OD Sosyal Bilimler Enstits

Sosyal Bilimler Ara trmalar Dergisi

Issn: 1309-9302 http://sobiad.odu.edu.tr
Cilt: 2 Say: 3 Haziran 2011

BLGESEL MZ K KLTRLER NDE BULUNAN ETN K

K ML K KODLARI ZER NE ANAL T K B R DE ERLEND RME
AN ANALITICAL INVESTIGATION ONTO ETHNIC IDENTITY
CODES WHICH EXIST IN THE REGIONAL MUSIC CULTURES
Banu MUSTAN DNMEZ
zet
Kod kavram, Trkede harf veya ifre olarak tanmlanr ve
lengistikte ve semiyolojide ileti im fenomenini anlamlandrmak iin kullanlr. Bu
kavramn, sosyal bilimlerde etnisitelere ait kltrel i aretleri anlatabilmesi iin,
etnisite ve kimlik szckleriyle bir arada, etnik kimlik kodlar biiminde
d nlmesi gerekir. Etnik kimlik kodlar kavram, bu al mada blgesel mzik
kltrlerini zmleyebilmek amacyla, etnomzikoloji iin nerildi.
ncelikle al mada, mzikteki etnik kimlik kodlarnn lengistiksemiolojik modeller iindeki yeri zerinde duruldu. Ardndan etnik kimlik
kodlarnn etnisite, blgesellik ve ideoloji ile ili kisi zerinde duruldu. al mada,
mzikte var olan etnik kimlik kodlarnn de i ken kombinasyonlar ile olu an
farkl mzik trlerinin, tpk di er kltrel eler (edebiyat, yemek, giyim vb.) gibi
din, devlet, Marksizm vb. tabanl farkl ideolojilerin kurulmasnda ve
peki tirilmesinde grd i lev zerinde ayrca duruldu.
Son olarak al mada, etnik kimlik kodlarna rnekler verildi. Mzikteki
tr, alg, biem, dinsel-dnyasal mzik szleri ve dans, blgesel lehe ve dil gibi
tm zgn/ayrt edici kltrel eler, etnik kimlik kodlar kavram ats
altnda incelendi.
Anahtar Szckler: Etnik Kimlik Kodlar, Blgesel Mzik Kltr (Halk
Mzi i), Lengistik, Semiyoloji

Yrd. Do. Dr., nn niversitesi, Gzel Sanatlar ve Tasarm Fakltesi, Mzikoloji Blm retim
Grevlisi, bmustan@inonu.edu.tr

- 150 Abstract
The concept of code is known as a cipher in English and it is used in the
linguistic and semiology for defining the communication phenomenon. The
concept of code should be conceived with ethnicity and identity as ethnic
identity codes for connoting cultural emblems of ethnicities in social sciences. In
this study, the concept of ethnic identity codes is offered for ethnomusicology to
analyse regional music cultures.
Before all else in this study, it was emphasized that the place of ethnic
identity codes in the linguistic and semiologic models. After, it was emphasized
that the relation of ethnic identity codes with ethnicity, regionality and ideology. In
this study, it was specially laid stress on different music genres, which consist of
variable combinations of ethnic identity codes in music, and their function, which
provide to constitute and to strengthen different ideologies such as the bases of
religion, state, Marxism etc., like other cultural elements (literature, food, clothing
e.t.c.)
Lastly, it was exemplified about ethnic identity codes in music in this
study. All the original/discriminative cultural elements of music such as genre,
instrument, style, religious-non religious musical lyrics and dance, regional dialect
or language was handled under the umbrella of ethnic identity codes.
Key Words: Ethnic Identity Codes, Regional Music Culture (Folk Music),
Linguistic, Semiology.

Giri
Bu al mann amac, blgesel mzik kltrlerini, etnik kimlik
kodlarn iinde barndran birer ileti im gereci olmas ynyle
zmlemektir. Bu nedenle, al mada ncelikle etnisite, kimlik ve kod
kavramlarnn niteli i ve birbiriyle ili kisi zerinde durulacak, ardndan bu
kavramlarn bir bile kesi olan etnik kimlik kodlar tanmlanacak ve
tart lacak.
Ardndan mzikteki etnik kimlik kodlar, var olan lengistik ve
semiolojik literatrdeki modellerle ili kilendirilecek. al mann bu
a amasnda, mzik ve dilin ortak noktalar ve kod kavramnn ileti im
teorileri iindeki yeri zerinde durulacak.
Ardndan mzikteki etnik kimlik kodlarnn etnisite, blgesellik ve
ideoloji ile ili kisi ele alnacak. al mann bu a amasnda, etnisiteye ba l
kodlarn niin blgesel bir nitelik ta d ve ideolojilerin kurulmasnda ve
peki tirilmesinde bu kodlar ta yan mzi in ne gibi bir i lev grd

