Azrbaycan Respublikas Prezidentinin

2016-c il 6 dekabr tarixli

Frman il tsdiq edilmidir

Azrbaycan Respublikasnn
milli iqtisadiyyat perspektivi zr
Strateji Yol Xritsi

Mndricat
1.

QISA XLAS ....................................................................................................... 4

2.

AZRBAYCAN N QLOBAL V REGONAL KONTEKST......................... 6

3.

AZRBAYCAN QTSADYYATININ MVCUD VZYYT ........................... 10

3.1.

qtisadi artmn mrhllri: tnzzldn trqqiy ............................................. 11

3.2.

Srayl artm dvrnn (2004 2010) thlili ...................................................... 13

3.3.

Yksk iqtisadi artmn tmini: makroiqtisadi siyast ......................................... 26

3.4.

Yeni iqtisadi mrhl: aa neft qiymtlri dvr ............................................... 33

3.5.

qtisadi vziyytin yekun qiymtlndirilmsi: GZT thlili ................................... 39

3.6.

qtisadi perspektivlr: baza ssenarid proqnozlar ............................................... 41

3.7.

Yeni iqtisadi artm yanamas: strateji seim ....................................................... 42

STRATEJ BAXI ................................................................................................ 45

4.
4.1.

2020-ci ildk strateji bax .................................................................................... 45

4.2.

2025-ci ildk uzunmddtli bax ........................................................................ 46

4.3.

2025-ci ildn sonrak dvr n hdf bax ........................................................ 50

5.

HDF NDKATORLARI ................................................................................... 54

6.

STRATEJ MQSDLR ................................................................................... 56

7.

STRATEJ HDFLR ...................................................................................... 58

7.1. Strateji hdf 1. Fiskal dayanqlln gclndirilmsi v davaml monetar
siyastin qbul edilmsi .................................................................................................... 58
7.1.1. Prioritet 1.1. Neft glirlrinin dvlt bdcsin krlmsini tnzimlyck qzl
qaydann qbul edilmsi ...................................................................................................................... 60
7.1.2. Prioritet 1.2. Xrc/investisiya intizamnn tminat n mexanizmin yaradlmas ........... 65
7.1.3. Prioritet 1.3. Yeni iqtisadi modeld effektiv pul siyasti rejiminin ttbiq edilmsi ............. 67

7.2. Strateji hdf 2. zlldirm v dvlt mlkiyytind olan mssislrl bal

islahatlarn hyata keirilmsi .......................................................................................... 70
7.2.1. Prioritet 2.1. qtisadiyyatda dvlt sektorunun rolunun smrliliyinin artrlmasna dair
mumi yanamann koordinasiya edilmsi .......................................................................................... 72
7.2.2. Prioritet 2.2. zlldirm gndliyinin uurla icras v prioritet sektorlarda
zlldirmnin hyata keirilmsi ....................................................................................................... 74
7.2.3. Prioritet 2.3. zlldirm v birbaa xarici investisiya n uyun investorlarn clb
olunmas.................................................................................................................................................. 76

7.3.

Strateji hdf 3. nsan kapitalnn inkiaf etdirilmsi ........................................... 83

7.3.1. Prioritet 3.1. Thsilin btn pilllrind keyfiyytin yksldilmsi...................................... 85

7.3.2. Prioritet 3.2. mk mhsuldarlnn yksldilmsini tmin etmk n insan kapitalnn
inkiafnn stimulladrlmas ................................................................................................................ 91

7.4.

Strateji hdf 4. lverili biznes mhitinin inkiaf etdirilmsi ............................ 93

7.4.1. Prioritet 4.1. lverili biznes mhitinin yaradlmasnda hkumtin aparc rolunun daha
da gclndirilmsi .................................................................................................................................. 94
2

7.4.2. Prioritet 4.2. Tviqedici mhitin yaxladrlmas vasitsil biznesin davamllnn

mhkmlndirilmsi ............................................................................................................................... 98

8.

MALYYLDRM MEXANZMLR .......................................................... 103

9.

CRA, MONTORNQ V QYMTLNDRM ............................................... 104

10.

TDBRLR PLANI .......................................................................................... 106

1. QISA XLAS
Azrbaycan iqtisadiyyatnn strateji yol xritlri
Milli iqtisadiyyat v iqtisadiyyatn sas sektorlar zr strateji yol xritlri
Azrbaycanda davaml iqtisadi inkiaf sasnda iqtisadiyyatn rqabtqabiliyytliliyini,
inklzivliyini v sosial rifahn daha da artrlmasn tmin edckdir. Qlobal
arlara cavab verrk investisiyalarn clbi, azad rqabt mhiti, bazarlara x
v insan kapitalnn inkiaf nticsind Azrbaycann dnya iqtisadiyyatnda
mvqeyi gclndirck v yksk glirli lklr qrupuna daxil olacaqdr.
Azrbaycan Respublikas Prezidentinin "Milli iqtisadiyyat v iqtisadiyyatn
sas sektorlar zr strateji yol xritsinin balca istiqamtlri"nin tsdiqi v bundan
irli gln msllr haqqnda 2016-c il 16 mart tarixli 1897 nmrli Srncamna
mvafiq olaraq milli iqtisadiyyat v iqtisadiyyatn 11 sektoru zr mumilikd 12
strateji yol xritsi hazrlanmdr. Milli iqtisadiyyat perspektivi zr Strateji Yol
Xritsi qsa, orta v uzunmddtli dvrlri hat etmkl, 2020-ci ildk iqtisadi
inkiaf strategiyas v tdbirlr plan, 2025-ci ildk olan dvr n uzunmddtli
bax v 2025-ci ildn sonrak dvr n hdf baxdan ibartdir. Snd tkc
inkiaf mqsdlri v prinsiplrini deyil, hm d hr bir istiqamt zr qlobal
meyillri, iqtisadiyyatn 360 drcli diaqnostikasn v mvcud vziyytin GZT
thlilini, grlck tdbirlri, tlb olunan investisiya v ntic indikatorlarn hat
edir. Qsamddtli dvrd seilmi prioritetlr fokuslanmaqla orta v uzunmddtli
dvrlrd iqtisadi inkiafn bnvrsi qoyulacaqdr. Strateji Yol Xritsi iqtisadi
inkiafa thf vern btn faktorlar, o cmldn yerli v beynlxalq zl sektor
nmayndlrinin kommunikasiyas v mkdal n imkanlar tmin edckdir.
Dvlt investisiyalar katalizator rolunu oynayacaq, iqtisadi inkiafn lokomotivi is
zl sektor olacaqdr.
Xsusi olaraq qeyd edilmlidir ki, Strateji Yol Xritsinin qbulundan sonra
onun hyata keirilmsi n mvafiq dvlt qurumlar z faliyytlrini daha
mfssl proqramlar sasnda quracaqlar. Sndd nzrd tutulan layihlrin
hyata keirilmsindn vvl texniki-iqtisadi saslandrlma aparlacaq v hr bir
tbbs zr mvafiq dvlt qurumlar cavabdehlik dayacaqlar.
Milli iqtisadiyyat perspektivinin sas xsusiyytlri
Son 10 ild Azrbaycan dnyada iqtisadi artm tempin gr n sralarda
qrar tutmudur. Uurla hyata keiriln neft strategiyas sasnda ld olunmu
glirlr hesabna infrastruktur modernldirilmi, qeyrineft iqtisadiyyat inkiaf
etdirilmi, sosial rifah yaxladrlm, dvltin balansnda olan aktivlr artm v
DM-in hcmini aan sviyyd strateji valyuta ehtiyatlar yaradlmdr. 2014-c
ildn balayaraq neft qiymtlrinin kskin azalmas v ticart trfda lklrind
iqtisadi bhran nticsind lkd iqtisadi artm srtinin yavamas, institusional v
struktur arlar, tdiy balans v qeyrineft bdc ksiri, maliyybank
sektorunda ba vern proseslr fonunda Azrbaycanda yeni iqtisadi inkiaf
yanamasna keid zrurti yaranmdr. Davaml inkiaf tmin edck yeni
"avanqard" sektorlarn zrind fokuslanmaqla, iqtisadiyyatn strukturu qeyriticari
blmy nisbtn ticari blmnin, hasilata nisbtn emaln, dvlt sahibkarlna
4

nisbtn zl sahibkarln, aa texnologiya tutumlu sektorlara nisbtn yksk

texnologiyalara saslan sektorlarn, aaixtisasl my nisbtn ykskixtisasl
my saslanan sahlrin, azglirli bazarlara nisbtn ykskglirli bazarlarn v
aa dyr yaradan sektorlara nisbtn yksk dyr yaradan sektorlarn daha
stn artm hesabna yenidn balanslaacaqdr. Milli iqtisadiyyatn strukturunun
yenilnmsi biznes mhitinin daha da yaxladrlmas, ortamddtli xrclr
strategiyas rivsind yeni siyastin ttbiq edilmsi, maliyybank sisteminin
salamladrlmas v monetar siyastin zn mznn rejimi zrind
tkmilldirilmsi, habel xarici bazarlara x imkanlarnn genilndirilmsi il
mmkn olacaqdr.
Buna gr d milli iqtisadiyyat perspektivi rivsind drd strateji hdf
seilmidir. Bu hdflrin v 11 sektor zr strateji yol xritlrinin hyata keirilmsi
nticsind real v maliyy sektorlar arasnda tarazln tmin edilmsi yolu il
davaml iqtisadi inkiaf mmkn olacaqdr. lk strateji hdf uyun olaraq
Azrbaycanda fiskal dayanqllq tmin edilck v monetar siyast zn mznn
rejimi zrind qurulacaqdr. Fiskal v monetar siyastlrin uzladrlmas
makroiqtisadi sabitliyi tmin edckdir. Milli iqtisadiyyat perspektivind ikinci hdf
paylarnn (shmlrinin) nzart zrfi dvlt mxsus olan hquqi xslrin
faliyytind smrliliyin artrlmas v zlldirmnin hyata keirilmsi yolu il
iqtisadi dinamikliyi tmin etmkdn ibartdir. nc hdf insan kapitalnn inkiaf
il baldr ki, bununla mk bazarnn inkiaf milli iqtisadiyyat perspektivin
uyunladrlacaqdr. Nhayt, drdnc hdf biznes mhitinin daha da
yaxladrlmasn nzrd tutur.
Milli iqtisadiyyat perspektivind myyn edilmi 11 sektorun dayanql
inkiafn tmin edck mumi msllr hat olunmudur.

2. AZRBAYCAN N QLOBAL V REGONAL

KONTEKST
Azrbaycan iqtisadiyyat orta v uzunmddtli perspektivd mxtlif
dyiikliklrin tsirlrin mruz qalan bir mhitd inkiaf edckdir. Bel tsirlrin
mahid edilmsi v baa dlmsi onlarn sbb olduu tinliklrin hdsindn
glmk v verdiyi imkanlardan faydalanmaq nqteyinzrindn vacibdir. Bu zaman
proqnozladrlmayan proseslrin baverm ehtimal byk olsa da, qlobal meyillrin
bir nesinin nvbti onilliklr rzind qlobal iqtisadiyyata tsirlrinin ilk lamtlri
artq indidn grnmkddir. Bu tsirlrdn drdnn Azrbaycan n vacib
olaca yqindir: qlobal iqtisadi gc mrkzinin Asiyada yeni yaranmaqda olan
bazarlara doru yerdyimsi, texnoloji innovasiyalarn hmiyytli tsirlri, dyin
geosiyasi konfiqurasiya v neftqaz qiymtlri.
nkiaf etmkd olan bazarlarn iqtisadi hmiyytinin davaml artm
Asiyann inkiaf etmkd olan bazarlar hazrda dnyada yaradlan iqtisadi
dyrin tqribn bed birin sahibdir. 2030-cu ild bu pay d birdk
ykslckdir. Asiyann orta tbqsinin lsnd d mvafiq artm gzlnilir.
Proqnozlara gr, dnyann orta tbqsi hazrk 3 milyard nfrdn 2023-c ild
tqribn 5 milyard nfrdk artacaq v bu artmn 80 faizi Asiyann payna
dckdir. Eyni inkiaf proseslri hm d irkt sviyysind zn bruz
verckdir: yeni yaranmaqda olan bazarlar hazrda illik glirlri 1 milyard AB
dollarndan ox olan dnya irktlrinin tqribn drdd birini hat etdiyi halda, bu
payn 2025-ci il qdrki dvrd demk olar ki, yaryadk artmas gzlnilir. Tkc
Asiyada mumi glirlri 1 milyard AB dollarndan ibart txminn 3 min yeni irktin
olmas gzlnilir. Bununla yana, son zamanlar mal v xidmtlr zr qlobal
ticartin hcminin artm DM-in artmndan iki df yksk srt malik olmudur.
Ticart hcmlrinin getdikc artmas Avrasiyann mrkzind, imalCnub v
rqQrb dhlizlrinin ksimsind yerln Azrbaycan kimi lklrin bu
artmdan faydalanmasna rait yaradr.1
Yeni texnologiyalarn iqtisadi tsirlri
nternet v yaxn tarixd mobil internetin geni yaylmas qlobal istehlak
mdniyytlrind hmiyytli dyiikliklr sbb olmudur. Rabit laqlri n
yeni imkanlar tklif etmkl, internet irktlr istehlaklarla onlayn laq qurmaa
imkan vermi v milli srhdlri aan sat kanallar tmin etmidir.
Yeni texnologiyalar hm artq formalam, hm d yeni formalaan iqtisadi
sahlrin inkiafna tsir edir. Avtomatladrlm bilik yaradlmas prosesi, nternet
nzarti (dyr zncirlri boyu fiziki aktivlr arasnda internet sasl
avtomatladrlm mkdalq), uzaq msafli idaretm texnologiyalar, sni
intellekt v robotladrma mvcud bazar liderlrini snaa krk yeni irktlrin
qlobal flaqmanlar kimi mvqelrini mhkmlndirckdir. Azrbaycanda hm dvlt,
hm d zl sektorda idaretm bio, nano, informasiya, kommunikasiya, snaye,
Bu abzasda qeyd olunan mlumatlar Dnya Bank v qtisadi mkdalq v nkiaf Tkilatnn
(OECD) ekspertlrinin hesablamalarna saslanr.
1

maliyy v baqa sahlrd qabaqcl texnologiyalarn tlblrin uyunlaacaqdr.

Yeni texnologiyalarn inkiaf il yana artan kiberthlksizlik risklrinin idar
edilmsi qlobal ar olaraq Azrbaycan n d aktualdr. Qabaqcl
texnologiyalarn idxal il yana, hm d onu idar edn insan kapitalnn
formaladrlmas, mumilikd tfkkr trzinin yeni qlobal arlar v meyillr
uyun inkiaf hyata keirilckdir. Daha qabaqcl texnologiya v insan kapital
daha yksk lav dyr yaradr. Azrbaycann elmi potensial qlobal meyillr
uyun kild yeni texnologiyalarn inkiafna thf verckdir.
Geosiyasi qeyrisabitlik
tn illr rzind misli grnmmi qlobal siyasi qeyrisabitlik mahid
olunmudur. Bunun tsirlri siyasi rhbrlrin teztez dyimsi, mharib,
terroruluq v srtl artan qaqn axnnda zn bruz vermidir. Siyasi qeyrisabitlik fonunda thlksizlik problemlrinin olduu v ya sanksiyalarn ttbiq edildiyi
razilrd ticart hcmlri kskin surtd azald halda, bhranl vziyytlrin
hdsindn glindiyi, iqtisadiyyatn aq olduu v ya sanksiyalarn aradan
qaldrld razilrd brabr sviyyli artm mahid olunmudur. Geosiyasi
baxmdan yenidn formalaan dnyada Azrbaycanda risklr v arlar dzgn
qiymtlndirilrk sabit inkiaf tmin edilckdir. Xsusil, iqtisadi thlksizliyin
sas komponentlri enerji, rzaq, maliyy v nqliyyat thlksizliyinin davaml
olmas lknin geosiyasi kataklizmlr qar dayanqlln daha da
gclndirckdir.
Neftin yeni qiymt hdlri
tn illr rzind neftin qiymtlri dm v qiymtlrd volatillik artmdr:
neftin bir bareli 2008-ci ild 150 AB dollarna yaxnlad halda 2016-c ild 30
AB dollarndan da aa dmdr.2 Neft qiymtlrindki bu cr qlobal azalmann
Azrbaycan iqtisadiyyatna da tsiri byk olmudur. Bel ki, Dvlt Statistika
Komitsinin mlumatlarna sasn, 20102014-c illrd iqtisadi artm srti
yavalayaraq ild orta hesabla 2,7 faiz olmudur. 2015-ci ild ixracn hcmi v dvlt
bdcsinin glirlrinin azalmas isizlik sviyysinin vvlki il nisbtn 2 faiz
artmasna sbb olmudur. Aa neft qiymtlri sbbindn cari hesablar
balansnda yaranm grginlik manatn mznnsin tzyiqi artrm v 2015-ci ild
milli valyuta iki df devalvasiyaya uramdr.
Proqnozlar onu gstrir ki, neftqaza qlobal tlbatda artm 2050-ci ildk ild
tqribn 0,7 faiz ziflyck (vvlki artm proqnozlarndan 30 faiz az) v mumi
enerji sektorunda zvi yanacaq nvlrinin pay azalacaqdr. Bu rtlr altnda neft
qiymtlrinin vvlki yksk sviyylrin qayd gzlnilmdiyi n yaxn
glckd neft glirlri hesabna yksk dayanql artmn brpa olunaca
proqnozladrlmr. Beynlxalq Valyuta Fondu Azrbaycan iqtisadiyyatnn 2025-ci
ildk illik 23 faiz artacan proqnozladrr. Bu temp tn bir ne il rzind
mahid olunan artm sviyysin uyundur. Lakin bel aa artm sviyysi
iqtisadiyyatn qarsnda duran mqsdlr atmaa, o cmldn indiki v glck
nsillr n lazm olan sayda i yerlri yaratmaa kifayt etmir. Buna gr d
Azrbaycanda aa neft qiymtlri raitind iqtisadiyyat yeni tmllr zrind
qurulmaqla daha yksk artm tempin nail olunacaqdr.
2

Mnb: Economist Intelligence Unit

7

Neftqaz sektorunun iqtisadiyyat inkiaf etdirmk potensial zifldikc,

Qazaxstan, Sudiyy rbistan v Rusiya da daxil olmaqla, dnyann tbii
ehtiyatlarla zngin lklri tinliklrl zlir v z iqtisadiyyatlarn axlndirmy
tbbs gstrirlr. Azrbaycanda da hazrda eyni vziyyt mvcuddur. lk tn
on il rzind yaratd baza sasnda qlobal iqtisadiyyatdak mvqelrini daha da
gclndirmk n gcl siyasi irad v imkanlara malikdir.
Azrbaycan n potensial imkanlar
Neft qiymtlrinin 20082009-cu illrdki sviyylr qaydaca ehtimal
edilmir, lakin bu ba vers bel, resurs snayesi btn suallar n doru cavab
deyildir. Kemi iqtisadi hmiyytin baxmayaraq, neftqaz sektoru vvlki illr
rzind mumi mulluun 1 faizdn oxuna 3 sahib olmayb. qtisadi artmn
axlndirilmsi 10 milyona yaxn Azrbaycan vtndana z pe arzularn
gerkldirmy v rifah sviyysini yksltmy imkan verckdir.
qtisadi axlndirmnin srtlndirilmsi n potensial imkan
mvcuddur ki, bu imkanlar ldn vermmk n mvafiq tdbirlri mhz indi
hyata keirmk olduqca vacibdir:
Regionun mumi iqtisadi inkiaf dinamikas daim dyiir v ixracat
genilndirmk imkanlar yaradr. Azrbaycan mumi hali say 300 milyon
nfrdn ox olan v DM-i 3 trilyon AB dollarna atan4 iri iqtisadiyyat
ran, Trkiy v Rusiya arasnda yerlir. rana ttbiq ediln sanksiyalar
aradan qaldrldqca v regiondak digr iqtisadiyyatlar arasnda yeni ticart
modellri meydana gldikc, lk n unikal imkanlar alr. Daha geni
diametrd is Azrbaycan cmi DM-i 30 trilyon AB dollarna atan 5
Avropa Birliyi, in v Krfz lklri bazarlarnn yaratd dairnin
mrkzind yerlir. Msln, Azrbaycanla dnyann ikinci iqtisadiyyat
saylan inin arasnda yalnz Qazaxstan var; Azrbaycanla Krfz lklri
arasnda tkc ran, Azrbaycanla Avropa Birliyi arasnda is yalnz
Grcstan yerlir. Bellikl, hm qsa, hm d iri radiuslu daird
Azrbaycann bazarlara xmaq potensial bykdr.
Qlobal iqtisadi mnzr Avropada zif v ind azalan artma gr
dyimkddir. Buna cavab olaraq, in onu sas iqtisadi regionlarla
birldirck pk Yolu layihsini hyata keirmyi planladrr ki, bu
marrutlardan biri d Azrbaycan razisindn keir. Eyni zamanda, Avropa,
Rusiya, ran, Hindistan v Mrkzi Asiyan birldirck imalCnub
nqliyyat dhlizinin d bir xtti Azrbaycann razisindn keir. Bu
tbbslr lkmizin razisindn ken mt v srniin dvriyysinin
hcmini artrmaqla marrut boyu istehsal v nqliyyat-logistika xidmtlri
n imkanlar yaradacaqdr. Azrbaycan tkc tranzit lksi deyil, o hm d
z razisindn ken mtlr zrind lav dyr yaratmaq potensialna
malikdir. mumilikd is Azrbaycann razisindn ken nqliyyat
dhlizlrinin hesabna qlobal dyr zncirlrind lknin mvqelri
gclndiril bilr. Azrbaycan n bel yeni beynlxalq imkanlarn almas

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi

Mnb: Dnya Bank
5
http://www.tradingeconomics.com/european-union/gdp
4

yksk v dayanql iqtisadi artm potensial yaradr. Strateji Yol Xritsi bu

imkanlardan faydalanmaq n hazrlanmdr.
Dayanql iqtisadi artm tmin edck investisiya qoyulularnda maraql
olan Azrbaycanda qlobal investisiya meyillri nzr alnacaqdr. 2007-ci
ill mqayisd dnya zr birbaa xarici investisiya axn 2015-ci ild 36
faiz artaraq 1,7 trilyon AB dollarna atmdr. 2015-ci ild inkiaf etmi
lklr birbaa xarici investisiyalarn 55 faizini clb ed biliblr. Artm sasn
birlm v satnalmalar (M&As) hesabna ba vermidir. 2015-ci ild
Asiya regionunda inkiaf etmkd olan lklr dnya zr birbaa xarici
investisiyalarn 1/3-ni clb etmidir. Bu mnada Asiya regionu dnya zr n
ox investisiya clb edn regiondur. Rusiya v Qazaxstan bada olmaqla,
keid lklrin birbaa xarici investisiya axn 2015-ci ild 54 faiz
azalmdr. 6 Aa xammal qiymtlri v regional mnaqilr keid
lklrind birbaa xarici investisiya axnlar n sas mane olmudur.
Birlm v satnalmalar nzr almasaq, dnyada birbaa xarici
investisiyalarn axn qsamddtli perspektivd ziflyckdir. nki qlobal
iqtisadiyyat kvrkdir, qlobal maliyy bazarlar volatildir, tlb aadr v
inkiaf etmkd olan lklrd iqtisadi artm tempi zifdir. nvestisiya axnn
clb etmk n Azrbaycanda lverili biznes mhiti tmin edilck v zl
sahibkarln inkiaf daha da stimulladrlacaqdr.

Mnb: Dnya nvestisiya Hesabat, 2016

9

3. AZRBAYCAN QTSADYYATININ MVCUD

VZYYT
Azrbaycan iqtisadiyyat son 10 il rzind dnyann n yksk iqtisadi artm
tempin malik lklrindn biri kimi keyfiyyt etibar il yeni mrhly qdm
qoymudur. Bu mddtd lkd hyata keiriln iqtisadi siyast iqtisadiyyatn
hcminin hmiyytli genilnmsin, halinin sosial rifahnn yksldilmsin,
sosialiqtisadi infrastrukturun tamamil masirldirilmsin imkan vermidir.
20042015-ci illr rzind real olaraq orta hesabla 10,6 faiz iqtisadi artm
mahid edilmi, DM-in nominal hcmi is 7,6 df artmdr. 7 Dvr rzind
adambana DM-in hcmind 6,5 df artm olmudur ki, bu da Azrbaycan dnya
lklri arasnda 134-c yerdn 79-cu yer yksltmi, 8 halinin sosial rifah
hmiyytli sviyyd yaxlamdr. Yoxsulluq sviyysi 2004-c ildki 40,2
faizdn 4,9 faiz enmidir.
sas mummilli lider Heydr liyev trfindn qoyulmu neft strategiyasnn
uurla realladrlmas lknin neft glirlrinin artmas il mayit olunmu, ld
edilmi maliyy imkanlar srtli iqtisadi artmn maliyyldirilmsin imkan
vermidir. 20042015-ci illr rzind neft glirlrindn istifad etmkl realladrlm
iqtisadi artm modeli aktiv kild sas kapitala investisiya qoyuluu xarakterli
olmaqla, dvr n qarya qoyulmu hdflrin realladrlmasna zmin
yaratmdr.
Azrbaycanda realladrlm iqtisadi islahatlar lknin qlobal reytinq
gstricilrinin hmiyytli ykslmsi il d mayit olunmudur. Tsadfi deyildir
ki, Dnya Banknn Doing Business hesabatna gr, Azrbaycan 2009-cu ild
dnyann lider islahat dvlti kimi qiymtlndirilmidir. Dnya qtisadi Forumunun
20162017-ci illr zr qlobal rqabtlilik hesabatna gr Azrbaycan 2006-c ill
mqayisd 27 pill irlilyrk 138 lk arasnda 37-ci mvqed qrarlamdr.
Hmin hesabata sasn, Azrbaycan makroiqtisadi mhitin keyfiyyti gstricisin
gr dnyada 39-cu, mk bazarnn smrliliyi zr 26-c, milli glirin DM-
nisbti zr 37-ci, infrastrukturun keyfiyytin gr is 55-ci yerddir.
Aparlm iqtisadi siyast Azrbaycann dnya lklri srasnda adambana
dn milli glirin hcmin gr nzrarpacaq drcd irlilmsin sbb
olmudur. Dnya Banknn tsnifatna (atlas metodologiyasna gr) sasn,
Azrbaycan 2004-c ild adambana milli glirinin hcmin gr yoxsul lklr
qrupuna aid edilmidis, 2005-ci ild aa-orta glirli, 2009-cu ildn is yuxar-orta
glirli lklr qrupuna daxil olmudur.
Son illr rzind realladrlm iqtisadi artm modeli iri hcmd strateji valyuta
ehtiyatlarnn formalamasna imkan vermidir ki, bu da lk iqtisadiyyatnn zl
bilcyi potensial risklrin absorbsiya edilmsin, hminin glck iqtisadi inkiafn
maliyyldirilmsi prosesin mhm thf ola bilr. Dvlt Statistika Komitsinin
mlumatlarna sasn, 20042010-cu illr rzind iqtisadi artm tempi orta hesabla
16,9 faiz tkil edirdis, 20112014-c illrd bu gstrici 2,7 faiz olmudur. Eyni
zamanda, 20042010-cu illrd lk iqtisadiyyatna investisiya qoyuluu orta
hesabla 17,9 faiz, 20112014-c illrd is bu gstrici 11,9 faiz tkil etmidir.
7

DM v yoxsulluq sviyysi gstricilri Dvlt Statistika Komitsinin mlumatlarna saslanr

Dnya qtisadi Forumunun 20162017-ci illr zr qlobal rqabtlilik hesabatna gr

10

Qoyulan investisiyann hcminin 6 faiz bndi azalmasna baxmayaraq, iqtisadi artm

tempi 14,2 faiz bndi aa dmdr. Bu o demkdir ki, 20042014-c illr rzind
uurla realladrlm iqtisadi artm modelinin znn doyumluluq hddin
yaxnlamas keyfiyytc yeni iqtisadi artm yanamasna transformasiya zrurtini
ortaya qoymudur.
2014-c ilin sonlarndan etibarn dnya mt bazarlarnda enerji
dayclarnn qiymtinin kskin aa dmsi Azrbaycann xarici valyuta
glirlrinin azalmas il mayit olunmudur ki, bu da son 10 il rzind
realladrlm
iqtisadi
artm
modelinin
maliyyldirilmsi
imkanlarn
mhdudladrmdr. Neft glirlrinin azalmas da z nvbsind yeni iqtisadi artm
yanamasna transformasiya zrurtini daha da gclndirmidir.
Hr iki amil bir daha onu gstrir ki, mvcud iqtisadi artm modeli znn
hyat tsiklini uurla realladraraq qarya qoyulmu hdflrin ld edilmsin
imkan vermidir. Artq yeni dvrn n mhm strateji ar kapital
akkumulyasiyas sasl modeldn mhsuldarlq (effektivlik) sasl artm modelin
keidi tmin etmkdir. Bunun n institusional mhitin keyfiyytinin daha da
yksldilmsi, latan maliyylm mnblri, biznesin dzgn seqmentasiyas v
ixtisaslamas, makroiqtisadi siyastin yeni arlar sasnda masirldirilmsi, n
balcas is intensiv kild ykskixtisasl insan kapitalnn hazrlanmas tlb
olunur.

3.1. qtisadi artmn mrhllri: tnzzldn trqqiy

Azrbaycan 1991-ci ild mstqilliyini brpa etmkl birlikd bir ox arlar
v risklrl zlmidir. lknin son 25 ildki iqtisadi artm prosesi 4 mrhld
tsnifldiril bilr (kil 1).

kil 1. Azrbaycanda iqtisadi artmn mrhllri

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi

11

 Tnzzl dvr (19911994-c illr): Dvlt mstqilliyinin brpasnn ilk

illrin tsadf edn bu dvr, Azrbaycann mharib raitind olmas,
Ermnistann hrbi tcavz nticsind bir milyondan ox qaqn v mcburi
kknlrin problemlril zlmsi il birlikd kemi ttifaq respublikalar
arasnda ticart laqlrinin ziflmsi, nticd sosialiqtisadi vziyytin
kskin pislmsi il xarakteriz edil bilr. Hmin dvrd regional qeyri
sabitlik, iqtisadi idaretmd sritsizlik, mvcud iqtisadi institutlarn
tamamil smrsizliyi Azrbaycanda iqtisadi bhran drinldirmidir.
Beynlxalq Valyuta Fondunun hesabatlarna sasn, bu dvrd Azrbaycan
iqtisadi potensialnn 60 faizini itirmi, mvcud istehsal infrastrukturu
hmiyyli kild sradan xarlm, isizliyin kskin artm fonunda
hiperinflyasiya mahid edilmidir. 19911994-c illr rzind Azrbaycann
real DM-i ild orta hesabla 17 faiz aa dm, dvlt bdcsinin
maliyylmsi sasn emissiya kanallar hesabna realladrlm, tdavl
buraxlan milli valyuta kskin ucuzlamdr.
Drin iqtisadi islahatlar, keid v brpa dvr (19952003-c illr):
mummilli lider Heydr liyevin yenidn siyasi hakimiyyt qaydndan
sonrak bu dvr, ilk nvbd, lkd siyasi sabitliyin brpas, bazar
iqtisadiyyatna keidi v smrli iqtisadi mnasibtlri tmin edck strateji
iqtisadi islahatlarn realladrlmas nticsind ykskkeyfiyytli iqtisadi artm
n zmin formaladrlmas il xarakteriz edil bilr. Genimiqyasl torpaq
islahatlar, dvlt mlaknn zlldirilmsi kimi mhm islahatlarn
realladrlmas bu dvr tsadf edir. Dvrn digr mhm
xsusiyytlrindn biri d Azrbaycann yksk srtl inkiafn tmin edn
neft strategiyasnn tmlinin mhz bu dvrd qoyulmasdr. 1994-c ild 13
irktdn ibart beynlxalq konsorsiumla AzriraqGnli neft
yataqlarnn ilnmsin dair mummilli lider Heydr liyevin mllifi olduu
v birbaa tbbskarl il imzalanm srin Mqavilsinin ilkin iqtisadi
smrsi zn gstrmy balad. Bu dvrd iqtisadi artm tmin edilmkl
itirilmi potensial brpa edilmi, milli valyutann v qiymtlrin sabitliyin,
isizliyin hmiyytli sviyyd azaldlmasna nail olunmudur. lknin
strateji xarici valyuta ehtiyatlar formaladrlm, bank sistemin etimad brpa
edilmi, dvlt bdcsinin dayanql maliyylm mnblri tmin edilmidir.
qtisadi inkiaf v trqqi dvr (20042014-c illr): Bu dvrd
realladrlm iqtisadi artm modeli Azrbaycan iqtisadiyyatn dnyann n
srtl artan iqtisadiyyatlarndan birin evirmidir. ld edilmi neft
glirlrinin bir hisssinin aktiv kild lk iqtisadiyyatna investisiya edilmsi
nticsind Azrbaycan qsa mddtd ykskorta glirli lky evrilmi,
sosialiqtisadi infrastruktur tamamil yenilnmi, qlobal rqabt qabiliyytin
gr dnyada 37-ci yerd qrarlamdr. 9 Grln tdbirlr v tbii
srvtlrin qiymtindki artmlar lk iqtisadiyyatnn srayl inkiaf
mrhlsinin sasn qoymu v 20042010-cu illr rzind DM ild orta
hesabla 16,9 faiz artmdr. Neftqaz istehsalnn hcminin v qiymtinin
artmas neft sektoruna birbaa xarici investisiya (BX) clb edilmsin d z
thfsini vermidir. 2006-c ild BakTbilisiCeyhan boru kmrinin rsmi
al olmu v Azrbaycan qlobal sviyyd iqtisadi laqlri
9

Dnya qtisadi Forumunun 20162017-ci illr zr qlobal rqabtlilik hesabatna sasn

12

yaxladrmaqla, neftqaz istehsal v ticartinin davamlln tmin etmidir.

Bu illr rzind neft glirlri tikinti, xidmt, dvlt idaretmsi, mdafi v
sosial tminat kimi bir sra digr sektorlarn da inkiafna birbaa yol amaqla
lky trqqi gtirmidir. qtisadi artm prosesinin mhm mrhlsini uurla
realladrmaa imkan vern iqtisadi artm modeli saysind iqtisadiyyat 6 df
bym, adambana dn milli glir 5 dfdn ox artmdr.10 Bu dvr
rzind lkd qiymtlrin sabitliyi qorunmu, xarici valyuta glirlrinin
hmiyytli artmas nticsind byk hcmd strateji valyuta ehtiyatlar
formaladrlm, milli valyutann mznnsinin izafi mhkmlnmsin yol
verilmmkl beynlxalq rqabt qabiliyyti qorunmudur. Dvr rzind bank
sektorunda aktivlik ykslmi, mantlrin hcmi 11 df, kreditlrin hcmi 19
df artmdr.11 Bu dvrd diqqt edilmli mqamlardan biri d 2011-ci ildn
sonra iqtisadi artm srtinin aa dmsidir. qtisadiyyata dvr rzind
qoyulan investisiyalarn artmasna baxmayaraq, iqtisadi aktivliyin ziflmsi
mahid edilmidir. Aktiv kild kapital ym modeli bu dvrdn sonra
znn doyumluluq sviyysin atmdr.
Aa neft qiymtlri dvr: 2014-c ilin sonlarndan etibarn dnya mt
bazarlarnda neftin qiymtinin kskin ucuzlamasnn mnfi tsirlri 2015-ci
ilin ikinci yarsndan etibarn Azrbaycan iqtisadiyyatnda mahid edilmy
balamdr. Mnfi tsir, ilk nvbd, tdiy balansna, daha sonra iqtisadi
artmn maliyylm kanallar zrindn iqtisadi aktivliy trlmdr. AB
dollarnn mznnsi milli valyutaya qar iki dfy yaxn bahalam,
maliyy sabitliyinin tmini zr bir sra risklr formalam, dvlt borcunun
dnilmsi zr fiskal yk artmdr. Azrbaycan hkumti iqtisadi aktivliyin
brpa edilmsi mqsdil iqtisadi siyastin daha da tkmilldirilmsi,
institusional islahatlarn srtlndirilmsi istiqamtind bir ox tdbirlr
grmdr.
2015-ci ildn etibarn Azrbaycan iqtisadiyyat keyfiyytc yeni mrhly
qdm qoymudur. Yeni iqtisadi artm yanamasna keid mqsdil 20102014-c
illrin iqtisadi artm modelinin, hminin hmin dvrd realladrlm iqtisadi
siyastin thlili nticsind sas risk v arlarn sasnda yeni artm dayaqlarnn
myynldirilmsi zrurti yaranmdr.

3.2. Srayl artm dvrnn (2004 2010) thlili

20042010-cu illr rzind Azrbaycan ld edilmi neft glirlrinin bir
qisminin iqtisadiyyata ynldilmsi nticsind yksk iqtisadi artma nail olmudur.
Dvr zr iqtisadiyyatn orta artm srti 16,9 faiz olmudur ki, bu da dnya zr
analoji gstricidn 12,9 faiz bndi, inkiaf etmkd olan lklr zr mvafiq
gstricidn 10,6 faiz bndi, MDB lklri zr mvafiq gstricidn is 12,6 faiz
bndi ykskdir.12
Neft sektorunda orta illik iqtisadi artm 24,9 faiz, qeyri-neft sektorunda is 11,7
faiz tkil etmidir. Diqqt kn mqam ondan ibartdir ki, qeyri-neft sektoruna
qoyulmu irihcmli investisiyalar sektorun hmiyytli artmna imkan vermidir.
2010-cu ildn balayaraq lkd iqtisadi artmn sas hrktverici amili neft
10

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi

Mnb: Azrbaycan Respublikasnn Mrkzi Bank
12
Beynlxalq Valyuta Fondunun v Dvlt Statistika Komitsinin mlumatlar
11

13

sektorundan qeyri-neft sektoruna transformasiya olmu, 20102014-c illr rzind

neft sektorunda 2,9 faizlik gerilm olduu halda, qeyri-neft sektoru 8,8 faiz
artmaqla, mumi 3 faizlik iqtisadi artma nail olunmudur (kil 2).

kil 2. Sektorlar zr iqtisadi artm

1. Knd tsrrfat, me tsrrfat v balqlq.

2. Elektrik v su tchizat, tikinti.
3. Ticart, turistlrin yerldirilmsi v ictimai ia, nqliyyat v anbar tsrrfat, informasiya v rabit,
maliyy v sorta faliyyti, danmaz mlak, kiray v biznes xidmtlri.
4. Dvlt idaretmsi v mdafi, thsil, haliy shiyy v sosial xidmtlrin gstrilmsi, digr
sahlrd xidmtlrin gstrilmsi.

