Kimcangbatnhattronglichsu

1
Thch Thi Ha
Thch Thi Ha
Kim-Cang Bt-Nh
Trong Dng Lch S
NH XUT BN HNG C
2560 - 2016
Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s
Thch Thi Ha
Mc Lc
Ng
KIM CANG BT NH TRONG DNG LCH S ..8

Thi im V Vn Bn.........................................9
Vn Cc Phin Bn ........................................16
Cc Bn Ch S ..................................................21
Chnh Nhng Ngi y ......................................34
c M V Hin Thc .....................................106
TINH THN KINH KIM-CANG TRONG TRIU I
NH L ................................................................112
Vn Hnh Thin S Vi Tinh Thn V Tr .........112
Cc Vua L V Hnh Hot ...............................126
Cc Thin S Vi Ngha Khng .......................129
Sc Khng Con ng Ng o ......................135
Hng V Cho Cuc i ..................................143
TU TRUNG THNG S VI NGHA NH
CA KINH KIM-CANG ......................................146
Khun Mt Ni Vt Gia Rng Thin ...........146
Vn S Quy Nh ...............................................150
Siu Vit Nim Nh Nguyn .........................160

Vung Tu Kim Kim-Cang............................... 164
Bi Ca Diu Thng ......................................... 178
VUA TRN NHN TNG VI KINH

KIM-CANG ......................................................... 182
Vua Hin i Vit ............................................ 182
Hai Ngun T Liu ........................................... 184
t Ti Ct Ty Ca Thin Hc ...................... 193
Hin Th Thc Tnh Kim-Cang ........................ 196
Php Thn V Tr............................................. 201
Gic Ng V Hin Th Thc Tng V Tng ... 205
Ngha Nh Trong Thi K Th Tch ................... 217
T KHNG L V V NIM CA KINH
KIM-CANG N HNH NG I NGHA V
CH NHN CA NGUYN TRI ..................... 223
Hai Mt o V i ......................................... 223
Ngha Khng Vi i Ngha V Ch Nhn ...... 231
Gic M Nam Hoa V To Kh Thy .............. 237
Con ng Kin Tnh...................................... 246
Ngay Ni Nim M V..................................... 253
TH MC THAM KHO................................... 257
Thch Thi Ha
Ng
Lch s l bi hc kinh nghim lun lun c gi

tr i vi mi t duy, nhn thc v hnh hot
trong i sng ca con ngi. Khng c lch s
con ngi s khng bao gi ln khn, v sao? V
khng c lch s th khng c s tri nghim.
Khng c s tri nghim th khng c kinh
nghim ln khn.
Khng ln khn, th khng th no c tr lc
hiu c cuc sng ca chnh mnh, ca mi
ngi v mun vt. Khng c hiu bit, th
khng th thng qu. Khng c thng qu, th
khng c s trn trng, gi gn v bo v.
Qu kh tuy qua, nhng nu khng c qu
kh ta s khng bao gi c hin ti v khng c
hin ti, ta s khng bao gi c tng lai. Tng
lai ca ta nh th no, n lin h cht ch vi
nhng suy ngh v hnh ng ca ta trong hin
ti v hin ti l kt qu tt yu ca t duy v
hnh ng t qu kh em li.
Qu kh, hin ti v tng lai ch l nhng nim,

chng tng tc vi nhau trong dng chy nhn
duyn, nhn qu. Nn, ta nhn qu m thy nhn
hay ta nhn nhn m thy qu. Nhn qu l dng
chy tng tc cha bao gi dng li ni dng
chy ca tm thc c nhn v tm thc cng ng.
Ta hy nhn nhn v qu nh chnh n. Chnh n
c to nn v tc ng t nhng ci phi n.
Ci phi n khng c tn gi, nhng chnh ci
c nng lc to thnh cc tn gi v to thnh
dng lch s ca th gian v xut th gian.
Kinh Kim Cang Bt Nh t khi c Th Tn dy
cho Tn gi Tu-b- v thnh chng lc by
gi, ti Tinh-x K-vin Thnh Ph X-v, v
vic pht B tm, an tr chn tm v nhip
phc vng tm c ch T kt tp, phin
dch, gii ging, ch thch v tu tp chng ng
tri qua nhiu thi i v nhiu quc gia khc
nhau to thnh mt dng chy lch s v
Ngha Khng ca Kim Cang Bt Nh.
Thch Thi Ha
Nit-bn hay -nht Ngha-khng, th ch c mt,

nhng Khng-ngha li c v lng ngha. Chn
Nh ch c mt, nhng an tr Chn nh, th li c
v lng php mn. Trong v lng php mn y,
th php mn an tr ni ch v tr l s an tr
ti thng. V tr th lm g c kh lai, sinh dit.
V tr l tm khng b kt mc i vi nm
un, mi hai x, mi tm gii; V tr l
tm khng b mc kt i vi cc vng tng
ng, nhn, chng sanh v th gi; V tr l
tm khng b mc kt i vi nhng nim c
khng, thng on, lai kh, ng nht v d
bit; V tr l tm khng b mc kt vo nhng
nim ng v v ng, php v v php, khng
phi php v khng phi v php; V tr l
tm khng b mc kt i vi sinh t hay nit
bn, phin no hay b , chng sanh hay pht.
V tr l v t tnh ca tm v mun vt xa
nay vn rng lng thanh tnh v chu bin cng
khp, chng h c kh lai, sinh dit, ti Thnh

khng tng, ti phm khng gim.
V tr l vy, nn Kim Cang Bt Nh lun
lun l dng chy v tr. V tr th trong, hu
tr th c. V tr th v cng, hu tr th hu
tn. V tr th t do, hu tr th b buc rng.
Tt c nhng g c c trong cun sch ny u
l v tr ng nh t tnh ca chnh n m
khng phi v tr ca nhng nim nh nguyn
sc khng, trong c. Nn, mi ch ngha, tn
gi trong cun sch ny u l my ngn gi ni,
bng nguyt dng sng, bt nc dc, nh
chp lng tri hay l ting rng ca ch tru
gia m trng c tch.
Bit vy, cm t chn v thm. Khng bit vy,
nhc cng nu hoi m cm vn sng v kh.
Cha Phc Duyn - Hu, ngy 20 - 8 - 2016

T Khu - Thch Thi Ha
Thch Thi Ha
KIM CANG BT NH
TRONG DNG LCH S
Thi im V Vn Bn
Kinh Kim-cang thuc vn h Bt-nh. Theo ngi
Th Thn (Vasubandhu) l mt i lun s ca
Pht gio n vo cui th k th t Ty lch,
cho rng php tng ny c c Pht ging
dy u tin ti thnh Vng-x, bt u t nm
th nm, k t khi c Th Tn thnh o, v
kinh Kim-cang Bt-nh c c Pht ging
dy sau cng trong vn h Bt-nh. V cng theo
ngi Th Thn, cc kinh thuc vn h Bt-nh
trc Kim-cang, c Pht dy cch loi tr
tng, nhng cha trit , n thi c Pht
dy Bt-nh sau cng l nhm ti dng Bt-nh
cht t mi s mc kt ca tm vo cc
10
tng mt cch trit , do m gi vn h

Bt-nh sau cng l Kim-cang.1
V theo s phn gio ca ngi Thin Thai Tr
Gi (538-597) l mt nh Pht hc ni ting v
l mt v T s ca Thin Thai Tng Trung
Hoa vo th k th su Ty lch, cho rng, c
Pht bt u ging dy vn h Bt-nh cho
chng t t nm th hai mi k t khi ngi
thnh o.
c cc dch bn Hn thuc vn h Bt-nh
nh o hnh Bt-nh do Lokaraksa (Chi-luca-sm) ti Trung Quc thi Hu Hn, nm 167
TL v dch, i minh kinh do Ng Chi
Khim ti Trung Quc t thi Ng nm 220 TL
v dch, Phng quang Bt-nh kinh do V-la-xoa
dch vo thi Ty Tn (265 TL -317 TL), Quang
tn Bt-nh kinh do Trc Php H dch vo thi
1
Kim-cang Tin Lun 1, bn Hn dch ca ngi B--lu-chi, tr

798a, i Chnh Tn Tu 25.
Thch Thi Ha
11
Ty Tn nm 265 TL ,... cho ta thy nhng dch

gi dch t vn h Bt-nh Prakti v Sanskrit
ny sang Hn vn l trc v ng thi vi Long
Th th k th ba, nhng nhng vn bn Btnh bng ngn ng Prakti v Sanskrit c hnh
thnh t lc no v do ai hay hi ng no bin
tp, th n nay vn cha c mt t liu no c
thm quyn xc nh c th.
Tuy nhin, ta bit chc chn mt iu rng, vo
thi im m vn bn kinh Kim-cang hnh thnh
l thi im k thut in n sao chp v ph bin
phn nhiu l th cng v phn nhiu l mt thy
truyn dy cho mt tr, hoc nhiu lm l nm
by tr. Nn, vic hnh thnh mt vn bn nh
kinh Kim-cang bng ch Prakti hay Sanskrit,
trn l bi l c mt cng trnh lu nm.
Khi u, kinh c truyn tng bng ming t
thy sang tr, sau mi n thi k ch vit.
12
Ch vit ca kinh u tin c ghi trn nhng

l bi di. K thut khc ghi u tin l ngi ta
s dng mi kim khc ghi vo l, sau li
dng than bi ch vo cc ch do mi kim khc
vch y. Ch xong, ngi ta li c l xuyn
gia chng l v khu bng mt si dy lin
kt cc l kinh, gi gn cc tu vin hoc
truyn tng khng nhng bng ming m cn c
vn bn. V s hnh thnh mt vn bn kinh nh
vy, mt qu nhiu thi gian, nn by gi khng
d dng g c nhiu vn bn kinh i n c
vi a s qun chng trong v ngoi nc.
K thut khc ghi kinh in t l bi, n khc
in kinh in trn mc bn tri qua mt thi
gian kh di, hung g t thi gian khc ghi kinh
trn l bi cho n thi k khc in kinh in trn
bn ng hay trn tri qua mt thi gian cch
xa nhau bit chng no? Cho nn, vo thi im
by gi, hon chnh v ph bin mt bn kinh
Thch Thi Ha
13
n nhiu ngi trong x hi phi mt mt thi

gian kh di, t nht l vi th k.
Hung g, vo nm 167 TL, Lokaraksa (Chi-luca-sm) n Trung Hoa v dch o hnh
Bt-nh v kinh ny La-thp (343 - 413) dch gi
l Tiu phm Bt-nh. Nh vy, ta thy vn bn
ch vit thuc vn h Bt-nh, phi c hnh
thnh trc 167 TL khong 200 nm, tc l phi
xut hin trc Lokaraksa (Chi-lu-ca-sm)
khong ba th h hoc c th nhiu hn na;
ngha l n phi xut hin vo nhng th k
trc TL, v vn bn bng truyn tng bng vn
h Bt-nh nht nh phi xut hin trc vn
bn ch vit, cng phi trn di mt th k.
Vn bn kinh Kim-cang Bt-nh, bng truyn
tng hay bng ch vit cng c th c nh v
cho thi im xut hin cng tng t nh th.
14
nh v cho thi gian xut hin ca vn bn

thuc vn h Bt-nh nh vy, thy tr nn d
hiu, khi ta ly thi im m Lokaraksa n
Trung Hoa 167 TL v dch o hnh Bt-nh
lm mc thi gian.
Vi mc thi gian ny, trc khi dch o hnh
Bt-nh, Lokaraksa phi mt ba mi nm trc
. Tc l khong 137 TL, ng bt u hc hi
t nhng v thy ca ng v vn h Bt-nh v
chnh t ng phi n lc hc hi, nghin cu,
thin qun thm thu khng nhng ch vn
kinh Bt-nh, m cn thc tnh Bt-nh hon
thnh dch phm o hnh Bt-nh ca ng nh
hin nay ta ang c trong i Chnh 8, tr 425.
V l ng nhin l vn bn thuc vn h Btnh c bin tp phi trc Lokaraksa vi th
h v phi tri qua vi th h truyn tha na,
mi n Lokaraksa (Chi-lu-ca-sm). V t khi
Thch Thi Ha
15
Lokaraksa khi cng dch cho n khi hon

thnh dch phm tn mt thi gian cng khng
phi l t.
Nn, theo ti vn bn thuc vn h Bt-nh v
Kim-cang xut hin mun nht l vo nhng th
k u trc TL, y l iu m chng ta c th
hiu v chng minh c.
Vn bn ca kinh Kim-cang hin cn l hai th
bn c xa, xut hin khong 500 STL, t min
ng Turkestan c Pargiter bin tp v n
hnh nm 1956, nhng vn bn ny khng y
. y l mt vn bn Sanskrit khng thun
chng, v trong vn bn ny thnh thong li xut
hin nhng on vn bng ch Prkit.
Th bn Gilgit Manuscript tm thy t th k th
nm hoc th su l mt trong nhng ngun t
liu c gi tr sm nht cha ng ni dung kinh
Kim-cang. Vn kinh ca th bn ny t lp li so
16
vi th bn Pargiter. V hin nay ta c bn kinh

Kim-cang bng Sanskrit cha ng trong
Buddhist Sanskrit Texts No 17, P 75.
Vn Cc Phin Bn
i vi Hn bn, kinh Kim-cang c by phin
bn m ta thy hin c trong i Chnh Tn Tu
7 v 8 nh sau:
- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, Diu Tn,
La-thp dch, tr 748, i Chnh 8.
- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, Nguyn
Ngy, B--lu-chi dch, tr 752, i Chnh 8.
- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, Nguyn
- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, Trn, Chn
dch, tr 762, i Chnh 8.
Thch Thi Ha
17
- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, Ty, Cpa dch, tr 766, i Chnh 8.

- Pht Thuyt Nng on Kim-cang Bt-nh Bala-mt-a kinh, ng, Ngha Tnh dch, 771,
i Chnh 8.
- Cu Hi Nng on Kim-cang phn,
ng, Huyn Trng, tr 979, i Chnh 7.
Trong by bn Hn dch, bn ca ngi La-thp
c cc nh Pht hc v sau xem l nh bn
ch gii v c nh hng rt ln trong s tu
tp, tr tng v chng nghim bi nhiu th h
Tng ni pht t xuyn sut cc thi i ca nhiu
quc gia trn th gii.
Bn dch ca ngi La-thp, khng phi ch i
chiu vn dch m phn nhiu do ngi lnh
hi kinh dch, nn vn chng trong sng,
gin d, thm diu v linh hot; v v vy
18
c cc nh Pht hc xem nh nh bn ch
gii. Ngay c ngi Khuy C hc tr chnh truyn
ca ngi Huyn Trng cng da vo bn dch
ca ngi La-thp ch thch m khng da vo
bn dch ca ngi Huyn Trng. iu chng
t rng, bn dch ca ngi La-thp c sc li
cun i vi cc nh Pht hc trong qu kh v
hin nay nh th no.
Bn dch ca ngi Huyn Trng v Ngha Tnh
so vi bn dch ca ngi La-thp, th c thm
nhng phn m bn dch ca ngi La-thp
gin lc. S thm nh vy gip ch rt nhiu
cho vn nghin cu vn bn.
Bn dch ca ngi B--lu-chi = v
bn dch ca ngi B--lu-chi =, th
s dng t vng v vn v c nhiu ch khc
nhau, nu ta c phn m u ca hai bn dch
v nht l c phn thi k qun chiu sc thn
Thch Thi Ha
19
Nh Lai v cc php hu vi s cho ta thy r

iu y.
Li na, trong bn dch ca B--lu-chi =
, cc t nh sattvasaj, jvasaj,
pudgalasaj u dch l chng sanh tng,
th gi tng, nhn tng; nhng bn dch ca
B--lu-chi = li dch l chng sanh
tng, th gi tng, nhn tng. Cch dch cc
t ny ca B--lu-chi = rt tng
ng vi cc bn dch ca Chn-, Cp-a,
Huyn Trng v Ngha Tnh. Cch dch y gip
cho ta thy rng, bn dch ca B--lu-chi khi
dch th i chiu vi Phn vn m dch.
Bn dch ca ngi Chn- v Cp-a, k c bn
dch ca ngi Huyn Trng v Ngha Tnh cng
vy, khi dch c i chiu vi bn Phn vn m
dch, nn gip cho cc hc gi i chiu gia
20
Phn v Hn d dng hn so vi bn ca ngi

La-thp.
Cn bn ca ngi Cp-a dch rt trung thnh
vi bn Phn vn, nn khi ta c bn dch ca
ngi Cp-a i chiu vi Phn vn th ht
sc th v, nhng thng thc n thun bn
dch ny v mt Hn vn th chng d chu cht
no.
Ngoi cc dch bn Hn, kinh Kim-cang cn c
bn dch ting Ty Tng t bn Sanskrit khong
th k th tm, vi tn Pakpa Sherab kyi Paroltu
Chinpa Dorje Chupa Shejawa Tekpa Chenpoy
Do, v nhiu bn dch Anh ng t Phn vn, nh
bn dch ca Max Muller, Oxford 1881, v ca
Eward Conze n bn nm 1956 u dch trc tip
t Phn vn. Ngoi ra cn c bn dch Anh ng
ca Thomas Cleary v bn Anh ng lc dch ca
Thin s Nht Hnh. Hai bn Anh ng ny u
Thch Thi Ha
21
da vo bn Hn dch ca ngi La-thp dch.

V cng cn c nhiu bn dch Anh ng khc.
Hin nay, kinh Kim-cang cng c phin
dch thnh nhiu ngn ng trn th gii v c
mt nh hng rt ln i vi s nghin cu, tu
tp v ng dng vo i sng ca rt nhiu Tng
ni v Pht t trn th gii.
Cc Bn Ch S
Vua Quang Ton - Cnh Thnh ni, kinh Kimcang t i ng n nay c c ngn nh
gii v ch thch2, nhng hin nay, ta c v
thy cc bn ch gii kinh Kim-cang ca cc nh
Pht hc n v Trung Hoa c gi li
trong i Chnh nh sau:
Li ta kinh Kim-cang, bn thu trn gm, ngy 1/11/ Cnh Thnh

nm th 8, Bn kinh hin lu gi ti cha Trc Lm Hu.
22
- Kim-cang Bt-nh Lun, nh quyn, V trc

B tt to, Ty, t ma cp a dch, Tr 757, i
chnh 25.
- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh lun, Vtrc b tt to, Ty, t-ma-cp-a dch, Tr
766, i chnh 25.
- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh lun,
Thin-thn b tt to, Nguyn ngy, B--luchi dch, Tr 781, i chnh 25.
- Kim-cang Tin Lun, Th-thn b tt to,
Kim-cang tin lun s thch, Nguyn Ngy, B-lu-chi dch, Tr 798, i chnh 25.
- Nng on Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt-a
kinh lun thch, V Trc B tt to, Th-thn
b tt thch, ng, Ngha Tnh dch, Tr 875,
i chnh 25.
Thch Thi Ha
23
- Nng on Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt-a

kinh lun tng, V Trc B tt to, ng,
Ngha Tnh dch, Tr 885, i chnh 25.
- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh Ph Th
Trc Bt Hoi Gi Danh Lun, Cng c Thi
B tt to, ng, a-b-ha-la-ng dch, Tr
887, i chnh 25.
Trn y l nhng dch bn ch gii kinh Kimcang t Phn vn ca cc Lun s n . Cn
i vi Trung Hoa, bn ch gii kinh Kim-cang
sm nht c th l bn ch gii ca ngi Tng
Triu th k th nm. Ngi Tng Triu l mt
trong nhng hc tr xut chng ca ngi Lathp, nn ngi Tng Triu da vo bn dch
ca thy mnh m ch thch. Bn ch thch ny
b tht lc kh lu, n nm 1688, cc nh Pht
hc Nht Bn mi pht hin v n hnh.
24
n i Lng, Thi t Chiu Minh (502 - 556)

phn chia kinh Kim-cang thnh 32 on tin
vic nghin cu v ch gii.
Kinh Kim-cang do Lc T Hu Nng (638 713) ging c hai cun, hin ang c lu gi
Tc Tng kinh, s 459A.
Vo i Ty, ngi Tr Khi c s gii kinh Kimcang vi tn Kim-cang Bt-nh kinh s, gm
mt cun. V ngi Ct Tng c s gii kinh Kimcang bn cun, gi l Kim-cang Bt-nh s.
i ng, ngi Khuy C hc tr ca ngi
Huyn Trng da vo dch bn ca ngi Lathp lm ra hai cun tn thut kinh Kim-cang,
gi l Kim-cang Bt-nh kinh Tn Thut.
Cng i ng, ngi Tng Mt - Khu
Phong lm tot yu s lun kinh Kim-cang,
gi l Kim-cang Bt-nh kinh S Lun Tot
Yu. Ngi Tr Nghim lm lc s kinh Kim-
Thch Thi Ha
25
cang, gi l Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh

lc s, gm hai cun.
Vo i Tng, ngi T C, c lm tot yu San
nh K kinh Kim-cang, gi l Kim-cang tot
yu san nh k, gm by cun.
Vo i Minh, ngi Tng Lc v Nh Khi, lm
ch gii kinh Kim-cang, gi l Kim-cang Btnh Ba-la-mt ch gii, gm mt cun.
Khang Hy i Thanh, ngi Thch Lim - i Sn
c lm s gii, ch thng nhng im ch yu ca
kinh Kim-cang, gi l Kim-cang trc s.
Ngoi ra, cn c kinh Kim-cang ch gia, l
trch dn nhng li ch gii ca cc v Thin s
v kinh Kim-cang.
Vo u th k hai mi, Thi H i S c ch
gii kinh Kim-cang, ba cun: Kim-cang Bt-nh
Ba-la-mt kinh ngha mch; - Kim-cang Bt-nh
26
Ba-la-mt kinh ging lc; Nng on Kim-cang

Bt-nh Ba-la-mt-a kinh thch.3
Ngi Tuyn Ha t Trung Hoa n Hoa K,
thnh lp Vn Pht Thnh Thnh cng ch
ging kinh Kim-cang.
Nh vy, kinh Kim-cang i vi cc nh Pht hc
Trung Hoa c rt nhiu bn ch gii, k v s,
nhng y ch nu ln mt s t tiu biu.
Vit Nam kinh Kim-cang c mt nh hng
nht nh v s tu tp v chng ng t th k
su, nhng cc bn dch Vit v ch gii him
tm thy, ch tm thy c bn ch gii kinh
Kim-cang bng ch Nm ca Minh Chu Hng Hi i L.
Tuy nhin, theo vn bia cha Bo Thm, chng
ta tm thy mt s kin: Vo nm 11, thuc
3
Thi H i S Ton Th, Php Tnh Khng Tu Hc, Ng.
Thch Thi Ha
27
triu vua i Chnh (1540), nh cha t chc

in kinh Kim-cang, kinh Mc Lin, kinh Quan
m. V theo vn bia cha Liu Kh, nm t
Mo (1615), cha khc in kinh Kim-cang trn
bn g.
Qua s kin ca vn bia cha Bo Thm v Liu
Kh cng gip cho chng ta bit rng, c th
c nhiu cha cng thi khc in kinh Kimcang, p ng nhu cu tu hc cho Tng ni
Pht t by gi, m hin nay b tht lc.
Ti th vin Hn Nm - H Ni, lu tr trn
16 vn bn kinh Kim-cang, c khc in nhiu
ln t cc bn g, ta thy nh sau:
1- Kim-cang Bt-nh Ba La Tp Ch, k hiu
AC 141, nm khc khng r.
2- Kim-cang Bt-nh Ba La Tp Ch, k hiu
AC 510, nm khc 1700.
28
3- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, k hiu

AC 254, nm khc 1745.
4- Kim-cang kinh gii, k hiu AC 512, nm
khc 1745.
5- Kim-cang Trc gii, k hiu AC 320, nm
khc 1822.
AC 299, nm khc 1825.
7- Kim-cang kinh, k hiu AC 176, nm khc
Tn mi ?
8- Kim-cang kinh, k hiu AC 319, nm khc
1827.
AC 456, nm khc 1849.
10- Kim-cang kinh, k hiu AC 438, nm khc,
Gip tut?
Thch Thi Ha
29
11- Kim-cang kinh, AC 184, nm khc?

12- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, VHb 133, nm khc ?
13- Kim-cang kinh gii l mc, k hiu AB 528, nm khc 1857.
14- Kim-cang kinh quc m, k hiu AB - 567,
nm khc 1861.
15- Kim-cang trc ch gii, k hiu AC - 167,
nm khc 1886.
131, nm khc 1886.
Ngoi 16 bn khc in kinh Kim-cang c lu tr
ti Vin Hn Nm - H Ni, ta cn tm thy bn
kinh Kim-cang thu trn gm, Hong Nguyn
Quang Cnh Thnh, tht nin, tu ti K Mi, lc
30
nguyt, hong o nht, cn chc, hin ang c

lu gi cn mt ti cha Trc Lm Hu.
Ngoi ra, ta cn tm thy bn khc in Kim-cang
ch gii, Tha Thin, Phc Sn, Nam Thin
Pht ng Tng Bn, Bo i, Tn Mi Nin,
hin ang lu tr ti Tng Kinh Cc, cha Phc
Duyn Hu.
Mi su bn khc in trn g c lu tr ti
vin Hn Nm H Ni, bn thu trn gm c
lu tr ti cha Trc Lm - Hu, v bn Kimcang ch gii, hin ang lu tr ti Tng Kinh
Cc cha Phc Duyn - Hu, u s dng bn
dch ca ngi Cu-ma-la-thp khc in hoc
thu. iu ny cng gip cho chng ta thy, kinh
Kim-cang bn dch ca ngi La-thp c mt
nh hng rt ln i vi s tu hc ca Tng ni
Pht t Vit Nam xuyn sut qua cc thi i, t
Thch Thi Ha
31
ra k t Thanh Bin, th k th by cho n

ngy hm nay.
Cc bn kinh Kim-cang, Vit dch v ch gii
hin nay, phn nhiu cng da vo bn Hn dch
ca ngi Cu-ma-la-thp, nh:
- Kinh Kim-cang ging lc, Thi H i S
ging, Vit dch, Thch Hu Hng, Pht Quang
Xut Bn, PL 2500 -1956.
- Kinh Kim-cang lc gii, Thch Thin Hoa,
1965, Pht Hc Ph Thng, kha XII.
- Kinh Kim-cang ging gii, Ha thng Thch
Thanh T, Nh Xut Bn T/p H Ch Minh, 1999.
- T tng kinh Kim-cang, Thch Chn Thin,
Nh Xut bn Tn Gio, 1999 (Dch t bn ting
Anh ca Eward Conze, n bn 1975).
32
- Nng on Kim Cng, p dng gio l ca

c Pht vo vic qun tr doanh nghip v i
sng, do Geshe Michael Roach vit bng Anh
ng, Trn Tun Mn dch, Nh Xut Bn Tn
Gio 2001. Bn ting Anh The Diamond Cutter
ny dch t mt bn ting Ty Tng l Pakpa
Sherab Kyi Paroltu Chinpa Dorje Chupa
Shejawa Tekpa Chenpoy Do.
- Kinh Kim Cng, Tr Quang dch, Nh Xut
Bn Tn Gio, 2547 - 2003.
- Kinh Kim Cng Gm Bu Ct t Phin
no, Thch Nht Hnh dch, Thin Mn Nht
Tng Nm 2000, Nh Xut Bn Tn Gio, n
Bn Min Nam 2010.
- Lc T Hu Nng ging ngha kinh Kim-cang
Bt-nh Ba-la-mt-a, Nguyn Hin dch, Nh
Xut Bn Phng ng, 2009.
Thch Thi Ha
33
- Kinh Kim-cang Bt-nh, Thch Thi Ha dch

t hai bn Phn v Hn, Cha Phc Duyn Hu, 2007- 2551.
- Kinh Kim-cang Bt-nh ch gii, Thch Thi
Ha, Cha Phc Duyn - Hu, 2555 - 2011.
Ti sao phn nhiu cc nh dch v ch gii
khng da vo cc bn dch khc m da vo
bn dch ca ngi La-thp? iu ny theo nhn
nh ca Tr Quang Thng Nhn nh sau: Vi
vn dch ca La-thp, Kim cng hoa vn qu
tht cng cao, t cng gin, gin m hoa. c
tng cm thy tiu si, khoi sng, thy chng c
g m khng b ni, chng c g m khng lm
c4.
Kinh Kim Cng, tr 123 124, Tr Quang dch, Nh Xut bn Tn

gio, 2003.
34
Chnh Nhng Ngi y

n , gio l Khng ca Bt-nh c
c Pht dy ti vn Nai cho nm anh em Kiu
Trn Nh, ngha l sau khi ngi chuyn vn
xong T thnh , th ngi lin dy cho nm v
ny qun chiu v ng un lin h n v
thng, kh, khng v v ng.5
Gio l ni v Khng ca Bt-nh c mt ngay
t . V thng l do mi s hin hu trong
s hin hu tng quan duyn khi. V mi s
vt do tng quan duyn khi m hin hu, nn
s hin hu y l v thng. V bn cht ca
mi s hin hu l rng khng, mi c kh
nng tng quan duyn khi, nn bt c s hin
hu no do tng quan duyn khi, th bn th
ca chng u l rng khng. V bn cht ca
5
Pht Thuyt Ng Un Giai Khng Kinh, Tp A Hm, s 102, tr 499,

i Chnh II.
Thch Thi Ha
35
mi s hin hu do tng quan duyn khi l

rng khng, nn khng c ng th tht hu,
khng c ng th tn ti c lp, nn bn cht
duyn khi l v ng. Rng khng v v ng
ngay ni mi s vt ang hin hu ni thn
tm ta v quanh ta. V minh l khng thy r
mi s hin hu do tng quan duyn khi ni
thn tm ta v quanh ta; v minh l khng thy
r mi s hin hu do tng quan duyn khi
ni thn tm ta v quanh ta l v thng v
khng thy mi s hin hu do duyn khi, bn
cht ca chng l rng khng v v ng hay v
t tnh. V khng thy r nh vy, nn gi l v
minh. Do v minh, nn t kin, t t duy sinh
khi. T kin, t t duy l chp ng v chp phi
ng; t kin, t t duy l chp php v chp phi
php. Do t t kin, t t duy m phin no
khi sinh. Nn s tht ca kh c gc r t v
minh, m mi con ngi hay ht thy chng
36
sanh c kh au l do t v minh m sinh khi.