- 151 zerinde durulacak. Son olarak da tpk di er kltrel eler gibi blgesel
kltrlerin ba lamsal bir devam olan blgesel mziklerin barndrdklar
etnik kimlik kodlar na baz rnekler verilecek.
Mzikolog ve etnomzikologlar, son yllarda sosyoloji ve di er
sosyal bilim disiplinlerinden de dev irdi i birok kuram ve metodolojiyi
kendi alanlarna katm bulunmakla birlikte; ok gerekli olmasna ve
semiyolojiden dev irilmesi halinde son derece analitik olarak
kullanlabilecek bir kavram olan kod zerinde, bu zamana kadar
sistematik bir tart ma gerekle tirmemi lerdir. Bu al ma, etnik
kimliklerin birer i areti/gstergesi olarak de erlendirilebilecek ve direk
kltrle aklanabilecek olan etnik kimlik kodlar kavram zerine, mzik
alannda yeni bir katk sa lamay hedeflemektedir.
Etnisite, Kimlik, Kod
Etnisite ve Kimlik: Etnisite, Dil, kltr, gelenek ve grenek
bakmndan birbirine ba l ve genellikle ayn soydan gelen bireylerin
olu turdu u, grece kk lekli insan toplulu u olarak tanmlanr
(Demir-Acar 202: 143). Etnik ve etnisite szckleri, sosyal bilimler iin
kullan ldr; nk rk teriminde oldu u gibi itibarn kaybetmi bir
bilimin ve kt niyetli uygulamalarn a r mlaryla ykl bir gemi i
yoktur (Fenton 2001: 6).
Sosyolojide etnik veya etnik gurup terimleri zellikle
kltrel farkllk ba lamlarnda kullanlrlar (Fenton 2001: 5). Etnik
topluluklarn izdi i tm kltrel farkllklar, edinilmi olan kimlikle sk
bir ili ki iindedir. Kimlik, ortak bir tarih ve bu tarihin sa lam oldu u
kolektif belle in, topluluklar zerinde olu turmu oldu u aidiyet ve
cemaatlilik hissi ve kltrel farkllk durumudur. Kolektif kimlikte
gemi e dnk bir yan vardr; nk kolektif kimlik, birtakm semboller,
anlar, sanat eserleri, treler, al kanlklar, de erler, inanlar ve bilgilerle
ykl bir gelenekten, gemi in mirasndan, ksacas kolektif bellekten
hareketle in a edilir (Bilgin 1999: 60). Kltrel Bellek (kolektif bellek ile e
anlaml) adl al masnda Assmann, hatrlamann ve belle in, zamana,
mekna, toplulu a ba l olmayla gerekle ebilen bir olgu oldu unu ele alr
(2001: 4147). z olarak sylemek gerekirse etnisite; kimlik ve kolektif
bellekle birlikte var olagelmi bir aidiyet ve cemaatlilik hissidir.
Kod: Franszca kkenli kod szc , 1) Harf 2) ifre olarak
tanmlanmaktadr (TDK 2005: 1194). Dolaysyla harf veya ifreyi ifade
eden bir kavram, ncelikle harf ve ifrelerden olu an dilin bilimi, e

- 152 deyi le lengistik iin kullanlmaktadr. Lengistikte kod, verici ve

alcnn ileti im iin kulland i aretler kmesi (Herrlitz 1983: 17) olarak
tanmlanr, ba ka bir deyi le ileti im amacyla kullanlan sembollerin
btndr.
Belirli sembollerle,
ancak bu sembollere yklenmi olan
anlamlardan haberdar olan insanlarn ileti ime geebilmesi sz konusudur.
E er bir konu ucu, dinleyicisinin tanmad bir kodu (mesela ngilizceyi)
kullanrsa hibir ileti im hsl olmaz(a.g.e.: 20). O halde diyebiliriz ki;
iki insann ileti ime geebilmesinin temel yolu, ortak bir kodu, ba ka bir
deyi le ortak bir semboller btnn kullanabilmesidir. Bu olguyu
Herrlitz (a.g.e.: 21), ortak (kolektif) kod olarak adlandrr.
leti imin kodlar aracl yla nasl gerekle ti ini u rnekle
gstermeye al alm: Bu yazy yazarken, a rlkl olarak Trkiyede
kullanlan lengistik semboller sistemini (Trkiye Trkesi) kullanyoruz.
Bu dil aracl yla, i areti (signifier) olarak dinleyiciye (listener) birok
sembol iletiyoruz. Ba ka bir deyi le ontolojik varl olmayan
d ncelerimizi maddi bir ortamda (sonik ortam), maddi bir biime
(seslere) dn trp paketleyerek kar mzdaki dinleyiciye ula tryoruz.
Bu sembol sistemini bilen kar mzdaki dinleyici, bu paketi alarak ayor,
de ifre (decode) ediyor. Bu kez dinleyici, yeni bir paket olu turarak bize
iletiyor. Bu andan itibaren dinleyici i areti, i areti ise dinleyici oluyor. ki
insan ya da gurup arasndaki ileti im, bu dinleyici-i areti rollerinin
nbetle e de i mesiyle gerekle iyor. O halde denilebilir ki kod,
gndericinin ileti im amacyla alcya yollad anlam ykl i aret
paketleridir.
Semiyoloji, anlam ykl alg nesneleri iin daha ok gsterge
szc n kullanma e ilimindedir. Ancak gstergeler iindeki anlamlar,
say, renk, ses, ekil gibi i aretlerle, yani kodlarla alcya
ta nmaktadr. Bizim burada tm alglanabilen nesneler ve nihayetinde
mzikteki ve mzik metindeki1 alg nesneleri iin nerdi imiz kavram
koddur. nk kltrel kimli in d a vurulmasn sa layan gstergeler,
bunu ierdikleri kodlar/i aretler aracl yla gerekle tirirler. Barthesn
ifadesiyle; Anlam bir kodun kalk noktasdr, bir koda do ru hareket
etmemizi sa layan ve bir kod ieren eydir. (1993: 122). Nattieze gre
de kod ve ileti im, semiyoloji teorisine ili kin iki anahtar kavramdr ve kod,
gnderici ve alc iin ortak bir haberle me kanaldr (1990: 18). Dolaysyla
Burada metin kavram, sz ya da dz yaz anlamnda de il, gstergebilimdeki anlamyla, okunmas
gereken tm gstergeler olarak kullanlm tr. Bu gstergelere, performansnn giydi i kyafetten,
kullanlan sahne dekoruna ve mzik szleri iinde geen jargonlara kadar her ey dhildir.

