju s kraja 2. veka i predstavlja ih slikarstvo na
zidovima i tavanicama Rimskih katakombi. Kako je u prvo vreme ova umetnost bila
nesamostalna ona ima mnoge osobine kasnoanticke umetnosti. Slikarstvo katakombi jasno
izraava preokupaciju za drugim svetom, ta prva dela ranohriscanske umetnosti dela su skromnih
umetnika radjena u skromnom materijalu. Slikarstvo usvaja simboline i alegorijske oblike:
Golub, koji oznaava mir, jagnje je simbol istote i bezgrenosti, riba je simbol za Hrista... U
ovom periodu karakterie se neposrednou crtea, jasne boje, nepostojanje perspektive ali se
vide i tenje za potpunijim modelovanjem. Forme su iste a boje ivlje slino etrurskom
slikarstvu da bi se videlo u tamnom prostoru katakombi. Na tavanici sv.Petra i sv. Marcelina
oblici su isti kao i oni kojki su se upotrebljavali za oslikavanje zidova u predhriscanskom dobu,
slika ima geometrijski sistem dekoracije. Kalikstove katakombe citavom dekoeracijom koja je
laka uzdizu se prema krugu u sredini prema predstavi dobrog pastira, a to je motiv helenisticke
umetnosti i prikazuje mladica sa ovcom na ramenima koji je najcesci simbol Hrista.
Najbolje ocuvane ilustracije novog stila nalaze se u gradu Dura Europios koji je kao bivsa rimska
pogranicna stanica bila osvojena od strane Pesrsijanaca. U rusevinama grada najbolje su ocuvane
zidne slike su iz saborne dvorane sinagoge. Slika
,,Osvestivanje svetilista i svestenika,, pokazuje napore umetnika da pretoci u likovni oblik ono
sto je bilo u pisanoj reci do tada. Na slici nema radnje, nema price, velicina figura varira prema
vaznosti, odeca gnajvece i glavne figgure Arona je ritualno pokrivena sarama i telo ne dolazi do
posebnog izrazaja, ali na ostalim figurama se uocavaju naznake pokretljivosti i
trodimenzionalnosti. Njihova odeca je persijska sto daje dokaz o umetnickim uticajima iz Persije.
Hriscanska umetnost je na pocetku svoje egzistencije apsorbovala razlicite umetnicke uticaje od
onih sa bliskog istoka, do rimskih, da bi putem slike mogla da prenosti pisanu rec na nabolji
moguci nacin. Sa Kostantinovom odlukom da prizna hriscanstvo kao zvanicnu religiju Rimskog
carstva javlja se i potreba za gradjevinom koja ce novu religiju svima pribliziti. Sa arhitekturom
stupaju na snagu i potrebe da se velike zidne povrsine monumentalnih crkvi prekriju sa slikama
dostojnim njih. Tom zadatku odgovorili su veoma profesionalni umetnici mozaika. Umetnici
mozaika u svoj rad uvode perspektivu, na ne tako iskusnim zidnim slikama katakakombi ona
skoro da ne postoji, dok ovde jasno daje veliki akcenat celoj prici. Umetnici su verovatno imali
dosta uzora za svoje mozaike, jedan od njih jeste predstava dobrog pastira iz katakombi koja je u
mozaiku dobila svoj daleko bolji izraz. Kao i slika mozaik trazi najbolje resenje da putem
likovnog sadrzaja prenese pisanu rec sirokim masama novih vernika.
5. Ranohri anska plastika i skulptura (sarkofazi, slonovae, portreti)
Ranohriscanska skulptura je imala mnogo manju ulogu nego slikarstvo i arhitektura, a to je bio
slucaj jer je druga Bozja zapovest branila obozavanje idola, tako da je vajarstvo da bi se razvilo, i
da bi izbeglo optuzbu ikonopoklonstva, moralo da izbegne statue prirodne velicine. Tako da je
ranohriscanska skulptura pocela da razvija male dimenzije suprotno od rimske i grcke
monumentalne skulpture. Skulptura se razvijala prema plitkim reljefima malog formata i
cipkastih povrsinskih ukrasa.
Mermerni sarkofazi su najstarija dela hriscanske skulpture, razvili su se iz paganskih sarkofaga
koji su se koristili nakon urni sa pepelom u rimskom drustvu. Bila su razvijena pravila i ideje za
ukrasavanje sarkofaga reljefima, a ideje su nejverovatnije nasli u iluminacijama. Teme koje
pricaju reljefi na sarkofazima su uglavnom mitoloske prirode i sluze tome da velicaju pokojnika
tako sto se vrsi poredjenje njega sa junakom legendi. Kako je vreme prolazilo motiv na reljefima
se menjao, u
3. veku reljefi su opisivali biografske scene kao i scene koje prikazuju koji su zivotni ideali
pokojinika bili. U drugoj polovini 3. veka sarkofazi pocinju da se izradjuju i za bitinje clanove
hriscanske crkve. Pre Konstantina njihov ukras je bio skroman, dobri pastir, Jona i kit, vek
kasnije repertoar tema i oblika se siri. Sarkofag Junija Basa je najlepsi ranohriscanski sarkofag,
veoma bogato rezbaren napravljen je za rimskog prefekta. Prednja strana sarkofaga je podeljena
u deset segmenta koji su ukraseni prizorima iz novog i starog zaveta.
Driptisi od slonovace bili su namenjeni privatnom vlasnistvu, cesto odrazavaju licni ukus
vlasnika. BAHANTKINJA ploca je izrezbarena povodom svadbe. Klasicisticne teznje su se
obnavljale u ranohriscanskoj skulpturi od sredine 4. - 6. veka. Paganstvo je imalo mnogo vaznih
pristalica, a novi preobracenici su ostajali verni vrednostima iz proslosti. Delo od slonovace
ARHANDJEL MIHAILO jasno pokazuje koliko je klasicizam bio sredstvo izrazavanja hriscana.
Rimski carevi su zadrzali obicaj da svoje portrete smestaju na javnim mestima. Spoljasnja
slicnost gubi se radi duhovnog izraza koji je bezlican ali veoma izrazajan u vidu veoma velikih
ociju koje simbolizuju prozore duse. Najistaknutiji medju takvim portretima jeste PORTRET
EUTROPIJA IZ EFESA. U ovom portretu umetnik toliko odstupa od realnog prikazivanja crta
lica da ih naznacuje samo ponekom izbocinom ili plitkim linijama. LJudsko telo prestaje da bude
inspiracija umetnicima, namece se nova inspiracija ka duhovnom i zajedno sa njom tradicija