Mun chm dt kh au, th phi qun chiu
duyn khi, thnh thnh tu khng-tr.
Khng-tr l tr tu ca Kim-cang Bt-nh l do
qun chiu khng l ca mi s hin hu m
thnh tu. Tr y c kh nng cht t mi v
minh phin no ni tm ta v cht t mi v
minh phin no ni ci thy, ci bit, ci t duy
v ngay ni mi ci m ta ang hnh hot mi
ngy v a ta vt qua sinh t, n ch an vui.
Sau Pht Nit bn khong hai trm nm, Pht
gio phn ha v pht trin thnh hn hai mi
b phi c nhng im ch trng ng v d
khc nhau. thng nht cc b phi, cc nh
Pht hc i tha khai trin trit gio l v
Khng, dn n s chm dt phn tranh, chia
r gia cc b phi Pht gio sau my trm nm,
k t Pht Nit bn. V h gio l ny li lm
nn tng cho s pht trin Pht gio i tha
Thch Thi Ha
37
n ch cc thnh vo thi M Minh, Long Th,

V Trc, Th Thn, ngha l vo nhng th k
u sau Ty lch.
Trung Hoa vo th k th hai, ngi Chi-luca-sm t nc i-nguyt-chi Trung , n
Trung Hoa v dch kinh o Hnh Bt-nh. Nh
vy vn h Bt-nh c mt ti Trung Hoa rt
sm, v La-thp t nc Quy-t (Kucna),
Trung , n Trung Hoa vo thi Diu Tn v
dch kinh Kim-cang Bt-nh vo nm 402. Kinh
ny n thi Ng T Hong Nhn (601 - 674),
th rt thnh hnh. Ng T khuyn: K Tng
ngi tc ch nn tr tng kinh Kim-cang lin
c thy tnh, thng ti thnh Pht6. n Lc
T Hu Nng (638 - 713), v v sau, Trung
Hoa, kinh Kim-cang ng vai tr ch yu
trong thin hc v chng ng.
Php Bo n kinh, i Chnh 48, tr 345b
38
Vit Nam th k th by, Thanh Bin (? 686) cha Kin Dng, h , ngi C giao,
lng Hoa Lm, ph Thin c, theo hc vi
Php ng cha Ph Quang, nm mi 12 tui.
Thanh Bin l ngi k tha dng thin Php
Vn ca Vit Nam do Php Hin (? - 626) thnh
lp v ng ly vic th tr kinh Kim-cang lm
s nghip, li c Hu Nghim cha Sng
Nghip khai ng, khin Thanh Bin ng c
n ch v nim, v thuyt ca kinh.
Thanh Bin tr tng kinh Kim-cang, c ngi
hi: kinh ny l m ca ba i cc c Pht.
Vy, ngha m Pht l th no?. Bin p:
T lu ti tr tng m cha hiu ngha kinh.
Khch hi: Th tr kinh bao lu?. Bin p:
tm nm. Khch ni: Tr kinh tm nm
m khng hiu c mt kinh, th cho d tr c
trm nm cng chng lm c g. Bin lin
nh l v xin hi ch kin ch. Khch bo nn
Thch Thi Ha
39
n Hu Nghim cha Sng Nghip c

gii quyt. Bin lin sc tnh ni: Ta nay mi
bit li ca Php ng qu tht ph hp. Bin
lin lm theo. Va n cha, Hu Nghim hi:
Vic g m n y?. Bin p: Lng con c
vic cha n. Nghim bo: con cha n ci
g?. Bin lin em chuyn trc thut li.
Nghim than: Con qun ri sao? Khng nh
kinh ni ba i cc c Pht v gio php Anu-a-la-tam-miu-tam-b- u t kinh y
m ra. H chng phi l ngha m ca Pht
?. Bin p: ng th, ng th. Con t
m mui ri. Nghim li hi: kinh ngi
no thuyt?. Bin p: H khng do Nh Lai
thuyt sao?. Nghim ni: Trong kinh ni, nu
ai ni Nh Lai c ch thuyt php, tc l hy
bng Pht. Ngi khng hiu ngha ta ni.
Con nn kho suy ngh. Nu bo kinh ny khng
phi do Pht ni, l hy bng kinh; nu bo l do
40
Pht ni th hy bng Pht. Ngi phi lm sao?

Ni mau, ni mau!. Bin sp m ming.
Nghim ly ci pht trn nh ngay vo ming.
Bin bng nhin tnh ng, lin sp xung ly.7
y Hu Nghim nh pht trn khi Thanh
Bin sp sa m ming, l hin th t tnh
ca kinh Kim-cang l v nim, v vi, v thuyt.
V nim ngha l tm khng cn khi ln bt c
nim tng no i vi ng, nhn, chng sanh
v th gi. V vy, ngh rng kinh do Pht ni
hay khng do Pht ni u l sai v m ming
u l quy.
Qua s i p gia Khch v Thanh Bin, cng
nh gia Thanh Bin vi Hu Nghim c ghi
li trong Thin Uyn Tp Anh, gip cho ta
c c s ni rng, kinh Kim-cang c th
lu truyn Vit Nam trc Thanh Bin vi th
7
Thin Uyn Tp Anh L Triu, Vnh Thnh ,Thp Nht Nin, T

Nguyt, Cc Nht Trng Khc.
Thch Thi Ha
41
h, ngha l kinh phi xut hin ti Vit Nam

mun lm l th k th su. V k t kinh
Kim-cang c mt nh hng nht nh sut
dng lch s pht trin ca Pht gio Vit Nam
trong i sng tm linh v x hi xuyn sut mi
thi i.
c bi th Vn Nc ca Php Thun (925
- 990) ni cho vua L i Hnh, ta thy hai ch
ng lc v v vi trong bi th ny, c mt
ngha su sc lin h n kinh Kim-cang m
Thin s Php Thun bt vi vua L
i Hnh mt ng li gn gi ha bnh v an
dn nh sau:
Quc t nh ng lc,
Nam thin l thi bnh,
v vi c in cc,
x x tc ao binh.
42
ng lc: ngha en l dy my qun li vi

nhau; nhng ngha bng l on kt, lin kt; v
ng lc theo ngha duyn khi l ci ny h tr
cho ci kia v ci kia h tr cho ci ny, chng
tc ng v kt cht vo nhau. Nh vy quc t
nh ng lc c ngha l g? Ngha l vn may
ca t nc l do ngi lnh o to ra c s
on kt ton dn, s lin kt c mi thnh
phn x hi h tr nhau cho s nghip gi gn
t nc, th t nc mi c thi bnh.
V vi: t ng trong Pht gio gi l Nit bn hay
Chn nh ni mi s hin hu. V kinh Kimcang, v vi dch t ch asaskta8 l trng thi
tm thc khng b tc ng lin h n ng
tng, nhn tng, chng sanh tng v th gi
tng. V t ni trng thi ca tm an tnh cc
tng y, m khi hin mi hot ng em li
li ch cho mun loi. Nn, kinh Kim-cang ni
rng: Nht thit hin thnh giai d v vi php
8
Buddhist Sanskrit Text 17, p 77.
Thch Thi Ha
43
nhi hu sai bit = Tt c hin thnh u t ni

php v vi m c s biu hin khc nhau.9
Nh vy, v vi c in cc c ngha l g? y l
mt chnh sch an dn, triu nh phi bit thit
lp trn nn tng ca tm bnh ng, khng c
phn bit k th i vi mi thnh phn x hi,
bng nhng vng tng ng, nhn, chng sanh, v
th gi, th mi c kh nng chm dt chin tranh
mi ni, em li ha bnh cho t nc m Thin
s Php Thun ni cho vua L i Hnh
rng: V vi c in cc, x x tc ao binh.
Nh vy, qua bi th Vn nc ca Thin S
Php Thun ni cho vua L i Hnh chuyn
ti gio l kinh Kim-cang mt cch su sc v t
nh ng gp vo s thnh tr ca triu i tin L.
c bi thi k th tch ca Thin S Vn Hnh (?
- 1025) i L, ta thy tuy ch c bn cu:
i Chnh 8, 749b18.
44

Thn nh in nh hu hon v,
vn mc xun vinh thu hu kh;
nhm vn thnh suy v b y,
thnh suy nh l tho u ph.
Nhng, trong ngi s dng n ba n d

ca bi thi k qun chiu tnh cht bt tht ca
kinh Kim-cang rng:
Nht thit hu vi php,
nh mng huyn bo nh,
nh l dic nh in,
ng tc nh th qun.10
Ba n d in, nh, l ca thi k Kim-cang ny,
c Vn Hnh s dng trong thi k th tch
ca ngi, nhc nh chng qun chiu,
nhm thy r tnh cht h o, bt thc, ph
phim i vi thn th cng nh nhng g ang
10
i Chnh 8, tr 752b.
Thch Thi Ha
45
hin hu trn th gian ny, nm r tnh cht

duyn khi v ng hay v t tnh ca chng, vi
tm nh tnh, khng s hi v v tr m hnh
o. Nn, ngi li cn dn d t rng: Cc
con mun i u? Ta khng ly ch tr tr,
m cng khng tr vo ch v tr.
Trong thi k th tch ca Thin s Vn Hnh cho
ta thy rng, ngi tu luyn gio l Kim-cang
t n ch v vi, v tr, khng nhng i vi
ng m cn i vi php v nm ly quy lut
v vi, v tr ny i vi cc php sinh dit hu
vi, ty duyn i vi tm i bi, bt ng
trc nhng thnh suy ca th gian sinh dit.
V vi gio l v nim, v vi, v tr ca kinh
Kim-cang nh vy, Thin s Vn Hnh ym
tr vua L Thi T, lnh o t nc em li s
an bnh cho trm h.
46
Gio l v nim, v vi, v tr ca vn h Kimcang Bt-nh khng nhng ch nh hng n vic

an dn ca vua L Thi T m cn nh hng c
n s tu tp chng ng ca cc v Thin s i
L v c nhng vua L nh L Thi Tng, L
Thnh Tng, L Nhn Tng, Lan Thi Phi,...
Trong s i thoi gia Thin s Qung Nghim
v Thng Chiu i L, c lin h n gio l
v tht, v h ca kinh Kim-cang nh sau:
Thng Chiu ni: Php m c Pht chng
c, khng tht cng khng h = Nh Lai s c
php, th php v tht, v h.
Qung Nghim tr li: Tt hn l ng tha m
c Pht.11
11
Thin Uyn Tp Anh - L Triu, Vnh Thnh ,Thp Nht Nin, T

Nguyt, Cc Nht Trng Khc.
Thch Thi Ha
47
Tu gic Kim-cang c nng lc cht t mi

quan h nhn thc i i ca nh nguyn nh:
chn vng, tht h, th phi, m ng, Nghe qua,
ta c cm gic Thin s Qung Nghim nh nng
li vi Thin s Thng Chiu, nhng thc cht
c hai cch ni ch l mt. C hai cch ni u c
kh nng cht t mi nim lin h n nh
nguyn, a ta t n ch tr tu v phn bit.
V vy, gio l Kim-cang c nhng nh hng
nht nh trong i sng tm linh, i sng gic
ng ca cc Thin s, vua quan v pht t thi
L. Ni r hn, gio l v tr, v nim, siu vit
nh nguyn ca kinh Kim-cang c mt nh
hng nht nh i vi nn o l siu vit trong
thc tin, to nn mt nn hc thut ha quang
ng trn cao, mt x hi yn bnh c ch quyn,
c gc r, mt dn tc thun hu v hng mnh
c tim nng thc s i L.
48
n i Trn, ta c Thin Tng Ch Nam ca vua

Trn Thi Tng, nghe vua ni v gio l v tr ca
kinh Kim-cang nh sau: Trm thng c tng
kinh Kim-cang n cu ng v s tr, nhi sanh k
tm, va gp sch li ngm nga, bng nhin tnh
ng, lin em nhng bi gic ng c lm bi ca
ny, t tn l Thin Tng Ch Nam.
Nh vy, ta thy kinh Kim-cang khng nhng c
nh hng trong vic tu tp v lnh o t nc
i vi vua Trn Thi Tng m cn c Trn
Thnh Tng, Trn Nhn Tng, Trn Anh Tng
v Trn Minh Tng sau ny na. Nm 1321,
Trn Minh Tng dng kinh Kim-cang ra
thi cho cc Tng nhn.12
c C Trn Lc o Ph v c Th Lm
Tuyn Thnh o Ca ca vua Trn Nhn Tng,
ta thy vua nh hng rt nhiu v kinh Kim12
i Vit S K Ton Th 6, 40b5-6.
Thch Thi Ha
49
cang v nht l h kh lai chi hu, li dy sau

cng cho th gi Bo St trc khi vin tch.
Trc khi tch Trn Nhn Tng ni vi th gi
Bo St rng:
Nht thit php bt sanh
Nht thit php bt dit
Nhc nng nh th gii
Ch Pht thng hin tin
H kh lai chi hu.
Ngha l:
Ht thy php khng sanh
Ht thy php khng dit
Nu hiu c nh vy
Ch Pht thng hin tin
Lm g c n i.
Bn cu trn ca bi k, vua Trn Nhn Tng
dn kinh Hoa Nghim hin th Pht tnh hay
50
l tnh ca vn hu khng sinh dit. Pht tnh

thanh tnh c ngay ni chng sanh tnh
nhim v l tnh bt sinh dit c ngay ni s
tng st na ang sinh dit ca vn hu. Bt
sanh l l tnh ca mun vt v sanh l s tng
ca mun vt ang ph din. Bt dit l l tnh
ca mun vt v dit l s tng ca mun vt
ang hin by. i vi kinh Hoa Nghim, l tnh
v s tng ca mun vt khng nhng v ngi
vi nhau m gia tng ny vi s tng kia ca
mun vt cng cn c mt trong nhau, h
dng cho nhau m khng h c s i ngi.
Trn Nhn Tng, trc khi mt, nu ln bi k
bn cu ca kinh Hoa Nghim nh vy, hin
th mun s, mun vt hin tin u l Nh, nn
ngay ni sanh m th nhp bt sanh; ngay ni
dit m th nhp bt dit. Nn, khng nhng ch
c bt sanh l Nh m sanh cng l Nh; v
khng phi ch c bt dit l Nh, m dit cng
Thch Thi Ha
51
l Nh. Khi gic ng ri, th tm v cnh

vo trng thi no, khng gian no, thi gian no
cng u l Nh c. Nh, nh vy chnh l ch
Pht hin tin.
V cu H kh lai chi hu, lm g c n i,
y l Trn Nhn Tng mun ni n ngha Nh
kinh Kim-cang, hin th chn l tuyt i
cho th gi Bo St, cng ging nh kinh Kimcang c Pht ch by chn l v ngha Nh ny
cho Tn gi Tu-b- nh sau: Ny Tu-b-!
Nu c ngi ni rng, Nh Lai c n, c i, c
ngi, c nm l ngi y khng hiu c
ngha li ni ca Nh Lai. Ti sao? V Nh Lai
khng n t u, cng khng i v u, nn gi
l Nh Lai13.
Kinh Kim-cang cng nh hng n cuc i
tu tp v hnh o ca hai v Php Loa v Huyn
13
i Chnh 8, La-thp, tr 752b.
52
Quang, nh t v tam t ca thin phi Trc Lm

Yn T.
V vy, gio l v nim, v thuyt, kinh Kimcang c Hu Nghim trao truyn cho
Thanh Bin th k th by, v gio l v vi
kinh ny, c Thin s Php Thun trao
cho L i Hnh lm nn tng cho chnh sch an
dn, em li ha bnh cho t nc vo thi tin
L, th n i L Trn gio l v tr kinh
Kim-cang c cc vua v Pht t L Trn
gic ng v ng dng vo i sng pht trin
t nc v chng ng tm linh. Khng nhng
vy, m ngha Nh ca kinh Kim-cang c
vua Trn Nhn Tng gic ng trit , gii
quyt vn sng cht ca i ngi bng gio
l v kh, v lai, ngha l sinh khng t u n,
cht khng i v u ca kinh Kim-cang m
trc hai th k Vn Hnh Thin S ni trong
Thch Thi Ha
53
thi k trc khi th tch: Nhm vn thnh suy v

b y.
Nh vy, ta thy gio l kinh Kim-cang t Thin
S Hu Nghim, Thanh Bin th k th by l
v nim, v thuyt, n Thin s Php Thun i
tin L l v vi, qua Vn Hnh i L l v tr v
n Trn Nhn Tng i Trn l h kh lai chi
hu, ngha l sinh khng c n, cht khng c
i, n v i u l Nh, sinh v dit u l Nh.
V l Nh, nn lm g c n, c i. Gio l V
nim, V thuyt, V vi, V tr, v Nh ca kinh
Kim-cang l ch no cho s t ng tm linh v
mi hnh hot cu nc gip i ca o Pht
Vit Nam xuyn sut cc thi i.
n thi hu L, gio l o Pht khng cn
ng vai tr ch no cho triu i ny. Triu i
ny thit lp h t tng an dn trn nn tng
Nho gio, nhng i vi h, kinh Kim-cang vn
54
cn c nhng nh hng nht nh. Vua L Thi

T, L Thnh Tng u dng kinh Kim-cang
ra thi cho cc Tng nhn.14
i L, Minh Chu - Hng Hi (1628 -? )
vit Kim-cang kinh gii l mc bng ch Nm
v trong bn kinh ny Minh Chu - Hng Hi
ni rng: Kinh Kim-cang ny l ct ty ch
i tng kinh.15
ng li gii thch tnh nhn qu kinh Kimcang nh sau: Pht ly bu Kim-cang t d ci
lng, gi l Kim-cang tm. Du gio ha chng
sanh, ht ch B tt, cng ly Kim-cang tm lm
nhn m tu, mi c chng nn Pht qu.16
ng li gii thch Bt-nh nh sau: Phn ng
Bt-nh, Hoa ngn gi l tr tu, hay on ht
14
L Mnh Tht - Lch S PGVN 2, tr 126, NXB, TP H Ch Minh, 2001.

Kim-cang kinh Gii L Mc, tr238a8.
16
15
Thch Thi Ha
55
tham sn si, dit ri ch phin no, tnh th h

dung, chiu dng t ti, gi l Bt-nh.17
V ng gii thch ngha hu vi nh sau:
Ht thy hu vi php l trn t thin a to
ha, di n nhn gian vn vt, du sanh lo
bnh t, giu kh sang hn, s nng cng thng,
mi loi sc vt, du nhn xanh vng thm trng
th t thanh trc, du c, du khng, du h, du
thc, su cn cao thp, ch tht vng tm khi
dit. Ht thy thin c mun php cng l hu vi
vy,....18
Nh vy, ta thy rng o Pht vo triu hu L,
tuy khng cn nh hng trong vic hoch nh
chnh sch an dn ca triu nh, nhng gio l
kinh Kim-cang vn c nhng nh hng nht
nh i vi x hi ny v mt tu tp, o c,
gio dc, vn ha v vn hc.
17

Kim-cang kinh Gii L Mc, tr 68a.
18
56
Cng vo i L, ta thy kinh Kim-cang c nh

hng n Chn Nguyn - Tu ng (1647 1726), khi ta c ta ca ngi trong bn khc in
1700 Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh tp ch.19
V trong ta ny ngi ni n tc dng ca
kinh Kim-cang i vi chng sanh nh sau:
Kinh Kim-cang c kh nng chuyn ha v
minh phin no ca hng sa s hu tnh chng
sanh thnh gic ng gii thot.
Li na, vo thi L, gio l ch by ngha Nh,
qua phi v th bng ng nhn ca kinh Kim-cang
c ngi Hon Bch - Nguyn Thiu (1648 1728) khai sn T nh Thp Thp, Bnh nh;
T nh Quc n - Hu, hin th trong bi thi k
th tch ca ngi nh sau:
Tch tch cnh v nh
Minh minh chu bt dung
19
Th Vin Hn Nm, H Ni, K hiu AC 510, bn khc 1700.
Thch Thi Ha
57
ng ng vt phi vt
Liu liu khng vt khng.
Ngha l:
Vng lng gng khng nh
Sng soi ngc khng hnh
R rng vt khng vt
Rng khng, khng chng khng.
Tch tch cnh v nh, minh minh chu bt
dung, ngha l vng lng gng khng nh,
sng soi ngc khng hnh. Hai cu ny, T dy
v Tht tnh Bt-nh. Thc tnh y bn nhin
thanh tnh, xuyn sut mi khng gian, nn
khng b cch vt, khng c nng s, khng c
ch th, khng c i tng; v tnh y xuyn
sut mi thi gian, nn khng b hy dit, n
khng nhn ng, khng b th, nn bnh ng
tuyt i. Tnh y kinh Kim-cang gi l V vi; l
Nh; t Hu Nng gi l Bn lai v nht vt;
58
Minh Chu - Hng Hi gi l Th tnh h

dung, chiu dng t ti.
ng ng vt phi vt, liu liu khng vt
khng, ngha l r rng vt khng vt, rng
lng khng chng khng. Hai cu ny T dy
v qun chiu Bt-nh. Ngha do qun chiu
Bt-nh, thy r mi vt ng th tc khng,
ngha l ngay m khng v ngay ni khng
m mun vt khi hin. Ngay m khng, kinh
Kim-cang din t bng cc mnh phi v ngay
ni khng m mun vt khi hin, kinh Kimcang din t bng cc mnh th. Cc mnh
phi v th ca kinh Kim-cang c Pht s dng
din t thc ti Nh khng nhng ngay ni
vt m ngay ni phi vt; khng phi ngay
ni khng m c ngay ni phi khng. V vy,
T Nguyn Thiu dy: ng ng vt phi
vt, liu liu khng vt khng. Vt r rng
khng phi l vt; khng trng rng khng phi
Thch Thi Ha
59
l khng, ci thy ny hon ton khng thuc v

ci thy ca nhc nhn hay thin nhn m n l
ci thy qun chiu duyn khi thy r Tnh khng thuc v tu nhn v php nhn. Cn ci
thy thuc Pht nhn th lc no v u cng
Nh, ngha l ci thy khng cn qun v chiu,
khng cn nng v s, khng cn c ci ti v
ci phi ti, khng cn php v phi php. Nh T
Nguyn Thiu hin th: Tch tch cnh v
nh, minh minh chu bt dung.
Nh vy, kinh Kim-cang Bt-nh qua tay ca T
s Nguyn Thiu s dng, ch cn li gn gng
bn cu v mi cu u l Nh. Nh khng ch
mt th tnh m cn c mt chiu dng; Nh
khng phi ch mt vt m cn c mt phi vt;
khng phi ch mt khng m cn c mt phi
khng. Nh y l nh tht tri kin m kinh Kimcang mun hin th vy.
60
V c thi k th tch ca T s Thit Diu Liu Qun (1667 - 1742), T ch cho ta thy
r ngi t u n v ngi i v u. K rng:
Tht thp d nin th gii trung
Khng khng sc sc dic dung thng
Kim triu nguyn mn hon gia l
H tt bn ba vn t tng.
Ngha l:
Hn by mi nm gia ci i
Khng khng sc sc thy dung thng
Sng nay nguyn mn v qu c
No phi bn ba hi T Tng.
kinh Kim-cang ni rng: Nu c th gii, th
ch l mt tng tp hp. Nh Lai ni mt
tng tp hp, vn khng phi l mt tng tp
hp, nn gi l mt tng tp hp.20
20
i Chnh 8, tr 752b.
Thch Thi Ha
61
Kinh Kim-cang ni, th gii ch l mt tng

tp hp, th trong thi k th tch, T Liu
Qun dy: Khng khng sc sc dic dung
thng. Ti sao T dy khng khng sc sc
dic dung thng?. V th gii ny ch l mt
tng tp hp m t tnh ca n l khng, l
rng lng, khng h mang tnh ng v php, nn
khng c mt trong sc v t th ca sc y l
khng; khng lm nn tng cho mi sc tng
biu hin v mi sc tng biu hin l biu hin
t ni khng, nn T dy khng khng sc sc
dic dung thng.
Kim triu nguyn mn hon gia l = Sng nay
nguyn mn v qu c. Cc phin no thuc v
ng tng, phi ng tng; thuc v php tng
v phi tng u b nhip phc v cht t
bi tu gic Kim-cang, khin cho tm hon ton
vo trng thi yn tnh, qu hng ch thc
62
hin ra. Qu hng y l t tnh thanh tnh hay

Nit bn tuyt i.
Gc r ca phin no b tu gic Kim-cang nhip
phc v cht t, Nit bn hay qu hng ch
thc hin ra, l nguyn mn ca ngi tu v
giy pht nguyn mn , chnh l kim triu.
T tng ca mun vt u? Chnh l tnhkhng ngay ni mun vt. T Nguyn Thiu
dy: ng ng vt phi vt; Liu liu khng
vt khng, cn T Liu Qun li ch ra cho ta
rng: Khng khng sc sc dic dung thng.
Mi khi gic ng vt phi vt, khng vt
khng hay khng khng sc sc dic dung
thng, th chnh ngay ni l t tng, l Nh
Lai m kinh Kim-cang, c Pht dy Tu-b-
rng: Nu c ngi ni rng, Nh Lai c n,
c i, c ngi, c nm l ngi y khng hiu
c ngha li ni ca Nh Lai. Ti sao? V
Thch Thi Ha
63
Nh Lai khng n t u, cng khng i v

u. V cng v vy m T Liu Qun dy h
tt bn ba vn t tng?. T tng y, chnh php
thn thng tr ca ht thy thn, l t tnh
thanh tnh ni tm v php tnh thanh tnh bt
sanh dit ni mun vt, ch khng phi t tng
n , Trung Hoa hay ni bt c tng
phi, tng mn no nhc cng kim tm!
Thi cha Nguyn Phc Thi (1682 - 1691),
cho s gi sang Trung Hoa thnh Thch Lim
Ha thng phi thin To ng n Thun Ha
hong ha v m i gii n, nhng khng
thnh. Ri n cha Nguyn Phc Chu (1691 1725), cng cho s gi sang Trung Hoa cu
thnh Thch Lim Ha thng n Thun Ha
hong ha v m i gii n ti cha Thin
Lm, nm t Hi (1695), Cha quy y v th
B tt gii vi Thch Lim Ha thng phi To
ng ti gii n ny.
64
Trc khi Thch Lim Ha thng c cha

Nguyn Phc Chu thnh n Thun Ha hnh
o, m gii n, th by gi trn t Thun
Ha, phi thin Lm T c pht trin vi
s c mt ca cc ngi nh: Hon Bch - Nguyn
Thiu khai sn cha Vnh n, tc l cha Quc
n hin nay; Minh Hong - T Dung, khai sn
cha n Tn, tc T m hin nay; Minh Hi Php Bo, khai sn cha Chc Thnh Hi An,
Qung Nam v nhiu v cao Tng khc ca thin
phi Lm T, ng Trong.
Trong nhng bin ng lch s ca thi cha
Nguyn Phc Chu, cc thin s trong phi
thin Lm T, c th b Cha nghi ng, nn
Cha phi nhc cng tm kim mt phi thin
khc ng h mnh, y l phi thin To ng
m Thch Lim Ha thng l tiu biu cho mt
trong nhng khun mt sng ca thin hc
Trung Hoa by gi.
Thch Thi Ha
65
Chnh do nghi tm ca cha Nguyn Phc Chu

i vi cc thin s phi thin Lm T, khin
Cha phi nhc cng, nhc tm tm kim T
tng bn ngoi.
Nn, bi k th tch ca T s Liu Qun va c
tc dng gic tnh ni qun, th chng php
thn thng tr hay th nhp tnh khng, bt sinh,
bt dit, ni t tm v vn hu, ng thi cnh
bo cho hc tr v nhng th h tip sau, ng
dong rui tm cu thy t bn ngoi, m lung
ung cng phu tu tp v ng thi cng cnh bo
cho nhng ngi lnh o x hi ng thi,
khng nn bin t tng tr thnh mt cng c sc
thanh, danh tng phc v cho thi i, m c
th l danh tng cho bn ng ca chnh mnh.
T tng l bn th rng lng xa nay, ti thnh
khng tng, ti phm khng gim, ti sinh khng
sinh, ti dit khng dit, nghim nhin c l, r
66
rng nh vy m khng thy, nn khi gp T