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi

Yksktempli
iqtisadi
artm
makroiqtisadi
sabitliyin
daha
da
mhkmlndirilmsin imkan vermidir. Dnya qtisadi Forumunun hesabatna gr,
Azrbaycan 2014-c ild 144 lk arasnda makroiqtisadi mhitin keyfiyyt
gstricisin gr 2008-ci ill mqayisd 36 pill irlilyrk 9-cu yerd, dvlt
bdcsi balansnn DM- nisbti gstricisin gr 16 pill irlilyrk 15-ci yerd,
milli glirin DM- nisbtin gr 9-cu yerd, cmi dvlt borcunun DM- nisbtin
gr is 12-ci yerd qrarlamdr.
qtisadi artmn thlili gstrir ki, ld edilmi makroiqtisadi sabitlik v rifah
zrind neft amilinin tsiri hl d hmiyytlidir. Yksk neft qiymtlri dvrnd
pro-tsiklik iqtisadi siyast iqtisadi artmn dvlt tlbindn aslln yksltmidir.
sas arlardan biri kimi iqtisadi artmn dvlt tlbi zrindn dayanql zl
tlb zrin transformasiyas z aktualln qoruyub saxlayr.
Artmn sektoral blgsnd sas ar: qeyriticari sektordan ticari
sektora
Realladrlm srayl iqtisadi artm modeli aktiv kild kapital
akkumulyasiyas xarakterli olmu, nticd lkd irihcmli v masir sosialiqtisadi
14

infrastruktur qurulmudur. Azrbaycan bu dvr rzind dnyann srtli inkiaf edn

Cnubrqi Asiya lklrind realladrlm dvlt kapitalizmi inkiaf modelindn
istifad etmidir. Dvlt kapitalizmi xarakterli makroiqtisadi siyastin n aktiv
qanad is fiskal siyast olmudur. rihcmli neft glirlrinin dvlt trfindn
iqtisadiyyata ynldilmsinin sas kanal kimi mhz dvlt bdcsinin investisiya
xrclri x etmidir.
2010-cu ildk iqtisadi artmn sas hrktverici amili nnvi neft sektoru
olsa da, 20102014-c illrd artma sas thf qeyri-neft sektorlarndan
formalamdr. Dvlt Statistika Komitsinin mlumatlarna sasn, 2014-c ild
qeyri-neft sektorunda 6,9 faiz, tikinti sektorunda 8,8 faiz, xidmt sektorunda 7,6 faiz
artm qeyd alnmdr. Bu sektorlarn DM-dki paylarnn thlili gstrir ki, tbii
ehtiyatlar 2014-c ild iqtisadi artma 37 faiz thf vermi, ikinci yerd is 14 faizlik
templ tikinti sektoru olmudur.
2014-c il zr iqtisadi artmn sektorlar zr thlili gstrir ki, aktiv dvlt
kapitalizmi nticsind qeyrineft DM-in 80 faiz yaxn hisssi, mulluun is 60
faiz qdr hisssi qeyri-ticari sektorda istehsal edilmidir. Qeyri-neft DM-d qeyri
ticari sektorlar olan sosial v digr xidmtlr 28 faiz, tikinti sektoru 21 faiz, ticart
sektoru 13 faiz, nqliyyat v anbar tsrrfat 7 faiz tkil edir (kil 3). Bu dvrd
qeyri-neft DM-in cmi 8 faizi qeyri-neft snayesinin hesabna formalamdr. 2014c ild knd tsrrfat sahsind yaradlm lav dyr DM-in 6 faizini tkil
ets d, lk zr mul halinin 36,7 faizi bu sahnin payna dmdr. Knd
tsrrfatnda yksk mulluq gstricisi mlkiyytind pay torpaqlar olanlarn
mul hali kimi nzr alnmalar hesabna olmudur.
qtisadiyyatn strukturunda aktiv dvlt kapitalizminin digr tsiri zn zl
sektorun dvltin investisiya faliyyti il rqabt girmsinin rentabelli olmamasnda
gstrir. Bunun da nticsind zl tbbskarln daralmas ba verir. Bu
mnada, Azrbaycan Beynlxalq mliyyat irktinin iqtisadiyyata thfsini nzr
almasaq, iqtisadiyyatda zl sektorun paynn yksldilmsi mhm ar olaraq
qalr.

15

kil 3. Sektorlarn iqtisadi artm sviyysin gr

qrupladrlmas

1.
2.
3.

Azrbaycan n 2005-ci ilin sabit qiymtlrind DM- sasn (maliyy vasitilrinin rti
hesablanm xidmt haqlar v vergidn vvl)
Nqliyyat v anbar tsrrfat, informasiya v rabit, digr ictimai, sosial v frdi xidmtlr
Elektrik, qaz v su tchizat

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi

Qeyriticari sektorlar zr artmn tsiklik hssasln, dvlt maliyysindn

yksk aslln v nhayt, qlobal dyr zncirin inteqrasiya n imkanlarnn
zif olmasn nzr alaraq, ticari sektorlarn inkiaf etdirilmsi, zl tbbskarlq
faliyytlrinin genilndirilmsi z aktualln qoruyub saxlayr.
halinin sosial rifah: yoxsulluqdan ykskorta glir
20042014-c illr rzind yksk iqtisadi artm halinin sosial rifahnn
ykslmsi il d mayit olunmudur. Adambana dn milli glir (Dnya
Banknn atlas metodologiyas) 2004-c ill mqayisd 8 df artaraq 7600 AB
dollarna atm, Azrbaycan qsa vaxt rzind aa glirli lkdn ykskorta
glirli lky evrilmidir. qtisadi artm mulluun artm il mayit olunmu, 1,3
milyondan ox yeni i yeri alm v bu i yerlrinin 77,1 faizi daimi i yerlri
olmudur ki, onlarn da 62,9 faizi regionlarn payna dmdr. Mulluun artm
hesabna bu dvr rzind halinin adambana glirlri real ifadd 2,6 df
artmdr.
Azrbaycan zr Gini indeksi (lkd glirin bldrlmsinin keyfiyyt
ls: 0 tam brabrliyi, 1 is brabrsizliyi ks etdirir) mqayis ediln lklrin
orta qiymtlndirilmsin nisbtn aa glir brabrsizliyini ks etdirir. Palma
nisbti d (halinin n varl 10 faizinin mumi milli glirdki payn n yoxsul 40
16

faizinin payna blmkl myyn edilir) mqayis oluna bilck lklr zr orta
gstriciy nisbtn kiik glir brabrsizliyi nmayi etdirmidir (kil 4).

kil 4. Glirlrin bldrlmsind qeyribrabrlik

sviyysi

Mnb: BMT-nin nsan nkiaf Hesabat (n son dvr 2005-2013-c illri hat edir)

Faktiki olaraq, Azrbaycanda vtndalarn hyat sviyysinin yksldiyini bir

ne mhm gstrici d yani surtd ks etdirir. Bel ki, yoxsulluq sviyysind
yaayan halinin xsusi kisi on il rzind alt df azalaraq, 2005-ci ildki 29,3
faizdn 2014-c ild 5 faiz qdr dmdr. Bu illr rzind dvltin sosial
mdafi v tminat xrclrinin artrlmas nticsind haliy pensiya v mavint
dnilri 6,7 df artmdr. Digr sosial gstrici olan minimum mkhaqq is 3
dfdn ox artaraq 2005-ci ildki aylq 30 manatdan 2014-c ild aylq 105 manata
atmdr (kil 5).
kil 5. Yoxsulluq sviyysi, sosial transfertlr v minimum mkhaqq
gstricilri

1. Mvafiq illrin sonuna olan gstricilr

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi, Dnya Bank
17

halinin aa rifaha malik qrupuna gstriln sosial xidmtlr sasn maddi

yardmlarn verilmsi il mhdudlar. Bunun is yoxsul v aa pekarlq
sviyysin malik halinin yenidn mk bazarna daxil olmas perspektivi
baxmndan faydalar mhduddur. Mhz hmin hali tbqsinin aktiv ii qvvsin
inteqrasiya edilmsi baxmndan sosial xidmtlr portfelin keyfiyytli thsil v
shiyy xidmtlrinin, zruri hallarda, pekarln yksldilmsi kimi xidmtlrin
daxil edilmsi vacibdir.
halinin sosial rifahnn yksldilmsinin digr mhm komponenti kommunal
xidmtlr sektorunun keyfiyytinin yksldilmsidir. Dvr rzind infrastruktura
ynldilmi iri mblli investisiyalar halinin iq, qaz, su tchizat kimi kommunal
xidmtlr x imkanlarn genilndirmidir. Kommunal xidmtlrin keyfiyytinin
kifayt qdr yksldilmsin baxmayaraq, xidmtlr zr sas aparc qvv
qismind hl d dvlt sektoru x edir. Kommunal xidmtlr bazarnn
liberalladrlmas v zl sektoru clb etmkl inkiaf bu xidmtlrin keyfiyytinin
dayanqllnn tmin edilmsi v eyni zamanda, dvlt sektorunun fiskal yknn
azalmas baxmndan faydal ola bilr.
halininn sosial rifahn ks etdirn gstricilrdn biri d mnzill tminatdr.
Hazrda Azrbaycanda adambana dn orta mnzil fondu 17,9 m tkil edir ki,
bu da MDB (20 m) v rqi Avropa lklri (30 m) zr orta gstricilrdn azdr.13
qtisadi artm amillri: istehlak v investisiya aktivliyi
Azrbaycanda DM-in artm yerli istehlak v dvlt investisiyalarna
mtnasib olmudur. Bel ki, Dvlt Statistika Komitsinin mlumatlarna sasn,
faktiki son istehlak xrclri 20052010-cu illr rzind orta hesabla ild 14,0 faiz,
20102014-c illrd is mvafiq olaraq 9,0 faiz artmdr.
Azrbaycanda 20042014-c illr rzind yksk investisiya aktivliyi
mahid edilmidir. Dvr rzind lk iqtisadiyyatna 148,9 milyard manat
hcmind investisiya ynldilmidir ki, bunun da 54,1 faizi daxili, 45,9 faizi is xarici
mnblr hesabna maliyylmidir. mumi investisiya qoyuluunun DM-d
xsusi kisi 36,3 faiz, qeyrineft sektoruna ynldilmi investisiyann qeyrineft
DM-d xsusi kisi is 50,7 faiz tkil etmidir.
Dvr rzind yksk investisiya aktivliyinin sas mnbyi Azrbaycann
yksk neft glirlri olmudur. Bu dvrd (20042014) Azrbaycan Respublikas
Dvlt Neft Fonduna 90 milyard AB dollar vsait daxil olmu, onun da 61 milyard
AB dollar lk iqtisadiyyatnn inkiafna investisiya edilmidir. Bu vsaitin 92 faizi
dvlt bdcsin transfertlr, 8 faiz hisssi is dvlt hmiyytli layihlrin
maliyyldirilmsin ynldilmidir.14
Daxili mnblr hesabna realladrlm investisiyalarn hcmi 80,5 milyard
manat tkil etmidir ki, bunun da 47,7 faizi dvlt bdcsi (kapital xrclri) hesabna
maliyyldirilmidir. 2014-c ild daxili investisiyalarn 68,2 faizi dvlt
investisiyalar olmudur (kil 6).

13

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi

Mnb: Azrbaycan Respublikasnn Dvlt Neft Fondu

14

18

kil 6. nvestisiyalarn DM-d pay

1.
2.

Qeyd etmk lazmdr ki, birbaa xarici investisiya axnlarnn

he d hams sas kapitaln
formaladrlmasna ynldilmir
Dvlt v zl sektor zr investisiya blgs 2014-c ilin dvlt bdcsind 70 faiz v 30 faiz
nisbtind qbul edilmidir
ran bard thlillr yalnz ictimaiyyt n aq olan mlumatlara saslanr

Mnb: Dnya Banknn nkiaf gstricilri

2007-ci il qdr Azrbaycan iqtisadiyyatna ynldilmi investisiyalarn sas

mnbyi birbaa xarici investisiyalar (BX) olmudur. Lakin sonrak dvrd mnzr
dyimi, daxili investisiya aktivliyi dvlt maliyysi hesabna ykslmidir. Qeyd
edilmlidir ki, Azrbaycanda birbaa xarici investisiyalar hesabna formalam sas
kapitaln DM-d pay regional orta gstricidn aadr. Bel ki, 2014-c ild
mvafiq olaraq Grcstanda 74 faiz, Qazaxstanda 61 faiz, Trkmnistanda 55 faiz,
Ukraynada 49 faiz, Qrzstanda 48 faiz v Moldovadak 46 faizl mqayisd
Azrbaycanda birbaa xarici investisiyalar DM-in 25 faizini tkil etmidir.
20042014-c illr rzind lk iqtisadiyyatna qoyulan BX-nin hcmi 52
milyard AB dollar olmudur ki, onun da 85 faizi neft sektoruna, 15 faizi is qeyri
neft sektoruna ynldilmidir. Hmin dvrd qeyri-neft sektoruna qoyulan BX-nin
xsusi kisinin az olmasna baxmayaraq, artm srti yksk olmudur. Bel ki,
Dvlt Statistika Komitsinin mlumatlarna sasn, mumi BX-nin orta illik artm
8,2 faiz tkil etdiyi halda, qeyrineft sektoru zr mvafiq gstrici 32,5 faiz
atmdr. Yksk artm srtin baxmayaraq, qeyrineft sektoruna ynlmi BX
mvcud potensialdan hl d aa olaraq qalr (kil 7).

19

kil 7. Birbaa xarici investisiyann DM-d pay

1.

2012-2014-c illr zr orta gstrici

ran bard thlillr yalnz ictimaiyyt n aq olan mlumatlara saslanr

Mnb: BMT-nin Ticart v nkiaf zr Konfrans

Mvcud investisiya aktivliyinin strukturu zr n mhm arlardan biri

iqtisadiyyata ynldilmi investisiyalarn mhsuldarlnn aa dmsidir. 2004
2010-cu illrd lk iqtisadiyyatna investisiya qoyuluunun artm srti orta hesabla
17,9 faiz olmudursa, 20112014-c illrd bu gstrici 11,9 faiz tkil etmidir.
Qoyulan investisiyann cmi 6 faiz bndi azalmasna baxmayaraq, iqtisadi artm
tempi 14,2 faiz aa dmdr.15 Bu o demkdir ki, mvcud model artq irihcmli
dvlt maliyysi impulslarna bel tam reaksiya ver bilmir. Bundan is bel ntic
xarmaq olar ki, investisiyalarn qoyulduu nnvi qeyri-ticari sektorlar artq z
doyumluluq hddin atmdr v ona gr d yaxn v ortamddtli dvrd
investisiyalar daha yksk mhsuldarlq nmayi etdir biln ticari sektorlara
ynldilmlidir.
nvestisiya aktivliyi il bal digr mhm ar daxili investisiyalarn sas
mnbyinin dvlt maliyysindn zl sektorun zrin trlmsin nail olmaqdr.
Bu prosesin ba vermsind lngimlr dvlt maliyysinin, xsusil d dvlt
bdcsinin dayanqll v yk, smrli idar edilmsi zrind risklr
formaladrr v zl tbbskarlq faliyytinin ziflmsin sbb olur. Mhz bu
sbbdn, zl tbbskarln dstklnmsi istiqamtind biznesinvestisiya
mhiti daha da tkmilldirilmli, BX-nin qeyrineft sektoruna clb edilmsi
istiqamtind ilr srtlndirilmlidir.

15

Dvlt Statistika Komitsinin mlumatlarna sasn

20

qtisadi artm amillri: xalis ixrac

Azrbaycanda iqtisadi artmn mhm hrktverici qvvlrindn biri d
mhz xalis ixrac olmudur. Neft mqavillrinin icras Azrbaycann neft ixracn
hmiyytli drcd artrm, lknin tdiy balans gstricilri yaxlamdr.
2004-c ild cari mliyyatlar hesab zr (CB) 5,8 milyard AB dollar
hcmind ksir mvcud idis, artq 2005-ci ildn etibarn ksir profisitl vz
olunmaa balamdr. 20052014-c illr rzind CB profisiti kumulyativ olaraq
110 milyard AB dollarna atmdr. 2011-ci ild bu gstrici znn tarixi
maksimumuna ataraq 17 milyard AB dollarna yaxn, onun DM-d xsusi kisi
is 25,8 faiz olmudur.16
kil 8. Neftin qiymtinin ticart balansna tsiri

1. mt balans

Mnb: Global Insights Dnya Bazarnn Monitorinqi v Dvlt Statistika Komitsi

Xarici ticart balansnn qal 2004-c ild 3 milyard AB dollar ksirdn

2014-c ild 19 milyard AB dollar hcmind profisit ykslmidir. Bu dvrd
mt ixrac 6 df, idxal is 2,6 df artmdr. Cari mliyyatlar hesabnn diqqt
kn mhm elementi mhz xidmtlr balansdr (kil 9). Xidmtlr balansnda
diqqti clb edn sas mqam ondan ibartdir ki, yksk iqtisadi artm v rifahn
ykslmsi xidmtlr balansnda ksirin bymsi il nticlnmidir. Bel ki, 2010
2015-ci illr rzind balans zr ksir 2 df artm, 2 milyard AB dollarndan 4
milyard AB dollarna atmdr. Lakin buna baxmayaraq bzi xidmtlr zr artm
mahid edilmidir.

16

Gstricilr Mrkzi Bankn tdiy balansnn mlumatlarna saslanr.

21

kil 9. Xidmtlr balansnda dyiiklik

Mnb: Azrbaycan Respublikasnn Mrkzi Bank

Azrbaycann tdiy balansnn thlili onu gstrir ki, dvr rzind lknin
xarici iqtisadi mvqeyi gclnmidir. Lakin eyni dvr rzind tdiy balansndan neft
sektoru gstricilrinin tmizlnmsi frqli bir mnzr formaladrr. Bel ki, 2004
2014-c illr rzind qeyri-neft sektoru zr CB ksiri kumulyativ olaraq 56 milyard
AB dollar olmu, dvrn vvli il mqayisd 2014-c ild ksir 5 df
ykslmidir. Bu onu gstrir ki, yksk neft glirlri lk iqtisadiyyatnn qeyri-neft
sektorunun idxaldan aslln artrm, qeyrineft bdc dinamikasn nzr
aldqda, kiz ksirlr problemini ml gtirmidir. Formalam bu konyuktur
rait mznn siyastinin evikliyi v potensial smrliliyi, o cmldn xarici
valyuta ehtiyatlarnn akkumulyasiyas msllri zrind myyn risklr ml
gtirmidir.

22

kil 10. Azrbaycan zr adambana ixrac gstricisi (min AB dollar

il, 2015)

1.

2015-ci il n hesablamalar
ran bard thlillr yalnz ictimaiyyt n aq olan mlumatlara saslanr.

Mnb: Mallarn ticartin dair BMT-nin mlumat bazas, Beynlxalq Valyuta Fondu

Azrbaycann qeyrineft ixrac 20042014-c illrd orta hesabla ild 17 faiz

artsa da, (2014-c ild 1,6 milyard AB dollar) neft ixracndan 16 df, qeyri-neft
idxalndan 5 df aadr. Yni qeyrineft ixrac qeyrineft idxalnn
maliyyldirilmsin imkan vermmidir
ki, bu da qeyrineft ixracnn
axlndirilmsini labd edir (kil 11).

23

kil 11. Adambana qeyrineft/qaz ixracnn mqayissi (min AB

dollar il)

Mnb: Beynlxalq Valyuta Fondu

Baxlan dvr rzind Azrbaycann qeyrineft idxal orta hesabla ild 18 faiz
artmdr. 2011-ci ildn balayaraq iqtisadi artmn nisbtn sngimsi idxala da tsir
etmi v onun hcmi 1,4 milyard AB dollar azalaraq, 2014-c ild 7,9 milyard AB
dollar, halinin hr nfrin dn hcmi is azalaraq, 9001100 AB dollar tkil
etmidir.
xracda olduu kimi, Azrbaycann adambana qeyri-neft v qaz idxal da
artmaqdadr. 2004-c ildn 2015-ci il qdr bu idxal ild 10 faiz artmdr (kil 12).
Bu artm Trkiy zr orta illik gstricidn (7 faiz) ox olsa da, Azrbaycanla
tqribn eyni mqayis nqtsindn balayan, lakin ild 15 faizlik artm nmayi
etdirn Grcstandan zif olmudur (tqribn adambana 300400 AB dollar).

24

kil 12. Azrbaycanda adambana dn qeyrineft/qaz idxalnn

mqayissi (min AB dollar il)

Mnb: Mallarn ticartin dair BMT-nin mlumat bazas, Beynlxalq Valyuta Fondu

2004-c ildn bri Azrbaycan iqtisadiyyatnda gcl inkiaf meyillri il

yana ixracn axlnm sviyysinin azalmas da mahid edilmidir. Eyni
zamanda ixrac mhsullarnn eidliliyi d aa dmdr. 17 Bel ki, The
Observatory of Economic Complexity hesabatna gr 2004-c ild Azrbaycan
ixracda 56 adda rqabtqabiliyytli mhsulla tmsil olunurdusa, 2014-c ild cmi 23
adda rqabtqabiliyytli mtsi il ixracn oxaxliliyi indeksin gr dnyada
108-ci yerd olmudur. Azrbaycann ticart trfdalar olan Grcstan 106 adda
rqabtqabiliyytli mt ixrac il dnya zr 66-c yerd, Trkiy is 380 adda
mvafiq mt il dnyada 51-ci yerd qrarlamdr.
2014-c il zr The Observatory of Economic Complexity hesabatna gr,
Azrbaycan ixracn hcmin gr dnyada 144 lk arasnda 70-ci yerd
qrarlamdr.
Glckd idxaldan asll minimuma endirmk v yerli mhsullarla zn
tminetm sviyysini daha da yksltmk mqsdil rqabtqabiliyytli qeyri-neft
mhsullarnn istehsal v ixracnn tviqi sahsind Azrbaycan hkumti
qanunvericilik bazasnda bir sra mhm dyiiklik hyata keirmidir. Qeyrineft
mhsullarnn ixracnn stimulladrlmas il bal lav tdbirlr haqqnda
Azrbaycan Respublikas Prezidentinin 18 yanvar 2016-c il tarixli 1713 nmrli
Srncam v Qeyri-neft mhsullarnn ixracnn tviqi il bal lav tdbirlr
haqqnda 1 mart 2016-c il tarixli 811 nmrli Frman lknin ixracnn
axlndirilmsi v rqabt qabiliyytinin yksldilmsin tkan verckdir.

17

http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/aze/

25

qtisadi artm amillri: insan kapitalnn keyfiyyti

Dnya qtisadi Forumunun hazrlad nsan Kapital ndeksin (2015-ci il)
sasn, Azrbaycan 124 lkdn 63-cdr. Yuxar-orta glirli 30 lk zr
Azrbaycan insan kapitalna gr 15-ci yerddir. Bu glir qrupuna daxil olan lklr
zr n yax gstrici is Macarstan v Qazaxstana mxsusdur. Azrbaycanda
frqli ya qruplar zr n aa keyfiyyt gstricisi (thsil v mulluq) 1524 ya
qrupuna, n yuxar gstrici is 5564 ya qrupuna aiddir. Bu o demkdir ki, lknin
n ixtisasl kadr potensial yal nsil arasnda, n zif kadrlar is gnclr
arasndadr. 2554 ya qrupunda ixtisasl kadrlarn mvcudluu gstricisin gr
lkmiz dnyada 85-ci yerddir.
Dvlt Statistika Komitsinin mlumatlarna sasn, 2014-c ild lk zr
mulluun 36,7 faizinin knd tsrrfatnn payna dmsin baxmayaraq, ali v
orta ixtisas thsili mssislrind oxuyan 218690 tlbdn cmi 2658 nfri knd
tsrrfat ixtisaslar zr thsil alr. Bu sah zr ixtisasl mtxssislrin azl
knd tsrrfatnda aa mhsuldarln n sas sbblrindn biridir.
Dnya qtisadi Forumunun Qlobal Rqabtqabiliyytlilik Hesabatna (2016)
sasn, Azrbaycan 144 lk arasnda ali thsil v tlimin keyfiyyti gstricisin
gr 78-ci yerd, ali thsil clb olunma zr 94-c yerd, ii heytinin tlimi zr
82-ci yerd, ibtidai thsilin keyfiyyti gstricisi zr is 81-ci yerddir. Bu baxmdan,
mhsuldarlqsasl inkiaf modelin keid arlar fonunda n mhm
tkmilldirm istiqamtlrindn biri d insan kapitalnn hazrlanmas prosesinin
keyfiyytinin daha da yksldilmsidir.

3.3. Yksk iqtisadi artmn tmini: makroiqtisadi siyast

20042014-c illr rzind Azrbaycanda yrdln makroiqtisadi siyastin
hr iki istiqamti fiskal v pul-mznn siyastlri iqtisadi artmn dstklnmsin
ynlmidir. Dvr rzind Azrbaycan makroiqtisadi sabitlik gstricilrin gr
qlobal miqyasda qabaqcl mvqelrd qrarlam, ld edilmi iqtisadi siyast
uurlar lknin biznesinvestisiya clbediciliyini hmiyytli drcd yksltmidir.
tn dvr zr makroiqtisadi siyastin thlili onu gstrir ki, iqtisadi siyastin
formaladrlmas v realladrlmasnda neft n mhm amil olmudur.
qtisadi artm mhrriki: fiskal genilnm
Azrbaycan iqtisadiyyatnn srayl artm dvrnd iqtisadi artma yksk
trcly malik n mhm siyast istiqamti fiskal siyast olmudur. Fiskal
gstricilr dvr rzind hmiyytli drcd yaxlam, dvlt maliyysinin
iqtisadi artma thfsi ciddi kild artmdr.
rihcmli dvlt maliyy resurslarndan istifad edilmsi nticsind yksk
keyfiyytli sosialiqtisadi infrastruktur qurulmu, iqtisadi aktivlik ykslmi, bank
maliyy sektorunda hmiyytli drcd canlanma mahid olunmudur.
20042014-c illrd dvlt bdcsinin xrclri 12,5 df artm, xrclrin
DM- nisbti is 14 faiz bndi artaraq 32 faiz ykslmidir. Fiskal genilnm
sasn bdcnin kapital xrclri hesabna artmdr. Bel ki, bu dvrd cari xrclr 8
df artd halda, kapital xrclri 41,5 df, bdc glirlri is 12 df artmdr.
Lakin xsusi diqqt kn mqam ondan ibartdir ki, qeyri-neft glirlrinin mumi
glirlrd xsusi kisi 30 faiz bndi azalaraq, 64 faizdn 34 faiz dmdr.
Glirlrin artmnn sas hrktverici amili Azrbaycan Respublikas Dvlt Neft
Fondundan (ARDNF) transfertlrin hcminin artmas olmudur. Bu dvrd
26

transfertlrin hcmi 72 df artaraq, 130 milyon manatdan 9,3 milyard manata

atmdr. Btvlkd, bdcnin neft glirlrinin pay (neft sektorundan vergi
daxilolmalar il birlikd) 36 faizdn 66 faiz ykslmidir. Qeyri-neft glirlri qrupuna
daxil olan vergilr, gmrk daxilolmalar v sair daxilolmalar is 7 df ykslrk,
966 milyon manatdan 6.3 milyard manata atmdr. 18
kil 13. Dvlt borcunun mbli v bdc ksirinin sviyysi

Mnb: Ekonomist jurnalnn analitika bsi, ARDNF

Dvlt bdcsi 20042014-c illrd, demk olar ki, ksirsiz icra edilmidir
(kil 13). Dnya qtisadi Forumunun 2015-ci il zr hesabatna sasn, Azrbaycan
bdc balansnn DM- nisbtin gr dnyann 144 lksi arasnda 16-c yerd,
dvlt borcunun DM- nisbtin gr is 14-c yerd qrarlamdr (kil 14).

18

Bu abzasda istifad olunan gstricilr Dvlt Statistika Komitsinin v Maliyy Nazirliyinin

mlumatlarna saslanr.
27

kil 14. Azrbaycann fiskal vziyytinin mqayissi

1.

2013-c ilin mlumatlar (Malta v Lksemburq daxil edilmdn). DM-in hcmin dzlilr
edilmmidir.

Mnb: Ekonomist jurnalnn analitika bsi

ARDNF-dn transfertlrin yksk pay hesabna formalam bdc

glirlrindn neft amilinin tmizlnmsi bir sra fiskal arlarn mvcudluunu
yani kild gstrir (kil 15). Bel ki, qeyrineft bdc ksirinin qeyrineft DM-
nisbti 2004-c ildki 11 faizlik gstricidn 2014-c ild 37 faiz ykslmidir. Qeyd
etmk lazmdr ki, bu gstrici znn pik sviyysin 61 faiz 2008-ci ild atm,
daha sonrak illrd tdricn azalma meyilli olmudur. Qeyrineft daxilolmalar dvlt
bdcsinin cari xrclrinin cmi 60 faizlik (2014) hisssini maliyyldirmy imkan
vermidir.
Dvlt maliyysinin n mhm hlqlrindn biri d mhz ARDNF-dir.
rimiqyasl neft layihlrinin realladrlmas nticsind 2015-ci ilin sonunadk
fondun glirlrinin hcmi 98 milyard AB dollar olmudur. Glirlrin 65 faizi v ya 64
milyard AB dollar dvlt bdcsin transfertlr formasnda lk iqtisadiyyatnn
inkiafna ynldilmidir. ARDNF-in ehtiyatlarndan 6,3 milyard AB dollar hcmind
vsait infrastruktur v sosial layihlrin maliyyldirilmsin srf edilmidir ki, bu da
iqtisadi aktivliyin ykslmsin thf vermidir.

28

kil 15. Bdc balansnn ARDNF-in transfertlrindn asll (DM-

nisbti, faizl)

1.Yalnz vergi glirlri, digr glirlr daxil edilmir

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi, Maliyy Nazirliyi

Vergi drclrinin rqabtqabiliyytliliyi baxmndan Azrbaycan region

dvltlrindn aa mvqey malikdir. Bel ki, cmi vergi dnilri drcsi
Azrbaycanda 39,8 faiz tkil etdiyi halda, bu gstrici Grcstanda 16,4 faiz,
Qazaxstanda 29,2 faizdir. Dnya Banknn mlumatna gr, 2014-c ild
Azrbaycanda idxal xrclri (1 konteyner zr) 3450 AB dollar tkil etmi, lakin
bu gstrici Trkiyd 1235 AB dollar, Grcstanda 1595 AB dollar, Rusiyada
is 2595 AB dollar hcmind olmudur. Dnya qtisadi Forumunun 2015-ci il
hesabatna gr, Azrbaycan Gmrk prosedurlarnn biznes zrind yk
indeksin gr dnyada 144 lk arasnda 122-ci yerd brqrar olmudur.
Fiskal siyastin texnokratik istiqamtlri zr v dvlt investisiyalarnn idar
edilmsinin keyfiyyti gstricilrin gr sas ticart trfdalar il mqayisd bir
sra arlar mvcuddur.
Fiskal idaretm il bal digr diqqt kn mqam dvlt bdcsinin
icrasnda aylar zr myyn qeyrimtnasibliyin mvcudluudur. Bir ox illrd
dvlt bdcsinin dekabr aynda icras digr aylarla mqayisd hmiyytli
sviyyd ox olur ki, bu da z nvbsind iqtisadiyyatda myyn natarazlqlar
formaladrr.
Yksk neft qiymtlri v glirlri dvrnd ciddi fiskal genilnm fiskal
siyastin protsiklik xsusiyyti haqda qnatin formaladrlmasna imkan verir.
Fiskal dayanqll v fiskal multiplikatorun yksk hddini tmin ed biln smrli
qaydalarn ttbiqi fiskal idaretmnin keyfiyytinin daha da yksldilmsi baxmndan
mhm ar olaraq qalr.

29

qtisadi artm mhrriki: pul v mznn siyasti

Yksk neft glirlrindn dvlt maliyy kanallar vasitsil inkiaf mqsdlri
n istifadnin pul v mznn siyasti zrind d hmiyytli tsirlri olmudur.
20042014-c illr rzind pul siyasti gstricilrind artan dinamika mahid
edilmi, lkd maliyy aktivliyi ykslmidir.
Beynlxalq Valyuta Fondunun hesabatna gr, hmin dvrd Azrbaycan
Respublikas Mrkzi Banknn (AMB) pul siyasti rejimi defakto mznnnin
hdflnmsi olmudur. Mhz bu dvrd mznn sabitliyi istehlak sbtind idxal
mhsullarnn hmiyytli payn nzr almaqla, idxal inflyasiyasnn qarsnn
alnmasna imkan vermidir (kil 16).
kil 16. Azrbaycanda inflyasiya sviyysinin dinamikas

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi

Mrkzi Bankn mlumatlarna sasn, 20042014-c illrd Azrbaycanda

milli valyuta il pul tklifipul bazas 18 df artaraq, 640 milyon manatdan 11,5
milyard manata atmdr. Dvriyyd olan pul 21 df, banklarn mxbir
hesablarnda izafi likvid vsaitlrin hcmi is 3,3 df ykslmidir.
Manatla geni mnada pul ktlsi (M2) 25 df artaraq 17 milyard manata
atmdr. Bu dvrd iqtisadiyyatn monetizasiyas (M2/DM) 8 faizdn 30 faiz
ykslmidir. qtisadiyyata bank sektoru trfindn verilmi kreditlrin hcmi 19 df
artaraq, 18 milyard manat tkil etmi, DM-d xsusi kisi is 30 faiz atmdr.
Bank sektorunda yerldirilmi mantlrin hcmi d dvr rzind yksk
dinamikaya malik olmudur. mantlrin hcmi 20042014-c illrd 11 df
artmdr ki, bu da bank sektoruna etimadn ykslmsi il d izah edil bilr. Bu
dvrd dollarlama (xarici valyutada mantlrin mumi mantlrd xsusi kisi)
44 faiz bndi aa drk, 36 faiz tkil etmidir.
Dvr rzind dominant fiskal siyast fonunda ekspansiv pul siyastinin
aparlmasna yksk neft glirlrindn aktiv kild istifad edilmsinin dolay
30

tsirlri olmudur. Dvlt bdcsin ARDNF-dn irihcmli transfertlr maliyy

bazarnda izafi xarici valyuta ktlsi formaladrm, AMB is z nvbsind milli
valyutann kskin bahalamasna yol vermmk mqsdil izafi valyuta tklifini
sterilizasiya etmidir. Nticd, manatla pul tklifi transfertlrin artm dinamikasna
yaxn tempd artm, AMB iri hcmd xarici valyuta ehtiyatlar akkumulyasiya
etmidir.
Pul siyastinin mhm gstricilrindn olan pul multiplikatorunun
dinamikasnda is hmiyytli artm olmamdr. 2004-c ild 1,04 vahid brabr
olan pul multiplikatoru 2014-c ilin sonu zr cmi 0,44 bnd artaraq 1,51 vahid
brabr olmudur. Bunun da sas sbbi monetar drinliyin artmnn pul tklifinin
artmna adekvat tempdn geri qalmas olmudur.
Pul siyastinin iqtisadiyyata trclynn qiymtlndirilmsi snasnda
diqqt edilmli olan mqamlardan biri d pul ktlsinin strukturudur. 2014-c ilin
sonuna dvriyyd olan nad pul (M0) 10,2 milyard manat, M1 pul ktlsi 12,8
milyard manat, M2 pul ktlsi 17,4 milyard manat, M3 pul ktlsi is 21,6 milyard
manat tkil etmidir. Pul siyastinin trclynn smrliliyi n mhm
rtlrdn biri nad pul ktlsinin manatla geni mnada pul ktlsinin (M2)
hcmind paynn aa olmasdr. Bu gstrici 2014-c ild 58,2 faiz olmudur v
2004-c ill mqayisd 10 faiz bndi azalsa da, hl d z yksk hddini qoruyur.
AMB trfindn dni sistemlrinin inkiaf etdirilmsi istiqamtind hmiyytli ilr
grls d, iqtisadiyyatn nadlama sviyysi hl d, yksk olaraq qalr.
qtisadiyyatda dollarlamann sviyysi d pul siyastinin trclyn tsir
edn n mhm amillrdn biridir. 1990-c illrin vvllrind maliyybank
sistemind ba vern neqativ proseslr bank sistemin etimadn ziflmsi il
nticlnmidir. Lakin 90-c illrin ikinci yarsndan etibarn aparlan iqtisadi
islahatlar, milli valyutann mznnsinin sabitlmsi dollarlama gstricisini
hmiyytli drcd aa salmaa imkan vermidir. 2004-c ild 80 faiz olan
dollarlama gstricisi 2014-c ild 36 faiz qdr azaldlm, bu da z nvbsind
pul siyastinin potensial manevr imkanlarn artrmdr (kil 17).

31

kil 17. qtisadiyyatda dollarlama tendensiyas (milyard manatla)

Mnb: Azrbaycan Respublikas Mrkzi Bank

Pul siyastinin trclynn yksldilmsi baxmndan digr mhm rt

banklararas pul bazarnn inkiaf etdirilmsidir. Banklararas pul bazar Mrkzi
Bankn faiz dhlizi rivsinin iqtisadiyyata tsir kanalnn trlmsind n mhm
hlq hesab edilir. Faiz dhlizind dyiikliklrin pul bazarnda mliyyatlarn dyri
v hcmin tsir imkanlarnn mhdudluu pul siyastinin iqtisadiyyata
trclyn d mnfi tsir etmi olur. Bu baxmdan, Azrbaycan maliyybank
sistemind pul bazarnn daha yksk sviyyd inkiaf etdirilmsi ar
qalmaqdadr.
Masir iqtisadiyyatn daha ox davran iqtisadiyyatna meyil etmsi, o
cmldn maliyybank xidmtlri istehlaklarnn informasiyaya x imkanlarnn
genilnmsi diqqtin pul siyastinin ffafl v hesabatll zrind
fokuslanmasn labd edir. Pul siyastinin hesabatllq v ffaflq gstricilrini
mtrqqi mrkzi banklq meyarlar zr qiymtlndirdikd, ntic qnatbx
sviyyddir. Bununla bel, keyfiyyt parametrlri zr ox srtl dyin
gzlntilr kanalnn zrind diqqtin daim artrlmas, pul siyastin olan etimadn
yksldilmsi kimi vziflr n mhm ar olaraq qalmaqdadr.
20042014-c illr rzind pul siyastinin nailiyytlrindn biri d iri neft
glirlrindn istifad il mayit olunmu srayl iqtisadi artm dvrnd milli
valyutann hddindn artq mhkmlnmsin yol verilmmsi olmudur. Bu dvrd
pul siyastinin sas rejimi kimi mznnnin hdflnmsi rejiminin seilmsi
mahiyyt etibar il hmin iqtisadi tsikl n adekvat olmudur. Bu iqtisadi tsikld
yksk neft qiymtlri v artan neft ixrac lk iqtisadiyyatnn xarici balansnn
hmiyytli yaxlamas il mayit olunmu, mznn siyastinin n mhm
hdflrindn olan iri hcmd xarici valyuta ehtiyatlarnn akkumulyasiyas ba
32

vermidir. Xarici valyuta ehtiyatlarna qar olan beynlxalq tlblr (3 aylq idxala,
M2 pul aqreqatna nisbt) baxmndan, AMB-nin malik olduu ehtiyatlar hmin
tlblri dflrl amdr. Bununla bel, mznn dinamikasnn qiymtlr
trclynn aa sviyyd saxlanlmas, digr trfdn mznn siyastinin
xarici sektorun tnzimlnmsin tsir imkanlarnn hmiyytli sviyyd
genilndirilmsi mhm vzif olaraq qalmaqdadr.

3.4.

Yeni iqtisadi mrhl: aa neft qiymtlri dvr

2014-c ilin sonlarndan etibarn dnya mt bazarnda neft qiymtlrind

kskin enmlr mahid edilmy balad. 2014-c ilin sonunda Brent markal
neftin dnya bazarnda qiymti ilin vvli il mqayisd 44 faiz aa dm,
dvrn sonuna 62 AB dollar tkil etmidir. 19 Neft qiymtlri il birlikd
Azrbaycann sas ticart trfdalar olan lklrd iqtisadi aktivliyin azalmas v
milli valyutalarn dyrsizlmsi d lk iqtisadiyyatna neqativ tsir etmi, maliyybank bazarnda psixoloji grginliyin ykslmsin sbb olmudur.
Yeni iqtisadi reallqlarn milli iqtisadiyyata mnfi tsirlrini minimuma
endirmk, xarici v daxili balans korreksiya etmkl makroiqtisadi sabitliyi qorumaq
Azrbaycan dvltinin sas prioritetlrindn biri olmudur. Bu istiqamtd
Azrbaycan Respublikasnn Prezidenti cnab lham liyevin rhbrliyi il aparlan
institusional islahatlarn hat dairsi daha da genilndirilmi, hminin
iqtisadiyyatn dvlt tnzimlmsi vergi v gmrk idaretmsinin daha da
tkmilldirilmsi istiqamtind smrli addmlar atlmdr. Aparlan islahatlarn
tsiri qsa mddtd biznes v investisiya aktivliyind mahid edilmi v bu tsirin
oxaxli smrsinin ortamddtli dvrd daha da artaca gzlnilir.
Ucuz neft qiymtlri dvrnn balanmas Azrbaycan iqtisadiyyat
qarsnda hmiyytli arlar formaladrm oldu. Bel ki, yeni raitin milli
iqtisadiyyata sas tsir kanallar xarici balans (tdiy balans), daxili balans (dvlt
maliyysi, o cmldn strateji valyuta ehtiyatlar; zl investisiya tlbi iqtisadi
artm makroiqtisadi sabitlik), o cmldn bank-maliyy sektoru (maliyy sabitliyi)
olmudur.
lknin xarici balans ucuz neft qiymtlrindn n yksk tsirlnmi iqtisadi
hlq olmudur. Dvlt Gmrk Komitsinin mlumatna gr, 2015-ci ild xarici
ticart (mt) dvriyysi 33,3 faiz azalaraq, 20,7 milyard AB dollar, 2016-c ilin
yanvar-avqust aylarnda is tn ilin mvafiq dvrn nzrn 24,9 faiz azalaraq
11,3 milyard AB dollar tkil etmidir. 2015-ci ilin yekunu zr xarici ticart
saldosu 2,2 milyard AB dollar (5,7 df azalma), 2016-c ilin yanvaravqust
aylarnda is 250,3 milyon AB dollar olmudur.
2015-ci ild lknin tdiy balansnda CB zr 2004-c ildn bri ilk df
olaraq ksir (222 milyon AB dollar) yaranmdr. Ksirin sas mnbyi ticart
balans zr saldonun 3 dfdn ox azalaraq, 19 milyard AB dollarndan 6 milyard
AB dollarna dmsi olmudur (kil 18).

