Για ηις ζπηλιές γενικά

΢πειηά είλαη έλαο θπζηθά ή ηερλεηά δηακνξθσκέλνο ππφγεηνο

ρψξνο, αξθεηά κεγάινο σζηέ λα ρσξάεη έλαο άλζξσπνο. ΢πειηά
κπνξεί λα ζεσξεζεί κία κεγάιε ηξχπα ή κία θνηιφηεηα πάλσ ζην
βξάρν, έλαο πξνζηαηεπκέλνο απφ βξάρηα ρψξνο ή κία
ππνζαιάζζηα θνηιφηεηα ζε βξάρν.

και πιο ειδικά

Η δηακφξθσζε θαη ε αλάπηπμε κηαο ζπειηάο νλνκάδεηαη

ζπειανγέλλεζε. Οη ζπειηέο άξρηζαλ λα δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ
πεξηφδν πνπ ν πιαλήηεο καο άξρηζε λα παίξλεη ηε κνξθή πνπ έρεη
θαη ρξεηάζηεθε ε πάξνδνο δηζεθαηνκκπξίσλ ρξφλσλ γηα λα
πάξνπλ ηελ εηθφλα πνπ έρνπλ ηψξα. Η ζεκεξηλή κνξθή ησλ
ππφγεησλ απηψλ θνηινηήησλ είλαη απνηέιεζκα δηάθνξσλ
γεσινγηθψλ δηαδηθαζηψλ. Οη δηαδηθαζίεο απηέο έρνπλ λα θάλνπλ κε
ην ζπλδηαζκφ θπζηθψλ θαη ρεκηθψλ δηεξγαζηψλ πνπ έγηλαλ είηε ζην
έδαθνο είηε ζην ππέδαθνο ηεο γεο.

Οη δηεξγαζίεο πνπ ρξεηάζηεθαλ λα γίλνπλ έρνπλ λα θάλνπλ κε ηελ

απφζεζε πεηξσκάησλ θαη πιηθψλ ζε κηα πεξηνρή θαη κε ηελ
πάξνδν ηνπ ρξφλνπ θαη θάησ απφ ζπλζήθεο έληνλεο πίεζεο θαη
ζεξκνθξαζίαο λα εμειηρζνχλ ζε ζπήιαηα. Η απφζεζε ησλ
πεηξσκάησλ θαη ησλ πιηθψλ έγηλε κε ηε βνήζεηα ηνπ λεξνχ
(πνηάκηα – ζάιαζζεο) θαη κέζσ θαζεδήζεσλ, απνζάζξσζεο ηνπ
εδάθνπο θαη ππφρσξεζεο ηεο ζάιαζζαο. Η ζπζζψξεπζε ησλ
καδψλ απηψλ δεκηνπξγήζεθε θαη απφ ηελ θίλεζε ησλ ηεθηνληθψλ
πιαθψλ. ΢πγθεθξηκέλα θαηά ηε κεησπηθή ζχγθξνπζε ησλ πιαθψλ
κπνξεί λα ζρεκαηηζηεί έλα ξίγκα ζην ππέδαθνο δεκηνπξγψληαο
έηζη θνηιφηεηεο ή ραξάδξεο. Αιιά θαη θαηά ηε δηάξθεηα
εθαηζηηαθψλ εθξήμεσλεκθαλίδνληαη νη πξνυπνζέζεηο γηα ηε
γέλλεζε κηαο ζπειηάο.

Το νερό

Μηα ελδηαθέξνπζα παξαηήξεζε είλαη φηη γηα ηε γέλλεζε κηαο

ζπειηάο ε παξνπζία λεξνχ θξίλεηαη απαξαίηε.Σν λεξφ κεηαθέξεη
ηηο κάδεο ησλ πεηξσκάησλ θαη ησλ πιηθψλ, απνζαζξψλεη ην
έδαθνο, βνεζά ζηηο ρεκηθέο αληηδξάζεηο θαη ζηελ αλάπηπμε
κηθξννξγαληζκψλ πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο δηακνξθψλνπλ ηνπο
ζπειαηψδεηο απηνχο ζρεκαηηζκνχο. Δπίζεο, νη ππεξδάθηεο
πεξηνρέο φπνπ δεκηνπξγήζεθαλ νη ζπειηέο ήηαλ παξάθηηεο ή
ιίκλεο ή ππζκέλεο πνηακψλ ή δέιηα πνηακνχ. Γη’ απηφλ αθξηβψο
ην ιφγν έρνπλ αλαθαιπθζεί θνρχιηα θαη απνιηζψκαηα ζην
εζσηεξηθφ πνιιψλ ζπειηψλ ζε κεγάιν πςφκεηξν.

Υπόγεια οικοζσζηήμαηα

΋πνπ φκσο ππάξρεη παξνπζία λεξνχ, ππάξρεη θαη δσή. Έηζη,

κέζα ζηηο ζπειηέο έρνπλ αλαπηπρζεί νιφθιεξα νηθνζπζηήκαηα.
Πνιιά πιάζκαηα έρνπλ βξεη θαηαθχγην ζηηο ζπειηέο, φπσο ςάξηα,
καιάθηα, νζηξαθσεηδή, έληνκα, εξπεηά, ακθίβηα αιιά θαη
ζειαζηηθά. Δπίζεο πνιινί κηθξννξγαληζκνί αλαπηχζζνληαη ζηα
ππφγεηα νηθνζπζηήκαηα φπσο βαθηήξηα θαη κχθεηεο.