Minh Hong - T Dung, ngi Liu Qun mi
than: To tri ng th ha, phn thc d a th =
Sm bit n l la, cm chn lu ri. V
trc gn c ngn nm, T Hu Nng tng
than: No ng u t tnh vn thanh tnh, t
tnh vn khng sanh dit, t tnh vn y ht
thy thin php, t tnh vn khng lay ng, t
tnh nng sanh vn php.21
Nh vy, kinh Kim-cang n T Liu Qun, ta
thy nm gn trong cu k th tch ca ngi l
khng khng sc sc dic dung thng vy.
c k ph php ca ngi T Nhn - Gic Vin
(?- 1753), nh T phi thin Liu Qun, tr tr
cha Bo Quc vo nin hiu Cnh Hng i L,
trao cho hc tr l i Trit, ta thy gio l v
21
Php Bo n Kinh, i Chnh 48, tr 349a.
Thch Thi Ha
67
Khng, v php php phi php ca kinh Kimcang c ngi ph php trong bi k sau y:
Php ph bn k tng
Ch tng tng th khng
Php php dic phi php
Vn php ti k trung.22
Ngha l:
Php trao vn k tng
Cc tng u l khng
Php php cng khng php
Vn php u trong.
Ch tng tng th khng = cc tng u l
khng. Cc tng thuc v php duyn khi
vn l rng lng, khng c ng th v php th.
Nn, chng duyn th sinh m khng c ch
22
Lch Truyn T - o Mn Son, Bn Qu -Khong Vin

Ta, Khang Hy Tn Mi, Trng ng.
68
th sinh; duyn ly th dit m khng c ch th

dit; nn ng th hay php th u rng lng
ni cc tng sinh dit ca vn hu.
Php php dic phi php = Mi php mi php
cng khng phi l php. i vi cc php
trong th gian, khng c php no hin hu n
thun, chng c to nn t nhng ci khng
phi n. Mi php hin hu trong th gian u
l nhng hp th v tng ca mi php trong
th gian u l nhng hp tng. Nn, trong
kinh Kim-cang ni: Nh Lai ni mt tng tp
hp, vn khng phi l mt tng tp hp, nn
gi l mt tng tp hp.23 trong bi k ny,
ngi T Nhn - Gic Vin ni: Php php dic
phi php l mt cch ni khc ca kinh Kimcang m thi.
23
i Chnh 8, tr 752b.
Thch Thi Ha
69
V vy, ta thy kinh Kim-cang c tc dng rt

ln trong i sng tu tp, chng ng tm linh v
cch ng x vo i sng x hi ca cc thin s
thuc triu L i.
V gio l Php v Php ca kinh Kim-cang
c ngi T Mn - T Hun (? - 1778), tr
tr cha Thuyn Tn trao cho t i Cn Phc Dng trong bi k c php m ta thy
nh sau:
T c tn phong t th truyn
Php v php thuyt thoi u vin
Vu kim nim nh thnh tiu bng
Hong o trng quang bin i thin.24
24
Lch Truyn T - o Mn Son, Bn Qu - Khong Vin

Ta, Khang Hy Tn Mi, Trng ng.
70
Ngha l:
Tn phong c t cu i truyn
Ni php khng php thoi u vin
Tiu bng ngy nay ng nh ly
Hong o sng ngi khp i thin.
Qua thi k ph php ca ngi T Mn - T Hun
cho t l i Cn - Phc Dng, ta thy
rng, Php v v php ca kinh Kim-cang
tr thnh tiu hng hong php, pht trin Pht
gio trong giai on ny ca thin phi Liu
Qun ti Ph Xun v c nh hng n c
min Trung v c min Nam lc by gi na.
V v kinh Kim-cang l tiu hng tu tp v
hong php nh li dy ca ngi T Mn - T
Hun, nn kinh Kim-cang c lu truyn rng
ri vo thi i ny, khin c nhiu bn khc
in kinh Kim-cang xut hin vo i L, m hin
Thch Thi Ha
71
nay c mt s bn ang lu gi ti vin Hn

Nm H Ni nh:
-
Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh tp ch,
k hiu AC 510, nm khc 1700.

-
Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, k hiu
AC 254, nm khc 1745.

-
Kim-cang kinh gii, k hiu AC 512, nm
khc 1745.
Nh vy, chc chn triu L c nhiu bn
khc in kinh Kim-cang, p ng nhu cu tu
hc ca Tng ni v c s trong triu i ny,
nhng n nay ta mi pht hin c ba bn.
Khi Nguyn Hu thng nht sn h, lp ra triu
i Ty Sn (1789 - 1802), kinh Kim-cang c
nh hng i vi triu i ny nh th no?
72
c li Ta kinh Kim-cang Bt-nh Ba-la-mta do Thi Thng Hong Ng Ch, trong

bn thu trn gm do Thin t - Tm a Gii Diu Tm, Tr tr Si Sn Am, Liu Ngn,
huyn Siu Loi, Ph An Thun, nc An Nam,
Nin hiu Cnh Thnh, cung knh i vi kinh
ny, m khuyn khch cc thin nhn cng
chung nhau thc hin, Sa mn Hi Khm, Hi
minh Quang Bo t, chng thut vit li bt
pha sau v Tm a Gii - Diu Bnh cng c
thu ch, ta thy rng, v Hong ca triu i
ny c tng v th tr kinh Kim-cang Btnh v c nim tin rt su xa i vi bn kinh
ny, v kinh ny c mt nh hng nht nh
i vi i sng tm linh trong thi i ca ng.
Nn trong bi ta ca kinh Kim-cang c ghi
li trong bn thu gm ny, Thi Thng Hong
vit: Xt rng, kinh Kim-cang l nn pht
khi tm v tr; xa la bn tng; tuyt bt danh
Thch Thi Ha
73
ngn; lp nm chng qun chiu o l trng

yu: diu hu khng phi l hu; chn khng
chng phi l khng; mt my trn khng lp;
mt php khng vng; mi php mi php u
l ton thn, cho nn i gic Th Tn l bc
ph tr sinh t cho phm phu. Nu ngi no
th tr, c tng gieo trng thin cn, ngi
y s dit tr c hng sa ti li, thnh tu v
lng phc c. Nu li c ngi no nghe
kinh in ny, tm tin khng tri, phc c ca
h vt hn ngi kia, hung l bin chp, th
tr, gii thuyt. Bit chc chn ngi y; thy
chc chn ngi y u thnh tu khng phi ch
B tt trong mi phng m ngay c cc c
Nh Lai trong ba i u y kinh Kim-cang Btnh ny m thnh tu bc V thng Chnh
ng Chng gic. Do bit rng, kinh Kimcang l sc mnh oai thn v i, c -l-ni v
i; l ti tn, ti thng; khng cn c bt c
74
s so snh no c th so snh. Bi vit ca Trm,

trc ht l dng hin, tn thnh, tha s
thut li u mi ln lao ca kinh, nguyn s
cha c thng lm, thin h cha dng o tr,
tm t thong dong, nh c nui dng thm
nhun, n cn tip nhn ni tnh chn tht bn
nhin. Ch c iu ny l thin ti thng, l hnh
phc lu di. Tinh thn tr ni ngha huyn uyn
o, lnh hi diu l chn kinh. Ban mnh i
m n Sa mn san khc thnh vn hoa ti nh,
lu truyn rng ri n mi ngi trong thin h
u gic ng diu l ca kinh ny. Lm li
ta l do iu ny.25
Bi ta kinh Kim-cang ny l ca Vua Quang
Trung - Nguyn Hu, do Vua Nguyn Quang
Cnh Thnh thut li. Vua Nguyn Quang Ton
tn xng Vua Quang Trung - Nguyn Hu l
25
Hong Nguyn Quang Cnh Thnh, Tht nin, Tu ti K mi, Lc

nguyt, Hong o nht - Bn Thu Gm kinh Kim-cang lu gi ti
cha Trc Lm Hu
Thch Thi Ha
75
Thi Thng Hong . Bi ta thut ny, Vua

Quang Ton thut li vo ngy Hong o,
thng 6, nm K Mi, Nin hiu Cnh Thnh
nm th 7, c trong bn gm thu kinh Kim cang v hin ang c lu gi ti cha Trc
Lm Hu.
i vi bi t ny c nhng nh nghin cu nghi
rng, khng phi do chnh tay Quang Trung vit
m do cc quan i thn vit cho vua. t nghi
vn tra cu, khin dn n kt lun chnh
xc cho vn c t ra, l s trng
ca cc nh nghin cu phn bin. Nhng
trong phm vi bi ny ta khng cn o su
chuyn m c thng vo vn bn hin c, do
Hong Nguyn Quang Cnh Thnh ghi Thi
Thng Hong Ng Ch, Kim-cang Bt-nh
Ba-la-mt-a kinh t, lm c s c th thy
rng, Hong Quang Trung - Nguyn Hu
c nhng nghin cu v c nhng nh hng
76
nht nh i vi kinh Kim-cang trong i sng

tm linh ca vua.
Phn nhiu cc nh ch gii kinh Kim-cang u
da trn s phn on kinh Kim-cang thnh ba
mi hai on theo Thi t Chiu Minh i
Lng ch s, ngay trong bn Kim-cang kinh
gii l mc bng ch Nm ca Minh Chu Hng Hi i L cng vy. Nhng kinh Kimcang n tay Quang Trung - Nguyn Hu, ta
thy v Hong ny ch phn chia kinh Kimcang thnh nm chng o l ch yu qun
chiu: - Diu hu phi hu: Diu hu khng phi
l hu; Chn khng bt khng: Chn khng
khng phi l khng; Bt lp nht trn: Mt
mnh bi khng lp; Bt trc nht php: Mt
php khng vng mc; Php php ton thn:
Mi php u l mi thn th ton vn. Trong
bi ta ny Hong cn ni: Nu ngi no
th tr, c tng kinh ny l ngi y ang gieo
Thch Thi Ha
77
trng thin cn, dit tr c hng sa ti li,

c v lng phc c. Li na, nu ngi
no nghe kinh Kim-cang ny m tm c nim tin
khng tri nghch, th phc c ca h cn
vt hn ngi th tr, c tng kia, hung na
l phin t, thc hnh, gii thuyt,....26
Hong cn ni: kinh Kim-cang c sc mnh
i oai thn, c -la-ni v i; l ti tn, ti
thng khng th so snh,.... V Hong
truyn mnh i m n nhng v Sa mn, san
khc thnh vn hoa ti nh, truyn b cho
mi ngi trong thin h noi theo, nhm gic
ng c diu dng ca kinh ny.
Vi nhng ni dung trong li ta y, gip cho
ta bit rng, tm i bi tuyt i v ng, v tr
c kinh Kim-cang cp c mt nh
hng nht nh trong i sng tm linh ca v
26
Bn thu trn gm, ngy 1 thng 11, nm Cnh Hng th 8, lu gi

ti cha Trc Lm Hu.
78
Hong ny, sau khi i thng qun Thanh, x

s khng d thng i vi nhng g lin h n
cc Cha Nguyn v nht l ph hy v
chim dng kh nhiu cha thp cho mc tiu
qun s v chnh tr ca mnh.
Li ta kinh Kim-cang Vua vit, c th ri
vo nhng nm thng cui i, v xem nh l
mt li sm hi vi nghip st i vi k th v
nhng bo lc ca mnh trong chnh sch v nht
l nhng vic lm c lin h n s ph hy
cha thp ca Pht gio v nhc nh cho
nhng th h con chu v sau ng phm phi
nhng ti li y. m vang y, ta c th nghe vua
ni vi tt c nim tin c khng nh qua bi
t kinh Kim-cang nh sau: Nu ngi no th
tr, c tng kinh ny l ngi y ang gieo
trng thin cn, dit tr c hng sa ti li,
c v lng phc c. Li na, nu ngi
no nghe kinh Kim-cang ny m tm c nim tin
Thch Thi Ha
79
khng tri nghch, th phc c ca h cn

vt hn ngi th tr, c tng kia, hung na
l phin t, thc hnh, gii thuyt,... Kinh Kimcang c sc mnh i oai thn, c -la-ni v
i; l ti tn, ti thng khng th so snh,...
V Hong truyn mnh i m n nhng
v Sa mn, san khc thnh vn hoa ti nh,
truyn b cho mi ngi trong thin h noi
theo, nhm gic ng c diu dng ca kinh
ny.27
Nh vy, ta thy Thi Thng Hong , vit li
ta kinh Kim-cang ny, truyn b kinh Kimcang khp trong thin h khin cho mi ngi, ai
cng c th gic ng c tnh - khng ca ng
v php, t mnh c nng lc gii ta mi on
kt do s kiu hnh i vi bn ng to nn. S
kiu hnh v mt bn ng l u mi lm sinh
27

ti cha Trc Lm Hu.
80
khi chin tranh tn hi v hn th. Trong s

nghip vng vi nhng chin thng ly lng,
th nhng on th ca nhng k bi trn i vi
a v vng y li cng tr nn min trng
v khc lit. Trong nhng ngy bnh hon cui
i, Hong Quang Trung - Nguyn Hu
qun chiu diu l kinh Kim-cang, v thy r sc
mnh i oai thn ca kinh y, c kh nng gii
tr c nhng on kt gia Hong vi thin
h v gia thin h i vi Hong , v vy m
Hong ni: kinh Kim-cang c sc mnh i
oai thn, c -la-ni v i; l ti tn, ti thng
khng th so snh,... V Hong truyn
mnh i m n nhng v Sa mn, san khc thnh
vn hoa ti nh, truyn b cho mi ngi
trong thin h noi theo, nhm gic ng c diu
dng ca kinh ny.28
28

ti cha Trc Lm Hu.
Thch Thi Ha
81
Diu dng ca kinh Kim-cang l cht t mi

phin no v on kt do mi vng tng lin h
n ng v php em li. Nn, ta bit chc chn
rng, kinh Kim-cang c mt nh hng rt
ln i vi i sng tm linh ca v Hong
ny, nht l nhng ngy cui i.
Sau khi Hong Quang Trung - Nguyn Hu
mt nm 1792, Nguyn Quang Ton ln ngi
Hong , nm mi tui, t nin hiu Cnh
Thnh. Nm 1799, Hong Cnh Thnh vit li
ta kinh Kim-cang nh sau: Trm ngh Pht o
su xa rng ln, tinh mt thn diu v cm thng;
ly T bi lm li ch mun vt, dng tr tu gic
ng mi ngi; mt mnh tn qu siu vit vn
hu; tri qua s kip mnh mng khng hy hoi;
trc tri t khng thy; t khi tri t bt u
v v sau cng khng th thy kinh y; qun
chiu kinh Kim-cang Bt-nh th mi c th thy
c iu y vy. Kinh ny l pht khi tng ch
82
uyn o ca tam tha; l thut u huyn cho vn

php sinh khi; lun khng khng phi l khng;
thy tng khng phi l tng; ch r h vng l
mng huyn, bo nh; c th bit ng nhn chng
sanh v th mng n ch cng tt cn nguyn;
c th thy ch b yu chn tht truyn tm tu
thnh ch Pht; tn ch xin dng o l ca i
tha v c th thy bao qut cn c minh tm
kin tnh ca qun sanh. Xt do t mt ngun
tm, t tnh vn thanh tnh, nhng do chy theo
trn cnh, vng nim lin sanh, v nh thi h
my khi lin thnh chng ngi. Cnh i nh
gic mng, th sng che khut, chy theo duyn
trn, ri vo huyn vng. C th phn vng v
chn, c Nh Lai bc Chnh ng Chnh gic
V thng, t bi pht khi n ch rng ln tt
cng, thng ci i trm lun, ngh chng sanh
tm ti, nn ni kinh ny, m phng tin ln,
ci tri, m buc, ty sch u tm, vt khi bi
Thch Thi Ha
83
i, thot ng sanh t bc ln b bn Nit

bn, chuyn si m thnh tr tu, b hn m thnh
quang minh, y l cng c rng ln ca kinh ny
vy. Tuy nhin, php do tm c, khng c kinh
th khng chp trc,...
Nh vy, triu i Ty Sn (1789 - 1802) ch c
mi bn nm vi hai i vua. Vua Quang
Trung ch th bn mi tui, vi bn nm lm
vua; vua Quang Ton th hai mi tui, vi
mi nm lm vua. Trong giai on tr v, t
nc c nhiu bin ng v a oan, nhng hai
v u c dnh th gi c tng, nghin cu
kinh Kim-cang. iu ni ln rng, kinh
Kim-cang c mt sc ht mnh lit i vi
i sng tr tu v tm linh ca hai v vua ny,
m ta thy c trong hai bi ta ca kinh
Kim-cang do hai ngi Ng ch. V cng t hai
bi ta Ng ch kinh Kim-cang ny, cng c th
gip cho ta bit c t nhiu v kh nng hc
84
Pht v tin Pht ca mt s cn thn ph vua

gip nc, khin s ci cch t nc v Pht
gio di triu i Ty Sn c nh hng t
nhiu bng tu gic Kim-cang. Bt c s canh
tn no d nh hay ln, cng kh m trnh khi
nhng ng chm v nhng ph phn ng t
nhiu gc khc nhau. Nhng theo ti, v thi
gian tn ti triu i ca hai vua qu ngn ngi,
khin cho ta kh i n mt kt lun chnh xc
v kt qu xu hay tt, do triu i ny canh tn
em li cho dn tc v Pht gio.
Kinh Kim-cang c nh hng nh th no i
vi Pht gio triu Nguyn? i vi triu Nguyn
ta cha tm thy mt bi ta Ng ch no ca cc
vua triu Nguyn vi kinh Kim-cang, nh Quang
Trung - Nguyn Hu v Quang Ton - Cnh
Thnh ca triu Ty Sn, nhng kinh Kim-cang
c nhng nh hng nht nh i vi Tng s
v c s trong triu i ny. Nguyn Thnh T
Thch Thi Ha
85
tc l vua Minh Mng (1791 - 1841) chn kinh

Kim-cang ra th cho cc Tng nhn.29
Cc Thin s hnh o triu Nguyn cng
c mt nh hng nht nh n kinh Kim-cang
trong s t ng tm linh v trao truyn n
php cho nhng th h tip theo nh ngi o
Minh - Ph Tnh (?- 1816), cha Bo Quc Hu; Tnh Thin - Nht nh (1784 - 1847),
cha Bo Quc v Gic Hong - Hu; Hi Thun
- Diu Gic (1806 -1892), cha Bo Quc - Hu;
Hi Thiu - Cng K (1810 - 1899), cha T
Hiu - Hu; Hi Ton - Linh C (1823 - 1896),
cha Tng Vn - Hu,... v nhiu v Thin s
hai min Nam Bc ca t nc by gi.
c bi k ph php ca ngi o Minh - Ph Tnh
cho t Tnh Khai - Nht c, ta thy ngi
Ph Tnh ni ngha khng ca tm v php bng
29
L Mnh Tht - Lch S PGVN 2, tr 126, NXB, TP H Ch Minh,

2001.
86
tu gic Kim-cang v ngi ch ra rng, bn th

khng ni tm v php l Pht. Bi k y nh sau:
Nht c tm php khng
Tm php bn h khng
Nguyn khng giai th Pht
K th phng T tng.30
Ngha l trong thi k ph php ny, ngi o Minh
- Ph Tnh trao cho t ca mnh l Tnh Khai Nht c v ngha khng tuyt i, i vi tm v
php qua cch nhn, hay cch chng ng ca kinh
Kim-cang. Ngha khng tuyt i l trong ci
ngha khng y, hon ton rng lng mi nim
ng v php, phi ng v phi php. Vi s chng
ng ny, ngi o Minh - Ph Tnh hin th cho
t thy rng, tnh - khng ca tm v php l
nguyn th ca Pht. Nn k tha Pht l k tha
ci nguyn th y v phng s tng ch ca T
cng chnh l phng s ci nguyn th y v t ni
30
Hm Long Sn Ch - im Tnh C S Khi Bin, Nh Nh Tc

Bin, Bo Quc T Tng Bn.
Thch Thi Ha
87
ci nguyn th y m pht khi hnh nguyn ng

theo tng ch ca T i.
V vi ngha khng tuyt i, ta cng thy ngi
o Minh - Ph Tnh cng hin th cho t
Tnh Ngha - Nht Ng trong thi k ph php
nh sau:
Nht ng tm php khng
H khng thi cc ng
Pht T tng truyn ph
Trng quang vn c long.31
Ci rng khng ca tm v php ng nh khng
gian h dung ca thi cc. Khng gian h dung
ca thi cc l nguyn y hay bn th ca tri t
v mun vt, n c trc khi tri t c v lm nn
tng cho tri t v mun vt khi sinh. Ci
nguyn y y chnh l khng hay Pht tnh. Pht
v T trao cho nhau ci nguyn y m lm cho
31

88
chnh php hng thnh v rng r mun i.

i vi ngi Tnh Thin - Nht nh (1784 1847), khai sn T nh T Hiu thng tng tr
kinh Php Hoa, nhng i vi ngha l ng
khng v php khng ca kinh Kim-cang, ngi
hin th cho t Hi Ng - Tm Thnh trong
bi k ph php nh sau:
Vn linh ch ti nht tm thnh
Gii thot cn trn php tnh khng
To gic m vn lung kiu nguyt
Tu phong xuy tn kin quang minh.32
Ngha l:
Vn linh ch ti mt lng thnh
Php tnh rng khng thot cn trn
Sng sm my m che trng t
Tu phong qut sch thy quang minh.
32

Thch Thi Ha
89
Gii thot cn trn php tnh khng, ngha l

su cn l mt tai mi li thn v ; su trn l
sc thanh hng v xc v php, khng nhng
chng l nhng tp hp rng lng v t thn ca
mi cn v trn cng u rng lng khng c
tnh ng hay tnh php. Vng tng v mt tnh
ng hay tnh php ni su cn v su trn, ri
mc kt i vi chng l in o, nn ngi
Tnh Thin - Nht nh hin th cho t
Hi Ng - Tm Thnh rng, gii thot l thy r
ng khng v php khng ngay ni su cn,
su trn v hon ton c t do i vi chng.
iu ny kinh Kim-cang, c Pht dy cho
Tn gi Tu-b- v thnh chng lc by gi
rng, ngi pht tm b , th khng nn sanh
khi tm mc kt vo sc thanh hng v xc v
php,... hay bt c i tng no, d l ng hay
phi ng; d l php hay phi php.
90
V nht thit php giai th Pht php, gio l

kinh Kim-cang, ngi Tnh Thin - Nht nh
cng minh trit v hin th cho t l Hi
Nguyt - Tr Vin trong thi k ph php nh sau:
Tr vin nguyt mn lng ng vin
Yn tn vn phi nht sc thin
Pht php bt ly th php
Ha quang v nhim tnh vi nhin.
Ngha l nh sng ca trng rm v tr tu ni
vin thnh tht tnh, c hai u trn y, nn
cnh v tm ch l mt, nng v s khng cn,
ch th v i tng u tch nhin, v vy ngi
dy: Yn tn vn phi nht sc thin = Khi tn
my bay mt sc tri. V khi thy tm v cnh
u rng lng nht nh, th mi s hin hu
i khng c ci g l khng Pht php, nn ngi
dy: Pht php bt ly th php = Pht php
khng tch ri ni php th gian. Ngha l ngay
Thch Thi Ha
91
ni cc php th gian m chng ng Pht php,

m kinh Kim-cang hin th Nht thit php
giai th pht php = Ht thy php u l pht
php.
Kim-cang tnh hay Pht tnh ni mi chng
sanh u thng nhin, d ang trong cc php
nhim. trong th gii sanh t, ta ch cn
bung b, mi nim v ng v phi ng; v
php v phi php, th ngay ta c Nit bn, c
s thanh tnh, thnh tu t tnh v nhim thng
nhin. V ngay m th chng tnh Kimcang bt sinh dit, nn ngi Tnh Thin - Nht
nh ch r cho Hi Nguyt - Tr Vin ci
rng khng ton vn ngay ni ng th, ngay
ni mi s ang hin hu trc mt, ngay gia
nhng bi bm ca cuc i hay ngay gia dng
sanh t. Ha quang v nhim tnh vi nhin l
ch cho t tnh Kim-cang vy. V v gic ng
tnh y m trc gn su th k iu Ng
92
Gic Hong - Trn Nhn Tng ni: C trn

lc o th ty duyn, trong C trn lc o
ph vy.
Nhng th h tip ni nh cc ngi Hi Thun Diu Gic (1806 - 1892) cha Bo Quc - Hu;
Hi Thiu - Cng K (1810 - 1899) cha T
Hiu - Hu; Hi Ton - Linh C (1823 - 1896)
cha Tng Vn - Hu,... qua cc thi k ph php
cho cc t, ta cng thy gio l khng ca kinh
Kim-cang cng xuyn sut trong s tu tp v
chng ng tm linh ca cc v ny.
c thi k ca ngi Hi Thun - Diu Gic (1806 1892) cha Bo Quc - Hu, ph php cho t l
Thanh Minh - Tu Vn - Tm Truyn (1832 1911), ta thy ngi hin th tnh phi v th ni
cc php bng tu gic Kim-cang qua thi k ph
php cho t Tm Truyn nh sau:
Thch Thi Ha
93
Minh lai qung lng hi long ngm

Php hiu Tu Vn ph nh kim
Php php v php giai th php
Thi dim truyn ng kh cnh tm.33
Ngha l:
Sng soi rng r hi rng ngm
Php hiu ch trao l Tu Vn
Php php khng php u l php
Chn tm hnh p trao n.
Mi php hin hu khng phi l chnh n, m
n c to thnh bi nhng ci phi n v t
nhng ci phi n, khin cho n hin hu, iu y
ngi Hi Thun - Diu Gic hin th cho t
Thanh Minh - Tm Truyn, bng Php php v
php giai th php. V vi cch hin th ny, ta
thy trong kinh Kim-cang, c Pht cng
33
Hm Long Sn Ch im Tnh C S Khi Bin Nh Nh Tc

Bin, Bo Quc T Tng bn.
94
nhiu ln hin th cho Tn gi Tu-b- v thnh

chng lc by gi.
Cn t tnh ca cc cn v trn vn rng lng,
th i vi ngi Hi Thiu - Cng K (1810 1899), cha T Hiu - Hu, ta li thy bi k ph
php m trc ngi Tnh Thin - Nht nh
l bn s trao cho php huynh ca mnh l
Hi Ng - Tm Thnh, th nay ngi Hi Thiu Cng K li trao truyn thi k y, cho t ca
mnh l Thanh Hy - Nguyn Ct rng:
Vn linh ch ti nht tm thnh
Gii thot cn trn php tnh khng
To gic m vn lung kiu nguyt
Tu phong xuy tn kin quang minh.34
Ngha l:
Vn linh ch ti mt lng thnh
34
Hm Long Sn Ch im Tnh C S Khi Bin Nh Nh Tc

Thch Thi Ha
95
Php tnh rng khng thot cn trn

Sng sm my m che trng t
Tu phong qut sch thy quang minh.
Ngi Hi Thiu - Cng K s dng bi k
ph php ca thy mnh trao cho php huynh
ca mnh, trao cho hc tr ca mnh l Thanh
Hy - Nguyn Ct c ngha g? C ngha g th
khng ai bit c, ngoi tr ngi trao v ngi
nhn, nhng y ta c th pht biu theo cch
ni ca iu Ng Gic Hong - Trn Nhn Tng
Nht hi nim xut nht hi tn = Mt ln nu
ln l mt ln mi. V trong ci mi y, ta li
thy ng khng v php khng l chn l tuyt
i li hin th ngay ni cn trn ca vn hu.
Tng t ngi Hi Thiu - Cng K, ta li thy
ngi Hi Ton - Linh C cha Tng Vn - Hu,
cng s dng bi k ph php ca thy mnh
trao cho php huynh Hi Nguyt -Tr Vin,
96
trao cho t ca mnh l Thanh Lng - Tng

Quy, v ch c thay i Tr Vin thnh Tng Quy
v tnh vi nhin thnh tnh nh nhin, k rng:
Tng Quy nguyt mn lng ng vin
Yn tn vn phi nht sc thin
Pht php bt ly th php
Ha quang v nhim tnh nh nhin.35
Vic s dng thi k trng lp cng khng phi l
chuyn l i vi cc thin s. D l bi k
c, c nhc i, nhc li nhiu ln, nhng
khi qua tay thin s s dng, th n vn mi tinh
v sng ng nh s sng ng ca tu gic
chng ng m iu Ng Gic Hong - Trn
Nhn Tng hn su th k trc ni Nht
hi nim xut nht hi tn = Mt ln nu ln l
mt ln mi.
35
Hm Long Sn Ch im Tnh C S Khi Bin, Nh Nh Tc