grcke skulpture dozivljava svoj kraj.
6. Islamska umetnost (damije, mauzoleji, palate, tkanine, minijature)
Islamska umetnost se razlikuje od umetnosti Zapada i Evrope vise nego bilo koja druga
umetnost. Islamska umetnost i arhitektura, podrazumeva umetnost i arhitekturu podrucja
Srednjeg istoka, severne Afrike, severne Indije i teritorije dananje panije.
Islamska religijska arhitektura - dzamija, odvojen je i jednostavno pokriven prostor za molitvu.
Prostor dzamije nema namestaj i ostavlja utisak praznine, skromnosti, i jednostavnosti. Islamska
umetnost je karakteristicna po potpunom odsustvu figuracije u slikanoj dkoraciji dzamije.
Dekoracija dzamije se svodi na ornamentiku, geometrijsku, biljnu i zivotinjsku stilizovanu saru.
U toj ornamentici kaligrafija je sastavni deo likovnog izraza. Islamska dekoracija istrazuje
vrednost povrine, samo su ritam, linija i odnosi boja dozvoljavali umetniku da razbije
monotoniju koja je ovoj umetnosti uvek pretila, narocito za one koji ne poznaju njenu simboliku.
U islamskoj sakralnoj arhitekturi se razlikuju tri tipa dzamije, arapski, persijski i turski. Arapski
se sastoji od velikog broja podupiraca, tankih stubova, koji su ponekad jedan na drugom,
povezanih raznolikim polihromnim lukovma koji unutrasnjost dele na brodove. Unutarnji prostor
je slozena strukturalna mreza lukova i stubova. U Persiji i drugim istonoazijskim zemljama rane
hipostilne damije su vremenom izmenjene. U gradnji damija esto su graeni poluotvoreni
zasvedeni prostori, nazvani ivani a koji potiu iz doba sasanidske Persije. Molitveni prostor
pesijskih damija slian je arapskom tipu a ono to je karakteristino su ivani koji se nalaze u
sredinama stranica dvorita. Meu najpoznatije perzijske damije spadaju Duma damija u
Isfahanu i Velika ahova damija u Isfahanu. Turski tip dzamije ima kvadratni prostor sa
glavnom kupolom u sredini, prosiren je sa cetiri polukupole nasvakoj od cetiri strane, a u
uglovima je jos po jedna manja i niza kupola. Stepenaste kupole od spolja oslikavaju unutarnji
prostor. Novost su minareti, tanki i pri vrhu zasiljeni. Takva je dzamija Ahmeda I u Carigradu ili
Plava dzamija zbog keramickih plocica sa biljnom dekoracijom plave i bele boje.
Tip zgrada koje su bile znaajne u muslimanskom svetu su mauzoleji, koji su sluili kao
mezaristani za vladara i pobone u uene ljude ali i kao simboli politike moi. Uprkos
islamskim propisima koji zabranjuju gradnju grobnica, mauzoleji graeni kao simboli moi
umrlih vladara, su nakon damija i palata postali najvanije graevine u islamu. U Iranu je pod
Mongolima razvijena posebna vrsta mauzoleja s kupolom dvostruke konstrukcije koja poveava
njegovu visinu.
U periodu Abasida dolazi do gradnje brojnih palata u Siriji i Iraku. Te palate prikazuju sintezu
zapadne i istone kulture koja je bila glavna karakteristika rane islamske umetnosti, palate su bile
mesta gde su se mogli nai mozaici, zidne slike, i reljefi koji su tradicionalno prikazivali
dvorane, ivotinje, a ponekad i same vladare.
Zabrana prikazivanja figuracije vazila je samo za monumentalnu umetnost namenjenu javnim
potrebama. Na predmetima za svakodnevnu upotrebu to nije slucaj. Kineski se uticaji mogu
videti u islamskom slikarstvu, keramici i odevanju. Slikarstvo je, kao i u vecini islamskih
umetnosti, sluilo za jasne svrhe. To je obicno bila umetnost ilustracije arapskih knjiga.
ilustracije su po pravilu linijske, a koloristicke profane slike su naivne, s dekorativnim
elementima pejzaa (kineski utecaj) i dve do tri prikazane monumentalne figure. Perzijski uticaj
predstavlja oslikavanje minijatura, na kineski nacin uvodenje emocija.
Sto se tice tkanina nadaleko su poznati kvalitetni persijski tepisi, bas jedan takav smatra se za
najstariji tepih na svetu 5. vek pre Hrista.
7. Islamska arhitektura, damije
Islamska umetnost se razlikuje od umetnosti Zapada i Evrope vise nego bilo koja druga
umetnost. Islamska umetnost i arhitektura, podrazumeva umetnost i arhitekturu podrucja
Srednjeg istoka, severne Afrike, severne Indije i teritorije dananje panije.
Od 622. godine poinje se raunati islamski lunarni kalendar odnosno kada je Muhamed izvrio
hidru iz Meke u Medinu. U svojoj maloj kui Muhamed okuplja skupinu prvih vernika,
mumina, koji oblikuju damiju, sastavljenu od pravougaonog zatvorenog dvorita sa zidom s
jedne strane i tremom za hlad sa druge strane. Zato skoro sve damije prate plan Muhamedove
kue, koja je u sutini sastavljena od zatvorenog dvorita, zgrade za molitvu na jednom kraju, i
arkada sa strane.
Damija je odvojen i jednostavno pokriven prostor za molitvu. Prostor dzamije nema namestaj i
ostavlja utisak praznine, skromnosti, i jednostavnosti. Islamska umetnost je karakteristicna po
potpunom odsustvu figuracije u slikanoj dkoraciji dzamije. Dekoracija dzamije se svodi na
ornamentiku, geometrijsku, biljnu i zivotinjsku stilizovanu saru. U toj ornamentici kaligrafija je
sastavni deo likovnog izraza. Islamska dekoracija istrazuje vrednost povrine, samo su ritam,
linija i odnosi boja dozvoljavali umetniku da razbije monotoniju koja je ovoj umetnosti uvek
pretila, narocito za one koji ne poznaju njenu simboliku. U damiji se esto nalazi molitvena
nia, ali esto je dovolja i crta, strelica ili ploica s rei kibla, - kako bi se odredio pravac prema
Kaabi u Meki, najveem svetitu islama. Sastavni dio damije su prostorije s tekuom vodom ili
bunar za obavljanje ritualnog pranja pre molitve. U predprostorima ili na ulazu u damiju
ostavlja se obua, a pod je pokriven tepisima.
U islamskoj sakralnoj arhitekturi se razlikuju dva tipa dzamije, arapski i turski. Arapski se sastoji
od velikog broja podupiraca, tankih stubova, koji su ponekad jedan na drugom, povezanih
raznolikim polihromnim lukovma koji unutrasnjost dele na brodove. Unutarnji prostor je slozena
strukturalna mreza lukova i stubova. Najznaajnije arapske damije izgraene su u Damasku, u
Iraku, u Tunisu, te damije u Kairu, Fesu, Marakeu ,... U Persiji i drugim istonoazijskim
zemljama rane hipostilne damije su vremenom izmenjene. U gradnji damija esto su graeni
poluotvoreni zasvedeni prostori, nazvani ivani a koji potiu iz doba sasanidske Persije. Molitveni
prostor pesijskih damija slian je arapskom tipu a ono to je karakteristino su ivani koji se
nalaze u sredinama stranica dvorita. Meu najpoznatije perzijske damije spadaju Duma
damija u Isfahanu i Velika ahova damija u Isfahanu. Turski tip dzamije ima kvadratni prostor
sa glavnom kupolom u sredini, prosiren je sa cetiri polukupole nasvakoj od cetiri strane, a u
uglovima je jos po jedna manja i niza kupola. Stepenaste kupole od spolja oslikavaju unutarnji
prostor. Novost su minareti, tanki i pri vrhu zasiljeni. Takva je dzamija Ahmeda I u Carigradu ili
Plava dzamija zbog keramickih plocica sa biljnom dekoracijom plave i bele boje. Oblici turskih
damija mogu se svrstati u tri grupe: male, srednje ili vezirske i velike ili carske. Kod malih
damija jedna kupola pokriva ceo kvadratni prostor. Kod srednjih i velikih, pored glavne kupole
susreu se i polukupole ili nekoliko manjih kupola. Velike carske damije predstavljaju vrhunac
osmanske graditeljske tradicije. Najvei turski graditelj mimar Sinan, za ivota je izgradio oko tri
sotine razliitih graevina, najznaajnije dve monumentalne damije: damija sultana Sulejmana
u Istambulu i damija sultana Selima II u Jedrenu.
8. Karolinka umetnost- osnovne karakteristike
Karolinka renesansa je razdoblje srednjeg vijeka koje karakterise obnova uenosti, a obeava ga
lik Karla Velikog. On je pokuao sauvati sve to je ostalo od Rimske civilizacije, posebno
rimsku knjievnost kroz sakupljanje i prepisivanje starih rimskih rukopisa. Na taj nain je
pokuao usaditi deo slavne prolosti Evrope u svoj narod. Rimski pisci su danas poznati,
uglavnom zahvaljujui brojnim i izuzetno kvalitetnim karolinkim rukopisima. Nakon razdoblja
stagnacije u razvoju intelektualne misli i umetnosti koje je obeilo period ranog srednjeg veka, u
drugoj polovini VIII veka dolazi do promene na tim poljima. Vladavina Karla Velikog je zapravo
prvo kulturno uzdizanje nakon zlatnog doba antikog Rima. Karlo Veliki na svome dvoru
okuplja najuenije ljude tog vremena, u elji da se obnove umetnike produkcije i negovanja
pismenosti iz doba antikog Rima. Zbog potrebe za vie teksta na manjem prostoru, razvija se i
novo pismo miniskula koje e postati osnova dananjeg pisma.
Jedna od najvanijih novina je obnova monumentalne arhitekture. Najvanije sakralne graevine
raene su kao bazilike, a ne kao centralne graevine. Bazilikalni oblik imaju opatija st. Denis u
Parizu, carska opatija u Lorschu i samostanska crkva st. Emmerana u Regensburgu. Karlo Veliki
je lino prouavao arhitekturu carskog Rima, te je u svoju prestonicu u Aahenu, u dananjoj
Nemakoj, preneo duh nekadanje rimske gradnje. Tako se njegova Dvorska kapela sastoji od
irokog narteksa, koji je sa svake strane imao po dve kule sa stepenitem. Konstrukciska shema
ulaza s dve kule bie osnova za arhitekturu srednjeg veka. Prepisivake kole koje je osnovao
Karlo Veliki bile su iskljuivo manastirske, a prepisivai sveenici. Danas srednjovekovne
rukopise opremljene crteima i slikama smatramo manastirskim umetnikim celinama, ali su sve
one u vreme svog nastanka bile deo crkvene celine i kao svete knjige spadale su u opremu bojeg
hrama kao to su bile zidne slike i crkveni namjetaj i bile su potrebne za bogosluenje.
U kulturnom programu Karla Velikog likovne umetnosti su uvek imale izuzetan znacaj, u
crkvama su postojale zidne slike. Sauvano je malo zidnog slikarstva, ipak se ono izuzetno
razvijalo u minijaturnom slikarstvu, koje se posebno proizvodilo u carskim radionicama i
samostanima. Ono se razlikuje od anglo-irskog stila u minijaturama. Ono sto je ostalo sacuvano
jeste veliki broj iluminarnih rukopisa, radova u slonovaci i zlatu.
9.Karolinka arhitektura (Ahen, Centula, Sankt Galen)
rimsku knjievnost kroz sakupljanje i prepisivanje starih rimskih rukopisa. Nakon razdoblja
prvo kulturno uzdizanje nakon zlatnog doba antikog Rima.
Karlo Veliki je lino prouavao arhitekturu carskog Rima, te je u svoju prestonicu u Ahenu, u
dananjoj Nemakoj, preneo duh nekadanje rimske gradnje. Tako se njegova Dvorska kapela
sastoji od irokog narteksa, koji je sa svake strane imao po dve kule sa stepenitem.
Konstrukciska shema ulaza s dve kule bie osnova za arhitekturu srednjeg veka. Dvorska
kapela delimicno je nadahnuta crkvom San Vitale, slicnost se ogleda u preseku. Geometrijska
jednostavnost i jasnoa prostornih jedinica razlikuje je od manje odreenog prostora ravenske
crkve. Aachenska kapela je centralna kupolna graevina oblika mnogostrane prizme. Masivne,
nie arkade prizemlja su istaknutim vencem razdvojene od visokih arkada galerije. Dva reda
stubova gornjih arkada ritmiki se otvaraju prema osvetljenom sredinjem prostoru i tako spajaju
prsten galerije sa centralnim delom. Kapela je zidana od glatko klesanih kamenih blokova s
ornamentalno obraenim povrinama. U doba nastanka bila je najvea kupolna crkva severno od
Alpa. Glavnim ulazom dominira vestverk, dodavanje vestverka crkvama jedan je od franakih
doprinosa tradiciji zapadne arhitekture. Tokom karolinkog razdoblja tornjevi su postali sastavni
deo crkve.
Centula, samostanska crkva graena uz zalaganje Karla Velikog. Crkva nije sauvana u celosti,
ali su iskopani njeni ostaci. Iz jednog ranosrednjovekovnog opisa manastirske crkve u Centuli
proizilazi da su u crkvenu opremu spadali mramorni oltari, zlatom i srebrom optoceni ciboriji
nad njima, predikaonice od mramora iskicene zlatom, bronzani svecnjaci i polijeleji i mnogi
drugi, esto likovnim ukrasom snabdeveni elementi. Karlo Veliki prednjacio je dobrim primerom
pri opremi svoje sopstvene dvorske kapele.
Koncil u Indenu 816 - 17. g. menja budunost benediktinskog reda, a u arhitekturu uvodi novu
fazu, primereniju oveku. Karlo Veliki je umro, mo Carstva slabi, naslednici nisu toliko jaki, a
crkva se opustila. Koncil je bio zamiljen s ciljem da se regenerise benediktinski red, a na njemu
se pojavio i plan St. Galena. Nacrt je bio napravljen u samostanu u Reichenau. Crkva St. Galena
nije imala zapadnu apsidu nego vestverk. Bitno je bilo da se samostani urede, i nakon koncila u
Indenu morali su biti organizovani tako da sadre dormitorije, klaustre i ostale prostore, a idealni
plan St. Galena odigrao je u tome veliku ulogu. Plan je u severnoj zoni predviao hostel, kuu za
goste, pivnicu, kolu za novake, opatovu kuu iz koje se direktno ulazilo u svetite itd. Ovako
zamiljeni samostanski sklop postaje pravilo nakon koncila. Idealni plan St. Galena otvara
princip modularne gradnje. Modul je baziran na merama ukrstanja broda i transepta, a u
samostanu je predvieno 40 zgrada (simbolika). Modularna gradnja je preuzeta iz starog Rima.
Poinju se graditi i manje crkve, time se otvara serija tipinih karolinkih bazilika.
10. Karo linke minijature
rimsku knjievnost kroz sakupljanje i prepisivanje starih rimskih rukopisa. Na taj nain je
pokuao usaditi deo slavne prolosti Evrope u svoj narod. Rimski pisci su danas poznati,
uglavnom zahvaljujui brojnim i izuzetno kvalitetnim karolinkim rukopisima. Nakon razdoblja
prvo kulturno uzdizanje nakon zlatnog doba antikog Rima. Karlo Veliki na svome dvoru
okuplja najuenije ljude tog vremena, u elji da se obnove umetnike produkcije i negovanja
pismenosti iz doba antikog Rima. Zbog potrebe za vie teksta na manjem prostoru, razvija se i
novo pismo miniskula koje e postati osnova dananjeg pisma.
Obim i visoki stupanj sauvanog uzdizu karolinko rukopisno slikarstvo do posebnog znaaja.
Iza obilja umetniki opremljenih rukopisa uvek se osea lik cara Karla kao mone pokretacke
sile. Srednjovekovna minijatura dobija svoje obeleje iz odnosa teksta, ukrasa i slike; otud
proizilazi i njena problematika. Tekst dostize vrhunac u slikarski oblikovanom inicijalu.
Povezivanje pre svega slova i ukrasa jeste gotovo kultni postupak, ukrasi odevaju rec. U inicijalu
deluju pre svega ostrvski uticaji. Iz antike i iz Sredozemlja, preuzeta je organski teka,
ovekolika slika. Na karoliskom dvoru radili kako umetnici iz Vizantije tako i iz Italije.
U tehnickom pogledu Karolinka iluminacija daje prevagu slikanju neprovidnim bojama, ali
poznaje i crtez perom. Za oba naina postoji pretkarolinka tradicija. evandjelje nadbiskupa
Ebona od Remsa, nastalo je u prvoj 1 IX veka. Minijature koje se tu nalaze nastavljaju tradiciju
Beckog rukopisa, iako se odvajaju od vizantijskog primera i stvaraju sopstveni stil. Stil je
najbolje oceniti kao nervozan i razvitlanih draperija i slikarski.
Utrehtski psaltir je proizvod kole u Remsu, gde su umetnici postigli nepogresiv stil zahvaljujui
dizajnu figura i blagom islikavanju pejsaa. Rukopis sadrzi psalme u galikanskoj verziji, pisane
na tri stupca. Ilustrovanje ovih tekstova ne moe da prati neki presprekidni ciklus nego se,
naprotiv, svaki put nadovezuje na slikovito sugestivne "reci-podsetnice". Nekoliko pojedinanih
slika se skupno rasporedjuju. Njegovi mnogobrojni prizori pruaju kombinaciju antikog,
ranohrianskog i karolinkog slikarstva. Mnoge kompozicije su ciklusi uzeti iz SZ i NZ.
11. Otonska umetnost- osnovne karakterist ke
Raspadom Karolinkog Carstva nastaju tri anarhina kraljevstva, kojim vladaju saksonski
kraljevi. Stalne provale Normana predstavljaju smetnju decenijama dalji razvoj umetnosti. Tek sa
dolazkom na vlast Otona I dolazi do otonske renesanse i razvijanja umetnosti. Nemaka, postaje
vodea sila u Evropi u politikom i kulturnom pogledu. Otonska umetnost poinje kao obnova
karolinkih tradicija, uz jake vizantijske uticaje, uz dodatno naglaavanje ceremonijalnih i
kulturnih vrednosti.
Slikarstvo obuhvata oslikavanje knjiga i minijature. U vreme Otona vrlo je ivahna delatnost
kola u kojima se odslikava uticaj zapadnih i istonih sredita kulture. Pojavljuju se kole od
kojih neke njeguju i zidno slikarstvo i neke i slikarstvo na staklu. Od slikarskih dela otonske
umetnosti su sauvane freske iz Obercela. U ilustraciji knjiga dolazi do vizantijskog uticaja.
Tadanja umetnost nije profanog karaktera ve nastaje i ivi u manastirima ivotom mirne
umetnosti ili po narudbi knezova odnosno i kao izraz carske moi vladara.
Otonska umetnost spada u fazu kasne predromanike, i to u podruju dananje Nemake gdje je
vladala Otonska dinastija u 10. veku. Otonska kao i Karolinka dinastija neguje aristokratskodvorski karakter, tj. umetnika produkcija vezana je samo za dvor i samostan. Karakteristika
Otonske umetnosti je ljubav prema slonovai, to se vidi u brojnim reljefima, tada se jako razvija
rezbarstvo na slonovai koje je po nekad pod vizantijskim uticajem. Jedini primer pune plastike
iz ovog razdoblja je tzv. Geronov krst koji se danas uva u Kelnskoj katedrali. Na njemu je
neobino realistian prizor Hrista za to vreme. Reu se statue Hrista i izrauju se portreti Marije
iji se likovi prevlae zlatom i obino slue kao krinje za moti svetaca. Rana dela su slobodnija
u prikazivanju pokreta dok je kasnije pokret uzdraniji.
Pod Otonom I poinje iva graevinska delatnost, otonsko graevinarstvo koje zavrava smru
Hajnriha II i bez prekida spaja se sa romanskom arhitekturom i predstavlja njen rani period.
Najznaajnija gradjevina ovog vremena je crkva Sv. Mihajla u Hildeshajmu. Ovo je trobrodna
crkva sa dvostrukom apsidom i na zapadnoj strani sa velikim portalom koji je ukraen reljefima i
prizorima religioznog karaktera.
12. Otonska arhitektura (Sv. P anteleon u Kelnu, Sv. Mihailo uHildeshajmu)
Pod Otonom I poinje iva graevinska delatnost, otonsko graevinarstvo koje zavrava smru
Hajnriha II i bez prekida spaja se sa romanskom arhitekturom i predstavlja njen rani period.
Vestverk se sacuvao kao sastavni deo arhitektonske celine, na crkvi Sv. Panteleona u Kelnu on je
masivniji i proporcionalniji s karakteristicnom kulom iznad ukosnice.
Najznaajnija gradjevina ovog vremena je crkva Sv. Mihajla u Hildeshajmu. Ovo je trobrodna
crkva sa dvostrukom apsidom i na zapadnoj strani sa velikim portalom koji je ukraen reljefima i
prizorima religioznog karaktera. Sa dva hora i bocnm ulazima podseca na plan Sv. Galena ali sa
daleko boljom razradjenom simetrijom. Im dva transepta sa kulama iznad ukosnica. Spoljasnji
izgled i horovi bili su izmenjeni popravkama, ali unutrasnjost broda s velikom povrsinom
izmedju lukova i zida daje isti dozivljaj prostora koji je vladao u prvobitnom projektu.
Zajednicka crta otonskog i karolinskog doba jesteta sto su obe imale aristokratski karakter. Uloga
episkopa mecene ima sve veci znacaj i pod okriljem crkve cvetaju verska i kulturna sredista,
crkve, manastiri. Keln je bio tesno povezan sa carskim dvorom zahvaljujuci nadbiskupu Brunu,
bratu Otona I, koji je ostavio znacajan trag u tom gradu jer je izgradio i dogradio mnoge crkve.
Jedna takva gradjevina jeste crkva Sv. Panteleona, sa monumentalnim vestverkom ikoji je jedini
zadrzao originalni oblik. Crkva Sv. Panteleona, jednobrodna je i pokazuje teznju ka rabistrivanju
prostora, deluje pregledno i jasno. Vestverk i tornjevi u naucnom istrazivanju izazivaju veliko
interesovanje, jer tu se radi o arhitektonskoj tvorevini koja se ne zasniva na predhodnim
( ranohriscanskim, rimskim, maloazijskim,...) stupnjevima, vec zaista predstavlja nesto sasvim
novo, zapadnjacko. To su zdanja koja crkvi daju novi lik, toranje je odraz mladog sever, on se
vise ne postavlja bilo gde nego se uklapa u crkvenu arhitekturu.
13. Otonska skulptura i reljef (Gerovo raspe e, vrata biskupa Bernvarda)
Biskup Bervvard isticao se narocitim poznavanjem umetnosti i zanata. Godina 1015. vezuje se za
postavljanje bogato ukrasenih bronzanih vrata, koje je on da o da se izrade za crkvu Sv. Mihaila,
verovatno za ulaz u dembulatorijum iz transepta. Ovakva vrata imaju nesto od ranohriscanskog
uzora sa kojim se Bernvard mozda susreo u Rimu i Milanu, medjutim Bernvardova vrata se ipak
razlikuju od predhodnih. Vrata su podeljena na siroka horizontalna polja, svako polje prikazuje
scenu iz Biblije u visokom reljefu. Scena Adama i Eve posle progona iz Raja sadrzi ispod reljefa
urezano slovo klasicno rimskog tipa s posvetom datumom i Bervnardovim imenom. U figurama
nema monumentalnog duha, izgledaju mnogo manje nego sto jesu i vise su interpretirane kao
zlatarski rad. Cudno rastinje podseca na irske minijature.
Otonska umetnost ima sa svojim karolinkim uzorom - i sa celim ranim srednjim vekom zajedniku crtu: osobitu ljubav prema skupocenom materijalu, zlatu, srebru, dragom kamenju i
slonovai. U simbolinim tvorevinama ove vrste umetnost ranog srednjeg veka u raznom
plemenitom materijalu ispoljava pagansko-magijsku crtu. Mnogi radovi u slonovai koji su
sluili za korice knjiga uokvireni su zlatnim, reljefima ukraenim i optocenim dragim kamenjem,
okvirnim trakama.
Jedno od najvaznijih umetnikih dostignuca otonskog doba povezano je sa prodorom rane
srednjovekovne umetnosti ka monumentalnom nainu uobliavanja. To se ispoljava ak i u
umetnostima sitne plastike. Polaziste otonske pune plastike u drvetu predstavlja drveni krst Geronovo raspee. On obeleava poetak novog razumevanja za telesno. Kontrastnim
uoblienjem postignuto je da se u celini oseti snana dinamika, i pored nepromenjenog vezivanja
za plosni reljef, apstrakcija prikaza dovodi do sapatnje sa Hristom. Ovakav prikaz Hrista zapadni
svet jos nije video. Reu se statue Hrista i izrauju se portreti Marije iji se likovi prevlae
zlatom i obino slue kao krinje za moti svetaca. Rana dela su slobodnija u prikazivanju
pokreta dok je kasnije pokret uzdraniji.
14. Otonske minijature
Rukopisno slikarstvo, je veoma pregledno. Njegov polazni polozaj je uporediv sa karolinkim
rukopisnim slikarstvom, ali ipak je sustinski razliit, jer se javljaju jasne reforme u odnosu na
Karolinske teme, ideje. Poeci se svode na vladarske podsticaje. Vie nema vracanja na
hriansku antiku, nego na karolinku prolost. Majstori se usmeravaju prema savremenoj
umetnosti u Vizantiji. Povezani vizantijski i karolinski elementi daju novi stil, velike snage i
zamaha.
Ponovno oivljavanje umetnosti je praceno monakim reformama. Promenjenom polaznom
polozaju otonskog minijaturnog slikarstva odgovara preobrazaj u duhovnim i umetnikim
potrebama. Otonska umetnost sazdaje bitne pretpostavke za slikarstvo poznog srednjeg veka.
Novozavetne scene ubrzo ulaze u redovno opremanje skupocenih evandjelistara i evangelijara.
Ciklusi svetitelja se znaajnije isticu. U velikim rukopisima inicijal ispunjava cele stranice. Do
svoje pune velicine izraslo je otonsko minijaturno slikarstvo u nizu rukopisa koji se pripisuju
skriptoriji u Rajhenauu. Prvi kodeks ove skupine, knjiga perikopa, izradjena po nalogu "kustosa"
Gerona, u svodjenju mnogoclanih slika na elemente malobrojne ali plosno efektne, ispoljavaju se
nove otonske tenje.
Jevandjelje Otona III remek delo je minijaturne umetnosti gotovo citavog srednjeg veka. Prizor u
koje Hristos pere noge apostolu Petru, podseca donekle na anticke prizore koje je prenela
vizantijska umetnost. Pastelni tonovi pozadine podsecaju na iluzionizam grcko - rimskih pejzaza,
dok arhitektonski okvir oko Hrista asocira na anticke vedute, s tim sto on sada treba da docara
nebeski dom, za razliku od zemaljskog ambijenta kojim je okruzen. Figure su dozivele
preobrazaj, u antickoj umetnosti ovakve scene su bile vezane za predstave lekara koji leci
bolesnika. Sv. Petar je zauzeo mesto bolesnika a Hrist lekara. Najvaznije figure Hrista i Petra su
vece od ostalih, osmorica apostola su samo posmatraci skuceni u uglu, vide im se samo oci i
ruke. Drugi prizor prikazuje Sv. Luku jevandjelista nije prikazan kako pise sto je upecatljiva
razlika u odnosu na karolinske primere. Jevandjelje stojii zavrseno na njegovom krilu, a on sedi
na dvema dugama kao na prestolu, a nd glavom su mu oblaci iz kojih zraci svetlost na sve strane.
Njegov simbol VO okruzen je petoricom proroka iz starog zaveta, a spoljasnji krug formiraju
andjeli. Luka tumaci vernicima poruku.
Evangelijar Otona III bio je ukrasen izvanrednim raskosnim koricama,u ciju je povrsinu,
optoceno dragim kamenjem bila utisnuta vizantijska slonovaca. Otonska umetnost ima sa svojim
karolinskim uzorom i sa celim srednjim vekom zajednicku aristokratsku crtu ljubav prema
slonovaci i skupocenim materijalima. Plemenitom metalu dodavali su se drago kamenje i emajl
kao obojeni sastojci. Na koricam a srednjovekovnih sakralnih knjiga preovladjuju u slonovaci
izrezane predstave Hrista ili svetitelja. Promene u upotrebi donose sa sobom i formalni
preobrazaj, format diptiha narocito popularan pretvara se u cetvrtasta polja reljefa.
15. Roman ka umetnost- osnovne karakteristike
Romanika umetnost je stvarana poetkom XI veka, ona obeleava pobedu hrianstva izraenu
kroz masovna hodoaa, krstake ratove i jedinstven stil u umetnosti. Osvajanje zemalja i
naseljavanje delimino su vreni pod znamenjem vere, jer su znaili borbu protiv mnogobotva i
islama. Romanicka umetnost je mnogoclana i razudjena. Pojavila se istovremeno sirom Evrope,
kao niz regionalnih tipova bez jake centralne sile koja bi ih povezala. To se nije desilo odjednom.
Tesko je uci u trag stilovima koji su bili neposredan uticaj na romaniku, ali su sigurno
poznoanticka, starohriscanska, vizantijska tradicija, karolinski i otonski dvorski stilovi imali svoj
udeo u njenom formiranju.
Pojavu ovog stila uslovile su znacajne politicke i kulturne promene koje su zadesile Evropu u
periodu od 1050. i 1200. godine. Sve je vise jacao verski zanos, sto se odrazilo sve zivljim
pohodima hodocasnika na sveta mesta. To je rezurtiralo velikim graditeljskim poduhvatima, i
gradjenje crkava je postala glavna delatnost. Centralna duhovna vlast rimskog pape, preuzela je
ulogu ujedinjujuce snage, pokusao je Evropu da ujedini u jedno hriscansko carstvo. PO citavoj
Evropi nicu samostalni gradovi srednja klasa ucestvuje svoj polozaj, obnavlja se trgovina,...
U arhitekturi dolazi do zapanjujuceg porasta graditeljskih delatnosti. Izgled crkava se menja,
postaje razudjeniji, ukrasen kamenim skulpturama, unutrasnjost postaje rasclanjena, sastoji se iz
niza prostorija natkrivenih svodovima. Najcesce se srece oblik bazilike sa galerijama iznad
bocnih brodova, crkve imaju kule, postoji dosta crkvi sa jdnom kulom, ali i onih sa dve, tri ili
vise. Fasada sa dve kule najcesce se javlja u Normandiji, sa tri u severozapadnoj Evropi, dok se
primeri izdvojenog odvojenog zvonika koji nije vezan sa glavnom gradjevinom nalaze u Italiji. A
najvecu raznolikost i najbogatije primere regionalnih tipova crkava su sirom Francuske.
U vajarstvu javlja se ponovna obnova monumentalne kamene skulpture, a u slikarstvu za razliku
od arhitekture i vajarstva nije doslo do iznenadnog revolucionarnog razvoja koji bi ga direktno
izdvojio od karolinske ili otonske umetnosti.
16. Roman ka arhitektura (Francuska, Engleska, Nemaka)
Francuska Crkve koje su se nalazile na putu do Spanije i crkve Santjago de Kompostela - mesta
hodocasca, nazvane su ,,hodocasnickim,,. Takav primer jeste Sen Sernen u Tuluzi, crkva
projektovana ne samo da sluzi manastirskoj zajednici vec da smesti veliki broj vernika. Njena
osnova ima prepoznatljivi oblik latinskog krsta, a uz glavni brod sa vake strane nalaze se po dva
manja bocna broda. Pri ulasku u glavni brod primecuje se neobicna visina tavanice. Jezik rimske
arhitekture: svodovi, pilastri, lukovi, polustubovi ovde prave lepu celinu.
Katedrala u Otenu koju jeizgradio biskup iz Klinija pokazuje napredak i elegantnije resenje
problema visokog svoda glavnog i osvetljenja. Ovde su slepi lukovi i zid s prozorima zamenili
galerije. Ovu konstrukciju je omogucila upotreba prelomljenog luka, koji je dosao u Francusku iz
islamske arhitekture. Prelomljeni luk proizvodi manji potisak, a dva se medjusobno ucvscuju.
Sen Saven sir ertan, Vijena Svodu glavnog broda ovde nedostaju lukovi za pojacanje, jer je
trebalo ostaviti povrsinu za zidne slike. Sva teina poiva na lukovima glavnog broda. Glavni
brod je dobro osvetljen jer su bocni brodovi visoki koliko i glavni. Spoljanji prozori su velikih
dimenzija. Zapadno proelje ovakvih crkava je bilo nisko i iroko, pa je prualo mogunost
bogatog ukraavanja skulpturama.
Crkva Notr Dam la Grand u Poatjeu nema premca. Skulptorski program na njenoj fasadi
predstavlja vizuelni izraz hrianskog uenja. Ispod lepo izvedenih arkada sa stojeim i sedeim
figurama, prua se iroka traka reljefa po itavom proelju. Naroito su upeatljivi portali,
uokvireni nizom lukova koji poivaju na niskim stubovima. Visina dve manje bone kule skoro
je ista kao i vrh zabata, pa tako itava gradjevina deluje zdepasto i naikana dekoracijom
kitnjasto, ali to je bio nain pridobijanja vernika tada.
Ambiciozna katedrala u Daramu, u blizini kotske granice, ubraja se meu najvee crkve
srednjovekovne Evrope. Njen svod naroito je zanimljiv jer je to najraniji primer sistematske
primene krstastog rebrastog svoda nad trospratnim brodom. Boni trodovi sastoje se od traveja,
skoro kvadratnog oblika, a glavni brod ostaje izduen i ima par ukrtenih rebara koji ga dele na 7
delova, umesto uobiajna 4. Stubovi variraju po veliini. Snaga naizmeninih stubova, visoki
zidovi, dramatino osvetljenje povrine krstastih svodova ine je jednom od najlepih katedrala u
romanikoj arhitekturi.
Katedrala u pajeru, Nemaka
Nemaka romantika arhitektura nicala je u rajnskoj oblasti i bila je prilino konzervativna.
Kako je crkva u pajeru bila carska, ona odraava najvie karolinkootonsku tradiciju. Ima
vestverk, kulu nad ukrsnicom i dve kule sa stepenitem. Istice se visinom.
17. Roman ka arhitektura u Francusko
Francuska
Crkve koje su se nalazile na putu do Spanije i crkve Santjago de Kompostela - mesta hodocasca,
nazvane su ,,hodocasnickim,,. Takav primer jeste Sen Sernen u Tuluzi, crkva projektovana ne
samo da sluzi manastirskoj zajednici vec da smesti veliki broj vernika. Njena osnova ima
prepoznatljivi oblik latinskog krsta, a uz glavni brod sa vake strane nalaze se po dva manja bocna
broda. Pri ulasku u glavni brod primecuje se neobicna visina tavanice. Jezik rimske arhitekture:
svodovi, pilastri, lukovi, polustubovi ovde prave lepu celinu.
Katedrala u Otenu koju je izgradio biskup iz Klinija pokazuje napredak i elegantnije resenje
problema visokog svoda glavnog i osvetljenja. Ovde su slepi lukovi i zid s prozorima zamenili
galerije. Ovu konstrukciju je omogucila upotreba prelomljenog luka, koji je dosao u Francusku iz
islamske arhitekture. Prelomljeni luk proizvodi manji potisak, a dva se medjusobno ucvscuju.
Sen Saven sir ertan, Vijena Svodu glavnog broda ovde nedostaju lukovi za pojacanje, jer je
trebalo ostaviti povrsinu za zidne slike. Sva teina poiva na lukovima glavnog broda. Glavni
brod je dobro osvetljen jer su bocni brodovi visoki koliko i glavni. Spoljanji prozori su velikih
dimenzija. Zapadno proelje ovakvih crkava je bilo nisko i iroko, pa je prualo mogunost
bogatog ukraavanja skulpturama.
Crkva Notr Dam la Grand u Poatjeu nema premca. Skulptorski program na njenoj fasadi
predstavlja vizuelni izraz hrianskog uenja. Ispod lepo izvedenih arkada sa stojeim i sedeim
figurama, prua se iroka traka reljefa po itavom proelju. Naroito su upeatljivi portali,
uokvireni nizom lukova koji poivaju na niskim stubovima. Visina dve manje bone kule skoro
je ista kao i vrh zabata, pa tako itava gradjevina deluje zdepasto i naikana dekoracijom
kitnjasto, ali to je bio nain pridobijanja vernika tada.
18. Roman ka arhitektura u Italiji (Lombardija i Toskana)
Za oekivanje je bilo da e Italija dati najplemenitiju romaniku, jer su joj svi klasini uzori bili
nadohvat ruke, ali se to nije desilo. Svi vladari koji su imali ambiciju da obnove ,,veliinu,, Rima
i koji su sebe videli u ulozi naslednika rimskih careva, vladali su u severnoj Evropi. Zbog
papinog duhovnog autoriteta, bilo je teko gajiti carske ambicije. Italija se sastojala iz vie malih
kneevina, koje su se po potrebi udruivale ako je to donosilo politiku korist, ali zato nije bilo
potrebe ni mogunosti da se obnovi staro carstvo. Toskanci su se zato zadovoljili da grade u
ranohrianskom stilu, a graevine su ukraavali kao to je to inila paganska arhitektura.
Vostvo u razvijanju romanikog stila preuzela je Lombardija. Lombardijska arhitektura se
napajala neprekinutom graevinskom tradicijom koja e oslanjala na rimska i starohrianska
vremena i na spomenike u Raveni. Ta istorijska pozadina naroito se sree u susretu sa crkvom
SAN AMBROO u Milanu. Gradnja je zapoetau 11. veku iako su apside i june kule malo
starije. itava spoljanjost je uraena u opeci sa geometrijskom jednostavnou. Dva zvonika
stoje nezavisno od crkve ali dodiruju njene spoljanje zidove. Tradicija slobodnog zvonika u
Italiji je jaka i o je retko sastavni deo crkve. Glavni brod je nizak i irok, sastoji se iz 4 traveja
odvojenih poprenim lukovima. Unutranjost je liena strogosti i gornjeg priliva svetlosti. Po
graditeljskom sklopu ovo je dvorska crkva, a one su na jugozapadu obino mrane, sa neto malo
svetlosti koja prodire iz galerije i bonih brodova. Zbog toga se kasnije gradi oktogonalna kupola
iji otvori proputaju svetlost.
U 11. i 12. veku glavno mesto u graditeljstvu pripada Pizi. Toranj koji je projektovao Bonano
Pizano zbog svojih slabih temelja iskrivio se jo pre nego to je bio dovren. itav crkveni
kompleks u Pizi najambiciozniji je spomenik toskanske romanike. Osnova katedrale u Pizi je
osnova ranohrianske bazilike, kojoj je dograen popreni brod u obliku latinskog krsta.
Ukrsnica je natkrivena kupolom, ostatak crkve ima drvenu tavanicu. Unutranjost je neto via
nego u hr. bazilikama, jer su zidovima sa prozorima umetnute galerije.
Jedini element koji upuuje na svesnu obnovu rimskog stila u toskanskoj arhitekturi jeste
oblaganje fasade ploicama od viebojnog mermera. To se najbolje vidi na krstionici Sv. Jovana
u Firenci koja e kasnije premaiti Pizu u trgovakom i umetnikom smislu.
19. Roman ka skulptura- osnovne karakteristike
islama.
Dolazi do ponovne obnove monumentalne kamene skulpture, a takve tenje nisu pokazivale niti
karolinka niti otonska umetnost. Slobodne statue su skoro nestale iz zapadne umetnosti, a
kameni reljef zadrao se samo kao dekorativni ukras povrina, kod kojeg je dubina klesanja
svedena na najmanju moguu meru. Skulptorska tradicija u umetnosti ranog srednjeg veka bila je
minijaturna skulptura, mali reljefi i ponekad statuete izraene u slonovai i metalu. Ne zna se
gde je i kada tano poela obnova skulpture u kamenu, ali najstariji primeri naeni su na
putevima ka Santjago de Komposteli, putevima hodoaa u zapadnoj Francuskoj i paniji, jer je
zadatak arhitektonske skulpture bio da svojom lepotom privue vernike.
U manastiru Sen Sernen u Tuluzu nalazi se vie znaajnih primera skulptura u kamenu koji su
nastali oko 1090. godine ukljuujui i reljef Apostola, ploa koja se najverovatnije nalazila na
prednjoj strani crkvenog oltara. vrstina oblika skulpture strogo je klasina, to upuuje na
dobro poznavanje poznorimske skulpture. Sveana frontalnost figure i njeno postavlljanje u
arhitektonski okvir pokazuju da koncepcija potie iz vizantijskog izvora. Apostol ima
neposrednost kao to su imale skulpture arhajskog perioda u Grkoj - kosa kao kapa. Naglasak
na masivnosti pokazuje ime je ona bila podstaknuta, kameni prikaz figure, trodimenzionalan i
opipljiv mnogo je realniji od naslikanog. Ovakve skulpture inile bi se obinim vernicima veoma
privlanim, poput idola, a to je i bila ideja njihovog postavljanja na fasade crkava.
Drugo vano sredite romanike arhitekture bila je opatija u Moasaku, severno od Tuluze.
Klaustor sv. Petra u Moasaku, prvi je kao arhitektonska celina ukraen skulpturom, a
stubovi,kapiteli i portali uraeni su u najlepim reljefima tog doba. Ljudski i ivotinjski oblici su
uraeni su tako da prate konture stubova. Prorok na centralnom stubu savreno prijanja
njegovom obliku, uvija se ka unutranjosti, dok istovremeno odvija rotolus. Figure izuvijanih
lavova oivljavaju stub, a poreklo vode od isprepletenih ivotinja irskih minijatura. POred
ornamentalne namene ovi lavovi predstavljaju mrane sile koje su ukroene i pretvorene u figure
uvara, koje bude kod vernika strahopotovanje.
Strasni sud u Otenu - iznad nadvratnika glavnog portala romanike crkve je kompozicija sa
Hristom na prestolu u sredini. Scene kao to su strani sud ili apokalipsa ulivaju strahopotovanje
u hrinskoj umetnosti. U katedrali u Otenu scene odiu izraajnom snagom. Na predstavi
stranog suda apostoli sa leve strane posmatraju merenje dua koje se odvija na desnoj strani. U
dnu mrtvi ustaju iz grobova, a neke su zgrabile zmije ili ogromne ruke nalik na kandze. Due
vise na tasovima kantara dok avoli vuku jednu, a andeli drugu stranu. spasene due sa jedne
strane odlaze u carstvo nebeko, a ove druge sa druge strane avoli bacaju u pakao. avoli su ka
plod ljudske mate u srednjem veku prikazani u ljudskom obliku sa nogama pauke ili ptice,
prekriveni krznom sa repovima i iljastim uima i ogromnim ustima. Ova scena je na ulazu da bi
svaki posetilac koji ue u crkvu uao sa oitanom lekcijom. Iako je u srednjem veku bilo puno
anonimnih umetnika, umetnik Gizelbertus je dobro poznat po uradjenim predstavama na