Λφγσ ηεο έιιεηςεο θσηφο πνιιά απφ ηα πιάζκαηα έρνπλ

αλαπηχμεη πεξηέξγνπο γηα ηνλ άλζξσπν κεραληζκνχο απνθηφληαο
έηζη κηα απφθνζκε εηθφλα. Γηα πεξάδεηγκα ζ’απηά ηα
νηθνζπζηήκαηα παξαηεξνχληαη νξγαληζκνί πνπ δελ έρνπλ
ρξσζηηθέο νπζίεο (κε απνηέιεζκα λα θαίλνληαη ρισκνί ή ιεπθνη),
δελ έρνπλ ηελ αίζζεζε φξαζεο (κε απνηέιεζκα λα κελ έρνπλ
κάηηα), έρνπλ επηκεθπκέλα άθξα θαη, ιφγσ ηεο έιιεηςεο ηεο
φξαζεο, έρνπλ κηα άιιε αίζζεζε ζε απμεκέλν βάζκν (ππέξερνη,
δπλαηφηεηα αίζζεζεο ησλ δνλήζεσλ ηνπ λεξνχ). Σα πιάζκαηα
πνπ δνχλ ζε ζπειηέο ιφγσ ησλ πεξίεξγσλ δπλαηνηήησλ ηνπο θαη
ησλ «παξακνξθσκέλσλ» ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο πξνθαινχλ θφβν
ζηνλ αλζξσπν, κε απνηέιεζκα λα έρνπλ ηελ εηθφλα ηνπ ηέξαηνο.

΢ηηο ζπειηέο βξίζθνπλ θαηαθχγην θαη πνιιά δψα πνπ δνπλ ζην
χπαηζξν, φπσο αξθνχδεο, ιχθνη, αιεπνχδεο θαη άιια. Λφγσ ησλ
πνιιψλ απνιηζσκάησλ πνπ έρνπλ βξέζεη ζε ζπειηέο νη
επηζηήκνλεο πηζηεπνχλ πσο ζηελ πξντζηνξηθή επνρή πνιιά δψα
έβξηζθαλ θαηαθχγην ζηηο ζπειηέο θαη αλακεζά ηνπο ήηαλ θαη ν
άλζξσπνο.

Ο άνθρωπος ηων ζπηλαίων

Ήδε απφ ηελ επνρή ηνπ homo erectus (1.8 εθαηνκκχξην ρξφληα
πξηλ), ν άλζξσπνο έβξηζθε θαηαθχγην ζηηο ζπειηέο πξάγκα πνπ
ζπλερίζηεθε κέρξη θαη ηελ επνρή ηνπ homo sapiens κε ηνλ cro-
magnon. Η αλζξψπηλε εμέιημε έιαβε ρψξα θαη ζπληεξήζεθε ζην
εζσηεξηθφ ησλ ζπειαίσλ. ΢ε πνιιά ζπήιαηα αλά ηνλ θφζκν έρνπλ
βξεζεί επξήκαηα πνπ καξηπξνχλ ηελ αλζξσπηλε παξνπζία κέζα
ζηηο ζπειηέο, φπσο εξγαιία, ζπειαηνγξαθίεο, απνιηζσκέλα
θαξβνπλα θαη αλζξψπηλα νζηά.
Ο homo erectus έβξηζθε θαηαθχγην κέζα ζηηο ζπειηέο θαη
πηζαλνινγείηαη φηη ήηαλ ν πξψηνο άλζξσπνο πνπ αλέπηπμε ηελ
θνηλσλία ηνπ θπλεγνχ – ζπιιέθηε. Μέζα ζηηο θνηλσλίεο απηέο ηα
εξγαιεία θαη ηα φπια πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ εμειίρζεθαλ. Ο homo
erectus ήηαλ ν πξψηνο πνπ θπλεγνχζε ζε ζπληνληζκέλεο νκάδεο,
ρξεζηκνπνηψληαο ζχλζεηα εξγαιεία θαη πξφζερε ηνπο
ηξαπκαηηζκέλνπο ή αδχλακνπο ζπληξφθνπο. Έπίζεο, επξήκαηα
καξηπξνχλ ηε ρξήζε ηεο θσηηάο.

Πξηλ 55.000 ρξφληα θαη κέζα ζε ιίγεο δεθαεηίεο, ν θαηξφο άξρηζε

λα αιιάδεη θαη ε ζεξκνθξαζία ζηνλ πιαλήηε έπεζε δξαζηηθά. Απηή
ε απφηνκε αιιάγε είρε σο ζπλέπεηα ηελ εμαθάληζε ηνπ homo
neanderthalensis (λεάηεξληαι), απφγνλν ηνπ homo erectus. Ο
άλζξσπνο πνπ επηβίσζε απφ απηή ηελ πεξίνδν ήηαλ ν cro-
magnon ή αιιηψο άλζξσπνο ησλ ζπειαίσλ.

Ο cro-magnon ήηαλ αλαηνκηθά πην εμειηγκέλνο ζε ζχγθξηζε κε ηνλ

λεάηεξληαι, φληαο ςειφηεξνο θαη έρνληαο πην επζεία άθξα. Απφ
ην ζχγρξνλν άλζξσπν δηαθέξνπλ ειάρηζηα, κε ηνλ cro-magnon λα
είλαη θαηα κέζν φξν ςειφηεξνο, κε πην γεξή θπζηθή θαηάζηαζε θαη
κε κεγαιχηεξν θξαλίν κε πιαηχ πξφζσπν, κε πξνεμέρνπζα κχηε
θαη έληνλν πξνγλαζηζκφ.

Η ηέτνη ηων ζπηλαίων

Έρνπλ αλαθαιπθζεί αξθεηέο ζπειαηνγξαθίεο ζε φιν ηνλ θνζκν θαη

ε πην αξραία ρξνλνινγείηαη πεξίπνπ 32.000 ρξφληα πξηλ. Ο ιφγνο
χπαξμεο ηνπο παξακέλεη άγλσζηνο, αλ θαη ππάξρνπλ πνιιέο
ζεσξείεο γχξσ απ’ απηφ.