Thch Thi Ha
97
Cng vy, Pht php bt ly th php, trc

c ngi Tnh Thin - Nht nh trao
cho Hi Nguyt - Tr Vin, th nay Pht php
bt ly th php cng li c ngi Hi Ton Linh C s dng trao cho t Thanh Lng
- Tng Quy, nhm hin th rng, ci mi khng
tch ri ci c, ngha l ngay ni ci c m nhn
ra ci mi. Cng vy, ngay ni cc php th
gian m gic ng Pht php; ngay gia cuc i
bi bm m gic ng th tnh Kim-cang. Gic
ng Pht php ngay ni chnh s sng. Mc o,
m bt i kht thc, n cm, ung nc, ra
chn, ngi yn lng, th, ci hay thuyt php,...
mi ng tc khng c ng tc no l khng
Pht php. V vy m kinh Kim-cang ni Nht
thit php giai th Pht php = Ht thy php u
l Pht php. V Php Bo n kinh, th Lc
T Hu Nng dy: Pht php ti th gian, bt ly
th gian gic, ly th mch b , do nh cu th
98
gic = Pht php ti th gian, gic ng khng ri

th gian, ri th gian tm gic ng, chng
khc no i tm sng th. V cng v vy, ngi
Hi Ton - Linh C hin th cho Thanh Lng Tng Quy thy rng: Pht php bt ly th
php, ha quang v nhim tnh nh nhin. V
y cng l yu ch chng ng v hnh o
khng phi ch ngi Hi Ton - Linh C m
trc c ngi Tnh Thin - Nht nh na.
c bi khai th v thi k ph php ca ngi Tm
Tnh (1868- 1928), tr tr cha T Hiu - khai sn
cha Ty Thin- Hu, cho t Gic Tin (1880 1936) khai sn cha Trc Lm - Hu, vo ngy 17
thng 11 nm Bnh Thn, Khi nh nguyn nin,
ta thy rng, ngi Tm Tnh khai th th khng
tuyt i ca php cho t Gic Tin nh sau:
Trc kip Khng, th php l trc; sau Pht,
th ca php l php vng lng v hnh. Mt nim
Thch Thi Ha
99
khng sinh, th ton th khng mt. Php ny l

m ca ba i ch Pht,....
Sau khi khai th, ngi Tm Tnh, truyn k
c php cho t Trng Thnh - Ch Thng Gic Tin nh sau:
Gic o kip khng tin
Khng khng Bt-nh thin
Qu nhn ph hnh gii
X x tc an nhin.
Ngha l:
o gic trc kip Khng
Tu thin vn khng khng
Bit lm nhn qu hp
Mi chn u thong dong.
Vi bi k ny, ngi Tm Tnh hin th cho
t Trng Thnh - Ch Thng - Gic Tin v o
gic ng rng, trc kip Khng, ngha trc khi
100
c Pht Oai m Vng ra i gio ha chng

sanh, th o vn rng ln, ton th, vng lng
tch nhin, dt bt mi nim ngn t. o
php y l b m trc tin sinh ra ba i ch
Pht, nn ngi ni Gic o kip khng tin.
o php y, chnh l khng khng ca thin
nh Bt-nh, nn ngi dy Khng khng Btnh thin. Nu bit o gic ng l nh vy v
lm ng vi o l y, th nhn v qu gic ng
u ng nht vi nhau, nhn l qu v qu l
nhn, nhn qu nht nh, nn ngi dy Qu
nhn ph hnh gii. Bit vi lm l mt, nhn
v qu gic ng khng hai, th u v lc no
cng an nhin t ti, u cng l trong Nit
bn, nn ngi dy X x tc an nhin.
Nh vy, qua li khai th v trao k ca ngi
Tm Tnh cho t Trng Thnh - Ch Thng Gic Tin, gip cho ta bit rng, ngi tu tp
xuyn thng vn t v qun chiu Bt-nh
Thch Thi Ha
101
hi chng thc tnh Kim-cang vi Gic o

kip khng tin, khng khng Bt-nh thin, qu
nhn ph hnh gii, x x tc an nhin. V ngi
hin th thc tnh y qua thi k, cho t
Gic Tin hi nhp.
Ha Thng Gic Tin, t nm 1932, cng vi
ch tn c by gi m cc trng Pht hc
ti Hu, ging dy Pht php cho hng Tng s
v c s. Cc trng Pht hc by gi nh Trc
Lm, Ty Thin, Thin Hng, T Quang, Vn
Phc, Linh Quang, Bo Quc, Kim Sn,
o to Tng ti. By gi kinh Kim-cang cng
a vo trong chng trnh ging dy ca cc
trng Pht hc Trung ng v i hc.
Sau nm 1963, GHPGVNTN c thnh lp,
kinh Kim-cang c a vo ging dy
trong cc Pht hc vin, Trung ng, Cao ng
102
Chuyn Khoa Pht hc v Pht khoa ca i hc

Vn Hnh.
Nm 1965, by gi Ha thng Thch Thin
Hoa l Tng v Trng Tng V Hong Php
GHPGVNTN, bin son b Pht Hc Ph
Thng, mi hai kha, kinh Kim-cang cng
c ngi a vo chng trnh kha Pht Hc
Ph Thng, ging cho Tng ni Pht t cp
mi hai ca Pht Hc Ph Thng.
V hin nay, kinh Kim-cang cng ang c ch
tn c ging dy cho Tng ni Pht t cc cha,
vin, cc o trng tu hc trong v ngoi nc.
Kinh Kim-cang cng tng v hin nay l i
tng cho cc nghin cu sinh vit cc lun vn
c nhn, thc s v lun n tin s ti cc hc
vin ca quc gia v quc t.
Thch Thi Ha
103
V trong qu kh, vo nm 1321, kinh Kim-cang

c vua Trn Minh Tng s dng ra
thi cho cc Tng nhn, ri L Thi T, L Thnh
Tng v c Nguyn Thnh T cng s dng
kinh Kim-cang ra thi vy.
n vi kinh Kim-cang thi c hay nghin cu,
cng l mt cch n, nhng n tu tp v
thc hnh thin qun, nhip vng tm minh
tm kin tnh mi l cch n chnh truyn, y l
cch n ca nim hoa vi tiu. Tm khng
minh, tnh khng kin, ngha l nim nhn ng
khng bung, th d cho ta b c cuc i
nghin cu hay tng c thuc lng kinh Kimcang i na, th gia ngi v kinh vn cn xa
nhau vn dm, m khng phi l ch xa cch mt
lp ro. Bi vy, Nguyn Du tng than:
Ng c Kim-cang thin bin linh,
k trung o ngha a bt minh.
104
Ngha l:
Ta c Kim-cang hn ngn bin,
Kinh uyn o a phn khng hiu.
ri, khi mi nim ng nhn bung b,
chng t th v phi ni tm lng yn, ngn ng
nh nguyn vt vo ti rc, Nguyn Du cht ng
ra rng, nhng g ng tng c tng kinh
Kim-cang ch l ch ngha. V t mi l chn
kinh (v t th chn kinh).
V v v t th chn kinh, nn trn ng i s
n Lng Sn, ng li ni:
Mn cnh giai khng h th tng,
Th tm thng nh bt ly thin.
Ngha l:
Mun cnh rng lng, c tng g?
Tm thng ti nh chng ri thin.
Thch Thi Ha
105
Nn, kinh Kim-cang khng phi l i tng

nghin cu, d ta nghin cu mang tnh khoa
hc, vn khng hiu c ngha uyn o ca
kinh l g. Kinh l nhng phng php gip ta
nhip tm vo thin nh t ng.
Ng ri, mi phong thi ng tnh u l kinh, i
ng ni ci, lm vic khng c ci g l khng
kinh. Bi kinh sng ng y, c Pht th hin
ngay trong i sng gic ng hng ngy ca ngi.
V mch ngun gic ng y chy di v tn, ni
nhng ai kin tnh. T bit tnh mnh xa nay
vn rng lng sng sut, khng nhn ng, trn
y, cng khp, khng sinh dit v v y thng
sng trn vn vi tnh y mi ngy. Chnh ngi
y l kinh v bi kinh Kim-cang ang biu hin
rt mc sng ng ni ngi y!
106
c M V Hin Thc
i vi i sng tm linh, kinh Kim-cang Btnh c tc dng v p ng nh th no? Hai
cu hi ca tn gi Tu-b- i vi c Pht
trong kinh Kim-cang rng: Th no l an tr
chn tm v th no l hng phc vng tm l
duyn khi c Pht ch by tu gic Kim cang mt cch rt ro cho thnh chng by gi
ni ring v cho tt c nhng ai tng c nhn
duyn tu hc nhiu i i vi kinh Kim-cang
Bt-nh ni chung.
Tm linh ca con ngi m ti l do v minh v
b buc rng trong kh au l do phin no. V
minh l g? V minh l khng thy r T thnh
, khng thy r php duyn khi, nn chp ng.
Do chp ng, nn phin no sinh khi. Phin no
l tham dc, sn hn, ngu si v kiu mn. V vy,
phin no l gc ca kh au v v minh l gc
Thch Thi Ha
107
ca m lm v sinh t lun hi. Nn, kinh Kimcang c tc dng cht t v minh v phin no
ni tm thc ca ngi no c nhn duyn nghe,
th tr, c tng v thc hnh theo n, khin cho
t tm rng lng mi nim v ng v php, v
phi ng v phi php, lm dn sinh i sng an lc,
gii thot v gic ng hon ton.
Nn, tc dng ca kinh Kim-cang l lm cho tm
ca hnh gi an tr vng chi vo tu gic v
chnh tu gic Kim-cang ny c kh nng cht
t ht thy phin no do chp ng v chp php;
chp phi ng v phi php dn a hnh gi tr
v vi tu gic thng tr khng sanh dit.
i vi x hi, kinh Kim-cang cao s pht
tm b , hnh o b tt em li li ch cho
ht thy chng sanh bng hnh ng v nim, v
vi, v tr i vi ng v php; i vi phi ng v
phi php. Thc hnh b th, tr gii, nhn nhc,
108
tinh tn, thin nh v tr tu c ni dung ca tu

gic Kim-cang l c kh nng cht t mi h
ly do cc nim tng em li, v c kh nng
em n phc c v lng cho bn thn v li
ch v cng cho x hi.
Mi sinh hot x hi ch c cng bng, khi no
mi hot ng ca con ngi t thn v con
ngi x hi c ni dung v ng, v x hi ch
phn thnh khi no hot ng ca con ngi
vng mt ht thy nim ng, nhn, chng sanh
v th gi.
Nn, trong C Trn Lc o Ph, Hi th hai,
Vua Trn Nhn Tng ni:
Dt tr nhn ng, th ra thc tng Kim-cang;
dng ht tham sn, mi lu lng mu vin gic.
X hi con ngi ngy nay cng lc cng tranh
chp mnh lit gia c nhn vi c nhn, gia
Thch Thi Ha
109
cng ng ny vi cng ng khc, gia khu

vc ny vi khu vc khc, gia quc gia ny vi
quc gia khc, u c gc r t ni nhng
nim nhn ng, t ni nhng nim chng sanh
v phi chng sanh, t ni nhng nim quc gia
v phi quc gia, tn gio v phi tn gio, hay t
ni nhng nim Pht php v phi Pht php.
Do c phn bit nhn ng, nn c k th; do c
k th, nn c phn bit i x v do c phn
bit i x, nn c k th, c chia r, c bo
ng v chin tranh.
Vy, mun x hi con ngi chm dt chin
tranh, th trc ht t thn ca mi con ngi
trong x hi phi bit tu tp dt tr lng nhn
ng. Mun em li s ha bnh v phn vinh lu
di cho x hi, khng c con ng no khc
hn l phi dt tr mi nim nhn ng, chng
sanh, phi chng sanh, php v phi php nh kinh
Kim-cang ngh. V c m c mt i
110
sng an ton, cao thng v hnh phc, c mt

x hi vn minh, cng bng l phi; c mt mi
trng sng xanh, sch, p v c mt th gii
an bnh m lng nhn ng khng dt tr, mi
phn bit i x khng dng li, khng bit ng
dng tim nng rng lng, xuyn sut v sc bn
ca kinh Kim-cang vo trn mi lnh vc ca
cuc sng con ngi, th mi c m hnh phc,
ha bnh v an lc ca con ngi u tr thnh
bt bo v huyn hoc!
Lch s x hi con ngi cng chng minh
rng, ni con ngi no, ni x hi v thi i
no, c s chng ng tu gic Kim-cang, th ni
con ngi y, ni x hi v ni thi i y, c
kh nng t m ra nhng h ly tranh chp nhn
ng, tranh chp phe nhm, i ti t do, sng
chung trong ha bnh v an lc. V tr l mt
bn nhc ha m tuyt i ca mi m thanh,
cung bc nn lc no v u, n cng rung
Thch Thi Ha
111
ngn nhng m thanh siu tuyt, k diu v nht

nh. Trong lc , m thanh ca kip ngi a
oan nhn ng, th phi, nn va m ming tr
thnh kh tp, hy hoi on th, hy hoi sinh
mi, khin rng thing tr thnh kh c, khin
bin xanh sng dy tht go!
112
TINH THN KINH KIM-CANG

TRONG TRIU I NH L
Vn Hnh Thin S Vi Tinh Thn V Tr
Vo thi L (1009 - 1226), kinh Kim-cang Btnh nh hng rt ln. Cc thin s i L
phn nhiu da vo gio l ca kinh Kim-cang
Bt-nh tu tp, hnh o v i. Vn Hnh
thin s, theo Thin Uyn Tp Anh, ngi h
Nguyn, ngi lng C Php, ph Thin c,
hin nay l lng i nh, x Tn Hng, huyn
Tin Sn, tnh Bc Ninh, sinh khong nm 932,
thiu thi thng minh, nghin cu hiu thng
trm lun, xem thng cng danh, nm 21 tui
xut gia cha Lc T, cng vi nh Hu th
Thin ng lm thy.
Cha Lc T vi tn cha gip cho ta thy
hng i v s tu hc ca Thin ng v hc tr ca
Thch Thi Ha
113
Thin ng l ngi Vn Hnh v nh Hu, nh

hng tinh thn gic ng ca Lc T Hu Nng i
vi kinh Kim-cang Bt-nh nh th no ri.
Ngi Vn Hnh dy cho L Thi T an bang
tr th bng tinh thn v tr ca kinh Kimcang, v chnh tinh thn ny em li s bnh
tr cho t nc hn hai th k.
Vo ngy rm thng 5 nm t Su, Thun Thin
16 (1025), cha Lc T, ngi Vn Hnh gi
chng n dn d v ni bi k th tch nh sau:
Thn nh in nh hu hon v
Vn mc xun vinh thu hu kh
Nhm vn thnh suy v b u
Thnh suy nh l tho u ph.
Ngha l:
Thn nh nh, chp c ri khng
Vn vt xun ti, thu ho mng
114

Quy lut thnh suy khng s hi
Thnh suy u c t sng hong.
Sau khi, Vn Hnh thin s c xong bi k th

tch cho chng nghe, ngi cn ni thm: Ng
bt d s tr nhi tr, bt y v tr nhi tr; ngha
l ti an tr vo ch khng an tr, an tr vo ch
m nim v tr khng th ta vo. Ni xong,
ngi lin x thn.
c thi k v li dn cui cng ca thin s Vn
Hnh, ta thy r cch nhn v nhn sinh v v tr
ca ngi phn nh ht sc trung thc theo tinh
thn ca kinh Kim-cang Bt-nh.
Chng hn, cu Thn nh in nh hu hon
v, ngi s dng biu tng in v nh
din t tnh cht va h o, va bt thc, va tm
b nhanh chng ca thn phn con ngi m bi
k trong kinh Kim-cang Bt-nh, c Pht
Thch Thi Ha
115
din t tnh cht bt thc v h o y ca cc

php do duyn khi hay cc php hu vi nh sau:
Nht thit hu vi php
Nh mng, huyn, bo, nh
Nh l, dic nh in
ng tc nh th qun.
Ngha l:
Ht thy php tng tc duyn khi,
Nh mng, huyn, bt nc, o nh,
Nh sng v cng nh in chp,
Hy thng qun chiu nh vy.
Thn phn ca con ngi, thn phn ca mi
loi, thn phn ca c, cy, hoa, l v ngay c
thn phn ca mt tri, mt trng, tri t, ni
rng v bin c, nu i vi khng gian v cng,
th chng ch l nhng ht bi, nhng bt nc,
ht sng; nu i vi thi gian v tn, th s
116
tn ti ca chng ch l nhng rng nng hay ch

l nhng nh chp v nu i vi thc ti v
ng, th chng ch l mng, l huyn, l o nh,
hon ton khng c ng tnh, khng c t th
thc hu. Chng c , ri khng , chng
khng ri c , l ci c, ci khng ca
quy lut nhn duyn, nhn qu vn hnh. V
ngay ni c m khng v ngay ni khng m
c, l ci c v ci khng thuc v qun chiu
Bt-nh m thin s Vn Hnh c mt i
thng sng v thng chim nghim, ri c
kt v trao truyn li cho tt c chng ta.
Cu hai: Vn mc xun vinh thu hu kh, y
l cch nhn xuyn sut v quy lut sinh dit,
thng trm, tn t ca mi s hin hu. Khng
c s sinh ra no m khng c s hy dit km
theo, khng c s i ln no m khng km theo
s i xung, khng c s vinh quang no m
Thch Thi Ha
117
khng km theo s ti nhc v khng c s xanh

ti no m khng km theo s a tn.
y l quy lut ht sc t nhin ca cc php
hu vi, nhng quy lut ny tr thnh kht khe v
cay nghit i vi nhng ai cha tng sng m
ch chun b v sn ui s sng v n li cng
cay nghit hn i vi nhng ai ang bm vu
vo nhng g m mnh c, ang c nh thn
th, cm gic, tri gic, hay n lc bm vu vo
tin ti, sc p, danh vng, V n li cng
cay nghit hn i vi ai n lc bm vu vo
mt ci ti gia trng i bin thin v tn.
Nhng, quy lut ny i vi Vn Hnh thin s,
chng chng c g khc nghit, chng chng c
g ng s hi c. V iu ny ta s thy ngi
Vn Hnh nhn mnh hay biu l phong thi
hnh x ca mnh mt cch ung dung v t ti
qua hai cu cui:
118

Nhm vn thnh suy v b u,
Thnh suy nh l tho u ph.
Nhm vn, trong Ton Vit Thi Lc v Hong

Vit Thi Tp l dng vn. Trong Vit S Tiu
n l ty vn. Nhm vn l vn hnh theo quy
lut t nhin; ty vn l theo s vn hnh ca
quy lut v dng vn l ng dng s vn hnh
theo quy lut. Hai cu ny, ngi Vn Hnh
ni r s chng nghim tm linh v phong cch
ng x ca mnh i vi mi hon cnh, hay
mi tnh hung xy ra cho bn thn v x hi.
i vi bn thn, sng v cht l quy lut, l l
ng nhin, nn chng c g ngc nhin i
vi ci sng v ci cht, d l cht trong lc tui
ang ln hay l cht trong lc tui gi. Li
na, s mong manh ca cuc sng i ngi,
khng phi l n khi gi nua, m ngay ni la
tui cng trng cng mong manh nh nhng
Thch Thi Ha
119
git sng hong u ngn c vy. S mong

manh ca ci thnh hay ci suy, ca ci sng hay
ci cht, chng khng nhng khng lm cho ta
ngc nhin, khng nhng khng lm cho ta s
hi m cn lm cho ta thanh thn trong khi sng
v trong khi cht, trong khi ln v trong khi
xung, trong khi n v trong khi i, trong khi t
v ngay c trong khi tn na.
i vi x hi cng vy, ci i sau l tip ni
ca ci i trc v c th lm cho x hi pht
trin v cc thnh, nhng ng thi ci i sau
cng c khi khng c kh nng tip ni v pht
trin ci i trc, m cn lm cho ci i trc
ln bi suy tn, c th l L Long nh khng
tip ni c s nghip ca vua L i Hnh m
lm cho triu L ln bi v co chung m
mn cho mt Triu i Nh L.
120
Tht vy, s suy bi ca mt triu i, hay s

thay ngi i ch ca mt chnh ph, cn nhanh
hn l s chuyn dch ca mt i ngi. Nn,
ngi Vn Hnh cnh bo cho L Thi T hay
bt c nhng ai ang nm quyn lc trong x hi
rng, khng nhng ci suy ca mt i ngi,
hay ca mt triu i, chng tan bin nh nhng
ht sng u ngn c m ngay c ci thnh ca
i ngi hay ci thnh ca mt triu i, cng
d tan bin mt cch nhanh chng nh vy
khng khc.
Do , ngi Vn Hnh mun ni cho tt c
chng ta bit rng, chnh ci thnh hay ci suy
ca con ngi hay ca x hi, c hai u khng
c t tnh, chng thnh hay suy u l thuc vo
quy lut hp ly ca nhn duyn, v nu ta nm
c quy lut ny, th ta c th t ch c cuc
sng, thng hoa c bn thn, v nu ta l
ngi nm quyn lc ca x hi, th ta c th
Thch Thi Ha
121
xy dng v pht trin t nc, em li s giu

p v vn minh cho x hi m chng c g lo
lng v s hi c.
Bng vo s gic ng v nm vng quy lut l
vn php u khng c t th thc hu v ly hp
l ty thuc vo nhn duyn, ngi Vn Hnh li
ni: Ti an tr vo ch khng an tr, an tr vo
ch m nim v tr khng th ta vo. Do nm
vng quy lut m kinh Kim-cang hin th ny,
nn ngi t do hnh o, s dng mi phng
tin m khng h b bt c phng tin no tri
buc. Ngi s dng thin vn, a l, sm v
v ngay c vic sp xp triu chnh, nhng ngi
vn v tr i vi nhng ci . Phi chng,
ngi Vn Hnh chng nghim v ng dng
gio l v tr ca kinh Kim-cang Bt-nh trong
mi hnh ng cu nc, gip dn, lm li ch
cho ht thy chng sanh ca mnh mt cch trit
. V do gic ng c ng v tr, nhn v tr,
122
chng sanh v tr, th mng v tr, php v phi

php u v tr, nn ngi Vn Hnh ty duyn
s dng vn php ha chng sanh m ngi
khng h b mc kt i vi mt chng sanh no
hay i vi mt php no.
Lm li ch cho tt c chng sanh m v tr,
ngha l khng nhng ch v tr ni nhng
phng tin ca hnh ng hoc v tr ni
hng hay mc tiu ca hnh ng m cn v
tr ngay c ni nim tr hay khng tr na.
Tch cc hnh ng m v tr, tinh thn ny
c Pht dy cho tn gi Tu-b- trong
kinh Kim-cang Bt-nh nh sau:
Pht bo, ny Tu-b-! Cc i B tt, nn
hng phc tm mnh nh th ny: nu c bao
nhiu loi chng sanh, hoc sinh ra t trng, t
thai, t m thp, t bin ha; hoc loi c hnh
sc, hoc loi khng c hnh sc, hoc loi c tri
Thch Thi Ha
123
gic, hoc loi khng c tri gic, hoc loi khng

phi c tri gic cng khng phi khng c tri
gic, ta hng dn cho h u i vo gii thot
trong Nit bn tuyt i. Lm cho v lng, v
s, v bin chng sanh gii thot nh vy, m k
thc ta khng thy c chng sanh no c gii
thot c. V sao? Ny Tu-b-! V nu mt v B
tt m cn c nhng vng tng v mt bn ng,
v mt con ngi, v mt chng sinh v v mt
sinh mnh th khng cn l v B tt chn thc.
Li na, ny Tu-b-! B tt thc hnh b th
khng nn vng mc vi bt c mt th g,
ngha l khng vng mc vi sc tng, m
cng khng vng mc ni m thanh, hng
thm, mi v, xc gic v n tng b th; B
tt hy b th m khng vng mc ni hnh
tng vng tng nh th. V sao? V B tt b
th khng vng mc bi hnh tng vng
124
tng, th phc c ca h khng th no ngh

v lng c.36
Vi tinh thn hnh ng mt cch trit m
tm v tr ca kinh Kim-cang Bt-nh, khin
cho chng trai tiu phu ca x R H nm xa
y, ng dy, ng p mt cch sc bn, chp
nhong v ngang tng, chng c g s hi trc
Ng T gia ci tm tng v trc rng: Pht
tnh vn bnh ng khng c Nam Bc, khin
cho Ng T qut tho v mm ci, ri sau n
chng cho chng trai tiu phu y tr thnh Lc
T Hu Nng.37
n th k th mi, Vn Hnh thin s tu
tp ti cha Lc T, lng Dch Bng, ph
Thin c ca Vit Nam lc by gi, v s
36
Dch da theo bn La-thp, tr 749, i Chnh 8 v c i chiu vi

Phn vn.
37
Lc T i S-Php Bo n kinh, Nguyn, Tng Bo bin, i
Chnh 48.
Thch Thi Ha
125
nghip tr thc cng nh s nghip c hnh ca

vua L Thi T cng c Vn Hnh thin s
gio dc v tc thnh ngay ni ngi cha ny.
Bi vy, khng nhng trit l hnh ng ca
Vn Hnh thin s chuyn ti tinh thn ca kinh
Kim-cang Bt-nh l hnh ng mt cch trit
m v tr, m ngay c trit l v hnh ng
ca vua L Thi T cng chuyn ti tinh thn y.
Bng tinh thn hnh ng trit m v tr ca
kinh Kim-cang Bt-nh, nn Vn Hnh Thin S
s dng tt c mi phng tin c th
phng o gip i, v vua L Thi T cng
bng tinh thn y, lnh o quc gia, xy
dng v pht trin t nc, em li hnh phc
cho mun dn.
126
Cc Vua L V Hnh Hot

Nm 1018, vua L Thi T c Nguyn o
Thnh v Phm Hc sang Tng thnh i
Tng Kinh. n nm 1020 th i Tng Kinh
mi c a v Thng Long.
Nm 1023, vua sai ngi sao chp thm mt bn
i Tng Kinh, v n 1027 li tip tc sao chp
thm mt bn i Tng Kinh na.
Nm 1034, vua Tng li tng cho triu nh
Thng Long mt b i Tng Kinh na, v nm
1036 vua L Thi Tng li cho sao chp thm
mt bn i Tng Kinh na.
Nh vy, vo thi vua L Thi Tng, ti t
nc Vit Nam chng ta by gi c t nht l
su b i Tng Kinh, trong c mt b do
vua L thnh t Tng v nm b cn li do Triu
nh Nh L thnh hoc sao chp.
Thch Thi Ha
127
Do , vo thi im ny vic nhu cu hc hi

kinh in ca mi thnh phn x hi rt ln, v
l ng nhin l cc dch bn Bt-nh v Kimcang Bt-nh ca cc ngi Cu-ma-la-thp,
Huyn Trng, Chn , Ngha Tnh, Lu Chi,
c ph bin rng ri trong gii Tng ni,
Pht t cng nh cc gii quyn qy v gii
nghin cu hc thut, v n c cc gii ny
chim nghim v ng dng vo i sng.
Ta c th thy c s hc hi chim nghim
ny qua hong L Thi Tng. S kin c
ghi li trong Thin Uyn Tp Anh nh sau: "By
gi hong L Thi Tng thng tham vn
thin ch vi Thin Lo ni Thin Phc. Kim
chy va ging th c lin thng. Nhng, nhng
lc rnh ri vic nc, vua ly thin duyt lm
vui, nhn cng cc bc k tc khp ni ging
cu cc ch d ng. Vua i trc bo: Trm
ngh n ngun tm ca Pht T, t xa thnh
128
hin cha khi b ch bai, hung l ngi hu

hc. Nay, Trm mun cng cc i c, s t
mnh, mi v thut mt bi k xem ch dng
tm ra sao. Tt c u chp tay ng . Mi
ngi ang tm , Vua lm xong bi k:
"Bt-nh chn v tng,
Nhn khng ng dic khng.
Qu hin v lai Pht,
Php tnh bn lai ng".
Ngha l:
Bt-nh tht v tng,
Ngi khng, ta cng khng.
Pht trc, nay, sau na
Php tnh bn lai ng.
Mi ngi u phc Vua c ti ng i lanh l.
Ni dung ca bi k y, vua L Thi Tng ni
n tnh-khng ca ng v php qua cch nhn
ca kinh Kim-cang.
Thch Thi Ha
129
Cc Thin S Vi Ngha Khng

c Thin Uyn Tp Anh, ta thy t tng
Khng ca Kim-cang Bt-nh cng nh hng
su sc vi thin s nh Hng.
Thin s nh Hng cha Cm ng, Ba Sn,
ph Thin c, h L, ngi Chu Minh. Gia
th tu tnh hnh. Thi tr n cha Kin S tham
hc vi Thin s a Bo.
Sau khi ng o, p ng li mi ca trng
Thnh hong s Nguyn Tun v tr tr cha Cm
ng, tip Tng chng rt ng. n ngy 03
thng 03 nm Canh Dn (1050) triu L Thi Tng,
s bnh, gi chng n t bit v c bi k:
"Bn lai v x s
X s th chn tng.
Chn tng nh th huyn,
Huyn hu tc khng khng".
130
Ngha l:
Xa nay khng x s,
X s l chn tng.
Chn tng huyn nh vy,
Huyn hu l khng khng.
Trong bi k Th Tch, Thin s nh Hng
ni n khng-khng, nh l s gic ng ti hu
ca mnh, khi chim nghim v cc php hu vi
h huyn.
Khng - khng l mt trong hai mi ngha khng
ca b i Bt-nh m ngi Huyn Trng dch
t thi i nh ng.38
Khng-khng l tnh khng ni ci khng. T
tnh ca cc php l khng nh, m t tnh ca
ci khng cng l khng v ci nim v khng,
38
Huyn Trng -i Bt Nh Ba-la-mt a kinh 5, tr 23, i Chnh 5.
Thch Thi Ha
131
ci nim y cng khng c t th thc hu,

chng ch l huyn hu, nn gi l khng-khng.
Li na, tt c php u l khng, nim v ci
khng y cng khng nt, v th m gi l
khng-khng.
Li na, hu cng khng, v cng khng, th
cng khng, phi cng khng, phi th cng u
khng, v th m gi l khng-khng.
Kinh i Bt Nit Bn ni rng: Khng-khng,
n khng ng vi s chng c v Khng-Khng
Tam Mui ca cc hng Thnh gi Thanh vn.
B tt tu tp v ngha ca khng l nh vy,
nn gi l khng-khng.39
Li na, Tr Lun gii thch, th no l
khng-khng. Tt c mi vt u khng, ci
khng y cng khng, nn gi l khng-khng.
39
i Bt Nit Bn kinh 16, tr 461, i Chnh 12.
132
Li na, em khng m ph v ni khng, ngoi

khng, ni ngoi khng, ph v c ba khng y,
gi l khng-khng.40
Li na, c Thin Uyn Tp Anh, ta li thy,
Tng Thng Hu Sinh (?-1064), p ng li
mi ca vua L Thi Tng vo trai tng i
Ni. Trong dp ny vua ni vi Tng Thng Hu
Sinh rng:
Trm ngh ngun tm ca Pht T, ngi hc
ch nn ch trch nhau, xin cng thc c cc
phng, mi v by t iu hiu bit ca mnh,
xem ch dng tm ca qu v ra sao?. Tng
Thng Hu Sinh lin p ng bng bi k:
"Php bn v nh php
Phi hu dic phi khng
Nhc nhn tri th php,
Chng sanh d Pht ng.
40
i Tr Lun 31, tr 287, i chnh 25.
Thch Thi Ha
133
Tch tch lng gi nguyt,

Khng khng hi chu.
Tri khng khng gic hu,
Tam mui nhm thng chu.41
Ngha l:
Php vn nh khng php,
Khng c cng khng khng.
Nu ngi bit php ny,
Chng sanh cng Pht ng.
Trng lng gi lng lng,
Thuyn vt bin khng khng.
Bit khng khng, bit c
Thin nh t vin dung.
41
Thin Uyn Tp Anh, tr 57, bn trng khc Triu L, thng 4, nm

Vnh Thnh th 11. Khc ch ch . ch c ngha l tin ln, m
ng, o phi, ly dng. Nhng, Thy L Mnh Tht, LSPGVN III,
tr 247, Nxb T.P H Ch Minh 2002, phin m l chu = . Chu
mi ng m vn ca thi k ny. C th ngi khc bn in khc ch
chu thnh ch ch. Do , ti s dng theo cch phin m ca
Thy L Mnh Tht v dch thng chu l vin dung.
134
T tng khng-khng m Tng Thng Hu

Sinh ni cho vua L Thi Tng, l tnhkhng m Bt-nh tm kinh hin th rng:
"Trong tnh-khng y, khng c sc, th, tng,
hnh, thc; khng c nhn, nh, t, thit, thn, ;
khng c sc, thanh, hng, v, xc, php; khng
c nhn gii cho n khng c thc gii;
khng c v minh cho n khng c ci ht v
minh; khng c lo t v khng c ci ht lo t;
khng c kh, tp, dit, o; khng c tr, khng
c c, v khng c ci c".
Hay l ni theo cch ca i Tr Lun:
khng-khng, ngha l hu cng khng, v cng
khng, th cng khng, phi cng khng, phi th
cng u khng.42
42
i Tr Lun 33, tr 287, i Chnh 25.
Thch Thi Ha
135
Sc Khng Con ng Ng o
T khng-khng ca Tng Thng Hu Sinh, ta
i ti t tng Sc-khng ca Thi Hu Lan.
Thi Hu Lan l hong hu ca vua L Thnh
Tng tng nhip chnh trong thi gian vua L
Thnh Tng i nh Chim Thnh nm 1069 v
l Thi Hu ca vua L Nhn Tng.
Thi Hu tng hi thin s Thng Bin v
ngha Pht, T v lch s pht trin Pht gio.
Thi Hu Lan rt nhn t c hnh, ngi i
by gi xng tng l Quan m n, ngha l
ngi con gi ca B tt Qun Th m.
Thi Hu Lan thng mi Quc S Thng
Bin vo cung tham vn yu ch ca thin v
hiu su c yu ch, nn Thi Hu c lm
bi k ng o c ghi li trong Thin Uyn Tp
Anh, trang 21 nh sau:
136

"Sc th khng, khng tc sc,
Khng th sc, sc tc khng.
Sc khng cu bt qun,
Phng c kh chn tng".
Ngha l:
Sc l khng, khng tc sc,
Khng l sc, sc tc khng.
Sc khng u chng qun,
Mi c hp chn tng.
T tng Sc khng l mt trong nhng t
tng ch yu ca Bt-nh Tm kinh. T tng
ny, trong Tm kinh Bt-nh ca Phn c din
t nh sau:
Iha riputra rpa nyat, nyataiva
rpam/ rpn na pthak nyat, nyat y na
pthag rpam/ yad rpa s nyat, y nyat
Thch Thi Ha
137
tad rpam// evam eva veday - saj saskra - vijnni//.

Ngha l:
Ny X-li-t! Sc l tnh-khng, chnh tnhkhng l sc. Sc chng khc tnh-khng, tnhkhng chng khc sc. Sc y chnh l tnhkhng, tnh-khng y chnh l sc. Th, tng,
hnh, thc cng u nh vy.
V on kinh ny trong Bt-nh tm kinh dch
bn Hn ca ngi Huyn Trng l:
"X-li-t! Sc bt d khng, khng bt d sc;
sc tc th khng, khng tc th sc, th, tng,
hnh, thc dic phc nh th".43
Ngha l:
43
Huyn Trng, Bt Nh Ba-la-mt a Tm kinh, tr 848, i Chnh 8.
138
"Ny X-li-t! Sc chng khc g khng, khng

chng khc g sc, sc chnh l khng, khng
chnh l sc; th, tng, hnh, thc cng u
nh vy.
Kinh ni:
"Sc chng khc khng,
Khng chng khc sc".
L xc nh sc v khng l hai php ring bit,
nhng chng li thng hp vi nhau khng h
tch ri v lun lun c mt trong nhau.
Nh vy, sc c mt u, th khng c mt
; Khng c mt u, th Sc c mt .
Chng tng nhp vo nhau v bt nh.
Li na, kinh ni:
"Sc tc l khng,
Khng tc l sc".
Thch Thi Ha
139
Hai ch "tc l" ca kinh xc nh rng: sc v

khng, khng phi l hai, m chng cng khng
phi l mt. Chng c mt trong nhau v cng
nhau hin hu. Chng cng nhau hin hu m
khng chnh l t th ca chng.
Nh vy, trong bi k ng o ca Lan Thi
Hu, hai cu u l nu r s trc nhn chn l
bn nhin v hai cu sau l phong thi sng v
hnh ng sau khi gic ng.
V nh vy, qua nhng thi k ng o ca vua
L Thi Tng, Thin s nh Hng, Tng
Thng Hu Sinh v Thi Hu Lan, ta cng cn
c Thin s Vin Chiu (999- 1090 ) vi thi k:
"Thn nh tng bch b i thi
C th ht ht thc bt bi
Nhc t tm khng v sc tng
Sc khng n hin nhm thi di".44
44
Thin Uyn Tp Anh, t 11, bn trng khc Triu L, thng 4, nm

Vnh Thnh, th 11, bi k th tch ca Thin S Vin Chiu, cu th
3, thiu ch tng = .
140
Ngha l:
Thn nh tng vch khi xiu ,
V tr thong chc quen chng bun.
Nu t tm khng, v tng sc,
Sc khng n hin t chuyn lun.
Thin s o Hu ( ?- 1172), thi vua L Anh
Tng, c thi k Th Tch ni v sc thn v diu
th (tnh-khng) nh sau:
"a thy ha phong thc,
Nguyn lai nht thit khng.
Nh vn hon t tn,
Pht nht chiu v cng".
Hu vn:
"Sc thn d diu th,
Bt hip bt phn ly.
Nhc nhn yu chn bit,
L trung hoa nht chi".
Thch Thi Ha
141
Ngha l:
t, nc, gi, la, thc,
Nguyn lai ht thy khng.
Nh my tan ri t,
Tri Pht chiu v cng.
Li ni:
Sc thn cng diu th,
Chng hp, chng la xa.
Nu ai cn bit r,
Trong l mt cnh hoa.
V thin s Minh Tr (?- 1196), hc tr ca ngi
o Hu, thng minh, hiu r tng ch ca kinh
Vin Gic, Nhn Vng, Php Hoa v sch
Truyn ng, dy d chng khng bit mi
mt. Ngi din t t tng Sc Khng qua
mt dng khng nh m cng khng hnh, sc
thn chnh l ci khng nh, khng hnh y, qua
bi k Th Tch nh sau:
142

"Tng phong thy nguyt minh,
V nh dic v hnh
Sc thn gi c th
Khng-khng tm hng thinh".45
Ngha l:
"Gi tng trng nc t
Khng nh cng khng hnh
Sc thn l ci
Khng- Khng ting vng tm".
Nh vy, ta thy t tng khng ca Bt-nh
pht trin su rng trong i sng o, chim
nghim o v chng o ca cc thin s i L
v ngay c hng vua cha nh L Thi Tng, L
Thnh Tng, L Nhn Tng v Thi Hu Lan.
45
Thin Uyn Tp Anh, tr 24a., bn L Triu, Vnh Thnh ,Thp Nht

Nin, T Nguyt, Cc Nht Trng Khc.
Thch Thi Ha
143
Hng V Cho Cuc i

Qua s din t ng o v Khng, c cc
thin s, c s, Pht t i L c tng v hnh
tr mt cch c hiu qu trong i sng o ca
chnh h v nh hng n nhng sinh hot
nht nh ca x hi.
i vi bn thn, t tng Kim-cang Bt-nh
gip cho h thy r khng nhng ng l Khng
m php cng Khng, v khng nhng nim
v Ng l Khng m mi nim v php cng
Khng. Khng nhng nim v ng khng
m nim v v ng cng Khng v khng
nhng nim v php l khng cn, m nim
v v php cng hon ton vng bt. Nh vy,
khi h nhn ra c s tht v h sng vi s
tht , th h khng cn s hi trc ci l sng
cht, cn mt, thng trm ca kip ngi hay
nhng bin thin ca x hi v cuc i. Nh
144
vy, h ng gp nhng g cho t nc, cho x

hi, cho cuc sng con ngi, bng chnh s
gic ng l sc khng ca h.
Cc Thin s, Vua cha v Pht t i L c
nhiu thi k ni v l tnh Bt-nh, ni v
Khng, ni v v ng v v php ca kinh Kimcang, nhng ta cha tm ra c mt bn kinh
no thuc v vn t Bt-nh, do cc ngi ch
gii hay dch thut c. iu ny chc chn c
nhiu l do, m ta cn chim nghim v nghin
cu, c th thy r c vn .
Tuy nhin, vo thi L, t nc ta c t nht
l n su b i Tng kinh c lu hnh, chc
chn trong , cc dch bn kinh Bt-nh nh:
Phng Quang Bt-nh, do ngi V-la-xoa dch,
vo thi Ty Tn; Quang Tn Bt-nh, do ngi
Trc Php H dch, vo thi Ty Tn; Ma-ha
Bt-nh Ba-la-mt, Tiu Phm Bt-nh Ba-lamt, Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt, Bt-nh Tm
Thch Thi Ha
145
kinh, do ngi Cu-ma-la-thp dch, vo thi

Diu Tn; o Hnh Bt-nh, do ngi Chi-luca-sm dch vo thi Hu Hn; i Minh
kinh, do ngi Chi Khim dch vo thi Ng; Maha Bt-nh Sao kinh, do m Ma Ty Cng Trc
Pht Nim dch, vo thi Tin Tn; i Bt-nh
Ba-la-mt-a kinh, 600 cun, do ngi Huyn
Trng dch, vo i ng v rt nhiu kinh
thuc vn h Bt-nh c cc v php s
khc, dch t Phn sang Hn vo thi Tng v
trc Tng. Chc chn cc dch bn ny cng
c lu hnh ti Vit Nam vo thi L, lm
nn tng cho s hc tp, nghin cu, ng x v
chng ng cho Tng Ni, Pht t by gi, v n
l cht xc tc, to nn sinh lc lm hng vng
nn o c tm linh, vn minh, vn ha vng
son ca dn tc Vit Nam vo thi i nh L.
146
TU TRUNG THNG S
VI NGHA NH CA
KINH KIM-CANG
Khun Mt Ni Vt Gia Rng Thin

Tu Trung Thng S l mt trong nhng khun
mt ln v Pht hc ca Pht gio i Trn, nht
l i vi thin hc. Tu Trung Thng S c tn
l Trn Tung, sinh nm 1230 v mt 129146, con
trng ca Yn Sinh Vng - Trn Liu. ng
cn c tc hiu l Hng Ninh Vng, cng
vi Trn Hng o v Trn Quang Khi nh
bi Nguyn Mng.
Tu Trung Thng S rt c vua Trn Thnh
Tng qu trng, nht l v mt tr tu v phong
46
Theo L Mnh Tht, Lch s PGVN, tp 3, trang 759, Nxb Tp HCM

2002.
Thch Thi Ha
147
cch sng ca ng. Tu Trung Thng S l bc

Thng S trong gii tu hc by gi. Tn ca
ng ni ln con ngi v phong cch hnh x
ca ng, nn vua Trn Thnh Tng giao Thi
t Khm tc l vua Trn Nhn Tng sau ny,
cho ng gio dc.
Vua Trn Nhn Tng vit bi th ca ngi Tu
Trung Thng S ngay ni bc chn dung ca
ng v bi th ny c ghi li trong
Thng S hnh trng nh sau:
Gi lo c chy
Nhn nan danh mc
Lng hong khc xch
Thi c lc
Nng phng nng vin
Nng hu nng bc
Php hi c nhn
Thin lm tam gic.
148
L Mnh Tht dch:

y bc c chy
Ngi u d v
thc gc Lng hong
m chung Thi
hay trn hay vung
mng dy v
bin php mt mnh
Rng thin ba pha.47
i vi vua Trn Nhn Tng th Tu Trung
Thng S l mt con ngi c ti nng a
dng, khng d g nh v kch thc to nn
mt bc nh chnh xc v ng hay chnh cuc
i ca ng. Tu Trung Tng S, theo vua Trn
Nhn Tng l con mt c nht ca bin php
by gi (php hi c nhn), v l ngi c kh
nng dy d v p ng nhu cu thin hc cho
ba bc thng, trung v h cn ca x hi, hay
47
L Mnh Tht, Lch s PGVN, tp 3, trang 776, Nxb Tp HCM 2002
Thch Thi Ha
149
thin hc ca Tu Trung Thng S hm cha

gio ngha y c ba tha, gm Thanh vn
tha, Duyn gic tha v B-tt tha, v y
c ba mt t gic, gic tha v gic hnh vin mn
m vua Trn Nhn Tng gi Thin hc ca Tu
Trung Thng S l Thin lm tam gic, ngha
l rng thin y c ba mt.
Vua Trn nhn Tng cn nhn xt: Thng S
bm tnh thanh cao, ni ting thun hu. kh
lng thm trm, phong thi nhn nh.
150
Vn S Quy Nh
Nh vy, kinh Kim-cang Bt -nh nh hng
n phong cch v cuc i ca Tu Trung
Thng S nh th no?
Ta hy c bi th Vn S Quy Nh ca ng,
c th thy s chng nghim ca ng v hu v
phi hu, v v v phi v bng Tu gic Kimcang trong bi th ny.
Tng v hin hu, hu v thng
hu hu v v t cnh ng
phin no B- nhn bt nh
chn Nh vng nghip tng giai khng.
Thn nh huyn knh, nguyt nh nh
tm nhc thanh phong, tnh nhc bng
hu vn t sinh ma d Pht
chng tinh cng bc, thy triu ng.
Thch Thi Ha
151
Ngha l:
T v hin hu, hu v thng,
hu hu, v v, t hn ng,
phin no, B- vn khng khc,
chn Nh, vng nim thy u khng.
Thn nh gng o, nh bng nguyt,
tm t gi thanh, tnh c bng,
ng hi t sinh, ma v Pht,
mun sao chu Bc, nc chu ng.
Nh vy, qua bi th ta thy, Tu Trung Thng
S p v mi nim nh bin m th nhp
thc tnh Trung o hay l thc tng Bt-nh.
Bng Tu gic Kim-cang, Tu Trung Thng S
trc nhn, hu v v hay c v khng l hai
mt ca mt thc ti. Ngay ni hu m v, ngay
ni c m khng; ngay ni v m hu hay ngay
ni khng m c. Hu v v hay khng v c,
chng khng h tch ri nhau m lun c mt
152
trong nhau. Cho n thn v tm, sng v cht,

ma v Pht cng vy. Chng khng bao gi tch
bit nhau. Thn v tm, sng v cht, ma v Pht
tt c u l khng c t tnh, ht thy bn tnh
ca chng u l Nh.
Nh m Tu Trung Thng S cp trong
bi th ny, chnh l ngha Nh ca cc php, m
kinh Kim-cang bn dch ca ngi La-thp gi l
Nh Lai, Nh Lai gi, tc ch php nh ngha48.
V trong bn Phn vn, c Pht ni vi Tn
gi Tu-b- rng: Nh Lai l gi cho chn
nh; Nh Lai l gi cho php tnh bt sinh; Nh
Lai l gi cho s on tn ca cc php; Nh
Lai l tn gi ca tuyt i bt sinh.49
48
, tc ch php nh ngha, La-thp, i Chnh 8, tr.

751a27.
49
Nh Lai l gi cho Chn Nh, ting Phn: bhtatathaty etad
adhi-vacanam. Nh Lai l gi cho Php Tnh Bt Sinh, ting Phn:
anutpdadharmaty etadadhivacanam. Nh Lai l gi s on tn
ca php, ting Phn: dharmocched-asyitad-adhivacanam. Nh Lai l
tn gi ca Tuyt i Bt Sinh, ting Phn: atyantnutpannasyitadadhivacanam. (Buddhist Sanskrit Texts, s 17, tr. 84).
Thch Thi Ha
153
Tuyt i bt sinh l Nit-bn hay l tnh-khng

ca php gii. Tnh-khng y l nh. Nh th
khng cn khi hin mi tng v ng hay phi
ng, v nhn hay phi nhn, v chng sanh hay
phi chng sanh, v th mng hay phi th mng,
v php hay phi php m trong kinh Kim-cang
Bt-nh c Pht dy cho Tn gi Tu-b-
v thnh chng lc by gi m trong bn Phn
vn ta c nh sau:
Hi Tu-b-! V chnh cc v B-tt i s, th
khng c khi hin tng t ng, khng khi
hin tng chng sanh, khng khi hin tng
s phu v khng khi hin tng th mng.
Hi Tu-b-! Chnh nhng v B-tt i s,
cng khng khi hin tng v php v v
khng phi php.
Hi Tu-b-! V chnh h cng khng cn khi
hin v tng v v khng phi tng.
154
Hi Tu-b-, ti sao? V nu nhng v B-tt

i s cn hin khi tng v php, th chnh
h cn c mc kt t ng, cn c mc kt chng
sanh, cn c mc kt s phu v th mng.
Li na, ny Tu-b-! Ti sao? V i vi Btt i s, th khng cn nm gi ci hiu v
php hay khng phi php.50
T thn ca cc php l nh, nn v cng nh
m hu cng nh; hu hu cng nh, m v v
cng nh; phin no cng nh, m B- cng
nh; chn nh cng nh, m vng nim cng
nh; thn cng nh, m tm cng nh; sng
cng nh, m cht cng nh; ma cng nh, m
Pht cng nh; ng cng nh m bc cng nh.
Tm li, i vi Tu gic Kim-cang, th bn tnh
ca cc php l rng lng, bnh ng, nn khng
c php no l khng nh. V vy, kinh Kim50
Buddhist Sanskrit Texts s 17, tr.76.
Thch Thi Ha
155
cang ni: Nh l ngha ca cc php = Ch

php nh ngha.
V nh l vy, nn v vi cng c ngha l nh.
Cc php t ni nh hay t ni v vi m biu
hin khc nhau51. Nn, trong bi th y, Tu
Trung Thng S ni v ngha nh, do ng
gic ng t Tu gic Kim-cang.
V nh ca kinh Kim-cang, cng c Tu
Trung Thng S cp n trong bi th M
Ng ca ng:
M kh sinh khng sc
Ng lai v sc khng
Sc khng m ng gi
Nht l c kim ng.
Vng khi tam khi
Chn thng ng nhn thng
Nit-bn tm tch tch
51
La-thp, i chnh 8, tr. 749 b18.
156

Sinh t hi trng trng.
Bt sinh hon bt dit
V th dic v chung
n nng vong nh kin
Php gii tn bao dung.
Ngha l:
M lm sinh khng
ng ri khng sc khng
sc, khng, m, ng y
xa nay mt l ng.
Vng khi, ba ng khi
chn thng, nm mt thng
Nit-bn tm tnh lng
bin sng cht trng trng.
Khng sinh, li khng dit
khng th, cng khng chung
ch thng qun nh kin
php gii thy bao dung.
Thch Thi Ha
157
Qua bi th, ta thy tinh thn Tm kinh Bt-nh

v Kim-cang Bt-nh c Tu Trung
Thng S din t mt cch minh trit. M lm
l m lm i vi sc khng v gic ng cng l
gic ng i vi sc khng. Khng c s m lm
hay gic ng no tch ri khi sc v khng c.
Bi l sc v khng hay m v ng xa nay u
cng chung mt l tnh. L tnh y l khng-tnh
hay l nh. L tnh y khng c sinh, khng c
dit, khng c khi im, khng c kt thc m
Tu Trung Thng S ni: Bt sinh hon bt
dit, v th dic v chung. V theo ng, mun
chng nhp ton th l tnh y, th hy qun mt
nh kin (n nng vong nh kin).
Nh kin l nhng nhn thc do nh nguyn i
i hay do su cn v su trn tip xc v i i
vi nhau lm iu kin cho cc nhn thc sinh
khi, nn nhn thc y l nhn thc m lm.
Hoc nh kin l hai kin chp sai lm i vi
ng v php l sinh hoc l dit; l thng hoc
158
l on; l lai hoc l kh; l ng nht hoc l

d bit. Ngha l ngi tu tp m cn kt vo
nhng kin chp hay nhng nim v ng v
php, v thng v on. Nh vy, th khng th
no hi nhp vi php gii chn nh. V khi
thng t chn nh ca php gii, th t thng
lun c nm cch nhn, m Tu Trung Thng
S ni: Chn thng ng nhn thng.
Ng nhn l nm con mt gm: nhc nhn l mt
phm phu; thin nhn l mt ca ch thin; tu
nhn l mt tr tu chung ca hng thnh gi
Thanh vn v B-tt; php nhn l mt nhn thy
php tnh chn nh ca hng B-tt i s v
Pht nhn l mt nhn thy mi s hin hu bng
tu gic hon ton.
kinh Kim-cang Bt-nh, tn gi Tu-b-
tha vi c Th Tn rng, ngi c y c
nm con mt y.52 Nh vy, theo Tu Trung
52
La-thp, i chnh 8, tr.751b12.
Thch Thi Ha
159
Thng S, ch cn qun mt nh kin, hay khng

rui rong theo nh kin, th thng t chn nh
ca php gii, v nm cch nhn ca nm con mt
khng cn c s i ngi. Ngha l ngay ni nhc
nhn c cch nhn ca c bn con mt kia.
Bi vy, ta bit kinh Kim-cang l hi im tu tp
v chng ng ca Tu Trung Thng S v Nh,
v cng t hi im y, m ng phng ra s siu
thot ngay gia cuc i y bi bm ny.
Nh vy, ta bit kinh Kim-cang l gio l ch
no ca Pht hc i Trn. Trn Thi Tng, Trn
Thnh Tng v nht l Tu Trung Thng S
hi nhp l tnh v tr hay Nh ca kinh Kimcang, v ng biu l l tnh y trong mi hnh
x v tr ca ng mt cch t nhin. i sng
ca ng l o ca ng v o ca ng l i
sng ca ng, c hai khng h c mt ln mc
nim phn chia no. ng sng nh vy v
ng ni nh vy.
160
Siu Vit Nim Nh Nguyn

C v Tng hi: Th no l thanh tnh php thn?
Tu Trung p: Ra vo ng phn nga. Nghin
tm vng nc tru.
V Tng hi: Lm sao m chng nhp c?
Tu Trung p: B c nhng khi nim v d
bn, th tc khc l thanh tnh php thn.
Trong i sng ca chng ta c lo o vi
nhng nhn thc nh bin, vi nhng khi nim
nhp sch, th khng bao gi ta bc vo c
th gii v nim hay l th gii ca php tnh
Chn Nh hoc php thn thanh tnh. Kinh Vin
gic ni: V xut lun hi nhi bin vin gic, b
vin gic tnh tc ng lu chuyn. Ngha l:
cha ra khi lun hi m bin minh v tnh vin
gic, th tnh vin gic y cng ng nh lun hi.
Thch Thi Ha
161
Hoc D lun hi tm, sinh lun hi kin, nhp

Nh Lai i tch dit hi, chung bt nng ch.
Ngha l: Dng tm lun hi, sinh ra kin thc
lun hi, m mun vo bin c vng lng ca
Nh Lai, th hon ton khng vo n c.53
Th gii ca php tnh Chn Nh, php thn thanh
tnh hay l bin c vng lng l th gii m Tu
Trung Thng S ni cho ta qua bi k sau y:
Bn lai v cu tnh
Cu tnh bn h danh
Php thn v qui ngi
H trc phc h thanh.
Ngha l:
Xa nay khng nhp sch
Nhp sch vn tn sung
53
Kinh Vin Gic, i chnh 17, tr 915c25.
162

Php thn l v ngi
Ly g sch vi d?
C v hi: Trong kinh c cu sc tc th khng,

khng tc th sc, nh th no?
Tu Trung ngi im lng. Mt lt sau, ng nhn
ngi kia v hi rng: ng c hiu khng?
Ngi kia: Khng hiu.
Tu Trung: ng c sc thn khng?
Ngi kia: C.
Tu Trung: Vy, sao gi sc l khng?
Tu Trung: ng thy ci khng c hnh sc
khng?
Ngi kia: Khng thy.
Tu Trung: Vy, sao gi khng l sc?
Thch Thi Ha
163
Ngi kia: Nh vy, rt cuc l th no?

Tu Trung: Sc chng phi khng; khng chng
phi sc.
Li ni tip:
Sc tc th khng khng tc th sc,
Tam th Nh - lai phng tin lc
Khng bn v sc, sc v khng,
th tnh minh minh phi tht c.
Ngha l:
Sc chnh l khng, khng chnh l sc,
Sc phng tin ca Nh Lai ba i,
Khng vn khng sc, sc vn khng khng,
Th tnh sng choang, khng h c mt.
164
Vung Tu Kim Kim-cang

Tu Trung Thng S do gic ng c tnh
chn nh v tr, khng sinh, khng dit ni vn
hu bng tu gic Kim-cang, nn mi phong thi
hnh x ca ng ht sc t ti.
Do , i vi ai tu tp hay thc hnh B-tt o
m cn mc kt ni nim tr gii v nhn nhc,
th ng dng tu gic Kim-cang cht t
ngay:
Tr gii kim nhn nhc
chiu ti bt chiu phc
dc tri v ti phc
phi tr gii nhn nhc.
Ngha l:
Tr gii v nhn nhc
rc ti khng rc phc
Thch Thi Ha
165
mun bit khng ti phc

ng tr gii nhn nhc.
Th tnh ca ta l Nh. Th tnh y, vn sng
choang, u c nhim m phi tr gii cho ht
nhim ; th tnh ca ta vn vng chi bt ng,
th u cn phi nhn nhc c kin tr, bt
ng?
Li na, th tnh ca ta l php thn thanh tnh,
th u cn phi tr gii cho c thanh tnh
php thn; th tnh ca ta vn tch chiu cng
khp, th u cn phi nhn nhc cng khp
lng chiu v th tnh ca ta vn bnh ng cng
khp, th u cn phi nhn nhc on tn
tham sn, chp ng. Nn ht thy php m c
Pht trnh by cho chng ta tu hc, ch l phng
tin gip ta gic ng m khng phi l gic ng.
V vy kinh Kim-cang, c Pht dy cho
tn gi Tu-b- rng:
166
Nhng ngi no, nu tm h cn bm vo

nim, th h cn b kt vo ng, nhn, chng
sanh v th mng; v nu tm ca h cn bm
vo nim php, th h vn cn kt vo ng,
nhn, chng sanh v th mng. V ti sao? V
nu tm ca h cn bm vu vo nim khng
phi php, th h vn cn kt vo ng, nhn,
chng sanh v th mng.
V l do , nn ng bm vu vo php v cng
ng bm vu vo khng phi php.
V do ngha ny, nn Nh Lai thng ni vi cc
t-kheo rng: qu v phi bit, php ti ni v
nh chic b, php cn phi bung b, hung l
khng phi.54
Tu Trung Thng S nm c tu kim
Kim-cang ny, nn ng cht t mi chp th
54
La-thp, Kim-cang Bt-nh, i chnh 8, tr.749.
Thch Thi Ha
167
ca nhng k i din vi ng mt cch ngang

tng v lm lit.
Hong hu Thin Cm, em gi ca Tu Trung
Thng S mi ng vo cung n tic. Trn
bn tic c y c hai mn mn v chay. ng
khng gp mn chay m gp mn mn, Hong
hu Thin Cm hi:
Anh tu thin m n tht c, th lm sao m thnh
Pht c?.
Tu Trung p: Pht l Pht, anh l anh; anh
khng cn thnh Pht, Pht khng cn thnh anh.
Em chng nghe c c ni: Vn Th l Vn Th,
gii thot l gii thot sao?.
Thnh Pht ch l mt cch ni c l, ch
chng c Pht no t thy mnh thnh Pht c.
V Pht l th tnh gic ng ni mi chng sanh,
nu cho th tnh y b khut lp bi phin no
168
th Pht l chng sanh; v phin no lng yn,

gic tnh biu hin, soi chiu ton trit v cng
khp, th chng sanh l Pht, ch c Pht no
ngoi gic tnh m thnh hay c, nn Tu Trung
Thng S ni vi Hong hu Thin Cm rng:
Pht khng cn thnh anh, anh khng cn thnh
Pht l vy.
Cuc i thoi gia hai anh em ca Tu Trung
Thng S, ta thy chng khc no cuc tr
chuyn gia Pht v tn gi Tu-b- kinh Kimcang rng: Ny Tu-b-! Thy ngh nh th
no? Nh Lai c chng c v thng gic
khng? C php no c ni bi Nh Lai khng?
Tn gi Tu-b-, tha rng: ng nh con hiu
ngha ca ngi dy, th khng c php no
c khng nh l v thng gic v khng c
php no khng nh c ni bi Nh Lai. V
sao? V php c ni bi Nh Lai, php y u
Thch Thi Ha
169
khng th nm bt, khng th din t, khng

th gi l php, khng th gi l phi php. V
sao? V ht thy cc bc hin thnh t ni php
v vi m thng hiu.55
Ni nhng cuc tr chuyn nh vy, nhng
nim c v phi c, Pht v phi Pht; php v
phi php, tt c u b kim tu Kim-cang
cht t hon ton. C ln vua Trn Nhn Tng
hi: Chng sanh quen ci nghip n tht ung
ru, th lm th no thot khi ti bo?.
Tu Trung tr li: Nu c ngi ang xy lng
li, bt cht c vua i ngang qua sau lng, ngi
y khng bit, cm mt vt g , nm bt ng
m trng nhm vua. Th hi trong lc y, ngi
y c s vua khng v vua c gin ngi y
khng? Nn bit hai vic y khng dnh lu g vi
nhau c. Ni xong, Tu Trung cn c bi k:
55
La-thp, Kim-cang Bt-nh, i chnh 8, tr.749b11.
170

V thng ch php hnh
Tm nghi ti tin sanh
Bn lai v nht vt
Phi chng dic phi manh.
Nht nht i cnh th
Cnh cnh tng tm xut
Tm cnh bn lai v
X x ba-la-mt.
Ngha l:
Cc php hnh v thng
Tm nghi ti lin sanh
Xa nay khng mt vt
Khng ging, khng ny mm.
Mi ngy lc i cnh
Mi cnh t tm sanh
Tm cnh xa nay khng
Ni ni u vin mn.
n tht c m khng tc , ngha l khng khi
ln ng tng, nhn tng, chng sanh tng,
Thch Thi Ha
171
th gi tng, khng khi ln php tng v phi

php tng, khng khi ln mt v c, th v
x, ngon v d th ngay khi n, nghip khng
sinh, ly g m th bo. Chng sanh n m th
bo l do lc n xc th i km vi tc , tng
v t, hoc i km theo nhng t nim Pht hay
chng sanh, phin no hay B-, sinh t hay
Nit-bn, php hay phi php, c hay mt, th
hay x, ngon hay d, nn sinh khi nghip, dn
n th qu bo kh vui trong ba i v su no.
Cn n khng tc , khng tng v khng t,
th n ch l n, n ch l th bo v tr bo, nn
n xong l bo ht, chng c ti phc g trong
cch n v khi n y.
V vy, vi tu kim Kim-cang, Tu Trung
Thng S khng nhng cht t phng nhng
nim nhn ng, nh bin i vi mnh khi tip
xc vi vn cnh, m ng cn ph v v cht
t nhng nim phn bit vng tng ngay
172
ni nhng ngi c c duyn trc din vi ng.

ng ni:
Thn tng v tng, bn lai khng
Huyn ha phn sai thnh nh kin
Ng nhn t l dic t sng
Phm thnh nh li, dic nh in.
Ngha l:
Thn t v tng, vn xa nay
Huyn ha phn sai thnh nh kin.
Ta, ngi nh mc, cng nh sng
Phm, thnh cng nh sm, nh chp.
Nh kin l ci thy nh bin, ci thy i i, ci
thy thuc v cc php hu vi sinh dit, khng
phi l ci thy ca tu gic Kim-cang.
Ci thy ca tu gic Kim-cang l ci thy t v vi
m biu hin, c kh nng cht t mi ci thy
i i, gia ta v ngi; gia phm v thnh.
Thch Thi Ha
173
Ta v ngi, phm v thnh ch l nhng nim

h huyn bt thc, ca tm thc cha y ng
tng, phi ng tng, cha y php tng v phi
php tng. Nhng tng y, chng khi sinh v
hy dit mt cch nhanh chng, nh sng, nh
mc, nh sm chp v nh in xt vy.
Mi hot dng vng bt ht thy nim ng v phi
ng, vng bt mi nim php v phi php, u l
Nh v l diu dng ca Nh. i ng nm ngi,
ni nng, ng tnh u l Nh v t ni Nh m
thng tay vo ch i sinh t, ch thng cho mi
ngi tnh Nh ngay ni ch i y.
Ngha l ch thng cho ngi i bit rng: sinh
cng Nh m dit cng Nh; c sinh v dit u
Nh; huyn cng Nh m chn cng Nh; c
chn v huyn u Nh; B- l Nh m phin
no cng Nh; c B- v phin no u l
Nh; thin ng l Nh m a ngc cng Nh;
174
c thin ng v a ngc u l Nh; nc si

la bng cng Nh m nc mt thanh trong
cng l Nh; ngi thin cng Nh m khng
ngi thin cng Nh; thuyt php cng Nh m
khng thuyt php cng Nh, Ngha l khi
tm lng yn ht cc tng, th thy mun
cnh u l Nh v c th t do rong chi khp
c mi phng th gii m chng c g rng
buc. Nn, Tu Trung ni:
Tm chi sinh h, sinh t sinh,
tm chi dit h, sinh t dit.
sinh t nguyn lai t tnh khng,
th huyn ha thn dic ng dit.
Phin no, B- m tiu ma
a ngc thin ng t kh kit
hoch than l thn n thanh lng
kim th ao sn lp ti chit.
Thanh vn ta thin ng v ta
B-tt thuyt php ng thuyt thc
Thch Thi Ha
sinh t vng sinh, t vng t
t i bn khng tng h khi.
Mc vi kht lc sn dng dim
ng tu ty tr v tm d.
Php thn v kh dic v lai
chn tnh v phi dic v th.
o gia tu tr bi vn trnh
kin nguyt an nng kh tm ch
ngu nhn in o b sinh t
tr gi t quan nhn nhi d.
Ngha l:
Sinh ca tm ch, sinh t sinh;
dit ca tm ch, sinh t dit!
sinh t xa nay bn tnh khng
huyn thn ny ri cng s dit.
Phin no, B- cng tiu vong
a ngc thin ng t kh kit.
nc si l bng lin ti mt
ni kim rng ao gy sch trn.
175
176

Thanh vn thin ta ta khng ta
B-tt thuyt php, ta thuyt thc
sinh chnh vng sinh, t vng t.
T i vn khng, khi ch no?
ng lm nai kht sn sng nng
chy rui ng ty chng tm dng.
chn tnh khng phi cng khng th.
n nh cn hi ng chi na?
thy trng, u nhc tm tay ch!
s hi t sinh ngi in di
t ng thong dong bc tr hin.
Tm l ng ch ca sinh v dit, ca sng v

cht, ca phin no v B-, ca thin ng v
a ngc, ca kh v vui, ca la bng hay ao
mt, nn Tu Trung Thng S ni: Tm chi
sinh h, sinh t sinh; tm chi dit h, sinh t
dit; ngha l: Sinh ca tm ch, sinh t sinh;
dit ca tm ch, sinh t dit!. Tm l c im
cho ci sinh n sinh v l c im cho ci dit n
Thch Thi Ha
177
dit. Sinh v dit l hai mt biu hin ca tm,

nhng m th tnh ca tm, th khng h sinh dit.
V ng gii quyt mt cch trit , nhm
chuyn ha i vi tm sinh dit y, bng qun
chiu Bt-nh, ngha l lun lun qun chiu
thy r: Sinh t nguyn lai t tnh khng.
Thy r t tnh sinh t ni tm vn khng, th
ci sinh, sinh khi t vng tm hay ci dit b
hy dit t vng tm u hon ton vng lng,
by gi cc nim nh nguyn t ni tm thc
hon ton khng cn sinh khi, tnh gic vin
minh t hin by, s an lc v s t do c mt
mt cch ch thc vi ta, khin ta khng cn
phi rui rong kim tm.
V vy, Tu Trung Thng S ni: n nh cn
hi ng chi na?, hay l thy trng, u
nhc tm tay ch?.
178
Bi Ca Diu Thng
Thy r chn tnh ca ta xa nay vng lng, sng
trong v nhim, thng ti m siu vit mi
nim i i th phi, th khng cn phi rui
rong tm kim Pht hay T bn ngoi m hy ht
ln bi ca diu thng, ti vui, sng trong v
linh hot, t s sng hay t bn th tch lng xa
nay. Nh ng ni trong bi Diu Khc Bn Lai
Tu C Xng:
Thi tm Thiu tht56 vi To kh 57
Th sng cha tng b lp che
Gi lng khng chia cao vi thp
Trng soi chng ngi chiu trm b.
Mu thu m nht ty duyn sc
Bn sao vng c a sen h
56
Thiu tht l ni B--t-ma, v T s 28 ca Thin tng Ty

Trc hay n n Trung Hoa ngi thinh lng chn nm i din vi
tng bch vo thi vua Lng V ca Trung Hoa v tr thnh s
t Thin tng Trung Hoa.
57
To Kh l ni ngi Hu Nng chuyn vn php thin.
Thch Thi Ha
179
Diu khc mun i nn c xng

ng Ty Nam Bc chy tm chi? 58
Sinh t hay sng cht, phin no hay B-, thin
ng hay a ngc, kh vui, m ng, ch l
nhng tr chi ui bt bt tn ca nhng nim
nh nguyn vi tm thc cha y ng tng v
phi ng tng; php tng v phi php tng.
Ta ch cn bung b mi nim y, th chn tnh
hay nh tnh hin by mt cch trn vn ngay
ni i sng ca chng ta, v ngay ni th gii
m chng ta ang hin hu m ht ca bi ca diu
thng xa nay bt tn.
y l thng ip hay l bn trng ca mun thu
m Tu Trung Thng S ht ca ln t nh
tnh diu thng ca bin tm bnh lng, m li
ca cng lc cng hng trng bay vt phi thng,
chm ti lm rung chuyn v ri nhng tm
58
Nguyn Lang, Vit Nam Pht gio s lun 1, tr.330, Nxb Vn hc

H Ni 1992.
180
hn nh b, nhng kin thc ngi ng, nhng

danh ngha rng tuch v ang dng ng
ngn chn trn mi no ng v.
Thng ip l Nh, th mi thng ip khng
Nh, cha y ng kin u phi ri rng. Li
ca l Nh, th mi m ng huyn hoc, mi
cung bc di tr, in cung i t ng tng u
b li ca y qut sch nh mt nht qut sch
sng m.
Thng ip hay bn trng ca qu bu y, l gia
ti ca tt c chng ta, m trc ta hn by trm
nm, Trn Nhn Tng tip nhn v ni
trong C Trn Lc o Ph rng:
Gia trung hu bu hu tm mch.
Ngha l:
Trong nh c bu, thi tm kim.
Thch Thi Ha
181
Trong ngi nh ca chng ta c bu vt, ch

cn bit quay li v bit cch s dng, l tc
khc khng nhng ta tr nn giu c, bn chc,
ph cng m cn c kh nng gip cho
nhng b bn lng ging chung quanh ta na.
Gia ti y chnh l Nh, ca bu m khng c bt
c ca bu no c th so snh. Ca bu y, Tu
Trung Thng S khai qut bng tt c nhng
tnh l min mt, ti thng ca chnh ng.
Ni cch khc, bng tu gic Kim-cang, ng
khai qut c kho bu Nh, t s sng bi bm
ca cuc i, cch y tm th k cho thi i
ca ng tiu dng. Cn th h ca chng ta hm
nay c khai qut c kho bu y v tha hng
c nh ng v th h ca ng hay khng,
chng ta mi ngi phi t tr li ly!
182
VUA TRN NHN TNG

VI KINH KIM-CANG
Vua Hin i Vit

Trn Nhn Tng con ca Thng hong Trn
Thnh Tng. Theo i Vit S K Ton Th,
vua sinh ngy 11 thng 11 nm Gip Ng
(Nguyn Phong th 8, 1258), c tinh anh ca
thnh nhn, o mo thun ty, nhan sc nh
vng, th cht hon ton, thn kh ti sng, hai
cung u cho l l, gi l Kim Tin ng t;
vai bn t c nt rui en, cho nn c th cng
ng c vic ln; ngi 14 nm, nhng ngi
5 nm, th 51 tui, bng Nga Vn Am, ha
nh, c kt lng dn, s nghip phc hng lm
v vang i trc, thc l vua hin ca nh Trn.
Song vui lng kinh Pht, tuy bo l n ch
Thch Thi Ha
183
siu thot, nhng khng phi l o trung dung

ca thnh nhn.59
Vy, trong s tu tp v hnh hot i ca vua
Trn Nhn Tng cn gi l iu Ng Gic
Hong, l v s T ca phi Thin Trc Lm
Yn T i Trn c nh hng kinh Kimcang nh th no?
59
VSKTT I, tr 450, Nxb Vn Hc, 2006.
184
Hai Ngun T Liu

c hai ngun t liu chnh v vua Trn Nhn
Tng, gm i Vit S K Ton Th, ca Ng
S Lin vit t i L; v Thnh ng Ng Lc,
c vit t i Trn, khng ghi tn tc gi, y
l tc phm ghi li cc ng lc v th vn ca
cc vua nh Trn, k t vua Trn Thi Tng n
vua Trn Minh Tng.
Bn Thnh ng ny c khc in nhiu ln
bi Hu ng Long ng, vo nm t du,
nin hiu Vnh Thnh (1705) v bn khc in
nm 1750, do Tnh Qung - Thch iu iu
vin Thin Phong, ni T Sm ta.
Ngoi ra cn c cc ngun t liu khc nh: Vit
in U Linh Tp, do L T Xuyn vit khong
nm 1329; Nam ng Mng Lc, do H Nguyn
Trng vit, 1438; Vit m Thi Tp, do Phan
Thch Thi Ha
185
Huy Tin vit khong 1334; i Vit S K Tc

Bin ca Phan Phu Tin; Ton Vit Thi Lc ca
L Qu n; Thin Tng Bn Hnh ca Chn
Nguyn i L v Tam T Thc Lc, bn
trng khc, thi Thnh Thi th 9, nm 1897, do
t kheo Diu Trm vit li dn, sa mn Thanh
C, Thanh Vn gip vic khc bn.
Qua cc ngun t liu y cho ta ci nhn bao
qut cuc i ca vua Trn Nhn Tng c bn
giai on r rng: - Giai on tui tr v hc tp.
- Giai on lm vua. - Giai on lm Thng
hong. - Giai on xut gia lm Tng s.
i vi giai on tui tr v hc tp, khi mi sinh
ra, vua c ph hong Trn Thnh Tng t
tn l Kim Pht. t tn cho Thi t nh vy,
gip cho ta bit rng, nguyn v con ng gio
dc ca vua Trn Thnh Tng i vi Thi t
Kim Pht sau ny nh th no. y l con ng
186
gio dc, khng nhng khin Thi t Kim Pht,

ln ln c kh nng gnh vc s nghip ca quc
gia x tc, m cn l bc i kh c kh nng lm
thy khp c mi phng thin h, nh trong
Thin Tng Bn Hnh m t:
Thi t tr c bng nay,
Gnh vc i kh lm thy mi phng.
Khi ln ln, Thi t Kim Pht c vua Trn
Thnh Tng t tn l Khm, khng nhng vua
trc tip gio dc m cn c c Tu Trung
Thng S na. Theo Thnh ng Lc cho ta
bit: Bn cht ca vua thng minh, hiu hc, c
nhiu ti nng, xem ht cc sch, thng sut ht
c ni in ln ngoi in. Thng bn lun v
tm tng vi cc thin khch. Li tham hc vi
Tu Trung Thng S, t n ch ct ty ca
thin v th Tu Trung Thng S lm thy.
Thch Thi Ha
187
V theo Trn Quang Ch, ghi trong bc tranh

Trc Lm i S Xut Sn , cho ta bit v
s nghip hc tp ca vua lc tui tr nh sau:
Hc thng tam gio v hiu su Pht in.
Ngay c thin vn, lch s, binh php, y thut,
m lut khng th g l khng mau chng nm
bt c mt cch su sc.60
Nh vy, ta thy vua Trn Nhn Tng lc thiu
thi c ph hong Trn Thnh Tn gio
dc vi mt nn gio dc c o i ton din.
Theo Thnh ng Lc, nm 16 tui c lp
lm Hong Thi t, ngi c t chi my ln,
nhng li cho em, nhng ph hong khng
chp nhn. Tuy sng trong cnh vui ha hnh
phc, nhng Trn Nhn Tng vn hng tm v
i sng tu hnh. Mt hm, Trn Nhn Tng
vt kinh thnh trn i, nh vo ni Yn T.
60
L Mnh Tht Ton Tp Trn Nhn Tng, Nxb Tng Hp TP

HCM 2006.
188
n cha Thp ni ng Cu th tri va

sng, trong ngi qu mi mt, ngi lin nm
ngh trong thp. V Tng trong cha thy dng
mo khc thng lin lm cm thit i. Hm
y, Thi hu lin trnh by ht cho Thnh Tng
nghe, vua nghe xong, lin sai qun thn i tm
kim khp ni, bt c d, ngi mi tr v.
Giai on lm vua, cng theo Thnh ng Lc,
Trn Nhn Tng ln ngi, ngy 12 thng 02 nm
Mu Dn, tc nm 1278. Tuy trong cnh vinh
hoa tt bc, nhng vua Trn Nhn Tng vn t
gi mnh thanh tnh.
C ln ng tra trong cha T Phc i ni,
vua nm chim bao thy t ni rn mc ln hoa
sen vng, ln nh bnh xe, trn hoa c c Pht
vng, c mt ngi ng bn cnh ch vo vua
v hi: bit c Pht ny chng? l c Pht
Bin Chiu y!.
Thch Thi Ha
189
Ngay , vua git mnh tnh dy, em gic mng

trnh ln vua cha. Thng hong Trn Thnh
Tng rt mng, cho l vic khc thng. Sau
gic chim bao ny vua n chay trng, thn th
m gy, ph hong Thnh Tng thy l lin hi.
Nhn Tng tha thc l do vi ph hong.
Thnh Tng khc bo: Ta nay gi ri, trng cy
mt mnh con, nu con lm nh th, th s
nghip ca t tng s ra sao? Trn Nhn Tng
nghe ph hong ni vy cng ri nc mt.
Theo quc s, mi ln ngi, vua Trn Nhn
Tng, thc hin chnh sch i x cho thin
h. V cng nhiu ln thc hin chnh sch i
x cho thin h trong qung i lm vua ca
mnh. Vua cng trc tip gii quyt vic
khiu kin ca ngi dn i vi Trn Thin
Th l em ca Khc Chung, ngay gia
ng, V ngoi giao, vua ban giao tt vi
triu nh phng Nam, i x thn trng v
190
khn kho t chi nhng yu sch ca triu nh

Ht Tt Lit phng Bc v khng trc tip
n chu. i vi chnh tr v qun s, vua
triu tp hi ngh Bnh Than nm 1282, cng
vi vng hu, cc tng s bn k nh gic
Nguyn gi nc. Nm 1284, vua li triu tp
hi ngh Din Hng, cng vi cc b lo trong
nc bn k nh gic Nguyn, trong hi ngh
mun ngi nh mt u ni ln mt li l
nh. Nh nhng hi ngh nh vy m on
kt c vua ti v nhn dn, nn hai ln
nh bi Nguyn Mng, khin vua c li cm
thn:
X tc lng hi lao thch m
Sn h thin c in kim u.
Ngha l:
X tc hai phen chn nga
Non sng nghn thu vng u vng.
Thch Thi Ha
191
Cuc i lm vua, Trn Nhn Tng phi i mt

v chin thng hai cuc chin tranh vi Nguyn
Mng, n nh chnh tr, pht trin qun s hng
mnh, gi vng bin cng, giao ho vi cc
nc lng ging, m mang nn hc vn, pht
trin kinh t, ch trng t ch v ngn ng.
Theo Quc s, thng t, nm Mu T (1288),
vua chiu ch cho Ty Hnh khin giao ho vi
Hn lm vin. Theo l c, h tuyn c chiu ch
ca vua, th Hn lm vin, a trc bn tho
chiu ch, cho Ty Hnh khin tp c trc.
n khi tuyn c, th gm ging c c m ln
ngha khin cho dn thng d hiu.61
Nh vy, qung i lm vua ca Trn Nhn Tng,
hai ln nh dp ngoi xm hng mnh ca
phng Bc, gi yn b ci v pht trin t nc
nhiu mt, cu kt c lng dn, xa b l lch
ca nhng ngi phn trc, h yn tm phc v
61
VSKTT, tr. 477, Nxb Vn Hc, 2006.
192
t nc, pht huy tnh t ch v ngn ng, ch

vit. Ch Nm l ngn ng ting Vit c pht
huy u tin v c s dng trong nn hnh
chnh vo thi vua Trn Nhn Tng vy.
Thch Thi Ha
193
t Ti Ct Ty Ca Thin Hc
Theo Quc s, ngy 03 thng 12 nm Nhm Thn
(1292), vua Trn Nhn Tng lp hong t Trn
Thuyn lm ng cung thi t. V ngy mng 09
thng 03 nm Qu T (1293), nhng ngi cho
Thi t Thuyn. Thi t Thuyn ln ngi hong
, hiu Trn Anh Tng, tn phong Trn Nhn
Tng ln Thi Thng Hong vi hiu Hin
Nghiu Quang Thnh Thi Thng Hong .
Sau khi vua Trn Nhn Tng nhng ngi cho
con l Trn Anh Tng, ln lm Thi thng
hong, ri i xut gia, hong ha sang Chim,
c vua Chim knh trng ht mc. Trong
chuyn hong ha ny, Thng hong ha
g Cng cha Huyn Trn cho vua Chim, sau
vua Chim dng hai chu v L cho
i Vit.
194
Theo i Vit S K Ton Th 6, Thng

hong Trn Nhn Tng i chi V Lm vo
thng 7, nm Gip Ng (1294), v quyt nh
xut gia ti y. Vua xut gia ti V Lm, nhng
th ai lm thy v c truyn trao gii php
nh th no, hin khng c t liu no ghi r, ch
c Thnh ng Ng Lc ni: Trn Nhn Tng
tham hc vi Tu Trung Thng S, t su
ti ch ct ty ca thin v th Thng S lm
thy. V cng theo Thnh ng Ng Lc, th
thng 10, nm K Hi, nin hiu Hng Long th
7 (1299), ngi i thng vo ni Yn T, sing
nng tu hnh, sng theo mi hai hnh u ,
t ly hiu l Hng Vn i u . Ngi lp
cha, xy tinh x, thuyt php tng, hc
chng t v ng o,. iu ny, cng
c sch Tam T Thc Lc ca Tnh Qung v
Ng Thi Nhim ghi li ging nh Thnh ng
Lc vy.
Thch Thi Ha
195
Nh vy, theo Thnh ng Lc, ta thy sau khi

xut gia, ni Yn T, vua Trn Nhn Tng,
tc iu Ng Gic Hong, thc hnh mi hai
hnh u , t ly hiu l Hng Vn i u
, xy dng cha chin, thit lp tinh x, thuyt
php Tng, hc chng t v ng o. Sau
, ngi n cha Ph Minh ph Thin Trng
n ch Tng v y lp hi ging kinh tri qua
my nm, ri ngi li vn du n B Chnh, lp
am Tri Kin v dng chn ti y mt thi
gian. V ngi cng tng i khp mi thn
xm, khuyn ha dn chng thc hnh thp
thin, bung b nhng h tc dm t. iu Ng
Gic Hong trao truyn B tt gii ti gia cho
vua Trn Anh Tng v nhiu v quan chc
trong triu nh, vo ma ng, nm Gip Thn.
196
Hin Th Thc Tnh Kim-cang

Sau , ngi n cha Sng Nghim ni Ch
Linh xin dng tn gio, tc l yu ch ca
thin. M u bui khai ng thuyt php, ngi
nim hng bo n, ri ln php ta, v thng
th nh bng,, xong, lin thnh mi iu
Ng, ngi lin ni: c Thch Ca Vn Pht, v
mt vic ln m xut hin i, 49 nm m
ming m cha ni mt li, nay ta v cc ngi
ln php ta ny ni ci g y?.
Ni xong, ngi ngi xung trn ging thin,
yn lng hi lu, mi ct ging ni:
quyn on nguyt nh tr
Bt th tm thng khng qu xun.
Ngha l:
Chim quyn ku r, trng ngy sng,
Thch Thi Ha
197
Khng phi tm thng, xun lung qua.