- 153 saylar, renkler, harfler, amblemler ve sesler hep kar tarafa ta nan
anlamlar olu turan kodlardr.
Kodlar, ok farkl amalara dayanan ileti im biimlerine hizmet
ederler. Bu ileti im biimlerini Guiraud, semiolojik adan kabaca u
ekilde ayrr:

Tabloda da grld gibi yazar, gstergeleri mantksal-nesnel

dzgler ve gzel duyusal-znel dzgler olarak iki ana kola ayrm tr.
On bl iki be eder nermesindeki gibi bir mantksal-nesnel d nce
sistemi, her yerde evrenseldir. Ancak kltr; ba ka bir deyi le gelenekler,
sanat ve ayinler vb., Guiraudun de imiyle gzel duyusal-znel
dzgler, blgeseldir. Kltre ili kin ifade biimleri, yukardaki tabloda
uygun olarak snflandrlm tr.
Etnik Kimlik Kodlar
Kodlar nasl ileti imi sa layan i aret paketleriyse, etnik kimlik
kodlar da belirli bir etnisitenin/cemaatin ileti imini sa layan i aret
paketleridir. Etnisitelere ait kltrel donanmlar, bir takm i aret ve
semboller aracl yla kimli in d a vurulmasn sa lar. Biz, al mamzda
bu i aretleri etnik kimlik kodlar olarak adlandraca z.
Bizim etnik kimlik kodlar olarak adlandrd mz gstergeler
sistemi, elbette blgesel farkllktan kaynaklanan grelilik ilkesine
dayand iin, Guirauddan yukar alnan tablonun gzelduyusal znel
dzgler kategorisi altnda ele alnmaldr. E deyi le etnisitelere ait olan
tm kltrel kodlar, tabloda gsterilen mantksal-nesnel dzgler gibi
dz anlamlarla de il, gzel duyusal znel dzgler ieren yan anlamlarla
olu ur. Zaten tabloda da gsterilen ve etnik kimlik kodlarn ieren

- 154 grenekler, davran lar, ayinler, bayramlar, oyunlar ve sanatlar, gzel

duyusal znel dzgler iine alnm tr.
imdi, etnik kimlik kodlar nn zelliklerine ili kin madde
zerinde ayr ayr duralm:
1) Etnik kimlik kodlar blgeseldir. Bu blgesellik Laponlarn Norvete ve
svete, Lazlarn ve Grclerin Do u Karadenizde, Rumlarn Kbrs ve
Yunanistanda ya amas gibi etnik demografi durumu ile ili kilidir ve
blgesel
kltrler
g
ve
diasporik
hareketlilik
aracl yla
ta nabilmektedir. Blgesel kltrlerdeki farkllklarn nedeni, elbette ki
blgelere gre de i en etnik demografidir. Etnik demografi, her blgenin
farkl kltrel renklerle yo rulmasn sa lar. Japon mutfak kltr, Arap
mzik kltr, Anadolu giyim kltr, Kzlderili kltr gibi
ifadelerle, ayn zamanda kltrlerin blgesel farkllklar vurgulanm olur.
2) Etnik kimlik kodlar, riteller, de erler, davran lar, szler, sylemler ve mzik
gibi cemaatselli i sa layan her kltrel eyi alcya ta yan; cemaat yeleri
arasndaki ortak kimli i do rulamay ve peki tirmeyi sa layan geni skalal
semboller kombinasyonudur.
nsan, yalnzca mant yla hareket eden bir varlk de ildir ve
davran larnda kltrel kimli inin teminat olan kolektif belle i nemli bir
rol oynamaktadr. Davran larn ve d ncelerin ana-babadan ve
toplumdan grlerek kazanlan ve kimli i peki tiren manevi anlamlar
vardr. Szgelimi batl bir itikat olmasna kar n Anadoluya zg nazar
inanc, elit kesimlerin dahi davran larna yn vermektedir. Kimlik bilinci
yle gldr ki, kimli in bir paras olan tutumlarn da sorgulanmadan
benimsenmesini gerektirir. Bu tutumlar ayn zamanda ki inin kimli iyle
ilgili duygusal ba lar da ierir, birlikteli i sa layan bu kltrel elerin
mantksal muhasebesi de yaplmaz.
Etnik kimlik kodlarnn cemaatsel grelili i ve bu grelilikten
kaynaklanan znellik, bir etnisitenin/cemaatin tamamna zgdr.
zellikle performatif alandaki etnik kimlik kodlar sz konusu oldu unda,
kltrden kltre de i en estetik, etik ve ayinsel yan anlamlarn de ifre
(decode) edilebilmesi iin, incelenecek etnisitenin yan anlamsal bilgisinden
haberdar olmak gerekir. Kltrel antropologlarn alan ara trmas
aracl yla elde etmeye al tklar da, bir ynyle farkl kltrler iinde
bulunan bu yan anlamlardr. Szgelimi, somut kltr rnlerinden birine
rnek vermek gerekirse, Tevratn emri zerine drt taraf pskll tallit2
giyen bir ki inin Yahudi olmas, Yahudi inanc hakknda bilgisi olan bir
2

Musevi erkeklerinin sabah dualarnda taktklar beyaz zerine mavi izgili al.