otenskoj katedrali.
Gizelbertus je svoj rad zapoeo kao pomonik nepoznatog majstora koji je bio zaduen da izradi
ukrase timpanona crkve sv. MAgdalene u Vazleu. Tema je bila odailjanje apostola, a imala je
posebno znaenje u doba krstakih ratova, jer se smatralo da je dunost svakog hrianina da iri
Jevenelje u svetu. Iz ruku Hrista ire se zraci svetog duha prema apostolima, koji dre sveto
pismo kao znak svoje misije. Na luku koji uokviruje lunetu su zodijaki znakovi i radovi koji
karakteriu pojedine mesece, a to simbolizuje vreme. Poruka koja je da vera nema ni vremenskih
ni prostornih ogranienja.
20. R omanika skulptura u Francuskoj (Tuluz, Moasak, Oten, Vezle)
islama.
Dolazi do ponovne obnove monumentalne kamene skulpture, a takve tenje nisu pokazivale niti
karolinka niti otonska umetnost. Slobodne statue su skoro nestale iz zapadne umetnosti, a
kameni reljef zadrao se samo kao dekorativni ukras povrina, kod kojeg je dubina klesanja
svedena na najmanju moguu meru. Skulptorska tradicija u umetnosti ranog srednjeg veka bila je
minijaturna skulptura, mali reljefi i ponekad statuete izraene u slonovai i metalu. Ne zna se
gde je i kada tano poela obnova skulpture u kamenu, ali najstariji primeri naeni su na
putevima ka Santjago de Komposteli, putevima hodoaa u zapadnoj Francuskoj i paniji, jer je
zadatak arhitektonske skulpture bio da svojom lepotom privue vernike. U manastiru Sen Sernen
u Tuluzu nalazi se vie znaajnih primera skulptura u kamenu koji su nastali oko 1090. godine
ukljuujui i reljef Apostola, ploa koja se najverovatnije nalazila na prednjoj strani crkvenog
oltara. vrstina oblika skulpture strogo je klasina, to upuuje na dobro poznavanje
poznorimske skulpture. Ovakvih o;uvanih ostataka ima mnogo na jugu Francuske. Sveana
frontalnost figure i njeno postavlljanje u arhitektonski okvir pokazuju da koncepcija potie iz
vizantijskog izvora. Apostol ima neposrednost kao to su imale skulpture arhajskog perioda u
Grkoj - kosa kao kapa. Naglasak na masivnosti pokazuje ime je ona bila podstaknuta, kameni
prikaz figure, trodimenzionalan i opipljiv mnogo je realniji od naslikanog. Ovakve skulpture
inile bi se obinim vernicima veoma privlanim, poput idola, a to je i bila ideja njihovog
postavljanja na fasade crkava.
Drugo vano sredite romanike arhitekture bila je opatija u Moasaku, severno od Tuluze.
Klaustor sv. Petra u Moasaku, prvi je kao arhitektonska celina ukraen skulpturom, a
stubovi,kapiteli i portali uraeni su u najlepim reljefima tog doba. Ljudski i ivotinjski oblici su
uraeni su tako da prate konture stubova. Prorok na centralnom stubu savreno prijanja
njegovom obliku, uvija se ka unutranjosti, dok istovremeno odvija rotolus. Figure izuvijanih
lavova oivljavaju stub, a poreklo vode od isprepletenih ivotinja irskih minijatura. POred
ornamentalne namene ovi lavovi predstavljaju mrane sile koje su ukroene i pretvorene u figure
uvara, koje bude kod vernika strahopotovanje.
Strasni sud u Otenu - iznad nadvratnika glavnog portala romanike crkve je kompozicija sa
Hristom na prestolu u sredini. Scene kao to su strani sud ili apokalipsa ulivaju strahopotovanje
u hrinskoj umetnosti. U katedrali u Otenu scene odiu izraajnom snagom. Na predstavi
stranog suda apostoli sa leve strane posmatraju merenje dua koje se odvija na desnoj strani. U
dnu mrtvi ustaju iz grobova, a neke su zgrabile zmije ili ogromne ruke nalik na kandze. Due
vise na tasovima kantara dok avoli vuku jednu, a andeli drugu stranu. spasene due sa jedne
strane odlaze u carstvo nebeko, a ove druge sa druge strane avoli bacaju u pakao. avoli su ka
plod ljudske mate u srednjem veku prikazani u ljudskom obliku sa nogama pauke ili ptice,
prekriveni krznom sa repovima i iljastim uima i ogromnim ustima. Ova scena je na ulazu da bi
svaki posetilac koji ue u crkvu uao sa oitanom lekcijom. Iako je u srednjem veku bilo puno
anonimnih umetnika, umetnik Gizelbertus je dobro poznat po uradjenim predstavama na
otenskoj katedrali.
Gizelbertus je svoj rad zapoeo kao pomonik nepoznatog majstora koji je bio zaduen da izradi
ukrase timpanona crkve sv. MAgdalene u Vazleu. Tema je bila odailjanje apostola, a imala je
posebno znaenje u doba krstakih ratova, jer se smatralo da je dunost svakog hrianina da iri
Jevenelje u svetu. Iz ruku Hrista ire se zraci svetog duha prema apostolima, koji dre sveto
pismo kao znak svoje misije. Na luku koji uokviruje lunetu su zodijaki znakovi i radovi koji
karakteriu pojedine mesece, a to simbolizuje vreme. Poruka koja je da vera nema ni vremenskih
ni prostornih ogranienja.
21. Romaniko slikarstvo (monumentalno i minijaturno)
U romanikom slikarstvu nije doslo do revolucionarnog razvoja koji bi ga odvojio od karolinke
i otonske umetnosti, ali to ga ne ini manje znaajnim od slikarstva u ranijim razdobljima
srednjeg veka. Kontinuitet slikarske tradicije ogleda se kroz odsutnost promena kada se radi o
iluminarnim rukopisima. Najveca koncentracija romanickog zidnog slikarstva u Francuskoj se
nalazi u oblastima sa obe strane Loare u njenom srednjem i donjem toku, u Turenu, Poatuu,
Anzuu, Blesoau i Beriju. Ovo je srce urodjenog francuskog slikarstva, netaknutog italijanskim ili
vizantijskim uticajem, koje je iroko definisano kao jedna grupa, prepoznatljiva po upotrebi
svetlih boja za pozadinu.
Posle 1000 godina javlju se poeci slikarskog stila koji moe da se meri sa monumentalnou
romanike skulpture. Novi odnos prema toj umetnosti je oigledn u sv. Marku iz Jevanelja koje
je nastalo u manstiru Korbiju u sev. Francuskoj. Po stilu izvijene i krive linije kojima su slikani
jevanelista, krilati lav i zavese ovo jevanelje je blisko Ebovom iz remske kole, ali postoje
upeatljive razlike. U rukopisu iz Korbija nema ni traga antikom iluzionizmu. Brzi, ivi pokreti
koji su zastupljeni u remskoj koli ovde su zamenjeni ocrtanim konturama koje su ispunjene
naglaenim, jakim bojama, tako da je slika dvodimenzionalna, svedena na slaganje povrina. Ali
ipak slikar je delu dao apstraktnu jasnou i preciznost.
Tepiserija iz Bajea je izvezeni friz dugaak 70m, on prikazuje invaziju osvajaa na Englesku. Na
detalju koji prikazuje bitku, umetnik je veoma dobro spojio priu i dekoraciju. Glavni prizor je
zatvoren sa dve bordurame koje dobro slue kao okvir, gornja prikazuje ptice, a donja mrtve
vojnike i konje. itava scena je liena perspektive i trodimenzionalnosti, ali daje detaljnu sliku
rata.
Graenje vavilonske kue je deo vrlo impresivnog ciklusa fresaka koji se sauvao u crkvi Sen
Gaven Sir ertan. Scena je napeta i puna radnje, ak i sam gospod sa leve strane u njoj uestvuje,
obraajui se graditeljima. Nasuprot njemu sa desne strane nalazi se div Nimrod. Scena
metaforiki predstavlja odmeravanje snaga bogova i ljudi.
Ljubav prema redu naveo je francuske naucnike da razviju brojne sisteme za klasifikovanje
materijala, jedan od sistema je delio slike prema njihovoj paleti i tehnici na dve glavne grupe:
one mat na svetloj osnovi, i druge sa glatkom sjajnom povrinom na tamnoj osnovi, obino plave
boje. Prva je smatrana urodjenom, nacionalnom umetnou Francuske, dok je druga smatrana za
nastalu pod uticajem Italije ili Vizantije. Vizantijski i italijanski elementi su najocigledniji u onim
delovima Francuske koji se nalaze najblie italijanskoj granici ili lukama Mediterana, iako nema
primera direktnog preuzimanja iz samog Vizantijskog carstva. ak i dela kao to su freske iz
katedrale u Le Pua, gde je vizantijski uticaj najizraeniji, izgleda kao da je uticaj dospeo pre
preko Italije nego direktno iz Vizantije preko istonog Mediterana. Ciklus fresaka iz crkve San
Anelo in Formis, blizu kapele u Italiji uraen je na poziv opata Deziderija. Hapenje Hrista, du
glavnog broda predstavlja pandan zidnim mozaicima i freskama ranohrianskih bazilika. Slike
iskazuju vizantijski uticaj ali su prilagoene latinskim liturgijskim zahtevima. Do sredine 12.
veka ve je svuda bio oigledan uticaj Vizantije. Od Italije i panije na jugu do Francuske,
Nemake i Engleske. Glavni posrednik ovog uticaja bio je benediktski red koji je tada bio na
vrhunu moi. Delo portret lekara iz srednjovekovnog rukopisa odie znaajnom promenom.
Razlikuje se od minijature sv. Jovana iako je nastala na istom podruju. Umesto apstraktnih
linearnih prikaza, potezi usevaju da doaraju trodimenzionalni oblik tela ispoddraperije. Ova
minijatura odie klasicizmom, novi nain slikanja proizaao je iz dela raenih u metalu jer su
bitne osobine ovog dela skulptorske a ne slikarske. Nikola iz Verdena bavio se ovim, a u
njegovom radu klasicistiki trodimenzionalni stil crtanja dostigao je zrelost.
22. Got ka arhitektura- nastanak (Sen Deni)
Za prvu gotiku katedralu smatra se dogradnja benediktinskog manastira Sen Deni koji je nastao
u prvoj polovini 12. veka. Oblast koju je obuhvatala gotika umetnost bila je mala i obuhvatala je
samo oblast Il-de-Frans,tj. Pariz sa okolinom. Novim nainom je spojeno nekoliko elemenata
tako da je stvorena celina koja se smatra prauzorom za sve kasnije nastale gotike katedrale, a to
je primena krstastog rebrastog svoda, proelje sa monumentalnim portalom i parom tornjeva,
veliki prozorski otvori ukraeni vitraima, skeletni sistem gradnje i prenos tereta svoda pomou
kontrafora, masivnih sponjnih podupiraa prislonjenih uz zidove.
U ranim 1130im nita nije ukazivalo na to da e Pariz uskoro postati mesto u kom e nastati nova
vrsta arhitekture. Ni jedna, od inae malog broja crkava sagradjenih u gradu poevi od 1100,
nije bila ni monumentalna ni impresivna, koreni ove stagnacije su vezani za materijalno stanje
kraljeva ovih kapetanija, koji nisu imali dovoljno sredstava da osnivaju manastire. Za razliku od
bilo koje ranije pariske crkve, remodelovani Sen Deni je bio dovoljno ambiciozno zamisljen da
je mogao posluzi kao shema za monumentalnu crkvenu arhitekturu; i posebne veze sa
monarhijom su znacile da je novo delo povecalo rastui prestiz francuskih kraljeva. Sen Deni je
bio najvaznija od nekoliko starih kraljevskih grobnih crkava koje su okruivale prestonicu. Sie,
opat i kraljev najblii savetnik, preuzeo je ulogu kraljevskog propagatora, slaveci kralja zajedno
sa njegovim svetiteljem-patronom, a njegovo pokroviteljstvo nad umetnou je pomagalo da se
promovise i kult kvazi svestenickog vladanja (u dekoraciji opatijske crkve biblijski kraljevi su
zauzeli izuzetno znaajno mesto a kult je bio njima inspirisan).
Luj VII, koji je nasledio presto, izgledao je Sieu kao idealan vladar. Sie je ostavio nekoliko
tekstova kojima je pokusao da objasni svoje namere. Za Siea, novi hor je predstavljao Sion, a
njegovih 12 unutranjih stubova su bili kameni temeljci Otkrivenja Sv Jovana sa znacenjem 12
apostola. Sie je oznacio tradicionalno pravljenje vie prostora za hodocasnike koji su dolazili na
poklonjenje relikvijama smestenih u horu kao razlog menjanja istonog kraja stare crkve.
Stubovi izmedju arkade ophodnog broda i kapela i neto deblji stubovi ophodnog broda koji su
nosili glavnu arkadu. Slobodni stupci krunog preseka bili su uobiajena osobina romanikih
crkava, ali njihova upotreba u ravno zavrenom delu istonog kraka bila je veoma retka. Ni u
jednoj crkvi podupiraci nisu bili tako bliski vitkim proporcijama klasinih subova kao stupci
izmedju ambulatorijuma i radijalnih kapela Sen Denija. Rimski karakter je trebalo da izvri uticaj
na novi hor, ali Sieovo delo je bilo na suprotnom kraju crkve, gde je zamenio Pipinov zapadni
deo strukturom koja ne poseduje nita od antikog. Hor na istonoj strani zadrao je prvobitni
izgled samo u deumbulatorijumu. Deumbulatorijum i kapele koje se zrakasto ire, poznate iz
romanikog hodoasnikog hora, su spojene na nov nain. Umesto da ostanu zasebni elementi
kapele se spajaju i tako prave drugi deumbulatorijum, a suda se koristi krstasto-rebrasti svod
zasnovan na prelomljenom luku. Unutranjost se razlikuje od romanikih predhodnica po lakoi i
svetlosti.
Sieovu tvrdnju da je pozvao umetnike iz daleka da rade na Sen Deniju potvrdjuju tri velika
portala sa skulpturama koji predstavljaju poetak nove ere u istoriji monumentalne skulpture.
Osnova hodoasnikoh hora, krstasto-rebrasti svod i prelomljeni lukovi su elementi koji su se
mogli nai u raznim provincijskim kolama francuske i anglo-normanske romanike, ali nigde per
Sen Denija nisu svi ti elementi bili sadrani u jednoj graevini.
23.Got ka umetnost- osnovne karakteristike
U doba gotike umetnost se podjednako razvijala i kao skulptura i kao slikarstvo. Traio se "red i
istoa" u umetnosti. U doba gotike pretrpani timpanoni se sreiju i javljaju se geometrijske
forme i na portalu se formiraju vie razraenih zona. Reljif se izvlai iz ravni zida ali zadrava
okvir arhitekture i od njenog se uticaja bie osloboena tek u doba renesanse kada je nastalo
zasebno skulptorsko delo. Najvanija klasina gotika umjetnost prisutna je na skulpturama koje
ukraavaju zidove katedrala poput Portala kraljeva u Chartresu. Skulptura koja je u doba
romanike i rane gotike bila potpuno u funkciji arhitekture, tokom gotike se polako oslobaa iz
arhitektonskog okvira i dobija sve vei znaaj. Crkvena skulptura najee prikazuje tri glavna
motiva: svakidanji ivot, moralni ivot, i misaoni slobodni ivot.
Nedostatak zida i zidnog slikarstva u gotikim katedralama, nadoknadio je vitra. Tim
promenama svetlosti i obojenim refleksima koji su etali po zidovima, vitra je oivljavao
unutranji prostor katedrale. Intenzivan kolorit vitraa daleko nadmauje kolorit
fresaka,tapiserija i slika na drvetu, ali ne omoguava bitniji pomak u odnosu na likovnost