Trong li m u cho bui php thoi, iu Ng
Gic Hong ni: c Thch Ca Vn Pht, v
mt vic ln m xut hin i, 49 nm m
ming m cha ni mt li, nay ta v cc ngi
ln php ta ny ni ci g y?.
Ngi iu Ng ni li m u ny, tc l ngi
ch thng thc tnh Bt-nh Kim-cang cho
thnh chng ng hi, ti cha Sng Nghim,
ni Ch Linh.
Ging nh kinh Kim-cang, c Pht ch
thng thc tnh Bt-nh Kim-cang cho thnh
chng lc by gi, ti K Vin, nc X-v bng
cch hi Tn gi Tu-b- rng:
Ny Tu-b-! Thy ngh nh th no? Nh
Lai c chng c V thng gic khng? C
php no c ni bi Nh Lai khng? Tn gi
Tu-b- tha: ng nh con hiu ngha ca
198
ngi dy, th khng c php no c khng

nh gi l V thng gic v cng khng c
php no khng nh c ni bi Nh Lai. V
php c ni bi Nh Lai, php y u khng
th nm bt, khng th din t, khng th gi l
php, khng th gi l phi php.62
V cng kinh ny, mt on khc, c Pht li
hi Tn gi Tu-b- rng: Ny Tu-b-!
Thy ngh nh th no, c php no c ni bi
Nh Lai khng? Tn gi Tu-b- tha: khng
c php no c ni bi Nh Lai c.63
V mt on khc ca kinh Kim-cang ny, c
Pht li ni vi Tn gi Tu-b- rng: Ny Tub-! Thy ng ngh rng: Nh Lai c nim
ta s thuyt php. ng ngh nh th. Ti sao?
Nu c ngi ngh rng, c php c thuyt bi
62
63
i Chnh 8, La-thp, tr. 749b.

i Chnh 8, La-thp, tr. 750a.
Thch Thi Ha
199
Nh Lai l ngi y ph bng Nh Lai, v h

khng lnh hi c li ni ca Nh Lai.
Ny Tu-b-! Thuyt php, ngha l khng c
php g thuyt, nn gi l thuyt php.64
Nh vy, qua nhng on kinh Kim-cang va
c trch dn trn, c Pht khng nhng
ch r thc tnh Kim-cang Bt-nh cho
thnh chng lc by gi, m cn ch r php
hnh v php thuyt v tr ca ngi i vi
thc tnh Bt-nh cho thnh chng ng hi
lc by gi na.
Nh vy, ta thy vua Trn Nhn Tng tc l iu
Ng Gic Hong, i vi hi chng cha Sng
Nghim lc by gi, khng nhng, ngi ch
thng thc tnh Bt-nh Kim-cang m cn ch
thng php hnh v php thuyt v tr ca Pht
i vi thc tnh Bt-nh cho hi chng ngay
64
i Chnh 8, La-thp, tr. 751c.
200
trong li m u php thoi ca ngi na. V nh

vy, ta thy r gio l thc tnh Bt-nh; php
hnh v php thuyt v tr, ca kinh Kim-cang
c mt nh hng nht nh trong cuc i tu
tp, chng ng v hong ha ca v S T Thin
phi Trc Lm Yn T ti Vit Nam, cui th
k mi ba v u th k mi bn.
Thch Thi Ha
201
Php Thn V Tr
Cng trong thi php thoi ny, c v Tng hi
iu Ng rng: Th no l ba mi hai tng,
tm mi v p?.
iu Ng tr li:
Nhc d sc kin ng
D m thanh cu ng
Th nhn hnh t o
Bt nng kin Nh Lai.
Ngha l:
Nu ly sc thy ta
Ly m thanh cu ta
Ngi y hnh o t
Khng th thy Nh Lai.
Chnh y l bi k m iu Ng dn t kinh
Kim-cang mt cch t nhin tr li cu hi
202
ca mt v Tng hi ngi v ba mi hai tng

tt, tm mi v p. iu ny, kinh Kimcang, c Pht dy rng: Ny Tu-b-! Thy
ngh nh th no? C th nhn thy Nh Lai qua
ba mi hai tng tt khng?
Tu-b- tha: ng nh vy, ng nh vy,
nhn thy Nh Lai bng ba mi hai tng tt.
c Pht dy: Ny Tu-b-, nu nhn thy Nh
Lai qua ba mi hai tng, th v Chuyn Lun
Thnh Vng cng l Nh Lai sao?
Ngi Tu-b-, bch c Pht rng: Bch
c Th Tn! Nh con hiu ngha c ni
bi ngi, th khng th nhn thy Nh Lai bng
ba mi hai tng tt.
Lc by gi c Th Tn lin ni bi k:
Nhn ta bng hnh sc
Tm ta bng m thanh
Thch Thi Ha
203
Ngi y i ng t
Khng th thy Nh Lai.65
iu Ng Gic Hong - Trn Nhn Tng, tr
li cu hi ca mt v Tng Th no l ba mi
hai tng tt, tm mi v p?, bng thi k
ca kinh Kim-cang c dn chng trn.
iu y li chng t rng, gio l ni v php
thn v tr ca kinh Kim-cang c iu
Ng gic ng mt cch trit , khin khi c mt
v Tng hi: Th no l Pht?, iu Ng p:
Tru cm di ci. Li hi: Th no l T
s t n sang?, p: Bnh v. Li hi:
Th no l i Pht php?, p: ng hm
t khng khc.
iu Ng tr li Tru cm di ci; Bnh
v; ng hm t khng khc, cho ngi hi
l u ch cho ngi hi thy r v php thn
65
204
v tr. Ngha l ht thy php thuc th gian,

xut th gian u t ni php thn v tr m
biu hin s khc bit.
Thch Thi Ha
205
Gic Ng V Hin Th Thc Tng V

Tng
Li c v hi rng:
Xa c v Tng hi Triu Chu: Con ch c
Pht tnh hay khng?, Triu Chu p:
Khng, ch th no?
iu Ng tr li: Cht mui trong nc, keo
xanh trong mu.
iu Ng tr li nh vy, l ch r thc tng
v tng c din t trong kinh Kim-cang
cho ngi hi. V trong kinh ny, thc tng
v tng c c Pht ch r cho tn gi
Tu-b- nh sau: Ny Tu-b-! Ci g c
hnh tng, ci c s h di. Nu thy r v
tng ngay ni cc tng tc l thy Nh Lai.66
66
206
V tng khng phi l khng c tng g, m

tt c tng ang c mt v ang biu hin y
v linh hot trong mt tng. Chnh tng y
l v tng. V vy, iu Ng ni: Cht mui
trong nc; keo xanh trong mu. Bng cch
nhn v tng ta thy ngay: trong nc c
cht mui v trong mu c keo xanh. Thc
tng v tng l phi thy ngay ni cc tng.
Ngay ni cc tng m thy v tng. Nn, theo
iu Ng, la cc tng, gic ng thc tng
l iu khng th c.
V Lc T Hu Nng, cng tng ni nh vy
trong kinh Php Bo n rng: Pht php ti
th gian, bt ly th gian gic, ly th mch b ,
do nh cu th gic; ngha l Pht php
trong th gian, s gic ng khng th xa ri th
gian, xa la th gian m tm kim s gic ng,
chng khc no ngi i tm kim sng th.
Thch Thi Ha
207
iu Ng Gic Hong ni: Cht mui trong

nc; keo xanh trong mu, l mt cch ni khc
v thc tng v tng, hay ht thy php u l
Pht php ca kinh Kim-cang, m chnh bn
thn ca iu Ng trc nghim, chng ng v
ng dng n trong khi lm vua, lm Thi Thng
Hong an dn hay lc lm Tng s i.
Thc tng v tng hay ht thy php u l
Pht php ca kinh Kim-cang l ct im m
iu Ng gic ng, v em ra ng dng v
vit thnh C trn lc o ph, khin cho cc
nh nghin cu v Trn Nhn Tng sau ny cho
rng, C trn lc o ph l t tng ch no
cho mi hnh hot ca ng v tr thnh t tng
thin hc c trng ca Trc Lm Yn T.
c C Trn Lc o Ph ca Trn Nhn Tng,
ta thy vua nh hng rt nhiu v gio l ca
208
kinh Kim-cang, nht l gio l ni v nht thit

php giai th Pht php67 ca kinh ny.
Nht thit php giai th Pht php, ngha l ht
thy php u l Pht php hay ht thy php
u l php gic ng.
Trong C Trn Lc o Ph, Hi th nht vua
ni:
Mnh ngi thnh th, nt dng sn lm.
Thnh th l ch cho cuc i, ni sinh hot n
o, ni bi i phin no; sn lm l ch cho
o, ni sinh hot trong s vng lng, hay ni
sinh hot theo bn th thanh tnh t nhin.
Vua ni: mnh ngi thnh th, nt dng sn
lm, ngha l ngay ni cc tng th gian, m
67
Thch Thi Ha
209
gic ng thc tng v tng, sng v hnh s

ng theo thc tng v tng y.
Lm hng vng t nc m khng thy nhn
ng; dp gic, gi yn b ci m tm khng sn
hn, th on hay t c; c c giang sn gm
vc, x tc on t vui vy m lng khng m
trc; ngi vi cao lng m v m d chng
kht thm; xc tip vi cung phi, m n mi
ngy m tm thng ngh n s x ly, ngi trn
thin h m thy r cc php th gian u hot
khi trong h huyn, chnh l mnh ngi
thnh th, nt dng sn lm, m vua Trn Nhn
Tng thc hin.
V iu y, ta li thy vua ni r trong C Trn
Lc o Ph, Hi th hai rng:
Dt tr nhn ng, th ra thc tng Kim-cang,
dng ht tham sn, mi lu lng mu vin gic.
210
Nhn, ng vn khng c cch bit, vn khng c

t tnh, nn tt c tng ca n u l v tng.
ngay ni nhn ng ca th gian, m hnh ng
v tng, th ngay ni nhn ng y l o, ch
o u na m i tm, v ngay ni mi sinh
hot ca th gian m hnh ng vi tm v
tng, vi lng v ng, th nhng sinh hot y l
sinh hot ca o, ca tm khng nhn ng v
ca i sng gic ng, ch o u na m kim
tm, v gic ng u nm ngoi cuc i m
lao lung tm kim. Gic ng l gic ng ngay
trong mi sinh hot ca i thng v gii thot
l gii thot ngay ni tm rng buc bi nhng
nim phin no, phn bit nhn ng, ch u
phi ngoi nhng s rng buc ca th gian m
c gii thot.
o vn rng ln mnh mng khng b m, tch
lng chiu soi, khng buc, khng gii. Buc l
tm b phin no bm vo, gii l phin no ni
Thch Thi Ha
211
tm yn lng, tnh ca tm t nhin tnh lng

sng trong soi chiu.
V vy, trong bi ging ti vin K Ln, ngy
mng 9, thng ging nhun, nm Bnh Ng
(1306), iu Ng ni vi i chng rng:
Ny xem, o ln mnh mng, u buc u
rng, bn tnh sng trong, khng thin khng c.
Bi do phn bit, lm ng sinh ngang, thong
khi m m, bin thnh tri t. Thnh phm
cng chung u mi, phi tri u th phn
chia,.
Theo iu Ng, o l vy, nn trong bi k C
Trn Lc o Ph, Hi mi, Vua ni:
C trn lc o th ty duyn
C tc xan h, khn tc min
Gia trung hu bu hu tm mch
i cnh v tm mc vn thin.
212
Ngha l:
Sng i, vui o hy ty duyn
Ch i c n, mt ng lin
C bu trong nh ngng tm kim
V tm i cnh hi chi thin.
Nh vy, ta r Trn Nhn Tng gic ng
kinh Kim-cang bng thc tng v tng;
bng ht thy php u l Pht php, v ri
vua thc hin nhng iu y trong i sng
ca chnh mnh, qua nhiu vai tr v hnh thc
khc nhau, em li nhiu li ch khng phi ch
cho non sng gm vc, m cho tt c th gian
ny trong hn nm mi nm gia cuc i, ng
hin thn lm ngi, nn trong c Th Lm
Tuyn Thnh o Ca vua ni:
Nim lng vc vc
gic tnh quang quang
chng cn b th.
Thch Thi Ha
213
Tranh chp nhn ng

trn duyn r ht
th phi chng h.
Rn mt tm lng
m ngy on .
Ngi trong trn th
chng qun s thay.
Vng vng ngn kia,
du lng dong th.
Hc i ch Pht
cho c vin thnh;
xng khc v sinh
an thin tiu s.
iu Ng hc i ch Pht cho c vin
thnh, xng khc v sinh, an thin tiu s bng
cch no? Bng cch:
Ai ai ch bit
bng huyn chim bao;
xy tnh gic he
214

chu ri l ch.
Cc hay thn huyn,
chng khc ph vn;
vn s giai khng,
ta dng bt b.
Chnh on ny trong c Th Lm Tuyn

Thnh o Ca, ng din t n bng tm bt
ng, ng chn nh, khng mc kt mi tng
nhn ng th phi, ng nh bi k qun chiu i
vi cc php thuc hu vi, m c Pht dy cho
Tn gi Tu-b- kinh Kim-cang rng:
Nht thit hu vi php
Nh mng, huyn, bo, nh
Nh l, dic nh in,
ng tc nh th qun.68
Ngha l:
Hy qun chiu nh vy:
68
i Chnh 8, La-thp, tr 752b.
Thch Thi Ha
215
Ht thy php hu vi
Nh mng huyn, bo, nh,
Nh sng mai, in chp.
Vi mt cuc i hnh hot y sng ng nh
vy, ta c th gi Trn Nhn Tng l ngi con
ch hiu, l nh chin lc gii, l nh lnh o
t nc ti hoa, l bc minh qun, l nh chnh
tr v vn ha ln, l nh t tng ln, l bc
minh trit, s t Trc Lm Yn T, l v Pht
sng i Trn,
V d ta c dng bao nhiu m hiu gi ngi
l g i na, th ngi khng b rng buc ni
nhng m hiu m ta v ang gi cho ngi.
V d cho ta c khen m ch ngi, nh Ng
S Lin i L, ng t lp trng Nho gio vit
s, hng bng lc triu nh m vit rng:
Song vui kinh Pht, tuy bo l n ch siu
thot, nhng khng phi l o trung dung ca
216
Thnh nhn69, th nhng li khen ch y, cng

chng dnh dng g n bn cht thc tng v
tng, ni m ngi sng v hnh hot.
Thc tng v tng m bn thn vua
chng nghim ngay ni ci i y nhn ng
bi bm ny, hay ci nhn ht thy php u l
Pht php hoc trc nhn c ci chn thc
ngay ni ci huyn mng ca cuc i, m kinh
Kim-cang hin th cho ngi.
V vy m vua ni dt tr nhn ng, th ra thc
tng kim cng; dng ht tham sn, mi lu
lng mu vin gic hay xng khc v sinh,
an thin tiu s.
Nn, i vi mt v gic ng nh vy, ta c th
gi ngi bng bt c danh t no cng c,
nhng khng phi v vy m ngi tr thnh ci
danh t theo ta gi.
69
VSKTT I, tr 450, Nxb Vn hc 2006,
Thch Thi Ha
217
Ngha Nh Trong Thi K Th Tch

Ta c th gi ngi l v C trn lc o, hay l
v thy Pht ngay gia nhng bi bm ca
cuc i v sng vi Pht ngay gia nhng bi
bm y; hay l v c th lm tuyn thnh
o ca, hoc th nhp c vi thc tnh
khng sanh dit gia nhng sinh dit v tn ca
dng i, khi ta c bi k th tch ca ngi ni
cho th gi Bo St, vo gi t, ngy mng mt,
thng mi mt, nm Mu Thn (1308) ti Nga
Vn Am, ni Yn T rng:
Nht thit php bt sanh
nht thit php bt dit
nhc nng nh th gii
ch Pht thng hin tin
h kh lai chi hu.
218
Ngha l:
Ht thy php khng sinh
ht thy php khng dit
nu hiu c nh vy
ch Pht thng hin tin
lm g c n i.
Trong bi k y, bn cu trn, ngi dn ra t
kinh Hoa Nghim, ni v chn l khng sanh
dit. Cu sau cng l ngi ni v ngha Nh
ca kinh Kim-cang.
Ngha Nh kinh Kim-cang, chnh l ch php
nh ngha. Ngha nh l chn nh ni cc php,
khng c n, khng c i, khng c sanh,
khng c dit,
iu ny, kinh Kim-cang, c Pht ch ra
cho Tn gi Tu-b- rng: Ny Tu-b-! Nu
c ngi ni rng, Nh Lai c n, c i, c
Thch Thi Ha
219
ngi, c nm l ngi y khng hiu c

ngha li ni ca Nh Lai. Ti sao? V Nh Lai
khng n t u, cng khng i v u, nn gi
l Nh Lai.70
trong gi pht th tch, Trn Nhn Tng, tc
iu Ng Gic Hong, ni cho th gi Bo
St rng: H kh lai chi hu? = Lm g c n
c i? Bo St lin hi: Ch c chn nh, khi
chng sanh, chng dit th th no?. iu Ng
lin v ngay vo ming Bo St m ni: ng
ni m!. Ni xong, ngi nm theo li s t
m tch.
V sao? Bo St hi vy, lin b iu Ng cho l
ni m v b v? V theo iu Ng, i vi
chn l rt ro ti hu ( nht ngha ), khi
nim l sai, m ming l quy. Chnh iu ny,
iu Ng khai th cho i chng trong li m
70
220
u ti bui ging vin K Ln, vo ngy

mng 9 thng ging nhun nm Bnh Ng (1306)
ri, m Bo St khng lnh hi, v th m hi li,
nn b iu Ng v.
Lnh hi chn l rt ro ti hu hay ht thy
php khng sinh, khng dit, bng tu gic, th
ngay l ch Pht hin tin, nim lng vc
vc, gic tnh quang quang. V nu khng phi
vy, m khi tm ng nim ngh suy, th my
bay vn dm.
K t khi con ngi bng xng, bng tht ca
Trn Nhn Tng vng bng tri di ngt by
th k. Bit bao nhiu nh vn, nh th, nh vit
s, nh nghin cu, nh ph bnh, ni v nhn
nh v ngi theo nhng cm thc khc nhau ca
h, nhng tt c u ni m v ngi. Khng
ni m sao c, khi ngi l bc dt tr
nhn ng, th ra thc tng Kim-cang, trong lc
Thch Thi Ha
221
nhng ngi vit, cm nhn v hi tho v

ngi, th cn mang y nhn ng, th phi. Nn
nhng g h ni, vit v ngi sao m khng
m cho c? V ni m, nn d vit cch
no, d ni cch no v ngi, tt c u b ngi
v vy!
Nh vy, ta thy kinh Kim-cang l gio l ch
no cho Pht gio i Trn. Gio l y y
thc vua Trn Nhn Tng hay iu Ng Gic
Hong hnh ng cho li ch chung mt cch
tch cc, mt cch ht lng m v tr, v gio l
y khng nhng nh hng n np suy ngh,
np sng i vi Trn Thi Tng, Trn Thnh
Tng, Trn Nhn Tng, m cn nh hng i
vi Trn Anh Tng v c Trn Minh Tng sau
ny na vy.
V vy, gio l kinh Kim-cang i vi nh Trn
ni chung v Trn Nhn Tng ni ring,
222
ng vai tr ch no cho s t ng tm linh,

cng nh trong nhng hnh hot, v nhng li
ch chung cho nhn qun x hi trong thi i
ca h.
Thch Thi Ha
223
T KHNG L V V NIM
CA KINH KIM-CANG N
HNH NG I NGHA V
CH NHN CA NGUYN TRI
Hai Mt o V i
Cui Trn, tim nng chng ng trong cc
gii tu hc Pht gio suy yu, ko theo s suy
yu ca c t nc, mc d cha chin vn cn
gi nhng nt trng l nguy nga, Tng s cng
nhiu v nim tin tm linh ca qun chng i
vi o Pht khng b st gim m bin thnh
nhiu dng.
Suy yu v s chng ng o Pht, trc ht l
suy yu v kh nng chnh kin, chnh t duy,
chnh nh, chnh nim i vi nhng ngi
224
thc hnh o Pht, t ko theo nhng suy

yu v chnh tinh tn, chnh ng, chnh nghip
v chnh mng trong i sng ca h, khin cho
Pht gio cui Trn, ch cn li mt s Tng s
v c s n mt, tnh c ti luyn tm hnh v
nui dng tr c, cn li phn nhiu l nhng
sinh hot duy tr v pht trin tim nng o Pht
qua hnh thc tn ngng hn l tim nng
chng ng.
Chnh l iu kin cho nhng Nho thn nh
L Qut, Trng Hn Siu, Phm S Mnh,
c khuynh hng Tng Nho k th tn ngng
Pht gio, v yu cu vua Trn Minh Tng thay
i php , nhng b vua bc b.
n i Trn D Tng, php tr nc, an dn
b cc Nho thn pha trn theo cch Tng Nho,
khin vua Trn Ngh Tng ni: Triu trc
dng nc, t c php , khng theo ch
Thch Thi Ha
225
nh Tng l v Nam Bc u lm ch nc
mnh, khng cn bt chc theo nhau.
Vo khong nm i Tr (Trn D Tng), k
hc tr mt trng c dng, khng hiu su
xa ca lp php, em php c ca t tng thay
i theo tc ca phng Bc c, nh v y phc,
nhc chng, khng k ht71. Sau Vua ra
lnh i php li ging nh i vua Minh
Tng. Nh vy, nn chnh tr ca x hi Vit
Nam cui Trn b cc Nho thn c khuynh
hng Tng Nho lm lng on, triu nh cng
lc cng suy yu. pha Nam t nc li i
u vi Chim Thnh. Nm 1389, Ch Bng
Nga nh vo Thanh Ha, qun nh Trn thua
chy. pha Bc, t nc phi i u vi nh
Minh, i km v lon lc ni ln khp ni.
Nm 1394, vua Trn Ngh Tng mt, H Qu
71
Nguyn Lang, VNPGSL 2, tr 50, Nxb Vn Hc H Ni, 1992.
226
Ly son ngi. Nm 1397, di kinh t Thng

Long v Ty Thanh Ha. Nm 1400, H
Qu Ly ph b Trn Ph , t nin hiu
Thanh Nguyn, ly Quc hiu l i Ngu, m ra
triu i nh H nc ta, sau nhng ngi
cho con l H Hn Thng.
Nm 1407, mt trm ngn qun Minh do Trng
Ph, Mc Thch, Chu Vinh nh chim v thng
lnh ng (tc Thnh Thng Long), bt cha
con H Qu Ly, nhiu quan, tng gii v Yn
Kinh (Trung Quc), trong c Nguyn Phi
Khanh l ph thn ca Nguyn Tri. Nm Mu
T, 1408, Gin nh (Trn Ngi) khi ngha
chng Minh, nhng ni b chia r, nghe li sm
tu thiu trung thc ca nhng k nnh ht, nn
Trn Ngi git hai tng ti l ng Tt (thn
ph ng Dung) v Nguyn Cnh Chn (thn
ph Nguyn Cnh D).
Thch Thi Ha
227
Nm K Su (1409), ng Dung v Nguyn

Cnh D lp Trn Qu Khong, chu ca Trn
Ngi ln lm vua, ly nin hiu Trng Quang,
chng Minh, nhng n nm 1413 hon ton tht
bi, Trn Qu Khong, v cc tng ng
Dung, Nguyn Cnh D v Nguyn Sy, u
b qun Minh bt lu y v Yn Kinh.
Nm 1416, nhm 18 ngi khng chin chng
qun Minh ca L Li ra i Thanh Ha,
Nguyn Tri trao Bnh Ng Sch cho L Li.
Vo 7/ 2/1418, tc ngy mng 2, thng Ging,
nm Mu Tut, L Li t xng l Bnh nh
Vng, khng chin chng Minh sut mi
nm. n nm Mu Thn (1428), L Li ln
ngi Hong , t quc hiu l i Vit v
cng chnh nm ny, Nguyn Tri vit Bnh Ng
i Co.
Sut thi gian i Vit b Minh h, tng
228
Trng Ph cho tch thu tt c vn ha phm c

v mi ca i Vit ch v Kim Lng (Trung
Quc). H cn sai hai nh tr thc ca nh Minh
l H Thanh v H Th tip tc thu lm ht tt
c nhng vn ha phm ca i Vit. Sau
nh Minh cho ch sang i Vit nhng tc phm
thuc Pht, Nho, Lo ca ngi Trung Hoa cho
ngi i Vit hc. H thi hnh chnh sch ng
ha i Vit theo Trung Hoa mt cch trit .
Nh vy, c th cc bn kinh Kim-cang 32 phn
on ca Thi t Chiu Minh i Lng, Kimcang Bt-nh Ba-la-mt s ca Tr Nghim i
ng, Kim-cang Bt - nh S Lun Tot Yu
ca Tng Mt - Khu Phong i ng, Kimcang Tot Yu San nh K ca T C i
Tng, Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt ch gii ca
Tng Lc i Minh, c lu hnh trn t
i Vit by gi v c rt nhiu tr thc
ca i Vit bit n, hc hi v nghin cu.
Thch Thi Ha
229
Theo L Mnh Tht, kinh Kim-cang c cc

vua Hu L nh L Thi T, L Thnh Tng v
ngay c Nguyn Thnh T s dng ra thi.72
Nguyn Tri, hiu c Trai, mt thin ti v thao
lc chnh tr, mt nh vn ha v t tng ln,
mt nh i i quc, v mt nh i hnh ng
vi hnh gii tng ng ca triu i Hu L.
ng sinh nm Canh Thn (1380), gc lng Nh
Kh, huyn Thng Phc, tnh H ng, con
ca Nguyn Phi Khanh v b Trn Th Thi,
chu ngoi ca Trn Nguyn n. ng khoa
thi Thi hc sinh (Tin s) thi nh H (1400),
v ng lm quan cho nh H vi chc Chnh
Chng i Ng S. Sau , ng ph L Li
khi ngha nh Minh, vit Bnh Ng Sch v
thng Minh. ng vit Bnh Ng i Co, v
cng L Li lp nn triu i Hu L. ng gi
chc Quan Phc Hu, d hng Quc Tnh, sau
72
L Mnh Tht, LSPGVN 2, tr 126, Nxb Tp H Ch Minh.
230
ng gi nhiu chc v quan trng trong

triu i ny k c chc dy vua.
i vi l nhc, ng cng c cch nhn ht sc
c o. ng tu vi vua: Ha bnh l gc ca
nhc, thanh m l vn ca nhc, xin B h
nui dn, cho cc ni lng mc khng c
ting on hn, than su, l khng mt ci gc
ca nhc vy.73 Ngy 16 thng 8 nm Nhm
Tut, tc l ngy 19/9/1442, Nguyn Tri b
tru di tam tc qua v n L Chi Vin, bi triu
i do ng ht lng ph tr v gy dng nn. Ni
oan ca Nguyn Tri phi tri qua 12 nm, mi
c vua L Thnh Tng xung chiu minh oan.
73
i Vit S K Ton Th 11; Vit S Cng Gim 17.
Thch Thi Ha
231
Ngha Khng Vi i Ngha V Ch Nhn

Con ngi ca Nguyn Tri nh vy, th th
kinh Kim-cang c nh hng g n i sng
v hnh ng ca ng?
c Bnh Ng i Co, ta nghe ng ni: Ly
i ngha thng hung tn, em ch nhn thay tn
bo,. Ly i ngha l khng cn s dng
nhng ngha c hay khn kho vn vt, nhng
hiu bit thp hn. Ni cch khc, ly i ngha
tc l phi bit s dng i tr ng c v ng
thi mi chuyn ha c nhng k hung tn
chp ng t tn. Ta nn bit rng, chp ng l
gc ca v minh v tn bo. Nn, ch c i tr
tu mi tr dit chp ng v loi b hung tn
m thi.
V em ch nhn thay tn bo, l khng s dng
nhng tnh cm phe nhm cc b tm thng,
232
m s dng lng i bi mi c th lm thay i

c lng ngi tn bo v th hn.
Ta bit rng, tn bo l i t tm t kin, cung
si v hn th, nn ta khng th dng hn th m
thay th hn th, ta khng th dng cung si thay
th cung si, m ch c dng tr tu v t bi mi
c th chuyn ha v lm thay i tnh trng ca
tm thc y.
Tuy, Nguyn Tri ch ni: ly i ngha thng
hung tn, em ch nhn thay tn bo,, nhng
trong cu ni y, ng chuyn ti gio l o
Pht mt cch su sc v nhun nhuyn.
i ngha y l nht thit php khng ca Btnh. Ngha l cc ngha t ni ngha khng m
c thit lp v thnh tu.
Ngha khng c ngi Long Th ni trong
Trung Qun Lun nh sau:
233
Thch Thi Ha
.74
m:
D hu khng ngha c
Nht thit php c thnh
Nhc v khng ngha c
Nht thit tc bt thnh.
Ngha:
V do c ngha khng
Nn mi php thnh tu
Nu khng c ngha khng
Mi php u chng thnh.
74
Trung Qun Lun 4, tr 35, i Chnh 30.
234
V ngi An Tu ni trong i Tha Trung

Qun Lun Thch rng: Nht thit bt ly khng,
nht thit c thnh tu, ngha l: Vn hu
khng ri khng, ht thy u thnh tu75. Nn,
tt c vn hu t ni khng m c thnh lp.
Ngha t ni khng m c thnh lp, ngha y
mi l i ngha v ngha y mi l Nh. Nh
th u v lc no cng c.
Nn, i ngha m Nguyn Tri ni , chnh l
ngha khng ca Bt-nh hay l ngha Nh t
khng-l, do qun chiu Bt-nh t ti v nim
m th nhp. Ngha ca Nh, trong kinh Kimcang m c Pht ni cho Tn gi Tu-b-
rng: Nh Lai gi, tc ch php nh ngha.76
Hnh ng mang ng tnh, th huyn hoc v m
hoc m khng phi l Nh. Hnh ng
75
, - i Tha Trung Qun Lun Thch