- 155 ki iye ula m olan yan anlamsal bir koddur. Somut olmayan kltr
rnlerine ili kin bir rnek vermek gerekirse Anadolu kltrnde da ,
ula amamay, a lamamay, aresizli i, ayrl ve dolaysyla hzn ifade
eden bir koddur. Ancak da , her kltrde bu ekilde metaforize edilmek
zorunda de ildir ve bu durum, kltrel grelili e bir rnektir.
3)Etnik kimlik kodlar, cemaat yelerinin kendilerinden olanlara yolladklar
i aretlerdir. E deyi le, ortak bir cemaate (dinsel, etnik, ideolojik vb.)
mensup yelerin, aralarnda olu turdu u bir ileti im ve haberle me
biimidir. Bu durumu, ya am oldu umuz ve benzerlerinin ya anmas her
zaman iin muhtemel olan bir rnekle do rulayalm. Sekiz mart dnya
kadnlar gnnde devam etmi oldu umuz kursa, kursiyer iki arkada mz
da bizim gibi on be dakika erken gelmi ti. Kursiyerlerden biri, bayan
arkada nn dnya emeki kadnlar gnn kutlad. Daha sonra iki
arkada , dnya kadnlar gnnn nasl, nerede ve hangi amala ortaya
kt n ve kapitalizme nasl adapte edildi ini tart t. stne basa basa
arkada nn dnya emeki kadnlar gnn kutlayan kursiyer, kurs
bitmezden biraz daha erken kmadan nce, tm bayan kursiyerlerin ve
bayan okutmanmzn yalnzca dnya kadnlar gnn kutlam t.
Kursiyer, snfn di er yelerinin dnya kadnlar gnn kutlarken,
emeki szc n ortadan kaldrm t. nk emeki szc , tpk
i i, sendika, devrim ya da Che gibi sol gr l cemaatin kendi
kimli ini peki tirmek zere kulland kimlik kodlarndan biriydi.
Kursiyerin emeki szc n snfa hitap ederken ortadan kaldrmasnn
nedeni, bu szc n kendi cemaatsel kimli ine dhil oldu una inanmad
bir ortamda gereksiz ve iddial bir ayrnt oldu una inanmasyd. Bu rnek
de bize gsterir ki; cemaat yeleri, kendi cemaatine dhil olan yelere
kimlik kodu yollarken, dhil olmayan yelere yollamaz.
Blgesel Mzik Kltrleri inde Var Olan Etnik Kimlik
Kodlar zerine Analitik Bir De erlendirme
Mzikteki Etnik Kimlik Kodlar Kavramnn Lengistik-Semiolojik
Modellerle li kisi: Mzik ve dil, farkl ifade potansiyelleriyle, ortak
seslerin benzer ve farkl karakterlerini kullanabilecek bir biimde,
birbirlerine yakndan ba ldr. (Shepherd-Wicke 1997: 206). Her eyden
nce her ikisi de sonik ortam aracl yla ta nan sembollerin ve sonik
ortam iin gereksinim duyulan zaman boyutunun kullanlmas asndan
ortaktr. Mzik ve dilin her ikisinin artiklasyon biimlerinin yapsal
ilkeleri de, varlklarnn ili kili oldu u fenomenler ynnden ortak bir
zemine sahiptir (Shepherd-Wicke 1997: 136).

- 156 Sonik ortamda insann kendi iradesiyle yayd i aretler, mziksel

kodlar olu tururlar. Dilsel anlatm iinde mantksal tutarllk ta yan
sembollerin yerini, mzikte keyfiyet, estetik haz ve kimlik kodlarn ieren
semboller alm tr. Ba ka bir deyi le mzi e ve mzik metnine ili kin
semboller sistemi dz anlamsal de il yan anlamsaldr, bu nedenle mzi in
kendisi, ba l ba na bir metafor dur. Blackinge gre Direk olarak
anla lamayan bir dil olan mzikten, duygularn metaforik ifadesi olarak,
kendine zg yantlar retmesi beklenir (Blacking 1995: 35). Bu zel
i aretlerin dzenlenmesini sa layan en nemli etmen ise etnisite ve kimlik
olgularyla sk bir ilinti iinde bulunan kltr ve bu kltr kar tarafa
ula tran kimlik kodlardr.
Nattieze gre sembolik bir olgu olan mzik, karma k yorumsal
dokuyla karakterize edilir (1990: 102). Mzi i semboller aracl yla
olu turan i aretilerin (composer/performer) ifadesini onayan/be enen, e
deyi le bu ifadedeki anlamlar zmleyen ve bu zmden estetik bir haz
alan kitle, izler kitledir. Burada izler kitleyi birle tiren, ortak estetik
be enidir.
te bu mutabakat durumu iin Herlittzin (1983: 21)
lengistikte kulland ortak kod kavramn, biz de mzik iin
kullanaca z. Ba ka bir deyi le dil nasl anlamsal mutabakat ortak kod
aracl yla sa lyorsa, mzik de ortak kod aracl yla sa lamak
durumundadr. Aksi takdirde mzik gndericisi/i aretisi (musical
signifier) olan bestecinin ve icracnn olu turdu u i aretlere, mzik alcs
(listener) estetik anlamlar ykleyemeyecektir. Bu d nceden hareketle
Herlittze ait lenguistikteki ortak kod kavramn, kltrn di er elerine
ve mzi e etnik kimlik kodu olarak dev irebilmek mmkndr. nk
mziksel performans iinde, etnisiteye ait ortak i aretleri kullanarak
ileti ime geme, birle tirici ve kimlik peki tirici i leve sahip bir davran tr.
Bu ileti im sonucu peki en kimlik duygusu, ortak etnisitedeki guruplarn
rgtlenmesinin ve birbirlerini desteklemesinin de teminatlarndan biridir.
Mzikteki Etnik Kimlik Kodlarnn Etnisite, Blgesellik ve deoloji
ile li kisi: Etnik kimlik kodlar, mzik iinde de fazlasyla mevcuttur.
nk kltrn yalnzca dil ve di er eleri iin de il, mzik iin de
semboller sistemi geerlidir. Etnik kimlik kodlarnn mzik zerindeki
varl tart lmadan nce, birok etnomzikologun zerinde anla t
zere, mzi in evrensel bir dil olmad nn tekrar vurgulanmas gerekir:
Mzik evrensel bir dil de ildir, umuma ait ileti im biimi olarak mziksel
sistemler, szsel dilden daha yabanl ve spesifiktir. Mziksel sistemlerin