19

Mnb: Economist jurnalnn analitika bsi

33

kil 18. Neft qiymtlrinin neft glirlrin v cari hesab balansna tsiri

Mnb: Ekonomist jurnalnn analitika bsi, ARDNF, Maliyy Nazirliyi

Tdiy balansnn digr mhm elementi olan kapital v maliyynin hrkti

hesabnn balans CB zr ksiri maliyyldirmy imkan vermmi, bu hesab
zr ksir 3 df artaraq 9 milyard AB dollarna atmdr.
Xarici sektor zr formalam rivnin yaxladrlmas, xarici balansn
yeni dvrn reallqlar sasnda brpa edilmsi, o cmldn daxili iqtisadi balansa
neqativ tsirlrin minimuma endirilmsi mqsdil milli valyuta 2015-ci il rzind 2
df korreksiya edilmi, ilin sonunda 1 AB dollarnn manata qar mznnsi ilin
vvlindki 0,78 manatdan 1,55 manatadk bahalamdr (kil 19).

34

kil 19. Manatn mznnsinin aa dmsin tsir edn amillr

1. 2016-c ilin may aynn sonuna

2. ARDNF-in 33,6 milyard ehtiyatlar daxil deyil
3. Maliyy Nazirliyinin ilin sonuna hesablamalar

Mnb: Azrbaycan Mrkzi Bank, Ekonomist jurnalnn analitika bsi, Maliyy Nazirliyi

Milli valyutann ucuzlamasnn tdiy balansnn yeni sviyyd

tarazlanmasna qismn tsiri olmudur. Bel ki, xarici ticart balans zr qeyrineft
idxal cmi 7 faiz azalmdr. Lakin mznnnin korreksiyasna baxmayaraq, lkd
irimiqyasl yeni neft layihlrinin icras sbbil neft sektorunun idxal 1,7 df
artmdr. Btvlkd, qeyrineft sektoru zr CB ksiri is 1 milyard AB dollarna
yaxn sviyyd azalmdr.
Ucuz neft dvrnn formaladrd yeni konyunktur rait dvlt maliyysin
d z tsirini gstrmidir (kil 20). Dvlt maliyysinin mhm hlqsi olan
ARDNF-in glirlri 2015-ci ild 38 faiz v ya 4,9 milyard manat azalmdr. Digr
trfdn milli valyutann korreksiyas dvlt bdcsin transfertlrin hcmind xarici
valyuta ehtiyatlarna qnat imkanlar vermidir.
Mrkzi Bankn mlumatlarna sasn, lk zr cmi strateji valyuta
ehtiyatlar 2015-ci ild 24,4 faiz v ya 12,5 milyard AB dollar azalaraq, 38,9 milyard
AB dollar olmudur. O cmldn Neft Fondunun ehtiyatlar 9,1 faiz (3,3 milyard
dollar) azalaraq dvrn sonuna 33,6 milyard dollar tkil etmidir.
Yeni dvrn reallqlarna uyun olaraq, Azrbaycan hkumti dvlt
maliyysinin btvlyn tmin etmk mqsdil fiskal konsolidasiya tdbirlrin
qrar vermidir. Bel ki, 2016-c il n dvlt bdcsind nzrd tutulan kapital
xrclr hmiyytli sviyyd azaldlmdr. Fiskal konsolidasiya zzlynd
msbt meyil olsa da, dvlt investisiyalarndan yksk aslla malik olan iqtisadi
aktivliyin azalmas bu mnada qalmazdr. Lakin ortamddtli dvrd iqtisadi
artmn dvlt tlbindn zl tlb transformasiya edilmsi aspektind fiskal
konsolidasiyann iqtisadi siyast alternativi mvcud deyildir.
35

kil 20. ARDNF-in transfertlrinin azalmasnn bdc balansna tsiri

1. Faktiki deyil, bdcd nzrd tutulan tikinti xrclrin sasn hesablanmdr

Mnb: Maliyy Nazirliyi, Azrbaycann illik bdc qanunvericiliyi

Dvlt maliyysin yeni dvrn formaladrd neqativ tsir kanallarndan biri

d mznn korreksiyas nticsind dvlt v dvlt zmantli xarici borc
dnilri zr fiskal ykn artmdr.
Neftin qiymtinin aa dmsinin mnfi tsirlri mcmu zl tlbin
(investisiya v daha ox istehlak) maliyyldirilmsi kanallarndan biri olan bank
sektorundan da yan kemmidir. Mcmu tlbin daralmas, eyni zamanda
mznnnin korreksiyas banklarn glirli faliyyt dairsini kifayt qdr
mhdudladrmdr. qtisadiyyatda mvcud risklr banklar yksk sviyyd
mhafizkar kredit siyastin vadar edir ki, bunun da nticsind izafi likvidlikaa
glirlilik (bzi hallarda zrr) formalar.

36

kil 21. Beynlxalq risklr

Mnb: Bloomberg

Moodys reytinq agentliyinin tdqiqatnn nticlrin gr, dvlt bdcsinin

kapital xrclrinin dinamikas il qeyriilk kreditlrin dinamikas arasnda trs
mtnasib laq vardr (kil 21). Bu is fiskal konsolidasiya raitind maliyy
sabitliyi n risk demkdir.

37

kil 22. Qeyri-ilk kreditlr msalnn mqayissi

1.
2.

Qeyri-ilk kreditlr (mqsdli ehtiyatlar nzr alnmadan) cmi kredit portfelin blnmkl
hesablanr
Dnya Banknn mlumatlar mvcud olmadna gr Azrbaycan Respublikas Mrkzi Banknn
mlumatlar

Mnb: Dnya Bank, Maliyy Bazarlarna Nzart Palatas, Azrbaycan Respublikas

Mrkzi Bank

Yeni dvrn bank sektoruna, eyni zamanda pul siyastinin iqtisadiyyata

smrli trclyn neqativ tsirlrindn biri d iqtisadiyyatda dollarlama
meyillrinin yenidn vst almasdr.
2015-ci ilin sonunda iqtisadiyyatda dollarlama sviyysi yenidn kskin
kild artmdr (kil 17). Bu is z nvbsind iqtisadi siyastin manevr
imkanlarna mhdudladrc tsir etmkl yana, banklarn valyuta mvqeyinin
ziflmsin d sbb ola bilr (kil 23).

38

kil 23. Bank sektorunda kredit faizlri, borc sviyylri v qeyri-ilk

kredit msal

1.

2011 2015-ci illr zr qeyri-ilk kreditlr dm mddti 90 gndn artq gecikdirilmi cmi
aktivlrin sasnda hesablanmdr. 2005 2010-cu illr zr qeyri-ilk kreditlr Mrkzi Bankn
qeyri-ilk kreditlr zr mlumatlarna sasn hesablanmdr ki, bu mlumatlar da dm
mddti 90 gndn artq gecikdirilmi cmi aktivlrin bir hisssin sasn hesablanmdr.

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi, Azrbaycan Respublikas Mrkzi Bank

Ucuz neft qiymtlrinin neqativ tsirlrinin daxili balansa tsir kanallar

vasitsil reallamas iqtisadi artmn dinamikasnda da z ksini tapmdr. Rsmi
statistik mlumatlara sasn, 2015-ci ild DM-in real artm 1,1 faiz (2014-c ild
2,8 faiz) olmu, o cmldn qeyri-neft sektorunda 1,1 faiz (2014-c ild 7 faiz), neft
sektorunda is 1,2 faiz (2014-c ild 2,9 faiz azalma) artm mahid edilmidir.
2016-c ilin yanvar-avqust aylarnda is DM real ifadd 3,1 faiz azalm, o
cmldn qeyri-neft sektorunda 5,8 faiz azalm, neft sektorunda is 2,5 faiz
artmdr.
2016-c ilin sentyabr aynda inflyasiya ilin vvlin nisbtn 8,9 faiz, orta illik
inflyasiya 11,2 faiz, son 12 ayda 14,3 faiz olmudur. lin vvlindn rzaq mhsullar
10,9 faiz (orta illik 12,7 faiz), qeyrirzaq mallar 10,4 faiz (orta illik 15,9 faiz),
xidmtlr is 5,1 faiz (orta illik 5,2 faiz) bahalamdr. nflyasiya dinamikasnda artm
sasn mznn amili il laqdar olaraq, daha ox idxal qiymtlri hesabna ba
vermidir. Halhazrda Azrbaycann malik olduu strateji valyuta ehtiyatlarnn
hcmi DM-in 100 faizini tmdr. 20

3.5. qtisadi vziyytin yekun qiymtlndirilmsi: GZT thlili

Azrbaycan iqtisadiyyat 20042014-c illr rzind srayl iqtisadi artm
dvrnd glck dvr n zmin ola bilck sviyyd hmiyytli iqtisadi artm
potensial ld etmidir. Ucuz neft qiymtlrinin neqativ tsirlrinin davam etdiyi
raitd bel, glck iqtisadi inkiaf n yeni artm yanamasna transformasiya
n geni zmin vardr.
20

Mnb: Azrbaycan Respublikas Mrkzi Bank

39

Gcl trflr

Zif trflr

strateji chtdn hmiyytli

corafi mvqe
ictimaisiyasi sabitlik
sosial sahlrin daim dvltin
diqqt mrkzind olmas
vtndalara dvlt xidmtlrinin
gstrilmsi sahsind effektivlik
v ffafln artrlmas (ASAN
Xidmt mrkzlri)
sahibkarln inkiafna, ixracn
stimulladrlmasna, iqtisadiyyatn
axlndirilmsin v lverili
investisiya mhitinin yaradlmasna
dvlt dstyi
hmiyytli enerji v nqliyyat
dhlizi zr qlobal layihlrd
itirak
enerji v rzaq thlksizliyi
baxmndan zn tminetm
sviyysinin qnatbx olmas
dvlt borcunun, isizlik
sviyysinin v inflyasiyann
qnatbx sviyyd olmas

makroiqtisadi siyastin protsiklik

olmas
iqtisadiyyatn v ixracn zif
axlndirilmsi
lk iqtisadiyyatnn neftqaz
glirlrindn asll
dvlt mssislrind v zl
sektorda korporativ idaretmnin
yetrli sviyyd olmamas
birbaa xarici investisiyalarn sasn
neftqaz sektoruna ynldilmsi
xarici oklar absorbsiya imkanlarnn
zif olmas
investisiya qoyulularnda dvltin
paynn byk olmas, zl
tbbskarln zif dinamikas
ixracn sasn xammal ynml
olmas
istehsal sahlrind idxaldan asllq
qeyrirsmi mulluq sviyysinin
yksk olmas
insan kapitalnn inkiaf zr zif
qlobal mvqe
xidmt ixracnn tviqinin zif olmas

mkanlar

Thlklr

qlobal dyr zncirin inteqrasiya,

iqtisadiyyatn axlndirilmsi
imkanlar
prioritet sahlr zr inkiaf
imkanlarnn olmas
qeyrirezident sahibkarlara lverili
biznes mhitinin yaradlmas
dvlt mlkiyytind rentabellik
sviyysi aa olan sahibkarlq
subyektlrinin zlldirilmsind
hm yerli, hm d xarici
sahibkarlarn itirak n lverili
rait yaratmaqla, zl investisiya
qoyulularnn tviq edilmsi
mulluqda qeyridvlt
sektorunun rolunun artmas

regiondak geosiyasi grginliyin

artmas
fiskal ykn artmas
investisiyalarn istehsal sahlrindn
daha ox infrastruktur layihlr clb
edilmsi
tbii ehtiyatlarn tknmsi, yeni
artm sahlrinin itkilri
kompensasiya etm sviyysinin
aa olmas
orta glir sviyysin dmk v ya
daha aa glir qrupuna enmk

GZT thlilinin nticlri gstrir ki, iqtisadi artmn sas hrktverici

amillrinin yeni iqtisadi yanama zrin transformasiyas n hmiyytli stn
chtlr mvcuddur.
40

3.6. qtisadi perspektivlr: baza ssenarid proqnozlar

Mvcud artm yanamasnn xarakteri, son 4 ild mahid ediln dinamika,
qlobal neft bazarnda gzlntilr bu qnati formaladrr ki, Azrbaycan iqtisadiyyat
baza ssenarid yaxn v ortamddtli dvrd bir sra arlarla zlckdir.
Beynlxalq Valyuta Fondunun 2016-c il IV madd zr missiyasnn sentyabr
aynda ictimaiyyt tqdim edilmi nrind, Azrbaycan iqtisadiyyatnn aa neft
qiymtlri dvrnd qarlad arlar nzr alnaraq, baza ssenarid
makroiqtisadi riv zr proqnozlar aqlanmdr (cdvl 1).
Cdvl 1. Beynlxalq Valyuta Fondunun Azrbaycan zr proqnozlar

Gstrici

DM, sabit qiymtlrl

Neft sektoru
Qeyri-neft sektoru
nflyasiya, orta illik
Manatla pul bazas
Manatla geni pul ktlsi,
M2

Proqnoz
2
2
2
2
2014 2015
2016 2017 2018 2019 2020
(illik dyim, faizl)
2
1
1
2
2
2,8
1,1
-2,4
1,4
2,3
2,9
2,5
0
3
4
-2,4
0,3
-0,4
-0,1
3,0
4,3
1,0
6
1
2
1
2
6,9
1,1
-3,6
2,4
1,8
2,0
3,4
1
4
1
8
4
4
1,5
4,1
10,2
8,5
4,2
4,1
4,0
1
2
1
1
-0,9 -40,2 17,0
21,7
16,2
12,3
12,5
2

6
6,1

-50,6

xrac

-11,1

-44,8

dxal

-16,3

Qeyri-neft bdc
ksiri/qeyri-neft DM
(pay, faizl)

4,7

-13,7

10,9

10,7
-31,8

3
4
1

4
4,6

2
2,3

6
2,3

-28,3

24,3

8,5
1

-32,6

1
19,1

8,7
1

-37,7

1
16,8

13,6
-

-34,4

1
13,2

-13,2
4

-35,8

2
2,8

-27,4

Mnb: Beynlxalq Valyuta Fondu

Proqnozlar gstrir ki, srayl iqtisadi artm yanamasnn lav dyr

formaladrma imkanlar yeni konyuktur raitd mhdudlar. qtisadi aktivliyin
ziflmsi mulluun azalmas v dvltin sosial yknn artmas il mayit
olunur. Dvltin investisiya aktivliyin yksk hssasl olan sektorlarda tikinti,
xidmt v ticart sahlrind mulluun fiskal konsolidasiya raitind artmas
gzlnilmir.
Baza ssenarid qsamddtli dvrd zl tlbin daralmas raitind dvlt
bdcsinin qeyri-neft daxilolmalarnn (vergigmrk) icrasnda myyn tinliklrin
yaranmas mmkndr. Eyni zamanda, zl tlbin daralmas sosial mdafi

41

xrclrinin maliyyldirilmsind dvlt bdcsi zrind ykn daha da artmas il

nticln bilr.

3.7.

Yeni iqtisadi artm yanamas: strateji seim

lknin glck iqtisadi artmnn hans "artm nqtlri" vasitsil tmin

edilmsi mhm strateji qrardr. Aktiv kild kapital ym modelinin yeni strateji
dvrd lav dyr formaladrma imkanlarnn daralmas nticsind glck artm
yanamas il bal lknin qarsnda iki seim vardr:
a. mktutumlu artm yanamas
b. mhsuldarlqeffektivlik sasl artm yanamas
Qlobal dyr zncirin inteqrasiya, iqtisadi artmn keyfiyyti v dayanqll
baxmndan mnasib v mntiqli zaman dvrnd mhsuldarlqeffektivlik sasl
iqtisadi artm yanamasna transformasiya strateji seim ola bilr. Lakin yaxn v
ortamddtli dvrd hr iki modelin kombinasiyasndan istifad edilmsi strateji
seim yanamasna keid mddtinin daha qsa vaxt rzind realladrlmasna
imkan ver bilrdi.
Xsusil d nzr almaq lazmdr ki, Azrbaycanda regionlarda ii qvvsi
Bak hrin nisbtn hmiyytli sviyyd ucuzdur v bu da regionlarda
mktutumlu klaster inkiaf n byk potensial formaladrr. Bununla bel,
strateji seim mhsuldarlq sasl artm yanamasnn qurulmasdr. Bunun n
yksk keyfiyytli institusional mhit, latan maliyylm mnblri, biznesin
dzgn seqmentasiyas v ixtisaslamas v n balcas, intensiv kild
ykskixtisasl insan kapitalnn hazrlanmas tlb olunur.
Yeni artm yanamasna keid: prioritet addmlar
str yaxn v ortamddtli, istrs d uzunmddtli dvr n strateji
arlara adekvat reaksiyalar n islahat gndliyind genimiqyasl institusional
islahatlar durur. Daha keyfiyytli, effektiv v inklziv institutlar biznesinvestisiya
mhitini yaxladrmaqla, yaxn perspektivd ucuz neft qiymtlri dvrnn neqativ
tsirlrini minimuma endirmy, orta v uzunmddtli dvrd is mhsuldarlq sasl
artm yanamasna keid mnbit zmin formaladracaqdr.
nstitusional islahatlarn aparlmas n aadak addmlarn atlmas
zruridir:
Mhkm-hquq islahatlarnn davam etdirilmsi. Mstqil mhkm
institutunun mhkmlndirilmsi, qanunun aliliyinin tmin edilmsi mlkiyyt
hquqlarnn qorunmasnn balca rtidir. Bu istiqamtd islahatlarn
srtlndirilmsi hazrk v potensial investorlarda investisiyalarnn
qorunmasna, srmay mqabilind glir gtrcklrin olan inam
yksldckdir.
Qanunun aliliyinin gclndirilmsi. Qanunvericiliyin tkmilldirilmsi,
qanunlarn icras mexanizmlrinin gclndirilmsi v ffafladrlmas, onlarn
proqnozladrlmas imkanlarnn artrlmas v eyni zamanda, qanunvericilik
tbbslrinin dstklnmsi mexanizmlrinin genilndirilmsi xsusi
aktuallq ksb edir.
Biznes mhitinin yaxladrlmas. Biznesin dvlt tnzimlm
mexanizmlrinin effektivliyinin artrlmas, vergigmrk idaretmsinin
keyfiyytinin daha da yksldilmsi, bazara daxilolma mhdudiyytlrinin
minimuma endirilmsi, eyni zamanda, azad rqabt mhitinin tmin edilmsi
42

biznes mhitinin yaxladrlmasna imkan verckdir. Bununla yana, dvlt

sektorunun kommersiya faliyytini (snaye, nqliyyat, rabit, maliyy
xidmtlri v s.) mhdudladrmaqla zl tbbskarlq n imkanlar
genilndirmk mhm hmiyyt ksb edir.
Yeni artm yanamasnn maliyylm mnblrinin genilndirilmsi
islahatlarn gndliyind duran mhm msllrdndir. lk nvbd, dvlt v zl
maliyylm mnblrinin imkanlarnn dqiqldirilmsin, xarici investisiya
qoyulularnn ciddi kild tviq edilmsin ehtiyac vardr.
Dvlt maliyyldirmsi. lk nvbd prioritet inkiaf sektorlarnn
myynldirilmsi lazmdr. Bundan sonra, hmin sahlr Sahibkarla
Kmk Milli Fondu v digr maliyy mnblrinin vsaitlri hesabna sahvi
kreditlmni realladrmaq mmkndr.
zl
ymlarn
investisiyaya
ynldilmsi.
Biznes
mhitinin
yaxladrlmas biznes v ev tsrrfatlarnn ymlarnn investisiya
klind iqtisadiyyatn inkiafna ynldilmsin imkan ver bilr.
Xarici maliyylm mnblrinin genilndirilmsi. lkd mhkmhquq islahatlarnn srtlndirilmsi, qanunun aliliyinin tmin edilmsi xarici
investorlarn biznes tbbslrinin genilnmsin tkan ver bilr. Bu
islahatlarn aparlmas il yana, xaricd intensiv kild investisiya
yarmarkalarnn keirilmsi, prioritet sektorlara investisiya qoyulularnda
myyn imtiyazlarn verilmsi (daxili investorlarla eyni rtlrl) yeni artm
yanamasnn xarici mnblr hesabna maliyyldirilmsini asanladra
bilr.
Yeni artm yanamasnn effektivliyinin tmin edilmsi n iqtisadi siyastin
v iqtisadi siyast quruculuu prosesinin v icras mexanizmlrinin daha da
tkmilldirilmsin v masirldirilmsin ehtiyac vardr. Bunun n aadak
islahatlar tlb olunur:
Fiskal siyastin smrliliyinin yksldilmsi. Yeni iqtisadi yanamada
fiskal siyastin dominantln azaltmaqla trclyn yksldilmsi mhm
istiqamtlrdn biridir. Region lklri v sas ticart trfdalar il
mqayisd rqabtqabiliyytli qeyrineft sektorunun axlndirilmsi
bdcnin vergitutma bazasnn da genilndirilmsini dstkly bilr. Bu
istiqamtd txir salnmadan optimal v rqabtqabiliyytli biznes v
investisiya imkanlarnn genilnmsin imkan vern rivnin qurulmas
mslsin baxla bilr. Digr trfdn, fiskal idaretmnin texnokratik
rivsinin tkmilldirilmsi baxmndan kontrtsiklik fiskal qaydalarn
ttbiqi, ffaflq v hesabatlln, dvlt investisiyalarnn idar edilmsinin
keyfiyytinin daha da yksldilmsi sas prioritetlrdndir.
Pulmznn siyastinin smrliliyinin yksldilmsi. Bu istiqamtd n
mhm ar pul siyastinin iqtisadiyyata trclynn yksldilmsidir.
Yksk trclyn tmin edilmsi istiqamtind banklararas pul bazarnn
qurulmas, pul siyastin etimadn yksldilmsi il dollarlamann
azaldlmas, iqtisadi gzlntilri adekvat idaretm rivsinin qurulmas,
maliyy sabitliyi siyasti il koordinasiyann daha da gclndirilmsi tlb
edilir.
Proqnozladrla biln iqtisadi siyast modeli. qtisadi siyastin iqtisadi
agentlr trfindn
proqnozladrla bilmsi adekvat
gzlntilrin
formalamasna v bu sasda rasional qrarlarn qbul edilmsin imkan
verir. Bunun n iqtisadi siyast orqanlarnn gzlntilrin formaladrlmas
43

mexanizmlrini tkmilldirmk, ictimaiyyt trln informasiya v thlillrin

tsirini vvlcdn nzr almaq, hkumt daxilind ictimaiyytl laqlr
koordinasiya olunmu qaydada v yksk diqqtl yanalmasn tmin etmk
lazmdr. ffaflq v hesabatlln n yksk sviyyd qurulmas, biznesl
smimi mkdalq mnasibtlrinin mhkmlndirilmsi iqtisadi siyastin v
islahatlarn effektivliyini yksldckdir.
Yksksviyyli koordinasiyann tmin edilmsi. Makroiqtisadi, struktur
siyastinin formaladrlmas v icras zaman qurumlar arasnda koordinasiya
institutunun mhkmlndirilmsin, effektivliyin daha da yksldilmsin
ehtiyac vardr. Bu istiqamtd Azrbaycan Respublikas Prezidentinin 15 iyul
2016-c il tarixli Frman il Maliyy Sabitliyi uras yaradlmdr. urann
faliyytinin daha da genilndirilmsi iqtisadi siyastin smrliliyinin
yksldilmsin imkan verckdir.
Yeni artm yanamasna keid: smrli kommunikasiya
Mrkkb iqtisadi raitd v iqtisadi islahatlarn realladrlmas prosesind
n arzuolunmaz vziyytlrdn biri d iqtisadi agentlrd (investor v istehlaklar)
qeyriadekvat gzlntilrin olmas v bunun da tsiri altnda qeyrirasional iqtisadi
qrarlarn verilmsidir.
Neftin qiymtlrind kskin ucuzlama, eyni zamanda Azrbaycan
Respublikasnn sas ticart trfda olan lklrd ciddi iqtisadi v maliyy
bhranlarnn ba vermsi lkd iqtisadi agentlr arasnda psixoloji grginliy
sbb olmudur. Psixoloji grginliyin ykslmsinin sbblrindn biri v blk d
n sas, makroiqtisadi siyastin kommunikasiyasnda, elc d adekvat
gzlntilrin formaladrlmas mexanizmlrind mvcud olan atmazlqlardr.
Siyast orqanlarndan iqtisadi agentlr adekvat informasiya axnnn olmad
mhitd informasiya boluu yaranr v bu da mhtkirlrin vziyytdn z
maraqlar rivsind istifad etmsin, spekulyasiyalar artrmaqla glirlrini
maksimalladrmasna imkan verir. Nticd, hm biznes, hm d ev tsrrfatlar
spekulyasiyalar nticsind zldiklri zrrin msuliyytini mhtkirlrdn daha
ox iqtisadi siyast orqanlar zrin qoyur, hmin qurumlara olan etimad azalr.
Lakin diqqtd saxlamaq lazmdr ki, masir iqtisadi mnasibtlrd n mhm
dyrlrdn biri yksk etimaddr. Mhz yksk etimad glck uurlu iqtisadi
islahatlar n n mhm rt hesab edilir.

44

4. STRATEJ BAXI
4.1. 2020-ci ildk strateji bax
Milli iqtisadiyyat zr 2020-ci ildk strateji bax Azrbaycan iqtisadiyyatnn
vvlc xarici oklarn mnfi tsiri nticsind yaranm vziyytdn xmaq n
qsamddtli dnmd sabitldirilmsin, ortamddtli dnmd axlnm v
yeni hrktverici qvvlr hesabna inkiaf xttinin brpa edilmsin, dvrn
sonunda is dnya iqtisadiyyatna daha ox inteqrasiya etmkl rqabt
qabiliyytinin artrlmasna nail olmaqdr.
Strateji baxn rhi
2020-ci ildk strateji bax 2025-ci il v ondan sonrak dvr n qurulacaq
iqtisadiyyatn tmllrinin inkiafna xidmt edckdir. Azrbaycann Avropann
enerji thlksizliyind, hminin nqliyyatlogistika dhlizlrinin inkiafnda mhm
rolu qorunmaqla yana, hm d iqtisadiyyatnn Strateji Yol Xritsind nzrd
tutulan istiqamtlrd irlilmsi tmin olunacaqdr.
qtisadiyyatn axlndirilmsind v ixtisaslamann artrlmasnda sas
mqsd, qeyrineft sektorunda daha ox dyrin yaradlmas sasnda glirlrin
mblinin artrlmas v daltli blgsnn aparlmasdr. Son 10 il rzind neftdn
ld edilmi glirlr halinin mulluq sviyysini artrb. Bununla bel, neft
sektorunda myin intensivliyi zif olduu n bu sektora birbaa clb edilmi
iilrin say mumi ii qvvsinin cmi 1 faizini 21 tkil edir. Tbii ehtiyatlardan
ld edilmi glirlr dvlt sektorunda v tikinti sahsind mulluq sviyysini
artrmdr. Qeyri-ticari sahd glirlrin azalmas mulluun vvlki sviyyd
tmin edilmsind problem yaratdndan, elc d azrbaycanl miqrantlarn
cmldiyi qonu lklrdki iqtisadi gerilm sbbindn lkd yeni i yerlrinin
yaradlmasna ehtiyac vardr. nfrastrukturun inkiaf v biznes mhitinin
tkmilldirilmsi imkan verck ki, daxili v xarici mnblr hesabna lk
iqtisadiyyatna daha ox investisiya clb edilsin v bir sra ticari mal v xidmt
sektorunda yeni i yerlri yaradlsn. Bu zaman ii qvvsinin pekarlnn
yksldilmsin v yeni iqtisadi arlara uyunladrlmasna xsusi diqqt
yetirilckdir.
2020-ci il n strateji bax hm d bazarlara x imkannn daha da
genilndirilmsini ehtiva edir. Ticart infrastrukturunun yaxladrlmas v ticart
aqlnn gclndirilmsi daxili bazarlarn qorunmas siyasti il el
uzladrlmaldr ki, nticd tbii ehtiyatlardan daha smrli istifad sasnda daha
ox dyr lkd qalsn v daltli bldrlsn.
nkiafn davamllnn artrlmas n lk iqtisadiyyatnn, dvlt
bdcsinin v mznnnin neftdn asll azaldlmaldr. Neftdn ld edilmi
vsait mal v xidmtlr olan yerli tlbata hmiyytli drcd tsir gstrdiyi
n neftin qiymtind ba vern dyiiklik lk iqtisadiyyatnda sabitliyi pozur.
Msln, 20042014-c illrd illik artm tempinin orta hesabla 11,5 faiz drcsi
dyimsi nticsind irktlrin planladrma imkanlar mhdudlad v zl
21

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi

45

sektora qoyulan investisiyalar azald. 22 Bundan baqa, neftdn ld ediln glirlr

xarici valyutann sas mnbyi olduu n neftin qiymtind ba vern dyiikliklr
lknin milli valyutasnn dyr itirmsin sbb olur.
sas makroiqtisadi gstricilrin, xsusil d, dvlt bdcsinin neft
glirlrindki volatillikdn aslln aradan qaldrmaq n "qzl qayda"nn ttbiqi
nzrd tutulur. Bu yolla akkumulyasiya olunmu neft glirlrinin nsillr arasnda
daltli blgs tmin edilck v ARDNF-dn dvlt bdcsin transfertlrin hcmi
dayanql iqtisadi inkiaf ehtiyaclar il uzladrlacaqdr. Pul siyasti nticsind
qiymt sabitliyi milli valyutaya etimad artracaq, intizaml fiskal siyastin
formaladrlmasna xidmt edck v iqtisadi artma msbt tsir gstrckdir. Bir
szl, monetar siyast mqsdlri, fiskal riv v iqtisadi artm hdflri qarlql
kild bir-birini dstklyckdir. Maliyy bazarlarnn drinliyi, hminin xidmtlrin
eidi, keyfiyyti v lverililiyi artrlacaqdr.
20162020-ci illrd Strateji Yol Xritsinin hyata keirilmsi zaman sosial
tsirlr qiymtlndirilck, i yerlrinin yaradlmas il yana, mnzil tminatnn
yaxladrlmas, masir tlblr uyun thsil v shiyy xidmtlrinin
gstrilmsin
dstk
vern
sistemin
inkiaf,
kommunal
xidmtlrin
tkmilldirilmsi v nvanl sosial yardm sistemindn reabilitasiyaya keidin tmin
edilmsi yolu il yoxsulluun azaldlmasna sylr gstrilckdir.

4.2. 2025-ci ildk uzunmddtli bax

2025-ci ildk milli iqtisadiyyat zr uzunmddtli bax dayanql inkiaf
magistralna daxil olmu Azrbaycan iqtisadiyyatnn btn trflrin faydal
mkdal raitind daha ox dyr yaratmaqla rqabt qabiliyytinin
gclndirilmsin nail olmaqdr.
Uzunmddtli baxn rhi
Xsusil, azad rqabt mhitinin inkiaf zl sektorun dstklnmsi il
mayit olunmaqla milli iqtisadiyyata daha ox investisiya clbi v bazarlara x
imkannn genilndirilmsi il nticlnckdir. Milli iqtisadiyyatn inkiaf qlobal v
regional kontekstd balca meyillr nzr alnmaqla tmin edilck, hminin
qlobal v regional dyr zncirlrin inteqrasiya sas gtrlckdir. Makroiqtisadi
sabitliyin qorunmas, biznes mhitinin yaxladrlmas, zl sektorun investisiya
qoyulularnn tviqi v dstklyici dvlt sektoru Azrbaycann 2025-ci ildk
olan dvrd iqtisadi inkiaf perspektivinin fundamental sasdr.
Makroiqtisadi sabitlik
Daha ox axlndirilmi v dayanql iqtisadiyyatn sasn sabit
makroiqtisadi mhit tkil edir. Makroiqtisadi siyast seimlri bu mhitin formasn
myyn edir. tn illr rzind, Azrbaycan Dnya qtisadi Forumunun Qlobal
Rqabtlilik Hesabatna sasn, 10 n stabil makroiqtisadi mhit malik lklr
arasnda qrar tutmudur. Azrbaycan 10 n stabil makroiqtisadi mhit malik
lklr srasnda saxlamaq n nvbti 10 il rzind daha ox axlndirilmi glir
strukturu yaradlacaqdr. ARDNF-dn transfertlr n qzl qaydadan istifad v
gcl xrc rivsinin rtlndirdiyi fiskal intizam iqtisadiyyat neft qiymtindki
dyiknlikdn qoruyacaq, ARDNF-in ehtiyat toplamasna imkan verck v dvlt
22

Mnb: Dnya Bank v Dvlt Statistika Komitsi

46

borcunun aa sviyyd saxlanlmasna rait yaradacaqdr. Borc sviyylrinin

dayanql artm potensialna uyun sviyyd saxlanlmas, bu zaman tbii
ehtiyatlardan ld ediln glirlrin v balans uotundan knar borclarn nzr
alnmas n fiskal qayda ilnib hazrlanacaqdr. Hminin, bu qayda dvlt
xrclrini qeyri-neft DM-i il laqlndirib qeyri-neft glirlrinin dvlt xrclrini
dm sviyysini artracaqdr. Dvlt xrclrinin effektivliyini tmin etmk n
bdc tlblri aydn myyn edilmi mqsdlrl, hminin icra gstricilri zr
indikatorlarla laqlndirilckdir.
Btn bunlar, Azrbaycann sas beynlxalq reytinq agentliklrindn
investisiya drcli kredit reytinqi almasn tmin ed bilr. Bununla yana, mhm
iqtisadi gstricilr v aq kredit mvqeyi v ya aktivlrin potensial qabarcqlar kimi
mhm risklrin izlnilmsi sistemi dayanql inkiaf dstklyckdir.
Vacib mlumatlarn verilmsi, yerli v beynlxalq investorlarn tlb etdiyi
ffaflq sviyysinin tmin edilmsi mqsdil manat zn valyuta olmaqda davam
edckdir. Bu yanama makroiqtisadi mhiti daha asan proqnozladrmaa imkan
verck, daha yksk hcmd birbaa xarici investisiyalar v sabit ticart axnlarn
dstklyckdir. Bu, hm d sabit v proqnozladrlmas mmkn olan inflyasiya
mhitinin yaranmasna gtirib xaracaqdr ki, nticd Azrbaycanda ev
tsrrfatlar z ymlarn bank sektoruna etibar etmkl maliyy sabitliyin daha
ox dstk vermi olacaqlar. Manatn mbadil mznnsind volatilliyin azalmas
Azrbaycanda investisiya risklrini d azaldacaqdr. Beynlxalq kreditorlarn ttbiq
etdiyi risk premiyas bu tsir nticsind azalaraq kapital xrcini aa salacaqdr.
Effektiv fiskal v monetar idaretmni dstklmk n maliyy sektorunda
sabitlik v likvidlik 2025-ci ildk tam tmin edilckdir. Bunun n dvlt
istiqrazlarnn v srbst dvriyyd olan digr qiymtli kazlarn daha likvid olmas
tmin edilmlidir. Likvidlikd artm vacib qiymt siqnal olub, real iqtisadiyyata daha
ox kredit ktlsinin axn il nticlnn likvid banklararas bazarn inkiafna tkan
verir. Hminin, daha drin kapital bazarlar evik yerli investisiyalar n imkan
qazandrr v bu, mvqqti srmay imkanlar axtaran investorlar n xsusil
vacibdir. Bu prioritetin sas mqsdi daha ox yerli kreditorlar v kredit axtaranlar
kapital bazarlarna clb etmkdn ibartdir. Bu, kapital bazarlarnn daha da
axlndirilmsi v volatilliyin azaldlmasna gtirib xarr, hminin manatn daha
clbedici olmas n manat nominasiyal investisiya qoyulularna daha geni
imkanlar ar. Nticd, hazrda sasn AB dollarnda saxlanan ymlar get-ged
daha ox manata evrilckdir. Daha drin kapital bazar hm d Mrkzi Banka
daha effekttiv monetar siyast yrtmk v bazarda qeyri-myynlik olduqda son
instansiya kreditoru kimi hrkt etmk imkan verckdir. Azrbaycanda 2025-ci il
qdrki dvrd maliyy sektorunda qsamddtli sabitldirm tmin edilck,
ortamddtli dnmd struktur islahatlar il inkiaf gclndirilck, uzunmddtli
dnmd is maliyy sektoru qlobal mstvid aq rqabt hazrlanacaqdr.
lkd maliyy sektorunda islahatlarn region dvltlrin nisbtn daha srtl
aparlmas, lky xarici investisiya clbini genilndirmkl milli iqtisadiyyatn
dayanql inkiafna tkan verckdir.
Yaxladrlm biznes rtlri v zl sektorun investisiya qoyulular
2025-ci ildk Azrbaycanda masir texnologiyalara, bazarlara v maliyy
vsaitlrin brabr x imkanlar tmin edn rqabt mhiti yaradlacaqdr. Yerli
irktlrin canlanmasna v xarici investorlarn dnya standartlarna uyun faliyyt
gstrmlrin rait yaradacaq biznes mhiti tmin edilckdir. Biznesin hyata
keirilmsinin asanl sas sahni hat edir: investisiya qoyulularna raitin
47

yaradlmas, beynlxalq dyr zncirlrin inteqrasiya v biznes mliyyatlarnda

qlobal standartlara nail olunmas.
Azrbaycann regional qovaq kimi mvqeyinin gclndirilmsi n smrli
infrastruktura yksk sviyyd investisiya qoyuluu davam etdirilckdir. 2025-ci
ild Azrbaycan iqtisadiyyat lknin dmir yollarnn Grcstan, Trkiy v rann
dmiryol bksi il BakTbilisiQars v AstaraAstara dmiryol layihlri
vasitsil birldirilmsindn, hminin Xzr hvzsind Bak Beynlxalq Dniz
Ticart Limannn tikintisindn bhrlnckdir. Azrbaycann axlndirilmi
nqliyyatlogistika imkanlar lkdn ixracn artmas n zmin olacaq, btvlkd
is biznes xrclrin qnat edilmsin gtirib xaracaqdr. Bundan lav,
tkmilldirilmi nqliyyat infrastrukturu Azrbaycann btn blglrinin daha yax
inteqrasiyasna rait yaratmaqla, regionlarda biznesin inkiafna lav tkan
verckdir. Masir kommunikasiya imkanlarndan istifad etmkl srtli
genizolaql bk vasitsil elektron xidmtlrin (ethsil, eshiyy, ebanklq,
eticart v s.) hat dairsi genilndirilckdir. Xsusil, dvlt idaretmsind
rqmsalladrma biznes n ffaf, hesabatl, smrli v proqnozladrla biln
perspektivlr yaradacaqdr. Elektron xidmtlrin ttbiq dairsinin genilndirilmsi
Azrbaycanda biznesin beynlmillldirilmsi n zmin olacaqdr. 2025-ci il
perspektivind zl sektorun infrastruktur quruculuunda daha yaxndan itirak
tmin edilck ki, bu da iqtisadi smrliliyin artmasna gtirib xaracaqdr. Bundan
lav, keyfiyytli kommunal xidmtlr rqabtli qiymtlrl tklif edilck v nticd
Azrbaycan keyfiyytli kommunal xidmtlrin qiymtlrin gr region lklri
arasnda n sralarda yer alacaqdr (qlobal sralamaya gr hazrk 65-ci yerdn
txminn 35-ci yer ykslckdir).23
Xsusn MDB lklri, Trkiy, Grcstan v ran kimi mhm region lklri
il lverili ticart sazilrin saslanan aa tarifli mhitd smrli gmrk
prosedurlar Azrbaycann 2025-ci il n iqtisadi perspektivind regional ticart
qova kimi mvqeyini gclndirckdir. Qeyrineft mal v xidmtlri zr ticartin
sas hcmin gr regional inteqrasiya Azrbaycann geosiyasi v iqtisadi mvqeyi
n hmiyytlidir. Msln, Azrbaycann knd tsrrfat v rzaq mhsullarnn,
demk olar ki, 90 faizi Rusiya, Grcstan v Orta Asiya lklrin gndrilir. 24
Qonu lklrl ticart sazilrinin yekunladrlmas Azrbaycana daha srfli
rtlrl xarici bazarlara mal v xidmt ixracn genilndirmk imkan verckdir.
Hminin, regional inteqrasiya xarici investorlar n Azrbaycann ixracynml
investisiya clbediciliyini artracaqdr. 2025-ci ildk regional inteqrasiyan davam
etdirrk, Azrbaycanda xsusn ykskdyrli mhsul v xidmtlr n qlobal
dyr zncirlrin inteqrasiya mqsdil laqlr qurulacaq v sazilr
imzalanacaqdr.
Ticartin asanladrlmas v keyfiyytin dqiq qiymtlndirilmsi n
Azrbaycan irktlrind beynlxalq standartlar v sertifikatlar ttbiq edilckdir.
2025-ci ildn vvl beynlxalq standartlara uyunlama Azrbaycandan ixrac ediln
mallar rqabtdavaml edckdir. Beynlxalq sertifikatlardan daha ox istifad
etibarl keyfiyyt ls yaradaraq yerli istehlakn sviyysini yksldckdir.
Azrbaycana corafi baxmdan n yaxn iki regional bazarda Avropa ttifaq v
Avrasiya ttifaqnda TT standartlar sas gtrldyndn, Azrbaycanda da bu
standartlara uyun mhsul v xidmtlrl qeyrineft ixracnn hcmi
genilndirilckdir. Yerli irktlr z mhsullarnn keyfiyytini yaxladrmaqla yerli
23
24

