HNG DN S DNG T

LM NNG NGHIP BN VNG

ROSEMARY MORROW

HNG DN S DNG T

LM NNG NGHIP BN VNG

Dch t nguyn bn ting Anh

Earth Users Guide to Permacultere

Nh xut bn Kangaroo Press. 1993;
Trn c s cun Hng dn s dng t ai lm giu kinh t
gia nh ca Nxb. PH N (H Ni 2001)
Ngi dch: TRNH VN THNH
Ebook c ti (mi nht ngy 25/8/2015) t a ch:
http://thuvien.ttkhcn.vn/nongnghiep/database/data/8538.pdf

GII THIU V TC GI
Rosemary Morrow l chuyn gia v nng nghip, lm vn, nng thn
x hi hc v gio dc dnh cho ngi ln. B l mt gio vin c
nh gi cao, hun luyn v ging dy v nng nghip bn vng
trn ton th gii (c bit l c) trong 20 nm qua. Rosemary c
bit n v c knh trng trn ton th gii vi phng php tip cn
hay v rt hiu qu ca mnh to ra h thng nng nghip bn vng
trn mt phm vi rt rng ln v mi trng, h thng nng nghip bn
vng v thc hin thnh cng quy m cng ng trong lnh vc a dng
sinh thi nh Uganda, Somalia, Thi Lan, Trung ng, Bhutan, c v
Bc u, mt s cng trnh c t tn. Kin thc tuyt vi ca b v
phng php lm a dng sinh hc, an ninh lng thc v cc m hnh
canh tc bn vng thnh cng, pht trin nng thn, lun ng hnh
cng gio dc nng nghip bn vng hin nay.

Ba ly t cun sch ting Anh ti bn ln 2 nm 2006.

Permanent Publications
Web: www.permanentpublications.co.uk

LI TA CHO LN XUT BN BNG TING VIT

Vit Nam c mt lch s lu i v lm vn
cung cp thc phm. Cho nn tht ng chc
mng khi quyn sch ny c dch sang ting
Vit. Sau khi nhiu ln i thm Vit Nam v
dnh nhiu thi gian tm hiu, tho lun vi nhng
ngi nng dn, nhng ngi lm k thut v
nhng nh nghin cu, ti hiu Nng nghip
bn vng (Permaculture) v VAC (h sinh thi
Vn Ao Chung) ca Vit Nam c chung mc
ch l nhm to mt mi trng trong sch, lnh mnh m khng lm suy
gim cc ti nguyn sinh hc. Ch hi khc l Nng nghip bn vng xem xt c
cc vn ti s dng cht thi, bo v i sng hoang d, m rng kinh t
a phng v quy hoch vng. Nng nghip bn vng v VAC cung cp mt
h thng kin thc v k thut gip cho con ngi bt c u, thnh th hay
nng thn gii quyt nhng nhu cu ca chnh mnh, t c thu nhp y
v c bit l sng trong mi trng lnh mnh.
Nhng o c v nguyn l ca Nng nghip bn vng c tnh ph bin
v khng c g ng ngc nhin khi thy ngi Vit Nam nhanh chng tip
nhn v ng dng. Vic xut bn quyn sch ny (bng ting Vit) l bng
chng cho s nh gi y. V trong thi gian ti, mt quyn sch bng ting
Anh y v VAC s c pht hnh nhm b sung kin thc cho nhng
ngi lm vn to thc phm trn th gii.
Nhng ngi lm vn Vit Nam c th trong s nhng ngi lm
vn gii trn th gii. Vi nhng truyn thng bo tn t ai, cy trng,
nc v t canh tc, quyn sch ny ch gp thm vo nhng kin thc m
ngi nng dn Vit Nam c. H phi gii quyt nhng vn v din tch
t, s thoi ha t v lun gp nhng kh khn do kh hu gy ra. V c l
chnh v th m h s dng t ai tht gii. Ngy nay, nhng phng php
bn vng ang c nguy c b ph v bi nn "Nng nghip thng mi" vi
lng ln my mc v ha cht a vo Vit Nam.
Ti hy vng l Nng nghip bn vng v VAC cng hnh ng a li
mt mi trng trong sch hn, p hn v lnh mnh hn cho nhn dn
mi ni v quyn sch ny gp phn nh b vo m c .
ROSEMARY MORROW

MC LC
Li ta cho ln xut bn bng ting Vit

Trang
7

PHN I
Chng 1 - Bt u lm nng nghip bn vng
Chng 2 - o c ca nng nghip bn vng

9
9
10

PHN II
Chng 3 - Sinh thi hc - nn tng
Chng 4 - Tm hiu k khu t ca mnh
Chng 5 - Kh hu v cc tiu kh hu
Chng 6 - t - mt c th sng
Chng 7 - Hot ng v cc chc nng ca nc

13
13
20
23
32
41
49
52

Chng 8 - Cy trng - di sn ca chng ta

Chng 9 - Cy, rng v hng cy chn gi

60

PHN III
Chng 10 - Chng ta sng th no v sng u - Khu Zero
Chng 11 - Vn ca ta: ni d tr thc n - Khu I

60
71

Chng 12 - Rng thc phm - Khu II

83

Chng 13 - Gia cm v ong trong rng thc phm

93
104

Chng 14 - Nu ta mun lp trang tri - Khu III

Chng 15 - Nhng cy mang du hiu ca hy vng - Khu IV
Chng 16 - Rng t nhin - Khu V
PHN IV
Chng 17 - Nui trng thy sn: s dng a dng nc
Chng 18 - Thit k chng thin tai

110
119
128
128
135

PHN I
CHNG 1
BT U LM NNG NGHIP BN VNG
Nhng nt ch yu ca nng nghip bn vng c th tm tt nh sau:
- l mt h thng to ra nhng m hnh nh canh lu bn bng cch
kt hp quy hoch v sinh thi.
- l mt s tng hp hiu bit truyn thng vi khoa hc hin i, p
dng cho c thnh th v nng thn.
- Nng nghip bn vng ly cc h thng thin nhin lm mu v hnh
ng ha hp vi thin nhin, nhm thit k nhng mi trng lu bn cung
cp nhng nhu cu c bn cho con ng cng nh nhng h tng x hi,
kinh t m bo cho nhng nhu cu .
- Nng nghip bn vng thc y chng ta tham gia c thc vo vic
gii quyt nhiu vn t ra cho chng ta phm vi a phng v trn
ton cu.
THC HNH NNG NGHIP BN VNG TH NO
Nng nghip bn vng l mt gii php sng to m x hi chng ta
cha c mu. N m ca i vo mt cuc sng c cht lng tt hn v cho
php bt c ai cng lm c nh th. Khng c ro cn vi nhng con ngi
nh gii tnh, tui tc, tn gio, hc vn hay trnh vn ha khc nhau. Ti
hun luyn cho nhiu ngi cha bit ch tr thnh nhng ngi lm
nng nghip bn vng gii.
Bn hy bt u t quy m nh; quy m v chi ph khng hn ch
chng ta, d bn c mt mt vung hay mt triu hc-ta, bn vn lm c
nng nghip bn vng. Cch m bn hnh ng kt hp cht ch vi t ai,
v chu trch nhim v cch m bn x l t ai, s mang li cho bn phn
thng ngy cng ln hn. Nu sut cuc i bn, bn ch xy dng c mt
np nh n gin, khng nhim, t sn xut ly thc n, t ci to v khai
thc mnh t ca mnh, t chm sc cy ci t nhin, th bn c mt cuc
sng y , sng to, c ngha, vi s t trng, tha mn v t ch ca bn
thn trong cuc sng.
Th vn dng
Mt trong nhng cha kha thnh cng trong thit k cc h thng nng nghip

bn vng l kh nng bit quan st. iu quan trng v l cch : "Hnh

ng ha hp ch khng chng li thin nhin... nhn nhn cc h thng trong mi
chc nng ca chng ch khng i hi ch mt mt hiu qu ca chng; v cho
cc h thng t chng chng minh qu trnh tin trin ca chng" (B. Mollison.
Nng nghip bn vng: Sch cho ngi thit k).
Thng qua nhng quan st ca mnh, bn s tm c nguyn nhn v gii
php cho nhiu vn .
1. Nhn mt bc tng qua ca s. Quan st nhng iu bn thy. Ghi quan
st vo s tay. Cc ghi chp c th l:
- Cc m my nng n n t phng Ty.
- C ra ng ang n hoa.
- Hai con so u trn cy bch n.
- Cy ci mc thm hng ro.
- Mt loi hoa cui ma ang tn.
- Nhng con chim u tin n ma bay v n u trn mi nh pha ng.
2. By gi quan st k hn mt cht. Bn hy nghe, ngi v cm thy g.
Ghi quan st vo s tay v th tm cc mi lin h, th d: hm nay kh nng v mng
nhn chng nhiu hn.
3. Mi ngy lm li quan st . Bn s thy ngy cng r hn nhng thay
i theo cc ma, l nhn t quan trng cho thit k.
4. Bt u tm hiu cc loi ti nguyn m bn s cn sau ny khi thit k
khu vn ca mnh. Cc ti nguyn ny thng l nhng ph liu - gch c, mnh
g, rm, c kh ct ngn, thn cy n qu thu hoch, v.v..
Ghi chp mi kt qu tm ti vo s: ch ct, cht lng ph liu, c th
dng vo vic g...

CHNG 2
O C CA NNG NGHIP BN VNG
Cc o c ca nng nghip bn vng l:
- Gi gn Tri t.
- Gi gn c dn.
- Phn phi nhng th d tha.
- Gim tiu th.
Cc nguyn l c trnh by trong hnh 2.1.
Nng nghip bn vng c nhiu chin lc v k thut gip ta thc
hin cc nguyn l, th d, ta d nh chng hn cho t ca mnh bng gim
lng nc chy i v tr nc tng ln. thc hin chin lc y, ta c th

10

dng nhng k thut nh trng cy trn t dc, xy cc p cha nc, to

cc h gi nc xung quanh.
Hnh 2.1. Nhng nguyn l ca nng nghip bn vng.
NHNG NGUYN L
MT S TH D
MI VIC U LM T G dit su hi v c di;
NHT THEO HAI CCH
Cho trng v g con

TM GII PHP CH
KHNG CH NU VN
HP TC CH KHNG
CNH TRANH TRONG VIC
LM, TRUYN THNG V
KINH T
LM CHO MI TH U
SINH LI
LM VIC CH C THU
NHP
S DNG MI TH TI
KH NNG CAO NHT
CA N
A THC N SN XUT
C N CC TH TRN
GIP CHO MI NGI T
TIN H
CHI PH V U T NNG
LNG T NHT T
NNG SUT CAO NHT

Cu ni ni ting ca MoDison: "Bn khng c

vn dit c, m c gii php nui vt khi i"
Hy chia s thng tin v ngh, mi ngi c
th hc c sng bn vng

Ti s dng nc ra thi v cht hu c ph b

lm phn rc
Ch phi lm c mt ln nu c k hoch trng
ngay, nu khng s phi lm c nhiu ln
Dng nh nng cho cy trng sinh trng,
nh bn m thm, un nc nng, nu n
T trng ly rau v qu, t nui ly g v ong
trong sn nh
T d tr nc v t pht in cho nhu cu s
dng ca mnh
Chn ch xy p gi nc mc cao nht
v nc chy i khi khu t ca mnh
mc thp nht

Mc du cc nh chuyn mn v nng nghip bn vng tn thnh cng

nhng o c v nguyn l, chin lc v k thut m h s dng rt khc
nhau v khng bao gi c hai mi trng hon ton ging nhau v ch c tr
tng tng mi hn ch c s sng to chin lc v k thut. Tuy nhin,
cn nh l, k thut v chin lc bao gi cng phi c quyt nh ph hp
vi o c v nguyn l.

11

Tt nhin khng th ngh rng, mt m hnh ca nng nghip bn vng

tr thnh n gin bng cch lit k ra nhng o c v nguyn l. Bng sau
y a vo thm nhng c trng ch yu ca nng nghip bn vng. Mi
c trng ny s c nghin cu trong cc chng tip theo.
- Cc m hnh s dng t quy m nh, theo hng thm canh.
* t ai canh tc phi c s dng c hiu qu v thm canh.
* t ra phi c bo v trong (hoc phc hi li theo) nhng h
sinh thi t nhin.
* Cnh quan phi thay i tt hn v tr nn hp dn.
* Cng vic lao ng nhiu nht phi c lm gn nh v d sp xp.
- a dng ha: a dng ha cc loi sn xut, cc ch canh tc, nng
sut, sinh thi, chc nng, vai tr x hi, lao ng.
- Kt hp nht th ha nhiu b mn: bao gm nng nghip, lm
nghip, chn nui, nui trng thy sn, thit k cc khu hoang d, x hi hc,
kinh t hc.
- Tnh bn vng lu di: cc h thng nng nghip bn vng c thit
k i ph vi nhng tai bin mi trng nh nhim do nhit v thng
tng zn.
- S dng cc ng vt hoang, ng vt nui v cc loi thc vt.
* ng vt l mt b phn nht th ha vo h thng.
* Cc loi a phng, loi him, loi c nguy c b tiu dit c a
vo h thng, s dng nhng c im t nhin ca t, cy v con.
* Cc ti nguyn nng lng v sinh hc (k c nc v t) c bo
ton, ti to, t iu chnh v t ti sinh.
Th vn dng
1. Trong s tay, ghi nhng nguyn l m bn cho l quan trng nht i vi
mnh. Hy ngh rng vic p dng nhng nguyn l y quan trng n mc no i
vi i sng ca bn.
2. Quan st tht chu o a im ca bn nh thit k. a im y c th ph
hp th no vi nhng c trng ca nng nghip bn vng?
3. Tm ra cng nhiu cng tt nhng cy v con m bn c th s dng trong
vn ca mnh. l mt s nh gi tnh a dng ca khu vn . Sau ny, bn s
thy c cch lm th no tng tnh a dng trong vn ca mnh.

12

PHN II
Bn va lm quen vi mt s khi nim v nng nghip bn vng. C l
bn cm thy n khc vi vic lm vn hay trang tri kinh in v n
c xy dng trn c s sinh thi hc. Khng phi l sinh thi hc ca nhng
ni hoang d nghin cu qun th hay cng ng ca nhng loi sinh vt a
phng, m l sinh thi hc ca nhng ti nguyn c bn thuc khu t ca
bn. Trong phn ny, bn s nghin cu cn k hn nhng ti nguyn y v
hc cch bo ton v tng cng tnh a dng trn khu t ca bn.
Cng trong phn ny, bn s pht trin k nng v quan st v thu thp
ti liu, v bn cn nhng ti liu y hon thnh bn thit k ca mnh. Bn
s hc cch xy dng mt bn c bn ca khu vc mnh v c mi
chng, bn s b sung thm thng tin thu c vo bn y.
Sau khi bn kim k xong ti nguyn ni bn v c mt chin lc
pht trin cc ti nguyn sinh hc , th bn sn sng lm cng vic
chnh xc l thit k mt cnh quan bn vng lm ni mnh .

CHNG 3
SINH THI HC - NN TNG
* Sinh thi hc l s nghin cu cc h thng t nhin v cc mi lin h

gia chng vi nhau.

* Mt h sinh thi l mt nhm nhng c th tc ng ln nhau v tc
ng vo mi trng vt l ca chng cng thc hin chc nng nh mt
h thng t gi gn lu bn.
Nhng nh sinh thi hc hin nay nu nhng ch dn, c gi l
"mnh lnh sinh thi hc", ni rng, con ngi l mt b phn ca cc h sinh
thi v con ngi phi tha nhn s lin quan v s ph thuc ln nhau gia
con ngi vi cc h sinh thi y.
Di y l nhng nguyn l nng nghip bn vng p dng vo thit
k sinh thi hc:
* Bo ton tnh a dng sinh hc.
* Tn trng quyn c sng ca mi loi, cho php cc h sinh thi
tin trin trong nhng iu kin c th bin ng.
* S dng cc loi v cc ni c tr mt cch lu bn nhm bo m cc
quy trnh sng bn vng, th d, lm sch khng kh v nc, iu ha kh

13

quyn, ci to t.

Hnh 3.1. Mt h sinh thi canh tc. Cc h sinh thi c th c thit k c thc
cho hiu sut cao v lu bn.
NHNG KHI NIM THEN CHT CA SINH THI HC
Cn hiu r nhng khi nim then cht ca sinh thi hc. Nhng khi
nim y gip ta thit k nhng h sinh thi canh tc c hiu sut cao v lu
bn, li i hi chi ph thp.
1. Nhng lung lun lu nng lng qua cc h sinh thi
Mi hnh th sng i hi nng lng hot ng.
Ngun nng lng nguyn thy l nng lng nh sng Mt tri.
Thc vt hp th nng lng nh sng chuyn thnh nng lng ha hc
- hydrat cacbon, ng, protein, sp, du - c ng vt tiu th. T nhng
vt n c (n ht, c, qu) n cc vi khun trong rut ca giun t, nng lng
vn ng qua h thng v b tiu hao di dng nhit (xem hnh 3.2).
Bng cch trng trt, d ta thit k mt vn thc phm hay mt rng
trng, ta pht ng mt lung lun lu nng lng. Nng lng lun lu
t cc cy qua tt c cc c th sng ca h thng ca ta. Nu ta ly i tt c l
rng, ct c st mt t, th ta a nng lng ra khi h thng ca ta.
Nhng nu ta thu cc ph liu t vn lm thnh phn rc th ta gi li c
nng lng. Nu ta hiu c nhng lung lun lu nng lng , ta c th

14

tng hiu sut s dng nng lng, th d, g nht n nhng qu h hng

nhng s to ra phn bn vn.

Hnh 3.2 Lung lun lu nng lng. Mt tri l ngun nng lng nguyn thy
cho mi hnh th ca s sng trn Tri t. Nng lng chuyn t Mt tri sang thc
vt v vn ng qua dy chuyn thc n.
2. Chu trnh ca vt cht
Vt cht gm rt nhiu yu t v phn t cu to cc cht kh, vitamin,
protein, khong cht v cc cht dinh dng khc cn cho s sng. Tng tr
lng vt cht trn Mt t l hng s nh trc v lun chuyn theo chu
trnh qua cc nguyn liu sng v khng sng (khng kh, khong vt, thc
vt, ng vt v.v..). Chnh Mt tri iu khin chu trnh ca vt cht theo cc
lung lun lu ca nng lng.
C nhiu phng thc v mc ca chu trnh vt cht. Th d quan
trng nht l chu trnh Nit - mt trong nhng nguyn t ch yu cho sinh
trng ca thc, ng vt. Nit, mt trong nhng cht kh ch yu, c cc
vi khun sng trong t v nc chuyn thnh dng Nit ha tan. Thc vt s
dng dng Nit y to protein; khi thc vt cht hay thoi bin th protein
tr li t. ng vt ly protein bng cch n thc vt hay ng vt khc, ri
thi Nit qua phn, nc gii, xc chng khi cht. Khi Nit tr li kh
quyn dng kh do tc ng ca cc vi khun - l chu trnh tun hon

15

(xem hnh 3.3).

Hnh 3.3. Chu trnh Nit l mt trong nhng chu trnh dinh dng ch yu
thc hin trong cc h sinh thi.
Con ngi can thip c th lm thay i chu trnh vt cht trong t
nhin. Th d, s tch ly sinh hc - mt dng nhim - xy ra khi nhng
lng ln vt cht khng th vn ng c d dng qua cc chu trnh vt
cht, chng s b thi ra mi trng. Nhiu dng nc t-xtry-lia chu
nh hng ca tch ly sinh hc: phn pht-pht khng c thc vt s
dng ht chy xung sng ngi lm pht trin mnh cc loi to c c. Trong
trng hp y, nu trng cy dy hn b sng ngi th cy c th s dng
phn bn tha v cho sn phm (k c sn phm chnh v ph).
Hu qu xa hn ca tch ly sinh hc l tch ly m rng, cc cht tch
ly trong cc m c th vi nng ngy cng cao, chuyn t c th ny sang
c th khc qua dy chuyn thc n. Cht DDT l mt th d ca qu trnh .
Hin nay, nhiu sn phm c gi l "c th thoi bin c v mt
sinh hc". Danh t ny ch mt cht c kh nng c ph v thnh mt dng
lun lu trong chu trnh vt cht. Tuy nhin, trong nhiu trng hp nhng
sn phm c gi nh th li c hu qu tch ly sinh hc; trong iu kin
bnh thng, n thoi bin c v sinh hc, nhng vi lng qu ln, n tch
ly v tr thnh gy nhim, th d pht-pht trong cc cht ty ra dng
trong gia nh.
3. Dy chuyn thc n v mng li thc n
S lun lu nng lng v chu trnh vt cht c biu hin bng dy
chuyn thc n v mng li thc n. Trong hnh 3.4, t con h n cc vi
khun l mt ng trc tip gi l dy chuyn thc n. Tuy nhin, cc dy

16

chuyn thc n khng tn ti c lp, mi c th lin kt cht ch vi cc c

th khc trong h sinh thi hnh thnh mt h thng phc tp hn gi l
mng li thc n.

Hnh 3.4. Mt mng li thc n ca rng nhit i.

Nhng mng li thc n biu hin cu trc ca mt h sinh thi. Mt
mng li nh v yu th ch gm t loi v t mi lin kt, tc l d b thng
tn. So snh, th mt h sinh thi phc tp c tnh bn vng hn, cc lung
lun lu nng lng v chu trnh vt cht c hiu sut cao hn, v c th t
chng v tn ti lu hn. Hy ngh n 10.000 hc-ta trng la m. C t
loi, nhng i hi u t nng lng ln (lm t bng my, nhin liu,
v.v..) v t n khng th chng v tn ti c.
Cc h thng nng nghip bn vng nhm to ra cng nhiu mng li
thc n cng tt tng sc sng v sc bn vng ca mi trng. Th d,
mt trang tri trng la m theo nng nghip bn vng nn c chia thnh
nhng khu nh c hng cy chng gi gm nhiu loi cy; v phn bn s
dng nn l nhiu loi phn hu c nh phn xanh, rm r ph t.
4. S k tc
Sau mt tai ha t nhin hoc do con ngi gy ra, thm ph thc vt
c th mt i, li b mt t tr trc. Nu thc vt nguyn thy l rng th
t s c bt u ph li bng c, ri c c thay th bng cy thn tho,
cy bi, cy g thp, cy g cao hn. C trng hp mt rng thnh thc
(ngi ta gi l qun th cao nh), th rng c th c phc hi li (xem
hnh 3.5).

17

Hnh 3.5. K tc.

Qu trnh che ph li nh th gi l s k tc. Ta c th thy hnh nh
y cy ven ng c ta cnh hay cht bt cnh. K tc xy ra do mi loi
cy sinh trng lm thay i mi trng, chun b mi trng cho mt loi
cy mc tip theo. Nh th, mi loi cy t n gy ra s tiu vong ca n
v chuyn i sang cy khc.
Bt c s xo trn no trong thm thc vt cng gy ra s k tc c
ngha thoi b v n lm gim s lng loi. Cho nn cng thm loi vo h
sinh thi cng lm cho h vng vng thm.
Trong h thng nng nghip bn vng, mc tiu thit k ca ta l
chuyn i cng nhanh cng tt v chng mi s ri lon t c mc
tiu cui cng ca ta, chng hn, ta c th b giai on k tc ca c v cy
tho m chuyn thng sang giai on trng cy bi. Nhng cy bi c chn
lc v sinh trng tt, trn t thoi ha, s ci thin cht nui t, bo h
cy ging mi ny mm, cho nn c trng trc tin, ngi ta gi chng l
nhng loi tin phong hay loi lt .
5. Trng nhiu tng tn
Mt cch na cng c cc h sinh thi v tn dng khng gian l

18

trng cy nhiu tng tn. Trong rng t nhin, thc vt c sp xp theo

nhiu tng: cy cao chim vm cao, di vm l cy thp hn v cy bi, st
mt t l qun th c, gut v cy thn tho. Tng tn theo chiu thng ng
cho php mi loi tn dng ti nguyn bao quanh (nc, nh sng, cht nui
dng, khng gian, v.v..). Trng nhiu tng cng thch hp lp di mt
t: nhiu loi cy c c thch ng vi lp t trn cng, nhng loi khc th
cm su r vo t.
Trong h thng nng nghip bn vng, chng ta bt chc c trng
ca cc rng t nhin. Trng cy tng dy phng c c di, chng xi mn
t, tit kim khng gian v cho php nhng loi khc s dng c hiu qu
nh sng, nc, cht dinh dng, v.v..
Cc khong t khng c s dng trong h thng nng nghip bn
vng l rt lng ph. C di lan trn trn t trng, t b ra tri v phi ci
to. Trng cy nhiu tng tn s tit kim thi gian, cng sc, tin bc cn
ci to t b thoi ha.
6. Nhng nhn t hn ch
Tri t khng c nhng h sinh thi ng nht v b nhiu nhn t tc
ng. Mt s hn ch ca cc h sinh thi l: kh hu (nhit v lng ma),
t, di ca ban ngy, cao, la, hot ng ca con ngi, khong cch
t h sinh thi n cc i dng. Kh hu l nhn t quyt nh i vi thm
thc vt v h sinh thi; t thng l nhn t quan trng hng th hai.
Trong h thng nng nghip bn vng, mc tiu l thit k cc c
im ca a bn thch ng vi cc nhn t gii hn hoc gim tc ng ca
cc nhn t y. Th d, nu ta sng trong kh hu rt kh hn, th s sp xp
cc cy trng tt nhin b nh hng bi iu kin hn hn. Tuy nhin, ta c
th bt u trng nhng loi c xc nhn l loi bn a (nhng cy
c bit l sng lu trong vng) v dng cc cch ph gc, ti nc
thch hp. Khi nhng cy trng u tin mc tt, chng s lm thay i
t, che bng v m. Lc c th thm cy (hay con) thch hp vi
nhng iu kin mi to ra.
Th vn dng
1. Ngi trong vn v tm hiu dy chuyn thc n trong mt phn ca vn.
Th d, theo di mt con chim xem n n g, hoc tm mt ci l ho trn mt cnh cy
xem trn l c sinh vt g bm vo khng.
2. Nhn k ci thng g ng phn, rc v m t mt s sinh vt sng trong
thc n tha v rc vn trong . V hay lit k chng ra. Nhng sinh vt y trong
ma ng, c ging trong ma H khng?

19

3. m tt c cc loi thc vt v ng vt trong vn. Ba thng sau, m li

ln na; v c ba thng m mt ln. S thay i theo ma ca cc loi cho ta ch dn
v tnh bn vng ca h thng. Ta s ghi ln mt trang giy:
Ma
Xun
H
Thu
ng

S lng loi ng vt
6
22
25
8

S lng loi thc vt

30
31
43
19

CHNG 4
TM HIU K KHU T CA MNH
Theo kinh nghim bn thn, ti ngh rng, ch khi mt ngi thc s s
m, ngi, quan st, ghi chp, thm ch "nm nhng g c xung quanh, th
ngi y mi hiu y mi trng bao quanh mnh. Nhiu khi mt ngi
sng nhiu nm mt ni vn ni: "Ti khng th ngh l ci cy ny mc
y... hoc t y li tt n th..." Tt c t liu thu c t quan st s c
dng vo vic thit k nng nghip bn vng.
THU THP THNG TIN
Thu thp thng tin l mt phn ca qu trnh phn tch a bn. c
mt hnh nh y v a bn, ta cn hai loi thng tin:
1. Thng tin trn a bn: gm thu thp tiu bn, ghi chp cc quan st
v kinh nghim, o c khu t.
2. Thng tin ngoi a bn: gm nhng t liu thu c t cc ngun

20

bn ngoi. Danh mc sau y c th gi cho ta nn bt u t u. Tra danh

b in thoi v bt u lin lc vi nhng c quan a phng. Trong
trng hp y, phi tr tin cho nhng thng tin m mnh cn.
T liu v kh hu
C nhng c quan lu tr t liu v lng ma, gi, nhit trong
vng. C quan a phng c th cung cp nhng thng k v kh hu a
phng, th d: lng ma, tn s v phn phi; tc gi, hng gi v sc
gi; bng gi hay sng m.
Nu ta cn thng tin chi tit hn, c th thu thp nhng t liu trong
nhiu nm.
Cc bn
Cc c quan trung ng v t hay v bn c th cung cp nhiu loi
bn vi t l khc nhau hoc dng vo cc mc ch khc nhau: th d, bn
thm thc vt, t, a gii, bn dng nh, bn s dng t, v.v.. Cc
c quan a phng cung cp bn phn vng v quy hoch.
Nu ta cn phn loi thc vt (th d cc loi c di, cc cy trng bn
a, cc chng cy ci), ta th yu cu nhng c quan nh cc vn quc gia,
cc b mn nghin cu sinh vt hoang d, cc c quan nng nghip, cc
trng i hc, cc vn thc vt.
V nc
C quan v ti nguyn nc c th cung cp thng tin v cht lng
nc, cho ta li khuyn v xy dng cc p, o su tm nc ngm, lm
knh tiu nc, v.v..
V nng thn
C quan nng nghip nhiu khi c th gip ta kin v lm vn, chn
nui, trng rng, cng nh nhng t liu v mn, tnh cht v cch s
dng t, v.v..
K hoch v php ch
Nu ta cn nhng t liu v k hoch ca a phng - bao gm php
ch v cc loi cn bo v, quy hoch t, ng x v giao thng, quy hoch
vng ln v nh, php ch v tha k - th ta tip xc vi c quan lin quan
a phng hay trung ng.
Th vn dng
1. Dng mt ci thc 30m hay mt ci dy tht nt tng on 10m mt, o
phm vi khu t ca mnh. ng thi, xin mt bn a chnh v khu t y. Bn
ny ghi r a gii ca khu t, chnh quyn a phng s dng tnh thu t.
2. V mt bn c bn cho khu t ca mnh. Ni r cc s liu o c ca

21

nhng im c nh: nh , cy ci, hng ro, cc vng m, cc ng i, ni tr

nc v ly nc, v.v.. (xem hnh 4.1: Bn c bn ca khu t ca Rob).

Hnh 4.1. Bn c bn khu t ca Rob. Bn c bn l kt qu tp hp v a

gii, nhng vt hin c mt a bn v l giai on bt u ca qu trnh thit k.
Ta c th d dng v bn trn giy k vung, th d dng khong 5 cho
mt mt (ty theo kch thc ca trn giy). Nu c c bn a hnh th v cc
gii hn s r rng.
3. Ta s dng bn c bn khi phn tch a bn (xem cc chng 5-10) v
khi thit k nng nghip bn vng (xem cc chng 11-20).

22

Hnh 4.2. Mt nhn nghing ca khu t ca Rob. Mt nhn nghing l hnh

nh ca sn t dc theo a gii t Bc n Nam.

CHNG 5
KH HU V CC TIU KH HU
KH HU
Kh hu l yu t quyt nh u tin i vi thc vt. Trn th gii, cc
kiu kh hu khc nhau b chi phi bi: lng ma, bc x v sc gi tc ng
trn cc lc a v i ng.
Khi ta hiu v nh gi tc ng ca nhng nng lng t nhin , ta
c th thit k nhng h sinh thi c kh nng:
- Thay i nhng gii hn cc oan ca kh hu.
- Gim tc hi ca cc gii hn kh hu cc oan ln cy trng v vt nui.
- Tng hiu sut s dng nng lng.
Lng nc ri
Lng nc ri bao gm: ma, m, ma tuyt, ma , sng gi.
Nhng hnh thc ca lng nc ri y theo hai qu trnh ch yu m cc nh
nng nghip bn vng c th li dng: ng nc v bc hi nc. S dng
hiu bit v hai qu trnh y vo:
* Thit k nhng cu trc gi cho nhit mc thch hp.
* Chn nhng cng ngh iu chnh nng v lnh.
* Gi nc trong t v trong cc p.
Lng nc ri theo ma v v nhng hu qu ca n c th d on
c. Ma lnh ma ng i t Nam cc Nam bn cu v t Bc cc Bc
bn cu v thng xuyn t Ty sang ng trong c hai bn cu.
Ma tuyt, bo tuyt, sng m, sng gi u xy ra nhng thi

23

gian v a im d on c. Th d, chc ta thy sng gi hnh thnh

trn mt t vo nhng m lnh, my m, t gi, m khng hnh thnh di
bng cy hoc cc mi nh cha ra.
Ni chung, theo quy lut ca lng nc ri, ta c th b tr lch canh
tc li dng nhng iu kin thun li v lm gim tc hi ca nhng iu
kin khng thun. Th d, nu d on s c hn hn th phi thit k nhng
h thng ti nc hay gi nc.
Gi
Gi sinh ra do Tri t quay v do s khc nhau v nng gia lc a
v i dng. Th d, khng kh nng t cc sa mc a li kh, khng kh
m t cc i dng a li ma n.
Cng nh lng nc ri, cc kiu kh hu, u c th d on v cc
lung gi. Hiu c quy lut y c kh nng:
* Dng nng lng gi pht in.
* Thit k nh pht huy ci li v hn ch ci hi ca gi.
* Trng nhng hng cy chn gi bo v t, cy trng v vt nui.
Bc x
Phn ln bc x n t Mt tri di dng nng lng nh sng. Nng
lng ny c nc, t, cy, vt... hp thu. Sau khi c hp thu, nng lng
li pht tn ra kh quyn di dng nng lng nhit hoc c cy xanh
chuyn thnh nng lng ha hc qua quang hp. Hnh 5.1 cho thy nng
lng hp thu t nng c dng si m hoc gi nng trong nh.