4, tr 144, i Chnh 30.
76
La-thp, tr751a27, i Chnh 8.
Thch Thi Ha
235
khng Nh, th c u m gi l i ngha. V

hnh ng mang y tnh ng th khng th no
gi l nhn. Nhn khng c, th lm g c ch
nhn. Ch nhn phi i t i ngha. V i ngha
phi c bo chng t khng-l ca ht thy
php, v cng t khng-l y, m khng-tr biu
hin hnh ng ca ch nhn v i ngha ng
x v gip i.
Nn, hnh ng i ngha hay ch nhn m
Nguyn Tri ni trong Bnh Ng i Co l
hnh ng c ni dung v ng v v tha hay l
hnh ng c ni dung ca khng-l v khngtr. y l nhng hnh ng khng ri vo nhng
nim ng, nhn, chng sanh v th gi, l
nguyn l hnh ng ca kinh Kim-cang.
Hnh ng y l hnh ng ch thc ca nhng
v B-tt i s, m trong kinh Kim-cang, c
Pht dy cho Tn gi Tu-b- rng: B-tt
236
i s, nn hng phc tm mnh bng cch: Ta

nguyn a tt c chng sanh i vo Nit-bn
tuyt i u gii thot, gii thot cho v lng,
v s chng sanh nh vy, m k thc khng
thy c chng sanh no c gii thot c. Ti
sao? Hi Tu-b-! V mt v B-tt m cn
tng v ng, v nhn, v chng sanh, v th
gi, th v y khng phi l B-tt77.
77
La-thp, tr749a, i Chnh 8.
237
Thch Thi Ha
Gic M Nam Hoa V To Kh Thy

c mt s th vn ca Nguyn Tri, ta thy
ng rt ngng m v tm c vi dng thin
To Kh ca Lc T Hu Nng. iu ny ta thy
rt r, khi c bi th Nam Hoa Thin Phng
v Du Nam Hoa T ca ng.
c bi th Nam Hoa Thin Phng (
phng thin cha Nam Hoa), ta thy dng
thin To Kh nh l c mun c mt cuc i
ca ng, m ng cn phi vt qua bao nhiu
kh khn c thc hin:
78
78
Nhng bi th ch Hn ca Nguyn Tri, ti x dng t liu t

Th ch Hn, Nguyn Tri, Nxb Vn Ha 1962.
238
m:
Bn sinh khu hc tin u kh
Thin php phn minh thnh iu
Vn l Nam lai sn thy vin
Nht sinh nng k qu To Kh.
Ngha:
Na i thch hc ni sui yn
Php t ngun tm chim ht thin
Vn dm ni sng t Nam n
C i my n To Kh.
V c bi th Du Nam Hoa T (i chi cha
Nam Hoa), ta thy Nguyn Tri ni, ch c dng
thin To Kh mi ty sch phong trn ca ci
nhn gian t i ny qua kip khc:
Thch Thi Ha
m:
Thn tch phi lai k bch xun
Bo Lm hng ha kh tin nhn
Ging long phc h c h diu
V th phi i ng nhc tn
in trc khi lu tng Pht bt
Hp trung di tch thot chn thn
Mn tin nht phi To Kh thy
Ty tn nhn gian kip kip trn.
Ngha:
Gy thn do n my trm xun
239
240

Bo lm hng ha hp tin nhn
Rng xung h qu mu nhim qu
Khng cy, khng ting va vang.
Dng lu bn in th bt Pht
Gn gi trong hm gii thot thn
Trc ng mt dng To Kh chy
i i ty sch bi nhn gian.
c hai bi th ny, ta thy Nguyn Tri ht sc

ngng m v tm c vi dng thin To Kh.
Dng thin ny l dng thin ca ngi Lc T
Hu Nng (638-713). Ngi Hu Nng do gic
ng gio l v tr ca kinh Kim-cang m
n o Trng Hong Mai cu php vi Ng
T Hong Nhn.
By gi ti o Trng Hong Mai, Ng T
thng khuyn khch c Tng ln tc, nn
chuyn cn tr tng kinh Kim-cang t mnh
Thch Thi Ha
241
thy tnh, trc ng thnh Pht.79

By gi, ngi Hu Nng tm n o Trng
Hong Mai bi yt Ng T. T hi: Ngi
t phng no n? Mun cu vt g?. Hu
Nng p: t thuc bch tnh, Tn Chu,
Lnh Nam, n ly thy, ch cu lm Pht,
ch khng cu vt g khc.
T ni: Ngi l ngi Lnh Nam, li x sn
bn mi r, lm sao kham lnh lm Pht?. Hu
Nng p: Ngi tuy c Nam Bc, nhng Pht
tnh khng c Nam Bc. Thn mi r vi thn
ca Ha thng tuy khng ng, nhng Pht
tnh no c khc g?.80
Qua s i thoi trong bui s ng gia Hu Nng
v Ng T, T bit Hu Nng l bc php kh
thng tha ha thn lm v nhc thn B-tt,
79
80
Php Bo n, tr 348a10, i Chnh 48.

Php Bo n kinh, tr 348a15, i Chnh 48.
242
nhng s chng bit, T m thm hng dn,

dy d v n chng cho Hu Nng, khi ngi Hu
Nng trnh by bi k kin tnh ca mnh nh sau:
.81
m:
B bn v th
minh cnh dic phi i
bn lai v nht vt
h x nh trn ai.
Ngha:
B vn khng cy
gng sng vn khng i
81
Php Bo n kinh, tr 348b24, i Chnh 48.
Thch Thi Ha
243
xa nay khng mt vt
ly g qut trn ai.
y l bi k kin tnh ca ngi Hu Nng
c Ng T n chng t th k th by, n
Nguyn Tri l th k 15, tc l thi gian tri
qua tm th k, m trong bi th Du Nam Hoa
T, ng ni: v th, phi i ng nhc tn,
ngha l li ni trong thi k kin tnh ca T
Hu Nng ngy xa ni o Trng Hong Mai
ca Ng T Hong Nhn l: tu gic vn khng
cy, gng sng vn khng i, li ni nghe
chng nh mi y, ngha l rt mi.
Dng thin To Kh ca Lc T Hu Nng l
da trn tinh thn ng v s tr ca kinh Kimcang, tu tp v kin tnh. Nn, trong Php
Bo n Kinh, Phm Bt-nh, Lc T ni: Ny
thin tri thc! Mun th nhp php gii rng su
v Bt-nh tam-mui, th nn tu hnh Bt-nh,
244
tr tng kinh Kim-cang, lin c thy tnh. Nn

bit cng c kinh ny v lng, v bin, trong
kinh ca ngi r rng, khng th ni ht. Php
mn ny l ti thng tha, ni cho bc i tr
thng cn. Ngi tiu cn, tiu tr m nghe,
tm sinh bt tn.82
phm Nghi Vn, T ni: Ny thin tri thc!
Php mn ny t xa n nay, ly v nim lm
tng ch, ly v tng lm bn th v ly v tr
lm bn mn. V tng l ngay ni tng m ly
tng. V nim l ngay ni nim m v nim.
V tr, ngha l bn tnh ca con ngi trong
th gian, thin c, xu tt cho n on thn, ngay
c khi ni li chm chch xc chm, tranh ginh
la di nhau u l khng, chng ngh th hi.
i trc cnh trong mi nim khng ngh. Nu
nim trc, ng nim v nim sau, mi nim
tip ni nhau khng gin on, gi l h phc.
82
Php Bo n kinh, tr350b9, i Chnh 48.
Thch Thi Ha
245
Ngay ni cc php, nim trc nim sau chng

tr, tc l gii thot. y gi l bn mn v
tr.83
Nh vy, Nguyn Tri tng c tng, th tr
v thin tp mt cch min mt theo kinh Kimcang Bt-nh, ng c th t ti yu ch v
nim, bn th v tng v bn mn v tr, nh
Lc T Hu Nng dy, ngay trong mi hnh
ng ng x ca ng, nn ng ni: Trc ng
mt dng To Kh chy, i i ty sch bi
nhn gian.
83
Php Bo n kinh, tr 353a11, i Chnh 48.
246
Con ng Kin Tnh

V cng v vy, ta khng ngc nhin g, khi c
bi th Tng Tng o Khim Quy Sn (Tin
o Khim Tng s v ni), ng vit hai cu
cui cng nh sau:
m:
Lo kh cung ngn hu qui ng
lm k ng dic thng tha thin.
Ngha:
Ti gi ni ngng ng c ngi,
n lc ti cng thng tha thin.
Vi hai cu th cui ca bi th tin Tng s
o Khim v ni, Nguyn Tri ni r nh
Thch Thi Ha
247
hng tu tp ca mnh l phi t ti Thng

tha thin.
Vy, Thng tha thin l g, m Nguyn Tri
mun t ti ?
Thng tha thin l thin ca cc bc T s.
Thin y bn trong hiu r bn tm ca Pht.
Tm y sng trong vng lng, khng sinh, khng
dit, khng kh, khng lai, khng thng, khng
on, khng ng nht, khng d bit, ti thnh
khng tng, ti phm khng gim, ti Nit- bn
cng Nh m ti sinh t cng Nh. Bn ngoi
th hnh gii tng ng, ngha l bit v lm
khng khc nhau. Bit chnh l lm v lm chnh
l bit. Bit v lm, lm v bit, c hai iu y
khng c ln mc khong cch no trong mi
hnh hot i ng nm ngi, ng tnh, ni
ci, Mi thao tc th linh hot, mi ng x
248
th tc th. Mi hnh hot v ngha c ca T s

l t Tu gic m khng phi t khi nim.
Ti thng tha thin l thin nh ca kinh
Kim-cang. kinh ny c Pht ni vi Tn gi
Tu-b- rng: Nh Lai ni kinh Kim-cang
Bt-nh, l v nhng v pht tm i tha; l v
nhng v pht tm Ti thng tha. Nhng
ngi y c kh nng th tr, c tng, din
ging rng ri cho nhiu ngi khc. Nh Lai
bit r nhng ngi y, thy r nhng ngi y,
u thnh tu cng c khng th ngh bn,
khng c gii hn, khng th i chiu, khng
th c lng. Nhng ngi nh vy c th
gnh vc tu gic V thng ca Nh Lai.84
V Ti thng tha, Ng T Hong Nhn
thut nh sau: Xt v bn th tu o, th cn
84
Bn La-thp, tr 750c13, i Chnh 8.
Thch Thi Ha
249
phi bit rng, thn tm hin tin bn lai thanh

tnh, khng sinh, khng dit, khng c phn bit.
T tnh vin mn, tm thanh tnh. Nh t tnh
thanh tnh vin mn ny l bn s, hn nh ch
Pht mi phng.85
Nh vy, ta c th bit rng, trc khi Nguyn
Tri lm bi th tin a v Tng S o Khim
v ni, ng pht tm i tha, pht tm Ti
thng tha, th tr kinh Kim-cang min mt v
mnh lit, i cho n khi c duyn hi , th
ng cng t ti thn tm hin tin, bn lai
thanh tnh, t ti Thng tha thin, nh
chnh ng ni:
Lo kh cung ngn hu qui ng
Lm k ng dic thng tha thin.
85
Ti Thng Tha Lun, Ng T Hong Nhn thut, tr 377a4, i

Chnh 48.
250
Ta c th c on khai th ca Lc T Hu
Nng trc khi th tch, cho Php Hi l ngi
c tm chp li Php Bo n Kinh ca T,
c th trc nhn c Thng tha thin ca
Nguyn Tri l g, trong li khai th y:
Php Hi tha: Thy c lu li gio php g
cho nhng ngi m mui c thy Pht tnh?
T dy: Nhng ngi m mui i sau, nu thy
r chng sanh, tc thy c Pht tnh. Nu h
khng bit chng sanh, th mun kip h tm
khng gp Pht.
Qu v thy c t tm chng sanh, tc nhin
qu v thy c t tm Pht tnh. Mun thy
Pht phi bit chng sanh. Ch v chng sanh m
lm i vi Pht, ch Pht chng m lm i vi
chng sanh. Nu gic ng t tnh th chng sanh
l Pht. Nu m lm t tnh th Pht l chng
251
Thch Thi Ha
sanh. T tnh bnh ng chng sanh l Pht. T

tnh t him, Pht l chng sanh,.
T ni bi k:
. 86
m
Ngt ngt bt tu thin
ng ng bt to c
Tch tch on kin vn
ng ng tm v trc.
Ngha:
Nm ngang khng hnh thin
Xung thng khng to c
86
Php Bo n kinh, tr 361c23 tr 362b3, i Chnh 48.
252

Lng su dt thy nghe
Mnh mng tm chng vng.
Ti thng tha thin l thin thy tnh thnh

Pht, khng thng qua mi ngn ng quy c,
mi vn t kin thc, mi t duy hu ng, mi
kinh vin in tch. Vt ra ngoi mi kch
thc ngang, dc, su, rng ca mi khng gian
v vt ra ngoi qu bo thin c ca mi thi
gian. Ngay m kin tnh thnh Pht, ch
khng phi ni khc. Ngay m kin tnh
thnh Pht, ch khng phi lc khc. Ngay
m khng kin tnh thnh Pht, th khng cn c
ni no khc. Ngay m khng kin tnh thnh
Pht, th khng cn c lc no khc.
Hay ni theo kinh Kim-cang: Ngay ni cc
nim khi m ly, th gi l ch Pht, Th Tn.87
87
Phn: sarvasajpagat hi buddh bhagavanta. - Buddhist

Sanskrit Texts, no 17, p 80. La-thp, Lu Chi = ,
= ly nht thit ch tng tc danh ch Pht. -i Chnh 8, tr
750b09, tr 754b24.
Thch Thi Ha
253
Ngay Ni Nim M V
Nguyn Tri trong bi th Thu D Khch Cm
II, ng ni nguyn l ly tng hay ly nim
ca kinh Kim-cang bng cch ni ca ng nh
sau:
m:
Nht nim tc lai thin nim tc
K trng t th liu tng tranh.
Ngha:
Mt nim dt, ngn nim tip theo cng dt;
S tng tranh gia g v su nay t chm dt.
Qua hai cu th y, ta thy Nguyn Tri m
ra cho mnh mt con ng mi, con ng
254
chm dt mi tng tranh gia c v mt,

gia vinh v nhc, gia thng v bi, gia sng
v cht, gia mnh v ngi, gia loi mnh v
loi yu, gia ci ta v ci phi ta, gia ci hp l
v ci phi l, bng con ng gii phng nim
khi ca kinh Kim-cang.
Vi con ng ny, Nguyn Tri gii phng
tm thc ca ng ra khi nhng kh ly hn th,
m thi i ca ng trt vo trong cuc i
ca ng. V vi con ng ny, con ng hnh
ng m v tr, hnh ng ht lng m khng
khi nim, ng khng nhng ch gii phng cho
bn thn ng ra nhng h huyn v bi bm ca
cuc sng, m cn gip cho c dn tc ca ng
v ngay c ci nhn sinh m ng ang sng na,
nh ng ni:
Mn tin nht phi To Kh thy
Ty tn nhn gian kip kip trn.
Thch Thi Ha
255
Ch cn mt git nc ca thin nh thng

tha chy vo trong lng ngi v trong lng
cuc sng, th tc khc, ngha v phi ngha u
tr thnh i ngha, nhn v phi nhn u tr
thnh ch nhn v t tnh Kim-cang bt hoi sng
choang mun i hin l.
Nn t , khng l v hnh ng v nim ca
kinh Kim-cang, tc khc tr thnh ngun sinh
lc cho i ngha v ch nhn ca Nguyn Tri,
khin cho hnh ng ca ng sng choang v bt
hoi gia cuc i.
Nn, i ngha v ch nhn m Nguyn Tri
vit trong Bnh Ng i Co l do qu trnh
thin tp v qun chiu khng-l Bt-nh v v
tr, v nim ca kinh Kim-cang mt cch su xa,
khin ng c cch nhn xuyn sut gia ta v
ngi, gia th v phi, gia php v phi php m
cht liu Kim-cang v tr ca dng thin To
Kh cng vi s xc tc ca thin kh Trn Thi
256
Tng: Nu cha t c tm Pht, T, th

trc ht hy tr gii, nim kinh. n khi t n
trnh Pht cng khng m T cng khng, th
cn gii no cn tr, kinh no cn nim? Lc
d c tr trong th gii o sc m tht ra l c
tr trong th gii chn sc, trong phm thn
m k thc trong php thn,88 y Nguyn
Tri i trn con ng ln thc tin ca i
ngha v ch nhn xuyn sut cuc i hnh
ng ca ng.
88
Nguyn Lang, VNPGSL 2, tr 267-268, Nxb Vn Hc H Ni 1992.
257
Thch Thi Ha
TH MC THAM KHO
1. Vajracchedik
prajpramit
stra,
Buddhist Sanskrit Texts No 17, P 75.

2. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, Diu
Tn, La-thp dch, tr 748, i Chnh 8.
3. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, Nguyn
4. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, Nguyn
5. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, Trn,
Chn dch, tr 762, i Chnh 8.
6. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, Ty, Cp
a dch, tr 766, i Chnh 8.
258
7. Pht Thuyt Nng on Kim-cang Bt-nh

Ba-la-mt a kinh, ng, Ngha Tnh dch,
771, i Chnh 8.
8. Cu Hi Nng on Kim-cang phn,
ng, Huyn Trng dch, tr 979, i Chnh 7.
9. Kim-cang kinh ch gii, Tha Thin, Phc
Sn, Nam Thin Pht ng Tng Bn, Bo
i, Tn Mi Nin.
10. i Bt-nh Ba-la-mt kinh, ng, Huyn
Trang dch, i Chnh 7.
11. Phng Quang Bt-nh kinh, Ty Tn, V La
Xoa dch, i Chnh 8.
12. Kim-cang Tin Lun, Th Thn B Tt to,
Kim-cang Tin Lun S thch, Nguyn
Ngy, B--lu-chi dch, i Chnh 25.
13. Kim-cang Bt-nh kinh ch tn, ng,
m Khong son, i Chnh 85.
Thch Thi Ha
259
14. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt-a kinh lun,

V Trc B Tt to, Ty, t-ma-cp-a
dch, i Chnh 25.
15. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt-a kinh, Thin
Thn B Tt to, Nguyn Ngy, B--luchi dch, i Chnh 25.
16. Kim-cang Bt-nh lun, V Trc B Tt
to, Ty, t-ma-cp-a dch, i Chnh 25.
17. Nng on Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt-a
kinh lun thch, V Trc B tt to, Th
Thn B tt thch, ng, Ngha Tnh dch,
i Chnh 25.
18. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh ph th
trc, bt hoi gi danh lun, Cng c Thi
B Tt to, ng, a-b-ma-la-ng dch,
i Chnh 25.
19. Php Bo n kinh, Lc T Hu Nng, i
Chnh 48
260
20. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh ngha

mch - Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh
Ging Lc - Nng on Kim-cang Bt-nh
Ba-la-mt-a kinh thch, Thi H i S
Ton Th, Php Tnh Khng Tu Hc, Ng.
21. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt-a tp ch, k
hiu AC 141, nm khc khng r - Th Vin
Hn Nm - H Ni.
22. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt-a tp ch, k
hiu AC 510, nm khc 1700. - Th Vin
Hn Nm - H Ni.
23. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt-a kinh, k
hiu AC 254, nm khc 1745. Th Vin Hn
Nm -H Ni.
24. Kim-cang kinh gii, k hiu AC 512, nm
khc 1745. Th Vin Hn Nm -H Ni.
25. Kim-cang trc gii, k hiu AC 320, nm
khc 1822. Th Vin Hn Nm - H Ni.
Thch Thi Ha
261

Nm -H Ni.
27. Kim-cang kinh, k hiu AC 176, nm khc
Tn mi ? Th Vin Hn Nm -H Ni.
28. Kim-cang kinh, k hiu AC 319, nm khc
1827. Th Vin Hn Nm -H Ni.
Nm -H Ni.
30. Kim-cang kinh, k hiu AC 438, nm khc,
Gip tut ? Th Vin Hn Nm -H Ni.
31. Kim-cang kinh, AC 184, nm khc? Th
Vin Hn Nm -H Ni.
32. Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt-a kinh, VHb 133, nm khc? Th Vin Hn Nm -H Ni.
262
33. Kim-cang kinh gii l mc, k hiu AB 528, nm khc 1857. Th Vin Hn Nm H Ni.
34. Kim-cang kinh quc m, k hiu AB - 567,
nm khc 1861. Th Vin Hn Nm -H Ni.
35. Kim-cang trc ch gii, k hiu AC - 167, nm
khc 1886. Th Vin Hn Nm -H Ni.
hiu 131, nm khc 1886. Th Vin Hn
Nm -H Ni.
37. Kinh Kim-cang thu trn gm, Hong
Nguyn Quang Cnh Thnh, tht nin, tu ti
K Mi, lc nguyt, hong o nht, cn
chc, hin ang c lu gi cn mt ti
cha Trc Lm Hu.
38. Kinh Kim-cang ging Lc, Thi H i S
ging, Vit dch, Thch Hu Hng, Pht
Quang Xut Bn, PL 2500 - 1956.
Thch Thi Ha
263
39. Kinh Kim-cang lc gii, Thch Thin Hoa,

1965, Pht Hc Ph Thng, kha XII.
40. Kinh Kim-cang ging gii, Ha thng
Thch Thanh T, Nh Xut Bn T/p H Ch
Minh, 1999.
41. T tng kinh Kim-cang, Thch Chn Thin,
Nh Xut bn Tn Gio, 1999 (Dch t bn
ting Anh ca Eward Conze, n bn 1975).
42. Nng on Kim Cng - Geshe Michael
Roach, Trn Tun Mn dch, Nxb Tn Gio
2001.
43. Kinh Kim Cng, Tr Quang dch, Nh Xut
Bn Tn Gio, 2547 - 2003.
44. Kinh Kim Cng Gm Bu Ct t Phin
No, Thch Nht Hnh dch, Thin Mn
Nht Tng Nm 2000, Nh Xut Bn Tn
Gio, n Bn Min Nam 2010.
264
45. Lc T Hu Nng ging ngha kinh Kimcang Bt-nh Ba-la-mt-a, Nguyn Hin
dch, Nh Xut Bn Phng ng, 2009.
46. Gii Thiu kinh Kim-cang Bt-nh, Thch
Thi Ha, Pht Hc Vin T Hiu - Hu, n
bn 2004.
47. Kinh Kim-cang Bt-nh, Thch Thi Ha
dch, t hai bn Phn v Hn, Cha Phc
Duyn - Hu, n bn 2007- 2551.
48. Kinh Kim-cang Bt-nh ch gii, Thch Thi
Ha, Cha Phc Duyn - Hu, n bn
2555 - 2011.
49. i Bt Nit Bn kinh, Bc Lng, m V
Sm dch, i Chnh 12.
50. i Phng Qung Vin Gic Tu a La
Liu Ngha kinh, ng, Pht a la
dch, i Chnh 17.
Thch Thi Ha
265
51. Pht Thuyt Ng Un Giai Khng kinh,

ng, Ngha Tnh, dch, Tp A Hm, i
Chnh 2.
52. Trung Qun Lun, Long Th to, Diu Tn,
La-thp dch, i Chnh 30.
53. i Tha Trung Qun Lun Thch, An Tu
B Tt to, An Duy Tnh, ng dch, i
Chnh 30.
54. i Tr Lun, Long Th B Tt to, Hu
Tn, La-thp dch, i Chnh 25.
55. Thin Uyn Tp Anh, L Triu, Vnh Thnh,
Thp Nht Nin, T Nguyt, Cc Nht
Trng Khc.
56. Tra Am V S Vin Thnh, Nguyn Vn
Thoa, Nxb Hoa Sen, Pl 2517 - 1973.
57. Nghin Cu V Thin Uyn Tp Anh - L
Mnh Tht, Nxb T/p HCM, 1999.
266
58. Lc Tp kinh V Lch S Khi Nguyn

Dn Tc Ta - L Mnh Tht, Tu Th i
Hc Vn Hnh, 1972.
59. Lch S Pht Gio Vit Nam I, L Mnh
Tht, Nxb Thun Ha, 1999.
60. Lch S Pht Gio Vit Nam II, L Mnh
Tht, Nxb T/p HCM, 2001.
61. Lch S Pht Gio Vit Nam III, L Mnh
62. i Vit S K Ton Th, Ng S Lin, Nxb
Vn Hc, 2006.
63. Vit Nam S Lc - Trn Trng Kim - Tn
Vit?
64. Vit Nam Pht Gio S Lun - Nguyn
Lang, Nxb Vn Hc H Ni 1992.
65. Th Vn L Trn I, Nxb KHXH 1977.
66. Th Vn L Trn II, Nxb KHXH 1978.
Thch Thi Ha
267
67. Th Vn L Trn III, Nxb KHXH 1989.

68. Vit Nam Vn Ha S Cng, o Duy
Anh, Xut bn Bn phng 1938.
69. Ton Tp Trn Thi Tng - L Mnh Tht,
Nxb Tng Hp, T/p HCM, 2004.
70. Cc Triu i Vit Nam - Qunh C -
c Hng, Nxb Vn Ha Thng Tin, 2009.
71. Lch S Pht Gio ng Trong - Nguyn
Hin c, Nxb Thnh Ph, 1995.
72. Lch S Pht Gio X Hu, Nxb T/p HCM,
2545 - 2001.
73. Th Ch Hn Nguyn Tri, Nxb Vn Ha
1962.
74. Hm Long Sn Ch - Thnh Thi Bt Nin
D Tin, im Tnh C S Son Ch. Cu
Nin D Hu, Nh Nh Tc Bin, Bo Quc
T Tng Bn.
268
75. Lch Truyn T Tn, Sc Phong Hong

Gic Thin S Tr Minh Chu, Thin ng
Sn Hong Php Thin T. T T Sa Mn
o Mn Son. T Tn, Khang Hy Tn Mi
Trng ng Hon Chi Ct - T Tng Tam
Thp Nh Th Tr Qung Chu Bo T Tn
T Giang Lng Bn Qu Khong Vin Bi
Son.
76. Ton Tp Minh Chu Hng Hi - L Mnh
77. Ton Tp Trn Nhn Tng - L Mnh Tht.
Nxb Tng Hp T/P HCM, 2550 - 2006.
78. X Hi Nh L Nhn Di Kha Cnh Php
Lut, Sng Chnh Tng Th 1971.
79. Tam T Thc Lc - Thch Phc Sn dch
v ch, Vin Nghin Cu Pht Hc Vit
Nam, n Hnh 1995.
Thch Thi Ha
269
Vi tnh:
Qung Hu - Qung Tnh
Chnh t:
Tu Nguyn - Bo Nguyn
Ba:
Bo An
n tng:
Nguyn Gii - Phan Thu Hng

Kimcangbatnhattronglichsu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kimcangbatnhattronglichsu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

KIM CANG BT NH TRONG DNG LCH S ..8

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

VUA TRN NHN TNG VI KINH

Lch s l bi hc kinh nghim lun lun c gi

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

Qu kh, hin ti v tng lai ch l nhng nim,

Nit-bn hay -nht Ngha-khng, th ch c mt,

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

khp, chng h c kh lai, sinh dit, ti Thnh

Cha Phc Duyn - Hu, ngy 20 - 8 - 2016

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

tng mt cch trit , do m gi vn h

Kim-cang Tin Lun 1, bn Hn dch ca ngi B--lu-chi, tr

Ty Tn nm 265 TL ,... cho ta thy nhng dch

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

Ch vit ca kinh u tin c ghi trn nhng

n nhiu ngi trong x hi phi mt mt thi

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

nh v cho thi gian xut hin ca vn bn

Lokaraksa khi cng dch cho n khi hon

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

vi th bn Pargiter. V hin nay ta c bn kinh

- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, Ty, Cpa dch, tr 766, i Chnh 8.

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

Nh Lai v cc php hu vi s cho ta thy r

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

Phn v Hn d dng hn so vi bn ca ngi

da vo bn Hn dch ca ngi La-thp dch.

Li ta kinh Kim-cang, bn thu trn gm, ngy 1/11/ Cnh Thnh

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

- Kim-cang Bt-nh Lun, nh quyn, V trc

- Nng on Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt-a

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

n i Lng, Thi t Chiu Minh (502 - 556)

cang, gi l Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

Ba-la-mt kinh ging lc; Nng on Kim-cang

Thi H i S Ton Th, Php Tnh Khng Tu Hc, Ng.

triu vua i Chnh (1540), nh cha t chc

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

3- Kim-cang Bt-nh Ba-la-mt kinh, k hiu

11- Kim-cang kinh, AC 184, nm khc?

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

nguyt, hong o nht, cn chc, hin ang c

ra k t Thanh Bin, th k th by cho n

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

- Nng on Kim Cng, p dng gio l ca

- Kinh Kim-cang Bt-nh, Thch Thi Ha dch

Kinh Kim Cng, tr 123 124, Tr Quang dch, Nh Xut bn Tn

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

Chnh Nhng Ngi y

Pht Thuyt Ng Un Giai Khng Kinh, Tp A Hm, s 102, tr 499,

mi s hin hu do tng quan duyn khi l

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

sanh c kh au l do t v minh m sinh khi.

n ch cc thnh vo thi M Minh, Long Th,

Php Bo n kinh, i Chnh 48, tr 345b

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

n Hu Nghim cha Sng Nghip c

Kim-Cang Bt- Nh trong dng lch s

Pht ni th hy bng Pht. Ngi phi lm sao?