- 157 evirisi yaplamaz ve yabanclara gre belirli bir halk tarafndan kabul
edilebilir ve alglanabilir (Blacking 1995: 239).
Mzi in evrensel bir dil olmas, mzikteki kimlik kodlarnn
blgesel bir de i kenli e sahip olmamas anlamna gelmektedir ki, tersine
soysal ya da cemaatsel birliktelikle ili kili olmakla birlikte mzik de di er
kltr eleri gibi blge blge de i mektedir. Yorubalarn Bat Afrikada,
Keltlerin skoya ve rlandada, Azerilerin Azerbaycanda varlklarn
srdrmesi, etnisitenin blgesel oldu unun bir kantdr. Blgesel mzik
kltrlerini biimlendiren en nemli faktr de, bu etnisitelere ait blgesel
demografidir. Bu nedenle blgesel mzik kltrleri, zgn karakterleriyle
etnik kimli in bir gstergesi, kltrel kimli e ait di er etnik kodlarn da
ba lamsal bir devamdr.
Afgan ulusal kimli inin yaratlmasnda mzi in roln ele ald
al masnda Baily (1997), Brezilya folk mzi i uyan n ele ald
al masnda Livingstone (1999),
Liverpooln kendine zg rock
soundunu ele ald al masnda Cohen (1997), zgn bir mzik trnden
sz ederken bu trlerin blgeselli ine vurgu yapm tr. Belirli bir blgeye
zg mzik stili (mzik metni-performans-da ar-be eni) iin kullanlan
scene kavram ve yine belirli bir blgeye ili kin mziksel tny ifade
eden sound kavram, direk olarak blgesellik ve dolayl olarak blgelere
ili kin mzik kodlarn ifade etmi olur.
Toplumsal de i imden, gten ve diasporadan kaynaklanan folk
mzi e ait blgesel de i imler sz konusu oldu unda Slobin, yapsalc bir
yakla mla sosyo-lengistikten dev irdi i ve alt kltr mziklerini
incelemek iin kulland code-swithing (kod anahtar) kavramn nerir.
Slobin; dil, lehe, dzey, perde gibi kavramlarn, tpk sosyo-lengistikteki
gibi mzikte de kod kavramyla ifade edilebilece ini d nmekte ve
trler arasndaki biemsel dn alma davran iin code-switcing
szc n nermektedir (1993: 87).
Etnik topluluklar temsil etmesi bakmndan folk mzikler, etnik
kimlik kodlarn ilerinde en fazla barndran trlerdir. Bu d nce
etnomzikologlar tarafndan da kabul grr. Blacking, Folk mzik, bir
araya gelerek birbirlerine ba llklarnn i areti olan ses kalplarn reten
halklarn gerek birlikteli ini ifade eder (1995: 52) diyerek, Bohlman ise,
Folk mzik ve sosyal temeli arasndaki sk ili ki, birok folk mzik
teorisinin merkezinde yer alr(1988: 53) diyerek folk mzi in etnisite ve
cemaat ruhu ile olan ba lantsn vurgulam olur.

- 158 Bu nedenle folklorik niteliklerin sergilendi i cemaat toplantlarnda

etnisiteye ili kin di er ayrt edici nitelikler, mzikle birlikte
sergilenmektedir. Szgelimi Savaglio, Detroitte ya ayan Polonya
gmenlerini ele ald al masnda, Polonyal koro topluluklarnn,
blgesel giyimleriyle Polonyay grsel olarak da temsil ettiklerini vurgular.
(1996: 38). Ayn biimde Bohlman, Birok folk festivali, pek ok yaygn
ortak paydaya, en ok da yiyecek, giyim ve folk mzik gibi etnik kimli in
etkin biemine indirgenir (1988: 66) diyerek, kltr ve ba lamsal devam
olan mzi in sk ili kisini vurgulam olur. Benzer rnekleri Trkiyeden
de verebiliriz. Byk bir kentte dzenlenecek olan bir Karadenizliler
gecesinde temsil edilen Karadeniz mzi i, alglar ve danslar; blgesel
yemeklerin, kyafetlerin ve a zn ( ive) yer ald etnik kimlik kodlarnn
ba lamsal ve bir o kadar da arpc bir devamdr. nk mzik kltr,
tpk etnisiteye ait di er kltr eleri gibi al mann ba nda sz edilen
kolektif bellekin bir devamdr.
Kltrn i itsel sembollere ili kin sonik bir alm olan mzik de,
tpk di er kltrel eler gibi (edebiyat, yemek, din vb.) farkl kodlar
nedeniyle bir toplulu a, ulusa, etnisiteye zel bir vurgu yapp onu
di erlerinden ayrc bir i lev grmekte, dolaysyla ideoloji olu turmada ve
peki tirmede hayati bir rol oynamaktadr. Ezan ve Kuran slami
ideolojinin, i i mar lar sol ideolojinin, blgesel nitelikli etnik mzikler
ulus-devlet ideolojisinin olu turulmasnda ve peki tirilmesinde kullanlr.
Bailynin (1997) 197377 yllar arasnda Afgan ulusal kimli inin
yaratlmasnda mzi in roln ele ald al mas; ya da Daughtrynin
(2003) eski Rus ezgileri zerine yazlan yeni anthemlerin bugnk Rusya
Federasyonu ideolojisi ile ili kisini ele ald al mas, hep in a edilen yeni
devletlere ili kin yeni ideolojilerin iinde mzi in oynad nemli roln
ele alnd al malardr. Yine Bol eviklere katlan Ekim Devriminin
nemli ideoloji mimarlarndan Sovyet politikac A. A. Jdanov, belirli
aralklarla dzenlenen konferanslarda yapt konu malar aracl yla,
d n, sanat ve mzik etkinliklerini sol ideolojiye uygun olarak
ynlendirilmesi iin abalam tr (Jdanov 1996: 6465). Bu ve benzeri
rnekler, farkl kimlik kodlarnn bile iminden olu an farkl mzik
trlerinin, ideoloji olu turmada ve peki tirmede de nemle kullanld n
gsterir.
Mzikteki Etnik Kimlik Kodlarna rnekler: Yukarda etnik kimlik
kodlarnn genel zellikleri, mzikteki yeri ve kullanm zerinde
duruldu una gre, bu kodlarn mzikteki grnmne ili kin rnekler de
verilmesi gerekmektedir. Bu rnekleri vermeden nce, u noktann