Σα πην ζχλεζε ζέκαηα πνπ ζπλαληάκε είλαη κεγάια άγξηα δψα,

φπσο βίζσλεο, άινγα, άγξηα βνπβάιηα θαη ειάθηα αιιά θαη
απνηππφκαηα αλζξψπηλεο παιάκεο. Απεηθνλήζεηο αλζξψπσλ
είλαη ζπάληεο θαη ζε ζρεκαηηθφ επίπεδν ζπγθξηηηθά κε ηα πην
λαηνπξαιηζηηθά θαη πεξηγξαθηθά ζρήκαηα ησλ δψσλ. Δίλαη πνιχ
πηζαλφλ ε απεηθφλεζε αλζξψπσλ λα ήηαλ απαγνξεπκέλε ιφγσ
θάπνηνπ ηζρπξνχ ζξεζθεπηηθνχ ηακπνχ. Σα πην ζχλεζε ρξψκαηα
πνπ ζπλαληνχκε είλαη ην καχξν, ην θφθθηλν θαη ην θίηξηλν,
ρξεζηκνπνηφληαο θάξβνπλν, αηκαηίηε θαη νμείδηα καγγαλίνπ θαη
ζηδεήξνπ. Μεξηθέο θνξέο ην ζρήκα ηνπ δψνπ ραξάζφηαλ ζην
βξάρν πξψηα θαη κεηά ρξσκαηηδφηαλ.
Η ζπηλιά ζαν εκθεζιακός τώρος

Σα ζηνηρεία πνπ έρνπκε ζηε δηαζεζή καο δείρλνπλ φηη νη

ζπειαηνγξαθίεο δελ απνηεινχζαλ δηαθνζκεηηθά ησλ θαζεκεξηλψλ
ρψξσλ, αθνχ ζηηο ζπειηέο απηέο δελ ππάξρνπλ δείγκαηα
θαηνίθηζεο. Δπίζεο, νη εηθφλεο απηέο βξίζθνληαη ζε κέξε πνπ δελ
είλαη εχθνια πξνζβάζηκα. Οη ζπειαηνγξαθίεο θαη ηα γιππηά
εθείλεο ηεο πξψηκεο πεξηφδνπ βξίζθνληαη ζην βάζνο ησλ
ζπειαίσλ θαη φρη ζηηο εηζφδνπο φπνπ νη άλζξσπνη ηεο επνρήο
απηήο θαηνηθνχζαλ. Οδεγνχκαζηε ζην ζπκπέξαζκα φηη δελ ήηαλ
δεκηνπξγίεο άλεθ θάπνηαο επηπιένλ ζεκαζίαο εθηφο ηεο
εηθνλνγξάθεζεο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Ίζσο αλαθέξνληαη ζε
αληκηζηηθέο ηειεηέο θαη ζπκπαζεηηθή καγεία , φπσο πεξηγξάθνληαη
νη ηειεηέο. Οη ηειεηέο απηέο ζεσξνχληαλ ηεξέο θαη ζπλεπψο ν
ρψξνο ζηνλ νπνίν γίλνληαλ έπξεπε λα είλαη πξνζηαηεπκέλνο απφ
ηελ παξνπζία ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ ρψξνπ. Οη ρψξνη απηνί είλαη θαηά
θάπνην ηξφπν κε ρψξνη ή θαιχηεξα ηδεαηνί ρψξνη φπνπ ν ρξφλνο
ζηακαηά, θαηλφκελν πνπ παξαηεξείηαη θαη ζηηο αίζνπζεο κνπζείσλ
θαη γθαιεξχ.

White cube

Σν White Cube είλαη ν θαζηεξσκέλνο ρψξνο πνπ πεξηιακβάλεη ηελ

ηέρλε, ν ιεπθφο ρψξνο ησλ κνπζείσλ, ησλ γθαιεξχ θαη γεληθά
ησλ ρψξσλ πνπ παξνπζηάδνληαη νη εηθαζηηθέο ηέρλεο. Με ηε ζεηξά
έξγσλ Powerless Structures νη θαιιηηέρλεο Elmgreen θαη
Dragsetνπζηαζηηθά πέξλνπλ ζέζε ζρεηηθά κε ην ξφιν πνπ παίδεη ν
εθζεζηαθφο ρψξνο ζηελ αληίιεςε ηνπ ίδηνπ ηνπ έξγνπ.

΢ηε ζεηξα απηή βιέπνπκε φηη νη Elmgreen θαη Dragset αλαθέξνληαη

ζε ελλνηεο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ κε ην ιεπθφ κνληέξλν θαη
κεηακνληέξλν εθζεζηαθφ ρψξν. Αξρηθά νη ρψξνη απηνί
δεκηνπξγήζεθαλ πξνθεηκέλνπ λα ππάξμεη έλαο απνκνλσκέλνο
ρψξνο απφ εμσηεξηθά εξεζίζκαηα γηα ηελ θαιχηεξε έθζεζε ησλ
έξγσλ ηέρλεο.

Μηα ζεσξία πνπ επηβεβαηψλεη ηνλ παξαιιειηζκφ ζπειηάο θαη

εθζεζηαθνχ ρψξνπ είλαη απηή πνπ ππνζηεξίδεη φηη νη
ζπειαηνγξαθίεο απνηεινχζαλ ηξφπν επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ
θπιψλ. Έηζη, ν ζακάλνο πνπ δσγξάθηδε ηηο εηθφλεο απηέο
δεκηνπξγνχζε ηέρλε εθφζνλ πξφζεζε ηνπ ήηαλ λα εθηεζνχλ ζηα
κάηηα ηνπ ζεαηή. Δίλαη πνιχ πηζαλφ ν ρψξνο ζηνλ νπνίν γηλφηαλ ε
ηειεηή επηιεγφηαλ απφ ηνλ ζακάλν κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα
εθηίζεηαη κε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν ε εηθφλα.