romanikog doba (plohe boja uokvirene linijama). Jedino u Italiji, gde je graditeljstvo sauvalo
zidnu masu, dolazi do snanog razvoja zidnog slikarstva, koje, prihvatajui osnovne postavke
gotikog likovnog izraza, postaje nositelj razvoja slikarskih formi. I slikarstvo na drvetu,
tradicionalno razvijenije u Italiji, doivljava u doba gotike pravi procvat, poinju se izraivati
bogati poliptisi i oslikani krilni oltari, ukraeni rezbarijama i pozlatom.
Slikarstvo minijatura, postaje u severozapadnom delu Europe dominantna slikarska tehnika i
nositelj likovnog razvoja slikarstva, pokazuje majstorsku tehniku linearnog crtea i bogatu skalu
boja. Obogaivanjem ambijenta svakodnevnog ivota sve se vie razvija izrada tapiserija, koje u
Francuskoj postaju i najistaknutija dela monumentalnog slikarstva. Novinu gotikog doba
predstavljaju grafike (drvorezi, bakrorezi), koje, uslijed tehnike izrade, iskazuju naglaenu
linearnost, zadravajui ipak osnovne odlike gotikog slikarstva. U smislu razvoja stila i u
slikarstvu je mogue pratiti iste elemente koji su karakteristini iza gotiku skulpturu: tenju ka
veoj realistinosti, obraanje panje na detalje, psiholoku individualizaciju likova. Kao
poseban problem u tenji ka realistinijem prikazivanju javlja se pitanje ostvarivanja iluzije tree
dimenzije (volumena i prostorne dubine). Taj se zadatak posebnopostavlja pred freskoslikarstvo
koje je narativnijeg karaktera od onog na dasci. Snaan poticaj u tom smislu predstavlja
slikarstvo Giotta di Bondone, no tek na izmaku gotike vodei severnjaki umetnici poput Jana
van Eycka u potpunosti savladavaju perspektivu. Poput skulpture, ni gotiko slikarstvo nije
kompaktna stilska celina, ve se kree u rasponu od dela koja jedva nagovjetavaju raskid s
romanikim tradicijama do onih koje je teko razluiti od dostignua rane renesanse. U tom
smislu potrebno je u gotikom slikarstvu uoiti razvoj stila, koji tei ka realistinosti i
produhovljenoj estetici.
24. Got ka arhitektura- osnovne karakteristike
Gotika arhitektura kao arhitektonski samosvojni stil nastaje u 12. veku u srednjoj Francuskoj,
tanije u oblasti Il de Frans u koju spada i grad Pariz. Gotika arhitektura je unitila masu zida,
stvorivi tektonsku strukturu skeletnog sistema, veliki prozori i visoki zidovi karakteristini su za
gotiku arhitekturu. Da bi se zid olakao i poveala njegova nosivost, trebalo je teke svodove
zameniti lakim sistemom rebrastih svodova sa rebrima koja lokalizuju pritisak u odreenim
takama. To je omoguilo da se rasterete ostali delovi zida i da se proire otvori. Da bi se stvorio
skeletni sistem i da bi se poveali otvori, trebalo je takoe poveati visinu lukova i svodova i
smanjiti bono optereenje. To je vodilo stvaranju vertikalnog principa kompozicije i promeni
izgleda i oblika zdanja. Gotike graevine su uglavnom od kamena, a u nekim oblastima i od
opeke (sev. Nemaka i Lombardija). Neki konstruktivni zadaci zahtevali su briljiviju obradu
kamena nego u romanici. Da bi se poveala vrstina konstrukcije, trebalo je koristiti briljivo
istesane kamene blokove jednake veliine. U masivnim delovima zdanja koriste se kruni
kameni blokovi, posebno u temeljima i kontraforama. Primenjuje se i zalivanje olovom zbog
vrstine i elastinosti. Gotiku karakterie eksperimentisanje. Plan graevine uva poduni pravac
i istaknutu ukrsnicu, za razliku od romanike, koju karakterie transept koji odraava specifina
bogosluenja u crkvi u kojima su vodee mesto zauzimali monasi. U gotici je transept slabo
istaknut i stenjen izmeu kapela, ili se spaja sa horom (kao u Amijenu), ili je potpuno
izostavljen (kao u Buru). Gotika se odrekla kripte, a nekad i narteksa. Skoro obavezni elementi
gotikog plana su ophodni brod hora i venac kapela, to dovodi do poveanja horskog dela
graevine. Apsida hora je u Francuskoj polukruna, a u Engleskoj pravougaona. Gotike crkve
su bazilikalne, a vodei tip je trobrodna bazilika.
Ranu gotiku obiljeuje jednostavnost i istoa oblika, to se oslanja na romaniku tradiciju.
Klasine katedrale su trobrodne graevine naglaenih vertikala i strmih svodova, krov transepta
ima istu visinu kao i glavni brod, na zapadnoj strani imaju jednu ili dvije kule, fasade su
podijeljene u nekoliko horizontalnih zona, a kontrafori dijele cijelu crkvu vertikalno.
Proelje katedrale u Amiens-u, 1220.-1236.
U klasinoj gotici upravo ta vertikalna podjela prevladava. Portali imaju prelomljeni luk
(arhivolt) u timpanonu (oblina portala + luneta). Prozori imaju prelomljeni luk, a vremenom
lukovi postaju viebrojni. Rozeta na zapadu, iznad ulaza, te na fasadi transepta, ponekad je
ubaena u portal ili stavljena iznad prozora. Cijeli boni potisak svodova zadravaju masovni
potporni luci, pa je glavna teina usredotoena na njih i vidljiva samo izvana. Stoga je
unutarnjost takvih prostora skeletna i prozrana.
U kasnoj gotici se osjea gubitak ravnotee u odnosu konstrukcije i dekoracije, tj. u pretrpanosti
ukrasom. Kasna gotika je rairena diljem Europe i Italijani je nazivaju cvetna gotika, zbog
brojnih cvetnih ukrasa, dok je Francuzi nazivaju plamenom, jer izraava nemir oblika i
treperenje svojstveno plamenu i vatri. Nemaka gotika je dosljedna francuskoj dekorativnoj
gotici.
Jedan od razvoja koji su oznacili kraj romanicke umetnosti je uzdizanje vitraa. Tipian elemenat
je bila rozeta koja je postavljana iznad portala na reprezentativnoj fasadi objekta. Prvi gotiki
vitrai stvoreni su u Sen Deniju u Parizu.
25. Got ka arhitektura u Francuskoj (Sen Deni, Notr- Dam, artr, OtenRems)
U ranim 1130im nita nije ukazivalo na to da e Pariz uskoro postati mesto u kom e nastati nova
vrsta arhitekture. Za prvu gotiku katedralu smatra se dogradnja benediktinskog manastira Sen
Deni koji je nastao u prvoj polovini 12. veka. Oblast koju je obuhvatala gotika umetnost bila je
mala i obuhvatala je samo oblast Il-de- Frans,tj. Pariz sa okolinom. Novim nainom je spojeno
nekoliko elemenata tako da je stvorena celina koja se smatra prauzorom za sve kasnije nastale
gotike katedrale, a to je primena krstastog rebrastog svoda, proelje sa monumentalnim
portalom i parom tornjeva, veliki prozorski otvori ukraeni vitraima, skeletni sistem gradnje i
prenos tereta svoda pomou kontrafora, masivnih sponjnih podupiraa prislonjenih uz zidove.
Za razliku od bilo koje ranije pariske crkve, remodelovani Sen Deni je bio dovoljno ambiciozno
zamisljen da je mogao posluzi kao shema za monumentalnu crkvenu arhitekturu. Luj VII, koji je
nasledio presto, izgledao je Sieu kao idealan vladar. Sie je ostavio nekoliko tekstova kojima je
pokusao da objasni svoje namere. Za Siea, novi hor je predstavljao Sion, a njegovih 12
unutranjih stubova su bili kameni temeljci Otkrivenja Sv Jovana sa znacenjem 12 apostola. Sie
je oznacio tradicionalno pravljenje vie prostora za hodocasnike koji su dolazili na poklonjenje
relikvijama smestenih u horu kao razlog menjanja istonog kraja stare crkve. Stubovi izmedju
arkade ophodnog broda i kapela i neto deblji stubovi ophodnog broda koji su nosili glavnu
arkadu. Slobodni stupci krunog preseka bili su uobiajena osobina romanikih crkava, ali
njihova upotreba u ravno zavrenom delu istonog kraka bila je veoma retka. Ni u jednoj crkvi
podupiraci nisu bili tako bliski vitkim proporcijama klasinih subova kao stupci izmedju
ambulatorijuma i radijalnih kapela Sen Denija. Rimski karakter je trebalo da izvri uticaj na novi
hor, ali Sieovo delo je bilo na suprotnom kraju crkve, gde je zamenio Pipinov zapadni deo
strukturom koja ne poseduje nita od antikog. Hor na istonoj strani zadrao je prvobitni izgled
samo u deumbulatorijumu. Deumbulatorijum i kapele koje se zrakasto ire, poznate iz
romanikog hodoasnikog hora, su spojene na nov nain. Umesto da ostanu zasebni elementi
kapele se spajaju i tako prave drugi deumbulatorijum, a suda se koristi krstasto-rebrasti svod
zasnovan na prelomljenom luku. Unutranjost se razlikuje od romanikih predhodnica po lakoi i
svetlosti.
Najznaajnija trojka francuskih katedrala koja predstavlja dalju fazu razvoja gotike arhitekture
u Francuskoj. Petobrodna katedrala Notr Dam (1163.-1245.) u Parizu je izvanredna graevina
ve svojom veliinom, jer je 130 metara duga a visina svoda dosee 35 metara. Zapaanja vredna
je, jedinstvena svodna krstasto-rebrasta konstrukcija sastavljena od est elemenatakojom je
pokriven glavni brod i transept (popreni brod), - kao i zapadno proelje saskulpturama
francuskih kraljeva. Njena osnova u poredjenju sa vaznijim romanickim crkvama vrlo je zbijena
i zaokruzena. Kratki transept nije siri od sirine procelja. Stubovi nose lukove glavnog broda. U
citavoj gradjevini sistematski se koriste prelomjeni rebrasti lukovi. Prostrani prozori u zidu
glavnog broda stvaraju utisak da su zidovi tanki sto je osobina gotickih enterijera. U crkvi Notr
Dam potporni stubovi i lukovi ne vide se iznutra. iznad bocnih brodova ti stubovi pretvaraju se u
slobodne potporne stubove i lucne mostove koji se dizu do kriticnih mesta izmedju zida s
prozorima na koji je se usresredjuje potisak. Ovaj nacin ucrscivanja svodiva predstavlja
karakteristicno obelezje goticke arhitekture, cak potporni stub postaje vazan sa estetskog
gledista. Zapadno procelje jeste najmonumentalniji deo crbkve, ono je sacuvalo svoj prvobitni
oblik. Na procelju nalazi s rozeta, kameni ukras deli otvor jasno u odnosu na okolnu zidnu
povrsinu. Katedrala u artru je najpoznatija bogorodiina crkva u Francuskoj. Bila je izgraena
posle poara 1194. godine. Zbog toga jer je svaka nova crkva trebala da bude velelepnija i lepa
od prethodne ona je via od crkve Notr Dam u Parizu. Deluje ipak malo teko jer upotrebljava
prediomenzionirane graevinske elemente i deluje kao veita graevina to je bio glavni cilj
gradnje. Crkva ima dva tornja na zapadu. Iako slicni oni nisu jednaki. Nihovi vrhovi se u osnovi
razlikuju. Levi je iz 16 veka, tj. trista godina mladji od onog drugog. Tri udubljena portala
raskosno su ukraseni skulturama. Nad njima, iznad 5 manjih prozora, nalazi se velika rozeta.
Najupadljivija crta bocnih strana jesu slobodni potporni stubovi cije mase daju utisak
ogranicenosti polukruzne apside na istocnoj strani i zrakasto rasporedjenim kapelama kojih ima
7. Obnovljkeni glavni brod je remek delo zrelog gotickog stila. Strele prelomljenih lukova
glavnog broda vise su i uze. Lukovi su povezani sa zidom s prozorima iste visine pomocu
kratkog triforijuma iza koga se nalaze galerije. smenjivanje stubova kruznog i osmougaonog
preseka odvija se duz broda sve do apside gde se obavlja liturgija. Ovo je jedina katedala koja je
sacuvala vecinu svojih originalnih vitraza.
Katedrala u Remsu je graena posle poara 1210. godine. Insistiranje na vertikalnosti i
transparentnosti se nazire i u razvoju proelja visoke gotike. Proelje katedrale predstavlja
suprotnost proelju Notr Dama. Portali su izbaeni umesto da budu uvueni, iznad vrata su
prozori mesto luneta. Nju karakterie prvenstveno upotreba velikog broja skulptura kojima je na
zapadnom proelju praktino preplavljena.
26. Got ka arhitekt. u Engleskoj i Nemakoj (Solzberi, Gloster,Vestminster, Nirnberg
Engleska je bila jedna od prvih drava koja je prihvatila gotiku arhitekturu Francuske u prvoj
polovini XII veka. Engleska arhitektura je esto bila pod uticajem Cistercita i zato se engleske
crkve esto zavravaju apsidom sa ravnim zaeljem. Engleskoj ranoj gotici pripada katedrala u
Kenterberiju, koju je zapoeo izvesni francuski arhitekta. Dekorativni period (1240-1330.)