- 159 zerinde durulmas gerekir: Mzik iindeki kodlar, ezgi, sz, armoni, ritim,
dans, alglar gibi mzik gereleri zerinde ayr ayr zmlenmeli ve bu
zmleme srasnda, mzi in iinden kt di er kltr rnleri,
mzikten d lanmamal, mzikle birlikte ele alnmaldr.
Szgelimi erkez mzi i, bu mzi i olu turan ezgi, ritim, alglar,
dil vb. gibi mzik gereleri ynnden zmlenirken, bu mzi in iinden
kt kltrn tarih, yemek, giyim veya gelenekler gibi alanlar, mzi i
btnleyen btncl birer e olarak ele alnmaldr: Akordeonun
toplulu un en temel alglarndan biri olmas, mzik ve dans ritimlerinin
hzl ve zgn olmas, danslarnn zgn mitolojilerinden beslenmesi, ark
szlerinde ve dillerinde Adige dil gurubunun kullanlmas; et, st, peynir ve
tahl rnlerinden olu an bir mutfak kltrne sahip olmalar; gabili,
erkeska, kalpak gibi kendilerine zg kyafetleri ve misafirperverlik gibi
treleriyle bir btn olarak d nlmesi gereken etnik kimlik kodlardr.
erkez tarihinin bir paras olan erkez srgn, erkez a tlarn ieren
repertuarn bir ksmn olu turur ki bu durum bile mzi in, kendi d nda
gibi grnen hibir eden ba msz olmad n gstermektedir.
Blgesel (Bozlak3), dinsel (mevlit4) ya da etnik (klezmer5) vurgusu
a r basan her zgn mzik tr ele alnrken, aslnda anlm olan isimle
tre ili kin kod kombinasyonu da kastedilmi
olunur. Kod
kombinasyonu, sz edilen mzik trne zg ayrt edici karakteristi i
veren kodlarn btndr.
Szgelimi bozlak ya da mevlit dedi imizde, a a daki dipnotta
aklanm olan ya da olmayan ayrt edici karakterlerin birer toplamn
kastetmi oluruz. Daha ayrntl bir rnek vermek gerekirse, taksim
dedi imizde a a da sralanan taksim yaratsna zg kodlarn
kombinasyonunu bir szckle ifade etmi oluruz:

3 Bozlamak fiilinden treyen bu szck, a lay , haykr gibi anlamlara geer.

Orta Anadolu,
ukurova ve Toroslarda ba lamayla alnan, geni bir ses genli i ierisinde icra edilen, serbest ritme ve
makamsal bir yapya sahip olan hznl halk arklar.
4 Mevlit, Mslmanlarn snnet, d n ya da lm yldnmlerinde konuklarna sunduklar pilav,
helva, erbet vb. ikramlar e li inde icra ettikleri makamsal ezgili ve dinsel szl ilahiler.
5 Ba ta klarnet ve keman olmak zere viyola, viyolonsel, kontrbas, bakr flemeler ve davul gibi birok
alg gurubuyla, Do u Avrupa Yahudi dili Yiddi e kullanlarak, genellikle d n ve bayramlarda
e lence amacyla icra edilen Yahudi mzik tr.