Mnb: Dnya Bank

Mnb: BMT-nin Comtrade mlumat bazas
48

istehlaklarn getdikc artan keyfiyyt tlblrin cavab vercklr. Nticd Made

in Azerbaijan brendi beynlxalq bazarlarda keyfiyyt gstricisin evrilckdir.
Made in Azerbaijan brendinin tandlmas istiqamtind grlck ilrin
effektivliyini artrmaq mqsdil lkd istehsal olunan mallar v hmin mallarn
istehsallar bard mlumatlar ks etdirn internet portal yaradlacaqdr. Bu
portalda mlumatlarn dild Azrbaycan, ingilis v rus dillrind yerldirilmsi
istifadi hatsini genilndirmkl, yerli mhsullarn tandlmas baxmndan daha
faydal olacaqdr. Nticd, istehsalistehlak arasnda laqlr asanlaacaq,
rqabtqabiliyytli yerli mhsullarn ixracnn hcmi artacaqdr.
2025-ci il perspektivind Azrbaycanda srmay qoymu investorlarn daha
da mhkmlnmsi v yeni birbaa xarici investisiyalarn clb edilmsi tmin
olunacaqdr. Xsusil rqabt stnly olan konkret investisiya layihlri maraql
xarici srmaydarlara tqdim olunacaqdr. Azrbaycan qlobal dyr zncirlrin
inteqrasiya etmk imkanna malik mhm investorlarn v ya eyni sektorda faliyyt
gstrn irktlr ciddi siqnal vern investorlarn clb olunmas n xsusi
investisiya imtiyazlar v tkliflri verilckdir. Mvcud v potensial investorlara
gstriln xidmtlr onlara inzibati proseslri evik baa atdrmaa v tikinti
firmalar, tchizatlar v ya thsil sektorundak tkilatlarla laq qurmaa imkan
verckdir. Xarici investorlarn yerli mhsul v xidmtlr daha ox tlbatnn
yaradlmas n mexanizmlr qurulacaqdr.
Geni eidli v lverili maliyy xidmtlri tklif edn sabit v drin maliyy
sistemi formaladrlacaq ki, bu da iqtisadiyyatn v ev tsrrfatlarnn mvafiq
ehtiyaclarn dmkl iqtisadi inkiafa thf verckdir.
Dstklyici v asanladrc dvlt sektoru
Azrbaycanda nvbti onillikd d iqtisadi yksli tkan verilckdir.
Dvltin iqtisadiyyata mdaxilsi zaman siyast, tnzimlm, dvlt sifarilri v
dvlt sahibkarl faliyyti institusional olaraq birbirindn ayrlacaqdr.
qtisadiyyatn sas aparc qvvsi olmaq vzin, dvlt sektoru daha ox
aadak prioritet il mul olacaqdr: Azrbaycan vtndalar n vasit v
imkanlarn yaradlmas; mvafiq makroiqtisadi v tnzimlm rivsi il iqtisadi
inkiafa tkan verilmsi; vergi glirlrinin n rasional kild xrclnmsin imkan
vern inzibati idariliyin qurulmas.
Sabit makroiqtisadi rtlr, ciddi fiskal intizam v mhkm hquqi baza fiziki
v qli mlkiyyt hquqlarnn ciddi qorunduu biznes mhiti yaradacaq v bunun
nticsind zl investisiya hcmi kifayt qdr artacaqdr. Bundan lav, mvafiq
tnzimlm siyasti rqabti gclndirrk istehsal ediln yerli mal v xidmtlrin
tminat, keyfiyyti v smrliliyind ciddi artma yol aacaqdr. Bu zaman yerli kiik
v orta mssislrin inkiafnn dstklnmsin xsusi diqqt yetirilckdir. Bu
sahd gstriln tbbslr kredit, ixracn artrlmas, keyfiyytli tlim
proqramlarnn tklif edilmsi v ya inzibati prosedurlarn sadldirilmsi
imkanlarna x yaxladracaqdr. Daha yax dvlt planladrmas
Azrbaycann byk logistika qova, hminin region lklrinin daha stn
iqtisadi inteqrasiyas n tlb olunan zruri infrastrukturun tikintisin rait
yaradaraq, hr v knd yerlrindki glir frqini aradan qaldrmaa kmk
edckdir.
Dvlt sektorunun 2025-ci il zr iqtisadi perspektivd z yenilnmi rolunu
hyata keirmsi n dvlt mssislrinin faliyyti ciddi monitorinq edilck v
idar olunacaqdr. Burada sas mqsd hmin mssislrd dvltin idaretm
rivsinin aydnladrlmas, hminin monitorinq v strateji menecmentin ttbiqi
49

olacaqdr. ksr dvlt mssislrinin faliyytlrini nzr alacaq aydn mandat

v icra hdflrinin ilnib hazrlanmas ffafl artracaq, habel dvlt, dvlt
mssissi v ictimaiyyt arasnda yaradc dialoqu inkiaf etdirckdir. Monitorinq
v sahiblik daha da mhkmlndirilck, pekar korporativ strukturlar
gclndirilckdir. Bundan lav, Azrbaycan dvlti z portfelini strateji chtdn
qiymtlndirrk, zlldirilndn sonra daha mhsuldar olaca ehtimal ediln
qeyristrateji aktivlrin zlldirilmsini hyata keirckdir. Btvlkd bu proses
ictimai v milli maraqlar tam nzr alaraq, hr bir zlldirm prosesinin
balancnda lazmi tnzimlm v bazar strukturunu yaradacaqdr.

4.3. 2025-ci ildn sonrak dvr n hdf bax

2025-ci ildn sonrak dvr n hdf bax sosial rifah halnn
yaxladrlmasn v insan inkiaf indeksinin n yksk hdd atdrlmasn tmin
edn v yksk texnoloji inkiafa v iqtisadiyyatn optimal strukturuna saslanan
gcl rqabtqabiliyytli v inklziv iqtisadiyyat qurma nzrd tutur.
Hdf baxn rhi
Gcl orta tbq, rqabt stnly olan sahlrd drin ixtisaslama,
dnya iqtisadiyyat il effektiv inteqrasiya, milli iqtisadi thlksizliyin tmin edilmsi
v inkiaf etmi infrastruktur 2025-ci ildn sonrak dvr n hdf baxn sas
stunlarn tkil edckdir. Azrbaycan BMT-nin Dayanql nkiaf Mqsdlrin
uyun olaraq, dnyan dayanql v gcl edck txirsalnmaz, csartli v
transformativ tdbirlrin hyata keirilmsi hdliyin sadiq qalacaqdr.
Sosial rifah
2025-ci ildn sonrak dvr n hdf bax insan potensialnn
realladrlmas n geni imkanlar tmin etmyi nzrd tutur. Yax hyat
keyfiyyti n ilkin rt rifah, shiyy v thsildir.
2025-ci ildn sonrak dvrd yoxsulluq nvanl kild tam aradan
qaldrlacaq, keyfiyytli shiyy xidmtlrin v thsil x imkanlar
genilndirilckdir. tn on il rzind keilmi yolu davam edrk, dvlt iqtisadi
inkiafn n yoxsul insanlar hat etmsini v bellikl d nvanl olaraq
yoxsulluun aradan qaldrlmasn tmin edckdir. 2025-ci ildn sonrak dvrd
yoxsulluq probleminin hllin iki yanama olacaqdr: layiqli i yerlrinin saynn
artrlmas; mkhaqq v digr glirlri il n zruri ehtiyaclarn dy bilmyn
insanlara nvanl sosial dstk. Minimum mkhaqq mblind tdrici artm
ilyn yoxsul insanlarn xsusi kisini minimuma endirckdir. Xsusn d
minimum mkhaqq orta mkhaqq sviyysinin 60 faizin yaxnlaacaqdr.
lknin rzaq thlksizliyinin tmin edilmsi n 2025-ci ildn sonrak
dvrd iqtisadi, sosial, demoqrafik, tbit v texnoloji sahlrd ba ver bilck
sas dyiikliklr v problemlr nzr alnacaqdr. Adekvat rzaq thlksizliyi
sisteminin formaladrlmas n yeni qida znciri texnologiyalarnn ttbiqinin
genilndirilmsi (biotexnologiya v nanotexnologiyalardan istifad sviyysinin
artrlmas, digr istehsal texnologiyalarndan istifad vasitsil rzaq istehsalnn
artrlmas, qidann medikalladrlmas v yeni qida nvlrinin yaradlmas) v yeni
aqro-rzaq znciri strukturlarnn formaladrlmas (orqanik mhsul istehsalnn
genilndirilmsi, regional, yerli v alternativ qida zncirlrinin formaladrlmas,
qida znciri zr itki v tullantlarn azaldlmas v yenidn emal imkanlarnn
genilndirilmsi) nzrd tutulur. Hazrda Qlobal rzaq Thlksizliyi ndeksind
Azrbaycan qida tminatna gr 61-ci, qida mhsullarnn keyfiyytin gr 86-c
50

yerddir. Daha yax knd tsrrfat sistemi Azrbaycann hr iki gstrici zr

mvqeyinin txminn 40-c yer ykslmsin imkan verckdir. 25
hr yerlrind uyun mnzil tminat seimlri Azrbaycann knd
yerlrind olan hazrk ii qvvsinin hr yerlrindki mulluq imkanlarndan
bhrlnmsin rait yaradacaqdr. Bu, ninki yoxsulluq sviyysini azaltmaa
kmk edr, htta regionlar arasnda glir brabrsizliyinin azalmasna gtirib xara
bilr. Mnzil tminat artan hr halisinin tlblrini d hat edck v bu hali
qrupunun xsusi kisi hazrk txminn 55 faizdn 70-75 faizdk artacaqdr. Daha
yax mulluq imkanlarna gr hrlr axn v knd yerlrind daha yksk
glirli mulluq imkanlarnn artm nticsind glirlrdki brabrsizlik
azalacaqdr. 2025-ci ildn sonra Bak il lknin digr regionlar arasndak glir frqi
adambana txminn 50 faizdn 40 faizdk enckdir.
qtisadi inkiaf perspektivlri nzr alnaraq planl kild aparlan
urbanizasiya nticsind orta tbqnin gclnmsi orta tbqnin maddi rifah
halnn yaxladrlmas, alclq qabiliyytinin ykslmsi v mk mhsuldarlnn
artmas yolu il iqtisadi inkiaf tempi yksk sviyyd saxlanlacaqdr.
Shiyy xidmtlri v thsilin keyfiyytinin artmas il insan kapitalna veriln
thf 2025-ci ildn sonrak dvrd iqtisadi artmda mhm rol oynayacaqdr.
Azrbaycann thsilin keyfiyytin gr qlobal miqyasda hazrda 107-ci 26 yerd
qrarlamas hl d tkmillm potensialnn byk olduunu gstrir. Dvlt
xidmtlri insanlar n eyni drcd latan olacaq v texnoloji bacarqlara malik
haliy lverili rqmsal xidmtlr gstrilckdir.
2025-ci ildn sonrak dvrd elektrik enerjisi, su v kanalizasiya, istilik v qaz
tchizat sektorlarnda smrliliyin v xidmt sviyysinin yksldilmsi sosial
rifahn yaxladrlmasna v insan kapitalnn inkiafna xidmt edckdir.
Tkmilldirilmi thsil sistemi smrlilik v innovasiyaya saslanan
iqtisadiyyata keidin sasn tkil edckdir. Bu sistem Avropa ttifaq zv olan
rqi Avropa lklrinin nail olduu sviyyy atmaa imkan vern glirlr rait
yaradacaqdr. Xsusn d azglirli iilr n bel keyfiyytli hyatn tmin
edilmsindn tr lazm olan mkhaqq artmlar daha yksk mhsuldarlq v
mnasib i imkanlarna xdan asl olacaqdr. 2025-ci ildn sonrak dvrd
Azrbaycann thsil sistemi qtisadi mkdalq v nkiaf Tkilat trfindn
verilmi PSA ballar kimi beynlxalq standartlara uyun qiymtlndirilckdir. Thsil
sviyysi n az rqi Avropa lklri sviyysin atdrlacaqdr. Bundan lav,
mktbqdr thsil latanlq nnvi Avropa sviyysin qaldrlaraq, uaqlara
z thsil hyatlarna qdm qoymaq imkan verilckdir. Ali thsillilrin pay
hmiyytli kild artacaqdr (qlobal sralamada Azrbaycan hazrda 20 faizl 91-ci
mvqeddir). T bacarqlarnn tdrisi ibtidai thsildn ali thsil sviyysin kimi
2025-ci ildn sonrak masir tdris proqramnn sas hisssini tkil edckdir.
Beynlxalq thsil standartlarna uyunlama mktb v universitet sviyysind
daha ox beynlxalq mbadil imkanlar yaradacaqdr.
2025-ci ildn sonrak dvr n Azrbaycan iqtisadiyyatnn sas
hrktverici qvvsi rqabtqabiliyytli ii qvvsi olacaqdr. Xsusil, gnclrin
v qadnlarn il tminatna daha ox diqqt yetirilckdir. mk bazarnda evik
siyastin hyata keirilmsini tmin edn institutlar vasitsil sosial dialoqun inkiaf
25
26

Mnb: Economist jurnalnn analitika bsi

Azrbaycann qlobal mvqeyi bard bu blmd ks olunan mlumatlar Dnya qtisadi
Forumunun Qlobal Rqabtlilik Hesabatna saslanr.

51

v inklziv mulluun artrlmasna nail olunacaqdr. Azrbaycanda insan

kapitalnn tkc milli iqtisadiyyatn deyil, qloballaan dnya iqtisadiyyatnn da
tlblrin uyun inkiaf etdirilmsi mk miqrasiyasn el tnzimlmy rait
yaradacaq ki, daha ox dyr lkd qalsn. Gcl, ykskixtisasl v innovativ ii
qvvsi qlobal dyr zncirlrind Azrbaycann mvqelrinin daha da
mhkmlnmsind mhm rol oynayacaqdr. Texnoloji imkanlarn artmas,
Azrbaycann ii qvvsinin bir sra xidmt sferalarnda ixrac faliyyti
gstrmsin imkan yaradacaqdr. Bacarqlarn inkiaf etdirilmsi, hminin mk
resurslarndan smrli istifad nticsind Azrbaycanda mk mhsuldarl rqi
Avropa lklrinin mvafiq gstricisinin sviyysin atdrlacaqdr. mumilikd
2025-ci ildn sonrak dvrd mk bazarnn tnzimlnmsi hyata keirilrkn
yksk texnologiyalarn, o cmldn all manlarn v sistemlrin ttbiqi, hminin
kommunikasiya imkanlarnn genilnmsi kimi amillrin tsiri nzr alnacaqdr.
2025-ci ildn sonrak dvrd Azrbaycanda traf mhitin mhafizsin daha
ox diqqt yetirilck, lkd karbon emissiyasnn azaldlmas hava, su v torpan
ekoloji baxmdan daha tmiz olmasna rait yaradacaqdr. Enerji smrliliyi
prinsipi sasnda Azrbaycanda DM-in hr bir vahidinin istehsal n enerji
srfiyyat minimuma endirilck, 2025-ci ildn sonrak dvrd lknin enerji
balansnda brpa oluna biln enerji nvlrinin pay artrlacaqdr. Bundan lav,
ekoloji tarazln qorunmas sas gtrlrk, tullantlarn, o cmldn zrrli qazlar,
irkab sular v radioaktiv tullantlarn smrli idar edilmsi sistemi yaradlacaqdr.
qtisadi rifah
2025-ci ild makroiqtisadi sabitlik, xsusil fiskal dayanqllq, lverili biznes
mhiti, inkiaf etmi infrastruktur, xarici bazarlara srbst x v xarici
investisiyalarn clb edilmsi nticsind Azrbaycan iqtisadiyyat xarici oklara
daha davaml olacaq v lkd mk mhsuldarl rqi Avropa lklrinin mvafiq
gstricisin atdrlacaqdr. Azrbaycan iqtisadiyyat, Dnya qtisadi Forumunda
bildirildiyi kimi, smrliliksasl modeldn innovasiyasasl model keckdir.
halinin adambana dn real glirlri ild txminn 5 faiz artacaq v Azrbaycan
Dnya Banknn tsnifatna sasn, ykskglirli lk statusu qazanacaqdr. Bu
inkiaf proseslri nticsind 2025-ci ildn sonrak dvrd adambana dn glir
sviyysin gr Azrbaycan rqi Avropa lklrinin sviyylrin yaxnlaacaqdr.
nnovasiyasasl modelin inkiaf etdirilmsi n fiziki, insan, institusional v
sosial kapital tmin olunacaqdr.
2025-ci ildn sonra Azrbaycann axlndirilmi v dayanql iqtisadiyyatnda
mumi lav dyrin drdd ndn oxu qeyri-neft sektorlarnda yaranacaqdr.
Nvbti illrd rqabtdavaml mk xrclri Azrbaycan iqtisadiyyat n
qsamddtli katalizator rolunu oynayacaqdr. Lakin faktiki rqabt stnly
qabaqcl texnologiyalar v digr innovasiya formalarndan istifad il yana,
keyfiyytli thsil v pe tliminin nticsi kimi yksk mhsuldarlq hesabna
yaranacaqdr. Baqa szl, 2025-ci ildk olan dvr biliktutumlu iqtisadiyyata keid
dvr olacaqdr.
2025-ci ildn sonrak dvrd innovasiyasasl inkiaf modelin keid vvlki
illrd rqabt stnly olan v inkiaf etmi qeyri-neft sektorlarnda
ixtisaslamann daha da drinldirilmsi hesabna daha ox dyrin lkd
qalmasn
tmin
edckdir.
Texnologiya
transferi
v
biliyin
kommersiyaladrlmasnn genilndirilmsi investisiya qoyuluunun smrliliyini
artracaqdr. qtisadiyyatn hm regional, hm d sahlraras strukturunun
optimall artacaq ki, bu da tarazl v dayanql inkiaf tmin edckdir. Xsusil,
52

Azrbaycanda regional inkiaf mrkzlrinin formalamas blglrd iqtisadiyyatn

rqabtqabiliyytli sahlrind ixtisaslamann drinldirilmsi hesabna mumi
iqtisadi inkiaf tmin edckdir. Bak beynlxalq hmiyyt malik snaye v xidmt
mrkzin evrilckdir.
2025-ci ildn sonrak dvrd karbohidrogen v qeyri-karbohidrogen glirlri
arasndak tarazla nail olunacaq v hr il ARDNF-dn iqtisadiyyata inyeksiyalar
"qzl qayda" sasnda tmin edilckdir. Bel yanama neft-qaz qiymtlrindki
dyiikliklrin tsirini yumaldaraq srbst zn yerli valyutaya inam artracaq v
iqtisadi inkiafn dayanqlln tmin edckdir. Makroiqtisadi sabitlik hm yerli, hm
d xarici zl sektor nmayndlrinin investisiya qoyulularnn stimulladrlmas
n zmin olacaqdr. Beynlxalq maliyy bazarlar il inteqrasiya v maliyy
texnologiyalarnn ttbiqi sasnda rqabtqabiliyytli maliyy sistemi dayanql
iqtisadi inkiaf dstklyck v halinin rifahn yaxladracaqdr.
Qeyri-neft sektoruna lav investisiya qoyulular 2025-ci ildk v ondan
sonrak dvrd daha rqabtli iqtisadiyyatn vacib hrktverici qvvsi olacaqdr.
Bu sbbdn glckd snaye v xidmt sektorlarna birbaa xarici investisiyalar
daha geni miqyasda clb edilckdir. Texnologiya, bacarqlar v qlobal dyr
zncirlrin x tklif edn iri xarici irktlrin qeyri-neft sektoruna investisiya
yatrm Azrbaycann qlobal iqtisadi xritd yerini mhkmlndirckdir.
Azrbaycana xarici investorlar strateji olaraq aspekt zr clb edilckdir: son
drc clbedici investisiya imkanlarnn yaradlmas (msln, masir infrastruktura
malik snaye parklar); aparc beynlxalq irktlr mqsdynl x; mvcud v
glck investorlar n birinci sinif xidmtlr.
2025-ci ildn sonrak dvrd ixrac tkc mal deyil, hm d xidmt eidinin
artmas hesabna axlnck v byyckdir. xracn artan mhsul v xidmt
sayna saslanmas neft v qaz qiymtlrindki dyiknliklrdn asll azaldb,
xarici valyuta glirini sabitldirckdir.

53

5. HDF NDKATORLARI
Strateji Yol Xritsi 2025-ci il qdr DM-d 3 faizdn ox orta illik real artm
v lav olaraq da 450 mindn ox yeni i yerinin yaradlmasn nzrd tutur. Bu i
yerlrinin yaradlmas 3 amilin tsiri nticsind mmkn olacaqdr: i) Strateji Yol
Xritsi rivsind grln tdbirlr; ii) digr lav tdbirlr v iii) mumi iqtisadi
mhitin yaxlamas nticsind iqtisadi artm srtinin ykslmsi. qtisadiyyatn
sektorlar zr nzrd tutulan tdbirlrin hyata keirilmsi nticsind qeyri-rsmi
mulluun pay azalacaq v aadak drd xsusi hdf nail olunacaqdr:
Qeyri-neft sektoruna ynldilmi birbaa xarici investisiyalarn qeyrineft DM-dki paynn hazrk 2,627 faizlik gstricidn 2025-ci il qdr 4
faiz atdrlmas. qtisadiyyatn axlndirilmsind xarici investorlarn rolu
ox hmiyytlidir. Bel ki, xarici investorlarn thfsi yalnz srmay
qoyuluundan ibart deyil, onlar eyni zamanda yeni sektorlara v dyr
zncirlrin daxil olmaq n zruri olan yeni bacarqlar, texnologiyalar v
bklm imkanlar gtirirlr. qtisadiyyatn axlndirilmsi qeyri-neft
sektoruna daha ox investisiya clb edilmsini tlb edir.
Qeyri-neft sektoru zr ixracn 2015-ci ildki adambana 170 AB
dollarndan28 2025-ci ild n az 450 AB dollarna qaldrlmas. 2015-ci
ild Azrbaycan iqtisadiyyatnn idxal tlbi adambana 1000 AB dollarna
brabr olmudur. dxal tarazladrmaq n Azrbaycandan adambana
1500 AB dollar hcmind mhsul ixrac olunmudur ki, bunun da 90 faizini
neft v qaz mhsullar tkil etmidir.29 Mal v xidmtlrin idxalnn ixrac il
balansladrlmas iqtisadi mstqillik v sabitlik n son drc vacibdir,
lakin neft qiymtlrindn asll azaltmaq n daha ox qeyri-neft sektoru
mhsullarnn ixracna ehtiyac vardr.
Ticari mal v xidmtlr sektorunda, msln istehsal v ya turizm
sektorlarnda 2025-ci il qdr 150 min lav i yerinin yaradlmas.
Vtndalar n i yerlrinin yaradlmas daim dvltin prioritetlrindndir.
Lakin bzi sektorlarn iqtisadi tsir imkanlar digrlri il mqayisd daha
genidir. xracn axlndirilmsi n ticari mal v xidmtlr sektorunda, yni
beynlxalq sviyyd satla biln mhsullarn (msln, snaye v ya qida
mhsullar) v ya xidmtlrin (msln, turizm v ya nqliyyat) istehsal il
mul olan sektorlarda i yerlrinin yaradlmas zruridir. Ticari mal v
xidmtlr sektorunun itiraklar beynlxalq rqabtl zlirlr v bu da
adtn, mhsuldarlqda srtli artma gtirib xarr.

Bu gstrici son 5 il rzind qeyrineft v qaz sektorunda sas kapitala ynldilmi xarici
investisiyalarn orta mblinin hmin mddt zr orta qeyri-neft DM- olan nisbti kimi
hesablanmdr.
28
Mnb: Dvlt Statistika Komitsi
29
Mnb: BMT-nin Comtrade mlumat bazas
27

54

Dvlt bdcsinin ARDNF-in transfertlrindn asllnn azaldlmas. Bu

gn dvlt sektorunda xrclnn hr ikinci manat (tqribn 50 faizi) ARDNFdn ediln transfertlrin hesabna maliyyldirilir. 30 Bu rqm 2025-ci il
qdr 15 faiz endirilmlidir. ARDNF-in transfert ed bilcyi mbl onun
glirlri il, yni neftin qiymtlri il sx laqlndirilmidir. Bu asllq
Azrbaycan iqtisadiyyatna neft qiymtlrindki dyiikliklrin ciddi tsirinin
sas sbblrindn biridir. qtisadiyyatda zl investisiyalarn payn artrmaq
n sabit artm tempinin olmas ox vacibdir v dvlt bdcsinin Neft
Fondunun transfertlrindn daha az asl olmasn tlb edir.
Bu hdflr nail olmaq n milli iqtisadiyyat v iqtisadiyyatn 11
sektoru zr strateji yol xritlrind nzrd tutulan strateji hdf v
prioritetlrin uurla hyata keirilmsi zruridir. Eyni zamanda, nzrd
tutulan tdbirlrin davaml hyata keirilmsi, ilk monitorinq v
qiymtlndirmnin tmin edilmsi n investisiyalarn v digr resurslarn
sfrbr edilmsi tlb olunur. Hesablamalara gr, 2020-ci ildk nzrd
tutulmu prioritetlrin yerin yetirilmsi n iqtisadiyyata txminn 27 milyard
manat investisiya qoyuluunun tlb edilcyi proqnozladrlr. Bu mbl
btn sektorlar zr strateji yol xritlri rivsind tlb olunan cmi
vsaiti ks etdirir. Nzrd tutulan vsait btn nv dvlt v zl (yerli v
xarici) mnblr hesabna tmin edilckdir. Bu investisiyalar Azrbaycan
iqtisadiyyat n 2020-ci ildk myyn edilmi hdflrdn lav, glck
n nzrd tutulmu hdflr tsir baxmndan da bnvr rolunu
oynayacaqdr. Prioritet sektorlar v ya iqtisadiyyatn digr sektorlar zr yeni
strateji hdflrin myynldirilmsi Azrbaycana Strateji Yol Xritsinin
prioritetlrinin msbt trayektoriyas il daha yksk hdflr atmaa
kmk edckdir.

30

Mnb: Maliyy Nazirliyi, ARDNF

55

6. STRATEJ MQSDLR
Azrbaycan neft glirlrinin dzgn idar edilmsi hesabna sosial v iqtisadi
infrastrukturun qurulmas, yksk ym v nisbtn kiik xarici borc, yoxsulluun
azaldlmas, zl sektorun DM-d paynn yksk hdd atdrlmas v biznes
mhitinin yaxladrlmas sahsind uurlara imza atmdr. Strateji Yol Xritsi
rivsind yax idaretm sasnda makroiqtisadi sabitliyi tmin etmk,
iqtisadiyyatn strukturunu tkmilldirmk, mulluu artrmaq, tarazladrlm
regional inkiaf tmin etmk, biznes mhitini yaxladrmaq v zl sektorun
itirakln gclndirmk planladrlr. Azrbaycan Minilliyin nkiaf Mqsdlri
zr bir ox hdflr nail olmu v Birlmi Milltlr Tkilatnn 20162030-cu
illr n tsdiqlnmi Dayanql nkiaf Mqsdlrin qoulmudur. Azrbaycanda
daha dayanql, hatli v axlndirilmi iqtisadiyyatn inkiaf etdirilmsi, sosial
sahlrin tarazl inkiafnn tmin olunmas n smrli milli icra mexanizmi
yaradlacaqdr.
Milli iqtisadiyyat perspektivi zr Strateji Yol Xritsind drd sas strateji
mqsd nzrd tutulmudur.
Hazrk qlobal mhit v neft qiymtlrinin dyiknliyi maliyy dayanqllnn
gclndirilmsini, tbii ehtiyatlardan ld ediln glirlrdn rasional istifadni v ciddi
makroiqtisadi rivnin qbulunu obyektiv zrurt evirir. qtisadi inkiaf
istiqamtind grln tdbirlr saysind dvlt z mqsdlrini gerkldirmk
n fiskal v monetar siyastin daha rasional uzladrlmasna alr.
Azrbaycann gcl fiskal dayanqllq v monetar siyasti il bal glck tdbirlr
Milli iqtisadiyyat v iqtisadiyyatn sas sektorlar zr strateji yol xritlrinin birinci
hdfind tsvir olunmudur.
Bu baxmdan fiskal siyast n rivnin tmin edilmsi v tbii
ehtiyatlardan ld olunan glirlr kifayt qdr qnat edilmsi n grln
tdbirlrl yana, Azrbaycann tbii ehtiyatlarnn dzgn idar edilmsi mslsi
d nzrdn keirilir. Tklif ediln sas institutlar bunlardr: neft glirlrindn rasional
istifad edilmsi n qzl qayda yanamas v dvlt borcunun idar edilmsi
n zruri fiskal riv. Bu kontekstd Ortamddtli Xrclr rivsinin daha da
gclndirilmsi, gcl bdc idariliyi v onun nticsasl bdc tkilin
uyunladrlmas dvlt xrclrinin smrliliyinin tmin edilmsi v neft glirlrinin
dyiknliyinin azaldlmas n grln tdbirlrin davam olmaldr. Birinci mqsd
ciddi fiskal riv il yana, hm d monetar riv il baldr.
Ciddi monetar siyast rivsi v mqsdlrinin effektiv icras makroiqtisadi
mhitin mhm trkib hisssidir. Bu baxmdan, monetar siyastin fiskal siyastl
koordinasiyada hyata keirilmsi, iqtisadiyyatdak dyiikliklri ks etdirmk n
monetar amillrd tlb olunan dzlilrin qiymtlndirilmsi iqtisadi potensialn
daha da gclndirilmsi n zruridir.
qtisadi potensialn daha da gclndirilmsi n monetar v fiskal
rivlrin qarlql laqsi il yana, digr strateji mqsd zlldirm v dvlt
mssislrind islahatlarla baldr. Bu sndd dvlt shmdarl yanamasnn
qbulu v dvlt mssislrinin islahat proqramnn hyata keirilmsi nticsind
dvlt sektorunun iqtisadiyyatdak smrliliyinin yaxladrlmas il bal
mddalar verilmidir. Strateji Yol Xritsi lkd zl sektorun falln yksltmk
n hyata keiriln mvcud tbbslri dstklmk, dvlt mssislrinin
56

smrliliyini artrmaq v biznes mhitini yaxladrmaqla, birbaa xarici

investisiyalarn clbini stimulladrmaq mqsdi dayr v bu sahd atlacaq
addmlar ikinci hdfd tsvir olunmudur.
Rqabtli, inklziv v dayanql iqtisadi mqsdlr nail olmaq n gstriln
sylrin trkib hisssi kimi, nc mqsd insan kapitalnn inkiafnn daha da
srtlndirilmsidir. Bu mqsdl hyata keirilck tbbslr saslandrlr v
tdbirlr aadak istiqamtlr uyun planladrlr: thsilin insan kapitalna thfsi,
mssislrin iinin daha smrli olmasna kmk n mk mhsuldarlnn
yaxladrlmas.
Drdnc mqsd biznes mhitinin daha da yaxladrlmas il baldr.
Fiskal v monetar siyast nticsind iqtisadiyyata verilck tkanlar lverili biznes
mhiti riatind mvcud resurslardan daha smrli istifady imkan yarada bilr.
qtisadiyyat dstklmk n biznes mhitinin yaxladrlmas istiqamtind daha
mfssl yanama milli iqtisadiyyatn sektorlar zr strateji yol xritlrind
verilmidir.

57

7. STRATEJ HDFLR
7.1. Strateji hdf 1. Fiskal dayanqlln gclndirilmsi v
davaml monetar siyastin qbul edilmsi
Azrbaycan iqtisadiyyatnda ba vern proseslr lkd neft hasilat v dnya
bazarlarnda neftin qiymtindki dyiknlikl hmiyytli drcd bal olmu v
bu cr dyiknliklrin DM- tsiri ardcl tkanverici mexanizmlr klind ba
vermidir (kil 24). Neftin qiymtindki dyiikliklr bilavasit ARDNF-in dvlt
bdcsin transfertlrin tsir gstrmidir. Eyni zamanda, ARDNF-in dvlt
bdcsin transfertinin hcmindki dyiikliklr dvlt xrclrind d z ksini
tapmdr. qtisadiyyatda dvlt xrclrinin payn nzr alaraq, dvlt xrclrindki
dyiikliklrin DM-dki dyiikliklrl st-st ddyn grmk olar. Bu sbb
ntic laqsi v tn illr rzind neft qiymtlrindki volatillik sbbindn
Azrbaycanda DM artm ox frqli olmu v Trkiyd mahid ediln cmi 4
faizl mqayisd Azrbaycanda DM-in artmnda orta standart knarlama 2004
2014-c illr arasnda 11 faiz tkil etmidir.31
kil 24. Neftin qiymtindki dyiknliyin v ARDNF-in transfertlrinin
Azrbaycan iqtisadiyyatna tsiri

Mnb: Maliyy Nazirliyi, Dnya Bank

Azrbaycan iqtisadiyyatnn tbii ehtiyatlardan v xsusn d neftdn

asllnn hm qsa, hm d uzunmddtli perspektivd azaldlmas zruridir. 2013c ild ARDNF-in transfertinin dvlt xrclrind pay 59 faiz 32 atmdr v bu
31
32

Mnb: Dnya Bank

Mnb: Maliyy Nazirliyi, ARDNF

58

vziyyt makroiqtisadi sabitlik n ciddi thdid yaradr. Bdcnin ARDNF-in

transfertlrindn asll 2013-c ildn bri azalsa da, bu transfertlrin bdcd
mumi pay hl d yksk olaraq qalmaqdadr. Bu raitin, glckd neftin
qiymtindki dyiknliklr nzr alnmaqla, DM artmna birbaa tsir ed
bilcyi ehtimal edilir.
Uzunmddtli perspektivd neftin qiymtlrindn fiskal asllq, bu sahy
daha diqqtli yanaman rtlndirir. Azrbaycann tbii resurslarnn tknn
xarakterli olmas diqqti dayanql iqtisadi inkiaf modelini qbul etmk n
alternativ yanamalar seilmsin ynldir. Bel ki, hesablamalara gr,
Azrbaycann tsdiq edilmi neft-qaz ehtiyatlar ran, Sudiyy rbistan v ya
Qazaxstan kimi lklrin analoji gstricisi il mqayisd daha tez tkn bilr.
Davaml kfiyyat ilrinin aparlmas (xsusn d kiik yataqlar) bu mddti bir
qdr artrsa da, hazrk rait nvbti 30 il rzind neft-qaz ehtiyatlarndan ld
olunacaq glirlrdn aslln azaldlmasn tlb edir (kil 25).
kil 25. Neftdn asllq sviyysi

Mnb: Maliyy Nazirliyi, Beynlxalq Valyuta Fondu

Neftdn yksk asllq iqtisadiyyata frqli yollarla tsir edir. Msln, neft
ticarti il bal xarici valyuta daxilolmalarnn hcminin dyimsi v buna gr
manatla bal mahid ediln qeyri-stabilliyin nticsi kimi, milli valyutaya inam
azalr.
Dvlt Statistika Komitsinin mlumatlarna sasn, 2014-c ild
Azrbaycanda dvlt sektoru hesabna formalam sas kapitaln mumi ymnn
DM-d pay 20 faiz olduu halda, zl sektor n bu nisbt cmi 8,6 faiz tkil
etmidir. Bunun sbbi, bir trfdn, dvltin byk neft glirlrin x il laqli
olsa da, digr trfdn, zl sektorun maliyy resurslarna mhdud x il baldr.
Sonuncu tsir qismn onunla laqlidir ki, neft glirlrinin mvcudluu dvlt
trfindn istiqrazlarn buraxlmas zrurtini azaltmdr; halbuki dvlt istiqrazlar
59

ox vaxt likvid kapital bazarnn sasn tkil edir. Bundan lav, mumi
iqtisadiyyata nisbtd dvlt sektorunun ls zl sektorun sxdrldn
gstrir: dvlt xrclrinin qeyri-neft DM- nisbti son illrd 52-59 faiz olmudur.
Norve Azrbaycanla mqayisd kapital atmazl il zlms d, onun 28
faizlik 33 gstricisi Azrbaycan n bu istiqamtd lav inkiaf imkanlarnn
olduunu gstrir.
Resurs sektorlarna saslanan artm, adtn, bu sektorlarda mk tutumunun
aa olmasna gr btvlkd zl sektorda aa mulluq sviyysin gtirib
xarr. Resurs sektorlarnn aa mktutumlu olmas Azrbaycana mnfi tsir
etmidir: neftqaz sektorunun DM-d pay az 36,3 faiz olduu halda, mumi
mulluqdak pay cmi 12 faizdir. Nticd, 2015-ci ild zl sektorda muzdlu
iilrin say 623,6 min nfr tkil etdiyi halda, dvlt xrclrinin artrlmas dvlt
sektorunda 878,9 min nfrin il tmin edilmsin imkan vermidir.34
Bundan lav, dvlt xrclrind ox yksk artm, adtn, izafi yklnm,
aa bdc intizam v dvlt sektorunda smrliliyin azalmas kimi bir sra lav
problemlr trdir. Azrbaycann dvlt bdcsi xrclrinin bzi illr zr 50 faizdn
ox artmas eyni tinliklrin tkrarlanmas ehtimaln yksldir.35

7.1.1. Prioritet 1.1. Neft glirlrinin dvlt bdcsin

krlmsini tnzimlyck qzl qaydann qbul
edilmsi
saslandrma
Qlobal makroiqtisadi meyillr v onlarn yuxarda tsvir edilmi nticlrin
gr proqnozladrla bilmyn knar oklar nticsind ba vern potensial
tinliklrin qarsnn alnmas, glck nsillr n ehtiyatn yaradlmas v
inteqrasiya edilmi fiskal idaretm prinsiplrinin effektivliyi lk n mhm
hmiyyt ksb edir. Bu mqsdl nzrdn keirilmli olan drd sas komponent:
neft glirlrinin dvlt bdcsin krlmsi, xrc v investisiya intizam n
mexanizmin yaradlmas, Ortamddtli Xrclr rivsinin gclndirilmsi v
nticsasl bdc mexanizminin icrasnn nzr alnmas qeyd ediln istiqamtlr
zr qzl qaydann qbulunu zrurt evirir. Bu sbbdn fiskal, monetar, iqtisadi
hdflr, habel onlar arasndak qarlql asllq v onlarn bir-birini tamamlamas
daha optimal kild nzr alnacaqdr.
Grlck tdbirlr
Tdbir 1.1.1: Qzl qayda prinsipi il uzladrmann hyata keirilmsi
Azrbaycann dvlt bdcsin ARDNF-in transfertind sabitliyi tmin etmk
n qzl qaydann ttbiqi nzrdn keirilckdir.
Hazrda ARDNF-in Maliyy Nazirliyin krdy vsaitlrin mbli neftin
qiymtindn asl olaraq dyiir. Fond il Maliyy Nazirliyi arasnda qzl qayda
adlanan daha ciddi krm mexanizmi krln mbllri sabitldirrk, dvlt
xrclrini (v bellikl d DM-in artmn) neftin qiymtindki dyiknliklrdn
daha yax qoruya bilr (kil 26).

Mnb: Avropa Komissiyas v Dnya Bank

Mnb: Dvlt Statistika Komitsi
35
Maliyy Nazirliyinin 2006-2008-ci illr zr mlumat
33
34

60

kil 26. Qzl qayda prinsipi

Mnb: Maliyy Nazirliyi, Beynlxalq Valyuta Fondu

Bu mexanizm bir sra stnlklr malikdir v bunlarn n sas sabitlikdir.

Qzl qayda DM-in dyiknliyini azaldaraq Maliyy Nazirliyi n latan
vsaitlrin hcminin v manatn mbadil mznnsinin proqnozladrlmasn daha
da asanladracaqdr. Proqnozladrma imkanlar da z nvbsind uzunmddtli
artm v axlndirm, habel uzunmddtli planladrma v dvlt xrclrinin
smrliliyinin yksldilmsi n rait yaradacaqdr. Dvlt xrclrinin hatsi v
dyiknliyinin mhdudladrlmas zl sektorun sxdrlmas imkann da
mhdudladrr. Bunun digr tsiri Maliyy Nazirliyinin bzi illrd dvlt bdcsinin
potensial ksirini maliyyldirmk n kapital bazarlarna xnn tlb
edilmsind zn gstrck, bu is kapital bazarnn drinlmsin thf
verckdir.
Bundan lav, ARDNF-dn dvlt xzindarlna vsaitin krmsinin
optimal mbli dqiq myyn edilmdiyindn, Fond trfindn daha ykskglirli
v uzunmddtli investisiya edilmsind tinlik yaranr. Bdcy transfertlrin
mblinin mhdudladrlmas ARDNF- toplanan vsaitlrin hcmini artraraq,
glck nsillr n faydal olacaqdr.
Bununla bel, qzl qaydann hyata keirilmsi v artmn tmin edilmsind
mhm amil xrclrin myyn sviyyd saxlanlmasndan ibartdir. Azrbaycanda
dvlt xrclri myyn sviyydn aa endikd uzunmddtli mnft ld etmk
perspektivlri azala bilr. Bu vsait iqtisadiyyatn inkiaf n lazm olduuna gr
uzunmddtli perspektiv namin qsamddtli perspektivd qarda duran msllr
d diqqt mrkzind saxlanlacaqdr.
61

Tcrbd qzl qayda

Mahiyyt etibaril, qzl qaydann ttbiqi neft glirlrindn hddn artq
asllq sbbindn dvlt bdcsinin resurslarn mhdudladra bilr (kil 27).
Bunun tsiri aadak kimidir: dvlt cari v kapital xrclri n bdcni trtib edir.
Bdc xrclrinin byk hisssi qeyrineft glirlri il dnilir v qeyrineft
glirlrind ksir (vergixrc frqi) kiik olduuna gr, qzl qaydada nzrd
tutulduu kimi, bu frq neft glirlrinin orta hdd myyn edilmi mbli il
dnilir. Neft glirlrinin digr hisssi zl investisiyalarn sxdrlmasnn qarsnn
alnmas n xarici lklr investisiya yatran xsusi fondda toplanr. Bu fond
insanlar n glck ehtiyat toplamaqla, zaman kedikc byyr. Fondun z
bufer rolunu oynayr; neft qiymtlri myyn hddn aa ddkd fondda
toplanm ehtiyatlar dvlt bdcsin davaml krlmkl ba vern dvri
dyiknliklr qar thlksizlik buferi tmin edilir.
kil 27. Qzl qaydann ttbiqi mexanizmi

1. Hminin, daxili sektorda bdcdnknar maliyylmni azaldr.

Tbii ehtiyatlardan asl olan lklrin oxunda mstqil ehtiyat fondu

yaratmaq v neft sektorundan asll azaltmaq n mxtlif prinsiplr ttbiq edilir.
Msln, Norvein neft fondu olan Norve Dvlt Pensiya Fondundan dvlt
bdcsin ild 4 faiz hcmind transfert etmy icaz verilir. Botsvanann Pula
Fondu lknin almaz ehtiyatlarndan ld ediln glirlri glck nsillr n
saxlayr. Norve Pensiya Fondundan frqli olaraq, Pula Fondu faiz qaydas ttbiq
etmir. Bunun vzind, lknin btn digr xarici ehtiyatlar myyn edilmi hddn
yksk nisbt atdqda hmin fonda krlr.
Tbii resurslardan asl digr lklr yuxarda qeyd ediln Norve v Botsvana
tcrbsin bnzr yanamalardan istifad etslr d, resurs qiymtlrindki
dyiknliklrdn qorunmaa daha az diqqt yetirirlr. Bu mexanizmlr qzl
qaydann sas xarakteristikasn he d mtlq kild nzr almr. Msln, ili
62

mis ehtiyatlarndan ld ediln glirlr n iki fond yaratmdr: Pensiya Ehtiyat

Fondu (PEF) v qtisadi Sosial Stabilldirm Fondu (SSF). stniln msbt saldo
bu fondlara krlr. 2009-cu il bhrannn nticlrini minimuma endirmk n
fondlardan irihcmli xrclr baxmayaraq, hr iki fond bymkddir. Qazaxstan,
Kveyt v Trkmnistan da frqli uur sviyylri il neftdn ld ediln glirlri
glck nsillr saxlamaq n eyni xarakterli fondlara malikdirlr.
Tdbir 1.1.2: Qzl qayda
myynldirilrk qbul edilmsi

mexanizminin

parametrlrinin

Qzl qayda zr aparlan mumi dzlilr sasn, mexanizm v onun

parametrlri dqiqldirilmlidir. Azrbaycan zr qzl qayda mexanizmi mxtlif
hesablama mntiqin saslanr. Mmkn variantlara aadaklar daxildir:
Variant 1: Sabit krm mbli. Azrbaycanda ARDNF-dn dvlt
bdcsin sabit krm stabil v konservativ neft qiymti, hminin
gzlniln orta ixrac hcmlrin sasn nzrdn keiril bilr. Bu yanama
iqtisadiyyat
neft
qiymtindki
dalalanmalarn
sbb
olduu
dyiknliklrdn qoruyaraq, qsamddtli sabitliyi tmin edir. Bel qayda
iqtisadiyyata daxil olan xarici valyuta mblini v milli valyutann
mznnsini proqnozladrmaq imkan yarada bilr. Lakin bu variantda dvlt
bdcsin davaml krmlr icaz verilmmlidir: neft-qaz ehtiyatlar
tkndikdn sonra sabit krln mbl fondun illik faiz glirini stly v
bununla da fondun ehtiyatlarn sfra endir bilr.
Variant 2: Sabit neft qiymtin sasn hesablanan krmlr. ARDNF-in
krmlrin sabit v konservativ neft qiymtin sasn hesablanan faktiki
sat hcmlri kimi trif veril bilr (orta sat hcmlrinin qbul edildiyi sabit
krm variantndan frqli olaraq). Bu yanama yalnz satlan hcmlrd
dyiiklik ba verdikd krmlrd dyiikliklr yol ar. Bu halda
uzunmddtli perspektivd neft-qaz ehtiyatlar tkndikdn sonra Fondda
qalan potensial ehtiyatlardan istifad n yeni qzl qaydann ttbiqi lazm
glckdir.
Variant 3: nvestisiyalardan ld edilck sabit glirlr. Dvlt bdcsin
krm ARDNF-in vsaitlrinin idar edilmsindn ld olunan sabit glir
klind aparla bilr (bu qayda Norved ttbiq ediln mntiq uyundur). Bu
yanama neft qiymtindki dyiknliklrdn asll aa salsa da, fondun
nisbtn kiikll olmas sbbindn ilkin mrhld 4 faizlik36 (Norved
ttbiq edildiyi kimi) krm dvlt bdcsinin ehtiyaclarn dmk n
kifayt etmy bilr. Uzunmddtli perspektivd dvlt bdcsin yalnz orta
faiz drcsindn ld ediln glirin krlmsi, kapital balansnn
saxlanlmas v artrlmas fondun glck nsillr zr daim bldrlmsi
probleminin yaranmasna imkan vermdiyin gr daha lverilidir.
Variant 4: nvestisiyalarn maliyyldirilmsi. Azrbaycan n digr
alternativ variant yuxarda verilmi variantlardan birin uyun qzl qayda
mexanizmin mrhlli yanamadan ibartdir. Bu yanama onu nzrd tutur
36

Mnb: Norve Bank

63

ki, Azrbaycan iqtisadi inkiafn erkn mrhlsind olduundan, sasl

kapital qoyuluu qeyri-neft sektorunun inkiaf v axlndirilmsin rait
yarada bilr. nvestisiya imkanlarna v institusional inkiaf potensialna gr,
ARDNF-dn transfertin tdricn azaldlmas n qayda qbul ed bilr.
Fonddan azalan krmlrin qeyri-neft investisiya layihlrindn ld
edilck glirlrin artmasna gr tarazladrlmas iqtisadiyyata mumi tsiri
minimuma endirckdir.
Qzl qayda sasnda krmnin lazmi sviyysinin myyn
edilmsi
Mexanizm seildikdn sonra krmlrin arzuolunan sviyysi, qaydann
parametrlrin dair razla glindiyi tqdird qbul edilmlidir. Arzuediln sviyy
krmlrin stabilliyindn ld ediln mnfti qsamddtli maliyyldirm
ehtiyaclar il tarazladrmaldr. Bu cr tarazladrma lknin sosial-iqtisadi inkiaf
n vacibdir, nki hazrda Azrbaycan hm adambana dn mummilli glir,
hm d real kapital ehtiyatna gr bir sra lklrl mqayisd geri qalr (kil 28).
Davaml iqtisadi inkiaf n dvlt z investisiyalarnn lazmi sviyyd
saxlanmasn tmin edckdir.
kil 28. Qsamddtli perspektivd neft glirlrin ehtiyac

1.

19902014-c illr zr
ran bard thlillr yalnz ictimaiyyt n aq olan mlumatlara saslanr.

Mnb: BMT-nin nkiaf Proqram (UNDP), Dvlt Statistika Komitsi, Dnya Bank

Bdc ksirinin dvlt borcu hesabna maliyyldirilmsi mmkn olsa da,

cari vergixrc frqinin byk olmas ARDNF-dn nzrarpan sviyyd
64

transfertlr tlb edir. Qzl qaydann parametrlrinin llmsi zaman bu msl

d nzr alnacaqdr. Qzl qaydada stabillik sas msl olsa da, myyn
zaman rzind Fonda daxilolmalarda proqnoz dyiikliy imkan vermk n
parametrlr qrafik zr mntzm nzrdn keirilmlidir. Msln, qzl qayda
beillik vaxt mddti n tsdiqln v sonra Fondun ehtiyatlarnn artmnn
dyrlndirilmsi v dyiikliklrin zruri olub-olmadnn tsdiqlnmsi mqsdil
nc il yenidn nzrdn keiril bilr.
Bu yolla Azrbaycanda lknin qsamddtli bdc ehtiyaclarn qarlamaq
n qzl qaydann ttbiq edilmsin almaqla yana, neft qiymtindki
dyiikliklrin tsiri azaldlacaq, Fondun vsaitlrinin hazrk v glck nsillr zr
daltli blgs tmin edckdir. Hm institusional v hm d praktiki tdbirlr
maliyy dayanqllnn tmin edilmsi v maliyy siyasti nticsind davaml
iqtisadi inkiafa nail olunmas baxmndan vacibdir. Xrc v investisiya intizam
yaratmaq n baladlan proqramlar iqtisadi siyast, uzunmddtli planladrma v
bdcnin trtibi proseslrinin laqlndirilmsini asanladrr. Bundan lav, strateji
hdflrin myyn olunmas, potensial glck mliyyatlarda mmkn bdc
risklrinin qarsnn alnmas v bu proqramlarn effekttiv ttbiqi Azrbaycanda
maliyy intizamnn daha da gclndirilmsi n vacibdir.
Azrbaycann z iqtisadi inkiaf n investisiya qoyulularn daha da
gclndirck lverili mhit yaratmaa aldn nzr alaraq, qzl qaydann
icras iqtisadiyyatn axlndirilmsi n davam edn kompleks tdbirlr thf
olacaqdr. Dyikn neft qiymtlrinin tsirin davaml olan v potensial iqtisadi
risklri ynglldirn dayanql maliyy idariliyi iqtisadiyyatn glck inkiafn
rtlndirir. Qzl qayda iqtisadiyyat knar oklardan qoruyur v iki lav mhm
tdbirin hyata keirilmsi n sas tkil edrk, makroiqtisadi rivni
gclndirir: smrli v effektiv xrclm. Bu istiqamtd grln tdbirlrin nticsi
kimi, elc d yuxarda tfrratlar verilmi qzl qaydan nzr alaraq,
Ortamddtli Xrclr rivsinin effektiv ttbiqi v nticy hdflnmi bdcnin
tkili prosesin keid vsaitlrdn daha rasional istifadni tmin edckdir.

7.1.2.

Prioritet 1.2. Xrc/investisiya intizamnn tminat n

mexanizmin yaradlmas

saslandrma
Qzl qaydann smrli v effektiv xrc siyasti il ttbiqi Azrbaycanda
dvlt sektorunun dayanqlln v mhsuldarln tmin etmy kmk edckdir.
Smrli xrc siyasti kapital xrclri n resurslardan rasional istifadni tmin edir
v bu zaman investisiya qoyulularndan glir ldetm v kapitaln zndmsi
kimi amillr nzr alnr. Baqa szl, bdc intizam ttbiq edilir. Bu cr siyast
zruri texnoloji ykslii v insan kapitalnn inkiafn tmin etmk n dzgn
layihlrin seilmsin imkan verir, yni xrclr glck artm n tkanverici rol
oynayan ehtiyaclara ynldilir.
Maliyy dayanqlln v oxsahli fiskal siyastin mqsdlrini tmin etmk
n Azrbaycanda glir, xrc v dvltin balans hesabat kimi msllri nzr
alaraq, inteqrasiya edilmi fiskal xrclri idaretm rivsinin yaradlmas
planladrlr. Bu baxmdan, rivnin dayanql kild icras n xrc v
investisiya intizamn tviq edn tdbirlrin davam etdirilmsi vacibdir. Ona gr d
Azrbaycanda bel intizamn standartladrlmas v tmin edilmsini nzrd tutan
davaml tdbirlr hyata keirilckdir. Neft glirlrindn dvlt bdcsin
65

transfertlrin paynn dayanql sviyyy atdrlmas, 2014-c ild Dnya Bank

trfindn Azrbaycan zr aparlm Dvlt Xrclri v Maliyy Hesabatll
(DXMHPEFA) qiymtlndirilmsind z ksini tapan tvsiylrin icras, vergi modeli
d daxil olmaqla fiskal rivnin tkmilldirilmsi, habel dvlt borcunun idar
edilmsinin gclndirilmsi zr gstriln tbbslr bel davaml tdbirlr
srasna daxil edilckdir. Bu intizam Azrbaycanda ardcl surtd hyata keiriln
kompleks tdbirlri tamamlayan sas amillrdn biri olduundan, fiskal siyastin
smrli hyata keirilmsi n sas istiqamtlndirici prinsiplrin drc v
monitorinq edilmkl izlnilmsi vacibdir. Bu prinsiplrin icrasn tamamil tmin
etmk n, ehtiyac olduu tqdird, lav qanunvericilik tdbirlrinin grlmsi
nzrdn keiril bilr. Bununla yana, dvlt v zl trfdalarn clb edilmsi v
hmin prinsiplr zr hdliklrin uzladrlmas yolu il szgedn prinsiplrin
icrasna lav dstk veril bilr.
Grlck tdbirlr
Tdbir 1.2.1: Ortamddtli Xrclr rivsinin yaradlmas
Azrbaycanda bdcnin hazrlanmas mexanizminin Ortamddtli Xrclr
rivsin (OMX) uyun olaraq tkmilldirilmsi nzrdn keirilckdir. Bu
bdc mexanizminin sas mqsdi iqtisadi siyasti, uzunmddtli iqtisadi (o
cmldn bdc planladrmasn v bdc proseslrini laqlndirmk), hminin
strateji hdflri myynldirmkdir.
OMX dvlt bdc xrclrinin planladrlmas mqsdil hm tkilati,
hm d sektoral bdc resurslarnn hcmi, blgs, ttbiqi n zruri olan inkiaf
bdcsinin trkib hisssi kimi investisiya layihlrinin sas istiqamtlri bard
mlumat vermlidir. OMX hkumtin z strategiyasnda myynldirdiyi sas
hdflr uyun olaraq, bdcdn vsaitlrin ayrlmasn rtlndirir. Bu zaman ilk
olaraq hkumtin illik bdc xrclri myyn edilir (msln, qbul edilmi qzl
qaydaya uyun olaraq). Myyn edilmi mbl sonradan mxtlif dvlt orqanlar
arasnda bldrlr. OMX ttbiq olunduu sistemlrd bu nv bldrmlr
zaman mvafiq dvlt orqanlarnn myyn edilmi iqtisadi v sosial siyast
kursunun qsa v ortamddtli tsirlri nzr alnr.
OMX-nin hazrlanmas sonda dvltin maliyy resurslarnn idar edilmsi
baxmndan aadak stnlklr malikdir: fiskal intizamn tmin edilmsi, dvlt
bdcsi gstricilrinin proqnozladrla biln olmasnn tmin edilmsi, bdc
resurslarnn sektorlararas v sektordaxili dzgn bldrlmsinin tmin edilmsi,
nticlr gr konkret subyektlrin msuliyytinin artrlmas, dvlt bdcsi
xrclrinin smrliliyinin yksldilmsi.
Tdbir 1.2.2: Nticsasl bdc mexanizminin tkil edilmsi
Nticsasl bdcnin, OMX-nin sasn tkil etmkl, aadak rtlr
daxilind realladrlmas zruridir:
dvltin maliyy resurslarnn maddlr zr deyil, proqramlar v strateji
hdflr zr icrasnn tmin edilmsi;
proqramlarn v strateji hdflrin, o cmldn hr bir dvlt orqannn
faliyytindn gzlniln sas nticlrin aydn kild myyn edilmsi;
dvlt qurumlarnn mqsdlrinin v strateji prioritetlrinin kompleks v
mqsdli proqramlara uyunladrlmas;

66

 dvlt orqanlar zr bdcnin hmin orqandan gzlniln nticlr sasnda

trtib edilmsi;
dvlt qurumlarnn bdc vsaitlrindn istifadsi zrind nzart
mexanizminin qurulmas;
bdc layihsinin mvafiq icra hakimiyyti orqanlarna bdc tkilatlarnn
faliyytinin smrliliyini, nticlrini v qnatliliyini qiymtlndirmy
imkan vern gstricilr sistemi sasnda trtib edilmsi.

7.1.3.

Prioritet 1.3. Yeni iqtisadi modeld effektiv pul siyasti

rejiminin ttbiq edilmsi

saslandrma
Mvcud qanunvericiliy sasn, Azrbaycan Respublikasnda pul
siyastinin balca mqsdi qiymt sabitliyinin tmin edilmsidir. Qiymt
sabitliyinin tmin edilmsi lkd makroiqtisadi sabitliyi mhkmlndirmkl
qarya qoyulmu strateji hdflrin realladrlmasna hmiyytli thf
verckdir. Azrbaycan iqtisadiyyatnn mvcud reallqlar v mtrqqi
beynlxalq tcrb onu demy sas verir ki, orta v uzunmddtli dvrd pul
siyastinin iqtisadiyyata yksk trclynn makroiqtisadi v maliyy
sabitliyinin ld edilmsin hmiyytli thf vermsi mqsdil n optimal pul
siyasti rejimin keid tmin edilmlidir.
Grlck tdbirlr
Tdbir 1.3.1: Makroiqtisadi koordinasiyann tmin edilmsi
Makroiqtisadi v maliyy sabitliyi zr dvlt qurumlar arasnda
koordinasiyann tmin edilmsi qarya qoyulmu hdflrin realladrlmas
baxmndan xsusi hmiyyt dayr. Azrbaycanda bu istiqamtd artq
nzrarpan tdbirlr grlmdr. Bu baxmdan sas maraql trflr arasnda
tam koordinasiyan tmin etmk mqsdil, msuliyytlrin aydn blgsn
saslanmaqla, Azrbaycanda Maliyy Sabitliyi uras (MS) yaradlmdr. MS
dyikn qlobal, regional v daxili mhiti thlil edrk, koordinasiya edilmi v
evik makroiqtisadi sabitlik zr siyastin formaladrlmasna v smrli hyata
keirilmsin hmiyytli thf verckdir.
MS-nin yaradlmas fiskal v monetar mliyyatlar arasnda laqni tmin
etmk n mxtlif dvlt qurumlar arasnda yksk sviyyd koordinasiya
ld edilmsinin hmiyytini gstrir. MS-da mxtlif sahlrd makroiqtisadi
siyasti hyata keirn dvlt qurumlar tmsil olunur v Azrbaycan
Respublikas Ba nazirinin rhbrliyi il makroiqtisadi siyast koordinasiya edilir.
Azrbaycan Respublikas Mrkzi Banknn (AMB) pul siyasti mliyyatlarn
hyata keirmsi n salam platforma
yaratmaq v siyastin
formaladrlmasnn erkn mrhlsind monetar v fiskal qurumlar arasnda
effektiv kommunikasiyan tmin etmk MS-nin balca mqsdlrindn biridir.
MS vasitsil Azrbaycanda davaml olaraq makroiqtisadi vziyyt thlil
edilck, bazar qiymtlndirmlri v perspektivlri, habel inkiaf etmkd olan
bazar strukturlar v vasitilik platformalar nzr alnacaqdr. Bu is AMB-nin
siyast seimlrinin myynldirilmsi zaman hrtrfli mlumatla tmin
edilmsi demkdir. qtisadiyyatn myyn edilmi hdflr uyun inkiaf etdiyini
qiymtlndirmk n MS mntzm olaraq iclaslar keirckdir. Bu sylri
67

dstklmk mqsdil MS monetar siyastl daha geni iqtisadi mqsdlr

arasnda laq bard tsvvr yaratmaq n aktual mvzular bard xsusi
ii qruplar yarada bilr (bazar infrastrukturunun v institusional tsisatlarn
dayanqll, Azrbaycann rqabt qabiliyyti v mqayisli stnly, birbaa
xarici investisiyalar (BX) v s. zr).
MS vasitsil, mandat v slahiyytlr nzr alnaraq, intizaml
koordinasiyann tmin olunmas iqtisadiyyatn dayanqll n mhmdr.
Smrli faliyyti il MS ictimai etimadn yaradlmas yolunda ox faydal
tsisat ola bilr. Bu qurum vasitsil salam koordinasiya v effektiv icra manatn
clbediciliyinin artrlmasn v paralel olaraq, dollarlama sviyysinin
azaldlmasn tmin ed bilr. Eyni zamanda, bu Strateji Yol Xritsinin bir hisssi
kimi, BX-nin v ixracn artm iqtisadiyyatda dollarlamann mhdudladrlmasna
kmk edckdir. Uzunmddtli dvrd depozitlrin dollarszladrlmas
vasitsil hdliklrin manata konvertasiyasna v potensial olaraq, daha tkmil
altlr, o cmldn trm maliyy altlrin saslanan dollarszladrlmadan
istifad edilckdir. Bundan baqa, ura maliyy sabitliyinin gclndirilmsi n
mvafiq tdbirlr hyata keirckdir. Bu is z nvbsind maliyy vasitiliyini
drinldirmkl, pul siyastinin trclyn gclndirckdir.
Tdbir 1.3.2: Yeni alternativ lvbrin hdflnmsi
BVF-nin hesabatna gr, Azrbaycan 2015-ci ilin sonunadk de-fakto
mznnnin hdflnmsi rejimini realladrmdr. Bu rejim snasnda pul
siyastinin lvbri qismind mznn x etmidir. Dnya bazarnda neftin
qiymtinin kskin dmsi xarici sektor zr balansn tmin edilmsi il bal ciddi
arlar formaladrm, xarici sektorda olan problemlr daxili iqtisadi balans
zrind neqativ tsirlr ml gtirmidir. Yeni dvrn rtlrin uyunlamaq,
daxili v xarici iqtisadi balans tmin etmk n milli valyuta iki dfy yaxn
ucuzlam, faktiki olaraq, pul tklifinin hdflnmsi rejiminin ttbiqin
balanlmdr. Bu rejimin realladrlmas is pul tklifininpul bazasnn pul
siyastinin lvbri kimi seilmsi hesabna tmin edilmidir.
Orta v uzunmddtli dvrd pul siyasti rejiminin tkmilldirilmsi
mqsdil faiz drclri nzr alnan lvbrlrdn biri
seil bilr. Faiz
drclrinin lvbr qismind seilmsi pul siyastinin iqtisadiyyata trclyn
yksltmkl, qiymt v maliyy sabitliyinin daha effektiv tmin edilmsin imkan
verckdir.
Tdbir 1.3.3: Tam zn mznn rejimin keidin tmin edilmsi
Qlobal mt bazarlarnda neftin qiymtinin kskin aa dmsinin
Azrbaycann xarici v daxili iqtisadi balansna neqativ tsirlrini minimuma
endirmk, lk iqtisadiyyatnn beynlxalq rqabt qabiliyytini yksltmk, hminin
lknin malik olduu xarici valyuta ehtiyatlarnn btvlyn tmin etmk mqsdil
Azrbaycan Respublikas Mrkzi Bank dar Heytinin 2015-ci il 21 dekabr tarixli
qrar il sabit mznn rejimindn imtina edilmi, zntnzimlnn mznn
rejiminin ttbiqin balanlmdr.
Tam zn mznn rejiminin ttbiqin nail olmaq n ilk nvbd yaxn v
ortamddtli dvrd hazrda ttbiq ediln zntnzimlnn mznn rejiminin
mzmununun bir daha dqiqldirilmsi vacibdir. Tam zn mznn rejimin keid
hyata keirilmlidir v bu baxmdan, ilk nvbd yaxn v ortamddtli dvrd
mznn siyastinin sas strateji hdfi kimi idxaln vzlnmsi siyastinin
dstklnmsi prioritet seil bilr. Mhz istehlak sbtind idxal mhsullarnn
68

paynn azaldlmasna nail olma sviyysin uyun kild mznn n faktiki

ttbiq ediln dhlizin genilndirilmsi, ortamddtli dvrd is tamamil lv
edilmsi zn rejim smrli keidi tmin edckdir. zn mznn rejimin
keidin rtlrindn biri d daxili maliyy bazarnn inkiafna, bazarda hedcinq v
mznn risklrindn sortalanmaa imkan vern digr maliyy altlrinin tqdim
edilmsin nail olmaqdr.
Bundan lav, Mrkzi Bankn valyuta bazarna mdaxil strategiyasnn
hazrlanmas v onun maliyy bazar itiraklarna smrli kild kommunikasiya
edilmsinin tmin olunmas istiqamtind tdbirlr nzrdn keirilckdir.
Tdbir 1.3.4: Banklararas bazarn faliyytinin tkmilldirilmsi
Pul siyastinin iqtisadiyyata effektiv trclynn tmin edilmsinin
hmiyytli aralq hlqsi banklararas bazardr. Bu bazarn smrli faliyyti pul
siyasti qrarlarnn faiz drclri vasitsil iqtisadiyyata trlmsin imkan verir.
Hazrda pul bazarnn aparc seqmenti olan banklararas bazarda
mliyyatlarn hcmi nisbtn aadr. Banklararas bazarn inkiaf etdirilmsi n
kommersiya banklar arasnda etimadn gclndirilmsi, faiz dhlizi parametrlrinin
banklararas bazarn faliyytini dstklyici konstruksiyada istifad imkanlarnn
thlili xsusi hmiyyt ksb edir. Eyni zamanda, drin v likvid qiymtli kazlar
bazar banklararas bazarn inkiafn tmin edn amillrdndir. Xsusil d dvlt
qiymtli kazlar bazarnn inkiaf etdirilmsi banklararas bazarda tminat
problemini hll etmkl, mliyyatlarn hcminin artmasna tkan ver bilr.
Banklararas bazarn inkiaf etdirilmsin dair tfsilatl tdbirlr Azrbaycan
Respublkasnda maliyy xidmtlrinin inkiafna dair Strateji Yol Xritsind ks
olunmudur.
Tdbir 1.3.5: Adekvat iqtisadi gzlntilrin formaladrlmas v idar
edilmsi
Pul siyasti rejiminin smrli ttbiqi zaman n ox istifad ediln
transmissiya kanallarndan biri d gzlntilr kanaldr. Smrli kommunikasiyann
tmin edilmsi biznes, dvlt sektoru v ev tsrrfatlarnn qbul edilmi pul siyasti
qrarlarndan adekvat iqtisadi gzlntilrini formaladrr. Effektiv kommunikasiya
rivsinin qurulmasnn digr stn trfi hmin gzlntilrin adekvat idar
edilmsin imkan vermsi v nticd rasional davranlarn tmin edilmsidir.
Effektiv kommunikasiya strategiyas masir qrarverm prosesinin sas
elementlrindn birin evrilmidir v hazrda Mrkzi Bankn etimadnn, habel pul
siyastinin smrliliyinin artrlmasna hmiyytli drcd tsir gstrmkddir.
Qlobal iqtisadi meyillrin thlili bir daha sbut edir ki, mrkzi banklarn effektiv
kommunikasiya siyasti ictimaiyytin gzlntilrinin formalamasnn v idar
edilmsinin n mhm vasitlrindndir.
Pul siyastinin kommunikasiyas bazar itiraklarnn pul siyastinin cari
vziyyti v glck istiqamtlri, inflyasiyann yaxn mddt rzind
proqnozladrlan sviyysi, faiz drclri, kreditlm rtlri v sair bu kimi
msllrin tfsilat il ictimaiyyt atdrlmasn, bununla da gzlntilrin idar
olunmasn znd ehtiva edir. Kommunikasiya strategiyas ictimaiyytin pul siyasti
il bal proqnozlar ver bilmsi n n vacib rtlrdn biridir. Pul siyastinin
kommunikasiyasnn sas hdfi iqtisadi proseslr tsir etmk, o cmldn qarya
qoyulmu mqsdlr nail olmaq n qbul edilmi hmin qrarlara adekvat
gzlntilrin
formalamasn
tmin
etmkdn
ibartdir.
Kommunikasiya
strategiyasnn son hdfin nail olmaq n aralq hdflr myyn edilmlidir. Bu
69

aralq hdflr pul siyastin olan etimadn v ffafln artrlmas, elc d sas
hdf ktllrin iqtisadi maariflnm sviyysinin yksldilmsi daxildir.

7.2. Strateji hdf 2. zlldirm v dvlt mlkiyytind

olan mssislrl bal islahatlarn hyata keirilmsi
Azrbaycanda iqtisadi artm n yeni ehtiyat mnblrindn faydalanmaq,
iqtisadiyyatn axlndirilmsi v qeyrineft sektoruna daha ox investisiyalarn clb
edilmsi mqsdil iqtisadiyyatda zl sektorun xsusi kisinin artrlmas
istiqamtind mhm islahat proqramlar hyata keirilmkddir. Hminin, yerli
irktlrin dnya bazarlarnda daha uurlu rqabt aparmasna rait yaratmaq n
onlarn idaretm tcrblrinin v smrliliyinin artrlmasna ynln proqramlar
ilnib hazrlanmaqdadr.
lkd iqtisadi fall gclndirmk, zl tbbslr dstk vermk,
iqtisadiyyatda dvrn tlbin uyun olaraq zruri struktur dyiikliklri aparmaq,
salam rqabt mhiti formaladrmaq v milli iqtisadiyyatn smrliliyini
yksltmk mqsdil dvlt mlaknn zlldirilmsinin srtlndirilmsi iqtisadi
siyastin mhm istiqamtlrindn biridir.
ksr lklrin tcrbsi gstrir ki, iqtisadiyyatda zl sektorun xsusi
kisinin artrlmas maliyy v aktivlr zr mliyyatlar sahsind mhm
irlilyilr, hminin investisiyalarn clb edilmsi n kapitala x imkanlarnn
yaxladrlmasna sbb olur (kil 29). Dnyada qlobal meyil iqtisadiyyatda
dvlt sektorunun mlkiyyt paynn getdikc azaldlmasn zruri edir: birincisi,
daha qlobal snaye v daha srtli texnoloji inkiaf idaretm orqanlarnn evik
reaksiyasn v yeni tlblr srtli adaptasiyasn zruri edir; ikincisi, idaretm v
mlkiyytilik siyastin diqqtin artrlmas bu aspektlri dyr yaradlmas
prosesinin sas hrktverici qvvlrindn birin evirir; ncs, dvlt
sektorunun maliyylmsin ictimai nzartin gclnmsi dvlt mssislrinin
(bundan sonra DM) dyryaratma prosesind itirakn artrr. Btn bu meyillr
iqtisadi proseslrd zl sektorun itiraknn artrlmas yolu il hr bir sektor zr v
ntic etibaril, makroiqtisadi sviyyd qarya qoyulan mqsdlr atmaq n
zmin yaradr.

70

kil 29. zlldirmdn sonra istismar v maliyy sahlrind

irlilyilr, %-l

Mnb: Megginson, Nash & van Randenborgh (1994); Boubarki & Cosset (1998); DSouza &
Megginson (1998); T dvlt mssislrinin zlldirilmsi, noyabr 2003-c il

Azrbaycanda dvlt mlaknn zlldirilmsi il bal 2016-c il qdr iki

dvlt proqram Azrbaycan Respublikasnda dvlt mlaknn zlldirilmsinin I
Dvlt
Proqram
v
Azrbaycan
Respublikasnda
dvlt
mlaknn
zlldirilmsinin II Dvlt Proqram (bundan sonra I Dvlt Proqram v II
Dvlt Proqram) hyata keirilmidir. Qeyd ediln hr iki dvlt proqramnn sas
mqsdi iqtisadiyyatda aparlan struktur islahatlarn, sahibkarln inkiafn v
salam rqabt mhitinin formaladrlmasn srtlndirmk, hminin investisiyalar
clb etmk yolu il iqtisadi smrliliyin artrlmasna nail olmaq idi. Bu dvlt
proqramlarnn hyata keirilmsi nticsind qeyri-neft sektoruna clb edilmi
investisiyalarn artmas, sahibkar v shmdar tbqsinin daha da genilnmsi,
lkd yeni i yerlrinin almas v ya brpa olunmas sahsind hmiyytli
irlilyi ld edilmidir.
Bundan lav, hmin proqramlar Azrbaycanda iqtisadi potensialn
genilndirilmsin, azad rqabt mhitinin yaradlmasna, ksr dvlt
mssislrinin faliyytinin
yenidn qurulmasna,
yeni avadanlq v
texnologiyalarn, hminin masir idaretm metodlarnn ttbiqin rait
yaratmdr. Dnyann inkiaf etmi lklrinin tcrbsindn bhrlnrk,
Azrbaycan dvlt mlaknn liberalladrlmas v zl sektorun inkiaf etdirilmsi
istiqamtind tviqedici faliyytini davam etdirmkddir. lkd dvlt mlakndan
istifadnin smrliliyinin artrlmasna, onun idar olunmasnn tkmilldirilmsin
v zlldirilmsin ynlmi yeni qanun layihsi hazrlanr.
Dvlt mlaknn zlldirilmsi haqqnda Azrbaycan Respublikas
qanununun layihsini iqtisadiyyatda zl sektorun xsusi kisinin artrlmas il
71

bal vvlki proqramlarn davam hesab etmk olar. Bel ki, yeni qanun layihsinin
mqsdi dvltin idaretm funksiyalarnn tdricn dvltin tnzimlm funksiyalar
il vz edilmsi vasitsil dvlt xrclrinin azaldlmas, ffaf v mstqil
idaretmy tkan verilmsi, hminin yeni zlldirm metodlarnn ttbiq edilmsi
yolu il bazar iqtisadiyyatnn daha da gclndirilmsindn ibart olacaqdr. Bundan
baqa, layihnin hdflri srasnda nfuzlu investorlarn, o cmldn beynlxalq
maliyy institutlarn, investisiya banklarn v fondlarn clb etmkl Azrbaycan
iqtisadiyyatna srmay axnnn daha da artrlmas xsusi hmiyyt ksb edir. II
Dvlt
Proqramnda
zlldirmy
aq
elan
edilmi
mssislrin
zlldirilmsinin sona atdrlmas, hminin vvllr zlldirilmi mssislrin
inkiaf n dstk tdbirlrinin myyn edilmsi d yeni qanun layihsind z
ksini tapacaqdr. Yeni qanun layihsi vvlki Dvlt Proqramnn icrasndan sonra
yaranm digr tlblrin d dnilmsi istiqamtind lverili imkanlar
yaradacaqdr.
Hazrlanm Strateji Yol Xritsinin smrli idar olunmas Azrbaycan
iqtisadiyyatnda zl sektorun xsusi kisinin daha da artrlmas mqsdi dayan
davaml tdbirlrin realladrlmas v ttbiq edilmi yeniliklrin tamamlanmas n
olduqca mhmdr. Bu baxmdan, Strateji Yol Xritsinin hyata keirilmsi n
iqtisadiyyatda dvlt sektorunun roluna mumi yanamann koordinasiyas, o
cmldn zruri ehtiyat v prioritetlrin, xsusil d tlb olunan maliyynin tmin
edilmsi sas amillr kimi diqqtd saxlanlacaqdr.
Bundan baqa, iri dvlt irktlrinin maliyy-tsrrfat faliyytind n
yksk ffaflq sviyysini tmin etmk v smrliliyi yksltmk mqsdil
masir korporativ idaretm prinsiplrinin ttbiq olunmas, vacib struktur
dyiikliklrinin aparlmas istiqamtind lazmi tdbirlrin hyata keirilmsi,
zlldirm prosesin nzartin gclndirilmsi v bu sahd akarln tmin
edilmsi d xsusi hmiyyt ksb edir. Diqqt yetirilsi mqamlardan biri d dvlt
mlaknn zlldirilmsind ffafln v mlumatlandrmann tmin edilmsi,
hminin mvafiq prosedurlarn elektron sulla hyata keirilmsidir.

7.2.1. Prioritet 2.1. qtisadiyyatda dvlt sektorunun rolunun

smrliliyinin artrlmasna dair mumi yanamann
koordinasiya edilmsi
saslandrma
Strateji Yol Xritsi zlldirm mqsdlri n dvlt shmdarl v
dvltin mlkiyytisi olduu mssislrd onun itirak sviyysinin myyn
edilmsi il bal iki mhm mslnin nzr alnmasn tklif edir. Bel ki, dvlt
mlkiyytind olan mssislrin aktivlrind zl sektorun xsusi kisinin
artrlmas v ya onlarn dvlt mlkiyytind saxlanlmas il bal qrarlar
mssisnin faliyytinin tkmilldirilmsi v rentabelliyinin artrlmas mqsdil
verilmlidir. Bundan baqa, dvlt mlaknn zlldirilmsi il bal prioritetlr
myynldirilrkn ilk nvbd regionda rqabt potensial olan v sosial-iqtisadi
inkiafa hmiyytli thf ver bilck faliyytsiz mssislrin zlldirilmsin
stnlk verilmlidir.
Azrbaycan Respublikas Prezidentinin Dvlt mlaknn zlldirilmsinin
srtlndirilmsi v idar edilmsinin smrliliyinin artrlmas il bal bzi tdbirlr
haqqnda 2016-c il 19 iyul tarixli Frman v Paylarnn (shmlrinin) nzart zrfi
dvlt mxsus olan hquqi xslrin faliyytind smrliliyin artrlmas il bal
72

lav tdbirlr haqqnda 2016-c il 5 sentyabr tarixli Srncam lkd

zlldirmnin hyata keirilmsinin effektivliyini tmin etmk n hquqi bazan
daha da gclndirmidir.
Grlck tdbirlr
Tdbir 2.1.1: Dvlt mlkiyytiliyin saslanan tlbatn myyn
edilmsi
Uzunmddtli dvr n dvlt mlkiyytiliyin tlbatn myyn
edilmsinin aadak 5 meyar sasnda hyata keirilmsi planladrlr:
dvlt irkti zl sektor vasitsil icra oluna bilmyn, lakin cmiyyt
n vacib olan maraqlarn tmin edilmsini hyata keirir;
dvlt mlkiyytind olan mssislrin yaradlmas v ya dstklnmsi
zaman DM-in faliyyt sahsi zr milli maraqlarn mvcudluu nzr
alnmaldr;
dvlt mlkiyytiliyinin davam etdirilmsi hmin mssislrin
uzunmddtli dvr rzind dvlt n hmiyytli drcd lav dyr
yaratd halda tlb olunur;
dvlt mlkiyytiliyinin davaml xarakter damas rqabt mhitinin
qorunub saxlanmas v tbii inhisarln qarsnn alnmas mqsdil
tlb olunur;
dvlt mlkiyytiliyinin davam etdirilmsi mulluun tmin edilmsi
n tlb olunur.
Tdbir 2.1.2: daretmnin tkmilldirilmsi v smrliliyin
yksldilmsi mqsdil dvlt mlkiyytind olan mssislr zr islahat
proqramnn icras
Azrbaycanda hyata keiriln iqtisadi islahatlar rivsind sahibkarln
inkiaf v salam rqabt mhitinin formaladrlmas sahsind grln ilri
srtlndirmk mqsdil Azrbaycan Respublikasnn Prezidenti 2016-c il 5
sentyabr tarixind Paylarnn (shmlrinin) nzart zrfi dvlt mxsus olan hquqi
xslrin faliyytind smrliliyin artrlmas il bal lav tdbirlr haqqnda
Srncam imzalamdr. Srncamn sas mqsdi yerli v xarici investisiyalar clb
etmkl, paylarnn (shmlrinin) nzart zrfi dvlt mxsus olan hquqi xslrin
(bundan sonra DM) idar olunmasnda ffafl artrmaq v nticd
diversifikasiya olunmu, rqabtqabiliyytli milli iqtisadiyyatn formaladrlmasna
nail olmaqdr. Bu sahd hyata keirilck tdbirlrdn biri DM-in faliyytinin
smrliliyinin qiymtlndirilmsi qaydasnn myyn edilmsidir. Bu qayda
beynlxalq tcrb v milli iqtisadiyyatn xsusiyytlri nzr alnmaqla
hazrlanacaqdr. Shmlrinin nzart zrfi dvlt mxsus olan shmdar
cmiyytlrind korporativ idaretm qaydalar v standartlar, habel hmin
qaydalarn v standartlarn mrhllrl ttbiqin dair tdbirlr plan hazrlanacaqdr.
Bu zaman DM-in idaretm orqanlarnn zvlrin bonus dnilrinin verilmsi
onlarn faliyytinin nticlrin saslanan dni sistemi il (Performance Based
Remuneration System) hyata keirilckdir. Bu mssislrin maliyy hesabatlar
mrhlli kild beynlxalq standartlar ttbiq edilmkl tkmilldirilckdir.

73

7.2.2.

Prioritet 2.2. zlldirm gndliyinin uurla icras v

prioritet sektorlarda zlldirmnin hyata keirilmsi

saslandrma
Strateji Yol Xritsinin icras zaman zlldirm gndliyinin v aktivlr zr
tsnifldirmnin btn maraql trflr arasnda tam razladrlmas diqqtd
saxlanlacaqdr. Strateji Yol Xritsi zr aparlm thlillrdn ld edilmi nticlr
mvafiq iqtisadi blmlrdn veriln mlumatlara saslanr.
Grlck tdbirlr
Tdbir 2.2.1: Glckd zlldirilmy aq elan edil bilck bzi
tsnif olunmu mlaklara dair zlldirm gndliyinin idar olunmas
Strateji Yol Xritsind xsusi diqqt yetiriln msllr mlaklar zr
mlkiyyt hququnun ld edilmsinin sas prinsiplri, zlldirm qrar v
metodologiyas, hminin mlaklarn lsn gr tsnifat daxildir.
zlldirmnin qarda duran istiqamtlr zr planladrlmasn daha da
genilndirmk v mssislrin salam kild faliyyt gstr bilmsini tmin
etmk n korporativ idaretm tdbirlri, o cmldn korporativ idaretm zr
qanunvericiliyin tkmilldirilmsi, ffaf maliyy hesabatlar v zlldirmnin
mvafiq hquqi bazas zr tlblrin myyn edilmsi mvcud Strateji Yol
Xritsind lav olaraq nzr alnacaqdr.
Strateji Yol Xritsinin icrasnda iki sas sah mhm rol oynayr. Birinci sah
zlldirm gndliyinin v aktivlr zr tsnifldirmnin btn maraql trflr
arasnda tam razladrlmasn hat edir. kinci sah is mxtlif msllrin
hllind yerli v qlobal ekspertlrl smrli ilmk n ehtiyatlarn myyn
edilmsidir.
Xarici investisiyalarn clb edilmsin daha smrli rait yaratmaq
mqsdil yeni qanun layihsinin hazrlanmas prosesind itirak edn xarici
investorlarn stimulladrlmas v investisiyalarn qorunmas n onlara lav
gzt v stnlklrin, elc d dvlt zmantlrinin verilmsi nzrd tutulur.
Tdbir 2.2.2: Prioritet sektorlarda myyn
yanamasnn ttbiqi

edilmi zlldirm

Strateji Yol Xritsind sektorlar zr zlldirmy dair sasl yanamann

myynldirilmsin d yer verilmidir (mvafiq sektorlarda daha trafl bhs
edilir). Bu baxmdan, Strateji Yol Xritsi zr aparlm thlillrdn ld edilmi
nticlr hyata keiriln davaml tdbirlri daha da gclndirmk n lav
perspektivlr ver bilr. Bu nticlr iqtisadi sektorlara, msln, neftqaz,
kommunal xidmtlr, ar snaye v manqayrma, logistika v turizm sektorlarna
dair strateji yol xritlrind veriln mlumatlara saslanr.
Azrbaycan Respublikasnn neft v qaz snayesinin (kimya mhsullar daxil
olmaqla) inkiafna dair Strateji Yol Xritsinin hyata keirilmsi vasitlrindn biri
kimi, bu sektor zr gztlr, vergiqoyma prosedurlar v kapital bazarlarnn
tnzimlyici infrastrukturunun yaradlmas v inkiaf etdirilmsi neft-qaz sektoruna
dair mvafiq blmd myyn edilmidir. Bu istiqamtd maliyylm
imkanlarndan, msln, kapital bazarlarndan smrli kild yararlanmaq neftqaz sektorunda dvlt mssislri zr salam maliyy gstricilrini,
mhsuldarln artrlmasn v smrliliyi tmin ed bilr (kil 30). Buna gr d
kapitala x imkanlarn yksltmk mqsdil milli neft irktlrinin yerli v ya
74

beynlxalq bazarlarda qiymtli kazlarn emissiyas yolu il borclanmas, yaxud yerli

birjalarda shm buraxmas tcrblri nzr alna bilr. Bu yanaman hyata
keirrkn irktlri tam kild deyil, onlarn ayr-ayr hisslrini (msln,
yanacan praknd sat v ya polimer istehsal) zl kapitaln itirak n
shmlrin ilkin ktlvi tklifin (PO) xarmaq mmkndr.
kil 30. Shmlrin satnn
mhsuldarlq gstricilrin tsiri

1.

irktlrin

maliyy

vziyytin

Qiymtli kazlar buraxldqdan sonra: -3 v -1 il +1 v +3 arasnda 3 illik orta gstricilrin

tkmillm faizi; hr gstrici zr nzrd tutulan mlumat paketind 14-28 PO

Mnb: Wolf, C. v Pollitt, M.G., Milli neft irktlrinin zlldirilmsi: Firmalarn gstricilrin tsirin
qiymtlndirilmsi, Kembric Biznes Mktbi Universiteti

Kommunal xidmtlr sahsind smrliliyin v keyfiyyt sviyysinin tmin

edilmsi mqsdil zl sektorun itirak nzrdn keiril bilr. Azrbaycan
Respublikasnda kommunal xidmtlrin (elektrik v istilik enerjisi, su v qaz)
inkiafna dair Strateji Yol Xritsind qeyd edildiyi kimi, dyr znciri zr elektrik
enerjisinin istehsalnn, trlmsinin, paylanmasnn v satnn bir-birindn
ayrlmas v liberalladrlmas dnya tcrbsind artq snaqdan keirilmidir. Bu
tcrb gstrir ki, elektrik enerjisi sektorunun liberalladrlmas mxtlif yollarla, o
cmldn 1) Tikidar etthvil ver (TT modeli); 2) tam zlldirm; 3)
idaretmy verilm; 4) aq tipli shmdar cmiyytin evrilm v ya 5) konsessiya
mqavilsi sasnda reallar. Bu sektorda zlldirm, sasn, istehsal (strateji
obyektlr istisna olmaqla) v sat sferalarn hat ed bilr.
Azrbaycan Respublikasnda kommunal xidmtlrin (elektrik v istilik enerjisi,
su v qaz) inkiafna dair Strateji Yol Xritsind gstriln tbbslrin smrli
kild realladrlmas zr qiymtlndirm prosesi tmin edilmlidir. Bu mqsdl,
dzgn prioritetlrin myyn olunmas il mayit ediln sistemli yanamann
ttbiqi nzrd tutulur. Mvafiq Strateji Yol Xritsind myyn ediln mrhlli
75

yanamada myyn istehsal aktivlrinin smrliliyinin artrlmas n zl

mssislr diqqt yetirilir v zl sektorun itirakln tmin etmk n
yaradlan istehsal aktivlri prioritetlr zr sralanr. Rqabtqabiliyytli enerji al
mqavillri, zlldirm n hrraclar v yeni istehsal lisenziyalar vasitsil zl
sektorun smrli mliyyat v icra gstricilrinin tmin edilmsi istehsal portfelind
qiymtlndirm n potensial sahlrdir. Burada, hminin regionlarda elektrik
enerjisinin paylanmas faliyytinin sem sulla zlldirilmsi nzr alna bilr.
Azrbaycan Respublikasnda ar snaye v manqayrmann inkiafna
dair Strateji Yol Xritsin sasn, smrliliyi artrmaq mqsdil istifad
edilmyn aktivlrin daha smrli istifadsini tmin etmyin bir metodu kimi, bu
sahd zl sektorun itirakl nzrdn keiril bilr. Potensial rqabt stnly
v aa investisiya tlbi olan istifadsiz aktivlrin canlandrlmas, hminin glir
ld etmk v daha yax idaretm qurmaq n bu aktivlrin shmlrinin zl
irktlr satlmas yolu il bu sahlrd zl sektorun xsusi kisinin artrlmas
mslsi qiymtlndiril bilr. Hminin, byk investisiya tlb edn v mhdud
rqabt stnlyn malik olan istifadsiz aktivlrin salamladrlmas, zrurt
olduu hallarda, torpaq v aktivlrin satlmas v tyinatnn dyidirilmsi vasitsil
zl sektorun srncamna verilmsi metodu da nzrdn keiril bilr. Bu sah
zr zlldirm idxaln tdricn vz edilmsin v glckd qlobal dyr
zncirin qoulmaa istiqamtlnmlidir.
Azrbaycan Respublikasnda logistika v ticartin inkiafna dair Strateji Yol
Xritsinin mexanizmlrindn biri d zl sektorun logistika sahsind xsusi
kisinin artrlmasdr. Hmin Strateji Yol Xritsind nzrd tutulan sektoral
yanamada bu sahnin d potensial imkanlarndan yararlanmaq olar. Qabaqcl
tcrby malik bzi lklrd 30 il rzind logistika sahsind xeyli dvlt aktivlri
zlldirilmidir. Tcrb gstrir ki, zl sektorun logistika sahsind itirak
mliyyat glirlri zr marjann, kommunikasiyann ffaflnn v aqlnn,
hminin xidmtlrin sviyysinin ykslmsin sbb olur. Bu hm d dvlt n
daha yksk glirlilik gstricilrinin tmin olunmas v bu sektorun rentabelliyinin
tmin edilmsi demkdir.
Logistika zr zl sektorun xsusi kisinin artrlmas bu sahd rqabt
mhitini salamladraraq, regional v beynlxalq turizmin inkiaf n d ciddi
tkan ola bilr. Azrbaycanda mdni turizm, salamlq turizmi, ekoturizm, knd
turizmi kimi turizm nvlri zr tlbatn artrlmas v q turizminin inkiafna dstk
verilmsi kimi islahatlarn aparlmas turizml bal digr altsektorlarn daha da
inkiaf etdirilmsi strategiyas il baldr. Turizmin inkiafnda zl sektorun
itiraknn genilndirilmsi istiqamtind atlacaq addmlar srasnda dvlt
mlkiyytind olan ahdadak mehmanxanalardan balamaqla, q kurortlarnn
zlldirilmsi mslsi d nzrdn keiril bilr. Pekar mehmanxana
bklrindn idaretm heytinin clb edilmsi v ya mvcud idaretm sistemin
lav inzibati evikliyin gtirilmsi n zlldirm potensial v zlldirm
rtlri qiymtlndirilmlidir.

7.2.3.

Prioritet 2.3. zlldirm v birbaa xarici investisiya

n uyun investorlarn clb olunmas

saslandrma
Strateji Yol Xritsi v zlldirmy dair yeni qanun layihsi Azrbaycann
iqtisadi inkiafna mnbit raitin yaradlmas n maliyy vsaitlrinin clb
76

edilmsini, hminin investorlarn itirakna dstk verilmsi mqsdil

qanunvericilik rtlrini v hquqi mdafi msllrini ks etdirir. Yerli zl sektorun
xsusi kisinin artrlmas mqsdil, Azrbaycan birg itirak etmk rtil kiik
irktlr qrupunun hdf kimi qiymtlndirilmsini d nzrdn keir bilr.
Grlck tdbirlr
Tdbir 2.3.1: n uyun investor profillrin struktur yanamann ttbiq
edilmsi
Azrbaycanda zl sektorun itirak proqramlarnn mqsdi lky yerli v
xarici investorlar fal surtd clb etmkl investisiya axnn gclndirmkdir.
Hazrk Strateji Yol Xritsind lk iqtisadiyyatnn inkiafnn srtlndirilmsi n
maliyy vsaitlrinin clb edilmsi baxmndan mxtlif yanamalar myyn
edilmi, elc d hr hans qurumun tbbs il investorlarn itiraknn
dstklnmsi n onun hquqlarnn qorunmas v qanunvericiliyin
tkmilldirilmsi nzrd tutulmudur. Bu yanama Azrbaycanda kapital
bazarlarnn inkiaf etdirilmsin maraq gstrn investorlarn, o cmldn z
biznesini inkiaf etdirmk maranda olan strateji alclarn clb edilmsi n
grln tdbirlr tkan verir.
nvestorlar, msln, dvlt investisiya fondlar, pensiya fondlar, ian fondlar
v zl sektor investorlar bu baxmdan xsusi diqqt mrkzind saxlanlacaqdr.
MDB, rqi Avropa, Yaxn rq lklrind v Trkiyd investisiya qoyan n
byk bazar itiraklar il laqlr yaratmaqla potensial investorlar seil bilr.
Bundan lav, inkiaf etmkd olan bazarlarn n byk itiraklarndan baqa,
nzrd tutulan mssislrin faliyyt miqyasndan asl olaraq, digr xarici
investorlar da clb edil bilr. Regionda faliyyt gstrn snaye konqlomeratlar
v yerli dyr znciri boyunca z faliyytini genilndirn transmilli irktlrl
mkdaln qurulmas zl sektorun zlldirmd itirakn genilndirmk
mqsdil nzr alnacaqdr.
Yuxarda qeyd ediln investisiya tkilatlarnn qlobal institusional aktivlrdki
pay txminn 24 faizdir (36 trilyon avro).37 Bu tkilatlar son 5 il rzind lklrin
inkiafnda aparc qvvy evrilmidir. Azrbaycana bel investorlar clb etmkl
investisiya imkanlarn artrmaq v xarici kapital qoyuluunu gclndirmk olar.
nvestorlarn daha effektiv seilmsi mqsdil onlar thlil edilck v onlarn
frqli xsusiyytlrin gr mxtlif kateqoriyalara ayrlmas, hminin bu
kateqoriyalara aid olan investorlara n uyun frdi yanama metodlarnn ttbiqi
imkanlar aradrlacaqdr. Bel yanamalardan biri fondlarn lverililik (latanlq,
qoyulan investisiyalarn intensivliyi, yanamann mrkkbliyi) v clbedicilik
(aktivlrin shm kapital v regionlar zr blgs, gzlniln maliyy vsaiti axn,
investisiyalarn zaman mddti) baxmndan thlil edilmsi ola bilr. Digr yanama
is investorlarn risk v rentabellilik baxmndan mxtlif kateqoriyalara blnmsi
ola bilr. lky investisiyalarn clb edilmsi zaman fondlarn razi zr
paylanmas, investisiya mandatlar v mqsdlri, elc d investisiya qoyuluuna
mane olan hallar nzr alnmaldr. Mxtlif investor profillri bard aada trafl
qeyd edilmidir.
Dvlt investisiya fondlar (DF)
37

Mnb: Preqin, Towers Watson and Pension & Investments

77

Yaxn kemid bdc profisiti v investisiya gstricilri dvlt investisiya

fondlar trfindn idar ediln aktivlrin hmiyytli drcd artmasna sbb
olmudur. Karbohidrogen ixrac bazarlarna neft mhsullarnn ixrac, inkiaf etmkd
olan bazarlara is qeyri-mt mhsullarnn ixrac nticsind yaranm bdc
profisitlri bu fondlarn inkiafn daha da srtlndirmidir. Dvlt investisiya
fondlarnn reytinqind karbohidrogen ehtiyatlarna saslanan fondlar yksk mvqe
tutur, digr fondlar is qeyri-mt ehtiyatlarna saslanan fondlardr (kil 31). Ona
gr d Azrbaycanda neftin qiymtlri il kapital axn arasnda olan laqni
zifltmk n lky daha ox qeyri-mt ehtiyatlarna saslanan investisiya
fondlarnn clb edilmsi imkanlar qiymtlndirilckdir. Bununla bel,
karbohidrogen ehtiyatlarnn qiymtlrinin dmsi nticsind karbohidrogen sasl
fondlarn mruz qala bilcyi mnfi tsirlr d nzr alnmaldr.
kil 31. Kapital mnbyi mt ixracndan asl olmayan 20 n byk
fond

Mnb: Preqin, SWFI

Dvlt investisiya fondlar (DF) pensiya fondlar qdr mhafizkar

investisiya tlblri irli srmr v bu fondlarda aktivlrin daha mxtlif blgs
ttbiq edil bilr. DF aktivlrinin txminn 50 faizi 38 shm kapital v alternativ
investisiyalar, msln, zl shm kapital v ya danmaz mlak kimi blnmdr.
Ona gr d Azrbaycan shm kapitalna investisiya qoyuluu imkanlar baxmndan
dvlt investisiya fondlar n clbedici variant ola bilr.

38

Mnb: Preqin

78

Dvlt investisiya fondlar hr hans xsusi aktiv nvnn clb edilmsi

baxmndan geni kateqoriyaya bln bilr: mant fondu, dvlt holdinq
irktlri v inkiaf investorlar. mant fondlarnn mandatn maddi rifahda sabitliyin
yaradlmas v rentabelliliyin maksimum artrlmas tkil edir. Bu fondlarn portfeli
mxtlif olub, shm kapitalna birbaa investisiya qoyuluunun mhdud olmas il
xarakteriz edilir. Dvlt holdinq irktlrinin mandat is strateji rentabellilikdn
kapital rentabelliliyin kimi frqlnir. Bu fondlarda mumiyytl digr investisiyalarla
yana, miras qoyulmu aktivlr d idar edilir v adtn strateji sahiblnm
gndliyi ttbiq edilir. nc kateqoriyaya aid olan fondlar is sas diqqti yerli v
xarici strateji sektorlara ynldir v zl investisiya irktlri kimi eyni investisiya
prosesi ttbiq edir, lakin yuxardak iki fonddan frqli olaraq risklr qar hssasl
daha aa sviyyddir.
Pensiya v ian fondlar
Pensiya v ian fondlar maliyy bazarlarnda faliyyt gstrn institusional
investorlarn mhm hisssini tkil edir. 2014-c ild bu fondlarn dnya
miqyasnda idar etdiyi aktivlrin mumi dyri 9,6 trilyon avro olmudur. 39
Azrbaycan investisiya v ian fondlarndan tkc investisiya mqsdlri n
faydalanmaya da bilr. Bu fondlarn ksriyyti investisiya qoyuluunun trzin gr
fondlarn fondu hesab edildiyi n onlarn digr itiraklarla qarlql laqd
olmas ehtimal edilir. Ona gr d bel investisiyalarn uurla clb edilmsi
investorlar icmasnda Azrbaycan haqqnda tsvvrlri gclndir bilr.
mumiyytl, pensiya fondlar dvlt investisiya fondlar il mqayisd daha
mhafizkar investisiya strategiyalar hyata keirs d, onlarn aktivlrinin txminn
20 faizi (1.8 trilyon avro) shm kapitalna v alternativ investisiyalara clb edilir (kil
32). Btn investorlarn clb edilmsind ayr-ayr hallarn v investisiya
mandatlarnn baa dlmsi vacib olsa da, pensiya fondlarnn investisiya
qoyuluunda zldiyi mhdudiyytlri nzr alsaq, pensiya fondlarn clb edrkn
bu amillri nzr almaq xsusil vacibdir. Ona gr d pensiya fondlarnn
planlarnda maliyy vsaitinin ayrlmas imkanlarnn, onlarn glck borc
hdliklrinin maliyyldirilmsin olan ehtiyaclarnn dzgn baa dlmsi
byk hmiyyt ksb edir, nki bunlar hmin fondlarn investisiya strategiyasna
tsir ed bilr. Pensiya fondlar maliyy vsaitinin ayrlmas imkanlarndan v digr
ehtiyaclardan asl olaraq sabit glirlr v ya riski idar ediln mhsullara daha ox
maraq gstr bilr.
Pensiya fondlarnn dzgn myyn edilmsi Azrbaycan n vacibdir,
nki bu, daha smrli investisiyalarn clb edilmsin rait yaradr.
Azrbaycanda nnvi investisiya mkanlarndan frqli portfelin yaradlmas
imkanlar dzgn myyn edilmi pensiya fondlar n clbedici investisiya mhiti
formaladra bilr. Bundan baqa, regional pensiya fondlarnn byk hisssi sasn
seilmi lklrd mrkzldiyi n uyun hdflrin myyn edilmsi
Azrbaycan n daha asan ola bilr. Nhayt, pensiya fondlarnn Azrbaycan
n uyun investorlar olmasnn digr bir sbbi d odur ki, bu fondlar
uzunmddtli investisiya strategiyalar hyata keirir v bel investisiyalarn
qiymtlndirilmsi n daxili mk ehtiyatlarna malikdir.

39

Mnb: Preqin, Towers Watson, Pension & Investments

79

kil 32. Avropa, Afrika v Yaxn rqin n byk pensiya fondlar

Mnb: Towers Watson

an fondlar nisbtn kiik olub, zlldirm il bal investisiya

svdlmlrind az itirak edir, lakin nfuzlu olduu n onlarn Azrbaycana
clb edilmsi lky v mvcud aktivlr olan mumi mara artra bilr. an
fondlar mumiyytl uzunmddtli investisiyalar yatrr v bu fondlarn hyata
keirdiyi investisiya strategiyalar onlarn Azrbaycan n uyun investisiya fondu
olduunu gstrir.
n byk ian fondlarnn reytinqin AB universitetlri balq edir (kil
33). ki lk arasndak msafni nzr alsaq, bel ian fondlarnn clb edilmsi
n hmin investorlarn Azrbaycan bard mlumatlandrlmas byk hmiyyt
ksb edir. Digr investisiya fondlar kimi ian fondlarnn ehtiyaclar v stn tutduu
investisiya qoyuluu thlil edilck v bu fondlarn clb edilmsi n xsusi
strategiyalar hazrlanacaqdr.

80

kil 33. Byk universitetlrin nzdindki ian fondlar

Mnb: Pensions & nvestments40

zl sektor (yerli v xarici)

1-ci strateji hdfd qeyd edildiyi kimi, Azrbaycan iqtisadiyyatnda zl
sektorun pay inkiaf etmi lklrl mqayisd azdr. zl sektorun investisiya v
mulluq sviyysindki pay bu fakt bir daha sbut edir. Msln: 2014-c ild
sas kapitaln mumi ymnn DM-in 20 faizini tkil edn hcmi dvlt
sektorunun hesabna formalam olduu halda, zl sektor zr bu gstrici 8,6 faiz
olmudur.41 Bu gstricilr sasn demk olar ki, Azrbaycanda zlldirmnin v
sahibkarln gclndirilmsi imkanlarn nzr almaqla, zl sektorun daha da
inkiaf etdirilmsi mmkndr (kil 34).

40
41

Pensions & Investments - pulun idaredilmsi zr beynlxalq qzet (http://www.pionline.com/)

Mnb: Azrbaycan Respublikasnn Dvlt Statistika Komitsi
81

kil 34. zl sektor investisiyalarnn DM-d pay v muzdlu iilrin

saynn mqayissi

1. sas kapitaln formalamas birbaa xarici investisiya axnlarna aid deyildir.

2. 20112015-ci illr
zr mlumat
olmad hallarda, orta gstrici kimi mvcud mlumat
3.

gtrlmdr.
Burada rsmi mulluq dedikd, rsmi statistikada muzdlu iilr kimi tsnif olunan hali nzrd
tutulur.

Mnb: Dnya Bank (World Development Indicators), Azrbaycan Respublikasnn Dvlt

Statistika Komitsi, Rusiya Federasiyasnn Statistika Xidmti, TrkStat (20052014), Dnya
Banknn gstricilri

Azrbaycanda xarici investisiyalar lk iqtisadiyyatnn mhm elementi

hesab edils d, yerli zl sektorun zlldirm prosesin daha ox clb edilmsi
nzr alnmaldr. Azrbaycanda bu baxmdan yerli zl sektordan investisiyalarn
daha ox clb edilmsi imkanlar qiymtlndirilckdir. Bu sahlrd faliyyt
gstrn potensial investorlara kiik ail bizneslri v ya varl vtndalar, elc d
byk yerli korporativ holdinqlr aid edil bilr.
Bu istiqamtd grln ilkin tdbirlrdn biri potensial yerli investorlarn
zlldirm imkanlar bard lazmi sviyyd mlumatlandrlmalardr. Bunun
n zlldirm aktivlrinin onlayn siyahs mtmadi olaraq yenilnck (bu
tdbir artq uurla hyata keirilir) v potensial investorlarn daha trafl
mlumatlandrlmalar n mvcud mlumat bazas genilndirilckdir. Bundan
baqa, iri holdinq irktlrinin zlldirmnin faydalar (msln, mvcud biznes
aquli v ya fqi inteqrasiya) bard mlumatlandrlmas n xsusi tviqat
sndlri v tqdimatlar hazrlanacaqdr. Nhayt, zlldirm siyahsnda uzun
mddt qalm, lakin az maraq douran mssislrin thlili aparlacaq v bunun
sbblri (zlldirmy tsir edn hallar) myyn edilrk tkliflr
hazrlanacaqdr.
Bundan baqa, zlldirm tbbslrinin dstklnmsi n geni
kommunikasiya strategiyas hyata keirilckdir. Xarici zl sektorun zlldirm
82

prosesin clb edilmsi n 4.2.3-c tdbir rivsind myyn edilmi

prinsiplrdn istifad etmk olar.

7.3. Strateji hdf 3. nsan kapitalnn inkiaf etdirilmsi

nsan kapital mk mhsuldarlnn artrlmasnda, dayanql iqtisadi
artmda, istehsal v xidmt sektorlarnn rqabt qabiliyytinin yksldilmsind v
lknin qlobal bazarlara inteqrasiyasnda hlledici rol oynayr. Buna nail olmaq n
thsilin btn pilllrind keyfiyytin yksldilmsi, tlimlr vasitsil iilrin bilik v
bacarqlarnn inkiaf etdirilmsind fasilsizliyin tmin edilmsi, ixtisasl kadr
hazrlnn mk bazarnn tlblrin uyunladrlmas, irktlrin aradrma v
tkmilldirm sahsin investisiya qoyuluunun stimulladrlmas, mvcud insan
kapitalndan smrli istifad edilmsi tlb olunur. Bunu sas tutaraq,
Azrbaycanda iqtisadiyyatn transformasiyas istiqamtind hyata keirilck
islahatlarn ayrlmaz trkib hisssi kimi, insan kapitalnn inkiafnda fasilsizliyin
tmin edilmsi, mk mhsuldarlnn yksldilmsi v biliyin iqtisadi inkiafda
rolunun artrlmas il bal tdbirlr hrtrfli dstklnckdir. Bu, iki sviyyd
tmin edilckdir:
1) insan kapitalnn formalamas v inkiaf n thsilin btn pilllrind
keyfiyytin yksldilmsi;
2) mk mhsuldarlnn yksldilmsini tmin etmk n insan kapitalnn
fasilsiz inkiafnn, aradrma v tkmilldirm sahsin investisiya
qoyuluunun stimulladrlmas.
Dnya qtisadi Forumunun 2015-ci il n aqlad nsan Kapital ndeksi
hesabatnda Azrbaycan 124 lk arasnda orta sralarda (63-c) yer almaqla
Trkiy, in, ndoneziya v Kveyt kimi lklri qabaqlamdr (kil 35). Dnya
qtisadi Forumunun 20162017-ci illr n aqlad Qlobal Rqabtlilik
Hesabatnda is Azrbaycan 138 lk arasnda 37-ci olmudur (kil 36). Bu,
Azrbaycann formalam insan kapitalna, hm d rqabt qabiliyytini yksltmk
imkanlarna malik olduunu gstrir. Bu imkanlardan smrli istifad etmkl, qsa
v ortamddtli perspektivd insan kapitaln daha da inkiaf etdirmk v rqabt
qabiliyytini artrmaq olar.
kil 35. nsan kapital indeksi, 2015-ci il

83

Mnb: Dnya qtisadi Forumu, nsan Kapital Hesabat 2015

kil 36. Qlobal Rqabtlilik ndeksi

Mnb: Dnya qtisadi Forumu, Qlobal Rqabtlilik Hesabat, 20162017

Bunun n insan potensialnn inkiaf etdirilmsi, insan kapitalnn

keyfiyytinin v mk mhsuldarlnn yksldilmsi il bal msllr xsusi
diqqt verilck, institusional v biznes mhiti daha da yaxladrlacaq,
infrastruktur yaradlacaq, thsil-tlim prosesi v ixtisasl kadr hazrlnn, mk
bazar v biznes sektoru arasnda koordinasiyann effektivliyi artrlacaq,
innovasiyaya meyilli (elm v texnologiya tutumlu) istehsal (xidmt) sektorunun
investisiya clbediciliyi artrlacaq, klaster yaratma tbbslri dstklnck v
mk mhsuldarlnn yksldilmsi zr sas prioritetlr myynldirilckdir.
84

7.3.1. Prioritet 3.1. Thsilin

yksldilmsi

btn

pilllrind

keyfiyytin

saslandrma
nkiaf etmi lklrd milli srvtin byk hisssini insan kapital tkil edir
v iqtisadi artmda intellektual mk stn xsusi kiy malikdir. Azrbaycanda da
lknin dayanql inkiafn tmin etmk mqsdil insan kapitalnn
formaladrlmas v ondan smrli istifad sas prioritet hesab edilir v bu
istiqamtd tbbslr dvlt trfindn dstklnir. tn illr rzind insan
kapitalnn inkiaf il bal tdbirlr myyn edilrk icra olunmu v hazrda icra
olunan bir sra strategiya, dvlt proqramlar v konsepsiyalarda da z ksini
tapmdr. Azrbaycan 2020: glcy bax nkiaf Konsepsiyasnda v
Azrbaycan Respublikasnda thsilin inkiaf zr Dvlt Strategiyasnda insan
kapitalnn inkiaf, bilik v innovasiyalara saslanan inkiaf prioritet tkil edir. Elc
d "Thsil haqqnda" v Elm haqqnda Azrbaycan Respublikasnn qanunlar da
lkd insan kapitalnn inkiafna xidmt edn mhm dvlt sndlridir.
nsan kapitalnn keyfiyytinin yksldilmsi v ondan smrli istifad elmin
v biliktutumlu istehsal (xidmt) sahlrinin inkiafna, mk mhsuldarlnn v
rqabt qabiliyytinin yksldilmsin ciddi tsir gstrir. Hazrda Azrbaycanda
insan kapitalnn inkiaf etdirilmsi, qeyri-neft sektorunun inkiaf, biznes mhitinin
yaxladrlmas, iqtisadiyyatn axlndirilmsi istiqamtind islahatlar aparlr. Bu
islahatlarn davam etdirilmsi orta v uzunmddtli dvrd thsilin (xsusil thsilin
ixtisasl kadr hazrl pilllrind) keyfiyytinin yksldilmsi, infrastrukturun v elmthsil-istehsal laqlrinin evik idaretm mexanizminin qurulmas, elc d
irktlrin qlobal dyr zncirin qoulmaqla dnya bazarlarna inteqrasiyas n
hmiyytlidir.
Azrbaycanda insan kapitalnn inkiafnda fasilsizliyin (mrboyu yrnmk)
tmin edilmsi, mktbqdr v orta thsil d daxil olmaqla, pe thsilli v ixtisasl
kadr hazrlnn mk bazarnn tlblrin uyunladrlmas, elc d elm-thsilistehsal laqlrinin tkmilldirilmsi istiqamtind mqsdli proqramlarn
hazrlanmas v hyata keirilmsi davam etdirilckdir. Daha keyfiyytli insan
kapitalnn formaladrlmas daha ox maddi v mnvi fayda ld etmy v
rqabtqabiliyytliliyi yksltmy imkan verckdir.
Grlck tdbirlr
Tdbir 3.1.1: Mktbqdr thsill hatolunma sviyysinin
yksldilmsi v tlim-trbiy texnologiyalarnn tkmilldirilmsi
Mktbqdr thsil insan potensialnn inkiafna v daha keyfiyytli insan
kapitalnn formalamasna, uzunmddtli perspektivd halinin glirlrin, iqtisadi
artma v davaml inkiafa msbt tsir gstrir. Hazrda Azrbaycanda hmin
yada uaqlarn mktbqdr thsill hatolunma sviyysi aadr. Bel ki, 15
yal uaqlarn cmi 14 faizi mktbqdr thsill hat olunur. Rsmi statistik
mlumatlara gr, 2015-ci ild Azrbaycanda 1722 mktbqdr thsil mssissi
faliyyt gstrmidir ki, bunlardan 1079-u krplr evi, 631-i uaq baas, 4-
mktb-uaq baas, 8-i is xsusi uaq baasdr.
Mktbqdr thsilin uzunmddtli perspektivd insan kapitalnn
keyfiyytinin yksldilmsin tsirini nzr alaraq, bu istiqamtd stimulladrc
tdbirlr hyata keirilck, tlim-trbiy texnologiyalar tkmilldirilckdir. Dvlt
85

v zl mktbqdr thsil mssislrinin yaradlmas, bununla bal normativ

hquqi sndlrin hazrlanmas v qbulu dstklnck, masir thsil v tlim
texnologiyalarna saslanan ykskixtisasl pedaqoqlarn hazrlanmas il bal
tdbirlr hyata keirilckdir. Pedaqoji heytin daha smrli faliyyt gstrmsi
n onlarn sosial mdafisi il bal tdbirlr dstklnckdir.
Mktbqdr thsilin icbari olmas mslsi nzrdn keirilckdir.
stedadn erkn yadan akar olunmas, inkiaf v dstklnmsi zr sistemin
yaradlmas Azrbaycann dayanql inkiaf n vacibdir.
ri irktlrin mktbqdr thsil mssislri amaq tbbslri tviq
edil bilr. Bu, irktlrd mk mhsuldarlnn artrlmas (iilrin vladlar il
bal qaylarnn azaldlmas, ixtisasl qadn iilrin bilik v tcrbsind
fasilsizliyin qorunmas yolu il) v mulluqda gender brabrliyinin qorunmas
baxmndan hmiyytli ola bilr.
Sadalanan tdbirlrin hyata keirilmsi n mktbqdr thsilin inkiaf
zr dvlt proqram hazrlana bilr.
Tdbir 3.1.2: mumi thsilin
tmayllmnin inkiaf etdirilmsi

keyfiyytinin

yksldilmsi

qtisadiyyatn 11 sektoru zr strateji yol xritlrind nzrd tutulan orta v

uzunmddtli hdflr atmaqda mumi thsilin keyfiyytinin yksldilmsi
mstsna rol oynayacaqdr. Bel ki, mumi thsil (mumi ibtidai, mumi sas v
mumi orta thsil) insan kapitalnn formalamasnda strateji hmiyyt ksb edir. Bu
baxmdan, mumi thsil sistemind idaretmnin ffafl v demokratikliyi, thsilin
keyfiyytin ynlmi yaradclq v tbbskarlq mhitinin yaradlmas bilikli
cmiyyt quruculuunun sas inkiaf prioritetlrindn hesab olunur. Azrbaycanda
mumi thsild infrastrukturun v keyfiyytin yksldilmsi mqsdil davaml
tdbirlr hyata keirilir. 20032015-ci illrd yeni mktb binalarnn tikilmsi v
mvcud mktblrin sasl tmiri il bal ciddi ilr grlmdr. Bu mddt rzind
maddi-texniki bazann yaxladrlmasna baxmayaraq, tdrisin keyfiyyti dvrn
tlblrin uyun tam inkiaf etmyib. Orta thsil pillsind thsilin keyfiyytinin
yksldilmsi n pedaqoji kadrlarn hazrlnn v tdrisin masir thsilverm v
thsilalma texnologiyasna uyunladrlmas, thsilverm v thsilalma metodlarnn
tkmilldirilmsi il bal tdbirlr dstklnckdir.
mumi thsil sistemind yadda mktbindn tfkkr mktbin keidin
tmin edilmsi, mtrqqi dnya tcrbsin saslanan thsil proqramlarnn
(kurikulumlarn) hazrlanmas v smrli ttbiqi, mktb rhbrlrinin, mllimlrin
pekarlq sviyysinin artrlmas, cmiyytd mllimlrin nfuzunun yksldilmsi
istiqamtind tdbirlr grlck, daha keyfiyytli insan kapitalnn formaladrlmas
n mvcud resurslardan smrli istifad edilmsi istiqamtind islahatlar davam
etdirilckdir.
nsan kapitalnn formalamasnda sas rol oynayan thsil iilrinin,
mllimlrin sosial mdafisinin yaxladrlmas v mllimin nfuzunun artrlmas
istiqamtindki tbbslr dstklnckdir.
Azrbaycan Respublikasnda thsilin inkiaf zr Dvlt Strategiyasna
uyun olaraq, lkd 12 illik mumi thsil mrhlli keidin hyata keirilmsin
balanmdr. 12 illik thsil mumi thsilin son iki ilind tmayllmni nzrd
tutur. Tmayllm pe-ixtisas thsili v ali thsill hatolunma sviyysini
yksldck, mk bazarna daxil olan gnclrin isizlik riskindn qorunmasna
86

kmk edck, Azrbaycan thsil sisteminin Avropa thsil sistemin inteqrasiyasn

srtlndirckdir.
Azrbaycanda bundan sonra da thsil sisteminin maddi-texniki bazasnn
yaxladrlmas, agirdlrin drs vsaitlri il tmin edilmsi istiqamtind
faliyytlr davam etdirilckdir.
Tdbir 3.1.3: lk pe v orta ixtisas thsilinin mk bazarnn tlblrin
uyunladrlmas
lk pe v orta ixtisas thsili insan kapitalnn formalamasnda, elc d
insan kapitalna investisiya qoyuluunda hmiyytli rol oynayr. lk pe v orta
ixtisas thsilinin inkiaf iqtisadi artm, mk mhsuldarlnn yksldilmsi, lav
dyrin yaradlmas, mk bazarnda tlb v tklifin uzladrlmas, mulluun
tmin edilmsi baxmndan hmiyytlidir. Xsusil d XXI srd srtl yeniln
texnologiya v elmi-texniki trqqi nticsind yeni pe v ixtisaslarn yaranmas ilk
pe-ixtisas thsili v tlimlrinin hmiyytini daha da artrr. Bu baxmdan, ilk pe
v orta ixtisas thsili lknin strateji yol xritsinin bir hisssi kimi tviq edilir.
Azrbaycanda pe thsilinin inkiaf il bal bir sra tdbirlr grlmdr.
Bel ki, 2007-ci ild qbul edilmi "Azrbaycan Respublikasnda texniki pe
thsilinin inkiaf zr Dvlt Proqram (20072012-ci illr)" rivsind pe thsili
sistemind bir sra tdbirlr hyata keirilmi, lakin pe thsili mssislrin qbul
sviyysinin ykslmsin baxmayaraq, gzlniln ntic ld olunmamdr.
Bundan lav, Azrbaycan Respublikasnn Thsil Nazirliyi yannda Pe Thsili
zr Dvlt Agentliyinin tsis edilmsi pe thsilinin inkiaf etdirilmsi v masir
dvrn standartlarna uyunladrlmas baxmndan byk hmiyyt ksb edir.
Azrbaycan Respublikasnda lk pe-ixtisas thsili zr ixtisaslarn
Tsnifatnn mk bazarnn tlblrin uyunladrlmas, igtrnlrin kadr
hazrlna yaxndan clb olunmas, regionlarda, xsusn d snaye mrkzlrind
eyni pe istiqamtlri zr paralel kadr hazrln hyata keirn ilk pe-ixtisas
thsili mssislri bksinin optimalladrlmas, maraql trflrin, xsusil d
mssis v tkilatlarn nmayndlrinin ilk pe-ixtisas thsili mssislrinin
idar olunmasna clb edilmsi dstklnckdir. Bu mqsdl, iqtisadiyyatn
mxtlif sektorlarndan olan sas igtrnlrl sx mkdalq laqlrinin
qurulmas, pe thsili mssislrinin keyfiyyt v kmiyyt gstricilrinn
yaxladrlmas il bal faliyytlr tviq edilckdir.
Formal (dvlt thsil sndinin verilmsi il baa atan) thsill yana,
informal (znthsil yolu il biliklr yiylnm) v qeyri-formal (mxtlif kurslarda,
drnklrd v frdi mllrd ld ediln v dvlt thsil sndinin verilmsi il
mayit olunmayan) sullarla ld edilmi sritlrin tannmas metodikas
hazrlanacaqdr.
mk bazarnn keyfiyyt tlblrini bilik v bacarqlara olan tlblri
myynldirmk n mssislrin nmayndlri v sosial trfdalar il
birlikd prioritet sahlr zr pe standartlarnn hazrlanmas dstklnckdir.
lk pe v orta ixtisas thsili mssislrinin mvcud vziyyti aradrlacaq,
onlarn infrastruktur, maddi-texniki baza, mllim-pedaqoji heytinin potensialnn
qiymtlndirilmsi aparlacaqdr.
Pe thsili mssislri bksinin rasionalladrlmas planna sasn,
pe thsili mssislrinin birldirilmsi v myyn pe istiqamtlri zr
ixtisaslam pe thsili mrkzlrinin yaradlmas tviq olunacaqdr.
Pe thsili mssislrinin mvcud mllim-pedaqoji heytinin diaqnostik
qiymtlndirilmsi v onlarn bilik v bacarqlarnn artrlmas, yeni mllim heytinin
87

pe thsili v tlimi prosesin clb edilmsi il bal tdbirlr dstklnckdir.