O Brian O’Doherty πεξηγξάθεη ηνλ κνληέξλν ρψξν ησλ γθαιεξχ σο

θαηαζθεπαζκέλν ζχκθσλα κε λφκνπο ηφζν απζηεξνχο φζν
απηνχο πνπ δηέπνπλ ην θηίζηκν ησλ κεζαησληθψλ εθθιεζηψλ. Η
βαζηθή αξρή πίζσ απφ απηνχο ηνπο λφκνπο είλαη φηη Ο εμσηεξηθφο
θφζκνο δελ πξέπεη λα εηζέιζεη, έηζη ηα παξάζπξα είλαη ζπλήζσο
ζθξαγηζκέλα. Οη ηνίρνη είλαη βακέλνη ιεπθνί. Η νξνθή γίλεηαη ε
πεγή ηνπ θσηφο...Η ηέρλε είλαη ειέπζεξε, φπσο έιεγαλ, λα πάξεη
ηε δηθή ηεο δσή. Ο ζθνπφο δελ απέρεη πνιχ επίζεο απφ ηα
ζξεζθεπηηθά θηίξηα, ηα έξγα ηέρλεο φπσο νη ζξεζθεπηηθέο
αιήζεηεο εκθαλίδνληαη σο αλέγγηρηα απφ ην ρξφλν. H ηέρλε
ππάξρεη θαηά θάπνην ηξφπν ζηελ αησληφηεηα, θαη παξ’φιν πνπ
ππάξρνπλ πνιιέο πεξίνδνη ζηελ ηζηνξία ηεο ηέρλεο (κνληέξλν,
κεηα-κνληέξλν) δελ πθίζηαηαη ε έλλνηα ηνπ ρξφλνπ. Απηή ε
αησληφηεηα δίλεη ζην ρψξν ηεο γθαιεξχ κηα αίζζεζε αηψξεζεο ζην
ρψξν θαη ζην ρξφλν. Δίλαη έλαο ρψξνο κε ηδηαίηεξεο ηδηφηεηεο.

Οη αξρέο ζηηο νπνίεο βαζίδεηαη ν ρψξνο απηφο βξίζθνληαη ζηελ

αξρή ηεο ηζηνξίαο ηεο ηέρλεο θαζψο θαη ζηελ αξρή ηεο ηζηνξίαο
ηεο ζξεζθείαο θαζψο είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πνιχ πην αξραίεο
απφ ηνπο κεζζαησληθνχο λανχο. Οη αηγππηηαθνί ηάθνη γηα
παξάδεηγκα, ήηαλ ζρεδηαζκέλνη ψζηε λα κεηψλνπλ ηελ αίζζεζε
ηνπ εμσηεξηθνχ ρψξνπ. Απηφ αθξηβψο ζπκβαίλεη θαη ζην ρψξν πνπ
ππάξρνπλ νη πξντζηνξηθέο απεηθνλήζεηο ζην εζσηεξηθφ κηαο
ζπειηάο.

Η αησληφηεηα ζηελ νπνία αλαθέξνληαη νη ρψξνη έθζεζεο, είλαη

εθείλε ηεο αζαλαζίαο ηνπ έξγνπ ηέρλεο, ηεο αηψληαο νκνξθηάο ελφο
αξηζηνπξγήκαηνο. Ο ρψξνο ηεο γθαιεξχ απνθηά ηηο εηδηθέο
ηδηφηεηεο ελφο ηειεηνπξγηθνχ θαη ζξεζθεπηηθνχ ρψξνπ. ΢ην ρψξν
ηεο γθαιεξχ ζπληεινχληαη νη ηειεηέο αλαθχξεμεο ελφο έξγνπ ζε
έξγν ηέρλεο. Ο ρψξνο απηφο ζεζκνπνηείηαη ζαλ ν κνλαδηθφο
ρψξνο πνπ κπνξεί λα θηινμελήζεη ηελ ηέρλε.΢ηνπο θιαζζηθνχο
κνληεξληζηηθνχο εθζεζηαθνχο ρψξνπο ν άλζξσπνο ζπκπεξηθέξεηαη
φπσο ζε ρψξνπο ζξεζθεπηηθνχο, δε γειά, δε κηιάεη θαλνληθά, δελ
θάζεηαη, δελ μαπιψλεη. Έλα νπνηδήπνηε αληηθείκελν ηνπνζεηεζεί
ζηνλ ρψξν απηφ ζεσξείηαη απηνκάησο απφ ηνλ ζεαηή ψο έξγν
ηέρλεο (φπσο έλαο ππξνζβεζηήξαο γηα παξάδεηγκα). ΋πσο
έγξαθε θαη ν Brian O’Doherty ζε έλα γξάκκα ηνπ ζηνλ ηζηνξηθφ
ηέρλεο Wolfgang Kemp Η γθαιεξχ έρεη γίλεη έλαο ρψξνο ηφζν
κεηαζρεκαηηζηηθφο ψζηε κπνξείο λα ηνπνζεηήζεηο έλα νπνηδήπνηε
αληηθείκελν κέζα ζε απηή θαη λα κνηάδεη κε ηέρλε. Έμσ απφ ηελ
γθαιεξχ ην αληηθείκελν επαλαθηά ηελ θνηλφηππε ηδηφηεηά ηνπ.

Οη εθζεζηαθνί ρψξνη ζπλεπψο κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ σο κηα

εηεξνηνπία ζχκθσλα κε ηα θείκελα ηνπ Michel Foucault. Δίλαη
ηφπνη πνπ ν ρξφλνο πνιιαπιαζηάδεηαη θαη ε αληίιεςε πνπ
έρνπκε γηα ηα πξάγκαηα γχξσ αιιάδεη. Η είζνδνο ζε κηα γθαιεξχ
πξνππνζέηε θαη ηελ εθθνχζηα παξάδνζή καο ζε απηήλ ηελ
εηεξνηνπία.