- 160 1) Teksesli ve bazen ostinato6 olarak e liklendirilebilen,

2) Serbest ritimli,
3) algsal (szsz): Do uya zg makamsal trlerin yalnzca vokal olarak
icras, gazel olarak nitelendirilmektedir. Bu anlamda taksimler, algsal
olmas ynyle de kendine zgdr.
4) Do uya ait makam gelene i ile icra edilen,
5) Do alama ve notasz olarak icra edilen, bilindik veya Karl Signellin
deyimiyle kamusal alana ait olan ezgi beklerinin, zeklerinin veya
ekirdeklerinin kullanm da bu do alama ba lamna ili kindir.
6) Ba lanacak arknn makam ile ayn makama sahip olan ve o arky
hem ald de i tirgeler, hem de ezgi seyri ile makamsal olarak
tanmlayarak al niteli i ta yan, ilgili eserin ezgisini an tran, ima eden
veya onun bir paras olan ezgiciklerin de kullanm gelenektendir.
Ba ka bir deyi le yukardaki sralanan ya da sralanmam olan kodlarn
total kombinasyonuna sahip olan mzik trne taksim demekteyiz.
Mzikte anlam zmlemesi, ancak mzi in iinden kt
kltrn de anla lmasyla mmkn olabilir. Ba ka bir deyi le mzik, var
olan kltrden ba msz olmad iin, kltrel ba lamn bir uzants
olarak ele alnmaldr. Mzi in kltrle birlikte ele alnarak anla lmas ve
anlamlandrlmas d ncesinde, temel olarak yapsalc bir yakla m
bulunur. Yapsalc yakla m, lenguistik, hatta semiyolojik modellerin
etnomzikolojiye uygulanmasyla kendini gsterir. Bu yakla ma gre nasl
dili yapsal olarak zmleyebilmek mmknse, kltr, dolaysyla
mzi i de zmleyebilmek mmkndr. Mzikteki zmleme, yalnz
mzi in de il, di er kltrel elerin de ipularn verir. Bu nedenle
mzikteki kodlar, toplumsal yapy da ifade eder.
Etnik ya da inansal elere sahip blgesel nitelikli bir mzikten u
zellikler beklenir;
1. Toplumsal be eni, ki isel be enileri glgede brakr.
2. Toplumsal be eni, kolektif bellekten kaynakland , belirli topluluklar
birbirine ba lad ve bu topluluklarn kltrel kimli ini sembolize etti i
iin zor de i ir.

6 Ezgilerin e liklendirilmesinde kullanlan; alg ya da vokal aracl yla belirli ve grece ksa bir ezgisel
ve ritmik kalbn srekli tekrarna dayanan ve daha ok blgesel mziklerde kullanlan bir
okseslilendirme yntemidir.

- 161 3. Zor de i imden dolay geleneksel mzikler yenilik rzgrlarna kar

daha direnli ve kapaldr.
Blgesel mzik kltrn gsteren etnik kodlar arasnda hem
blgesel alglar, hem de blgesel biemler yer alr. ncelikle alglardan
sz etmek gerekirse; alg olarak adlandrd mz ses retim gereleri,
dnyann her yerinde, kesinlikle blgesel mzik kltrlerine
gmldr (Dawe 2003: 274). Blgesel mzik trlerinin ve alglarnn,
etnik karakterde olmasna rnek vermek gerekirse: Sirtaki Rumlarn,
klezmer Yahudilerin, semah Alevilerin, horon Karadenizlilerin kltrel
kimli ini sembolize eden mzik trleridirKlasik kemene Rumlarn,
Karadeniz kemenesi Lazlarn, ba lama Alevilerin, duduk Ermenilerin,
gayda skolarn, tar Azerilerin kltrel amblemidir ve bu rnekler daha da
artrlabilir (Mustan Dnmez 2008: 215).
Ancak bu kltrel sembolleri mutlak olarak d nmemek gerekir,
nk varyantlar bulunmaktadr. Ba lama Alevilerin kltrel bir amblemi
niteli i ta sa da Snni klarn da elinden d memektedir. Gayda
skolara ait bir alg olsa da spanyada gaita, Polonyada Gajdy, Giritde
Askambandoura gibi farkl adlarla anlan alglar, aslnda ayn algnn
de i ik versiyonlardr. Duduk Ermenilere ait bir alg olsa da, bu algnn
akrabas olan di er alglar Do u Anadoluda mey ya da Kafkaslarda
balaban gibi isimlerle ortak bir co rafyann farkl birer varyant olarak
ya amaktadr. Trklerin klasik kemene olarak adlandrd algnn
akrabalar Ukrayna hudoku ya da Rus gudokudur. Hi kimse Yunan
buzikisi ve Anadolu ba lamas arasndaki akrabal inkr edemez. Ayn
kltrel varyantlar yalnzca alglarda de il, mzik trleri ve kltrn
di er btn eleri iinde de grlmektedir ve farkl etnik kimlik kodlar
arasndaki bu varyantlardan, kltrel-etnik akrabalklar, al veri leri,
yaknlklar ve ili kileri zmleyebilmek mmkndr.
Blgelere gre de i en etnik kimlik kodlar denildi inde kabaca,
mzik metni de dhil olmak zere, bir mzik gelene ine zgnl n
veren ve onu di er geleneklerden ayran tm biem ve kltr eleri
kastedilmektedir. Ayn biimde bu kodlardan yalnzca farkll a ili kin
de il, ortakl a ve akrabal a ili kin eleri de okuyabilmek mmkndr.
Bu al mada kodlar, etnik kimlik kodlar kavram iinde ele ald mz
bu biem ve gelenek eleridir. Bu elere baz mziksel rnekler
verilebilir:
1) Belirli bir etnisiteye ait olan trler:
Klezmer Yahudi, Roman havas Roman, SirtakiRum

- 162 2) Belirli bir etnisiteye ait olan alglar:

Klasik kemeneRum, dudukErmeni, balabanAzeri
3) Belirli bir etnisiteye ait olan biem:
Aksak ritimMakedon; Balkan; Laz
4) Belirli bir etnisiteye ait olan dinsel-dnyasal mzik szleri:
BhajanHint, deyi Alevi, KuranMslman
5) Belirli bir etnisiteye ait olan dinsel-dnyasal dans:
Semah
(dinsel)Alevi,
(dnyasal)Krt

horon

(dnyasal)Laz,

govend

6) Belirli bir etnisiteye ait olan dil

Rumca szl mzik, Adigece szl mzik
7) Belirli bir etnisiteye ait ive/a z
Laz ivesi, Azeri ivesi, Arguvan a z.
Yukarda sralanabilen ve elbette sralanamayan pek ok ayrt edici
biemsel ve geresel (alg, sz, ezgi vb.) e, etnik kimlik kodlarna
dhildir. Mziksel ve mzik d etnik kimlik kodlarn anlayabilmenin, bir
kltr tanyabilmek d nda hibir forml de bulunmamaktadr.
Antropolojinin ve etnomzikolojinin alan al mas ve katlmc gzlem
gibi etnografik bilgi edinme abalar ise, bir anlamda belirli bir blgesel
kltr tanma abasdr ve kltr tanmaysa ancak etnik kimlik kodlarn
tanma ile gerekle ebilecektir.
Sonu
aret ve ya ifre anlamna geen kod, lengistik ve semiyolojide
metin zmlemesinde kullanlan bir kavramdr. Tm sosyal bilimlerde i
grebilecek bir kavram olan etnik kimlik kodlar, cemaat halinde ya ayan
topluluklar birbirine ba layan riteller, giyimler, dil, yemekler,
mimari, kutsal nesneler ve saylar gibi tm kltrel elerin
zmlenmesinde kullanlabilir. Kavram, bu al mada etnomzikoloji
disiplini iin tasarland ve etnisitenin mziksel i aretleri olarak ele alnd.
Etnik da lm, kltrel yapnn blgesel bir grelilik ta masn
sa lar ve etnisitelere ait g ve diasporik hareketlilik, kltrel yapy da

- 163 devindirir. Dolaysyla tpk di er kltrel eler gibi mzik de demografik

yapya gre de i kenlik gsteren blgesel bir karaktere sahiptir. Sonu
olarak, blgesel bir niteli e sahip oldu u iin folk mzikler, ilerinde etnik
kimlik kodlarn en fazla barndran trlerdir. Folk mzikte tr, alg,
dinsel-dnyasal szler, dans, blgesel lehe ve dil gibi tm zgn/ayrt
edici mziksel gereler ve biemler, etnik kimlik kodlar ats altnda ele
alnmaldr.
Bu al mada blgesel mzikler iindeki kimlik kodlar, blgesel
kimli in anlamlandrlmasn sa layan analitik bir e olarak tanmland ve
etnik kimlik kodlar kavram, etnomzikoloji literatr iin nerildi.
al mada ayrca, farkl kimlik kodlarnn kombinasyonundan olu an (kod
kombinasyonu) farkl mzik trlerinin, ideoloji olu turmadaki ve
peki tirmedeki i levi zerinde de duruldu.
KAYNAKA
ASSMANN, Jan (2001). Kltrel Bellek. ev. A. Tekin. stanbul: Ayrnt Yaynlar.
BAILY, John (1997). The Role of Music in the Creation of an Afghan National
Identity, 1923-73, Ed. Martin Stokes, Ethnicity, Identity and Music, New York: Berg
Publishers.
BARTHES, Roland (1993). Gstergebilimsel Serven, ev. M-S. Rifat, stanbul: Yap
Kredi Yaynlar.
B LG N, Nuri (1999). Kolektif Kimlik. stanbul: Sistem Yaynclk.
BLACKING, John (1995). Selected Papers of John Blacking, ed: Reginald Byron.
Chicago & London: The University of Chicago Press.
BOHLMAN, Philip V. (1988). The Study of Folk Music in the Modern World, Indiana
University Press.
COHEN, Sara (1997). Identity, Place and the Liverpool Sound , Ed. Martin
Stokes,. Ethnicity, Identitiy and Music, New York: Berg Publishers.
DAUGHTRY, J. Martin (2003). Russias New Anthem and the Negotiation of
National Identity, The Society for Ethnomusicology, S. 47, s. 42-67.
DAWE, Kevin (2003). The Cultural Study of Musical Insruments, Ed. M. Clayton,
T. Herbert and R. Midletton, The Cultural Study of Music, Great Britain: Routledge
Publish.
DEM R, mer ve ACAR, Mustafa (2002). Sosyal Bilimler Szl , Ankara: Vadi
Yaynlar.
FENTON, Steve. (2001). Etnisite, ev. N. ad. Ankara: Phoenix Yaynevi.

- 164 GUIRAUD, Pierre (1994). Gstergebilim, ev. M. Yaln. Ankara: mge Kitabevi.
HERLITZ, Wolfgang
(1983). leti imin Temel Esaslarna Giri , Modern
Lengisti e Giri , Ed. K. Baumgartner, ev. M. Akaln. zmir: Ege niversitesi
Edebiyat Fak. Yaynlar.
LIVINGSTONE, Tamara E. (1999). Music Revivals: Towards a General Theory,
Journal of the Society for Ethnomusicology, S. 43, s. 66-85.
MUSTAN DNMEZ, Banu (2008). Anadolu Ba lamasna Ait o ul Anlam
Havuzunun zmlemesi, Folklor/Edebiyat, S. 55, s. 215-222.
NATTIEZ Jean-Jacques (1990). Music and Discourse, Translated by C. Abbate. New
Jersey: Princeton University Press.
SAVAGLIO, Paula (1996). Polka Bands and Choral Groups: The Musical SelfRepresentation of
Polish-Americans in Detroit, The Society for Ethnomusicology, S. 40, s 35-47.
SHEPHERD John and WICKE, Peter (1997). Music and Cultural Theory, Great
Britain: Polity Press.
SLOBIN, Mark (1993). Subcultural Sounds: Micromusics of the West, Hannover &
London: University Press of New England.
TRK D L KURUMU SZL (2005). Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar.