SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

MCHEL FOUCAULTDA BLG, KTDAR VE ZNE LK

Vedat ELEB
Nevehir niversitesi retim Grevlisi, Gazi niversitesi
E-posta: celebivedat@gmail.com. vedat.celebi@nevsehir.edu.tr
ZET
Bu almada, Michel Foucaultnun iktidar kavramna ilikin zmlemeleri zne
ve bilgi balamnda tartlmtr. Foucault, iktidar ile zne arasndaki ayrlamaz
ilikiyi ortaya koymutur. Foucault'ya gre, iktidar zgr zneler ya da bireyler
zerine uygulanr, yani zgrcesine eylemde bulunmayan insanlarn, bireylerin ya
da znelerin olmad yerde iktidardan sz etmek anlamszdr.
Foucault iktidar kavramn aklarken bilgi ve iktidar arasndaki ilikiye vurgu
yapar. Foucaulta gre iktidar bilgiye, bilgi de iktidara srekli eklemlenir, iktidar
ilikisi srekli bilgi retir ve retilen bilgi de srekli iktidar etkilerine yol aar.
ktidarn kendisi yeni bilgi nesneleri yaratr ve yeni bilgi cisimleri biriktirir.
Foucaulta gre bilgi iktidar aralarnca ekillendirilerek yaylmaktadr.
Anahtar Kelimeler: M. Foucault, iktidar, bilgi, zne
THE RELATIONSHIP BETWEEN KNOWLEDGE, POWER AND
SUBJECT ACCORDING TO MICHEL FOUCAULT
ABSTRACT
In this study, Michel Foucaults analysis about power concept is discussed in the
context of the subject and the information. Foucault has brought up the
inseparable relationship between the power and the subject. According to
Foucault, power is applied on independent subjects or individuals, that is; it is
meaningless to talk about power where there arent any people, individuals or
subjects who can act free.
512

SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

Foucault emphasizes the relationship between knowledge and power while

explaining the concept of power. According to Foucault, knowledge is consistently
jointed to power and the power to knowledge, power relation always produces
knowledge and the produced knowledge always causes power effects. Power itself
creates new knowledge objects and saves new knowledge matters. According to
Foucault, knowledge is expanded by being shaped by power tools
Key Words: M. Foucault, power, knowledge, subject
Jel Kodu: Z00
1. GR
Foucaultnun yaklamndaki temel kavramlardan biri iktidar kavramdr.
Foucaultnun iktidar anlay tek ynl bir kavrama deildir. Bu yzden de dier
iktidar anlaylaryla karlatrdmzda Foucaultnun iktidar kavramnn dier
tanmlamalardan ne denli farkl olduunu grebiliriz. Foucault iktidar kavramn
aklarken bilgi ve iktidar arasndaki ilikiye vurgu yapar ve bu ilikiye dayal
yaygn gr ters yz eder genelde bilgiyi biz, iktidar eliyle yapmak
istediklerimizi yapabildiimiz ama o olmadan yapmak istediklerimizin hibirini
yapamadmz bir balamda dnrz. Foucault, bilginin bakalar zerine
yklenen bir iktidar olduunu, buna bal olarak da bakalarn tanmladn ne
srer. Ona gre bilgi, zgrlemenin nn keserek gzetlemeye, dzene
sokmaya, disipline etmeye ynelik bir kip halini alr. (Sarup, 2004: 101).
Foucaultya gre, iktidar ve zellikle bilgi-iktidar ilikisi kuramnn ak ve seik
bir biimde ortaya konulmas ve gelitirilebilmesi iin zne kavramnn
incelenmesi gerekmektedir. Ona gre, znenin kendisi tarihsel glerin rndr
ve farkl koullar farkl trde zneler retmektedirler. Foucaultya gre zneler,
iktidar tarafndan ekillenen, toplumsal ilikiler ierisinde oluturulmaktadr.
zne, iktidar-bilgi ilikilerinin tam da ortasnda durmaktadr. zne, Foucaultya
gre, iktidar-bilgi arasndaki bu karlkl ilikinin bir sonucu olarak ortaya
kmaktadr. Bu yzdende iktidar bilgi sistemini zmlemek znenin
arkeolojisini yapmak anlamna gelir. ktidar, zneler tarafndan uygulanmayp,
iktidar, zneler retmektedir. ktidar, bireyleri yaratmakta olup, merkezsizdir.
513

SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

zne, Foucaultya gre, iktidar-bilgi arasndaki bu karlkl ilikinin ve onun

tarihsel dnmlerinin bir sonucu olarak ortaya kmaktadr.
Bu almada birinci blmde, Foucaultnun iktidar-bilgi ilikisine ikinci blmde
de zne-iktidar ilikisine deinilmitir.
1.1. MCHEL FOUCAULTDA KTDAR BLG LKS
ktidarn bir bireyin teki bireyler zerindeki, bir grubun teki gruplar zerindeki
homojen bir egemenlii olarak ele alnmas doru deildir. Egemenlii elinde
bulunduranlar ile ona sahip olmayanlar, ona katlananlar arasnda paylalan bir
ey olarak da dnlmemesi gerekir. Bu bakmdan, ona gre, iktidar yeri
belirlenemez olan, hibir zaman birilerinin elinde bir zenginlik ve bir mal gibi
sahiplenilebilir olmayan, sadece dolamda olan ve ileyen bir ey olarak
zmlenmelidir. Bu adan bakldnda, bireyin iktidarn karsnda durduunun
deil, onun hem etmeni hem de aracs olduunun ve iktidarn kendisini oluturan
bireyler araclyla yayldnn dnlmesi gerekir (Foucault, 2002: 43-44).
Foucault bilgiyi, hem iktidarla ayakta duran sylemlere gereksinim duymasndan
dolay, hem de bilginin kullanmnn stratejik olmas nedeniyle iktidar olgusu
olarak ele almaktadr. Foucault dnce sisteminde bilgiden iktidara ulamaktadr.
Foucaultnun bilgiden ne anladna ksaca deinelim.
Foucault, derinlikli, teorik ve homojen olan, bundan dolay da arkeolojik
zmleme yoluyla elde edilen bilgiyi (savoir), yeterince derinlii olmayan,
uygulamal olanla ilgili ve heterojen olan, bundan dolay da soy ktksel
zmleme yoluyla elde edilen bilme (connaissance) den ayrt eder. Foucaultnun
iktidarla ilgili zmlemesinin bilgi kuramsal temelinde bilginin mi yoksa
bilmenin mi yer ald konusunda birbirinden epeyce farkl grler ne
srlmtr. Ancak, iktidarla ilgili sylemin bilgi kuramsal temelinin onun
dncesinde bilmeye dayand aktr (Urhan, 2007: 102).
Foucaulta gre, yzeysel bilgi, belirli bir dnemin herhangi bir sylemine
karlk gelirken derinlemesine bilgi, bu sylemi mmkn klan koullara karlk
gelmektedir. Bilgi, bir dnemin epistemesi balamnda ortaya koyduu sylemin
kendisi bilmek ve bu sylemi mmkn klan bilgi koulunun kendisini bilmek
olarak ortaya konduunda Foucaultnun arkeolojik almasnda amalad ey
514

SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

ikinci tr bilgi olmaktadr. Foucault, bu nedenle kendi bilgisini sylem zerine

sylem olarak dnmektedir (Urhan, 2010: 58-59).
Foucault, bilimsel alanlar iin sz konusu edilebilecek olan bilgiyi connaissance
(bilme), bilimsel olmayan ama derinlemesine olan ve arkeolojik zmlemenin
konusunu oluturan bilgiyi de savoir (bilgi) szckleri ile ifade eder. Bilgi-iktidar
ilikisinde Foucaultnun kedisinden yola kt ve zmlemeye alt bilgi
derinlemesine olan bilgi (savoir) dir.
Foucault, iktidar ve bilgi arasndaki karlkl ilikiyi zellikle vurgular. nk
iktidarn sreklilii amaca ynelik olarak retilen, yaplandrlan bilginin
sreklilii, geerlilii ile salanr. ktidarn ileyii srekli olarak bilgi yaratr ve
aksi ynde, bilgi de iktidar etkilerine yol aar (Foucault, 2003: 35).
Foucaultya gre, bilgi, iktidar aralarnca ekillendirilerek yaylmaktadr. Bu
erevede bilimin iktidarn nemli bir uzants olduuna dair zmlemelerinde
geni lde yer vermitir. Bu anlamda, ona gre bilim, aydnlanma
dnrlerinin aksine bir zgrletirme arac deil, aksine iktidarn denetim
mekanizmalarndan biridir ve bireyleri hapseder.
ktidar ve bilgi dolaysz olarak birbirlerini ierirler. Bilgiyi reten iktidardr. Ne
egdml bir bilgi alan olmakszn herhangi bir iktidar ilikisi var olabilir, ne de
iktidar ilikileri varsaymayan ve oluturmayan bir bilgi alannn var olabileceini
kabul edebiliriz (Canpolat, 2003: 86). Bu balamda Foucaultya gre iktidar;
kendi rgtlenmelerini kendi oluturan, g ilikilerini dntren, glendiren
ya da tersine eviren bir sre ve bu g ilikilerini etkili klan stratejiler olarak
anlalmaldr (Canpolat, 2003: 99).
Bilgi ile iktidar arasndaki iliki tartmaya konu edildiinde, ilk bakta, zorunlu
olarak u iki seenekle kar karya bulunulduu hissi uyanabilir: a) bilgiyi
merkeze alan bilgi-iktidar ilikisi; b) iktidar merkeze alan bilgi-iktidar ilikisi.
Foucault burada kesin izgilerle belli bir snfa dhil edilmek yerine asl amacnn
bilgi ile iktidarn, hakikat ile iktidarn ara yzeyini ortaya karmak olduunu
belirtir (Urhan, 2010: 117).
Nasl bilgi merkezli bilgi-iktidar ilikisinin zmlenmesinde ideal alma alan
insan bilimleri idiyse; ayn ekilde, iktidar merkezli bilgi-iktidar ilikisinin
515

SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

zmlenmesinde de ideal zmleme alan brokrasi ve teknisyenler snf eliyle

uygulanan iktidardr (Urhan, 2010: 131-132). Foucaultya gre iktidar ve bilgi
birbirlerini dolanmsz bir tarzda iermektedir.
Antik Yunan dnrleri ve ncelikli olarak Platonla birlikte balayan iktidarsz
bilgi anlay, gittike derinleerek varln, 18. yzyln sonu ile 19. yzyln
balarnda iki nemli tarihsel olayn meydana gelmesine kadar etkisini srdrr:
a) Fransz ihtilalinin gereklemesi;
b) Monarinin sona ermesi (Urhan, 2010: 129). Foucaultnun hem doa
bilimleri hem de insan bilimleri iin en ciddi krlmalarn epistemik kopularn
yaand bir dnm noktas olarak 19. yzyln balarnda Fransz devriminin
gereklemesi ile, feodal yapnn birer birer tarih sahnesinden ekilmeye balad
grlr. Monarinin sona ermesiyle, iktidar ekonomik, toplumsal ve demografik
srelerin bilgisini ieren belli bir ynetimsel bilginin pratik ve pragmatik amala
kullanlmasyla birlikte uygulanmaya balanr; ve bylelikle, m.. v. yzyldan bu
yana kopmu olan bilgi-iktidar ilikisi yeniden kurulmaya balar. (Urhan, 2010:
130). Bilginin iktidarla ilikili olarak yeniden ilev kazanmas, hi kukusuz,
Baconn, bilmek egemen olmaktr grnn nemli katks vardr.
Bilgi, iktidar ya da g ilikilerinin iersinde yer almaktadr. G kullanmna
bilgi aygtlarnn retimi elik eder veya denk der. G kullanm bilgiyi
gerektirir. Bilgi yansz ya da nesnel olmayp, daha ziyade iktidar ilikilerinin bir
rndr. Bilgi, kendi varlk ya da imkn koullarnn iktidar ilikilerini iermesi
anlamnda, politiktir (West, 1998: 236). Balantl bir bilgi alan oluturulmadan
iktidar ilikisinden sz edilemez. Ayn zamanda iktidar ilikilerini varsaymayan
oluturmayan bir bilgi ve bilgi alan kurulamaz. Bilen zne bilinecek nesneyi ve
bilme tarzlarn iktidar-bilgi dzleminde ifade eder. nk siyasal beden, iktidarbilgi ilikisi ile bilgi nesnesi haline getirilerek tabi klnm ve ilenmesi mmkn
olmutur (Foucault, 2000a: 65).
Foucault, bu balamda, hem fail hem de yapdan kanan kkten farkl bir iktidar
kavram ortaya atar. Yani genellemi bir bask ve kullanlma fikrini, hatta
memurlar ve propagandaclar ann ortasna bir rmcek a gibi yerlemi
merkezi iktidar fikrini reddeder. Foucault, geleneksel iktidarn, bir hkmranlk,
516

SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

yasa, yasaklama ve itaat sistemini ierdiini syler. Bu iktidar biimi negatif ve

snrlaycdr. Hkmran, geleneksel iktidarda insanlarn yaam hakk zerinde
sz sahibidir. Modern liberal toplumda iktidar, her yerde ve hibir yerdedir
(Tourane, 2002: 186). Bu, iktidarn, en nemli zelliinin merkezsiz olduunun
gstergesidir. ktidar hibir zaman birilerinin elinde deildir. ktidar srekli
dolamda olan bir mekanizmadr. ktidar iler, iktidar bir a biiminde iler ve bu
ada bireyler, yalnz dolama girmekle kalmaz, ayn zamanda ona boyun emek
ve onu uygulamak durumundadrlar. Bireyler her zaman iktidarn aracdr. ktidar
bireyleri gei yolu olarak kullanr. Birey, iktidarn dnda ve karsndaki ey
deildir. Birey, iktidarn etkisi ve ayn zamanda bir aracdr. ktidar kurduu birey
zerinden iler (Foucault, 2005b: 107).
2. MCHEL FOUCAULTDA KTDAR ZNE LKS
Foucaultun znesi geleneksel toplumdan modern topluma geen, toplumsal yap
iindeki insandr, znedir. O, insan, bedeni ve kimlii ile ina edilen bir varlk
olarak grr. na eden ise, bireyi tahakkm altnda tutan iktidardr. Bireyin
iinde bulunduu an kurumlar, sylemleri iktidarn belirdii, gzlenebildii
kendini aa vurduu yerlerdir. Foucaultnun znesi toplumdan bamsz
deildir. zne, yaplarn ve sylemlerin zerine ina edildii, onlarn taycs ve
hedefi olandr. Modern an bireyi, tarih boyunca retim biimlerinin znesi
olarak, dilbilim ve semiyoloji ilikisinde anlamlandran zne olarak Foucaultnun
karsndadr. Ancak, bunlar znenin oluum srecini aklamak iin yeterli
deildir. zne, kendini ekillendiren iktidar ilikilerinin nesnesidir; zneyi
zmleyebilmek iin iktidar zmlemek gerekir.
zne szcnn iki anlam vardr: denetim ve bamllk yoluyla bakasna tabi
olan zne ve vicdan ya da z bilgi yoluyla kendi kimliine balanm olan zne.
Szcn her iki anlam da boyun ediren ve tabi klan bir iktidar biimi telkin
ediyor (Foucault, 2005a: 19). znenin iki anlam, birbirlerini tamamlayan
nesnelletirme ve znelletirme srelerine tekabl eder (West, 1998: 236).
Foucault, kurucu bir znenin, her yerde rastlanacak trden evrensel bir zne
biiminin bulunmadna inanr hatta bu tr bir zne anlayndan phe duyar.
znenin, kltrel oramda bulunan belli kurallar, tarzlar, uzlamalardan hareket
eden zgrleme, zgrlk pratikleri yoluyla kurulduuna inanr (Foucault,
517

SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

2005a: 266). Foucault, modern Bat toplumlarnda insanlarn zne olarak

yaratlma srecinin arkeolojisini yapar, yani insanlar zneye dntren
dzenekleri aa karr. Ondan tmyle kurtulmak yerine onun zuhuruna
tarihsel bir yorum getirir. zne bundan byle bir ncl deil, bir analiz konusudur
(West, 1998: 234). Foucaultnun asl yapmak istedii ey, modern znenin nasl
olutuunu aa karmak veya modern znenin tarihini sorunsallatrmaktr.
zne, gzalt ve denetim alar aracl ile bireyselleir. znenin bireyselleme
alan bilgi ile merulatrlan iktidar alandr. Geleneksel model, iktidar yasa,
yasaklama ve itaat sistemi olan hkmranlk alan olarak grr. Oysa
Foucaultnun tanmlad iktidar Modern dnemle birlikte insann yaamasna,
almasna ve konumasna ilikin kurumlarn (hastane, hapishane, fabrika, okul)
ve sylemlerin ( tp, hukuk, ekonomi, eitim.) birlikte ortaya kardklar bilginin
benin bireysellemesini gerekletirmek amacyla kullanlmasnn dourduu bir
d iktidardr. (Urhan, 2000: 9).
Foucaultda farkl zne biimleri hakikat oyunlaryla iliki ierisinde tarihsel
olarak kurulmutur. ktidar denildiinde ilk akla gelen eylerin bir siyasal yap, bir
hkmet, egemen bir toplumsal snf, klenin karsndaki efendi vb. eyler
olmas nedeniyle, iktidar szcnden daha ok iktidar ilikileri terimini
kullanmay tercih ettiini syleyen Foucault, bununla, bir kiinin bakasnn
davranlarn ynlendirmeye alt ilikiyi kastettiini ne srer (Foucault 2,
2000: 235). Bu nedenle, ona gre, iktidar ilikileri deiebilir ve tersine
evrilebilir niteliktedir; zneler zgr olmadklar ve direnme imknna sahip
bulunmadklar takdirde iktidar ilikilerinden de sz edilemez; iktidarn her eyi
denetleyen ve hibir ekilde zgrle yer vermeyen bir tahakkm sistemi olduu
dncesi asla kabul edilemez (Foucault 2, 2000: 235-237). Ona gre, znenin
kendisi tarihsel glerin rndr ve farkl koullar farkl trde zneler
retmektedirler.
Foucaultya gre zneler, iktidar tarafndan ekillenen, toplumsal ilikiler
iersinde oluturulmaktadr. Bu nedenle, bireylerin oluumunda iktidar anahtar bir
unsurdur. Bireyler iki anlamda boyun emektedirler; toplumsal alandaki
karmak, oul ve deien iktidar ilikilerine boyun eerler ve ayn zamanda bu
ilikilerde ve bu ilikiler araclyla bir zne konumu alrlar. Baka bir ifadeyle
518

SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

Foucaultya gre iktidar, bireysel znelliin olanann bir koulu konumunda yer
almaktadr. Foucaultda iktidar asndan nemli olan; znenin hangi koullarda
ve hangi biimlerde sylemin dzeninde ortaya ktdr.
Foucaultda zne, sistemler iersinde oluturulur ve bu bakmdan zne ile
toplumsal arasnda bir ayrm yoktur (Game, 1998: 65). Toplum, onaylama ve
paylamn teki addr; ayn zamanda onaylanm olan ve paylalan yceltilmi
hale getiren gtr. Bu adan btn toplumlar anlam fabrikalardr. Aslnda
daha da fazlasdrlar; anlaml hayatn fidelikleridir (Bauman, 2005: 10).
Anlamn, iktidarn ya da eylemin kayna zne deildir. zne iktidarn el
koyduu bir bilinle donatlmaktadr ve insan varlklar sylemler araclyla
zneler olarak retilmektedir (Game, 1998: 67) Ksacas iktidar zneyi
retmektedir. rnein, Foucaultya gre, homosekselliin bastrldn ve
kiinin homoseksel olduunu syleyerek iktidara kar gelmesinin bir anlam
yoktur, nk birey bunu yaparak kendisini iktidarn yaratt bir znellie
balamakta ve iktidarn elinde oyuncak olmaktadr. Foucault bu iktidar biimine
zneletirme demektedir (Newman, 2006: 147). Foucaultnun amac zneye
dayatlan hakikatin, izilen snr izgisinin, zne tarafndan farknda olunarak,
almas, sorgulanmas ve aa karlmas gereken referans noktas olarak
alglanmasn salamaktr, onun amac belli bir iktidar kurumunu eletirmek,
burjuva, elit veya sra d bir snfa saldrmak deil iktidar biimini aa
karmaktr.
Foucault, almalarna zneyi zmlemek amac ile balamtr ancak
iktidarn znenin ekillenmesinde ana e olduunu grnce, arkeolojik ve
geneolojik yntemle iktidar kavram zerinde almtr. Foucault
nesneletirme kipinden bahseder.
nsanlar zneye dntren nesneletirme kipi:
1) Dil, doa ve ekonomi alanlarnda konuan, yaayan ve alan insan olarak
znenin nesnelletirildii, kendilerine bilim stats kazandrmaya alan
aratrma kipleri: genel dilbilgisi ya da filoloji, zenginliklerin zmlenmesi ya da
iktisat politikas, doa tarihi ya da biyoloji;
519

SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

2) znenin blc pratikler olarak adlandrlan pratiklerde nesnelletirilmesi: deliakll, hasta-salkl, sulu-susuz rneklerinde grld gibi, znenin ya kendi
iinde blnme ya da baka bir zneden kopma yoluyla nesnellemesi;
3) nsann kendini zneye dntrmesi yoluyla nesnellemesi, insann kendini
cinsellik znesi olarak tanmas.
lki kendilerine bilim stats kazandrlmak istenen aratrma kipleri ierisinde
zneyi nesneletiren bilgi aamasdr. kincisi znelerin blnmesi kendi ilerinde
ya da bakalarndan ayrlmas ile blc pratikler diye adlandrd iktidar
nesneletirmesidir. ncs ise insann kendini zneye dntrme biimi olan
etik nesneletirmedir (Foucault, 2005a: 58).
Konumuz gerei ilk iki aamaya bakalm. nsann nesneye dntrld ilk
sorunsallatrma alan olan bilgi aamasnda Foucault, insan bilimlerini inceler.
Ekonomi filoloji, biyoloji gibi bilimsel olma ve insana ve topluma dair
hakikatlerin bir envanterini sunma iddiasn tayan bu yeni bilimler insann bir
bilgi nesnesi ve znesi konumuna gemesini salamlardr. Bilginin nesnesine ve
znesine dntrlen insan, reten, konuan, bir tr olarak yasayan ve akl
sahibi-akl hastas zneye dntrlmtr. Bunu dntren, psikiyatri,
hapishane, klinik gibi kapatma kurumlar, insann bir aratrma nesnesi ve iktidar
teknolojilerinin znesi haline gelmesine sebep olmular (Foucault, 2005a: 58).
nsann nesneye dntrld ikinci sorunlatrma alan olan iktidar aamasnda
ise, blc pratikler, temelde normal-anormal kartlna dayanan, deli akll,
salkl, patolojik gibi ikililikler erevesinde kurulan zne bir snflandrmaya
yneliktir. Bununla bir yandan normal olan anormal olandan ayrrken; dier
taraftan anormal olan zerinde uygulanan kapatma iktidarnn normal grnmesini
merulatrr. Bu durumun olumas znenin kendini norm terimlerine referansla
ele almasn ve norma uygun klmaya almasn yani kendini denetlemesini
salar (Foucault, 2005a: 58). Foucault iin nemli olan znenin iktidar tarafndan,
dolaysyla da normallemeyi nesnelletirici mekanizmalar tarafndan yaratldn
kantlamaktr ( Tourane, 2002: 188).
ktidarn bireyleri, normalletirme ve normalletirme amal kapatma dncesi
ile oluturulan znelerin, kimliklerin oluturulmas aamasnda setikleri sylem
520

SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

biimlerinin, iktidarn sylemi karsndaki yeri ile ilgilidir. Yaplmak istenen,

bireylerin birbirlerini tanmaktan ziyade birbirlerini snflandrma yoluyla belirli
yaptrmlar olan farkllklara dntrmektir. Bireyler, kendilerinden farkl
olanlardan korkmaya ve bu korkunun oluturduu psikoloji ile kendilerini
savunma gerei duyarlar. Bu bireylerin daha geni bir iktidar ana ve bask
mekanizmalarna ihtiya duyduunu gsterir ve bireyi harekete geirir yani,
iktidar, oluturduu snflandrmaya uymayan bireyleri anormal olarak
gstermekte ve normalletirme ile bireylerin slah iin kapatlmaya
bavurmaktadr. ktidar kendi dncesinden farkl olan veya zneleri belirlemesi
kolaylamakta ve bu zneleri ok rahat bir ekilde normalletirmekte veya
snflandrmaktadr.
3. SONU
Foucaultya gre, iktidar bilgiye, bilgi de iktidara srekli eklemlenir, iktidar
ilikisi srekli bilgi retir ve retilen bilgi de srekli iktidar etkilerine yol aar.
ktidarn bilgi olmakszn uygulanmas imknszdr, bilginin de iktidar
yaratmamas imknszdr.
Foucaultda bilgi sylemseldir; nk hangi nermelerin kabul edilip,
hangilerinin dlanacann snrnn izilmi olmas gerekir. Doruluun,
dolaysyla da bilginin sylemsel biimlenme ile rtk olmas, sylemsel
biimlenmenin de yapsal bir iktidar ilikisi iermesi, bilgiyi dolayl da olsa
iktidara baml klar. zellikle, insan bilimlerinde eriilmi olan bilgi
btnlerinin toplumsal ilikilere uygulanmasnda; yani pratik ve eylemlerin
denetlenmesinde de bilgi iktidarla buluur. Bu sylem, bilginin ancak iktidar
ilikilerinin askya alnd, bilginin iktidarn emirlerinin, taleplerinin ve
karlarnn olmad bir alanda oluabilecei ekilde dnen gelenee kar;
iktidarn bilgiyi rettiini, iktidar ve bilginin birlikte ilediini, iktidar ve bilginin
birbirlerini dorudan ierdiklerini kabul eder. Bilgi yansz ya da nesnel olmayp
daha ziyade iktidar ilikilerinin bir rndr.
Foucault, iktidar ile zne arasndaki ayrlamaz ilikiyi ortaya koymutur.
Foucaultya gre zneler, iktidar tarafndan ekillenen, toplumsal ilikiler
ierisinde oluturulmaktadr. ktidar, zneler zgr olmadklar takdirde ve
521

SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

direnme imknna sahip olunmad srece burada bir iktidar ilikisinden sz

etmek olanakszdr. Foucaultda hakikat zgr bireyler tarafndan oynanan bir
oyuna benzetilir. zne, zgr olduu mddete burada iktidar ilikisi mevcut
olabilecektir. Foucault'ya gre, iktidar zgr zneler ya da bireyler zerine
uygulanr, yani zgrcesine eylemde bulunmayan insanlarn, bireylerin ya da
znelerin olmad yerde iktidardan sz etmek anlamszdr.
KAYNAKA
Alan, Tourane, Modernliin Eletirisi, ev. Hlya Tufan, Yap Kredi Yaynlar,
stanbul, 2002.
Allen, A, Power, Subjectivity, and Agency: Between Arendt and Foucault, International
Journal of Philosophical Studies. 2002, Vol. 10 (2), 131-149.
Bauman, Z, Bireysellemi Toplum, ev. Y. Alagon, I. B., Ayrnt Yaynlar, stanbul,
2005.
Burke, P, Bilginin Toplumsal Tarihi, ev. M. Tunay, I. B., Tarih Vakf Yurt Yaynlar,
stanbul, 2001.
Canpolat, Nesrin, Michel Foucault Kadife Karanlk ierisinde, Su Yaynlar, stanbul,
2003.
Deveci,C,
Foucaultnun
ktidar
Kavramsallatrmasnda
Siyasal
Ayrtrlamazl, Dou Bat, III. B., Dou Bat Yaynlar, Ankara, 2005.

Boyutun

Game, A, Toplumsaln Skm, ev. M. Kk, I. B., Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara,
1998.

Foucault, Michel, Toplumu Savunmak Gerekir, ev. ehsuvar Akta, stanbul:

Yap Kredi Yaynlar, 2002.
Foucault, Michel, (2005a), zne ve ktidar, ev. Ik Ergden & Osman Aknbay,
Ayrnt Yaynlar, stanbul.
Foucault, Michel, eme Yazlar 1, ev. Ik Ergden, Osman Akhay & Ferda Keskin,
Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2000.
Foucault, Michel, Seme Yazlar 2, ev. Ik Ergden & Osman Aknhay, Ayrnt
Yaynlar, stanbul, 2000.

522

SOSYAL ve BEER BLMLER DERGS

Cilt 5, No 1, 2013 ISSN: 1309-8012 (Online

Foucault, Michel, (2000a), Hapishanenin Douu, ev.: M. A. Klbay, II. B.,

mge Kitabevi, Ankara.
Foucault, Michel, (2005b), Entellektelin Siyasi levi, ev. Ik Ergden-Osman
Aknbay- Ferda Keskin, Ayrnt Yaynlar, stanbul.
Foucault, Michel, ktidarn Gz: Seme Yazlar, ev. Ik Ergden, Ayrnt Yaynlar,
stanbul, 2003.
Keskln, Ferda, zne ve ktidar, (Michel Foucault, zne ve ktidar in Sunu), 2. Bask,
Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2005.
Newman, S. Bakuninden Lacana Anti-Otoriteryanizm ve ktidarn Altst Oluu, ev.:
K. Kzltu, I. B., Ayrnt Yaynlar, stanbul, 2006.
Sarup, Madan, Post-yapsalclk ve Post-modernizm ev. A.Gl, Bilim ve Sanat
Yay, Ankara, 2004.
Tourane, Alan, Modernliin Eletirisi, ev., Hlya Tufan,Yap Kredi Yay., stanbul,
2002.
Urhan, Veli, M. Foucault ve Bilgi/ktidar likisinin Soykt, Kayg, Uluda
niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Felsefe Dergisi, 2007, Say: 9(ss.99-118).
Urhan, Veli, Foucault, Say Yaynlar, stanbul, 2010.
Urhan, Veli, Michel Foucault ve Arkeolojik zmleme, Paradigma Yaynlar, stanbul,
2000.
West, David, Kta Avrupas Felsefesine Giri, ev. A. Cevizci, I. B., Paradigma
Yaynlar, stanbul, 1998.

523