΢πειαηνγξαθίεο ζηελ Γαιιία

«ιεπθφο» εθζεζηαθφο ρψξνο

Η τρήζη ηης ζπηλιάς ζηο πέραζμα ηης ιζηορίας

Καηαθύγιο – καηοικία

Η ζπειηά απφ ηελ αξρή ηεο αλζξψπηλεο ηζηνξίαο

ρξεζηκνπνηνχηαλ απφ ηνλ άλζξσπν. ΢ηελ πξντζηνξηθή επνρή
απνηεινχζε θαηαθπγίν θαη θαηνηθία ηνπ αλζξψπνπ, αθνχ είλαη έλα
κέξνο πξνζηαηεπέηαη απφ ηα θπζηθά θαηλφκελα (βξνρή, αέξαο,
ρηφλη, αζηξαπέο). Αξγφηεξα, φηαλ ν άλζξσπνο άλαθάιπςε ηε
θσηηά, ε ζπειηά απνηεινχζε ην κέξνο φπνπ δηαηεξνχζε ηε θιφγα.
Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ θαη κε ηελ ελαζρφιεζε ηεο θαιιηέξγεηα
ηεο γεο ν άλζξσπνο έπαςε λα ρξεζηκνπνηεί ηε ζπειηά σο ρψξν
θαηνηθίαοκε ηνπο πιεζπζκνχο λα κεηαθηλνχληαη πξνο ηα ρσξηά
ρηίδνληαο κφληκεο θαηνηθίεο. Παξφι’ απηά δελ ηελ εγθαηέιεηςε θαη
απνηέιεζε απνζεθεπηηθφ ρψξν, θαηαθχγην γηα θελπγνχο, ρψξν
δηεμαγσγήο ζξεζθεπηηθψλ ηειεηψλ. ΢ηελ Δπξψπε, ηελ Αθξηθή θαη
ηελ Αζία νη ζπειηέο ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα θαηαθχγην θαη απφ
λνκαδηθέο θπιέο.

΢ηα αξραία ρξφληα πνιινί ‘Διιελεο θαη Ρσκαίνη ηζηνξηθνί έρνπλ

αλαθεξζεί ζηνπο ηξσγινδχηεο. Οη ηξσγινδχηεο δνχζαλ ζε
πεξηνρέο ηεο βφξεηαο θαη αλαηνιηθήο αθξηθήο θαη θαηνηθνχζαλ
θάησ απφ ηελ επηθάλεηα ηεο γεο ζην εζσηεξηθφ κηαο κεγάιεο
ηξχπαο – αίζξην. Οη άλζξσπνη απηνί έζθαβαλ κηα κεγάιε ηξχπα
ζην έδαθνο δηαζηάζεσλ 10x10 θαη πεξηκεηξηθά ηνπ εζσηεξηθνχ ηεο
ηξχπαο αλαπηπζζφηαλ ε θαηνηθία πνπ θσηίδεηαη θαη αεξίδεηαη απφ
ην αίζξην. Ο ιφγνο πνπ θαηνηθνχζαλ κε απηφ ηνλ ηξφπν έρεη
θαζαξά ακπληηθνχο ζθνπνχο. Οη θπιέο ησλ ηξσγινδπηψλ
αζρνινχληαλ κε ηε γεσξγία, ζπλεπψο θαηνηθνχζαλ ζε πεδηάδεο
θαη δέρνληαλ ζπρλά επηζέζεηο απφ γεηηνληθέο πεξηνρέο.
Αλαπηχζζνληαο απηφ ηνλ ηξφπν θαηνίθηζεο νη άλζξσπνη απηνί,
κπξνζηά ζηνλ θηλδχλν κηαο ελδερφκελεο επηδξνκήο, «θξχβνληαλ»
κέζα ζηα ππφγεηα ζπίηηα ηνπο θαη νη ερζξνί ηνπο δελ κπνξνχζαλ
λα ηνπο εληνπίζνπλ.

Άιια παξαδείγκαηα θαηνηθηψλ πάλσ ή ζην εζσηεξηθφ βξάρσλ

έρνπκε ζε φιν ηνλ θφζκν. ΢ηε βφξεηα ακεξηθή έρνπλ αλαθαιπθζεί
ρσξηά ζην εζσηεξηθφ πιαγηψλ, φπσο ζην Νέν Μεμηθφ, ζηελ Κίλα
θαη ζηελ αξαβηθή ρεξζφλλεζν.

Καζ’ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξίαο ζπλαληάκε αλζξψπνπο πνπ

δνχζαλ ζε ζπειηέο. Απηνί είλαη γλσζηνί ζαλ εξεκίηεο. Οη άλζξσπνη
απηνί γηα πξνζσπηθνχο ιφγνπο εγθαηέιεηπαλ ηε δσή ζηα κέξε πνπ
ππήξρε πνιηηηζκφο πέξλνληαο ηα βνπλά. Οη πεξηζζφηεξνη απ’
απηνχο δνχζαλ ζε ζπειηέο ηξψγνληαο φηη βξνπλ ζηε θχζε. Οη πην
αθξαίνη εξεκίηεο ήηαλ απηνί ηεο Μέζεο Αλαηνιήο θαη ηεο Βφξεηαο
Αθξηθήο νη νπνίνη δνχζαλ ζε ζπειηέο κέζα ζηελ έξεκν ηξψγνληαο
ξίδεο, έληνκα θαη φ,ηη άιιν έβξηζθαλ. Απηνί νη άλζξσπνη
απνηέιεζαλ θαη ην παξάδεηγκα ησλ κνλαρψλ.

Καηνηθίεο ζην βξάρν (βφξεηα Ακεξηθή)

θαηνηθία ζε ζπειηά (Απζηξαιία)

θαηνηθίεο ηξσγινδπηψλ
Ορστέιο – μεηαλλείο

Μεηά ηε ιίζηλε επνρή ήξζε ε επνρή ηνπ ραιθνχ. Η αιιαγή απηή

έγηλε ράξε ζηε ζπειηά. Δίλαη βέβαην νηη ηα πξψηα κεηαιιέπκαηα
αλαθαιχθζεθαλ ζην εζσηεξηθφ ησλ ζπειαίσλ. Χξπζφο, αζήκη θαη
ραιθφο ήηαλ ηα πξψηα κέηαιια πνπ άξρηζε λα ρξεζηκνπνηεί ν
άλζξσπνο ιφγσ ηεο κηθξήο ηνπο ζθιεξφηεηαο. Δθείλε ηελ επνρή
νη ζπειηέο ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα νξπρεία θαη κεηαιιεία αιιά θαη
εθεί ζηεγάδνληαλ θαη ηα πξψηα ζηδεξνπγεία. Δπίζεο, ζηελ ειιεληθή
κπζνινγία ην εξγαζηήξη ηνπ Ηθαίζηνπ βξηζθφηαλ ζε κηα κπζηθή
ζπειηά ζην εζσηεξηθφ ελφο εθαηζηείνπ.

Αξγφηεξα κε ηελ εληαηηθνπνίεζε ηεο κεηαιινπξγείαο εκθαλίζηεθε

ε αλάγθε γηα πεξηζζφηεξε πξψηε χιε. Δπίζεο, ν άλζξσπνο
άξρηζε λα ρξεζηκνπνηεί θαη άιια κέηαιια φπσο ν ζίδεξνο, ν
νξείραιθνο, ν θαζζίηεξνο θαη άιια. Έηζη, άξρηζε λα ζθάβεη αθφκα
πεξηζζφηεξν ζην εζσηεξηθφ ησλ ζπειαίσλ. ΋ιν θαη πεξηζζφηεξα
νξπρεία άξρηζαλ λα εκθαλίδνληαη γηα ηελ εμφξημε δηάθνξσλ πιψλ
φπσο πεηξψκαηα (κάξκαξν), ζεηάθη, πνιχηηκεο πέηξεο θαη άιια.

Απφ ηελ πεξίνδν ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο κέρξη θαη ζήκεξα

ε εμψξεμε πιηθψλ απφ ην ππέδαθνο έρεη εληαηηθνπνηεζεί. Με ηελ
βνήζεηα ησλ λέσλ ηερληθψλ κέζσλ πνπ εθεπξέζεθαλ ζηε
βηνκεραληθή επνρή ε εθκεηάιιεπζε ηνπ ππεδάθνπο έγηλε πιένλ
πην εχθνιε θαη θεξδνθφξα. Η αλάγθε γηα πξψηεο χιεο είρε απμεζεί
θαηαθφξπθα. ΢ήκεξα ε αλάγθε απηή έρεη θιηκαθσζεί ζε ηεξάζηηα
βαζκφ κε απνηέιεζκα λα κηιάκε ζήκεξα γηα ππεξεθκεηάιιεπζε.

Φρούριο – οτσρό

Η ρξήζε ησλ ζπειαίσλ εληείλεηαη θάζε θνξά πνπ γίλεηαη πφιεκνο.

Ο ρψξνο ηεο ζπειηάο είλαη απφ ηε θχζε ηνπ νρπξσκέλνο εθφζνλ
έρεη ιίγα θαη ζηελά πεξάζκαηα, πξάγκα πνπ βνεζά πνιχ ηνπο
ακπλφκελνπο. Καηά ηε δηάξθεηα πνιιψλ πνιέκσλ νη πφιεηο
εθθελψλνληαλ κε ηνλ πιεζπζκφ ηνπο λα κεηαθηλείηαη ζην
εζσηεξηθφ ησλ ζπειαίσλ φπνπ απνζεθεχνληαλ θαη νη πξνκήζεηεο.
΢ηελ κεζαησληθή επνρή αξθεηά θάζηξα θαη κνλαζηήξηα ρηίζηεθαλ
πάλσ ζε ζπειηέο θαη κε ηε ρξήζε ζπξξάγγσλ νη ακπλφκελνη
κπνξνχζαλ λα ην εγθαηαιείςνπλ εχθνια θαη κε αζθάιεηα ζε
πεξίνδν πνιηνξθίαο. Σέηνηα θάζηξα ζπλαληάκε ζηελ ΢ινβελία
(Predjamski Grad), ζηε Γεξκαλία (Schloß Stein, Höhlenburg Loch)
θαη ζε άιιεο ρψξεο ηεο θεληξηθήο Δπξψπεο.
Η νρχξσζε πνπ πξνζθέξεη ε ζπειηά ελέπλεπζε θαη ηνπο
ζηξαηησηηθνχο. Με ηα λέα κέζα θαη ηηο λέεο ηερλνινγίεο ηεο
βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο ν ζηξαηνο ρξεζηκνπνηήζε ζε κεγαιφ
βαζκφ ηελ αξρηηεθηνληθή ηεο ζπειηάο γηα νρπξσκαηηθνχο ζθνπνχο.
Ο Α’ παγθφζκηνο πφιεκνο εμειίρζεθε ζηα ραξξαθψκαηα ηεο
Δπξψπεο. ΢ην κεζνπφιεκν ε Γάιινη έρηηζαλ ηε γξακκή Μαδηλφ,
έλα δαηδαιψδεο ζχζηεκα ππφγεησλ ζπξξάγγσλ θαη νη Ιάπσλεο
είραλ ζθάςεη ην ππέδαθνο ζε πνιιά λεζηά ηνπ Δηξεληθνχ
(Πειεινχινπ, Ίβν Σδίκα, Γθνπάληαι Καλάι). Αθφκε θαη ζήκεξα ε
ζπειηά ρξεζηκνπνηείηαη γηα ζηξαηησηηθνπο ζθνπνχο κε ηηο ππφγεηεο
ππεξεμνπιηζκέλεο ζηξαηησηηθέο λαηντθέο βάζεηο θαη κε ηηο ζπειηέο
ηνπ Μπηλ Λάληελ ζην Αθγαληζηάλ.

Γξακκή Μαδηλφ - ηνκή

Σν θάζηξν Predjamski
Grad ζηε ΢ινβελία
Ναός

Η ζπειηά ιφγσ ηεο κνξθνινγίαο ηεο ρξεζηκνπνηείηαη, απφ ηελ

πξντζηνξία κέρξη ζήκεξα, γηα ηέιεζε ζξεζθεπηηθψλ ηειεηψλ. Σν
γεγνλφο φηη είλαη έλαο πξνζηαηεπκέλνο ρψξνο ζην εζσηεξηθφ ηεο
Μεηέξαο Γεο θαη ε αηκφζθαηξα πνπ έρεη ηελ έθαλαλ θαηάιιειε
γηα ρψξν ηειεηήο θαη ιαηξείαο.

΢ηελ απγή ηεο αλζξψπηλεο ηζηνξίαο ήηαλ ν λαφο φπνπ

γηλφληνπζαλ νη ζακαληθέο αληκηζηηθέο ηειεηέο. ΢ηελ αξραία ειιάδα
νξηζκέλεο ζπειηέο ήηαλ ηεξνί ρψξνη φπνπ απαγνξεπφηαλ λα
εηζέιζεη άλζξσπνο κε φπιν. ΢ε κία ηέηνηα ζπειηά ζηελ θνξπθή
ηνπ Διηθψλα δνχζε θαη ε Ππζία.

Μεηά ηε γέλλεζε ηνπ Χξηζηνχ θαη ηελ εμάπισζε ηνπ ρξηζηηαληζκνχ

ε ζπειηά απνηέιεζε ηφπν ηέιεζεο ησλ πξψησλ ρξηζηηαληθψλ
κπζηεξίσλ. Αξγφηεξα, ζε πνιιέο απ’απηέο ηηζ ζπειηέο ρηίζηεθαλ
πάλσ ή δίπια εθθιεζίεο θαη κνλαζηήξηα. Σέηνηα κνλαζηήξηα είλαη
ην Vardzia ζηε Γεσξγία, ην Geghard ζηελ Αξκελία θαη απηφ ζηελ
Πέηξα ηεο Ινξδαλίαο.

Με ηελ άλνδν θαη ηελ θπξηαξρία ηνπ ρξηζηηαηληζκνχ ζηελ Δπξψπε,

νη παιηέο παγαληζηηθέο ζξεζθείεο έβξηζθαλ θαηαθχγην ζηηο
ζπειηέο. ΋πσο θαη νη πξσηνρξηζηηαλνί έηζη θη απηνί
ρξεζηκνπνηνχζαλ ηνπζ ρψξνπο απηνχο γηα ηηο ηειεηέο ηνπο.
Δπίζεο, πνιιέο κπζηηθηζηηθέο νξγαλψζεηο ρξεζηκνπνηνχζαλ
ζπειηέο γηα ηηο ηειεηέο ηνπο φπσο νη λατηεο ηππφηεο. Μελ μερλάκε
πσο ζην ζξχιν πνπ πεξηβάιιεη ην ζπγθεθξηκέλν ηάγκα ηππνηψλ ε
έλλνηα ηεο ζπειηάο αλαθέξεηαη δχν θνξέο. ΢χκθσλα κε ην κχζν,
ινηπφλ, νη πξψηνη λατηεο κεηά απφ αλαζθαθέο βξήθαλ κηα ζπειηά
φπνπ θπιαζφηαλ κέρξη ηφηε ην κπζηηθφ πνπ αξγφηεξα ηνπο έδσζε
ηε δχλακε ηνπο θαη επίζεο θχιαγαλ ην ζεζαπξφ ηνπο ζην
εζσηεξηθφ κηαο ζπειηάο ζηε Γαιιία.

΢ήκεξα, νη κνλαδηθέο ζξεζθείεο πνπ θάλνπλ ηειεηέο ζε ζπειηέο

είλαη απηέο ησλ ζαηαληζηψλ θαη ησλ λενπαγαληζηψλ. Απφ ηελ
ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα θαη κφλν έρνπκε αθνχζεη γηα ηηο
ζαηαληζηηθέο ηειεηέο ζηελ Πεληέιε θαη ηε ζπειηά ηνπ Νηαβέιε.
 Μνλαζηήξη ζηε Γεσξγία

Πέηξα - Ινξδαλία

Μνλαζηήξη ζηε Καππαδνθία - Σνπξθία

Tάθος – καηακόμβες

Καηά ηε παιαηά δηαζήθε

. Η θξάζε απηή έρεη λα θάλεη κε

ην θχθιν ηεο αλζξψπηλεο δσήο. Απφ ην ρψκα πξνέξρεηαη ν
άλζξσπνο θαη ζ’απηφ θαηαιήγεη. Απφ ηα πξντζηνξηθά ρξφληα ν
άλζξσπνο ζπλήζηδε λα ζάβεη ηνπο λεθξνχο ηνπ, νπφηε ν
θαιχηεξνο ηάθνο είλαη ην εζσηεξηθφ κηαο ζπειηάο πνπ ήδε
βξίζθεηαη θάησ απφ ην ρψκα θαη ε εηξήλε ηνπ λεθξνχ δχζθνια
ζα δηαηαξξαρζεί. Σα πεξηζζφηεξα απνιηζψκαηα αλζξψπηλνπ
ζθειεηνχ πνπ έρνπλ αλαθαιπθζεί ζε ζπήιαηα έρνπλ ηαθεί θαη δελ
βξίζθνληαη εθεί ιφγσ θάπνηαο ζχκπησζεο. Οη αξραηνιφγνη
ζηεξίδνπλ απηή ηε ζεσξία απφ ηελ ζηάζε πνπ είρε ν ζθειεηφο.
Κάπσο έηζη μεθίλεζε ε ηδέα ησλ θαηαθφκβσλ, κε ηελ πην αξραία λα
θαηαηάζεηαη ζηελ λενιηζηθή επνρή.

Οη θαηαθφκβεο είλαη αξραίεο ππφγεηεο ζηνέο θηηαγκέλεο απφ ηνλ

άλζξσπν γηα ιφγνπο ηαθήο ή θαη πξνζηαζίαο. Ο φξνο είλαη
ζπλδεδεκέλνο θπξίσο κε ηα Ρσκατθά θαη ηα Μεζαησληθά ρξφληα
φκσο θάζε ρψξνο εληαθηαζκνχ κπνξεί γεληθά λα ραξαθηεξηζηεί σο
θαηαθφκβε. Κάησ απφ πνιιέο πφιεηο ππάξρνπλ θαηαθφκβεο πνπ
είλαη επξέσο γλσζηέο απφ ηηο ηζηνξίεο πνπ ηηο ζπλνδεχνπλ φπνπ
απνηέιεζαλ θαηαθχγεην ιαζξεκπφξσλ ή θαηνίθσλ ζε πεξηφδνπο
πνιηνξθίαο ή βνκβαξδηζκψλ θαη ρψξν γηα κπζηηθηζηηθέο
ηειεηνπξγίεο.

Μσθικές ζπηλιές

Η ρξήζε ηεο ζπειηάο ζηε κπζνινγία γίλεηαη γηα λα απεηθνλίζεη ην

ζθνηάδη θαη ηελ εγθαηάιεηςε θάλνληαο ηελ έηζη ζχκβνιν ηνπ
ράνπο.Απφ απηή ηελ νπηηθή γσλία ε ζπειηά ζπλδέεηαη κε
πξνθαηαιήςεηο, θαθφβνπια πλεχκαηα, ζιίςεθαη αλάζηαζε. Η
έλλνηα ηεο ζπειηάο ψο κπζηηθηζηηθφο ηφπνο έρεη θεληξίζεη ην
ελδηαθέξνλ απφ θηινζφθνπο, ζξεζθεπηηθέο πξνζσπηθφηεηεο θαη
ζηνραζηέο θαζ’ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ηζηνξίαο.

΢ε πνιιά θείκελα ζπλαληάκε ηελ έλλνηα ηεο ζπειηάο. Ο ΋κεξνο

ζηελ Οδχζζεηα αλαθέξεη κηα αηψληα ζπειηά φπνπ νη θφζκνη
ζλεηψλ θαη ζεψλ ζπλαληηνχληαη. Καηά ηνλ Πιάησλα ε ζπειηά
αληηπξνζσπεχεη ηελ ζχγρπζε κεηαμχ πξαγκαηηθνχ θαη κε
πξαγκαηηθνχ. Έθεί ηα άηνκα βξηζθνληαη αιπζνδεκέλα
κπεξδεχνληαο ηηο ζθηέο ηνπο ζαλ ηε θπζηθή ηνπο ππφζηαζε. Η
ιαλζαζκέλε αληίιεηςή ηνπο θαη ε απφδξαζε απφ ηα δεζκά ηνπο
ζπκβνιίδνπλ ηε κεηάβαζε ζην πξαγκαηηθφ θφζκν.

΢ηελ ειιεληθή κπζνινγία ζπλαληάκε πνιχ ζπρλά ζπειηέο.

Δλδεηθηηθά, ν Γίαο κεγάισζε κέζα ζε κηα ζπειηά, θπιάθηζε ηνπ
Σηηάλεο ζηα Σάξηαξα (ηεξάζηηα ζπήιαηα ζηελ άβπζζν), ν
θχθισπαο Πνιχθεκνο δνχζε ζε ζπειηά θαη ζηε ζπειηά ηεο
Καιπςνχο βξήθε θαηαθχγην ν Οδπζζέαο θάλνληαο ζεμ φιε κέξα.

Σα πεξηζζφηεξα best-seller βηβιία θαη νη πην πεηπρεκέλεο ηαηλίεο

έρνπλ αλαθνξέο ζε ζπειηέο. ΢ηνλ θφζκν ηνπ Σφιθηλ νη λάλνη
δεκηνπξγήζεθαλ κέζα ζε ζπειηέο θαη ζηνλ Άξρνληα ησλ
Γαθηπιηδηψλ ζπλαληάκε πνιιέο, φπσο ην ππφγεην βαζίιεην ηεο
Μφξηα θαη ηηο ζπειηέο ηνπ θαξαγγηνχ ηνπ Χεικ. Ο Batman
ρξεζηκνπνηνχζε κηα ζπειηά γηα θξπζθχγεην, ν Superman δνχζε
ζε ζπειηά ζην Βφξεην Πφιν θαη ζην βηβιίν ηνπ Ινχιηνπ Βεξλ «ηαμίδη
ζηνλ θέληξν ηεο γεο» νη ήξσεο ηαμηδεπνχλ κέζα ζε κηα ζπειηά κe
ζθνπφ λα θηάζνπλ ζην θέληξν ηεο γεο.

Η Καηλή Γηαζήθε, σο ην θιαζηθφηεξν best-seller, δελ ζα κπνξνχζε

λα κελ αλαθέξεη ηελ έλλνηα ηεο ζπειηάο. Η δσή ηνπ Χξηζηνχ
μεθίλεζε κέζα ζηε θάηλε, ε κνξθή ηεο νπνίαο είλαη ζαλ ζπειηά.
Αθφκε, ν Χξηζηφο ζην φξνο ηνπΠεηξαζκνχ αληηκεηψπηζε ηνλ
΢αηαλά κέζα ζε κηα ζπειηά θαη αλαζηήζεθε ζην εζσηεξηθφ κηαο
θαη αλέβεθε ζηνπο νπξαλνχο.

Οη ζπειηέο απνηεινχλ πεγή κχζσλ θαη ζξχισλ απφ ηελ απγή ηεο
αλζξσπφηεηαο. Αληηπξνζσπεχνπλ ηελ απνκάλξπλζε απφ ηνλ
θφζκν θαη ηε δσή. ΢ε πνιιέο κπζνινγηέο ε κεηαζαλάηηα δσή
βξίζθεη θαηαθχγην ζε ζπειηέο κε απνηέιεζκα λα αλαθέξνληαη γηα
ηνλ θάησ θφζκν .
 Σα 9 επίπεδα ηεο θφιαζεο

Επίλογος

Η πνηθηιία ησλ κχζσλ πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ζπειηέο κπνξεί

θαιχηεξα λα ηαπηηζηεί κε ηνλ θχθιν ηεο αλζξψπηλεο δσήο, αθνχ
μεθηλα θαη ηειεηψλεη ζην ηδην κέξνο. Η δσή μεθηλά απφ ηα ζπιάρλα
ηεο Μεηέξαο Γεο θαζψο δπν άηνκα απνθηνχλ έλα παηδί ζην
θαηαθχγην ηεο ζπειηάο. ΋ηαλ απηφ κεγαιψζεη κπνξεί λα θαηνηθίζεη
κέζα ζ’ απηή θαη άζρεηα απφ ηελ εμέιημε ηεο δσήο ηνπ ζα
θαηαιήμεη ηειηθά ζην ρψκα ζηελ θνηιφηεηα ελφο ηάθνπ θαη ην
πλεχκα ηνπ ζα απειεπζεξσζεί κέζα ζε κηα ζπειηά ηνπ θάησ
θφζκνπ.