Hnh 5. 1. Dng khi nhit si m.

nh sng Mt tri c cc b mt hp th v c chuyn thnh nng lng nhit
li phn x ra xung quanh. Qu trnh ny c th c s dng bt li v tch
tr nng lng lm m nh . Nu mt sn lt (gch, ...) c phi nng sut ngy

24

th nng lng nh sng c hp thu v chuyn thnh nng lng nhit s phn x
li khi khng kh xung quanh lnh i. Nh th ban m cn phong c m hn so vi
cc phng khc trong nh.
Nhng vt c mu en hay sm hp thu nh sng mc cao nht v
sau pht tn di dng nng lng nhit. Nhng vt mu nht v nhng
c th sng c khuynh hng phn x nh sng; nh sng phn x s c s
dng hay hp thu bi thc vt, nc v vt liu, hoc pht tn ra kh quyn.
Hnh 5.2 cho thy mt b mt phn x c th dng chuyn nh sng Mt tri
chiu sng mt phng ti.

Hnh 5.2. Phn x ca nh sng. Mt mt tng qut mu sng c th c b tr

hng v Mt tri phn x nh sng vo cc phng ti pha b rm.
CC TIU KH HU
C th nh ngha tiu kh hu l:
Tiu kh hu l tng hp cc iu kin mi trng mt a bn xc
nh, b chi phi bi nhng yu t a phng hn l nhng yu t kh hu
chung. (Theo R.Geiger. Kh hu gn mt t).
Kh hu a phng bao gi cng c nhng thay i v nhit , lng
ma, tc v hng gi, m tng i v chiu sng. Nhng nhn t
a phng nh a hnh, t, thm thc vt, cc mt nc... lm thay i kh
nhiu mi trng.
a bn m ta ang c tiu kh hu khc kh hu chung (i kh hu),
ton vng, bao gi gi lnh cng t phng Nam ti, nhng ti ch ta gi
lnh v ma li n t phng Ty. l v ta sng trn mt i cao c hai
thung lng ln chuyn hng gi Nam thnh gi Ty. Hu qu c bit y
chnh l mt b phn ca tiu kh hu ni ta .
Ni chung, cc tiu kh hu quan trng hn kh hu vng hay i kh
hu; chnh tiu kh hu to ra nhng cnh quan khc nhau v vng bn. Tuy

25

vy, nhiu ngi khng nh gi ng tim nng ca cc tiu kh hu v gi

l "mi trng khng quan st c" hoc "mi trng cha hiu c".
NHNG C IM CA TlU KH HU
Kh hu mt vng ln c nhiu nhn t hn ch, hiu r tiu kh hu ni ta
lm thay i mt s nhn t hn ch . Qua phn tch tiu kh hu, c th:
- "c c" cnh quan v d on nh hng ca tiu kh hu - th d,
nhn thy sn b trc trn mt pha tng nh, t suy ra hng gi thnh
hnh khi nh mnh .
- Thay i nhng gii hn cc oan ca kh hu - th d, tng nhit
bng cch to nhng ci "by nh sng Mt tri, cc bc thang trn sn i,
cc hng cy chn gi.
- Tng v canh tc v tnh a dng thc vt - th d, trnh c sng
gi bng trng cy nhiu tng tn vi c cu a dng, hoc lm cho gi thi
nh i, gi chuyn hng theo yu cu ca cy trng.
- Sinh hot tin nghi m dng t nng lng khng ti sinh - th d, thit
k nh tn dng nng lng Mt tri.
Hnh 5.3. c im ca tiu kh hu.
C IM
Cho php trng nhng
loi cy kh tnh
Bin i ch trong
khong cch ngn

V D
C th trng mt chng cy to t nng hn,
m hn so vi ch thng trng to
Mt ch rt nh mt pha ca mt cu trc c
th m v di nng trong khi chung quanh ch
y lnh v cm
C th thit k vo cnh Bng cch thit k cc mt nc mt cch thch
quan
hp, cn nh c th m hn vo ma ng v
mt hn vo ma H.
NHNG NHN T CA TIU KH HU
Cc nh nng nghip bn vng pht trin nhiu chin lc v k
thut nhm lm thay i tc ng ca a hnh, t, mt nc, thm thc vt.
a hnh
C lin quan n mc tiu ca ta l nhng yu t ch yu ca a hnh:
a mo v dc.
a mo
L hng ca sn i v pha Mt tri m c im l mc bc x m

26

sn i nhn c. Hnh 5.4 cho thy a mo ca sn i nh hng th no

n bng cy che ph mt t v thm thc vt. pha sn i b bng rm th
t v cy b bng trong thi gian di gp ba ln so vi sn i di nng.
a mo to nn nhng vng m hn v nhng vng thp lnh hn
(xem hnh 5.5). Khng kh lnh nng hn khng kh nng v chuyn xung
ch thp hn, thay cho khng kh nng hn. Vo cui ngy, v mt t ngui
i nn khng kh nng c y ln sn i. im y, khng kh nng c
th c "by" li do mt vt chn ngang, th d hng ro chn gi, nhng
tm li. Ngi ta gi l vng m v c dng iu chnh nhit
trong mi trng hp. Nu ta khng c mt vt chn th khng kh nng tip
tc chuyn ln theo sn i cho n khi lnh i.
Mt "h lnh" c to ra do khng kh lnh chuyn t sn i xung
vo cui ngy. Nu lung kh lnh c gi li, s hnh thnh mt tiu kh hu
lnh hn. a bn y, nh thit k cn to iu kin cho khng kh lnh chuyn
ln cao khi ch trng cy hoc chuyn khng kh lnh sang hng khc.

Hnh 5.4. a mo v bng rm. pha di nng ca sn dc, bng rm do cc

vt che r rt l ngn hn so vi bng rm che pha sn bn kia.

27

Hnh 5.5. Vng m v nhng "h lnh" trong mt ci sn sau nh.

V khng kh nng bc ln cao nn c th c gi li bi cc hng ro v cy to, do
to c mt vng m pha trn sn i. Pha di sn i s lnh hn v d b
ng sng gi v khng kh lnh tt xung su vo cui ngy. Cng qu trnh ny
xy ra cc thung lng vi quy m ln hn.
a mo gy ra nhiu hng ca lung gi. Gi c khuynh hng nng
v kh hn sn pha Ty v sn ny nhn c nhiu bc x hn sau bui
tra. Cn gi m v mt hn n t sn pha Bc - trong khi gi t hng
ng l gi d chu nht. Nh th ta c th xc nh a im v hng nh
v chung chn nui cho hp l.
a mo cng nh hng n vic chn loi cy trng v vt nui. C
nhng loi a pha sn pha ng (nh Mt tri bui sng), nhng loi
khc a sn pha Ty. Ta cn tnh n nhng c im khi thit k.

Hnh 5.6. Sn dc v tc gi.

dc
dc nh hng n tc gi, dc cng cao th gi cng thi nhanh ln
pha trn (xem hnh 5.6). iu c quan h n vic thit k: ch nhng cht
d chy, thit b dng nng lng gi, trng nhng hng cy chn gi.
dc cng nh hng ln n tc nc chy v nc chy mnh
hn khi dc ln. Nc chy vi tc ln hn c th to ra nng lng, c th iu chnh dng nc v phn phi li, c khi phi thit k nhng cng
trnh chng xi mn t do nc chy. t dc b xi mn nhanh hn v

28

mnh hn so vi t bng. C dn sng vng ni nng, ma nhiu, lm t

thnh bc thang ngn nga xi mn do nc.
dc nh hng n k thut canh tc. V canh tc cy ba d lm xi
mn t, t sn dc tri xung ch thp, nn nguyn tc chung l trn i
dc qu 15 th nn trng cy lu nm, cy n qu.
t
C l t l nhn t t quan trng nht nh hng n tiu kh hu,
nhng vn lm tng thm nh hng ca nhng nhn t a phng. t
trng phn x nhit v nh sng mnh hn t c che ph. V cng d b xi
mn hn do nc v gi.
Cu tng v cu trc t nh hng n tiu kh hu v quyt nh
c tnh gi nc ca t. Th d, t st c sc gi nc cao hn t ct.
ng thi cng nh hng n loi hnh cy trng c th sinh trng trn t
y cng nh k thut canh tc thch hp.
Mt nc
Sng, h, p, ao thng lm cho tiu kh hu d chu hn. V nc gi
v thi nhit chm hn so vi khng kh v t.

Hnh 5.7. Dng mt ci ao thay i tiu kh hu.

Ci ao c hai iu li:
1. Nng c mt nc phn chiu cung cp thm nh sng cho nh .
2. Ni gn ao m hn cc ch khc xung quanh do nc mt nhit chm hn so
vi khng kh v t.
Nhng mt nc c nhng thun li sau y cho tiu kh hu:
* Mt nc phn x v phn nhit c th dng gy m cho nhng cy
trng xung quanh cc h v p (xem hnh 5.7).
* Mt nc tng m khng kh, cho php chn lc rng ri cc loi
cy, th d mt s loi cy c i hi m cao c th trng lm hng ro.
* Mt nc l ch c tr cho nhiu cy thy sinh v ng vt. Cng

29

gip ta kim tra cc vt hi cy trng, v chng lun lun phi tm n ni c

nc (theo di bit tp tnh ca chng hoc tiu dit chng).
* Mt nc lm thay i cc gii hn cc oan ca kh hu. Khng kh
qu nng s ngui bt khi qua mt nc; cng th, gi lnh s bt lnh.

Hnh 5.8. Thc vt lm thay i mi trng.

Nhng cu trc do con ngi to ra
Nhng cu trc nhn to nh hng n tiu kh hu c th k t
chung ch, chung vt n cc nh xng c nhiu cng dng v c hng
ro, ng i. Th d, cc tng v mi c th nh hng ln n mi trng
do nc chy mnh trn hay tng, mi phn x nhiu nhit.
Cc cu trc nhn to c th dng :
* Gi li v tr nc.
* Thu thp v d tr nh sng v gi nhit.
* Trng cy nhiu tng, tn, tn dng chiu thng ng trn din tch nh.
* Chn hoc gim sc gi.
* Tng v bng cung cp thm nhit lng.
* Lm cho cy chng ra qu (qu chng chn) bng phn x nh sng.
THM THC VT
Thm thc vt tc ng qua li v lm thay i cc nhn t tiu kh hu
- v bn thn thc vt cng thay i (xem li hnh 3.5). Cc loi c mc trc
tin trn t trng lm thay i hm lng cht ph v tr lng nc trong
t, cho php cc cy thn tho k tc mc c. Cy thn tho li lm thay
i t, cho php cy bi mc v c th k tc mi. Mi th h k tc lm thay

30

i mi trng v nh hng n nhng dng sinh vt tip theo.

Thc vt hp thu nhit v nh sng. Khng c thm thc vt, bc x v
phn x Mt tri c cng cao, t s mt cht ph, thnh kh hn, d b
xi mn. Thc vt cng iu ha nhit ca t: t c che ph m hn vo
ma ng v mt hn vo ma H so vi t trng.
Nhng cch s dng thc vt iu ha tiu kh hu l: trng nhng
hng cy chn gi, "by" nh sng Mt tri, hng ro v hng cy ngn la.
Hnh 5.8 cho thy, cy trng dy v cy bi xung quanh khu t trng trt c
th bo h cy trng chng gi, to ni "by" nng, to ch cho vt nui,
gim ting n, gi cho ch kn o, yn tnh.
Thc vt c c im l thch nghi vi kh hu ni ngun gc ca
chng. Th d, thc vt kh hu rng ma nhit i thng c l rng, thm
mu, hp thu c nhiu nhit v nh sng, thi nhiu hi nc, lm cho tiu
kh hu mt hn, m hn so vi cc kiu kh hu khc.
Th vn dng
1. Tm hiu nhng nt c trng ca kh hu ni mnh .
2. Ghi li nhng ch:
- Ch c nng m mnh thch ngi n sng vo nhng bui sng lnh v lng gi.
- Pha no ca nh mnh b kh hu lm hng nhiu nht?
- Ch c bng rm trong vn (t hay khng b nng).
- Ch mt m mnh thch ngi khi tri nng d di.
3. Quan st nhng sinh vt nh:
- Cn trng - nhng cn trng no hot ng quanh vn vo ma H so vi
ma ng?
- Thc vt - cy no ra hoa kt qu khi ngy di nht, cy no ra hoa kt qu khi
ngy ngn nht?
4. Xc nh cc dng tiu kh hu trn khu t ca mnh v phn tch cn thn
nh hng n tiu kh hu ca a hnh, t, mt nc, thc b, cc cu trc khc
nhau... (xem hnh 5.9, cho thy mt th d v nghin cu tiu kh hu ca "mi
trng tht" ni mnh ).
5. a) Trn mt bn c bn ca khu t, ch cc hng gi chnh thi qua trong
ma H v ma ng (ng phng on - kim tra bng kinh nghim bn thn).
b) V s dng bng nghin cu tiu kh hu ca mnh vch nhng kiu tiu
kh hu trn bn . Xem k hnh 5.10 thy gia nh Rob xc nh cc tiu kh
hu ca khu t ca mnh nh th no?

31

CHNG 6
T - MT C TH SNG
Tt c nhng ngi lm vn v ch trang tri gii u say m t ai.
Khi ta hi chuyn h th h ni l h nui dng v chm sc t ai ca
h th no. H s ni vi ta t nh th no khi h bt u lm vn v nu ta
c th gi, h s a ta n mt ch tng t mng v khng c s sng v ni
trc y c khu t nh th. Ri n mt lc thn mt hn, th h than
rng "tht y, chnh l sc khe ca t gi cha kha kho thc n ca cy trng"
Nu bn tip tc gi mi quan h tt p vi t, bn cng s c nhng
nim tin nh vy. Mt ngi bn gi tnh tnh rt bnh tnh v d thng
say sa ni vi ti, b ta tch tr phn nga th no khi b ta pht hin l
phi cho t thc n.
MT C TH SNG
Ta c th ngh n t nh l mt c th sng c kh nng ti s dng
cc cht thi, thc y s sinh trng, d tr v lm sch nc (xem chng
9) v tc ng nh l mt ngun sng c bn cho mi vt sng. V nh mi
vt sng khc, t c th khe mnh hay m yu.
Mt loi t khe mnh c thnh phn cn i v nc, cht kh, cc
cht khong, cc vt th sng v cc cht hu c phn hy. Ton b cc thnh
phn y tc ng ln nhau to ra s sng ca t.
CC THNH PHN CA T
1. Nc / m
Nc trong t tr thnh dung dch axit nh hay kim, dung dch ny
mang nhng cht dinh dng ha tan cy ht c qua r ca n.
Chng ta ni v pH ca dung dch; pH ch tnh cht axit hay kim
m trong t l s o s ha tan cc cht dinh dng. pH c o theo
thang t 0 n 14. Nu pH ca mt loi t l 8 th nhiu cht dinh dng
s c ha tan hn mt s cht khc v t c gi l c tnh kim. Nu t
c pH l 5 th mc ha tan ca cc cht dinh dng s khc so vi trng
hp trn v t c gi l c tnh axit.
Mt loi t c pH bng 7 gi l trung tnh.
C th lm thay i pH ca t bng cch cho thm vi vo t axit
lm cho n kim hn trung ha v ngc li cho thm sunfua vo t kim
lm cho t ny axit hn. Phn ln cy trng sinh trng trong phm vi pH

32

t 5,5 n 8 (xem hnh 6.1).

Hnh 6.1. Sc chu axit v kim ca mt s cy trng c chn.

AXIT
pH=4,0-6,0
Mm xi en
Cy gut diu hu
Rau dip xon
Ht d
C ph
Cy l kim
B cng anh
Th l
Cy lanh
u lupin
Cc vn th
Ru
Cy si
H o
Cy lc
Ci c ra-i
Cy i hong
H ty
Khoai lang
Ch
Da hu

AXIT NH
pH=6,0-7,0
To
M
u
Kiu mch
Anh o
C
Cy l gai
Nho
Cy m tc
Mi ty
Cy phng phong
u H lan
o
L
B ng
u tng
B
Du ty
C chua
C ci

TRUNG TNH => KIM

pH=7,0-7,5
C linh lng
Mng ty
C ci ng
Ci Bruxen
Ci bp
C rt
Sp l
Cn ty
C ba l
Da chut
Ti ty
Rau dip
Hnh
Rau Bina

Cn hiu r nc vn ng trong t th no khi ti nc ta gi

c nc trong t v ngn nc ra tri cc cht dinh dng c gi tr cho
cy trng. Nc vn ng trong t do th nng. Khi r cy ht nc, phn

33

ln nc y chuyn xung di (lc qua) vo nhng lp t su hn, mt

phn c hp thu lp trn mt nc ngm. Thi k ma ro hay ngp lt,
cht dinh dng trong t c th b ra tri t vng r cy.
m chuyn t di ln trn do bc hi bi nng, gi, cng do r cy
ht nc t t ln l cy.
Bng cch gim lng nc bc hi trn mt t v lng nc b thm
su xung t, ta c th tng mc nc dng c cho r cy. Thc hin bng
ph rc bi trn mt t, vi cht hu c vo trong t (xem chng 7).
Nc cng c th vn ng dc theo cc lp mt nc ngm. Ta c
th trng nhng cy r n su tn dng mch nc ny.
2. Khng kh
Cc cht kh trong t thay i p sut v loi hnh trong ngy v vo
nhng ma khc nhau. Cc cht kh cng vn ng vo trong hay ra ngoi
t. Cch vn ng t do ca cc cht kh ph thuc vo cu tng v cu
trc ca t trng.
Cc cht kh trong khng kh trao i vi nhng cht kh gii phng t r
cy v t vi sinh vt trong t. Nu c lng xy thch hp th t c mi d
chu. Nu t xy v to cc cht kh khc nh Sunfua dioxit th t c mi thi.
Gn y ngi ta bit l kh tylen c bit c li cho sinh trng ca
thc vt. (Kh tylen c gi l kh "lm chn" v ly ra t chui, cam hay qu
chn khc). Trong t, chu trnh kh tylen vi kh xy lm tng s pht trin
cc vi sinh vt v cc nguyn liu khc. Nhng k thut lm cho t gi c
nhiu xy, th d xi tng m nh, sc su (khng lt p lp t mt) lm
tng ph ca t v gip vo thc hin chu trnh kh tylen.
3. Cc phn t khong
Cc phn t khong trong nhng mnh sn si v t st trong t.
C th nh gi bng s m. Khi nhng mnh t cha nhiu ct v si th v
s t thy sn th ngi ta gi l t c cu tng cng. Khi t c cu tng
cng, th:
* Tiu nc, lm kh nhanh.
* C t bnh do nm trong t.
* Ra tri cc cht dinh dng trong t (ra t nhng lp t su).
t st c nhng phn t rt nh, khi s th thy trn v mn. t y s:
* Tiu nc chm v gi nc lu hn.
* Co li khi kh v phng ln khi m.
* Gi cc cht dinh dng trn b mt cc phn t st.
* Hnh thnh mt tng t st (tng t chc) khi o b thc vt i.
Khi t gn nh ton st hay ton ct, ta gi n l t "kh khn"

34

(ngho) cho sinh trng ca cy trng. Trong c hai trng hp, c th ci to

cu tng v cu trc t bng thm vo nhiu cht hu c.

Hnh 6.2. Cu tng v cu trc ca t.

t ct c cu to bng nhng phn t ln v c cu tng cng, nhp. t st
gm nhng phn t nh v cu tng trn nhn. Trong c hai trng hp, cht hu
c c kh nng ci tin cu trc v cu tng t.
4. Cc vi sinh vt
C rt nhiu ng vt sng trong t, t nguyn sinh ng vt n cn
trng. Chng lm t thong kh, o rnh cho nc chy, ph v cc tng ln
thnh mnh t nh m r cy s dng c; v chnh chng cng l mt phn
d tr cht, dinh dng trong t v c th c chuyn thnh cht hu c.
Nhng loi t cn i v thnh phn nc-kh, c nhiu nguyn liu
hu c th cha v s vi sinh vt gip cc cht dinh dng c ph v v
thc hin chu trnh nhanh hn.
5. Cht hu c
Tht kh m c c nhiu cht hu c trong vn nhng phi c gng
thu nht. Cht hu c l bt c th g tng c giai on sng, bao gm thc
n vn, c ct, c kh, rm r, l cy, mn ca, thm ch c cc bao ti c,
qun o rch, mn ca rch... Tt c nhng th vo t s nt ra v tr
thnh mt phn cht hu c d tr.
Khi nhng nguyn liu th b nt ra th s tr thnh cht mn, tc l
mt cht mn, bng, c mi d chu, giu dinh dng, s gii phng dn cc vi
cht dinh dng cho thc vt v ng vt. Bn cht ca mn l gip cho t
ct gi nc v cht dinh dng; v ngc li lm cho t st rn chc c
thong hn.
NHNG T NGHO
Nhiu loi t khng c lm giu v b ph hoi. C nhiu nguyn
nhn lm cho t b ph hoi, nhng nguyn nhn c bn l lp thc vt trn
mt t b ly mt. Ngoi trng hp cc sa mc t nhin, bao gi t cng
c ph thc vt. Nhm tng nng sut thu hoch, t hoang b cy ln v
tt nhin thm thc vt t nhin b ph hy. t s b ph hoi do sau khi

35

c bn qu nhiu phn ha hc, t b phi ra khng c g bo v chng sc

vt gim p, gi, nc ma, lnh v nng. Hng nghn nm t tin ha
trong mi tng tc gia cy, khng kh v nc th nay mi tng tc y b
o ln do tc ng ca nn nng nghip hin i.

Hnh 6.3. Tc ng ca phn nhn to ln t.

Dng qu nhiu phn nhn to lm tng axit v kim ca t v lm nhim
lp trn ca mch nc ngm. Qu trnh ny l in hnh cho cc h thng c canh
gn vi s dng lng phn nhn to qu ln.
S dng qu mc phn bn nhn to cng gy ra nhng vn cho t.
Ly th d t-xtry-lia, ngi ta dng mc pht-pht rt cao cho t
trng thm canh nhng loi c Chu u v c ba l. Khong 90% phn bn
khng ha tan (ch 10% ha tan ngay do cc dng khc nhau ca in phtpht) v nm li trong t, hu qu l t tr thnh nhiu axit v lm ng c
kh hn.
Dng phn khong liu qu cao cng dn n nhim nc mt v
nc ngm. Phn tha khng c cy s dng s b ra tri ra sng, h v
sui. Phn tha cng b lc qua t xung lp nc ngm (xem hnh 6.3).
t mn l mt th d khc v t ngho. Nguyn nhn c bn l do cc
lp nc ngm dng cao. Lp nc ngm chuyn ln pha mt t, nhng
mui t nhin c trong s b ha tan v tp trung li trn lp t mt.
c ca mui lm cy b trng c.
Vn xy ra khp ni trn th gii v pht sinh theo hai ng:
a) t mn kh
Cc cy r n su v cy bi b ri ch v thay bng nhng loi cy, c
r n nng s dng nc t hn. Lng nc chuyn qua t tng ln lm lp

36

nc ngm dng cao v cc mui t nhin chuyn ln mt t. Cy trng b

cht do khng chu ni mc mui cao. Nh nng gi l "ci cht trng".
t mn kh l mt vn c bit nhng ni m thm thc vt b di
ch do ngi ta p cho t cao ln, thnh i hay sn dc (xem hnh 6.4).

Hnh 6.4. Di ch thc vt v mn trong t.

b) Ti nc c mui
Ti nc nhiu vt qu nhu cu ca cy cng lm cho lp nc
ngm dng cao. Cc mui t nhin c ng li nhng lp t pha trn
khi nc bc hi. Cc loi phn ha tan, thng c thm u n vo nc
ti, lu dn s gp phn lm tng hm lng mui trn lp t mt.
Tch t cc thuc dit sinh vt (th d ha cht dit su bnh, nm, ve,
cn trng, thuc tr c) cng gy thoi ha t. Nhiu loi thuc dit sinh vt
bo tn rt lu trong t. Chng tip tc tn ti khng thay i trong t, v
chng khng th vn ng qua mt trong cc chu trnh ca vt cht. Cc thuc
ny tn ti ngn nht l my gi, c th lu nht l trn 40 nm.
Bill Mollison khuyn co rng, mun trng cy lng thc thc phm
th khng nn tu nhng t trc trng chui, ma, hoc cy n qu
khc, v nhng cy ny thng c dng cc cht dit su bnh vi liu
lng cao. Nu trc t c dng sn xut cc cy y th nn trng
rng vi nhng cy g qu lu nm c chc nng "lm sch t".
MC TIU CA NNG NGHIP BN VNG I VI T
Trong nng nghip bn vng, mc tiu l ci to nhng loi t b
ph hoi v cho din bin t nhin nhng h sinh thi c bit nh m
ly, sa mc, ven bin, i ni...
Khc vi nc, loi hnh t khng phi l nhn t phi chn trc ht

37

v c nhng k thut c hiu qu ci to v xy dng li t kh nhanh

(xem di). Tuy nhin, nu bn c t tt th l phn thng cho mt
hay hai nm lao ng.
Trong vn v trang tri theo nng nghip bn vng, mc ch ca ta l
phi s dng cho ht cc cht dinh dng khng th thnh nguyn nhn
gy nhim. Thc hin vic bng trng nhiu loi cy, mi loi s dng
nhng dng cht dinh dng khc nhau, s dng phn bn vo lc m cy c
th s dng c ht (th d vo ma cy sinh trng).
CI TO V CI TIN CC T B HNG
Cc loi t c th c ci to v xy dng li nhanh. Trong nng
nghip bn vng, ci to t l c bn tng hiu sut v sc sng ca t.
Cc phng php ci to t thay i ty theo kh hu v c im ca a
bn; tuy nhin, trong mi trng hp cht hu c l phng tin tt nht
ci to t. Nhng phng php m t sau y nhm tng cng hm lng
cht hu c v ci tin ch dinh dng ca t.
Phn xanh
K thut ny nhm trng nhng cy s ct v vi li vo t thnh mt
loi cht hu c c cht lng cao. Thng ngi lm vn s dng k thut
ny vo ma ng, trng cc loi cy thuc kiu la mch, cc loi cy h u
nh lupin. Cc cy phn xanh ny c ta cnh l hai hoc ba ln trong thi
gian sinh trng v s c bm nh vi vo t trc khi chng ra hoa v
kt ht. K thut ny ci tin cu tng v cu trc ca t, ng thi cung
cp cht dinh dng.
Cy h u
L nhng cy cha vi khun, loi Rhizobium, sng trong r cy. Vi
khun cung cp cho cy Nit di dng m cy dng c v gii phng
phn Nit cha dng vo t quanh vng r. Ngc li, vi khun nhn nng
lng t cy.
Tt c nhng loi cy gi l "c nh m" cn vi khun thch hp, vi
khun ny thng c trong t. Ta c th kim tra s c mt ca vi khun y
bng cch o mt nhnh r ln - nhnh ny phi c nhng nt sn nh mu
trng. Ch mt nt sn ra, nu bn trong mu hng th l cy c nh m.
Cc cy h u gm nhiu loi u, cc loi cy keo v cc cy c
hoa hnh hoa u.
Cy che ph
Nhng cy che ph c tc dng rt ging cy phn xanh. Chng thc
hin cng chc nng y (th d, ci tin cu tng v cu trc t), thm na

38

chng cung cp nhng sn phm n c. Nhng cy che ph c bit tt cho

nhng t cng, chc. H thng r ca chng lm t thong vi khng kh v
nc, bo v mt t khi xi mn v kh cng. Nhng cy bu b, cy khoai
c bit tt cho vic che ph.
Rc ph t
Rc ph t hay bi (cht hu c) l lp bo v mt t. N lm gim
nh hng ca nhit ma H v ma ng v n cch ly mt t khi nng
v lnh thi qu. N cng ngn xi mn, gip gi m trong t, tc ng nh
mt hng ro ngn chn c di.
Khi lp che ph c lm t cc cht hu c (c kh, on c ct, rm
r, giy bo c, len c...) th n s b sung dn cht hu c v cht dinh dng
cho t khi chng mc i.
Phn chung
Trong nng nghip bn vng, ng vt l mt b phn rt quan trng
ca h thng. Chng thc hin nhiu chc nng, mt trong nhng chc nng
y l cung cp cht dinh dng cho cy di dng phn chung.
Ni chung, phn ca g v ln l phn mnh (hm lng Nit cao hn),
nn phi k trc khi bn cho vn. Phn b v nga yu hn tr trng
hp nui nht m nc i (Nit) c trn ln vi phn.
PHN HNG T THEO CCH TRUYN THNG
Theo truyn thng, ngi nng dn da vo mt s quan st trn ng
rung d on tim nng ca t hoc nhng vn t ra phi gii
quyt. C khi k thut c gi l h thng phn hng t theo B tc hay
theo truyn thng (xem bng).
Khi ta tp s dng k thut ny, ta s nhanh chng nhn ra c v b
khuyt nhiu vn do t t ra m cha phi vn dng nhng cch phn
tch phc tp.
PHN HNG T THEO TRUYN THNG
C IM
CH DN
Mu
Mu nht/trng
Cha nhiu Silic
Thiu xy, b ra tri, nhiu Canxi, pH kim
Mu sng/trng
Thiu xy, nhiu st, Nhm v St
Vng

Oxit St
/nu
t ni la, ngun gc badan, st v magi
Nhiu cht hu v dinh dng, gi m
en

39

Thm thc vt
Th d: cy kh (h quyn),
cy c qu mng, cy l kim,
cy b cng anh, cy cht cht
Th d: cy bi chu mn, cy c
gai, c ba l, u tm
Th d: cy tm ma
Th d: cy mm xi
Th d: cy dng x diu hu,
c ba l
Th d: cy mao lng hoa
vng,
Th d: cy k (thuc h Cc)
t m
Th d cc loi t pht sinh t:
sa thch
phin st
badan
Mi
Chua
Du v c mi t
C mi ti

t axit, thng b ra tri, thng cng

chc, tiu nc khng tt
t kim, mn, t kh
Tha Nit, lng mn thp, t vi sinh vt
t thong, b xo trn
t phc hi sau khi b chy, thng
thoi ha
t mn, tiu nc khng tt
Hm lng canxi v st thp, t cng
(Chi phi cu trc v cu tng)
t ct, cha nhiu Silic
t st, cha nhiu Silic v st
Hm lng st v Magi cao
Thiu xy, c Sunfua dioxit (mi trng
thi), tnh axit
Nhiu xy, mt, d vn, t c sc sn
xut cao
Trong t c Asen (As)

V
Du v nhn
V sa nh

Tnh axit, nc trong t d si bt

Kim/khong, nc trong t thng si
bt d dng

S sng trong t
Giun
Kin
c sn v c
Thn ln
t gi nc th no
Nc chy i
Nc khng thm

m thch hp, nhiu cht hu c v dinh

dng, t c tn d thuc tr su
t kh, ct, vi cu tng ri rc
t ly, c rc ri
Tnh a dng ca s sng cc loi cn trng
trong vn
t trng, t cng, t qu dc
t cng, t xi mn, dng qu nhiu

40

lmit
C ch co li v ch, phng ln Hm lng st cao, gi nc, thng gi
c cht dinh dng; khng tt cho nn nh,
c th lm nh nt; c th lm gch ngi
Tiu nc nhanh: th d mt h D b xi mn, d v vn; t bnh nm; vi
y nc b tiu nc ht trong sinh vt v cht dinh dng vn chuyn
mi pht c coi l qu nhanh nhanh ln trn hay xung di cc lp t;
cho sinh trng ca cy trng
khng tt cho vic xy p
Lch s
t trng
C kh nng b nhim do cht ha hc
dng trong nng nghip hay cng nghip
Pht trin trn t ngho
C th l ni xy dng chung g, sn cho
ln, hay chung nga
C th dng lm ni khai thc hay t
Khng c lp t mt
C th lm ni cha rc hay ly t p nn
Mnh vn tng v rc
Th vn dng
1. Thng k nhng cy trong vn ca mnh v i chiu vi bng pH hnh
6.1. Dng bng ny, d on pH ca t vn.
2. o t ba ch khc nhau ca vn ly mi ch mt nm t. Trn bn
ca tri mnh, ghi nhng ch ly t, xem nhng khc nhau v cu tng t.
3. Suy ngh v cch ci to v ci tin t ca mnh.
4. Chn mt x thc n tha vo mt ci h trong vn. Sau ba tun l, o n
ln v xem c bao nhiu ng vt sng trong m ta c th nhn dng c.

CHNG 7
HOT NG V CC CHC NNG CA NC
Nc ngt c l l ti nguyn ca Tri t d b khng hong nht. Mt
s c th c th sng m khng c dng kh - khng mt c th no sng
c m khng c nc.
Tr lng nc ngt trn Tri t c hn v chu trnh nc tip din lin
tc, t dng rn chuyn sang dng lng, chuyn sang dng kh v ngc li.
T nhng i dng, nc mn bc hi tch t thnh my chuyn
sang nc ngt di dng nc ma, nc trong t, trong sng h, ri chy
ra bin tr li l nc mn.
Trong tng lng nc ca Tri t ch c 3% l nc ngt, trong ch

41

c 0,03% sn sng dng c cho chng ta v phn cn li b gi li trong cc

mm bng, trong my, v.v..

Hnh 7.1. T l nc ngt / tng lng nc ca Tri t.

NHIM NC
lm cho nc sch ung c, phi chi ph x l nc bng clorin
hay amoniac dit mm bnh v phi chi ph tin bc. Khng phi ch l tr
tin lp tc bo m nc ung c, m tc hi lu di ca nhng cht
dng tiu c nc n sc khe con ngi cn cha th bit ht c.
nhim nc xy ra theo cc cch sau:
* Cht nhim ha hc thnh ma axit, hoc i thng vo cc dng
nc do chy ra t cc ni sn xut cng nghip.
* Lm dng phn nhn to trong nng nghip nh cc loi pht-pht
dn n nhim ngun nc, lm pht trin mnh cc loi to c trn sng.
* Nc b nhim bi vi khun, vi-rt, do nc t thong kh, thiu nh
nng, hoc khi h thng nc b s dng qu mc.
nhim do vi sinh vt thy nhanh v r rng, th d bnh thng hn,
bnh dch t; cn nhim ha cht th c khi chm hn nh sau hng chc
nm mi pht sinh ung th hay bnh tim.
NHNG NGUYN L
Trong s dng nc, nng nghip bn vng pht trin hai nguyn l
ch yu sau:
* S dng nc cng nhiu ln cng tt trc khi nc thot ra khi h
thng nng nghip bn vng ca ta.
* Bo m nc c lc v lm sch v sinh vt hc qua h thng ca ta.
Bn c bit, lng nc n khu t ca ta l bao nhiu mi nm, nc y
t u n, ta dng bao nhiu nc? Bn cn tnh n nhng vn y trc
khi thit k chu trnh ti s dng nc v vch ra bin php thu hoch nc.

42

GIM LNG NC S DNG

Lm th no gim lng nc s dng hoc chy mt i
Trong bp: ch ra bt a mt ln trong ngy. Mi khi m nc th
hng vo chu. Dn nc ra trong bp ra vn qu, vn rau. nng thn,
lm b cha nc ma ung v nu nng. Vn vi nc nh dng.
Khi git gi: dng my git mi ln cho ht cng sut. Gim s ln dng
my git trong ngy. iu chnh vi vn nc. Chuyn nc git ra vn.
Trong bung tm: iu chnh vi nc, gng sen cho va phi. Dn
nc tm ra vn. Dng loi vi t ngt. Khi ra tay, ra mt, vn nc
vo chu.
Dng vo cc vic khc: che ph t vn. Ra xe bng thng x trn
bi c. Ti vn bng bnh ti. Nu c th c, chuyn h bi thnh h
thng nui trng thy sn v i bi sng hay b bin.
BN DNG LI NC THI T TRONG NH RA TH NO?
Cch tt nht dng li nc thi t trong nh ra l tch tr nc y
di dng sinh khi, tc l trng cy v nui vt trong vn. Mt mnh
vn trng dy hoc mt khu t rng ng cch s tch tr c nc nhiu
hn mt khu t trng hay ch c c. Nh th nc s gip thu hoch qu, ci
un, cht che ph t, v.v..

Hnh 7.3. S dng li nc thi; c ng dn nc thi ra vn.

Ta c th d dng dn phn ln nc dng trong nh ra vn. Tn

43

dng dc ca t vn nc chy theo th nng.

LM TH NO GI LI V TCH TR NC TRN KHU T
CA MNH (hay l lm th no sng c qua ma kh hn m khng phi
i n trm nc hoc on trch tri t).
Vic u tin phi lm l tng cng lng nc thm vo t v tng
kh nng gi nc ca t. (y cng l bc u phc hi t).
Nhng chin lc nng nghip bn vng sau y gip ta lm cc vic
:
* C gng lm cho nc bt chy i khi t ca ta theo dc.
* Dng nc cng nhiu ln cng tt.
* Lm cho dng nc xung dc chy chm li
* Chn nc tha li t ngun nc (th d: u dc; ni phn thy).
* Lm sch nc bng cch cho qua cc ni thit k lc nc sinh hc.

Hnh 7.4. Nc vo v ra khi khu nh t ca mnh nh th no.

44

GI NC LI TRONG T
Nhng k thut sau y c th dng cho khu t din tch nh hay ln:
1. Gi li nc trong t cng nhiu cng tt bng o rnh (mng)
m khng lt p lp t mt. Cy trng dc theo nhng ng rnh . Cy
li trong t khong 25% r ca n mi nm, thm l rng, vi sinh vt
trong t, s thnh cht hu c, cht ny l cht gi nc c hiu qu.
2. o mng. y l nhng rnh rng gi nc lm chm dng nc
chy xung sn dc, lm cho c th gi nc c ngm vo t (xem
hnh 7.7). Cc mng ny c o theo ng vnh nn khin cho nc
tha cc bc trn c hm li bc di. Tuy nhin, nu mng nc b
trn nhiu qu th phi o su hn hay dy hn.
t lm thnh bc thang l mt cnh quan c bit qua nhng nguyn
tc sau y:
* t cng dc th cc bc thang cng phi dy hn (gi l mng vy c
hay bc thang).
* Cu trc t cng ri rc th cc mng c th cng lm tha hn.
Cc mng np li nc cho t v tng kh nng gi nc ca t ln
trn 75%. Cc mng gim lng nc chy i khong 85% so vi t trng.
Khi lm xong mng, gp trn ma u tin, cc p s khng y
trn. V khi c np nc, nc tha s i vo sng, h v c
lm sch bng lc qua cc lp t.
Lm cho t gi nc lu
Nc c gi lu trong t bng cch che ph t. Lp che ph l ci
v bc bo h mt t chng tc hi ca gi, nng v nc.
Lp che ph c dng :
* Gim lng nc bc hi.
* Tng nc ngm vo t bng cch gi nc trn mt t cho n khi
t c th gi ht nc.
* Gim xi mn so vi t trng.
* iu ha nhit t bng cch gim nng ma H v lnh ma ng.
* Ngn c di khi tranh nc v dng cht vi cy trng.
* Cung cp dinh dng v cht hu c cho t.
* S dng cc ph phm ca vn.
Gi nc b mt
K thut ny cng c gi l thu hoch nc. Nc b mt (do ma)
c gi li v tch tr trong b, p. Nhng p u tin phi xy trn ch
cao nht ca khu t. Nc chy qua nhng p cao s c lm sch mt
phn v nhng ngun gy nhim cng tng khi xung cng thp. Nc tch

45

tr c a xung cc p thp hn theo th nng.

Hnh 7.5. Gi cho nc khi chy mt i (mt khu nh ngoi ).

Lm cho nc chuyn hng hay chy chm li bng cch o nhng rnh trn ng
nc chy v vng quanh nhng ng cy chn gi. Nc c gi li v dng cho
cy trong vn.

Hnh 7.6. o mng v trng cy.

Mng l nhng rnh hay b c lm dc theo chu vi ca ni gi nc. Cn trng
cy gn cc mng ngn khng cho mch nc ngm tng ln.
Nhng p thp thng dng tch tr nc dng qua, s c
dng li cho nui trng thy sn; h thng nui trng thy sn s loi khi
nc cc cht c v phn bn tha trc khi nc chy vo sng, h.
Cc rnh o bt u t ch cao nht ca ng nc chy - Dng nc s
chy xung thp chm hn - Nc tha s c sinh khi gi li.

46

Hnh 7.7. Din tch gi nc tri ca Rosie.

Nc c gi li nhng phn cao ca khu t v chy xung thp theo th nng.
Cy c th lc b bn v tn d ha cht, nhng cy ny c trng xung quanh p
v dc a gii ca tri phng nc nhim chy vo tri.
Lm sch nc bng phng php sinh hc
Nhng cy trng b h, m v sng ngi tc ng nh nhng ci lc
t nhin i vi cc ha cht ha tan v cc vt liu th (nhng mnh st). Bt
chc cc h thng thy sinh t nhin, ta c th dng nn mt h thng lc
sinh hc x l nc thi. Nc thi giu cht dinh dng i vo mt u
h thng, chuyn qua mt lot cc ao, s c dn dn lc i v c loi b
nhng phn t c v cht ha tan (xem hnh 7.8). Nhng cy mc trong cc
ao c th thu hoch lm cht che ph.

Hnh 7.8. Lm sch nc thi bng phng php sinh hc.

Mt dy ao c o tc ng nh mt h thng lc nc. Khi nc thi vo cc ao
u tin, nhng vt liu th (si nh, sn, ct) lm ngng kt cc phn t ht sc nh.
Cc cy c tc dng lc nc, ht cc cht dinh dng trong nc v lc b nhng
mm bnh v kim loi nng.

47

Hnh 7.9. Cc loi vt liu dng che ph.

CHT V C/
TNG HP
S dng ni kh
hn hoc vng
ngoi thnh ph
(thi gian ngn)
Cht do mu en
Tm kim loi un

Si
Ct sng

CHT HU C
SNG
CHT
S dng Khu II, ni t S dng Khu I thnh
rng v Khu I ni kh hu lp che ph mng v
nhit i m
Khu II che ph thnh
tng m
Cy che ph
Phn chung
Cy h u
Rm r
C ba l
L cy
Bu b
To bin
Khoai ty
C ct
Khoai lang
Giy bo
Cy thn tho trng dy
V bo
Cc cy t n l lp che ph
Thc n tha
C t nhin a phng
Vi bng, thm len
Mn ca
L kim (thng)
Phn rc

Th vn dng
1. V li tt c nhng ngun nc i vo khu nh t ca mnh trn bn c
bn. Ch r nhng ng nc chy vo khu nh t ca mnh v nhng ch c th
lm ni gi nc.
2. Kim tra c tnh lng nc gia nh mnh s dng (xem hnh 7.2) v
d nh nhng bin php s lm gim lng nc s dng.
3. Xem xt k khu t ca mnh xc nh nhng ni "nc chy ra, th d,
ng, sn dc... v ni "nc chy vo", th d nc ngm vo t. Ri thit k h
thng gi nc b mt thch hp (th d o mng, ao nh trn ng nc chy i).
4. Xc nh nhng bin php tch tr nc chy i trong cc h thng tch tr
nc, ta s c nc dng trong cc thi k hn hn.

48

CHNG 8
CY TRNG - DI SN CA CHNG TA
Ngy nay, nc no cng c mt di sn cy trng hn hp. l nhng
thc vt t nhin phong ph v qu (bn a), c gi tr gi t, gi nc,
chn nui v v s loi cy trng c hiu sut cao v nhiu li ch c di
thc vo.
Trong rt nhiu trng hp, nhng loi cy trng bn a v c c di
thc vo u b e da tiu dit ti ch. Ni chung, do hai nguyn nhn:
1. Thm thc vt t nhin b cht ph sn xut nhng th nh g dn,
hoc dnh nhiu t hn cho sn xut c canh hay xy dng. Mt s loi thc
vt a phng b mt ngay c trc khi chng c xc nh l loi g.
2. Nhiu loi cy trng c lai ging cho nng sut cao nhiu nc
i hi s dng phn ha hc hay thuc tr sinh vt gy hi. Thm na,
nhng ht ging sn sinh ra mi v t nhng chng lai y khng cho sn
phm c cht lng cao nh i b m chng. Dn d nhng chng a
phng t ra c sc chng chu li b b i.
Trong nng nghip bn vng, mc tiu chnh l bo v v ph bin tt
c cc loi cy a phng (bn a hay di thc). Ta phi gi ht ging cho ta
lm phong ph thm kho tng ging. Ta cng nn trng nhng chng
khng lai.
CC CHC NNG CA CY
H thng phn loi m chng ta ang s dng l da vo cc im
ging nhau v hoa v qu. Tuy nhin, cng nn dng mt h thng phn loi
khc. Th d, tt c nhng cy phi nh ong th phn c th xp vo mt h;
hoc tt c nhng cy mc trong rng ma nhit i xp vo mt nhm. Nh
th s lm thay i cch nhn ca ta v chc nng ca cy trong mi trng
ca chng.
Nng nghip bn vng quan tm n chc nng ca cy trng, hoc ni
c th hn, n hiu sut v tim nng s dng ca cy. Th d, chng ta u
bit mt cy cam thng xanh v mang qu n c, mang l v hoa c mi
thm. Vy cy thc hin chc nng ca n trong thit k nng nghip bn
vng th no? N cho qu v cng c th lm cy chn gi, lm cy gi nh
sng Mt tri, lm cy ly g. Qu c th n ti, hoc lm mt, hp, nc
cam. Cc du thm c th chit xut t hoa v tt nhin bn thn cy gp
phn gi mi trng bn vng.

49

TNH A DNG CA CC LOI CY

chng 3, chng ta thy tnh a dng ca cc loi cy l c bn cho
vic gi gn mi trng bn vng. Trong cc h thng nng nghip bn vng,
mt lot cc loi cy c th thc hin nhiu chc nng trong vn, k c
nhng chc nng sau y:
* Ci to t.
* Nhiu loi hiu sut.
* Chng la.
* Gim nh nng chi chang.
* Bng rm.
* Chn gi.
* Lp che ph.
* Cung cp Nit.
* Chu trnh cht dinh dng.
* Cn bng nhit .

Hnh 8.1. Nhng c im t nhin ca cy.

Ngay khi nhng thin tai ln hay nh xy ra (l lt, hn hn) hoc cy
b hi mt phn do nhng nguyn nhn khc, th mt s cy vn tn ti nu c
nhiu ging v chng a dng. Th d, nn trng bn hay nm chng hnh
c thu hoch sn phm trong thi gian di hn, ng thi mt s chng vn
sng qua dch bnh hay thin tai.
Vn l tm hiu tn gi v c im cc chng cy trn t ca ta. Nh
th c ch cho sn xut hng ha cng nh cung cp ht ging hay hom ging.
XC NH CC LOI CY CHO NNG NGHIP BN VNG
Nu ta mun xc nh mt cy cha bit, ta c th dng gic quan. Tn
tay kim tra kt cu ca l cy. Sau ngi cy - v nt l xem mi ca n c
lm ta nh n mt cy no ta bit khng. Tt c cc loi bc h u nhn
bit c do ngi, cng nh cy oi hng (la-vng), khuynh dip, chanh
cam. Nm l cy v nh ra ngay v nh li xem gp cha, th d nhng cy
thuc h chua me u c v chua, cy cht cht (cn gi l chua me t) cng

50

vy. (Ch : kh m b trng c khi ch nm l cy v nh ngay ra).

Quan st k cy - tt c cc cy thuc h c x hng u l nh v c
lng, nhng nhm cy khc cng c th nhn bit c bng so snh vi
nhng cy bit.
Ngh n nhng cy c hnh dng tng t v ghi li ch cc cy y mc.
Xem xt k mi trng xung quanh - t, a mo, dc, v xem hnh
dng ca cy - cy to, cy bi, cy thn tho, c. Tm hiu hiu sut v chc
nng - lm lp che ph, cy ph t, cy bng rm, cy thc n, v.v..
By gi ta t hi dng cy u v th no trong thit k nng
nghip bn vng.
TRUYN GING CY
Truyn ging cy l trng cy non mi t cy trng thnh. t nhin
th phn ln cy t truyn ging c tt. Nhng cy khc i hi dng
nhng k thut nh ct hom, ly chi, chit, ghp.
Khi cy nhn ging bng ht, th n cha mt na gen ca b mt na
gen ca m, nn cy mi hi khc cy b m. Phn ln nhng cy trng thu
hoch trong mt nm hoc hai nm c nhn ging bng ht.
Hom ct t cy m l mt loi hnh nhn ging v tnh v mi cy mi
gn nh hon ton ging cy m. Nhng cy thn tho nh cy oi hng,
cy hng tho th dng on ct mm. Nhng on ny ly t cnh cy non
sinh trng nhanh sau khi cy ra hoa xong vo ma Xun hay ma H.
Nhiu cy lu nin nh cy hng, cy v, cy du, cy nho c nhn
bng on ct cng. Nhng on ct ny di khong 30 cm v to bng ngn
tay ci, c ly vo ma ng. Ri em gim vo chu hay trng trc tip
trn t.
Chng ta c th bit c cc phng php ny qua nhng quyn sch tt
v lm vn. Bn s vui thch chn cy thch hp v loi b mt s cy khc.
Th vn dng
1. Tm hai cy gn ch ta m ta nh trng, nh du ch nh trng ln
bn vn.
2. Tm tn ca cc chng qu v rau mc c bit tt vn ca ta.
3. Xc nh nhng cy n qu v cy rau mc lu i ch ta m nay khng
ai mun trng na. Nhng cy l chng "di sn". Nn ghi vo bn a phng
nhng ni cn mc cc cy (ch khng phi ch cn ht ging); v nu b chng e
da tiu dit th ta ly ging v tip tc trng.

CHNG 9
51

CY, RNG V HNG CY CHN GI

Mt cnh rng trng thnh th kh o c v nh gii hn mt
cch chnh xc. Tuy nhin, r rng l rng c nhng chc nng c bit. Ngoi
vic l ch c tr ca ng vt v tham gia gi cho mi trng bn vng,
rng cn nh hng n kiu sinh qun, lng ma v chu trnh cht dinh
dng. Trong chng ny, chng ta s tm hiu v mt s chc nng ca rng
v vn dng nhng khi nim vo vic thit k nng nghip bn vng.
CC CHC NNG CA MT CNH RNG
Ci gi l waru

Hnh 9.1. H thng waru: mi quan h b sung cho nhau gia cc c th.
Cy bch n nha cung cp ch an ton cho ng vt; ngc li ng vt p ng
yu cu ca cy v th phn, phn tn ht ging, cung cp cht dinh dng v.v..
Cc cy ln c coi l nhng yu t c nh ca rng. Cc sinh vt kt
hp vi cy (nm, vi khun, con sc, cn trng, chim, cc ng vt khc) c

52

th coi l nhng yu t ng. Tt c qun th c coi nh mt hnh mu

ca waru (ting a phng t-xtry-lia gi waru l s hiu bit v tt c
nhng c th ph thuc ln nhau v hot ng hp tc vi nhau). Cy cung
cp ch cho ng vt (ch tr, thc n, nguyn liu lm t); ngc li, ng
vt p ng nhu cu ca cy v th phn, phn tn ht ging, lm cho cnh l
cy bt rm rp, cung cp phn bn cho cy.

Hnh 9.2. Nhng chc nng ca mt cnh rng.

Trong nng nghip bn vng, mc tiu ca ta l to ra nhng cnh
quan, nhng h sinh thi vi tnh k diu, tnh a dng v tnh hiu qu ca
mt waru.
Cy v gi
Cc cy b gi trn hng thnh hnh a bn lm rng bt cnh l v
thay i hnh dng, t ta on c hng gi, cng gi, v b tr cc
hng cy chn gi.
Cy ln vi tn rng nh cy si, ng vng nh khi lng ca n
chng c gi mnh. Cy c tn tha hn th cm r su vo t. Nhng r

53

su ny nh ci neo gi cy vng c bo.

Gi mang theo nhiu vt cht: bng tuyt, ct, bi, vi sinh vt, ht ging.
Nhng cy c l nh c th gi li nhng vt cht y khin cht dinh dng
ng li quanh r cy. V nhng cy c l nh thng ba rng, nn nhiu
khi ta thy ba rng i din vi gi thnh hnh c t giu dinh dng hn
ba rng khut gi.
Ni chung, trong mt cnh rng, khong 60% cc lung gi c
chuyn hng vt qu ngn nhng cy cao nht. 40% cc lung gi cn li
i vo cnh rng th c thu ht v nng lng ca gi lm cho rng m
hn. Nhng lung gi b chuyn hng ln cao nu gp khng kh m c th
s thnh gi lnh v sinh ra ma.
Ba rng c th lm gi chuyn hng ln cao. Nhng loi thc vt
ba rng thng mc chen nhau, l nh v cnh dy, do c th chng li
sc mnh ca gi. Phi gi gn ba rng v nu ph i th rng s tr tri v
cy d b gi qut ng, cc loi su bnh v c di cng c th xm nhp v
lm rng khng cn nguyn vn na.
Cy v nhit
Cc cnh rng c th coi nh nhng my iu ha nhit thin nhin
v chng lm khng kh trong sch v lm thay i nhng gii hn cc oan
ca nhit v m .
Cy hp th nng lng nh sng Mt tri chuyn thnh nng lng
ha hc. Nu l cy mu xanh thm hay nht, nh thng thy kh hu
nhit i, th l ht nh sng cng nhiu v nhit a bn s h thp.
Cy thot ra hi nc i vo kh quyn di dng m . (Mt cy d
c trung bnh thot ra 7000 lt hi nc trong mt ngy tri quang). S bc hi
nc y km theo s lm mt khng kh, nn ban ngy cnh rng th mt
hn ni t trng tr tri. Ban m, trong iu kin m, hi nc ng
trn l cy v lm khng kh xung quanh m hn.
Trong nhng vng c bit kh hn, s bc hi nc t cy lm khng kh
m thm; nhng ni m ly, cy ht nc lm cho khng kh bt m t.
Cy v lng ma
ni m lung khng kh m nhiu (th d b bin hay hi o), khng
kh chuyn i nhanh v ng li trn l cy. Trong nhng iu kin y, nhng
rng ma rm rp sinh trng tt v nc ng t l cy c th ht 80 - 86%
tng lng ma ri.
Cy bm m vo kh quyn khi chng th ra - hn 75% lng nc
ma tr li kh quyn theo cch . Cy bch n xanh, Eucalyptus globulus,
mt khong 60 cy mt hc-ta trong mt rng hn hp cc loi, bm ra

54

khong 4000 lt mt ngy. l mt lng ln m tr li kh quyn.

Khi rng b cht ph th hu qu tht bi thm i vi mi trng, c
mi trng ti ch v ng rung xa hn. Ngi ta tnh l hn 60% nc
vo trong t l t s h hp ca cy rng. Do , cht ph rng mt ni s
nh hng trc tip gy kh hn ni khc.
Rng bo h t chng xi mn. Ch mt trn ma ln lm tri mt i 80
tn t trn mt hc-ta t trng. Thm na, tng t mt v tng t ngay bn
di bt u kh i v nc chy xit qua mt t v chy i. Bn v ph sa
p v sng b tri khi l ln lm trn p li cun i lp t mt c gi tr.
Khi tri ma
Khi ma trn mt cnh rng, nh hng ca git ma trc tip trn mt
t gim i, nc ma trn ra nh mt mng bc bn ngoi l cy. Ma b gi
li bi cnh cy, v cy, mng nhn, hoa, t cn trng. Lng nc ma c
gi li nhiu hay t ph thuc vo dy ca tn l v mt cy. Trong
100% lng ma ri, 10 - 15% c gi li bi tn cy, cnh v thn cy,
nhng cy thng xanh quanh nm th gi li nhiu nc hn. Ngi ta gi l
hin tng chn nc ma.
Phn nc cn li (ri xung) nh git qua tn cy hoc bin thnh m.
Phn nc ny cha cc mui khong, bi, nhng cht cy tit ra, nhng cht
cn trng thi ra. Nhng cht dinh dng cha trong thot ra khi cy
(nh git) v ri vo lp t gn r.
Tuy nhin trc khi nc n c r cy, lp mn hu c ca t tc
ng nh mt cht thm nc v c mi su 3 cm th ht c hn 1 cm
nc. m y c tch li dng dn, khi t tr li b kh.
Trong lp t 40 - 60 cm trn cng, nc ma c lc qua cc rnh
khng kh v nc, cc t v hang do ng vt o trong t v c vi sinh
vt, r cy ht. Nc ny c bao bc gia nhng mnh nh t st v mn,
ch tha s ngm xung di. Nhng d th no nc ny cng sn sng
c dng cho cc sinh vt sng trong t v r cy.
Mt khi cc qu trnh ni trn thc hin xong th nc tha mi bt u
chy rt chm xung sng ngi v ra bin. V khi chy i nh th, n c
lm sch dn.
CC HNG CY CHN GI
Khi ta thit k nhng hng cy chn gi, ta phi vn dng nhng hiu
bit v chc nng ca rng. Nhng hng cy chn gi c thit k ng c
th lm thay i kh hu, gim xi mn t, v gi nc trong t.
Gi l mt cht lu (chy) v cng nh nc n c th b chuyn hng

55

sang bn cnh hoc ngc ln. Trong t nhin, n hnh thnh nhng lp vi
khng kh nng ln cao v khng kh lnh hn xung thp. Ta c th s dng
nhng c im t nhin ca gi to ra nhng hng cy chn gi vi tc
dng nh sau:
* Gi nh sng Mt tri.
* Lm tt la hay chm la.
* Lm tng cng gi ( ly nng lng).
* Chng xi mn.
* Lm ch tr cho ng vt.
* Lc bi.
* Gi li cht dinh dng (gi v nc).

Hnh 9.3. Hng cy chn gi i vo v i qua.

Mt hng ro kn lm tng sc gi pha khut, trong khi mi trng hng ro l ch,
gm nhng cy trng hn hp, lm gim tc v cng gi.
Mi a bn c mt kiu gi c th d bo c. C th d bo theo s
liu kh tng; c th dng quan st ca mnh, th d bng cc cy b bin dng
th no, cc cy b tc cnh l th no, lp trt tng nh b bong th no.
Bt c hng cy chn gi no cng c th dng vo nhiu vic v cho
thu hoch nhiu sn phm nh l che ph t, thc n cho ong, cnh non cho
sc vt, g ci, g xy dng.

56

Chng ta c th nhn thy, mt hng cy thng khng chn gi tt. Khi

nhng cnh thp hn rng i, gi s mnh thm pha di nhng cnh cy
y. Cng th, nhng cy cho bng rm di s lm gim hiu sut ca t trng.
CC HNG CY CHN GI HOT NG TH NO
Hnh 9.3 cho thy gi chuyn ng th no khi n b chn li v n c
chuyn hng th no ln trn hoc ra ngoi khu trng trt.
C nhng lung chuyn ng ca khng kh qua mt hng cy chn
gi, hoc gi c th hnh thnh xoy lc, ph hoi cy pha bn kia hng cy
chn. Nguyn l l phi to ra mt kiu hng cy chn nh ba rng, c th
lm gi chuyn hng vt ln trn din tch m ta mun bo v. Nh th gi
s c "nn" li v qut ra ngoi cy trng cng nh gim cng .
Mt cch tt nht nn li lung gi l trng hng cy chn gi theo
hnh vng cung hay hnh parabn. Nh th gi b chuyn hng vng quanh
a bn. V nhng hng cy chn gi cng gi nh sng Mt tri.

Hnh 9.4. Nhng mu hng cy chn gi thch hp cho tng cnh quan.
THIT K HNG CY CHN GI CA TA TH NO

57

Thit k ny da trn khi nim v k tc ni chng 3. Ta bt u

bng nhng cy mi sinh trng hay nhng cy non chun b cho nhng
loi m cui cng s to tiu kh hu m ta mong mun.
Nhng cy c nhng c trng sau y c th dng lm cy chn gi:
* Nhng loi chu c kh hu khc nghit, c r n su.
* Nhng cy c cnh nhiu cht x v c l dy, chu gi mnh v la.
* Nhng cy mc nhanh, th d cc loi gi l cy tin phong hay tin o.
* Nhng loi cy c nh m.
* Nhng loi cy t n che ph t - th d nhng cy rng l theo ma.
Hng cy chn gi cho vn qu: nhiu hng cy chn gi hnh parabn
bo h c vn cy n qu hoc cy trng ring hoc trng thnh nhm nh.
Hng cy chn gi cho nhng din tch nh: Rt quan trng nhng
khng cn thit phi l hng cy vnh vin. Th d, cy ctis c th l hng
ro chn gi tt vo ma H x lnh, n cng gi c nh nng, c ni
dng n tp trung nh sng lm c chua chng chn. Ngay nhng hng ro
ch cao n u gi, nh cc bi c ra vn, cng bo h cho cy non ang
sinh trng.

Hnh 9.5. ch li ca hng cy chn gi.

Thay i kh hu, tng nng sut cy trng v vt nui, bo ton nng lng, l
mt s li ch ca hng cy chn gi.
Th vn dng

58

1. Hai ln mt ngy, sng sm v chiu t, i quanh vn hay khu t ca

mnh, tm xem gi thi vo mt v tay mnh tng ch trong vn t hng no ti.
Phc ha trn giy.
2. Ngh v iu kin kh hu buc ta phi thit k hng cy chn gi c nh
u hay ch l vo ma no. Ghi li vn tt nhng loi cy c th dng c.
3. By gi nghin cu khu t ca mnh. Nu ta l ngi quy hoch th, th
ta cn hng ro chn gi u, th d ch c tin nghi hn, c bng rm cho
sn sau. Hoc ta mun lm gim nh hng ca gi nng kh, gi lnh hay gi mang
nhiu bi. Vy ta cn nhng loi cy c nhng c im g cho cc mc ch ?

59

PHN III
Trong phn ny, chng ta s thc hnh quy hoch mnh t ca mnh.
Cho n nay chng ta thu thp thng tin c bn v su tm mi t liu
v t, nc, tiu kh hu v thc vt.
Quy hoch bao gm phn chia mnh t ca mnh thnh su khu, bt
u t Khu Zro l nh ca ta v kt thc Khu V l khu c rng t nhin.
Mi khu c nhng c im ring ty theo cch ta tr li nhng cu hi sau:
* Hiu nng sn xut ca khu ny th no?
* Khu ny i hi bao nhiu nng lng, nc, cc ti nguyn khc.
* Khu ny i hi s ch thng xuyn ca ta nh th no?
Tuy nhin, iu quan trng ta phi nh, y mi l nhng khi nim
n gin m khng phi l xc nh nhng a gii c nh cho tng khu.
Cc khu thay i, chuyn dch ln nhau ty thuc vo nhu cu ca ta. Nhng
khu ny khng phi theo nguyn tc bt di bt dch.
Trong chng 18 ca phn ny, chng ta s nghin cu nhng vng
sinh hc vi nhng h truyn thng s dng t lu bn trn nhng phn
khc nhau ca a cu. Trong khi xem xt sc bn vng ca nhng h thng
ny, chng 18 cng tho lun v nhng hu qu ca vic s dng t khng
thch hp v nhng nguyn nhn khin cho nhng h canh tc truyn thng
b mt i.