Pe thsili mssislrinin mvcud mllim-pedaqoji heytinin potensial v
pekarlq sviyysinin qiymtlndirilmsi v ixtisaslarnn artrlmas, prioritet
ixtisaslar zr yksk pekarla malik istehsalat tlimi ustalarnn v pedaqoji
heytin clb olunmas n zruri tdbirlr hyata keirilckdir. Hm igtrnlr,
hm d onlarn tdris prosesin clb edilck mtxssislri n mvafiq
hvslndirici v stimulladrc tdbirlr myyn edilckdir.
Bundan lav, mvcud universitetlrin nzdind 2 illik subbakalavr pillsi
(kolleclr) yaradla bilr ki, bu da gnclrin orta ixtisas thsili il hatolunma
sviyysini artrar.
Tdbir 3.1.4: Ali thsil mssislrind thsil-tdqiqat-innovasiya
formatnda inkiafn tviqi
Ali thsil insan kapitalnn formalamasnda v inkiafnda mhm mrhldir.
Onun insan kapitalnn formalamasna v inkiafna tsiri zn iki kild bruz
verir: 1) insan kapitalnn formalamasnda birbaa itirak edn ixtisasl
mtxssislrin hazrlamas; 2) yeni biliklrin yaranmasnda, ttbiqind v
trlmsind bilavasit itirak.
Ali thsil mssislrind yetidiriln mtxssislr dvltin v irktlrin
idar olunmasnda, daha ox lav dyrin yaranmasnda, iqtisadi artmda v mk
mhsuldarlnn yksldilmsind fal itirak edirlr. Bunu nzr alaraq,
Azrbaycanda iqtisadi v sosial baxmdan daha smrli ali thsil sisteminin
formaladrlmas dstklnckdir. Bunun n ali thsilin keyfiyytinin
yksldilmsi, qlobal thsil mkanna inteqrasiyas, ali thsilli kadrlara tlbatn
dnilmsi, habel ali thsilin informasiya cmiyytinin v biliklr saslanan
iqtisadiyyatn
tlblrin
uyunladrlmas
istiqamtind
islahatlar
srtlndirilckdir. Hazrda Azrbaycanda gnclrin ali thsill hatolunma
sviyysi aadr. Bu da uzaq perspektivd lknin rqabtqabiliyytli v dayanql
inkiafna mane trd bilr.
Ykskixtisasl kadr hazrlnn mk bazarnn tlbin v beynlxalq ixtisas
tsnifatna uyunladrlmas, uzunmddtli proqnozladrma mexanizminin
hazrlanmas istiqamtind faliyytlr, mk bazarnda diferensiallam
mkhaqq v stimulladrma sisteminin yaradlmas zr mexanizmlrin
hazrlanmas dstklnckdir.
Universitet klasterlrinin yaradlmas thsiltdqiqatinnovasiya zncirinin
effektivliyini artra bilr. Bu baxmdan, lkd, ilk nvbd, bzi ixtisaslam
universitetlrd klasterlrin yaradlmas tviq edilckdir. Ali thsil sisteminin
keyfiyytinin yksldilmsi nticsind daha keyfiyytli insan kapital v intellektual
potensial formalaacaq, mk mhsuldarl artacaqdr.
Universitet klasterlrinin yaradlmas aradrma v tkmilldirmlrin hyata
keirilmsini, elmi nticlrin istehsala ttbiqini stimulladracaq, thsil-elm-istehsal
laqlrinin smrliliyi ykslckdir. Klasterlrin dstklnmsi regionlarda insan
kapitalnn inkiaf n d hmiyytlidir.
zl universitetlrin mstqilliyinin artrlmas v onlarn inkiaf n
stimulladrc tdbirlr grlckdir. Ali thsil haqqnda qanunun v dvlt
proqramnn qbul edilmsi mslsi nzrdn keirilckdir.
Tdbir 3.1.5: Elmi tdqiqat faliyytinin inkiaf v biliklr saslanan
cmiyyt quruculuunun dstklnmsi

88

Elmin inkiaf ykskkeyfiyytli insan kapitalnn formaladrlmasnda,

istehsal olunan mhsul v xidmtlrin rqabt qabiliyytinin yksldilmsind, mk
mhsuldarlnn artrlmasnda strateji hmiyyt ksb edir. Azrbaycanda elmin
inkiaf, elmi tdqiqatlarn keyfiyytinin yksldilmsi, tdqiqatlarn nticlrinin
istehsala ttbiqinin tviqi il bal tdbirlr hyata keirilckdir.
Elmin inkiaf tviq edilck, zl sektor trfindn aradrma v
tkmilldirmlr investisiya qoyuluunu tmin etmk n stimulladrc tdbirlr
grlckdir. Bu, Azrbaycann qlobal dyr zncirin qoulmasn srtlndir bilr.
Beynlxalq istehsal zncirin qoulma zlynd thsil-elm-istehsal laqlrinin
tkmilldirilmsin, mk mhsuldarlnn yksldilmsin msbt tsir
gstrckdir.
Azrbaycan Milli Elmlr Akademiyas elm-thsil-istehsal zncirind aktiv
itirak etmkl Azrbaycann qlobal istehsal zncirind itirakna z thfsini ver
bilr. Hazrda AMEA elm-thsil-istehsal zncirini qurmaq mqsdil tdqiqat
universitetinin yaradlmas il bal bir sra addmlar atmdr.
Biznes mhitinin yaxladrlmas irktlr trfindn aradrma v
tkmilldirmlr
investisiya
qoyuluunu
stimulladrmaqla,
elmin
maliyyldirilmsind zl sektorun xsusi kisini artra bilr. Hazrda
Azrbaycanda aradrma v tkmilldirmlr kiln xrclrin DM-d pay (0.2
faiz)42 dnya zr orta gstricidn aadr.
Tdbir 3.1.6: nnovativ tlim metodlar v texnologiyalar vasitsil
thsilin keyfiyytinin yksldilmsi
Btn thsil pilllrind innovativ tlim metodologiyasnn v mvafiq
resurslarn yaradlmas mqsdil msabiq mexanizminin hazrlanmas v
msabiqlrin keirilmsi insan kapitalnn inkiaf n vacibdir. lav thsil
sahsind keyfiyytin yksldilmsi v rqabt mhitinin formaladrlmas n
mlkiyyt formasndan asl olmayaraq, lav thsil vern mssislrin
potensialnn gclndirilmsi istiqamtind zruri tdbirlrin hyata keirilmsi
dstklnckdir.
mumi thsil mssislrinin mllimlrinin pekarlq sviyysinin
artrlmas n innovativ modellrin ilnib hazrlanmas, ali thsil mssislrind
lav thsil zr strukturlarn yaradlmas, ixtisasartrma thsilinin nticlrinin
qiymtlndirilmsi v stimulladrlmas mexanizminin hazrlanmas v ttbiqi tviq
olunacaqdr. Bundan baqa, yeni kurikulumlara v informasiya-kommunikasiya
texnologiyalarna saslanan metodik vsaitlrin, didaktik materiallarn, tlim
vasitlrinin hazrlanmasn stimulladran msabiq v qrant mexanizmlrinin
yaradlmas il bal tsbbslr dstklnckdir.
Tdbir 3.1.7: nsan kapitalnn inkiafnda itirak edn fiziki v texnoloji
infrastrukturun tkmilldirilmsi
Thsil v elm sahsind infrastrukturun tkmilldirilmsi bu sahlrin daha
effektiv faliyytin tsir gstr, insan kapitalnn formalamas v ondan istifadnin
smrliliyini yksld, innovasiyalara saslanan inkiaf tmin ed bilr. Thsilelm-istehsal sahlrinin qarlql, evik v effektiv faliyytinin tmin edilmsin
xidmt edn nqliyyat, KT, bina v tikililr, cihaz v avadanlqlar, laboratoriyalar,
snaq mrkzlri, fondlar, innovasiya mssislri, konsaltinq v mhndislik
42

Mnb: Azrbaycan Respublikasnn Dvlt Statistika Komitsi

89

xidmtlrinin v s. inkiaf istiqamtind tbbslr davaml olaraq

dstklnckdir.
nformasiya infrastrukturunun (KV, ixtisaslam srgi v konfranslarn
keirilmsi, qlobal v yerli bazarlar yrnn mrkzlrin yaradlmas, elektron
kitabxana, trcm mrkzlri, konsaltinq xidmtlri), elc d thsil-elm-istehsal
sahlrinin qarlql faliyytinin effektivliyinin artrlmas n digr vasiti
qurumlarn faliyyti dstklnckdir. Eyni zamanda, mktblrin, elmi tkilatlarn,
istehsal mssislrinin internet x imkanlarnn v informasiya tminatnn
yaxladrlmas istiqamtind faliyytlr stimulladrlacaqdr. KT biliklri
insanlara, elc d iqtisadiyyata yksk dyr gtirmk potensialna malik yeni i
yerlri yaratmaq imkanlar verir. Bundan baqa, rqmsal savadllq Azrbaycann
glcyi v insan kapitalnn inkiaf etdirilmsi n sas element hesab olunur.
KT biliklri insan kapitalnn formalamasnda v istifadsind hlledici
amillrdn biridir. Masir mktblrin v universitetlrin yaranmas, aradrma v
tkmilldirmlrin aparlmas, istehsal v xidmt mssislrinin faliyyti bu v ya
digr drcd KT texnologiyalar il baldr.
Hazrda lkd internet x olmayan regionlar, mkanlar v mktblr
vardr. Yaxn v ortamddtli perspektivd ibtidai thsildn balayaraq, orta thsilin
btn pilllrind KT biliklrinin agirdlr alanmas, qlobal informasiya
mkanndan smrli istifad etmlri n maariflndirm tdbirlrinin hyata
keirilmsi dstklnckdir. Orta mktblrd elektron kitabxanalarn, intellektual
oyunlarn yaradlmas tviq edilckdir. nternet resurslarndan mqsdynl
istifad etmk n maariflndirm tdbirlri hyata keirilckdir.
E-mktb sisteminin ttbiqi, Thsil nformasiya Sisteminin hazrlanmas il
bal ilr dstklnckdir. Thsilin btn sviyylrindn mzun olan xslrin
iqtisadiyyatn v cmiyytin inkiaf n zruri olan rqmsal bacarqlar ld
etmsin, elc d KT-nin tklif etdiyi imkanlardan tdris v tlim prosesind
bacarqla istifad olunmasna rait yaradlacaqdr.
Rqmsal tdrisin tviqi mqsdil, thsilin btn sviyylrind
kurikulumun ykskkeyfiyytli rqmsal tdris materiallarnn (msln, e-kitablar, eseminarlar, aq tdris materiallar, veb-imtahanlarn keirilmsi v s.) v mvafiq
metodlarn kmyi il tkmilldirilmsi vacibdir. Mllimlr v agirdlr n
hazrlanm rqmsal tdris materiallarna mxtlif rqmsal avadanlqlarda
sistematik qaydada latanln tmin edilmsi dstklnckdir.
Thsil sahsind texnoloji dstyin ld olunmasna tminat vermk n
thsil qurumlarnn rhbrlri thsil texnologiyalar haqqnda davaml olaraq
mlumatlandrlacaq, thsil texnoloqlar n bklrin ii v tkmilldirm
kurslarnn tkili dstklnckdir.
KT bacarqlar myynldirilck v mvafiq baza, elc d pekar
standartlar thsilin btn sviyylrind inkiaf etdirilckdir. Tlblrin KT
bacarqlarnn qiymtlndirilmsi (snaqlar, beynlxalq mqayisli sorularda itirak,
mvzu zr xarici qiymtlndirmlr) aparlacaq v qiymtlndirmlrin nticlri
inkiaf faliyytlrinin planladrlmasnda baza rolunu oynayacaqdr.
Elm, thsil v istehsal sahlrind maddi-texniki bazann masir tlblr
sviyysin atdrlmas thsild pedaqoji v tdris faliyytinin normal ilmsini,
elmi tdqiqatlarn aparlmasn, snaqdan keirilmsi v ttbiqini, elm-istehsal-bazar
laqlrinin optimalladrlmasn tmin edck, kmki xarakter malik qurumlarn
yaradlmas tviq edilckdir. Bu is thsil, elm v istehsal siyastini hazrlayan v
hyata keirn idaretm orqanlarnn koordinasiyasn daha effektli edckdir.
90

Thsil-elm-istehsal laqlrinin optimalladrlmas, bu ly daxil olan

mssis v tkilatlarn ixtisasl kadrlarn hazrlanmas, bazara hdflnn elmi
tdqiqat v ilmlrin hyata keirilmsi n maliyy imkanlarnn
yaxladrlmas mqsdil maliyy-kredit infrastrukturu (bdc v qeyri-bdc
fondlar, kommersiya banklar) inkiaf etdirilckdir.
Thsil-elm-istehsal infrastrukturunun evik ilm mexanizminin qurulmas
n regional v funksional universitet v istehsal klasterlrinin yaradlmas il bal
faliyytlr hvslndirilckdir. oxsviyyli fasilsiz thsil sisteminin, universitet
komplekslrinin, elmi tdqiqat mssislri (AMEA v sah institutlar) v onlarn
faliyytinin iqtisadi effektivliyini artran istehsal v xidmt sahlrinin inkiaf
dstklnckdir.

7.3.2.

Prioritet 3.2. mk mhsuldarlnn yksldilmsini

tmin etmk n insan kapitalnn inkiafnn
stimulladrlmas

saslandrma
Azrbaycan iqtisadiyyatnn rqabtqabiliyytli, inklziv v dayanql inkiaf
istiqamtind qarya qoyulan sas tlb, insan kapitalnn inkiafna v mk
mhsuldarlnn inkiaf etmi lklr sviyysin atdrlmasna nail olmaqdr.
Bunun n qsa v ortamddtli perspektivd iqtisadi artmda intensiv myi
stimulladran sahlrin yaranmas stnlk tkil edck, orta v uzunmddtli
perspektivd is biliktutumlu model keid tmin edilckdir. mk mhsuldarlnn
v insan kapitalnn inkiaf etdirilmsi iki sbbdn hmiyytli amil hesab olunur. Bir
trfdn, intensiv mk tlb edn inkiaf modelind mk mhsuldarlnn
yksldilmsi lk iqtisadiyyatnda birbaa lav dyr yaratmaqla iqtisadi artmn
sas hrktverici qvvsi olacaqdr. Digr trfdn, yalnz mk mhsuldarlnn
yksldilmsin nail olmaqla daha intensiv bilik tlb edn inkiaf modelin
manesiz keid tmin edilckdir. Btn bunlar Azrbaycan mhsullarnn qlobal
bazarlarda rqabtqabiliyytliliyini tmin edck, eyni zamanda insan kapitalna
investisiya qoyuluunu daha clbedici edckdir.
Son 15 ild Azrbaycanda srtli inkiaf tmin olunmu v mk
mhsuldarl dfdn ox artmdr. Azrbaycanda 2000-2008-ci illrd mk
mhsuldarlnn artm orta hesabla ild 13,6 faiz olmudur. 2008-ci ildn etibarn
mk mhsuldarlnda artm davam ets d, artm srti orta hesabla ild 2 faiz
qdr azalmdr.
Regionda lklrin inkiaf sviyysini nzr almaqla aparlan mqayis
Azrbaycann mk mhsuldarln yksldilmsi n geni imkanlarn olduunu
gstrir. Bel ki, 2015-ci ild Rusiyada bir mul hali zr DM 46 min AB
dollar, Trkiyd 57 min AB dollar, Azrbaycanda is 36 min AB dollar tkil
etmidir.43
Milli iqtisadiyyat v iqtisadiyyatn sas sektorlar zr strateji yol xritlrind
hat olunan 11 sektorda mk mhsuldarln yksltmk n insan kapitalna
investisiya qoyuluu stimulladrlacaqdr.
Azrbaycan aqrobiznes sektorunda mk mhsuldarlnn artrlmasna
tminat sisteminin, istehsaln v innovasiya faliyytinin stimulladrlmasn tviq
etmkl nail ola bilr. Mxtlif sektorlarda alan ixtisasl iilr tlimlr vermk,
43

Mnb: Beynlxalq mk Tkilat

91

sahibkarlara daha ox mnft ld etmkd v ehtiyac duyduqlar faliyytlri

inkiaf etdirmkd kmk etmk n tlim-tdris mrkzlri v aqroklasterlr
yaradlacaqdr.
stehsaln tviq edilmsi v sahibkarlarn maariflndirilmsi mqsdil
mslht mrkzlri tkil olunacaqdr. Mrkzlr istehsal v xidmt sektorlarndan
clb edilmi pekar vasiti v mslhtilrdn istifad etmkl, kiik v orta
sahibkarlq subyektlrin rqabtqabiliyytliliyin v mhsuldarln artrlmas il
bal mslht v dstk vercklr. Mrkzlrin sas hdfi kiik v orta
sahibkarlq subyektlrinin qarlad problemlrin hlli istiqamtind tkliflr irli
srmk v onlarn mxtlif bklr x imkann yaxladrmaqdr.
irktlrin elmi tdqiqat ilri il mul olmasn v innovasiyal inkiafn
stimulladrmaq n onlara nticlr saslanan gztlr v imtiyazlar veril bilr.
Azrbaycanda aparlan davaml iqtisadi islahatlarn trkib hisssi kimi, mk
mhsuldarln artrmaq n insan kapitalna investisiya qoyuluu davam etdirilir.
Bu mqsdl, yaxn v uzaq perspektivd tlim v tnzimlyici dyiikliklr nail
olmaq istiqamtind mexanizmlrin yaradlmas v ttbiqi, istehsaln hcminin v
smrliliyinin
yksldilmsi,
investisiya
qoyuluunun
stimulladrlmas,
innovasiyalarn lav dyr yaradan sektorlara ttbiq edilmsi v uyunladrlmas
vacib amillrdndir.
Grlck tdbirlr
Tdbir 3.2.1: Dstklyici sistemin yaradlmas
Dstklyici sistemin qurulmasna infrastrukturun tkmilldirilmsi, mk
tlimlri, mk normalar, ticart mqavillri vasitsil bazarlara x imkannn
asanladrlmas v srtlndirilmsi, elc d snaye mrkzlri v ya snaye
platformalar vasitsil klastersasl inkiafa rait yaradlmas daxildir.
Azrbaycanda qeyd olunan btn istiqamtlr zr sylr davam etdirilir. Son
onillikd dvlt infrastrukturunun tkmilldirilmsi istiqamtind smrli investisiya
layihlri hyata keirilmi, pe thsili v tlimlrinin inkiaf sviyysini yksltmk
n mxtlif faliyyt planlar icra edilmi, o cmldn knd tsrrfat snayesi,
ar manqayrma v logistika kimi sektorlarda klastersasl inkiaf yanamas
qbul edilmidir.
Azrbaycan Respublikasnda artq icrasna balanm layihlr davam
etdirilck, o cmldn mk mhsuldarl sahsindki faliyytlrin nticlrini
izlmk n monitorinqlr keirilckdir. Faliyyt prinsiplrini sas tutaraq, lknin
glck inkiaf yeni tkmilldirm planlar sasnda qurulacaqdr. mk
mhsuldarlnn artrlmas istiqamtind faliyyt plannn hazrlanmas v icras
prosesind effektiv beynlxalq tcrblrdn istifad olunmas zruridir.
Faliyyt gstrn istehsal mssislrind insan resurslar zr bacarqlarn
tkmilldirilmsi v inkiaf etdirilmsi, klasterli inkiaf n ii qvvsinin
hazrlanmas v tkrar hazrlanmas prosesi davam etdirilck, i qbul v tlim
mexanizmini tkmilldirmk n mxtlif stimulladrc v tviqedici tdbirlr
hyata
keirilckdir.
Kommersiya
tkilatlarnda
iqbul
prosesinin
asanladrlmas v evik mexanizmin qurulmas n dvlt trfindn yerli
idzltm mrkzi tsis edilmsi nzrdn keirilckdir. Mxtlif sektorlarda
mk bazarnn tlblrin cavab vern perspektivli iilrin hazrlanmas mqsdil
mrkz trfindn hyata keiriln tlimlr tam olaraq dvlt trfindn
maliyyldiril bilr.
Tdbir 3.2.2: stehsaln v investisiyann tviq edilmsi
92

nvestisiyalarn tviqi mhsuldarln artrlmas n stimulladrc maliyy

resurslarnn tmin edilmsi istiqamtind hyata keiriln faliyytin hmiyytini
znd ehtiva edir.
Azrbaycann qlobal dyr zncirin qoulmas il sas diqqti mk
mhsuldarlnn yksldilmsin ynldilck v glckd d stimulladrc
proqramlarn ttbiqi davam etdirilckdir.
Myyn edilmi prioritet sektorlarda faliyyt gstrn mssislrin
transmilli irktlrl laqlrinin qurulmas istiqamtind tviqedici tdbirlr
grlckdir. Faliyytinin stimulladrlmas mqsdil clb ediln irktlr
nticlr saslanan gztlr, investisiya subsidiyalar tklif edil bilr. Bu gztlr
istehsaln hcminin artrlmasna, dvlt subsidiyalar hesabna bir sra kiik yerli
subtchizatlar klasterinin yaradlmasna v lav irktlrin clb edilmsin imkan
yarada bilr. Bu amillr is z nvbsind, mk mhsuldarln yksldckdir.
Tdbir 3.2.3: nnovasiya faliyytin investisiya qoyuluunun tviq
edilmsi
nnovasiya faliyyti istehsal v idaretm sahlrind mk mhsuldarlnn
v rqabtqabiliyytliliyin yksldilmsi, insan kapitalnn inkiafnda fasilsizliyin
tmin edilmsi n sas hrktverici qvvdir. Azrbaycanda innovasiyann
tviqini stimulladracaq faliyyt planlar v dvlt proqramlar hazrlanarkn bu
faliyytin hmiyyti nzr alnacaqdr. nnovasiya faliyytini stimulladrmaq
n lk elmi aradrma v tkmilldirmlr yksk texnologiyal mhsullarn
istehsalna gr mkafatlar v kreditlr vermk yolu il geni diapazonlu bilik
bksi yaratmaq sahsind bir ox imkanlara malikdir. Bu mddalarn ardcl,
mrhlli v davaml kild icrasnn diqqt mrkzind saxlanlmas uyun v
optimal nticlrin ld olunmas n vacibdir.
Tdbir 3.2.4:
realladrlmas

Sektorlar

zr

mk

mhsuldarl

tbbslrinin

Sektorlar sviyysind mk mhsuldarln artrmaq n vvlki tdbirlr

paralel olaraq tkmillmli olan sahlrin kompleks kild aradrlmas davam
etdirilckdir. sas mqsd hr bir sektor zr cavabdeh orqanlar, o cmldn
dvlt qurumlar v sah tkilatlar arasnda smrli koordinasiyan tkil etmk v
mk mhsuldarlnn artrlmas n tlb olunan mexanizmlrin qurulmasnda
onlara kmk etmkdir.
Glckd strateji yol xritlrind hat olunan 11 sektor zr d mk
mhsuldarlna dair lav thlillrin aparlmas mqsduyundur.

7.4. Strateji hdf 4. lverili biznes mhitinin inkiaf

etdirilmsi
Azrbaycanda hm makroiqtisadi, hm d sektorlar zr myyn edilmi
mqsdlr nail olmaq n proqramlar hyata keirilmidir. Nticd 2016-c ild
Dnya Banknn hazrlad Doing Business hesabatnda Azrbaycan 189 lk
arasnda 63-c olmudur. Hesabatda ks olunan 10 gstricidn 5-i zr is
Azrbaycan dnya lklri arasnda ilk 40-lqda qrarlamdr. 20042014-c illrd
iqtisadi inkiafn sas amili neft-qaz sektoruna xarici investisiyalarn clb edilmsi v
dvltin birbaa v dolay itirak il srmay qoyuluu olmudur. Yeni iqtisadi
yanama zl sektorun qeyri-neft iqtisadiyyatna investisiya qoyuluunu
stimulladrmaq n biznes mhitinin daha da tkmilldirilmsini tlb edir. Bu
baxmdan iqtisadi islahatlar biznes mhitinin daha da yaxladrlmasn, tviq
93

siyastinin davam etdirilmsini v institusional islahatlar hat edckdir.

Makroiqtisadi sabitlik v infrastrukturun inkiafn dstklmkl dvlt biznes
raitinin yaxladrlmasna z thfsini vermy davam edckdir. Bu Strateji Yol
Xritsind biznes mhitinin yaxladrlmas il bal 11 sektoru hat edn
konseptual msllr z ksini tapmdr. Daha mfssl tdbirlr plan hr bir
sektor zr Strateji Yol Xritsind verilmidir.

7.4.1. Prioritet 4.1. lverili biznes mhitinin yaradlmasnda

hkumtin aparc rolunun daha da gclndirilmsi
saslandrma
lkd sahibkarln inkiaf, onun rqabtqabiliyytliliyinin artrlmas
istiqamtind dvlt tnzimlnmsinin tkmilldirilmsi, qabaqcl beynlxalq
tcrby uyun clbedici biznes v investisiya mhitinin formaladrlmas v
lverililiyinin daha da artrlmas, bu sahd mtrqqi tnzimlm v hquqi
bazann olmas n vacib msllrdir. Gstriln hdflr nail olmaq n dvlt
trfindn ardcl olaraq dvlt-sahibkar mnasibtlrinin inkiaf etdirilmsi,
sahibkarlq faliyytin qanunsuz mdaxillrin v sni manelrin aradan
qaldrlmas, rqabtqabiliyytliliyinin v ixrac imkanlarnn genilndirilmsi,
sahibkarlara dvlt dstyi v tviq mexanizmlrinin formaladrlmas, beynlxalq
standartlara uyun elektron dvlt xidmtlrinin gstrilmsi sahsind kompleks
tdbirlr hyata keirilmidir. Sahibkarlq sahsind son illr rzind ld olunmu
srtli inkiafn davamllnn tmin edilmsi v rqabtqabiliyytliliyin
mhkmlndirilmsi, elc d beynlxalq reytinqlrd Azrbaycann mvqeyinin
daha da yaxladrlmas mqsdi il Komissiya yaradlmdr.
Bu prioritet rivsind Azrbaycan dvlti biznes mhitinin institusional
saslarn gclndirckdir. Xsusil, azad rqabt mexanizminin inkiaf etdirilmsi,
dvlt-biznes mnasibtlrind insan amilinin rolunun azaldlmas il smrlilik,
hesabatllq v ffafln artrlmas sas istiqamt kimi gtrlckdir. Dvltin
daha bir rolu xarici bazarlara xn tmin edilmsi n azad ticart sazilrinin
balanmas, texniki tnzimlm v milli standartladrma sisteminin beynlxalq
tlblr uyun formaladrlmasn tmin etmkdn ibartdir. Hminin, dvlt vergi
dyicilri il vergi orqanlar arasnda qarlql etimadn v ffafln daha da
artrlmas v optimal vergi yk siyasti vasitsil biznes mhitinin smrliliyinin
yksldilmsi istiqamtind d faliyytini davam etdirckdir.
Grlck tdbirlr
Tdbir 4.1.1: Azad rqabt mhitinin inkiaf etdirilmsi
zl sektorun inkiafn dstklyn lverili biznes mhitini tmin etmk
n Azrbaycanda rqabt rait yaradan mhm islahatlar hyata keirilmidir.
Maliyy sektoru v real sektor arasnda tarazlq nqtsinin myyn edilmsi
probleminin hlli Azrbaycanda rqabt mhitinin daha da tkmilldirilmsi yolu il
mmkndr. Bel ki, yalnz tam rqabt raitind iqtisadiyyata stimul vermkl yerli
mhsul v xidmtlrin rqabtqabiliyytliliyini artrmaq olar. Rqabt mhitinin
tkmilldirilmsi salam v tam tkmil rqabt qanunvericiliyinin olmasn, bu
qanunvericiliyin effektiv v mstqil faliyyt gstrn rqabt qurumu trfindn
94

ttbiqini v mumilikd rqabt prinsiplrin ml edn, rqabtin inkiafndak

ngllri aradan qaldran v inhisarla yol vermyn iqtisadi siyastin
gerkldirilmsini tlb edir. Rqabt qanunvericiliyinin pozulmas hallarnn ilkin
aradrlmas v akar edilmi qanun pozuntular il bal qrarlarn qbul edilmsi
iki frqli faliyyt istiqamti olduundan onlarn mvafiq ixtisaslamas tlb olunur.
Bu baxmdan, qabaqcl xarici (AB, Avstriya, Latviya, Litva, Macarstan, exiya v
s.) tcrby uyun olaraq Azrbaycanda mstqil faliyyt gstrn rqabt
orqannn yaradlmas nzrdn keirilck v beynlxalq tcrby uyun Rqabt
Mcllsi qbul edilckdir.
Tdbir 4.1.2: Smrli vergi sisteminin tviq edilmsi
Qabaqcl beynlxalq standartlara uyunluq v dnyann aparc lklrind
ttbiq olunan vergi xidmtlrinin ksriyytinin gstrilmsi qarya mqsd
qoyulmudur. Buna gr d, zl sektorun inkiafn v sahibkarlq subyektlrinin
rsmildirilmsini tviq edn, ehtiyatla myyn edilmi, real vergi tariflri olan,
smrli v daltli vergi v icra sisteminin tqdim edilmsi istiqamtind islahatlar
davam etdirilir.
Vergi sistemi v onun idar olunmas lverili biznes mhitinin hmiyytli bir
hisssi olduundan, Azrbaycanda sahibkarlq subyektlri trfindn vergi
dnilrinin hyata keirilmsini asanladran islahatlar aparlmdr. ffafl
artraraq, vergi dyicilri il vergi orqanlar arasnda qarlql inam gclndirmk,
elc d davaml iqtisadi inkiafn tviqind vergi potensialn myyn etmk n
vergi sistemi v inzibatlnn tkmilldirilmsi sahsind islahatlar davam
etdirilckdir. Bu istiqamtd irlilmk mqsdil, digr lklrd irktlrin vergi
yk v btn mliyyatlar n dyr znciri boyunca vergilr nzr alnaraq,
daltli vergi sviyysi qiymtlndirilckdir. Sahibkarlq subyektlrin lazm olan
maliyy hdliyinin proqnozladrlmas n, lknin vergi hdliklrinin aydn
myynldirilmsi v proqnozladrlmas sahsind mmkn islahatlar thlil
edilck v qiymtlndirilckdir. Bel ki, bu islahatlar rivsind sahibkarlq
subyektlrinin rsmi qeydiyyatn tviq etmk v vergi bazasn genilndirmk
mqsdil vergi mletmsi xrclrinin azaldlmas tbbslri nzrdn
keirilckdir. cra olunan islahatlarla yana, iqtisadi faliyytin stimulladrlmas,
prioritet sektorlarda inkiafn tviqi v xarici investisiyann clb edilmsi zr
frqlnn vergi qaydalarnn tsiri davaml olaraq qiymtlndirilckdir. slahatlarn
smrli icrasn tmin etmk n proses rzind mvafiq hesabatllqla yana
vergi inzibatl kimi digr amillrin rolu da thlil edilck v mvafiq formada
nzr alnacaqdr. Vergi sistemindn ld ediln vsaitlrin dvlt proqramlar
vasitsil iqtisadi artma v i yerlrinin almasna thf vern irktlri
stimulladrmaqla, iqtisadi inkiafa dstk vern sahlr investisiya edilmsi
imkanlar thlil edilckdir.
Tdbir 4.1.3: Dvlt xidmtlrinin evikliyinin v smrliliyin artrlmas
lverili biznes mhitinin inkiaf n elektron hkumt xidmtlrinin masir
texnologiyalarn ttbiqi genilndirilmkl v onlardan istifad imkanlar
sadldirilmkl tkmilldirilmsi davam etdirilckdir. Dvlt e-dni, e-vergi, eintellektual idaretm v s. elektron xidmtlrin tkilini genilndirmkl, rqmsal
iqtisadiyyatn inkiafn dstklyck v bellikl d, dvlt idaretmsinin
tkmilldirilmsi mumi iqtisadi smrliliyin artrlmasn tmin edckdir.
Dnyada Azrbaycan brendi olaraq tannan v vahid mkan prinsipi
sasnda dvlt xidmtlri gstrn ASAN xidmt mrkzlrinin hat dairsi
95

genilndirilckdir. mumilikd, dvlt orqanlarnn informasiya sistemlri

inteqrasiya olunaraq elektron xidmtlrin evikliyi, smrliliyi v ffafl tmin
olunacaq ki, bununla da sahibkarlq subyektlri z resurslarna qnat edck, yerli
v beynlxalq sviyyd qarlql laqlr tkmilldirilck, bazarlara v resurslara
x imkanlar genilnrk lky investisiya axn gclnckdir. Mtmadi olaraq,
istehlak mmnunluu indeksinin llmsi dvlt xidmtlrinin keyfiyytinin daha
da artrlmas v biznes mhitinin davaml tkmilldirilmsini tmin edckdir.
Azrbaycanda dvlt satnalmalar iri hcmli olduu n, mhsul v
xidmtlrin satnalma prosedurlarnn tkmilldirilmsi, o cmldn dvlt
satnalmalar prosesinin srt v smrliliyinin artrlmas tmin edilckdir. lav
olaraq, dvlt satnalmalarnn iri hcmindn yararlanaraq, dvlt tenderlri zr
myyn normativlrin yaradlmas lkd faliyyt gstrn yerli irktlr v ya
kiik v orta sahibkarlq subyektlrin lav dstk verckdir.
Azrbaycanda dvlt-zl trfdalnn daha da inkiaf etdirilmsi v biznes
mhitinin yaxladrlmas n tdbirlrin vaxtnda v smrli icras tmin
edilck, infrastruktur sahlrinin inkiaf n zl srmaynin clb edilmsi
biznesin inkiafna lav thf olacaqdr.
Tdbir 4.1.4: Azad ticart sazilrinin balanmas
Azad ticart sazilrindn irli gln iqtisadi faydalardan yararlanmaq n
Azrbaycan davaml olaraq lverili ticart sazilri balayr.
Bundan sonra da ikitrfli v oxtrfli ticart sazilrinin balanmas yolu il
ixrac faliyyti stimulladrlacaq v ticart marjasn artrmaqla biznes mhitinin
lverililiyi tmin edilckdir. Yaradlm nqliyyat-logistika infrastrukturu lknin
xarici ticartinin gclndirilmsi n daha da inkiaf etdirilck, hminin Dnya
Banknn hazrlad Logistik Nailiyyt ndeksind lknin mvqeyinin daha da
yaxladrlmas n ticart logistikas zr tkmilldirmlr hyata keirilckdir.
Hazrlanan yeni azad ticart sazilri bazarlarn thlili v dyr zncirind
mvqelrin gclndirilmsi zr aparlan qiymtlndirmlr saslanacaqdr.
nnvi MDB bazarlar il yana, qeyri-neft ixracn artrmaq mqsdil Avropa
ttifaq, Krfz lklri, in kimi bazarlara daha lverili ticart rejimi sasnda daxil
olmaq istiqamtind faliyyt davam etdirilckdir. Dvlt dstyil ixrac
bazarlarnda logistika mrkzlrinin tikintisinin texniki-iqtisadi saslandrlmas v risk
thlili aparlacaq v bu layihlrin lknin ixracna ver bilcyi real dyr
proqnozladrlacaqdr.
lkd qlobal informasiya cmiyytinin bir hisssi olan elektron ticartin
beynlxalq normalara uyun infrastrukturunun v hquqi bazasnn inkiaf tmin
olunmaqla, yerli mhsul v xidmtlrin xarici bazarlara xnn elektronticart
vasitsil hyata keirilmsi tviq edilckdir.
Ticart sazilrinin balanmas v beynlxalq mqavillrd itirak bard
qrarlarn mmkn iqtisadi, sosial v siyasi nticlri thlil edilckdir. Trkiy v
ranla ikitrfli sazi imkanlar nzr alnarkn mxtlif sektorlar zr potensial
tsirlrin qiymtlndirilmsi d hmiyytlidir. Bu istiqamtd hazrlq tdbirlrinin
grlmsi, o cmldn risklrin azaldlmas zr tkmilldirm ilrinin yerin
yetirilmsi v sazilrin balanmas halnda xsusi tdbirlrin myyn edilmsi
vacibdir.
Tdbir 4.1.5: Texniki tnzimlm v milli standartladrma sisteminin
beynlxalq tlblr uyun formaladrlmas, onlarn biznes mhitin dstk
istiqamtind ttbiq edilmsi
96

lkd ksr mhsullar, o cmldn yeyinti mhsullar standartlara sasn

mcburi sertifikatladrlr. Mvcud qanunvericiliy sasn milli standartladrma
sisteminin idar olunmasna v tnzimlnmsin cavabdeh mrkzi icra hakimiyyti
orqan Standartladrma, Metrologiya v Patent zr Dvlt Komitsidir (SMPDK).
Komit il yana, standartlarn hazrlanmas, sertifikatladrma, bazarda mhsullarn
standartlara v thlksizlik tlblrin uyunluuna nzart v qiymtlndirmni
digr mvafiq dvlt orqanlar da hyata keirirlr.
Azrbaycann milli standartladrma sistemi inkiaf etmi lklrd mvcud
olan v mumdnya Ticart Tkilatnn (TT) tlblri sasnda formaladrlm
milli standartladrma sistemlri il mqayisd bir ox frqli xsusiyytlr malikdir.
Bir sra MDB dvltlri, o cmldn Rusiya Federasiyas, Qazaxstan, Ukrayna v
Grcstan bu cr frqlrin aradan qaldrlmas v istehsal etdiklri mhsullarn
beynlxalq ticartd srbst dvriyysin rait yaradlmas n TT-nin tlblri
v Avropa ttifaqnn modeli zr mvcud standartladrma sistemlrini beynlxalq
tlblr uyunladrmaqdadr.
Azrbaycan mhsullarnn beynlxalq ticartd srbst dvriyysinin tmin
edilmsi v idxal-ixrac mliyyatlarnn sadldirilmsi n bir sra tdbirlrin
grlmsi mqsduyundur. Bu tdbirlr hquqi bazann formaladrlmasndan
balayaraq milli standartlarn beynlxalq v Avropa standartlarna uyunladrlmas
il bal mvafiq tdbirlr plannn qbul edilmsindk olan proseslri hat edir.
Bel ki, texniki tnzimlmy dair qanun qbul etmkl, mhsullara dvlt
nzartinin thlksizlik tlblri il mhdudladrlmas v keyfiyyt tlblrin
uyunladrmann knll edilmsi, yeyinti mhsullarna nzartin texniki
tnzimlm
v
standartladrma
sistemindn
xarlmas,
mhsullarn
sertifikatladrlmasnn risk sviyysin gr aparlmas kimi msllr z hllini
tapacaqdr. Bundan lav, keyfiyyt msllrini tnzimlyn standartladrmaya
dair qanunun yeni redaksiyasnn qbulu sistemin hquqi bazasn beynlxalq
tlblr tam uyunladracaqdr. Proses zaman mvcud btn standartlar tdricn
knll olacaq v onlarn vzin tamamil yeni texniki reqlamentlr qbul
edilckdir. Model kimi is Avropa ttifaqnn mvcud direktivlri gtrl v milli
texniki reqlament kimi qbul edil bilr. Bu direktivlrin sas tlblrinin tmin
edilmsi n Avropa ttifaqnda mvafiq beynlxalq standartlara sasn qbul
edilmi istinad standartlar mvcuddur. Texniki reqlamentlr qbul edildikdn sonra
mhz hmin beynlxalq standartlar da milli standartlar kimi qbul edilckdir. Eyni
zamanda, mvcud standartlardan beynlxalq standartlara uyun glnlr istinad
standart kimi qvvd qalacaq, uyun olmayanlar v ya khn olanlar is lv
edilckdir. Sadalanan tdbirlr tdrici keid prinsipi sasnda aparlacaqdr. Bel ki,
yeni texniki reqlamentlr v onlarn istinad edilmi standartlar qbul edilndk
mvcud standartlar qvvd qalacaq v tdricn hr yeni texniki reqlament v onun
istinad edilmi standart qbul edildikc khnlr lv edilckdir.
nstitusional sviyyd bu islahatlar aparlarkn bir sra mhm meyarlar
sas gtrlckdir: mhsullarn thlksizliyinin tmin edilmsi il liberal biznes
mhitinin formaladrlmas arasnda balansn tmin edilmsi; tnzimlm
tdbirlrinin mhsullarn thlksizliyinin tmin edilmsi il mhdudladrlmas v
keyfiyytin
artrlmasna
xidmt
edn
standartladrmann
mhsullarn
rqabtqabiliyytliliyinin artrlmasna thf vern faliyyt evrilmsi; idaretm
sisteminin bazar iqtisadiyyatnn prinsiplri, elc d ffaflq, maraqlarn
toqqumamas, liberallq prinsiplri sasnda qurulmas; dvlt idaretm xrclrinin
rasionalladrlmas; sahibkarlq faliyyti n zruri olan minimum mdaxilnin
tmin edilmsi; istehsalata dvlt nzartinin bazara dvlt nzarti il vzlnmsi
97

v istehsalata nzartin uyunluun qiymtlndirilmsi orqanlarna hval edilmsi;

milli standartladrma sisteminin iind zl sektorun daha aktiv itiraknn tmin
edilmsi; zl sektorun normativ sndlrin ttbiqin kiln xrclrinin mmkn
qdr azaldlmas v prosedurlarn sadldirilmsi.

7.4.2. Prioritet 4.2. Tviqedici mhitin yaxladrlmas

vasitsil biznesin davamllnn mhkmlndirilmsi
saslandrma
Hazrda qlobal v regional miqyasda investisiyalarn clb edilmsi
istiqamtind rqabt gclnir v biznesin tviqi mexanizmlri tkmilldirilir. Bu
sahd aparlan islahatlar srtlndirilmkl, regional miqyasda investisiyalarn clb
edilmsi istiqamtind lknin daha lverili mvqey xarlmas planladrlr. Bel
ki, daha ox investisiya clb etmkl hm tdiy balansndak grginlik aradan
qaldrlacaq, hm d getdikc optimallaan dvlt investisiyalar zl srmaylrl
vzlnrk, dayanql iqtisadi inkiaf tmin edilckdir. Xsusil d xarici
investisiyalarn clbi Azrbaycann qlobal v regional miqyasda dyr zncirin daha
drindn qoulmas n zmin yaradacaqdr. Eyni zamanda, daxili ym
potensialnn investisiya edilmsi n d zruri tviqedici mexanizmlr inkiaf
etdirilckdir. Azrbaycanda biznesin tviqi mhitinin beynlxalq reytinqlrd ks
olunmas xsusi hmiyyt ksb edir.
Grlck tdbirlr
Tdbir 4.2.1: Biznesin
islahatlarn srtlndirilmsi
yaxladrlmas

tkilinin asanladrlmas n mvcud

v beynlxalq reytinqlrd mvqelrin

nvestisiyann clb edilmsi n n vacib istiqamtlrdn biri tkmil,

proqnozladrla biln v stabil biznes mhitinin olmasdr. lknin investisiya imicini
formaladran faktorlar arasnda n sas mhz beynlxalq reytinqlrd lknin
mvqeyidir. Bel ki, bu reytinqlr investorlar n hmiyytli olan ksr faktorlar
(makroiqtisadi sabitlik, investisiya mhiti, mhkm sistemi v s.) zr gstricilr
malikdir v sadc hmin reytinqlr baxmaqla investor lk haqqnda fikir
formaladra bilir.
Beynlxalq reytinqlrd Azrbaycann mvqelrinin yaxladrlmas n
aadak istiqamtlrd faliyytlr davam etdirilckdir:
1) qanunvericiliyin
qabaqcl
beynlxalq
tcrby
saslanaraq
tkmilldirilmsi;
2) qbul edilmi qrarlarn icrasnn tmin olunmas;
3) iqtisadi islahatlarn kommunikasiyasnn gclndirilmsi yolu il yerli v xarici
ictimaiyytin mlumatlandrlmas.
Biznesin faliyytinin asanlnn sas gstricisi Dnya Bank Qrupu
trfindn hr il qiymtlndiriln, zl sektorun faliyytin yardm edn qayda v
normalara saslanan Doing Business hesabatdr. Bu hesabata sasn, son illr
rzind Azrbaycanda biznesin tkili asanlamdr. Bel ki, bir sra islahatlar v
tkmilldirmlr, o cmldn sahibkarlq subyektlrinin faliyyt balamas n
bir pncr sisteminin ttbiqi, irktlrd mhrdn istifad tlbinin aradan
qaldrlmas, vergi v sosial sorta dnilri zr elektron sistemin inkiaf
mqsdil 20072014-c illrd lk Prezidentinin imzalad srncamlar v digr

98

mvafiq islahat tdbirlri nticsind Azrbaycan 2016-c ild dnyada 189 lk

arasnda 63-c yer ykslmidir (kil 37).

kil 37. Biznes faliyytinin asanl indeksi zr Azrbaycann

mvqeyi

Mnb: Dnya Banknn Doing Business adl hesabat, 2016

Doing Business hesabatnn thlili bir ox faydal mlumatlar aqlayr:

Azrbaycan hesabatda sahibkarlq faliyytin balama, mlakn qeydiyyat,
investorlarn hquqlarnn qorunmas, vergilrin dnilmsi v mqavillrin icras
99

kimi gstricilr zr qnatbx mvqeddir. Bu nticlr gstrir ki, hyata

keiriln tdbirlr, o cmldn lk Prezidentinin son srncamlar saysind
Azrbaycanda bir ox sahd islahatlar dnya standartlarna uyun realladrlr.
Azrbaycan bu gstricilr zr ksr postsovet lklrindn irlid olsa da,
aadak sahlrin nzrdn keirilmsindn balamaqla, biznes mhitinin
gclndirilmsi il laqdar gstriln tbbslr daha da tkmilldiril bilr: tikinti
n icazlrin alnmas, elektrik tchizat bklrin qoulma, kredit alnmas,
xarici ticartin aparlmas v mssisnin balanmas. zl sektorun inkiafna
kmk edck bu sahlr myyn qayda v mddalara saslanr v bu msllr
Azrbaycan Respublikasnda kiik v orta sahibkarlq sviyysind istehlak
mallarnn istehsalna dair Strateji Yol Xritsind trafl iqlandrlmdr.
Azrbaycanda biznesin tkilinin asanladrlmasna diqqtin artrlmas
iqtisadi inkiafn dstklnmsi sahsind aparlan cari islahatlar tamamlaya bilr.
Bu baxmdan, lav islahat imkanlarn v bu sahd grlck tdbirlri aradrmaq
mqsdil lk Prezidentinin 2016-c il 13 iyul tarixli Azrbaycan Respublikasnda
biznes mhitinin lverililiyinin artrlmas v beynlxalq reytinqlrd lkmizin
mvqeyinin daha da yaxladrlmas il bal lav tdbirlr haqqnda Srncam
sasnda mvafiq Komissiya yaradlmdr. Bu Komissiyann tkliflri pekar taktiki
gedilrl btovlkd hdf seilmi iqtisadi inkiaf sylrinin gclndirilmsi n
ox hmiyytli ola bilr. Beynlxalq reytinqlr inkiaf mqsdlri zr tdbirlrin
prioritetlrinin myyn edilmsind faydal rol oynayr v onlar srf bir mqsd kimi
yox, irlilyi n bir gstrici kimi qbul edilmlidir.
Tdbir 4.2.2: Statistika infrastrukturunun tkmilldirilmsi
Azrbaycanda sahibkarlq subyektlrinin inkiafn dstklyn bir mhit
qurmaq v biznes mhitini tkmilldirmk mqsdil mqsdynl iqtisadi islahatlar
hyata keirilmkddir. qtisadi islahatlarn paralel kild hyata keirilmsi n
lkd biznes mhitin mnfi tsir edn qayda v manelrin aradan qaldrlmas
mqsdil davaml olaraq mmkn tdbirlr nzrdn keirilir v inkiaf etdirilir.
slahatlarn davaml inkiafnn tlblrin uyun olaraq yeni tdbirlrin hyata
keirilmsi zrurti yaranr. slahatlara lav dstk vermk n yaranan cari
imkanlar zr daha smrli qrar verilmsi sahsind hyata keirilck tdbirlr
statistika infrastrukturunun gclndirilmsi d daxildir.
zl investisiyalara rait yaratmaq, bazar infrastrukturunu gclndirmk v
sahibkarlq subyektlrin daha lverili mhit yaratmaq mqsdil reall ks etdirn
faktlara saslanan siyast v biznes qrarlarnn qbulu n statistika mhm
idaretm vasitsidir. Azrbaycann milli statistika sistemi geni eidli mlumatlar
v iqtisadi hesablamalar znd birldirrk emal edir, elc d Dvlt Statistika
Komitsinin kanallar vasitsil drc edilmi oxsayl statistikaya x imkanlar verir.
Bu baxmdan, glck tbbslrin davaml olmas n milli statistika sisteminin
zruri ehtiyatlarla tmin edilmsi v dvlt orqanlarnn qarlql mkdal,
mlumat sistemlrinin inteqrasiyas vacibdir. Bu mkdalq rivsind, bir
trfdn, faliyytlrin bir-birini tkrar etmsi aradan qaldrlacaq, respondentlr
dn ykn azaldlmas tmin edilck, mlumatlarn toplanmasnn v dvlt
orqanlar arasnda yaylmasnn smrliliyi ykslckdir. Digr trfdn, milli
statistika sistemi dqiqliyin tminat, mlumatlar arasnda mmkn frqlrin
azaldlmas v mlumatlarn yenilnmsinin tkmilldirilmsi vasitsil statistik
infrastrukturun smrliliyinin ykslmsini tmin edckdir. Btn texniki msllr
nzr alndqdan, mvafiq qanunvericilik bazas tkmilldirildikdn sonra gcl
statistik infrastruktur vacib analizlrin aparlmasna imkan yaradacaq v qrar qbulu
100

prosesinin, hminin vtndalarn proses clb edilmsinin smrliliyini tmin

edckdir.
Tdbir 4.2.3: Yax idaretm v effektiv stimullar vasitsil birbaa
xarici investisiya strategiyasnn hyata keirilmsi
Azrbaycan investorlara hmiyytli v msbt mvqed gstrn bir sra
amillr vardr: siyasi sabitlik v thlksizlik; lknin tbii iqtisadi xsusiyytlri;
biznes mhitinin ayr-ayr elementlri zr tkmil sistem (biznes balama, keyfiyytli
dvlt xidmtlri, elektron xidmtlr, liberal lisenziyalama, yoxlamalarn
dayandrlmas); fiziki infrastruktur. Bu stn chtlrin lky investisiya axnn
tmin etmsi n islahatlarn davam etdirilmsi mqsduyundur.
nvestisiyann tviqi agentliklri xarici investisiyalarn clb edilmsind v
biznes mhitinin formaladrlmasnda fal rol oynayr v dnya tcrbsin dair
misallar onlarn mxtlif sviyylrd itirakn gstrir. Bel misallar bir pncr
modelinin ttbiqindn tutmu, tviqat v danqlar zr faliyyt gstrn
investisiyalarn tviqi agentliklrinin funksiyalarn v dyr zncirin qoulmas
zr hat dairsini ks etdirir. Msln, Sinqapur, rlandiya v Malayziyann
mvafiq dvlt agentliklri z faliyytlrind sas diqqti stimulladrc tdbirlr
vasitsil xarici investorlarn clb edilmsin v inzibati mrhllrd onlarn
problemlrinin hllin yardm gstrilmsin, investisiyann icrasna dstk
verilmsin v smrli altsektorsasl layih ilm metodlarnn hazrlanmasna,
hminin investisiyalarn clb edilmsi vasitsil dvltin mumi inkiaf zr
mqsdlr nail olmaa ynldirlr. Bu agentliklr xarici investisiyalarn clb
edilmsi mqsdil investorlara dstk n i icazlrinin alnmas v sahibkarlq
subyektlrinin qeydiyyat, potensial biznes trfdalar il laqlrin qurulmas,
mqsdynl subsidiyalar yolu il layihlrin maliyyldirilmsi, mxtlif dvlt
tkilatlarnda lobbiilik faliyytinin hyata keirilmsi v s. kimi tdbirlri hyata
keirirlr. Qeyd olunan qabaqcl dnya tcrblrindn lkd geni istifad
olunmas nzrd tutulur.
Azrbaycanda iqtisadi artm v inkiaf mqsdlrin uyun xarici
investisiyalarn clb edilmsi v hcminin artrlmas istiqamtind mhm
tbbslr hyata keirilmidir.
Dzgn idaretm strukturunun yaradlmas v stimullarn (tnzimlm,
maliyy v ya vergi sahsind) myynldirilmsi Azrbaycann xarici investisiya
clb etmsin yardm gstr bilr. Uurlu stimul strukturunun myynldirilmsi,
mumi yerldirm profili, uyun sah v ya faliyyt sferas, hminin mmkn
maliyy v digr biznes-stimullar vasitsil doru altlr seilmkl, investor
perspektivi qbul edilmlidir. Tnzimlyici, maliyy v vergi stimullar trafnda
qurulmu dvlt siyastinin potensial tsirlri lav dyrin yaradlmasnn
asanladrlmas n qiymtlndiril bilr. Stimullarn vaxt qrafiki d hmiyytlidir.
Bel ki, stimullarn tsirlri myyn mddt kedikdn v onlarn daimi olduu znn
edildikdn sonra mnfi olur.
Potensial stimullarn format 3 sas sahd qrupladrlmaqla geni
diapazonu hat edir: Tnzimlyici stimullar xarici investorlara yerli irktlr n d
mvcud olan mlak zrind mlkiyyt hququ verilmsi, valyuta nzarti
mhdudiyytinin v ya kapital tlblrinin azaldlmas, cnbi iilrin i qbulu kimi
brabr fayda v tminatlar hat ed bilr. Maliyy stimullar ym v vergidn
azadolma zr xrclri, elmi-tdqiqat kreditlrini, kapitala vergi gztlrini,
rsumlardan gztlri nzrd tutur. Vergi gztlri is myyn mddt v
myyn rtlr sasnda glirlrdn btn tutulmalar, korporativ v yerli vergilri
101

hat edir. qtisadi inkiaf tmin etmk n Azrbaycanda bu altlr artq ttbiq
edilir. Glck illrd stimullar davaml olaraq yenidn nzrdn keirilck v
yenilnckdir.
Maliyy sektoru trfindn investisiyalarn clb edilmsin v xsusil d
qiymtli kazlar bazarnn inkiaf istiqamtind ilrin uurla davam etdirilmsin
ehtiyac yaranmdr. Hazrda bazarda valyuta derivativlrin (fyuers, forvard, svop
v opsionlar) tlbat ykskdir. Bu tlbatn qarlanmamas v kommersiya sektoru
trfindn szgedn altlrdn istifad edilm imkannn olmamas sahibkarlar
n qeyri-myynlikl yana lav risklr d yaradr. Xarici valyuta derivativlri
bazarnn inkiaf Azrbaycanda xarici srmaynin clbi n imkan yarada bilr.
Yarmq qalm infrastruktur layihlrinin davam etdirilmsi v qeyri-neft
iqtisadiyyat n beynlxalq inkiaf banklar il mkdalq v dvlt-zl sektor
trfdal xsusi hmiyyt malikdir. ndiki raitd beynlxalq investorlarn clbi
n problemli aktivlrin satlmas bazarnn formaladrlmas v beynlxalq aktivlri
idaretm irktlrinin Azrbaycana clb edilmsi zruridir. Bunun n
qanunvericilikd mvafiq dyiikliklrin edilmsin, aktivlri idaretm irktinin
yaradlmasnn hquqi bazasnn formaladrlmasna baxla bilr. Maliyy
bazarlarnn inkiaf v xarici srmaylrin clbi mqsdil dvlt mssislrinin
zlldirilmsi prosesinin surtlndirilmsi v shmlrin ilkin ktlvi tklifin (PO
emissiyasna) start verilmsi xsusi nm dayr. Bu tdbir dvlt mlkiyytind
olan problemli aktivlrin salamladrlmas baxmndan da hmiyytlidir.
Azrbaycanda islam maliyysinin inkiaf da xarici investisiyalarn (xsusn
Krfz lklrindn) clbi n lav tkan ola bilr. slam maliyy institutlar real
sektorda maliyy xidmtlrin xn genilndirilmsi, hminin kiik v orta
sahibkarln maliyy ld etmk imkan n yax platforma hesab olunur. lkd
artma v iqtisadi inkiafa dstk n xarici investisiyalarin clb edilmsind onlarn
itirak dyrlndirilckdir.
lknin investisiya mvqeyin v clbediciliyin beynlxalq v regional
iqtisadi tkilatlara zvlk faktorlar da tsir gstrir. Msln, investorlar TT-y
zvly hmin lkd mlkiyyt v investor hquqlarnn qorunmas v lknin TT
qarsnda hdliyinin olmas sbbindn stabil v pronozladrla biln ticart v
investisiya mhitinin mvcudluu kimi qbul edirlr v hmin lky daha ox
investisiya qoyurlar.
Azrbaycanda investorlarn hquqlarn qorumaq mqsdil optimal hquqi
bazann myyn edilmsi n thlillr hyata keirilckdir.
nvestisiya mhsuldarl sistemlrini nzr almaqla, yerli v qlobal
ekspertlrl iin tviq edilmsi n tlb olunan lav resurslarn ayrlmas
prosedurlar hyata keiril v birbaa xarici investisiya zr potensial imkanlar
genilndirmk mqsdil grlm geni investisiya tdbirlri daha da tviq edil
bilr.

102

8. MALYYLDRM MEXANZMLR
Myyn edilmi strateji hdflr nail olmaq n 27 milyard manat
hcmind investisiyann tlb olunaca proqnozladrlr. Bu mbl btn sektorlar
zr strateji yol xritlri rivsind tlb olunan cmi vsaiti ks etdirir v btn
nv dvlt v zl (yerli v xarici) mnblr hesabna tmin edilckdir. Strateji Yol
Xritsind nzrd tutulan tdbirlrin icras aadak mnblr hesabna
maliyyldirilckdir:
dvlt bdcsi;
bdcdnknar fondlar;
Sahibkarla Kmk Milli Fondunun vsaiti;
yerli bdclr;
mlkiyyt formasndan asl olmayaraq yerli idar, mssis v tkilatlarn
vsaitlri;
birbaa xarici investisiyalar;
lknin bank sisteminin kreditlri v qrantlar;
beynlxalq tkilatlarn v xarici dvltlrin kreditlri, texniki v maliyy
yardm;
qanunvericilikl qadaan olunmayan digr mnblr.
Maliyy vsaitlrinin myyn edilmi strateji hdflr n n smrli
kild srf olunmasn tmin etmk mqsdil bdclr nticlr saslanan bdc
trtibat prosesi rivsind ilnib hazrlanacaqdr. Tlb olunan maliyy
vsaitlrinin byk hisssi mvcud bdclrin restrukturizasiyas, zl sektorun v
mxtlif investorlarn birg maliyyldirm sylri il tmin edilckdir.

103

9. CRA, MONTORNQ V QYMTLNDRM

Strateji Yol Xritsinin icras
Koordinasiya v rhbrlik: Qrarlarn qbul edilmsinin srtlndirilmsi,
hesabatlln aydn myyn edilmsi v lav icra qabiliyytinin formaladrlmas
n mvafiq koordinasiya v rhbrlik tmin edilckdir.
Strateji Yol Xritsi n yksk siyasi sviyyd qrarlarn qbul edilmsinin
srtlndirilmsi mexanizmi yaradlacaqdr. Bu mexanizm qrarlar qbul
edn xslr n digr sas itiraklar trfindn proqramn ttbiq
olunmasna lazmi rhbrliyin tmin edilmsin imkan verckdir. Ttbiqin
prioritetlri v konkret hdflr il bal qrarlar bu mexanizm vasitsi il
qbul edilckdir.
sas icra tkilat tdbirin vaxtnda v mahiyyti zr hyata keirilmsi
n ona aid hr bir prioritet v tdbir zr msul xslr tyin edckdir.
Hminin, tdbirlr plannda qeyd olunan digr qurumlarn itirak il prioritet
zr msul qurumlarn rhbrliyi altnda ii qruplar yaradlacaqdr. i
qruplarnn hesabat toplantlar sas icra tkilatn rhbrliyi il rblk
sasda keirilckdir. claslarda rb rzind grlm ilr v nvbti dvr
n nzrd tutulmu faliyytlr mzakir edilckdir. i qruplar illik i
proqram sasnda faliyyt gstrcklr. i qrupunun gndlik i rejimi v
taprqlarn blgs msul xs trfindn aparlacaqdr. Bir qayda olaraq,
qrupun cari grlri msul xsin tklifi il sas icra tkilatda
keirilckdir. sas icra tkilat ii qrupunun manesiz faliyytini tmin
etmk n zruri raiti yaradacaq, tlb olunduqda knar ekspertlrin
texniki dstyindn yararlanmaq n addmlar atacaqdr.
Strateji Yol Xritsinin icra olunmasna nzartin aparlmas, yaranan
problemlrin hll olunmas v ya qurumlar arasnda laqlndirmnin dzgn
tkili mqsdil mvafiq koordinasiya qurumu (delivery unit) myyn
edilckdir. Qurumun sas ii tdbirlrin effektiv icras mqsdil zruri
qurumlar, proseslr v texnologiyalar arasnda koordinasiyann tkili
olacaqdr. Tdbirlr plan zr ii qruplarnn ahngdar ii, rblk
hesabatlarn mumildirilmsi v illik hesabatn hazrlanmas koordinasiya
qurumu trfindn tnzimlnckdir. Bundan lav, hmin qurum digr
qurumlar trfindn tlb olunan maliyy v insan resurslarnn tkil
olunmasnn tmin edilmsin v zruri hallarda lav resurslarn tqdim
edilmsin nzart edckdir.
Strateji uyunladrma v maliyyldirm: Resurslardan smrsiz
istifadnin v hdflr arasnda yarana bilck ziddiyytlrin qarsnn alnmasna
imkan vern smrli icra prosesin nail olunmas mqsdil Strateji Yol Xritsi
sektorlar zr digr planlara v mvcud bdclr tam inteqrasiya olunacaqdr.
Aidiyyti dvlt qurumlarnn tkliflri sasnda btn mvafiq strateji sndlr
Strateji Yol Xritsin uyunladrlacaq v zruri hallarda mvcud qurumlarn
funksiyalar hdflr mvafiq qaydada yenidn formaladrlacaqdr. Bu
uyunladrma ilrin ffaf, llbiln ttbiq hdflri daxil edilck, bu
bard ictimaiyyt mlumat verilck v prosesin izlnilmsind bu
hdflrdn istifad olunacaqdr.
104

 craya rhbrlik olunmas, elc d tlb olunan resurslar v gzlniln

nticlr mnasibtd ffafln tmin edilmsi n btn strateji
prioritetlr zr tqdim olunan tdbirlr saslanan detall icra planlar ilnib
hazrlanacaqdr. Tyin olunmu aparc qurum icra plannn yerin yetirilmsi
n mumi msuliyyt damaqla yana, plann ttbiq olunmasna btn
sas qurumlar v zl sektoru clb edckdir.
Maraql trflrin sfrbr edilmsi: Hm dvlt, hm d qeyri-dvlt
sektorundan yerli v beynlxalq trfdalar Strateji Yol Xritsinin icras prosesin
clb olunacaqdr.
sas strateji trfdalarn myyn olunmas v clb edilmsi n mvafiq
tdbirlr grlckdir. Hr bir strateji prioritetin uurla ttbiq olunmas n
oxsayl tkilatlarn v maraql trflrin clb olunmas tlb olunur.
Hdflrin uyunladrlmas v lazmi laqlndirmnin tmin edilmsi
mqsdil, zl sektor, dvlt mssislri v beynlxalq tkilatlar, elc d
beynlxalq maliyy tkilatlar kimi kritik beynlxalq trfdalar il ilmk
n mvrti uralar v ii komitlr yaradlacaqdr.
Strateji Yol Xritsinin geni kild dstklnmsi n vtnda cmiyyti
sfrbr edilck v clb olunacaqdr. Bundan lav, fal kommunikasiya,
ffaflq v clbolunma dvlt v zl sektorun, elc d btvlkd
cmiyytin v digr maraql trflrin sfrbr edilmsin kmk edckdir.

Strateji Yol Xritsinin monitorinq v qiymtlndirilmsi

Tlb olunan altlr, proseslr v sair vasitsi il icrann uurla hyata
keirilmsini tmin etmk n Strateji Yol Xritsinin monitorinq v
qiymtlndirilmsi hyata keirilckdir. Monitorinq v qiymtlndirm aparlarkn
tdbirlrin mahiyyti zr icrasna, mvafiq prioritet zr gzlniln nticlr v
indikatorlara diqqt yetirilck, icra mddtin uyunluq yoxlanlacaqdr. Monitorinq
v qiymtlndirm beynlxalq metodologiyalara sasn trtib edilmi qaydalar
sasnda aparlacaqdr.
i qruplarnn illik i proqramlar koordinasiya qurumu il razladrlaraq,
sas icra tkilat trfindn tsdiqlnckdir. i qruplarnn rblk iclaslar
koordinasiya qurumunun nmayndlrinin itirak il keirilckdir.
Rb zr grlm ilr dair hesabat sas icra tkilat trfindn ii
qrupunun rblk iclasndan n az 10 gn vvl koordinasiya qurumuna tqdim
edilckdir. Koordinasiya qurumu qeyd olunmu hesabatn hrtrfli thlili v
qiymtlndirilmsini, hminin, ii qrupunun rblk iclasnda ba tutmu
mzakirlri nzr alaraq, iclasn keirilm tarixindn 10 gn mddtind rblk
monitorinqin nticlrini v nvbti dvr n tvsiylri sas icra tkilata tqdim
edckdir. Koordinasiya qurumu v sas icra tkilat monitorinqin nticlrinin v
tvsiylrin ii qrupunun gndlik faliyytind nzr alnmas n tdbirlr
grckdir.

105

10. TDBRLR PLANI

Tdbirin ad

sas icra

Digr icralar

cra mddti

Strateji hdf 1. Fiskal dayanqlln gclndirilmsi v davaml monetar siyastin qbul edilmsi
1.1. Neft glirlrinin dvlt bdcsin krlmsini tnzimlyck qzl qaydann qbul edilmsi
Dvlt Neft Fondu,
Qzl qayda prinsipi il uzladrmann
1.1.1.
Maliyy Nazirliyi
qtisadiyyat Nazirliyi,
hyata keirilmsi
Maliyy Sabitliyi uras
Qzl qayda mexanizminin v
Dvlt Neft Fondu,
1.1.2. parametrlrinin myynldirilrk
Maliyy Nazirliyi
qtisadiyyat Nazirliyi,
qbul edilmsi
Maliyy Sabitliyi uras
1.2. Xrc/investisiya intizamnn tminat n mexanizmin yaradlmas
qtisadiyyat Nazirliyi,
Ortamddtli Xrclr
1.2.1.
Maliyy Nazirliyi
Dvlt Neft Fondu,
rivsinin yaradlmas
Vergilr Nazirliyi
qtisadiyyat Nazirliyi,
Nticsasl bdc mexanizminin tkil
1.2.2.
Maliyy Nazirliyi
Dvlt Neft Fondu,
edilmsi
Vergilr Nazirliyi
1.3. Yeni iqtisadi modeld effektiv pul siyasti rejiminin ttbiq edilmsi
Makroiqtisadi koordinasiyann
1.3.1.
Maliyy Sabitliyi Suras
tmin edilmsi
Maliyy Nazirliyi,
Mrkzi Bank
1.3.2. Yeni alternativ lvbrin hdflnmsi
qtisadiyyat Nazirliyi
Maliyy Nazirliyi,
Tam zn mznn rejimin keidin
qtisadiyyat Nazirliyi,
1.3.3.
Mrkzi Bank
tmin edilmsi
Maliyy Bazarlarna
Nzart Palatas

2017

2017

2017

2017

20172018
20162017

2017

106

1.3.4.

Banklararas bazarn
faliyytinin tkmilldirilmsi

Maliyy Bazarlarna
Nzart Palatas

Maliyy Nazirliyi,
Mrkzi Bank

2017

Maliyy Bazarlarna
Adekvat iqtisadi gzlntilrin
Nzart Palatas,
1.3.5.
Mrkzi Bank
20172018
formaladrlmas v idar edilmsi
Maliyy Nazirliyi,
qtisadiyyat Nazirliyi
Strateji hdf 2. zlldirm v dvlt mlkiyytind olan mssislrl bal islahatlarn hyata keirilmsi
2.1. qtisadiyyatda dvlt sektorunun rolunun smrliliyinin artrlmasna dair mumi yanamann koordinasiya
edilmsi
Nazirlr Kabineti,
Paylarnn (shmlrinin) nzart zrfi
Azrbaycan
qtisadiyyat Nazirliyi,
dvlt mxsus olan hquqi xslrin
Respublikas
qtisadi slahatlarn Thlili
faliyytind smrliliyin artrlmas il
Prezidentinin
2016
v Kommunikasiya
2.1.1. bal normativ bazann yaradlmas
Administrasiyas
Mrkzi
Dvlt mlkiyytiliyin saslanan
mlak Msllri
qtisadiyyat Nazirliyi
20172020
tlbatn myyn edilmsi
Dvlt Komitsi
Dvlt mlaknn zlldirilmsinin
srtlndirilmsi v idar edilmsinin
smrliliyinin artrlmas
2.1.2. daretmnin tkmilldirilmsi v
smrliliyin yksldilmsi mqsdil
dvlt mlkiyytind olan mssislr
zr islahat proqramnn icras

mlak Msllri
Dvlt Komitsi
mlak Msllri
Dvlt Komitsi

20162018

qtisadiyyat Nazirliyi

20172018

2.2. zlldirm gndliyinin uurla icras v prioritet sektorlarda zlldirmnin hyata keirilmsi
Glckd zlldirmy aq elan
edil bilck bzi tsnif olunmu
2.2.1.
mlaklara dair zlldirm gndliyinin
idar olunmas

mlak Msllri Dvlt

Komitsi

qtisadiyyat Nazirliyi

2017

107

2.2.2.

Prioritet sektorlarda myyn edilmi

zlldirm yanamasnn ttbiqi

mlak Msllri Dvlt

Komitsi

qtisadiyyat Nazirliyi

2017-2018

2.3. zlldirm v birbaa xarici investisiya n uyun investorlarn clb olunmas

2.3.1.

n uyun investor profillrin struktur

yanamann ttbiq edilmsi

qtisadiyyat Nazirliyi

mlak Msllri Dvlt

Komitsi

2017-2020

Strateji hdf 3. nsan kapitalnn inkiaf etdirilmsi

3.1. Thsilin btn pilllrind keyfiyytin yksldilmsi
Mktbqdr thsill hatolunma
sviyysinin yksldilmsi v tlim3.1.1.
Thsil Nazirliyi
trbiy texnologiyalarnn
tkmilldirilmsi
mumi thsilin keyfiyytinin
3.1.2. yksldilmsi v tmayllmnin
inkiaf etdirilmsi
lk pe v orta ixtisas thsilinin mk
bazarnn tlblrin uyunladrlmas
Ali thsil mssislrind thsil3.1.4. tdqiqat-innovasiya formatnda inkiafn
tviqi
Elmi tdqiqat faliyytinin inkiaf v
3.1.5. biliklr saslanan cmiyyt
quruculuunun dstklnmsi
nnovativ tlim metodlar v
texnologiyalar
3.1.6.
vasitsil thsilin keyfiyytinin
yksldilmsi
3.1.3.

Thsil Nazirliyi

Thsil Nazirliyi
Thsil Nazirliyi

Rabit v Yksk
Texnologiyalar Nazirliyi
Azrbaycan Milli Elmlr
Akademiyas,
mk v halinin Sosial
Mdafisi Nazirliyi
mk v halinin Sosial
Mdafisi Nazirliyi
Azrbaycan Milli Elmlr
Akademiyas,
qtisadiyyat Nazirliyi

20172020

20172019

20172018
20172018

Azrbaycan Milli Elmlr

Akademiyas

Thsil Nazirliyi

20172020

Thsil Nazirliyi

Azrbaycan Milli Elmlr

Akademiyas,
Rabit v Yksk
Texnologiyalar Nazirliyi

20172018

108

nsan kapitalnn inkiafnda itirak edn

3.1.7. fiziki v texnoloji infrastrukturun
tkmilldirilmsi

Thsil Nazirliyi

Azrbaycan Milli Elmlr

Akademiyas,
Rabit v Yksk
Texnologiyalar Nazirliyi,
qtisadiyyat Nazirliyi

2017-2019

3.2. mk mhsuldarlnn yksldilmsini tmin etmk n insan kapitalnn inkiafnn stimulladrlmas

3.2.1. Dstklyici sistemin yaradlmas
stehsaln v investisiyann tviq
edilmsi
nnovasiya faliyytin investisiya
3.2.3.
qoyuluunun tviq edilmsi
Sektorlar zr mk mhsuldarl
3.2.4.
tbbslrinin realladrlmas
3.2.2.

qtisadiyyat Nazirliyi

Thsil Nazirliyi,
mk v halinin Sosial
Mdafisi Nazirliyi

2017

qtisadiyyat Nazirliyi

Maliyy Nazirliyi

20172020

qtisadiyyat Nazirliyi

Azrbaycan Milli Elmlr

Akademiyas
Azrbaycan Milli Elmlr
Akademiyas

qtisadiyyat Nazirliyi

20172020
20172018

Strateji hdf 4. lverili biznes mhitinin inkiaf etdirilmsi

4.1. lverili biznes mhitinin yaradlmasnda hkmtin aparc rolunun daha da gclndirilmsi
Azad rqabt mhitinin inkiaf
etdirilmsi
4.1.2. Smrli vergi sisteminin tviq edilmsi
4.1.1.

4.1.3.

Dvlt xidmtlrinin evikliyinin v

smrliliyin artrlmas

qtisadiyyat Nazirliyi

dliyy Nazirliyi

2017-2018

Vergilr Nazirliyi
Azrbaycan
Respublikasnn
Prezidenti yannda
Vtndalara Xidmt v
Sosial nnovasiyalar zr
Dvlt Agentliyi

qtisadiyyat Nazirliyi

2017

Rabit v Yksk
Texnologiyalar Nazirliyi

20172018

109

4.1.4. Azad ticart sazilrinin balanmas

Texniki tnzimlm v milli
standartladrma sisteminin beynlxalq
4.1.5. tlblr uyun formaladrlmas,
onlarn biznes mhitin dstk
istiqamtind ttbiq edilmsi

qtisadiyyat Nazirliyi

Xarici lr Nazirliyi,
Dvlt Gmrk Komitsi

20172020

Standartladrma,
Metrologiya v Patent
zr Dvlt Komitsi

qtisadiyyat Nazirliyi

20172019

4.2. Tviqedici mhitin yaxladrlmas vasitsil biznesin davamllnn mhkmlndirilmsi

Azrbaycan Respublikasnda biznes
mhitinin lverililiyinin artrlmas v
beynlxalq reytinqlrd lkmizin
mvqeyinin daha da yaxladrlmas
mqsdil Komissiyann yaradlmas

4.2.1.

4.2.2.

Biznesin tkilinin asanladrlmas

n mvcud islahatlarn
srtlndirilmsi v beynlxalq
reytinqlrd mvqelrin
yaxladrlmas

Statistika infrastrukturunun
tkmilldirilmsi

Azrbaycan Respublikas
Prezidentinin
Administrasiyas

Komissiya

Dvlt Statistika Komitsi

2016
icra edilib
qtisadiyyat Nazirliyi,
Maliyy Nazirliyi,
Dvlt Statistika Komitsi,
Azrbaycan
Respublikasnn Prezidenti
yannda Vtndalara
Xidmt v Sosial
nnovasiyalar zr Dvlt
Agentliyi,
qtisadi slahatlarn Thlili
v Kommunikasiya Mrkzi,
Azrbaycan Respublikas
Sahibkarlar (igtrnlr)
Tkilatlarnn Milli
Konfederasiyas
Maliyy Nazirliyi,
qtisadiyyat Nazirliyi,

20172020

20172018
110

Vergilr Nazirliyi,
Dvlt Gmrk Komitsi,
mk v halinin Sosial
Mdafisi Nazirliyi,
Knd Tsrrfat Nazirliyi
Yax idaretm v effektiv stimullar
4.2.3. vasitsil birbaa xarici investisiya
qtisadiyyat Nazirliyi
strategiyasnn hyata keirilmsi
4.3. nstitusional islahatlarn hyata keirilmsi
Azrbaycan Respublikasnn Dvlt
Azrbaycan Respublikas
4.3.1. mtahan Mrkzi publik hquqi xsin
Prezidentinin
yaradlmas
Administrasiyas
qtisadi slahatlarn Thlili v
Azrbaycan Respublikas
4.3.2. Kommunikasiya Mrkzinin yaradlmas
Prezidentinin
v faliyytinin tmin edilmsi
Administrasiyas

Agentlik v MDA MMC-nin

yaradlmas v Cmiyytin
4.3.3. srncamnda olan mnzillri
vtndalarn gztl ld etmsi
qaydasnn hazrlanmas

Azrbaycan Respublikas
Prezidentinin
Administrasiyas

4.3.4. Maliyy Sabitliyi urasnn yaradlmas

Azrbaycan Respublikas

Vergilr Nazirliyi,
Dvlt Gmrk Komitsi

20172018

2016
icra edilib
2016
icra edilib
Nazirlr Kabineti,
dliyy Nazirliyi,
Daxili lr Nazirliyi,
Vergilr Nazirliyi,
Rabit v Yksk
Texnologiyalar Nazirliyi,
mk v halinin Sosial
Mdafisi Nazirliyi,
mlak Msllri Dvlt
Komitsi,
Qaqnlarn v Mcburi
Kknlrin lri zr
Dvlt Komitsi,
Mnzil naat Dvlt
Agentliyi

2016
icra edilib

2016
111

4.3.5.

Maliyy Bazarlarna Nzart Palatasnn

yaradlmas

Prezidentinin
Administrasiyas
Azrbaycan Respublikas
Prezidentinin
Administrasiyas

icra edilib
2016 icra
edilib

112