obeleava restauracija Vestminsterske opatije po uzoru na Rems. Perpendikularni period je
poslednji i najdui period engleske gotike.
KATEDRALA U SALZBERIJU (Salisbury) je zapoeta 1220. godine, iste godine kad i katedrala
u Amienu, a zavrena je ubrzo posle nje, 1266. Ovo su ipak potpuno razliite katedrale. Osnova
crkve se u potpunosti sastoji od pravougaonika, a veliki transept deli zgradu na pola. Iznad
ukrsnice je podignuta kula. Istona polovina je preseena drugim, manjim transeptom. Katedrala
ima pravougaoni ambulatorijum. Ogroman broj horova u engleskoj gotici je pravougaon, za
razliku od Francuske gde je to veoma retko. Dananja katedrala je pretrpela odreene promene u
odnosu na prvobitnu. Kontrafore su sakrivene ispod krovova bonih brodova, tipino englesko
reenje. Stupci su razliitih oblika od traveja do traveja i imaju dodate stubie. Nose velike
lukove koji su bogato profilisani. Zid je u normanskoj tradiciji, ralanjen na uske dekorativne
lukove.
VESTMINSTERSKA OPATIJA U LONDONU - ima posebno mesto u srednjovekovnoj
arhitekturi Engleske. Zapoeta je 1245. a ktitor je bio kralj Henri III. Kralj Edvard, koji je vladao
od 1042-1066 sahranjen je u starijoj, romanikoj crkvi. On je kanonizovan i njegov kult je postao
popularan za vreme Henrija III. Zato je izgradnja nove crkve imala politiki karakter vezan za
jaanje engleske krune. Graditelj je Henri iz Remsa. On je sagradio graevinu koja ima francuski
poligonalni hor, ambulatorijum sa radijalnim kapelama i trobrodni transept. Glavni brod ima
trospratnu elevaciju: arkade, galerija i klerestorijum u francuskom maniru. Najupeatljivija je
visina hora od 32 metra, to je tada bio najvii hor u Engleskoj. Vidi se uticaj Remsa i Sen apel
u Parizu po izgledu prozora i dekoracije. Jedna je od najlepe ukraenih graevina srednjeg veka.
Ona je i pored svih ovih slinosti engleska crkva. Srednji sprat nije triforijum kao kod Francuza,
ve galerija i vidi se anglo-normansko ralanjavanje zida. Uz glavne stupce su dodate kolonete
kao u Francuskoj, ali su one isklesane od engleskog purbek mermera. Posle 1272. prestalo se sa
gradnjom; naos je zavren tek 1375. a zapadna fasada u XVIII veku. Zgrada filijale u
stminsterskoj opatiji posluila je kao uzor za onu u Salsberiju 1260-70.
CRKVOM U GLOSERU u zapadnom delu Engleske poinje perpendikularni stil engleske
gotike. Izgraena je 1330. godine. Kralj Edvard II, ovde je sahranjen. Mesto postaje centar
hodoaa, stvara se uslov za obnavljanje romanike bazilike. Ova katedrala je ocigledan primer
engleske pozne gotike nazvane perpendikularnom. U njoj preovladava vertikalna tendencija koja
je sasvim odsutna u engleskom ranogotickom stilu.
Car Karlo IV Luksemburske dinastije, veliki patron Praga kao imperijalnog grada, takodje je
ojacao poziciju Nirmberga. On je pomagao zidanje Bogorodicine crkve na velikom trgu. Ona je
bila namenjena za vamne imperijalne ceremonije, a to se vidi po tremu sa balkonom kao i po
imperijalnom karakteru fasade, sa njenom impresivnom predstavom grbova, grada Nirmberga i
grada Rima, gde su carevi bivali krunisani. Crkva je direktno proizasla od dvorskih crkava, od
kojih je najblia u carskoj palati u Nirnbergu. Ima pravougaoni plan, to je dvoranska crkva sa
dva bocna broda i tribinom za cara, njenih 9 traveja nosi 4 stubova. Bogorodiina crkva je
originalna gotika transformacija romanicke kapele u imperijalnu palatu. Bogati narteks
Bogorodiine crkve obilno ukraen kamenom dekoracijom prozora i sa portalima sa sve tri strane
iji su dovratnici i arhivolte prekriveni skulpturom.
27. Got ka arhitektura u Italiji (Fosanova, Firenca, Orvijeto, Milano)
Prelomljeni luk i rebrasti svod su bili poznati Italijanima i pre nego to se gotika pojavila u
Francuskoj. Normani na Siciliji su preuzeli prelomljeni luk iz islamske arhitekture, a rebrasti
svod se koristio ve neko vreme u Lombardiji. Vazari je kritikovao severnjaku arhitekturu i
govorio da je napravljena od papira, a ne od kamena i mermera. On je verovao da je stil doao od
Gota, koji su nakon unitavanja spomenika klasine kulture, stvorili svoju,v a r v a r s k u
kulturu. Termin Goti, korien je za varvarska plemena koja su prelazila Alpe i dolazila u Italiju
nakon raspada Rimskog Carstva.Franjevaki i dominikanski redovi su prvi doneli individualni
karakter gotikoj arhitekturi u Italiji. Njihove prostrane crkve, locirane blizu gradskih centara,su
mogle da prime veliki broj ljudi. Osnova i elevacija crkve je jasna i dnostavna, sa minimumom
ornamenata. Velike zidne povrine su prekrivene fresko ciklusima sa temom Hrista i itija
svetaca.
MANASTIRSKA CRKVA U FOSANOVI je jedna od najlepsih gradjevina u Fosanovi juzno od
Rima. Njena unutrasnjost je finih proporcija i ima velike slicnosti sa svim cistercitskim opatijam
romanicke i goticke epohe. Uz procelje nema hol postoji samo lanterna iznad ukrsnice sto
predstavlja cistercitski ideal strogosti. Krstasti svodovi nemaju dijagonalnih rebara i zasnivaju se
na prelomljenom luku, prozori su mali. Opsti utisak crkve je goticki i ovakve crkve su u
Fosanovi ostavili snazan utisak na franjevce. Njihove crkve su imale vodecu ulogu u prodoru
vodece arhitekture u Italiji.
CRKVA SANTA KROCE u FIRENCI je najveca franjevacka gradjevina, remek delo goticke
aritekure. Krstasti svod u horu ima drvenu tavanicu iz zelje da se docara jednostavnost
ranohriscanskih bazilika i da se siromastvo poveze sa tradicijom rane crkve. Na osnovi su
spojena cisteritska i ranohriscanska obelezja, nema ni traga gotickom gradjevinskom sistemu

izuzev apside s krstastim svodom. Nema vise potpornih stubova jer to drvenoj tavanici nije
potrebno. Zidovi su ostali kontinuirane povrsine koje su dale prostor divnim zidnim slikama.
Crkva je frajnevacka po jednostavnosti i oskudnosti sredstava kojima je ona postiagnuta.
Unutrasnjost crkve otkriva goticki karakter. Dozivljaj prostora razlicit je od ranohriscanskog ili
romanickog, a tome doprinose zidovi glavnog broda i preovladjujuca uloga svetlosti.
KATEDRALA U FIRENCI zgrada se temelji na nacrtu Franceska Talentija, najistaknutije
obelezje plana jeste oktogonalna kupola s dodatnim polukupolama sto je motiv pozno rimskog
porekla. Najpre je koncipirana kao velika kupola nad ukrsnicom glavnog i poprecnog broda ali
se pretvorila u veliki sredisnji prostor koji svodi glavni brod crkve na nesto sporedno. Nema nista
goticko u spoljasnjem izgledu firentinske katedrale sem prozora i vrata. Zidovi su cvrsti i
presvuceni mermerom sa geometrijskim intrarzijama. Unutrasnjost daje hladan i svecan utisak.
Krstasto-rebrasti svod glavnog broda pociva na lukovima cime naglasava sirinu umesto visinu.
Arhitektonske pojedinosti su masivne i cvrste poput romanickih a ne gotickih. Umesto tornjeva
zapadnog procelja ovde je zvonik odvojen sto je tipicno za Italiju. Zvonik je zapoceo da grai
slikar Djoto ali je zavrsio samo prvi sprat. Rad je nastavio skulptur Adrea Pizano koji je izgradio
zonu sa nisama za skulpture. A ostalo je zavrsio Talenti. Zapadno procelje kolko bilo vazno u
Francuskoj u Italiji nije imalo tu vaznost.
MILANSKA KATEDRALA je najveca goticka crkva u Italiji. Gradia se stotinama godina. Njen
projekat bio je predmet rasprave domacih arhitekta i strucnjaka iz Francuske i Nemacke. Jedino
je apsida koja je prvo zapoceta zadrzala prvobitni duh zgrade koja pripada poznoj kitnjastoj fazi
goticke arhitekture. Ukrasi izgledaju kao preterano nagomilavanje koji su se vekovima
mehanicki dodavali i zato ne mogu da ostave jedinstven utisak.
KATEDRALA U ORVIJETU je velika katolicka katedrala u centralnoj Italiji. Smestena je na
poziciji koja dominira gradom, fasada je klasicni primer religijskih konstrukcija koji sadrzi
elemente dizajna od 14. do 20. veka, sa velikom rozetom, zlatnim mozaicima i sa triju velikih
brozanih vrata. Unutrasnjost je dekorisana freskama naboljih Italijanskih slikara.
28. Got ka skulptura u Francuskoj- osnovne karakteristike
Najranija gotika zapadna procelja, ona u Sen Deniju i artru, nisu bila zavrsne faze novih
gradjevina ve zamene ranijih i jednostavnijih fasada. artr od Sen Denija preuzima dve kule ija
sirina prevazilazi sirinu bocnih brodova iza njih, a osnovni koncept su tri portala sa skulpturama.
Statue koje su ukraavale tri portala zapadne fasade artra, tzv. kraljevskog portala, obino se
posmatraju kao suma rano gotike skulpture. Originalno je postojalo 24 statue, ali je sauvano
samo 19. Portal je nastao posle pozara koji je unistio delove katedrale. Stoga ova fasada nije
najstariji primer gotike skulpture ve je to Sen Deni, ipak, skulptura artra je ta koja se smatra
jasnom granicom izmedju romanicke i ranogotike skulpture. Statue u artru signalizuju poetak
nove ere u skulpturi, iako jos nisu bile slobodnostojece one su zaokruzene kao skulpture. Cvrsto
su integrisane zajedno sa aehitektonskim elementima portala, one odaju utisak nezavisnosti i
imaju izrazit estetski izgled koji iznad svega proistice od njihovih izduenih formi, odevenih u
bogate dvorske odezde ovog perioda. Oko njihovih tela izuzetna svilena materija pada u dugim
vertikalnim naborima. Ove figure otkrivaju novi nain vidjenja prirode, novi nain posmatranja
covecanstva.
Uzdrane forme skulpture, ceremonijalne stilizacije poza, svaka figura ima sopstveni,
individualni, karakter. Primer ove individualnosti je vitka kraljica sa mladalakim dugim
ukrasima sa leve strane centralnog portala koji odgovaraju drugoj kraljici, onoj na desnoj strani
portala, iji okruglasti abdomen pokazuje da je ena u zrelim godinama. Iako su pravljeni razni
pokusaji da se rastumae izrazi lica ovih skulptura na portalu, smatranje da su konkretni ljudi
ovde portretisani.
Na prelazu u XIII vek skulptura Severne Francuske je poela da pokazuje jake klasicisticke
tendencije. Dekoracija zapadnog portala katedrale Notr Dam u Laonu, iz oko 1200, izgleda da
oznaava poetak ovog razvoja. Na tri ulaza, levi i centralni su posveceni Bogorodici dok je
tema onog desnog Strasni Sud. Sve figure u genealogiji Hrista nose antiku odeu.
Katedrala u artru je obnovljena posle pozara. Imitacija formi klasine antike koja se mogla
videti u Laonu i Sensu i ovde se moe videti, ali izmenjena. Pregled najznaajnijih tema gotike
skulpture moe se izvesti dva naina. Prvi klasifikuje individualne teme sistematicno i zatim se
bavi njima, drugi poinje sa vodecim programskim idejama pre nego sa individualnim temama,
to je plan koji se vie dri samih spomenika. Gotiki portali su pridavali najvei znaaj
Strasnom sudu.
Period u kom je pocelo sirenje gotike bio je i period povecane snage kulta Bogorodice. Mnogo
od prostora gotikih katedrala bilo je posveceno marijanskim temama. Majka Boija na prestolu
obino se javlja kao deo scene, sa leve strane pristupaju Mudraci. Tradicija kombinovanja
Poklonjenja Mudraca sa frontalnom predstavom Bogorodice na prestolu see jo u
ranohrianski period.
U hronologiji gotike arhitekture XIII vek nije samo arbitrarna podela ve realni i izraziti period.
Dizajn severno francuskih katedrala podlegao je obnovi koja je kulminirala sa stvaranjem
plamenog stila, verzijom gotike koja je ivela due od bilo kog svog prethodnika.
29. Got ka skulptura u Francuskoj (artr, Strazbur, Rems, Amijen)
Najranija gotika zapadna procelja, ona u Sen Deniju i artru, nisu bila zavrsne faze novih
gradjevina ve zamene ranijih i jednostavnijih fasada. artr od Sen Denija preuzima dve kule ija
sirina prevazilazi sirinu bocnih brodova iza njih, a osnovni koncept su tri portala sa skulpturama.
Statue koje su ukraavale tri portala zapadne fasade artra, tzv. kraljevskog portala, obino se
posmatraju kao suma rano gotike skulpture. Originalno je postojalo 24 statue, ali je sauvano
samo 19. Portal je nastao posle pozara koji je unistio delove katedrale. Stoga ova fasada nije
najstariji primer gotike skulpture ve je to Sen Deni, ipak, skulptura artra je ta koja se smatra
jasnom granicom izmedju romanicke i ranogotike skulpture. Statue u artru signalizuju poetak
nove ere u skulpturi, iako jos nisu bile slobodnostojece one su zaokruzene kao skulpture. Cvrsto
su integrisane zajedno sa aehitektonskim elementima portala, one odaju utisak nezavisnosti i
imaju izrazit estetski izgled koji iznad svega proistice od njihovih izduenih formi, odevenih u
bogate dvorske odezde ovog perioda. Oko njihovih tela izuzetna svilena materija pada u dugim
vertikalnim naborima. Ove figure otkrivaju novi nain vidjenja prirode, novi nain posmatranja
covecanstva.
Uzdrane forme skulpture, ceremonijalne stilizacije poza, svaka figura ima sopstveni,
individualni, karakter. Primer ove individualnosti je vitka kraljica sa mladalakim dugim
ukrasima sa leve strane centralnog portala koji odgovaraju drugoj kraljici, onoj na desnoj strani
portala, iji okruglasti abdomen pokazuje da je ena u zrelim godinama. Iako su pravljeni razni
pokusaji da se rastumae izrazi lica ovih skulptura na portalu, smatranje da su konkretni ljudi
ovde portretisani.
Gotiki portali su pridavali najvei znaaj Strasnom sudu, mesto za Strasni sud, sa svojom
porukom upozorenja i nade, bio je na ulazu u crkvu. To je bila tema koja je medju prvim temama
koje su se ilustrovana na portalima crkava. Jedinstven primer Strasnog suda na spoljnjem stubu
javlja se u juznom traseptu u Strazburu. Na predstavi nema Raja i Pakla, nema odvajana
Blagoslovenih od prokletih.
Hristos u slavi je prvi put smesten iznad ulaza u crkvu u Kliniju, nedugo posle uticaj
burgundijske opatije bio je toliko veliki da se u prvim decenijama XII veka Hristos u slavi
prosirio nadaleko konacno dosavsi i do severne Francuske gde se, na gotikim portalima
sagradjenim izmedju javlja kao vodeca tema. Najraniji primer je prikazan iznad centralnog
prolaza Kraljevskog portala u artru, na timpanonu je Hristos na prestolu, u jasno definisanoj
mandorli, a etiri zveri koje simbolisu cetvoricu jevandjelista ga okruzuju; u arhivoltama, su
andjeli i 24 starca. Ovde je veza izmedju figura jasna zahvaljujui sistematskoj podeli polja, i
iako su snane forme energetski aktivisane, svaki okret i gest je uzdran i kontrolisan.
Oko 1170, nove teme povezane sa Bogorodicom probijale su se u centar programa, a gotika je
pokazivala naklonost scenskom, narativnijem stilu predstavljanja nasuprot starom hijeratickom
stilu kompozicije. Pocinje period povecane snage kulta Bogorodice. Mnogo od prostora gotikih
katedrala bilo je posveceno marijanskim temama, to je vremenom ak i Strani sud pomerilo s
centralnog mesta najveih programa . Majka Boija na prestolu obino se javlja kao deo scene,
sa leve strane pristupaju Mudraci. Tradicija kombinovanja Poklonjenja Mudraca sa frontalnom
predstavom Bogorodice na prestolu see jo u ranohrianski period. Obozavanje Bogorodice
prizvelo je bogatstvo metafora za njene vrline i devicanstvo. ak i tada, metafore su jako retko
stvarane na gotikim portalima. Laon ostaje jedinstven, i jedino odjeci se mogu nai u artru,
Amijenu i Remsu. artr je ve nainio izvesne promene kompozicije. Majka Boija nije vie
predstavljena frontalno i na prestolu ispod baldahina, ve je tretirana kao puni ucesnik akcije.
Nova predstava je uivala veliku popularnost na gotikim portalima XII i XIII veka: Krunisanje
Bogorodice. Najraniji primer na gotikom portalu je u Senlisu, gde je po prvi put jedna
marijanska tema zauzela centralnu poziciju na fasadi katedrale. Na nadvratniku takvog portala
smrt Bogorodice i Uspenje prikazani su jedan do drugog. U Parizu figure ispod Krunisanja
Bogorodice predstavljale su svetitelje. U Amijenu i Remsu velike figure pripovedaju pricu o
Hristovom detinjstvu. Amijen je opirniji, sa leve strane je Irod kao i mudraci, sa desne strane su
Blagovesti, Susret i Sretenje.
Sen Deni je po prvi put uveo Mudre i Lude device na prortal, mudre na stranu Blagoslovenih a
Lude na stranu Prokletih, na otvorenim i zatvorenim stranama rajskih vrata. Ovaj aranzman je
ponavljan u Parizu i Amijenu. Na portalima u Remsu, device su prenete na arhivoltu. Vrline koje
donose oveku veciti sjaj i Poroci koji ga vode u propast, ciklus Vrlina i Poroka ponavljao se
svuda, moe se videti u Amijenu, na stubovima trema ispred portala Suda u artru.
U Sen Deniju, kao i u Korbilu i Laonu, Apostoli su i dalje prikazani pored Sudije kao pratioci, U
artru i Parizu, Sudija se javlja bez pratilaca. Njegove podignute ruke prikazuju stigme, a jedini
pratioci su andjeli, koji nose instrumente Stradanja, i dva posrednika. Nova interpretacija se
pojavila, interpretacija u kojoj preklinjanje za milost igra integralni deo. U artru su Bogorodica
i Sv Jovan Jevandjelista prikazani kako sede pored Sudije tj. javljaju se u stavu koji su nekada
zauzimali apostoli. Apostoli, koji se vie ne javljaju pored Sudije kao pratioci, premesteni su kao
stojece figure vee od prirodne velicine na dovratnike. Ovaj plan je prvi put usvojen u artru.
Novina ciklusa u artru je uvedena da podseti svaku hristacsku zajednicu na uzor koji su
postavili prvi Hristovi uenici i nastavljaci. Apostoli su bili prvi muenici, oni pokazuju svoje
instrumente stradanja i stoje trijumfujui iznad paganskih vladara koji su ih poslali u zemni grob.
30. Got ka skulptura u Nemakoj (Naumburg)
I u Nemakoj, gotika skulptura pokazuje jake francuske uticaje. Skulptura portala transepta
artra i portali Laona, Remsa, i Pariza, uvek su bili cenjeni od strane nemakih skulptora kao
primerni, iako nisu bili korieni samo kao model koji treba slepo kopirati. Kopiranje ne bi bilo
mogue ni u kom sluaju, jer rano gotika francuska skulptura naroito, budui da ima tesnu
vezu sa arhitekturom, bila je tesno skopcana sa graditeljskim programima XII i XIII veka. U
Nemakoj, XII vek nije bio period kada je graditeljstvo cvetalo. To e se promeniti u toku XIII
veka, ali bez stvaranja sloenih portala. Sa retkim izuzecima, npr. u Strazburu, sanse za stvaranje
velikih figuralnih programa nisu se javljale. Naroito na delovima gde je u Francuskoj stapanje
skulpture i arhitekture dovedeno do savrsenstva - 3D modelovanje arhivolti - Nemake crkve ne
nude Nita drugo do redova jednostavnih lukova. ak i tada, razvoj gotike monumentalne
skulpture u Nemakoj nije bio ni u kom sluaju inferioran u odnosu na Francusku. Kroz njenu
odvojenost od arhitekture ona je dostigla nezavisnost. Uistinu najznaajniji skulptorski primeri
XIII veka stvoreni su za dovrsavanje i ukraavanje unutranjosti gradjevina.
Slavne figure Dobrotvora u zapadnom horu katedrale Sv Petra i Pavla u Naumburgu su medju
izvanrednim delima Evrope XIII veka. Ono sto se o njima ne zna jeste razlog njihovog nastanka
kao i vreme, istorijski motiv za njivovo izvodjenje i postavljanje. Dvanaest figura u prirodnoj
velicini stoje na bocnim zidovima zapadnog hora u Naumburgu, ispred stubova koji nose svod.
One su smestene na nivo prozora neto iznad prolaza koji vodi prema zapadnom kraju katedrale,
na mestu i na visini gde bi se obino ocekivalo da se vide svetitelji ili apostoli. Ove figure,
medjutim, su gotovo bez izuzetka laici, od kojih su neki identifikovani prema natpisima. Pored
toga to su neke figure smestene direktno na zid, skulpture su nerazdvojivo povezane sa
arhitekturom, jer su njihova tela, kao u francuskoj portalnoj skulpturi, isklesana od istog bloka
kamena kao i odeljci polustubova ispred kojih stoje.
Majstor iz Naumburga dao je ovim figurama individualne karakterisitke na nain koji to nije
uinio ni jedan skulptor pre njega. Majstor iz Naumburga dao je ovim figurama individualne
karakterisitke na nain koji to nije uinio ni jedan skulptor pre njega. Veza je ustanovljena medju
individualnim figurama. U odei XIII veka, Margrav Ekehard i njegova ena Uta predstavljaju
visoko plemstvo, snano, samouvereno, i aristokratski udaljeno. Ekehard steze mac koji nosi kao
znak svoje sudske vlasti. Njegove karakteristike su karakteristike vladara. Njegova ena stoji
pored, lepa i sarmantna, okreui okovratnik svog ogrtaa izgleda kao da naglaava svoju
nezavisnost, ak i od svog muza.
Hor Dobrocinitelja je zatvoren pregradom koja je onemoguavala ulaz laicima. Odseci pregrade
sa obe strane ulaza u hor dekorisani su slepim lukovima, po dva sa obe strane. Iznad njih tee
friz, podeljen arhitektonskom strukturom, sa reljefima koji prikazuju scene Stradanja. Judin
poljubac prozima snazno osecanje, upecatljiva je suprotnost iymedju figura Hrista koji je krh i
zestine Sv. Petra.
Nadvratnik nosi krst Golgote, na koji je prikucan Hristos. Dok timpanon sa dva luka nosi reljef
sa andjelima, pratece figure ozaloscene Bogorodice i Jovana stoje na dovratnicima ovog portala.
Ali prolaz kroz ovaj prolaz nije slian prolazu kroz glavni crkveni portal. Kako su klirici ulazili
unutra ispod rasirenih ruku Hristovih i ulazili u Hor Dobrotvora izmedju Hrista i dva zalitelja.
Ljudi prolazeci kroz vrata simbolicno postaju svedoci Hristove zrtve. Marija i Jovan prenose
tugu na gledaoca recitije nego ikada ranije, prozete su dramskim patosom.
31. Klaus Sluter - amol- portal kartuzijanskog manastira, Mojsijevkladenac
Uticajni majstor rane holandske skulpture, koji je prevazisao dominantni francuski ukus i preveo
ga u individualne monumentalne, naturalistike forme. Dela Klaus Slutera predstavljaju fuziju
realizma, spiritualnosti i monumentalne velicine. luter, inovator u umetnosti, odvajao se od
preovladjujuceg francuskog ukusa gracioznim figurama, prefinjenim i elegantnim pokretom, i
fluidnim padovima draperije. Njegov uticaj je bio znaajan i medju slikama i medju skulptorima
XV veka u severnoj Evropi.
Filipa II Smeli je osnovao Kartuzijanski manastir Samnol u Dizonu i tamosnju kapelu pretvorio u
dinastiki mauzolej koji je skulpturom ukrasio Sluter. Celokupna sauvana skulptura za koju se
zna da je Sluterova uradjena je za Filipa. Dve kompozicije se jo uvek mogu videti in situ u
Samnolu: figure na centralnom stubu koji deli portal kapele prikazuju vojvodu i vojvotkinju sa
njihovim patronima Sv Jovanom Krstiteljem i Katarinom, a na trimou se nalazi Bogorodica sa
detetom kojoj su sve ostale figure okrenute. Bogorodica se nalazi u harmonicnoj pozi sa teinom
prebacenom na levu nogu, dok je desno stopalo graciozno istureno. Njen gornji deo tela je
okrenut prema Hristu detetu, kog dri na svojoj levoj ruci. Ceo njen ogrta je skupljen ispred
kuka i pada oko nje u voluminoznim kaskadama. U svojoj desnoj ruci, koju je ispruzila, nekada
je stajao skiptar. Bocne strane portala sa svojom gotovo jeretickom ikonografijom i neobinom
kompozicijom, nosi figure tipa kakav ranije nije vidjen, i kakva je moda bila mogua jedino u
manastirskoj kapeli daleko udaljenoj od ociju. Predstavljeni u prirodnoj velicini, kako klece,
okrenuti prema Bogorodici u molitvi, na levoj strani se nalazi Filip Smeli, moni vojvoda od
Burgundije a nasuprot njemu Margareta Flandrijska, praceni svojim patronima Sv Jovanom
Krstiteljem i Sv Katarinom. Facijalne osobine para, osnivaca manastira, oigledno su portretne.
Nikad ranije ivi ljudi nisu predstavljani na portalu sakralne gradjeviine, i jo tako realistino, u
pozi koja je bila rezervisana samo za svete linosti iz Biblije i sa svetitelje i muenike. Ovo je
sasvim nova manifestacija volje vladara da bude prikazan.
Sestostrani "Mojsijev Kladenac" bez skupine Kalvarije koja ga je krunisala, sainjavao je simbol
Izvora ivota, predstavlja est proroka u prirodnoj velicini, sa knjigama, svicima ili sa oba.
Figure, poev od Mojsija, nastavljaju se u pravcu kazaljke na satu sa Davidom, Jeremijom,
Zaharijom, Danilom i Isaijom. Mojsije je smesten direktno ispod lica Hristovog, a mesto
Zaharije, oca Jovana Krstitelja, je iza Isusovih ledja, to odgovara njemu kao preteci. Zaharija
gleda na dole tuzno dok Danilo zustro pokazuje na svoje prorostvo. Sa druge strane Danila, i
sluzeci kao balans Danilovom strasnom temperamentu, stoji smireni zamisljeni Isaija. Ova
poredjanost otkriva Sluterovu upotrebu smenjujucih naturalistikih balansa. Na kladencu andjeli
sa rasirenim krilima iznad proroka pruali su prelaz u originalnu grupu Kalvarije koja se nalazila
iznad postolja.
Glava i torzo fragmenta Hrista iz Kalvarije otkrivaju snagu i intenzitet uzdranog izraza. Patnja i
rezignacija su izmeani, rezultat je nain na koji je elo izborano, iako je donji deo lica, uzak i
suvonjav, smiren i bez napetosti muskulature. Mojsijev Kladenac bio je originalno obojen
nekolikim bojama od strane ana Maluela, vojvodinog slikara, i pozlacen od strane Hermana iz
Kelna. Figure kompozicije dominiraju arhitektonskim okvirom ali i ojacavaju oseaj potpore
koju struktura obezbedjuje kroz svoju velicinu i pokret.
32. Got ka skulptura u Italiji- osnovne karakteristike
Gotika skulptura kao i arhitektura u Italiji stoji po strani od itave Evrope. Skulptura ima
oigledan, jako izraen klasini stil. Statue u niama, kao i reljefi manjih dimenzija, istiu
ljudsko saoseanje, po emu ovo i jeste gotika skulptura. Najpoznatiji predstavnici su: Nicola
Pisano , Giovanni Pisano, Arnolfo di Cambio. Najranije italijanske goticke skulpture nastale su
na jugu, u Apuliji i na Siciliji, pod vlascu nemackog cara Fridriha II. Na njegovom dvoru su
radili domaci, francuski i nemacki umetnici.
Od dela koje je narucio nije sacuvano mnogo ali je ocigledno da je prednost davao strogo
klasicnom stilu, jer je on dao odgovarajuci vizualni izraz vladaru koji je sebe smatrao
naslednikom antickih careva. Duh klasicizma je prisutan u pripovedaonici krstionice u Pizi
Nikole Pizana da je tesko naci goticke elemente, ali oni se nalaze u opisu lukova, obliku kapitela
i u stojecim figurama na uglovima koje su umanjeni naslednici statua s dovratnika francuskih
gotickih katedrala. Stil Nikole Pizana je goticki ublazen upadljivim klasicizmom.
Fasade italijanskih gotickih crkva ne mogu se uporedjivati sa francuskim je r nemaju ista
graditeljska i skulpturska nastojanja. Francuski goticki portal sa statuama na dovratnicima i
bogato obradjenom lunetom nije naisao na divljenje na Jugu. Umesto toga nailazi se na obnovu
romanicke tradicije arhitektonske skulpture kao sto su statue u nisama ili mali reljefi koji
prekrivaju zidne povrsine. Na katedrali u Orvijetu siroki pilastri izmedju portala prekriveni su
reljefima koji se primete tek kada se crkvi sasvim priblizi.
U italijanskom gotikom vajarstvu nalazi se na veoma razvijen crkveni mobilijar (predikaonice,
horske pregrade, krinje, nadgrobne spomenike, grobnice. najznacajnija medju grobnicama je
grobnica gospodara Verone Kana Grande De la Skale. To je visoka konstrukcija sagradjena uz
crkvu Santa Marija Antika. Sastoji se od zasvedenog baldahina u kome je sarkofag.Krajem XIII
veka razvija se novi tip grobnica koji vodi poreklo od francuskih kraljevskih grobnica, one su se
brzo prosirile po Italiji gde su dobile svoj konacan oblik. Spomenik kardinalu Djuljelmu de Braji
odrazava spoj razlicitih prototipovareljefnog lika na sarkofagu i slike svetog Marka koji
predstavlja pokojnika Bogorodici s detetom. Pokazuje sklonost ka klasinoj umetnosti i
preuzimanju njenih oblika.
Tokom druge polovine XIV veka severna Italija prihvata uticaje severno od Alpa, tzv
Meunarodnog stila, novo smelo naglaavanje prostornog okvira, mnogo prirodnije oseanje
dubine i prvi put posle klasine antike doivljava se pozadina ploe, kao prostor iz kojeg
izranjaju vajani oblici. Apostoli na vrhu horske pregrade crkve sv. Marka u Veneciji su odraz
teznje prema vecem realizmu i obnovljenog interesovanja za masu i zapreminu. Obe figure odaju
goticku izvijenost. Glavni predstavnik internacionalne gotike u Italijanskoj skulpturi bio je
Lorenco Gibeti koji je kao mlad bio u bliskom kontaktu sa francuskom umetnoscu. NJegovo delo
duguje francuskom uticaju ali italijansko dokazivanje je vidljivo u divljenju prema antickoj
skulpturi gde obnavlja tradiciju klasicizma.
33. Got ka skulptura u Italiji (Nik. i ovani Pizano, Lorenco Maitani,Lorenco Giberti)
Gotika skulptura kao i arhitektura u Italiji stoji po strani od itave Evrope. Skulptura ima
oigledan, jako izraen klasini stil. Statue u niama, kao i reljefi manjih dimenzija, istiu
ljudsko saoseanje, po emu ovo i jeste gotika skulptura. Najpoznatiji predstavnici su: Nicola
Pisano , Giovanni Pisano, Arnolfo di Cambio, Lorenco Maitani, Lorenco Giberti. Najranije
italijanske goticke skulpture nastale su na jugu, u Apuliji i na Siciliji, pod vlascu nemackog cara
Fridriha II. Na njegovom dvoru su radili domaci, francuski i nemacki umetnici.
Od dela koje je narucio nije sacuvano mnogo ali je ocigledno da je prednost davao strogo
klasicnom stilu, jer je on dao odgovarajuci vizualni izraz vladaru koji je sebe smatrao
naslednikom antickih careva. Duh lasicizma je prisutan u propovedaonici krstionice u Pizi
Nikole Pizana da je tesko naci goticke elemente, ali oni se nalaze u opisu lukova, obliku kapitela
i u stojecim figurama na uglovima koje su umanjeni naslednici statua s ovratnika francuskih
gotickih katedrala. Stil Nikole Pizana je goticki ublazen upadljivim klasicizmom. Na
propovedaonici za krstionicu medju asistentima koji su sa njim radili bio je i Arnolfo di Cambio.
Figure na vrhu tubova koje uokviruju propovedaonicu su dokaz snaznog klasicizma Nikole P.
Muski akt Herakla predstavlja personifikaciju snage. Sestougaona propovedaonica, u belom
mermeru, sadrzi scene zivota Hrista : rodjenja, blagovesti, blagovesti apostolima, obozavanja
mudraca, prikazivanje, raspece, strasni sud.
Uradio je mermernu propovedaonicu za katedralu u Sieni. Ovu propovedaonicu je radio sa
velikim ucescem njegovog sina u radu. Ona je nalik onoj u Pizi ali je veca i smatra se njegovim
remek delom. Poruka propovedaonice koncentrisana je oko teme spasenja i strasnog suda.
Osmougaonog je oblika ima 9 stubova, cetiri su na bazi 2 podupiru lavovi a 2 lavice dok je onaj
u centru poduprt malim statuama sedam lepih umetnosti i filozofije. Na srednjem nivou, lukovi
izmedju stubova su rvojeni malim statuama koje predsavljaju hriscanske vrline. Pisano je
ukljuico statue jevandjelista i proroka najavljujuci spasenje covecanstva. Scene na najvisem
nivou propovedaonice su naracija Hristovog zivota, Scene su prepune ljudi i ne ostavljaju
prazninu medju sobom. Figure izrazavaju bogatstvo povrsine, kretanje, pricu, likovi izrazavaju
emocije svesni drame. Lica blazenih i prokletih u strasnom sudu pokazuju realnost izraza.
Razlicite scene u nekoliko panela su smesteni jedni iznad druge davajuci utisak izvesne dubine.
Djovani Pizano bio je sin Nikole Pizana kod koga je i iskovao zanat. Velika fontana, Fontana
Maggiore u Perui, je sledece veliko delo koje je radio sa svojim ocem. Dva kamena bazena
poligonalnog oblika od kojih manji, ukraen figurama, stoji u donjem, sa stubovima, a trei,
bronzani, ini vertikalni zavretak. Odvaja se od oca i zapocinje samostalnu karijeru, ali njegova
umetnost predstavlja dalji razvoj dostignia njegovog oca. Njegova samostalna ostvarenja nalaze
se u Sijeni, Pistoji, Pizi...Detalj sa propovedaonice katedrale u Pistoji, Pokolj vijetnamske dece,
pokazuje novinu u vidu naglasenog pokreta figura, emocije, dramaticnosti, nepostoji obrada
detalja kao kod Nikole. Propovedaonica katedrale u Pizi je potpuno drugacija od onih koje je
radio sa svojim ocem. Detalj Rodjenje Hristovo odise francuskim stilom koji je tada bio uvazen
za goticku umetnost. Vitke, izvijene figure u lakoj, poletnoj draperiji su se potpuno odvojile od
klasicnog stila. Figure prepunjavaju reljef ne ostavljajuci prazan prostor, ali sada je to resenje
znatno drugacije, figure Nikole Pizanija deluju kao da su potrpane jedna kraj druge samo da bi
ispunile povrsinu, dok su kod Djovanija skladno povezane kroz pokrete i talasaste pravce
kompozicije
Platon sa zapadne fasade katedrale u Sijeni, tretman figure na fasadi je slican stilu na podrucju
nemackog carstva prvenstveno na zapadnoj fasadi katedrale u Strazburu. Kod Djovanija je
naglasak na dramatici, velike figure na fasadi komuniciraju meu sobom i sa gledaocem sa
upeatljivom ozbiljnou.
Lorenco Maitani bio je italijanski vajar i arhitekta, njegova delatnost se uglavnom vezuje za
dekoraciju fasade katedrale u Orvijetu, izveo je njen plastini ukrasbronzane figure anela i
simbole jevanelista, kao i kamene plitke reljefe u donjim zonama pilastara. Fasada pokazuje
ocigledan uticaj Djovanija Pizana. Na zapadnoj strani fasade su cetiri plitka reljefa Stvaranje
sveta i dogaaji do izgnanja iz raja, Stradanja Hristova, Strani sud.
Lorenco Giberti - Ono to je stvorio u skulpturi bilo je neto sasvim novo, to je daleko
premailo tenje Pizanske kole. Po ivosti i lepoti scena, po studiji i izradi ljudskog tela, po
skladu proporcija i zrelosti modulacija, i uopte, po zrelosti shvatanja njegovi reljefi ine prekid
sa primitivizmom koji u slikarstvu tog vremena jo uvek traje. Antikih elemenata ima u toj
skulpturi, naraito u draperiji. Meutim, iako se oslanja na Antiku, njegov lini stil i originalno
interpretiranje prirode, ogroman napredak u tehnikom znanju i predstavljanju duevnog stanja
(u stavu, gestovima i likovima figura) je mnogo vaniji. U u zrelom dobu svog umetnikog
stvaranja promenio stil od Gotikog ka renesansnom. Rajska vrata su druga vrata, istocna, koja je
Ghiberti radio za krstionicu od . prva su Severna. Kase ih 10 velikih reljefa u etvrtastim
okvirima, i utkano je preko 100 figura, a elegancija figura postignuta je izduenim proporcijama.
Teme su iz starog zaveta. Osim samih scena uven je i ornamentalni okvir ovih vrata sa
motivima iz biljnog i ivotinjskog carstva.
34. Got ko slikarstvo u Francuskoj (minijature- Vijar, Onore, Pisel, Braa iz Limburga)
Vitra je tehnika koja se razvijala u gotici, staklo se vezuje u veim i manjim plohama i gradi
sliku. To su slikarske kompozicije u velikim dimenzijama. Struktura slike je dvodimenzionalnog
znai plonog karaktera. Dominiraju boje crvena i plava, modre i ute boje. Konture se razvijaju
i formiraju se olovom. Kasnije se javljaju i drugaiji pristupi u fazi dekadencije, kompozicije su
manje, smanjuju se staklene povrine, javlja se dodavanje senki na vitroima i tehnika gde se
samo sredina obrauje u vitrau.
Graditelji, vajari, i slikari vitraza na sistemu geometijskih odnosa unapred su proracunavali svoja
dela do detalja. Beleznica Vijara iz Onekura svedoci o takvom nacinu rada. To je portfolijo od 33
lista pergamenta koji sadrzi oko 250 crteza umetnika Vijara iz Pikardija. Beleznica obuhvata
istrazivanje velikog broja predmeta, religioznih figura pogodnih za skulpture, arhitektonske
planove, detalje i uzvisenja, crkvene objekte i mehanicke uredjaje, pojavljuju se i crtezi ljudske i
zivotinjske figure. Ne postoji nikakav dokaz da je ovaj umetnik radio kao arhitekta ili u nekoj
drugoj pribliznoj profesiji. Raznolikost njegove beleznice dovelo je do toga da se danas poredi sa
velikim umovima specijalizovanim za razne umetnosti i nauke.
Vitrazi dozivljavaju svoj vrhunac u 13. veku, a onda prednost dobijaju minijature, koje menjaju
nacin ukrasavanja pod uticajem vitraza. Zlatno doba prepisivacke delatnosti i ukrasavanja knjiga
je doba Luja 9. Svetog koji je imao veliku biblioteku gde je radilo puno prepisivaca. Sa
procvatom gradova pojavljuju se i laicke radionice i ljudi koji su se bavili samo poslom
prepisivanja knjiga, to vise nije bio posao koji se obavljao samo u manastirima i monaskim
centrima. Sa razlicitim naruciocima knjiga se drugacije ukrasava, menja se estetika.
Psaltr je knjiga palsama uradjena za Luja 9., ona sa velikim brojem strana broji ilustracije koje
zauzimaju cele stranice, sto je odlika samo ekskluzivnih rukopisa, manje ekskluzivni imaju
manje minijature ili inicijale. Sve scene su radjene na isti nacin, sve imaju jdnaku pozadinu koja
se sastoji iz goticke crkve gledane sa juzne ili severne strane, i uvek su naglasena dva traveja,
zabata gotickih portala iz doba zrele gotike. Uticaj vitraza je jasan sto se tice figura, likovi su
bledi, acrte lica su uokvirene tankom crnom linijom kao na vitrazima, a njihov izgled podseca na
vizantijski. Inicijali pretvoreni u scene ne pokazuju pokusajada se prikaze dubina, realni prostor,
deluju dekorativno. U vreme kralja Filipa unuka Luja 9. pojavljuju se promene. Za kralja Filipa
radio je majstor Onore o kojem se malo zna. Pripisuje mu se mala grupa rukopisa u kojima se
primecuje promena, arhitektonski okvir ne igra vise bitnu ulogu, vec je pozadina uglavnom
svedena na povrsinski ornament, draperija je punija sa tezim pregibima, ali su prizori i dalje
elegantni i ljupki sa crtezom koji podseca na vitraz. Knjiga casova koja je radjena za upotrebu u
engleskoj daje uvid u promenu koja je usledila u sceni koja se upisuje u inicijal. Rad Onorea
zapocinje dominaciju nad pariskim rukopisima, stilizovana lisnata dekoracija koja tee du
granice nadole i naokolo da bi zatvorila tekst koji se nalazi u donjoj polovini strane ce preuzeti
pariski rukopisi.
Molitvenik Vojvode od Berija je iluminirani molitvenik iju je izradu vojvoda an I od Berija
naruio brai Polu, Janu i Hermanu, nazvanim jos braom iz Limburga. Rukopis se sastoji od
206 listova, od kojih vie od polovine sadri iluminacije na celoj strani. Rukopis je sauvan u
fragmentima i nedovren, radovi na rukopisu su naglo prekinuti nakon smrti i Vojvode od Berija
i trojice brae, koji su najverovatnije stradali kao rtve kuge.
Najpoznatiji poznogoticki slikar minijatura bio je Zan Pisel, radio najvise radio za plemstvo,za
bogate porodice,bankare. Nije stvorio revoluciju u ukrasavanju jer se pridrzava starih
obrazaca,ali donosi nesto novo. osim lozice upletrene u lisce unosi nove detalje, razlicite
elemente koji nemaju veze sa osnovnom radnjom koja je prikazana na minijaturi,tzv.
Drolere( male zanr scene ) koje unose cisto iz dekorativnih razloga,nemaju nikakvo jasnije
znacenje. Primecuje se razlika u nacinu prikazivanja prostora, vodi racuna da prikaze volume
figure I da da neki osecaj dubine prostora. Knjiga casova Jovanke Ornavare njegovo je
najznacajnije delo. To su knjige nastale iskljucivo za licnu upotrebu, molitvenici koji su bili
moderni u zapadno-istocnom svetu jos negde od 11.veka. Sadrzi razlicite molitve iz razlicitih
ciklusa. Na njegovim delima primecuje se snaga volumena svih figura i pojacana ekspresija kao
na nekim scenama u Itali.
35. Got ko slikarstvo u Italiji- osnovne karakteristike
Od 1204 do 1261 Carigrad bio pod vlascu latina koji su ga zauzeli u IV krstaskom ratu .
Majstori, najbolji vizantijski umetnici koji su u stvari sledili i poznavali stare umetnicke tradicije
imali ne prekinutu tradiciju u svojim radionicama, sve cesce odlaze tamo gde mogu da rade, pre
svega na apeninskom poluostrvu, gde je bilo bogatih gradova i narucilaca. Upravo tada na Ap.
polustrvu radepitores greci - grcki slikari. Medjunarodni stil, goticki stil koji cveta krajem 14.
Pocetkom 15.veka je u sebi sazimao razlicite uticaje. Ovo je bilo vreme trgovine, velikih
gradova, obnove puteva i mostova i kao sto su trgovci lutalice razmnjenivali svoje proizvode,
tako su i umetnicka dela putovala kao roba,a mnogi umetnici su putovali da se upoznaju sa onim
sto se desava u njima savremenom slikarstvu u drugim krajevima. Upravo zahvaljujuci tome svi
oni goticki elementi koji su se razvijali u razlicitim krajevima iI dobijali tamo nazive nacionalnih
stilova, sada su poceli da se preplicu i u celoj zapadnoj evropi se pojavljuju slicni elementi.
Upravo zbog toga se ovaj stil naziva medjunarodni stil.Moze se sresti svuda ali najistaknutije
predstavnike ima u slikarstvu I to upravo na Apeninskom poluostrvu,u Italiji. Ono sto je
karakteristicno za umetnike u Italiji jeste proucavanje prostora, tj. dubine prostora i pokusaji
skracenja. Apeninsko poluostrvo je u stvari najvaznije u ovom trenutku. Za razliku od zapadne
Evrope nije postojala neprekinuta tradicija stvaranja slika, monumentalnog ili minijaturnog
slikarstva. Rim ima svoju tradiciju i iako se neprestano radilo, u njemu su bili majstori koji su tu
imali dobro zaposlenje i radlili onako kako se od njih i zahteva. Na Apeninskom poluostrvu
Negovala se I odrzavala Vizantijska tradicija. Na Apeninskom poluostrvu bilo je dosta grckih
komuna koji su negovali svoj stil koji se zvao maniera graeca,stil koje je bio po uzoru na
Vizantijski.Gradovi koji su tada dozivljavali procvat bili su Firenca I Sijena,koje su bile slobodne
gradske komune koje su zajednicki skupljale novac da bi ukrasavali velelepna zdanja.Umetnici
koji su bili vazni za ovaj period bili su : Chimabue,Ducho Siena,Djoto di Bondone.
36. Got ko slikarstvo u Italiji (Firenca i Sijena)
Medjunarodni stil,goticki stil koji cveta krajem 14. Pocetkom 15.veka je u sebi sazimao razlicite
uticaje. Moze se sresti svuda ali najistaknutije predstavnike ima u slikarstvu i to upravo na
Apeninskom poluostrvu, u Italiji. Rim ima svoju tradiciju i iako se neprestano radilo, u njemu
nisu radili majstori koji bi bili neka vrsta avangarde svoga vremena, vec majstori koji su tu imali
dobro zaposlenje i radlili onako kako se od njih i zahteva. Na Apeninskom poluostrvu Negovala
se i odrzavala Vizantijska tradicija. Na Apeninskom poluostrvu bilo je dosta grckih komuna koji
su negovali svoj stil koji se zvao maniera graeca, stil koje je bio po uzoru na Vizantijski. Gradovi
koji su tada dozivljavali procvat bili su Firenca I Sijena, koje su bile slobodne gradske komune
koje su zajednicki skupljale novac da bi ukrasavali velelepna zdanja.
Uz Firencu i Sijenu, idu i umetnici koji su ih najvise obelezili. imabue je bio firentinski slikar
koji je kao i svi njegovi savremenici prihvatio stil maniera greka, ali ga je i dalje razvio. Nije
ostao na tome da se samo formalno oslanja na taj stil vec i da ga poboljsa. Sto se tice njegovih
dela, malo se ocuvalo. U Firenci je radio raspece za crkvu Santa Kroce gde se ne oslanja na stare
obrasce, tretman figure je fin, mek, sa finim prelivima bez naglasene linije, telo jos vise
iskoseno, izmuceno, expresija naglasena, sam izraz lica je daleko ubedljiviji. U Firenci je takodje
radio Madonu (bogorodica) na prestolu za crkvu sv Trojstva. Ovo je delo velikih dimenzija
kakva se ne javljaju u viz. umetnosti ali on je uspeo da taj viz. obrazac potpuno obradi, krenuo je
od maniere greke ali je stvorio jedno sasvim originalno delo na kojem se vide vizantijske osnove.
Bogorodica je stasom vea od anela, kao i na vizantijskim ikonama, ono po emu se od njih
razlikuje jeste uglavnom vea strogost crtea i izraza, koji odgovaraju njenim ogromnim
dimenzijama. Dela koja je takodje radio su: raspece za Dominikansku crkvu u Arecu,crkvu
Sv.Franje u Asiziju I druge.
Duco je bio slikar iz Sijene, rastao u vreme kada je Djovani Pizano radio u Sieni na sienskoj
katedrali na fasadi i skulpturama koje ce je krasiti. Prvi put se pominje u dokumentima grada
Sijene gde pise da mu je dato da oslika 12 sanduka za opstinu, a samim tim mu je dato priznanje
da je jedan od najboljih slikara. Njegova najznacajnija dela su Madona di Krevole, madona
Ruchelai,j edna od njegovih najpoznatijih slika gde pokusava da postigne osecaj perspective,
Madona Franjevaca, Maesta,... Ono sto je karakteristicno upravo za Siensku skolu, to je fina
izrada inkarnata koji nekad podseca na alabaster, fine tanke linije kojima izvlace najmanje
detalje. Kolorit, uopste te intenzivne boje, fino uklopljene su karakteristika gotovo svih slikara
koji su radili u Sijeni, pocetkom od Duca, pa onda do onih kasnijih. Pored Cimabue I Duca,
znacajan je I Djoto,koji je doneo mnoge inovacije. Glavni je graditelj katedrale u Firenci.Medju
prvima poceo da ispituje prostor. Ono po cemu se lako prepoznaje Djotovo delo je to sto on broj
figura svodi na one koje su neophodne, svaka je snazna, voluminozna, zaprema prostor i trudi se
da zaista stvori dovoljno prostora da u njemu borave figure velikih dimenzija. Moze se reci da
radi pazljivije, trudi se da predstavi prostor sto realnije, da docara dubinu. On je skracenjem
pokusao da predstavi perspektivu i stvori iluziju dubine prostora. Radio je ciklus sv.Franje u
Asizi, radio je za papu u Rimu, dvor u Napulju i za njega se kaze da od njega pochinje era
slikarstva kada slikara vise ne posmatraju kao zanatliju vec kao umetnika, kreativnog stvaraoca.
U Firenci je radio bogorodicu koja kada se uporedi sa Chimabuevom ochigledan je razlika
tretiranja figure i draperije. Najznacajnije delo su mu freske u kapeli De la Arena . Imao je
zadatak da celu gradjevinu ukrasi scenama iz bogorodicinog i hristovog zivota. Nove zanr scene
koje se javljaju su scene vencanja. To se ne moze sresti u ranijoj vizantijskoj umetnosti. Da
Marija nema oreol, nebi se znalo da je rec o sceni epske sadrzine. Na svojim delima broj
ucesnika svodi na minimum kako bi svaka figura imala svoje mesto na slici i da bi slika bila
citljivija. Umire 1337. A sahranjen je u firentinskoj katedrali.
Sijena i Firenca predstavljaju gradove u kojima mozemo pronaci svakako neke od najbitnijih
dela ovog vremena, ono po cemu su ovi gradovi najvise ostali zapamceni.
37. imabue (Madona, Asizi, Raspee u Santa Kroe)
imabue je bio firentinski slikar koji je kao i svi njegovi savremenici prihvatio stil maniera
greka, ali ga je i dalje razvio. Nije ostao na tome da se samo formalno oslanja na taj stil vec i da
ga poboljsa. Sto se tice njegovih dela, malo se ocuvalo. Mozda Djotov uitelj, uivao je poseban
glas. Jo tesno vezan za Vizantijski duh, ali ga obogauje novim ivotom i Antikom
plemenitou. Svetlost i senku je rasporeivao na interesantan nain i tako davao plastinost
oblika. Uspeo je da ostvari realistinu formu u modernom svetu. On je umetnik zidne slike,
monumentalne kompozicije u fresko tehnici.
U Firenci je radio raspece za crkvu Santa Kroce gde se ne oslanja na stare obrasce, tretman
figure je fin, mek, sa finim prelivima bez naglasene linije, telo jos vise iskoseno, izmuceno,
expresija naglasena, I sam izraz lica je daleko ubedljiviji. Blisko je vizantijskim predstavama
Raspea u nainu oblikovanja naglaenom linijom tipinom za prethodno razdoblje Komnina na
koje su se neposredno oslanjali slikari grkog manira. Vidljivo je obogaanje dramskog
nadahnua novim izraajnim elementima, novi oseajni i senzibilni intenzitet. Otrinu kontura i
boja zamenjuje krajnja istananost svetlo-tamnog i svetlosti to prua jednu sasvim novu vrstinu
volumena.
U Firenci je takodje radio Madonu (bogorodica) na prestolu za crkvu sv Trojstva. Ovo je delo
velikih dimenzija kakva se ne javljaju u viz. umetnosti ali on je uspeo da taj viz. obrazac potpuno
obradi,krenuo je od te maniere greke ali je stvorio jedno sasvim originalno delo na kojem se vide
osnove vizantijske. Dela koja je takodje radio su: raspece za Dominikansku crkvu u Arecu,
transept i svetilite crkve Sv.Franje u Asiziju,..
38. Du o (Maesta, Madone- di Krevole, Franjevaca, Ruelai)
Duco je bio slikar iz Sijene, drugog grada koji je doziveo procvat u doba gotike, bar sto se
slikarstva tice i drugi su bili ekonomski jaki. Duco je rastao u vreme kada je Djovani Pizano
radio u Sieni na sienskoj katedrali na fasadi i skulpturama koje ce je krasiti. Prvi put pominje se
u dokumentima grada Sijene gde pise da mu je dato da oslika 12 sanduka za opstinu, cime je
dobio priznanje najboljeg slikara. Sienska opstina je samo od najboljih umetnika trazila da oslika
sanduke u kojima je drzala razlicita dokumenta za razlicite gradove i delove vlasti. Radio je i u
drugim gradovima u Toskani, ali najvise u Sijeni. Postoje dokumenta da nije bio poslusan
gradjanin, ali sto se tice vestine, postovan bez premca.
Oltarska pala za katedralu u Sieni, dobila je naziv Maesta. Ovo je njegovo najvaznije delo.
Sredisnji deo oltara se nalazio u Sienskoj katedrali, u XVI veku je sklonjen sa oltara, a u XVIII
veku je i rasparcan, tako da su se neke od slika izgubile, a neke su po razlicitim muzejima po
svetu. Majesta - oltarska ikona, na prednjoj strani Madona, na zadnjoj strani prikazan je Hristov
ivot. Grki manir u Ducciovim rukama nije vie ukoen: talasasta mekoa draperije, senenje
zlatnim crtama svedeno na minimum, tela, lica i ruke poinju da se zaobljuju.
Madona di Krevole - figure su tanje, ali imaju volumen i vise podsecaju na goticke skulpture
zbog elegantnog stila, nego Cimabueove, koje su kao sto ste mogli da vidite vrlo krupne i
snazne. Jos nesto sto ce biti karakteristicno upravo za Siensku skolu, to je ta fina izrada inkarnata
koji nekad podseca na alabaster, fine tanke linije kojima izvlaci najmanje detalje. Jos nesto to je
taj zvonki kolorit, uopste te intenzivne boje, fino uklopljene su karakteristika gotovo svih slikara
koji su radili u Sijeni, pocetkom od Duca, pa onda do onih kasnijih, o kojima cemo govoriti na
sledecem casu. Kao sto vidite, njegov odnos prema samoj predstavi se menja, prema onima koje
predstavlja. Ovo vise nije stroga slika koja predstavalja bogorodicu sa bozanskim detetom, ovo
je predstava koja je upravo olicenje goticke raznezene poboznosti, gde u stvari su bogorodica i
mali hristos prikazani kao majka i dete. Mali hristos koji pokusava da dodirne majcin veo. On
nije onaj mali koji je tek rodjen, u levoj ruci drzi svitak, desnom blagosilja, kao sto je najcesce
bio slucaj a to je bio obicaj preuzet iz viz umetnosti.
Madona Ruelaj Najpoznatija od ranijih slika, gde ako bismo upredili sa Cimabuelovom, tako da
vidimo kako njegove figure iako zapremaju prostor, ali postaju lake i bez obzira na zlatnu
pozadinu pokusava da stvori utisak, ne da ona zatvara prostor, nego da je to pozadina u dubilni,
pokusava da pruzi neki osecaj perspektive. Naravno ne treba ocekivati perspektivu u sr veku, nje
nema do renesanse.
Madona Franjevaca Vrlo mala slika, ali uradjena u tradicijama ogromnih oltarskih pala,
bogorodica velikih formata kakve smo videli i opet sto se tice nacina prikazivanja i figure i
draperije da vas ne davim jer moramo da zurimo,ali i to preuzimanje ornamentalnih obrazaca
kakve smo videli i u francujskoj goitici. Kako se oni prozimaju i daju taj lelujav osecaj. (ja
iskreno mislim da je to neka podloga koja je bila prefarbana, bar tako izgelda na reprodukciji i da
nije nameran efekat ornamenata)
39. oto (Asizi, Rim, Padova, Firenca)
Djoto di Bondone je umetnik sa kojim poinje Rana renesansa. Arhitekta, skulptor, slikar, uenik
Cimabuea od koga je nasledio smisao za monumentalnost. Majstor zidne slike, vratio je slici
realnu dimenziju dela, u njegovim kompozicijama ima vizantijskih reminiscencija. Ovali
njegovih lica i skulptoralnost forme takoe imaju korena u ranijem srednjevekovnom slikarstvu,
kao i njegova mirna monumentalnost. Istrauje realni arhitektonski prostor, figure i prostor
dovodi u realne razmere. No, nikada nije mogao da ostvari preteranu dubinu prostora, figure su u
prednjem planu slike, pa je po tome on jo uvek ovek srednjevekovnog duha.
Doneo je mnoge inovacije, Giotto je odbacio tradicionalnu zlatnu pozadinu i zamenio je nebom i
pejzaem. Njegov pejza je sasvim nerazvijen, ali korak napred je uinjen. Arhitektura u
njegovim slikama nije u proporciji sa linostima. Njegovo posmatranje prirode ograniilo se na
ljudsku figuru uglavnom, dok su ostali satojci, predeli i zgrade, vegetacija i ivotinje, sluile
samo kao dekor ispred koga se scena sa linostima odigrava, a uneti su tek da ukratko objasne
sredinu u kojoj se radnja deava.
Oplakivanje Hrista - XIV vek. Tragino raspoloenje saopteno je sveanim ritmom koncepcije
isto koliko i gestovima i izrazima uesnika. Zgrene i pognute figure, koje su najnii centar
gravitacije, figure na tlu daju stabilnost kompoziciji, izraavaju tmurnost prizora i bude
saoseanje, pre shvatanja znaenja naslikanog dogaaja. Djoto istie sleeni jad oaloenih
smrtnika nasuprot pomamnom pokretu anela koji plau meu oblacima u agoniji, kao da su
figure na tlu sputane svojom zajednikom dunou da sauvaju stabilnost. Dejstvo drame
pojaano je strogim jednostavnim okvirom. Nagib brega koji se sputa deluje kao ujedinjujui
element i u isto vreme upravlja poglede prema glavama Hrista i Bogorodice, koji su u ii
prizora, ak i drvo ima dvostruku ulogu. Njegova ogolelost i usamljenost navode na misao da
itava priroda na neki nain uestvuje u Spasiteljovoj smrti, ali i poziva na razmiljanje o jednoj
jo odreenijoj simbolikoj poruci. Ono je aluzija na drvo znanja, koje se zbog greha Adama i
Eve osuilo, ali e se povratiti u ivot zahvaljujui Hristovom rtvovanju. Figura Hrista je sapeta
linijom i vrsta. Nema akcije kretanja - sleen jad oaloenih. Izuzetna jasnoa kompozicije.
Bogorodica, kao majka, slici daje dubinu, ali je u isto vreme i zatvara.
Asizi, Gornja crkva Sv.Franje -radjena u vreme ucenja kod Cimabuea, radovi u gornjoj bazilici,
scene upravo za deo koji se nalazi u gornjim delovima glavnog broda, gde su clanovi
Cimabueove radionice izradili staro i novozavetne scene. Postoji pokusaj stvaranja naivne
perspektive, nema istrazivanja prostora. Starozavetne scene u gornjoj bazilici. Njemu se te zidne
slike samo prepisuju jer nema nigde potpisa, tako da se samo smatra da je to radio Djoto, ali nije
iskljuceno da je bilo koji drugi Cimabueov ucenik. Sam nacin na koji su modelovane figure, sve
su snazne i oble, svaka zahteva prostor i to je karaketeristicno za sva ostala Djotova dela za koja
sigurno znamo da je on radio. Ono po cemu se lako prepoznaje Djotovo delo, on broj figura
svodi na one koje su neophodne, svaka je snazna, voluminozna, zaprema prostor i da se Djoto
trudu da zaista stvori dovoljno prostora da u njemu borave figure velikih dimenzija.
Ciklus svetog Franje - Asizi - Ovo su dela Djota koji je vec tada bio majstor, odmah nakon
zavrsetka ove crkve, glavni franjevac je pozvao Djota da uradi freske u glavnom brodu u
najnizem delu gornje bazilike u donjem delu. Veliki ciklus detaljno opisuje zivot ovog svetiltelja.
To su najznacajnije freske te bazilike. To je hodocasnicka crkva - vrlo vazno mesto i za franjevce
i za katolicki svet, jer tu se nalazio i grob svetog Franje. Djoto je izabrao da prikaze veliki broj
cuda sv Franje. Problem je bio kako prikazati svetog Franju jer nije postojala jasna ikonografija,
on je bio u tom trenutku jos svez svetitelj. Ljudi koji su ga ranije prikazivali uvek su ga slikali
kao izmucenu napacenu isposcenu figuru jer je sv. Franjo vodio takav zivot koji se zasnivao na
odricanju svega zemaljskog, medjutim, ovde je djoto od sv franje napravio jednog heroja vere i
sama figura velika stamena voluminozna snazna. Slikani pejzazi imaju veliku ulogu jer uvek
naglasavaju glavni deo scene. Nije umeo da predstavi pravu perspektivu, ali jeste napravio
pomak, jer u odnosu na viz slikarstvo, gde vlada inverzna perspektiva, a ovde je nema, ali postoji
pokusaj da se predstavi perspektiva i da se stvori iluzija dubine prostora. Cesto glavna figura nije
u centru kompozicije, ali je uvek vrlo jasno naglasena.
Rim - Nakon sto je zavrsio radove slikama u Asiziju, Djoto je postao slavan, znaci radio je za
najvaznije franjevacko svetiliste i bio je pozvan u Rim, da prikaze vrlo vaznu scenu koja se
nalazi u Laternskoj lodji, lateran je tada bio centar u Rimu i da prikaze proglasenje jubilarne
1300te godine, ovo je vreme nastajanja jubilarnih godina i kada papa proglasava da onaj sto
dodje te godine u Rim, svaki vernik, bice mu oprosteni svi dugovi. U ovoj sceni je Djota
zanimalo staro, ronajsko nasledje u teritoriji Rima. Najbliza paralela medju sada ocuvanim
delima nalazi se na obelisku u carigradu. Poenta je bila da se rimski papa predstavi poput
rimskog cara.
Firenca - Nakon toga se vratio u Firencu. Tamo je uradio predstavu bogorodice za jednu
finetinsku crkvu. Nacin tretiranja figure, u samoj draperiji daje osecaj da je ovo jedna snazna
figura izuzetnog volumena, sto i jeste karakteristka Djotove umetnosti. Slika je morala da bude
klasicno koncepovana. Tada je uradio i raspelo. Ovo raspelo je pazljivo radjeno, sa vise
poznavanja anatomije, kako zaprema prostor, osecaj za opustenost misica, gubi se goticko
zakrivljenje , on prevazilazi ranija goticka iskustva i prilagodjava ih potpuno novom duhu koje je
stvorilo prepoznatljiv Djotov stil.
Padova - Najznacajnije delo, radio 3-4 godine. To su freske u kapeli De la Arena crkva manjih
dimenzija, koju je podigao gospodar Padove. Imao je zadatak da celu gradjevinu ukrasi scenama
iz bogorodicinog i hristovog zivota. Figurama vrlinama i poroka, razlicitih svetitelja, a na
zapadnom zidu da naslika strasni sud. Ove scene su vecinom postojale kao teme u viz umetnosti
i ilustrovane prema spisu protojevandjelje jakovljevo, ali on donosi i nove teme i nove detalje
koji su zapadnog porekla, poreklom iz zlatne legende. Zlatna legenda je napisana da predstavi
istoriju jevrejskog naroda.
40. Simone Martini (Maesta, Asizi- sv. Martin, Gvido R o, Blagovesti,Avinjon)
U njegovom delu Vizantijski elementi blede, dok se vrlo jasno ispoljavaju Gotske forme, jo
meke crte od Ducovih, sa veom detaljizacijom i manjom monumentalnou, kao i toplim
koloritom. Ne plai se nereda niti dekoracije. On je poeta u slikarstvu. Izradio je mnoge slike na
drvetu, izvrio veliki uticaj na Francusko slikarstvo. Karakteriu ga prefinjenost forme elegantnih
rafiniranih oblika i kolorita, meke linije. Naslikao vie oltarskih slika. Poslednje godine ivota
proveo je na Papskom dvoru u Avinjonu.
Nakon bitke kod Montapertija, Siena je proglasila Bogorodicu, ne vie samo svojom zatitnicom,
nego i poasnom kraljicom grada. Simone Martini kao slubeni slikar
1315. g. dobija narudbu da naslika prikaz Bogorodice na gotikom prestolju okruenu svecima i
anelima. Predstavnici gradske vlasti je smetaju u gradsku vecnicu, sto nije neobicno. Od Duca
Martini preuzima osnovnu temu proslavljanja Bogorodice kao Kraljice neba, ali se od Dua
udaljava u konceptu i stilu. Scena zatvorena unutar velikog okvira, skoro naturalistiku viziju
prostora, a njegove figure svetih su individualizovane i imaju slobodnije stavove. Likovi
Bogorodice i Hrista preslikani su 1321. i tu se primecuje Martinijev tretman osloboen ranijih
stega i proet severnjakom elegancijom.
Asizi - Donja bazilika, ciklus 10 scena sv. Martina - Odmeren oseaj za prostor i odnos figura i
slikane arhitekture, preciznost predstaljanja svakog detalja.
Gvido Rio da Foljano - Profana tema, koja mu je bila poruena od Sijenske optine, koja je
traila da naslika monumentalnu kompoziciju. Konjanik jae preko osvojenih zemalja, posle
pobeda kod gradova Montemasi i Sasoforte, koji su takoe predstavljeni na slici. Pejza je
sterilan, nita se ne kree i sve je podlono rafiniranosti. Da Fogliano je predstavljen pola kao
linost bogato odeven i dostojanstvenog stava, a pola kao heraldiki simbol. Ovo je prvi
konjaniki portret u Italiji.
Blagovesti - Razlikuje se od preanjih svojom izrazitom linearnou, koja vodi do krajnjih
granica melodine ekspresije i iskazuje lakou, skoro bestelesnost anela i Bogorodice iji
gestovi deluju kao da su lieni teine sve do take nestanka u velikom zlatnom svetlu pozadine.
Sa preplaenom Bogorodicom i blistavim , liem ovenanim Anelom, koji anticipira Botielija.

Krinovi (simbol istoe), lie i svetla ptiija krila lirski su rasporeeni po zlatnoj pozadini, sa
koje treperi jo bljetaviji Anelov zlatni oreol. Svedena pozadina je liena arhitektonskih
konstrukcija, nepostojanje fizikog ambijenta, slikani pod uvlai u prostor. Slika odie gotikim
ukusom. Rafinirana spiritualnost i delikatnost emocija, koji se navode kao karakterne osobine
Sijenske kole, nisu moda ni u jednom Sijenskom delu tako izraziti kao na ovoj slici.
Snana ekspresija karakteristina je za veinu njegovih ostvarenja nastalih u Avinjonu. Poliptih
Orsini - Oplakivanje Hrista, Poviena drama, pejza nije vie samo kulisa za scenu, snana
ekspresija. Put na Golgotu - Figure su snanije modelovane,moda pod uticajem otovih dela.
Poviena drama, ivopisni detalji, intenzivni kolorit.
41. Pijetro Lorenceti (Asizi, Oltar Karmel ana, Roenje Bogorodiino)
Bio je italijanski slikar, pod uticajem Djovani Pizana i Djotoa, a radio je sa Simeonom
Martinijem u Asisi. On i njegov brat Ambrodjo Lorenceti uspeli su da uvedu naturalizam u
umetnost Sijene. U umetnosti eksperimentisao je sa tridimenzionalnim i prostornim
aranzmanima sto nagovestava umetnost renesanse. Mnogi od njegovih religioznih dela nalaze se
po crkvama u Sijeni, Asisiju, Arecu,...
Njegov najsmeliji prostorni eksperiment jeste triptih Rodjenja Bogorodice, za oltarsku palu
crkve, naslikana arhitektura uskladjena je s arjitektonskim rasclanjavanjem okvira tako da se
posmatraju kao jedinstven sistem. Soba u kojoj se Bogorodica radja, pruza se preko dva krila
triptiha. Na levom krilu prikazano je predvorje koje vodi do prostranog samo donekle uocljivog
arhitektonskog prostora koji sa unutrasnjoscu podseca na unutrasnjost goticke crkve. Sliikarsko
tretiranje prostora jeste rezultat uticaja Ducevog dela ali ovde je prostor slican onom iz
svakodnevnice.
Oltarska pala za karmelicansku crkvu, karmelicani su po verovanju bili red koji vodi poreklo od
proroka Ilije. Na predstavi Bogorodice sa malim Hristom koji joj sedi u krilu iluzija dubine
predstavljena je linijama poda. U dnu oltarske pale predstavljene su 5 prica o karmelicanskom
redu. Ocigledan je umetnikov talenat za prostorne kompozicije i za prikazivanje detalja.
Areco - Poliptih za Bogorodiinu crkvu (Santa Maria della Pieve) - U licnostima prikazanim na
slici koji odisu snagom mogu se prepoznati velike statue koje je ranije klesao Djovani Pizano.
Asizi donja bazilika Stradanja - Plastini kvalitet figura i masa, Raspece - Teatralna drama sa
podcrtanim kontrastima, bogorodica sa malim Hristom i dva svetitelja Bogorodica i mali Hristos
neposredno razmenjuju poglede, to je motiv kojem e se Pjetro i kasnije vracati.
42. Ambro o Lorenceti - Dobra i Loa uprava, Sretenje, Blagovesti, Pejza
Ambrogio Lorenzetti je slavniji od svoga brata Pietra. Njih dvojica su uinili korak blie prirodi.
U njihovom delu se javlja bliski opus prema svakodnevnom ivotu, ali u monumentalnijm
razmerama, udrueno sa ivim interesovanjem za prostor. Taj prostor je prikazan majstorski,
este su i vedute gradova. Ambrogio Lorenzetti je narooto poznat po svojim slikama politike
sadrine u Palazzo Publico u Sijeni. To su freske Dobra uprava, Zla uprava i Posledica
dobre i zle uprave.
Dobra uprava Na ovoj fresci je naroito poznata alegorijska figura Mir po kojoj je i sala u
kojoj su freske naslikane dobila ime Sala Mira. Od dve freske, koje predstavljaju posledice dobre
uprave, na jednoj se vidi grad Sijena i miran ivot u njemu a na drugoj bezbednost na poljima i
njivama iznad grada. Delo je uraeno zahvaljujui kombinaciji arhitektonskog slikarskog
prostora Duca i vajarskog slikarskog prostora Djota. Slika grada predstavlja deo jednog
alegorijskog programa, koji slika suprotnosti izmeu dobre i loe uprave. Umetnik, da bi
pokazao ivot sredjenog grada - drave, morao je ispuniti ulice i kuce preobilnom aktivnocu.
Veseli i zaposleni svet daje arhitektonskom vidiku upecatljivu realnost, uvodeci u njega ljudske
razmere. Sa desne strane ova freska prua sliku Sijenske okoline, oivicene dalekim planinama.
Uspeo je pokuaj da se da sveobuhvatni portret jednog grada i prikae iroka panorama okoline.
To je pravi predeo (prvi posle Rima), prostran i dubok, a ipak razliit od njegovih Rimskih
prethodnika po jednom uvrenom redu i atmosferi pripitomljenosti. Prisustvo oveka ovde nije
sluajno - on je u punoj meri postao vlasnik prirode, koji obrauje terasaste breuljke sa
vinogradima i ara doline geometrijom njiva i panjaka. U takvom okviru Ambrogio posmatra
seljake u njihovim sezonskim radovima, beleei Toskanski seoski prizor, tako karakteristian da
se skoro nije promenio za poslednjih 600 godina. Sagledavanje prostora u tri dimenzije, ali
razliciti nedogledi.
Njegova vestina u predstavljanju slikane arhitekture i pejzaza vidi se na triptihu sv. Nikole.

Istorija Umetnosti 5

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Istorija Umetnosti 5

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1.

Ranohriscanska umetnost - osnovne karakteristike

3.Ranohri anska arhitektura, bazilike

mesta okupljanja i zajednickih molitvi, za takva okupljanja odabrali su katakombe koje su im

inspiracija umetnicima, namece se nova inspiracija ka duhovnom i zajedno sa njom tradicija

anonimnih umetnika, umetnik Gizelbertus je dobro poznat po uradjenim predstavama na

fresaka,tapiserija i slika na drvetu, ali ne omoguava bitniji pomak u odnosu na likovnost

Kenterberiju, koju je zapoeo izvesni francuski arhitekta. Dekorativni period (1240-1330.)

spojena cisteritska i ranohriscanska obelezja, nema ni traga gotickom gradjevinskom sistemu

Sa preplaenom Bogorodicom i blistavim , liem ovenanim Anelom, koji anticipira Botielija.

You might also like