CHNG 10
CHNG TA SNG TH NO V SNG U - KHU ZR
Nng nghip bn vng khng ch x l nhng c th sng, n cng phi
cp vn chng ta sng th no v x l nhng c th sng th no. Trong
chng ny, chng ta bn n nh , cht lng ca nh, chi ph cho nh.
Nh ca ta l ni ta s dng phn ln thi gian v tin bc, nn nh
phi gp phn lm ta khe mnh, sng d chu v khng lm ta phi tiu ph
nhiu tin bc v ti nguyn ca mi trng.
Trong nng nghip bn vng, chng ta c th thit k nh mi, hoc
sa sang nh c, ta s c ch d chu m cn c th gi gn, thm ch khi
phc ti nguyn ca t ai. Trong thc tin:
- Ta gim u t vo nh .
- Ta bo m nhng th thu hoch c gi li trong a bn ca ta
khng gy nhim v tng cng cc li ch khc.

60

Trong hng nghn nm, ta c nhng loi cy trng (n nay vn cn) c

cht lng cao i vi i sng, m khng lm hi n nhu cu ca nhng th
h sau do ph hoi hay lm nhim mi trng.
Kiu sng hin i ca phng Ty, l kiu sng tiu th qu mc, tch
ri khi thin nhin, s dng qu nhiu vt cht. Phn ln gia nh cc nc
giu l nhng tp on tiu th": h dng qu mc nhng ti nguyn khng
ti sinh v thi ra mi trng kh c, nc b nhim cht thi. Phn ln cc
nc phng Ty c lng ham mun tiu th nng lng, nc v nguyn
liu hu nh v v mi nm mt tng.
Thm na, nhiu gia nh lm hng mi trng sng ca mnh. Vn
ngy cng nghim trng l s dng qu mc cc nguyn liu hay quy trnh
ha hc trong xy dng v sn xut hng tiu dng. Cht bc x in t pht
ra t nhng dng in cng gp phn lm hng thm mi trng.
.

Hnh 10.1. Mt h tiu th qu mc v t ph hoi mi trng sng ca mnh.

XY DNG MT NH MI
Chn ng a im xy dng s lm tng tin nghi, gim chi ph. Nn
ch cc im sau y trc khi chn a im.
Kh hu
* vng c kh hu nng, chn a im c gi mt thi v c bng rm.
* vng c kh hu lnh, chn a im c chng gi v nhn c
nh sng Mt tri.
a hnh
* Ta s iu chnh c c hiu qu hn s vn ng ca t v nc

61

nu ta chn a im sn dc khng qu 15 .
* Nhng sn dc v hng Ty thng nng v kh; nhng sn v
hng Nam nhn c gi mt.
* C i sau nh th gim c gi mnh v tng din tch gi nc.

Hnh 10.2. Chn a im xy dng nh.

S ch r mt nhn nghing l tng ca mt a im kh hu lnh. Cc cy
trng ra nh c tc dng chn gi v ti cung cp nc cho t trong khu nh v
vn; nc chy theo th nng t p vo khu nh; nh t ni thp ca sn i
v hng v pha nhn c ti a bc x Mt tri; p pha di phn x nh sng
ln nh v lm thay i nhit xung quanh.
t
t st s co li khi thi tit kh v n ra khi thi tit m, lm nh b
nt. Tuy nhin c nhng loi t st dng tt nu lm tng nh bng t.
Vic s dng t gn nh
Tm mt bn quy hoch ca khu vc xung quanh. Khng nn ch
da vo tng tng m chn a im. Chng th v g khi pht hin l st
nh mnh c nh my in, ng cao tc, x nghip ha cht.
ng i vo nh
Nu ta phi t xy dng ng vo nh th rt tn km, d l lm
ng trn t cng.
Cng phi tnh n chi ph khi phi xy cu, khi mua mt chic xe t,
khi sa ng thng xuyn.

62

Nc
Nc l yu t u tin phi tnh n khi chn a im. Kim tra xem
nc chy i u khi ma ln v d tnh lng nc c th thu c d
tr. Xy dng p nc tn km nhng nu khng c ngun no khc th
phi lm (u tin).
nhng ni kh hn, phn ln nht tim nng ca nc c quyt
nh bi lng ma ri. i khi mt lng ma hng nm l 800mm c
coi l ti thiu duy tr mt mc sng bnh thng cho gia nh. Cng rt
quan trng l phi bit ma vo thi gian no trong nm v b tr cc h thng
tr nc thch hp. Th d, ta ch nhn c 800mm ma trong nm v ma
ch trong vng hai thng, th ta phi to mi iu kin d tr c lng
nc cao nht v trnh nc mt i do bc hi trong mi thng cn li.
Khi khoan ging ly nc t mt ngun nc ngm, phi ch xem
nc c nhim mn, kim, hay b nhim do ha cht thi ra khng.
Thc vt
Nu c th c, gi li cc cnh rng t nhin v xy dng nh xung
quanh .
Hng nh
Hng nh c l l yu t quan trng nht nh hng n u t gi
cho ch c tin nghi quanh nm. Thng chiu di ca nh t dc theo
ng - Ty, nhng ch ta sinh hot nhiu nht trong ngy t v pha Mt tri
mc li dng nh sng Mt tri ma ng (cc mi hin v gin hoa, l s
che bng rm cho phng vo ma H).
Hng nh c th thay i cht t ph thuc vo v tuyn. Th d, v
tuyn cao (cc a bn gn hai cc) th c th quay mt cht hng ng - Ty
nhn c nhiu nh sng Mt tri pha Ty. vng gn sa mc v v
tuyn thp, th thay i hung mt cht gim bt nh hng ca Mt tri
pha Ty. C nhiu sch v kin trc v cc kin trc s c th gp kin cho ta.
THIT K NH
Kh hu
Cc hnh bn v 10.3 ch r thit k nh theo iu kin kh hu v kh
nng ti chnh ca ta, vng c kh hu kh hn, nn c hng hin che bng
rm vi thong gi nhiu; vng c kh hu lnh, cn b tr hng nhn c
nhiu nh Mt tri (m v sng) vo nh.

63

64

Hnh 10.3. Nhng mu hnh thit k nh thch hp vi tng kh hu.

Cng ngh
S dng cng ngh i hi tiu th nhiu nng lng khng ti sinh.
Cng ngh nh hng n i sng qua cc vic sau:
1. Cung cp v s dng nc.
2. Nng lng dng cho nu nng v si m.
3. Nguyn vt liu.
4. Vn chuyn.

65

Cung cp v s dng nc
chng 7 ta ni cch thu nc trn mt t v d tr nc. Kim
tra s nc m gia nh thc t s dng s cho ta bit c lng s nc ta
cn; ta phi lm g gim lng nc s dng; lng nc gim c s
dng c li th no.
Kim tra lng nc s dng s hng dn ta cch dng lng nc
d hoc nc thi tng hiu sut ca vn. Th d, nc nng c th dng
ng chuyn xung nh knh trng cy; nc t my git chuyn ti vn.
Nc t hiu qu l cung cp rau, qu cho gia nh. Trong thc t, ta to
mt chu trnh nc khp kn, khng gy nhim cc ngun nc sng, h.
Si m
Sau y l nhu cu in si m nh trong vng lnh hay nng:
Kh hu lnh
Kh hu nng
Nc nng (un)
30%
50%
Si m v lm lnh
50%
10%
Cc nhu cu khc
20%
40%
Ta thy cn phi thay i t l dng nng lng in khu no tit
kim chi ph v ti nguyn. Dng nc nng r rng l phi tiu th nng
lng nhiu nht. Khi ta mun si m nh th ta cn bit nhit trong nh mt
i theo nhng ng no. Hnh 10.4 cho ta thy nhit mt i t mt cn
phng khng c cch ly vi cc phng khc theo nhng con ng no.

Hnh 10.4. Mt nng lng v nhit t mt cn nh.

iu cn ch u tin l phng php si m ch . t-xtry-lia,
c mt quyn sch pht khng hng nm "Gi ca vic si m hu ch". Di

66

y l bng trch t sch :

So snh gi tin si m nh
Cht t
Thit b
Than
Than
in
Du t l si
Du benzen
LPG
Kh t nhin
Ci (ci ng)
Ci (ci ng)
Ci (ci vn)
Ci (ci vn)

La t ngoi khng kh
La t ngoi khng kh
L si xch tay
L si c nh
L si xch tay
L si xch tay
L si xch tay
t chm kn
La t ngoi khng kh
t chm tong l kn
La t ngoi khng kh

Hiu sut
(%)
25
25
100
75
95
90
90
60
25
60
25

Gi tin ca
si m hu ch
3,61 cents (M)
4,16 cents
2,56 cents
1,86 cents
1,80 cents
1,63 cents
0,99 cents
0.98 cents
2,34 cents
3,34 cents
8,02 cents

Ch thch: Nhng gi ny l Xt-ni (t-xtry-lia), ta c th suy ra gi

tin ti ni mnh .
Bng trn y ch l hng dn so snh gi tin gia cc h thng si
m, khng tnh n li hi i vi mi trng (khng kh nhim, phi cht
rng, khai m) Tuy nhin, ta c th dng n khi mun thay i h thng si
m hay mua thit b si m mi.
S dng cng ngh hoc tt nht l vi cc ngun nng lng c th ti
sinh, nh kh Hyr, Mt tri, gi. Nhng nng lng ny c th dng thp
sng, si m v cc cng dng khc. c bit nng lng Mt tri c hiu qu
si m tt nht. Nng lng nh sng c tch tr li di dng khi nhit
(th d vt liu c nng lng cao ht nhit v gi nhit); nng lng nhit ny
s bc x li v lm phng m hn khi ht nh sng Mt tri.
Sau khi ta chn h thng si m c hiu qu nht v t gy nhim
nht, ta phi bo v khi nhit c sn sinh ra. Phng php gi nhit tt
nht l lm mi (trn) nh cch nhit. Hnh thc cch nhit tt nht cho mi
nh l lp c ln mi nh vi chiu dy 10 cm.
Mt vi loi nguyn liu cch nhit mi ang b nghi l pht ra nhng
kh c hay cht nguy him. Tt nht l chn nhng cht cch nhit thin
nhin, cng nh nhng sn phm ph t nhng vt liu y. Th d, cht
xenlul v si s da, cc loi c dng lm cht cch nhit nhiu vng.
Nn nh, sn nh c cch nhit bng lp d hay thm. Nn xi mng

67

cn cch nhit vi b dy di nn khong 60 cm.

Tng nh c cch nhit t nhin nu xy bng , gch nung hay
gch sng. Cc vt liu ny ht nhit v sau s bc x li.
G cc ca s phi gn kn phng, gi mnh ma ng. Nhng
rm ca bng vi hoc bng nhng tm da cn lng cng ngn c mt nhit
qua ca s. Ca s lp knh hai lp r tin v c ch pha ca hng gi lnh.
Nhng ch khc nn gn kn l cc khe ca, cnh mi nh, ng khi l si.
Ta nn lm nh l cch nhit cng c th ngn bt nng vo trong nh
trong ma H.
Nu nng
Nu nng tn nng lng v gy nhim khng kh. Gn y nhiu x
nghip thit k nhng l un bng ci tng hiu qu v gy nhim. Nn
nh mt ch trng cy ly g ci, trng ngay cc th h sau s c g ci dng.
Hiu qu cao nht l dng mt ngun nng lng vi nhiu chc nng.
Th d dng mt l un ci kn (t khng kh vo) un nc, nu n v
si m nh vo ma ng.
Dng nhng thit b ci tin
c chng minh l bc x sng ngn r r t nhng dng c in
gia nh l c hi cho sc khe.
Nguyn vt liu
Nguyn vt liu bao gm tt c nhng th nh thc n, thuc cha
bnh, m phm, qun o, chi, ng gi, v.v.. m chng ta a v nh.
Khi bn a mt th no v nh mnh, bn nn t hi nhng cu sau:
1. Nhng y c phn hy c v sinh hc khng? Nu khng, s
xy ra iu g khi vt ng ra nh kho hay sn sau?
2. Ta c th ti s dng c th khng?
L tng l chng ta khng nn mang v nh th g m ta khng x l
c trong phm vi nh mnh, m phi vt ra ngoi. Tht ra l mt vng
mc kh c th vt qua c. Bn s lm g vi nhng bn chi rng khng
dng c na?
Hy nu mt vi trng hp c th. Ti c gng thay cc vt liu cht
do bng nhng th c th phn hy v sinh hc. Ti lm vic mt hp tc
x thc phm v ti nht tt c cc chai c, ti giy c dng li. Ti ch
dng nhng bn chi bng si thin nhin (bn chi mng tay, bn chi rng).
Ti dng rt t thuc cha bnh v m phm, ti thch nhng th n gin
lm bng nguyn liu thin nhin. Qun o ca ti bng si thin nhin, khi
c rch, ti dng lm lp che ph t vn. Ti t khi n hiu, m trng
trt v ch bin ly thc n. Nhiu loi thc n ti dng l n sng, tit kim

68

nng lng un nu. Nhng vic ti lm nh th ng cha?

Nu ti thy nhng ci hp thic ti dng sp hng, ti c gng
khng dng hp cht do. Ti i mua dng rt t, nh v r tin. Sc khe
ti kh hn. Ti ch phi dn dp nh ca a ra ch gom rc cng cng mi
nm ba hay bn ln thi.
Vn chuyn
Vn chuyn c l l iu cn thit nht i vi mi gia nh v l khon
tiu ln nht. Mt ci xe dng cho gia nh tiu th trung bnh 40.000 ki-lOt/gi ring v chi ph ln bnh. Ta nn tm mi cch gim bt chi ph ny
ng thi gim nhim mi trng.
Th vn dng
1. Lm mt bng k v ghi vo s tay nhng cch m ta c th lm gim bt
chi ph trong gia nh.
2. Dng bng k sau y tr thnh mt nh nng nghip bn vng thng
tho v qun l gia nh. Bn cnh ct Lm g, ghi ct u tin ca gia nh mnh v
in vo ct Lc no v u.
Bng k cho gia nh: Xy dng v lm nhng g thch hp
Tnh trng nh
Lm g
u tin Lc no u
Qu nng vo Cch ly mi nh
ma H
Dn hoa, l v cy leo
Cy rng l theo ma
Hng hin c bng rm
Hnh lang thng gi
Qut thng gi trn nc (qut tri)
ng n khng kh mt
Dy leo c nh
Che rm nh bng cy ci
Qu lnh vo Cch ly
ma ng
Lp hai lp knh
Gi khi nhit ca/tng
Rm che bng vi v da cn lng
70% tng c knh v pha Mt tri
Nh xy bng vt liu chc
Bt nhng ch h
Nh knh
Qu m (nm, Qut gi qua nh
ng nc)
Qut tri

69

Tnh trng nh

Lm g

Qut ht m
Ca s m ra c
nh sng vo nh
Qu kh
Cy trong nh
B nc trong nh
Dn khng kh t nh knh
Trng cy dy
Dng nh sng Chuyn bung sang ch sng
in c ngy
nh sng Mt tri
Sn tng mu nht
Thay hng hin bng dn hoa
Lp knh tng/ca
Gi mnh
t v hng cy chn gi
Cch ly
Li
Thit b gi nh
sng Mt tri
NHIM
Ngoi nh
Trng dy cy l nh
Hng cy chn gi
Trong nh
Thay bng vt liu thin nhin
Ci tin h thng thng gi
Gim dng thit b in
T nu ly thc n
T ch thuc cha bnh v m phm
NHNG VN KHC
Ting n
Hng ro
Cch ly
Ca knh hai lp
Thng lng vi ngi gy n
C ch cha
Xem li cho thch hp
dng
Thay ch s dng
Khng thoi mi ng ca s v ca ra vo
(mi, ting n, nh sng Mt tri, gin hoa
nh sng)
Ni vi nh knh

70

u tin Lc no u

Tnh trng nh
Lm g
HA CHT
dng
Thay bng si thin nhin v thuc
nhum thin nhin
Vt liu xy
Gch nung, gch sng, , g
dng
Sn
Cht dnh, sp, cht gn thin nhin
Sn mu trng, nht
Cht ty ra
X phng tinh ch
Borc
Tnh cht methylat
Soa bicabonat
Gim
T pha trn cht ty ra
THIT B
My photocopy Lm cho khng kh lu thng tt
My vi tnh
Cho ngh lun lun

u tin Lc no u

CHNG 11
VN CA TA: NI D TR THC N - KHU I
Trong suy ngh ca nhiu ngi, nng nghip bn vng th hin bng mt
khu vn gia nh trng rau, pht trin bn vng, s dng cc vt t hu c.
Mc du nng nghip bn vng rng hn nhiu, ci bp gia nh v vn rau
gia nh vn l thnh phn c bn v cng vi vic cung cp rau ti, n cn:
* Tiu th nc dng chuyn thnh sinh khi (cc c th sng).
* Lm sch nc thi trc khi nc chy vo lp nc ngm, sng ngi.
* Bin nhng cht thi hu c nh qun o c, rau tha, thnh lp che
ph t v mn.
* Bo m an ton v thng xuyn cho ta thc n cht lng cao v
sch khng c ha cht c.
* Gii phng cho ta vic xn c v nhng phin phc khc (ting n, mi
kh chu, tiu tn cht t, nguy him do dng cc dng c c kh, my mc).
* To ch cho chim th hoang, cn trng.
* Bo ton tnh a dng sinh hc v di sn thc vt bn a.
* S dng c nhng mnh t tha sn xut thc phm.
* To ra s yn tm v gii tr sng to.

71

* Gip ta khng b phin phc v nhng hot ng bn ngoi, th d

bun bn thc phm.

Hnh 11.1. Hp dn chim n vn ca ta.

Khu I cung cp rau ti ng thi lm ch tr cho chim tri v cn trng c ch.
Nhng nguyn l hot ng ca mt vn gia nh c hiu sut l:
1. Tnh thng xuyn
Ngha l i n mt trng thi thng bng mnh vn t n tn ti
v pht trin - khng i hi ngi lm vn phi u t qu nhiu.
Nhng thc vt v ng vt trong vn thc hin nhng chc nng
tng t trong x hi loi ngi. ng vt v thc vt canh tc trn t: ng
vt vi chn, m, hang ca chng; thc vt vi r ca chng v nhng vi
sinh vt kt hp vi r cy.
Thc vt v ng vt nui dng ln nhau v nui dng t: thc vt
che bng rm, cn gi, cho thc n, vt liu lm t, ch tr cho ng vt. Thc
vt cng cung cp cht hu c cho t (l, cnh, qu rng), r cy lin kt
nhng tiu phn t vi nhau.
ng vt ta l, cnh, phn tn ht ging v bo t ca cy. Chng lm
tt t v chuyn cht hu c tr li t.
2. Tnh phong ph
Trng trt thm canh v a dng tc ng nh mt phng php
phng bt trc do thin tai.
NHNG VN THC PHM LU BN
Nu ta quay li hng th k, thm ch hng nghn nm trc y, ta
thy u m con ngi lm vn c mt cch lu bn, th h p
dng cng nhng cch lm c c im ging nhau. Hnh 12.3 cho thy cc
loi hnh vn thc phm minh ha nhng nguyn l y ca nng nghip bn

72

vng. Khng nh nn thng mi nng sn hin i, gy tn hi cho mi

trng, nhng vn thc phm kiu truyn thng y nui sng lu bn
nhiu cng ng c dn v l nhng h thng canh tc khng lm hng t.
BT U THC HIN VN KHU I
Khi ta bt u quy hoch vn ca ta, nn nh mt s im:
1. Bt u t quy m nh
Hy bt u t quy m nh v lm tt nht.
Khng c g tt bng c mt thnh cng bc u tin ln. Bt u
nh cng bo m cho ta cn ti nguyn tip tc giai on sau.
Hnh 11.2. Nhng c im ca Khu I
C IM
Vn thc phm nh v
thm canh (rau, cy thn
tho, cy n qu nh)
Mt cu trc c bn gm cc
cy lu nm, hai nm, hng
nm, cy t gieo ht v cy
t ph t
Trng cy dy v a loi

HIU QU
Tng kh nng t tc
Ti s dng cht thi hu c ca gia nh
Cho nng sut cao trn mt n v din tch
Gim sc lao ng
Tng tnh bn vng ca mi trng

To cho cc qu trnh t nhin chn lc nhng loi

cy thch hp nht vi a bn
Khng xa nh qu 50 mt Cc lung trong vn khng nhn thy r t xa c
D dng chuyn nc thi ra cc lung vn, thu
hoch thun tin, tr c di, bo h cy trng v
vt nui chng thi tit qu nng hay qu lnh,
chng cc vt hi
Thng xuyn thm vn
Rau v qu c thu hoch theo yu cu
Vn c bao bng cc C th i mt vng m xem c thng ng
ng nh (vng trn hay phn rc, lung cy trong vn, sn nui g, ao
xoy c) dng vo nhiu nui c, v.v..
mc ch
Cc ng vt duy tr v lm ng vt lm sch c, su hi, nn ta phi lm
sch (canh tc) vn
ng vt cung cp tht, trng, phn chung, v.v..
Cc lung vn t che ph Gim ti nc v lm c
Bo h t chng xi mn v mt cht dinh dng

73

Hnh 11.3. Nhng vn thc phm bn vng.

74

2. Bt u vi nhng cu trc c nh
Vch cc cu trc c nh trn bn k hoch ca mnh. C th bao gm
nhng cu trc sau y:
Vn c ti
ng i nh
Nh knh
Chung chn nui
Nh che bng rm
B ng nc
Ch ti sinh cc cht thi
Ch v sinh ngoi nh
Ch nu bp ngoi
Gin hoa/li
Ch ch bin phn rc
Lung trng cy theo hnh l kha
Dy phi qun o
Suy ngh k v v tr ca cc cu trc c nh v ca cc cy to. t chng
ch thch hp nht sau khi phn tch a bn khng phi di chuyn.
3. Loi b nhng ch c c mc gy tr ngi
Nhng ch ny lm gim din tch c th s dng c v i hi phi
chm sc.
4. Tp trung nhng hot ng tng t vo mt ni
Ch cc cht thi nn gn nh knh v ni lm phn rc; ch nui
giun gn vn; ch nu nng ngoi nh gn ca sau.
Nhng hot ng xp gn nhau mt ni nh th v c bao bng
nhng ng nh, trn hay xoy c, gip ta c th lm c nhiu vic m
ch phi i vng quanh vn mt ln. Chng hn khi thm chung g v nht
trng, ta c th phi qun o va git hoc thm nh knh.
XY DNG VN THEO NNG NGHIP BN VNG
Ci tin t trng l mt qu trnh di v chm. Thng thng nhng
vic nng nhc nht ci to t l cy xi, c khi phi ry c, ri cho t
ngh mt thi gian trc khi trng. Trong nng nghip bn vng, ta phi quan
st xem thin nhin x l th no v s thy rng bt k u (tr sa
mc) khng bao gi thin nhin t trng v b tn hi.
K nng nng nghip bn vng i hi phi ph tt c cc lp t mt,
d l nhng con ng b; ph bng trng c, c th to mt t sch,
hi sinh trn nn c.
K thut ny gi l to lp che ph nh kiu mt v bc trn mt t.
Phng php to mt lp che ph t vn c ch ra trong hnh 11.4;
c ngi thay i cht t phng php ny.
Tt c mi lp che ph u nn m t. Tuy nhin, v lu di lp che
ph vn i hi t nc hn. V ta c th trng trt vi lp che ph mi.

75

Hnh 11.4. Lp che ph t.

Lp che ph t
Lm g
Ti sao lm
C ct, c xn, l cy Nhng th phn
rng ti ch
gii v thm cht hu
c cho t
Ti ton b din tch Nc ma khng ti
c mi lp t

Nhn th cch lm

Thm vi (dng trong Gip gi li mi th

nng nghip)
km loi nng
trnh cho cy ht vo
Giy bao c, ba c, Ngn c di v thm
thm c - tri ln mt cht hu c cho t
t
Vt tt c cc cht thi Cng phn gii v
hu c nh c ct, l, chuyn thnh mn
c di... vo cc lung
vn
Thm c kh, c mi Thm nhiu phn rc,
ct n su 15 cm
tng mn
Thm 10 - 15 cm phn
chung hoai, phn
rc, hoc b nm
(khng c nhiu)
Bao cc ng i
bng , gch, g

Ngun thc n trc

tip cho cy trng

Trn mt lp c mi
ct, lp che ph ti
(10 cm), rm bo, tru,
cy hng dng kh

Gi nc, gi cht
dinh dng khi bc
hi, bo v cy, con,
t, iu chnh nhit

Ngn khng cho t

lung trn ln ng

K HOCH HA CANH TC
Trng rau, hoa, qu v cy thn tho ch no l ty thuc vo:

76

* Thu hoch v s dng c thng xuyn khng.

* u t thp.
* Trin vng cy sng c.
* Mc sinh trng ca cy (hnh dng ca n khi trng thnh).
* Khi trng thnh cy i hi khng gian bao nhiu.
* Nhu cu ca cy v nc, nh sng v gi.
Nhng s hnh 11.5 cho thy mt "hnh mu" ca vn thc phm
Khu I. Ta c th tham kho mt s gi trong thit k vn ca ta.
Hnh 11.5. B tr vn thc phm
1. Lung rau gn ca bp.
Mt hng cy chanh gn ca
bp, trng thm di mt s cy
rau gia v. Mt chng cy chanh
chn thch hp vi iu kin t ai,
kh hu c th cho hi 2-3 ln mt
nm v l mt ngun vitamin C
phong ph.
2. Lung cy vng, xoy c trng
rau gia v v cy lm thuc
Nhng cy thn tho thng
dng trong nh hoc nu nng
hoc cha bnh, c th trng
thnh hnh xoy c v pha kia ca
ca bp. Trng theo hnh xoy c s
li dng c mi iu kin thi
tit, mi tng cy (trng theo chiu
thng ng).
Ngi ta thng trng y
( t-xtry-lia): cy kinh gii , cy
x hng, cy rau x thm, cy ,
cy hung, cy hng tho.

77

3. Lung vng vo
Nhng lung hnh vng vo
t cnh cc ng i, c
nhiu nng, kn gi, ta vo hi d
dng. Nhng cy trng y
thng l nhng cy lu nin cha
nhiu vitamin C v cht khong
trong l cy.
Nhng cy ny cn che m,
mi nm bn Kali v vi hai ln.
Nhng cy thch hp l cy chua me
t, cy x lch, cy b cng anh,
cy m tc, cy sen cn (trng txtry-lia).
4. Lung cy thng thu hi
Nhng lung ny t ng
sau cc lung vng vo. Gm nhng
cy sinh trng nhanh v ta thng
hi m khng nh c cy (l, ht,
qu, v.v..).
Nhng cy trng ( t-xtrylia) l cc loi: ci c, ci xon, rau
bina, ci Bruxen, hnh, cn ty, rau
dip, rau mi.
5. Lung hp
Nhng cy mc thng ng
hoc nhng cy i hi nhiu nh
sng th phi trng trn lung hp.
Cc lung t dc theo hng BcNam nhn c nh sng c sng
v chiu.
Nhng cy trng trn lung
hp l c rt, c chua, ra i, u leo,
mng ty, mp ty, c. Nhng cy
lu nin cng c th trng y
nh mng ty, sng hng chc nm.

78

6. Lung rng
Nhng cy c thi gian sinh
trng chm v ch phi thu hoch
mt ln th trng trn lung rng.
Chng khng cn chm sc thng
xuyn. Nhng cy y l bp ci, u
lupin, bu b, ma (n ti), sp-l.
Cng c th trng actis lm cy
nh gi nh sng v chn gi.
Nu ta c khong na acr
(0,5acr=0,2 ha) th c th trng
nhng cy ht cc: ng, la m, la
go, k, la min, v.v.. ty iu kin
tng ni.
7. Nhng cy trng thnh hng
thng ng hay theo hnh li
Nhng hng ro, li mt co,
tng, c th dng tng sn
lng t trng trt, hoc dng lm
ch ta cho cy leo, hoc dng
thay i tiu kh hu.
Nhng cy c th trng l cc
loi u leo, cy lc tin, cy mm
xi, rau bina, cy da chut, bu b
v nho.
By gi ta hy xem bn ca Khu I thuc gia nh Rob (hnh 11.6) v
so snh vn ca gia nh ny vi nhng "mu" m t trn y.

79

Hnh 11.6. Gia nh Rob thit k Khu I.

GI MT VI CCH LM VN NNG NGHIP BN VNG
Lun canh
C ngha l thay ni trng trt mt nhm cy no . Nhng nhm cy
c lun canh tuy thuc v nhu cu v cht dinh dng ca chng, v cng
trnh su bnh. Th d, ta phi thay ni trng khoai ty v ni trng lin
tc nhiu nm b su hi nng.

80

Ni chung, nhng h thc vt c th lun canh vi nhau l: cy h u,

tip theo l ci bp, ri c chua, hnh v cui cng l rau n c. V ta li bt
u mt lun canh mi, u tin l cy h u.
Nc thi
Nc thi t gia nh c th dng cho vn nu ta ch dng cht ty
git ngun gc thc vt. Ti cho vn (Khu I) khi thy t kh n
su hai t ngn tay tr.
Chng c di
C lp che ph, trng dy, nui sc vt nh nh th nui lng, chim
ct, chut lang, c th c tc dng hn ch c di. Nu cn, chuyn lng nui
sc vt i khp trong vn.
Cy lm bn vi cy khc
l nhng loi cy c bit l gip cc cy khc theo mt trong
cc cch sau y:
* Mi v cht du do cy tit ra xua ui mt s su hi.
* Nhng cy h u c nh m cung cp cht Nit cho cc cy khc.
* Mt s cy c hnh dng su hi nhm ln (xem hnh 11.7).
Ta phi chn cn thn nhng loi cy thn tho v cy hoa trng trong
vn; trong nhiu trng hp, cy n c th h tr cy kia. Trnh trng thnh
lung thng v su hi d di chuyn t cy ny sang cy khc trn lung thng.
Cy bn a
Nhng cy bn a (ngun gc a phng) l cn bn cho mi vn
v lm ch tr cho ng vt hoang; nu mt ch t nhin, chng s b e
da. Cy bn a cng l thnh phn c bn trong vn v chng duy tr tnh
a dng sinh hc trong vng.
Nhng cy bn a c th c trng hng ro lm thc n cho ngi
hay vt nui.
Qu
Ta khng cn phi c vn tht rng mi trng c cy n qu. C
nhng cy khng chim nhiu din tch, thch hp vi vn nh.
C nhng loi cy n qu gm nhng chng ln trng c trong chu.
Nhng cy cho qu chm (th d hai hay nhiu loi cy ghp trn cng mt
gc) cng thch hp vi khng gian hp. Cng nn th trng nhng cy n
qu thnh gin ng (th d nhng cy c bt cho leo trn mt bc tng).

81

Hnh 11.7. Trng cy ngn chn su hi.

Cc cn trng thng nhn ra tng loi cy do mi, dng l, dng cy hay mu sc.
Trng xen nhng loi cy khc hay trng hn loi s t mc ch lm cho cc su hi
nhm ln cy n vi cy kia.

Hnh 11.8. Nh cnh ng.

Th vn dng
1. c hnh 11.8, ch mt khu nh v vn c quy m trung bnh. ngh bn
chuyn thnh vn theo nng nghip bn vng bng cch thit k li trn s tay.

82

2. By gi bn hy thit k li chnh vn ca bn, tnh n nhng gii hn

trong phn tch a bn v tm xem c nhng kh nng chuyn dch no. Theo tht st
nhng bc thit k ni trong chng ny.
3. Ghi li tt c cc loi rau, cy thn tho, hoa m bn mun thu hoch trong
vn ca bn. V vch mt lch thu hoch tng cy theo ma v chng minh l bn c
th thu hoch thc n quanh nm.

CHNG 12
RNG THC PHM - KHU II
Tt c thc vt v ng vt u pht trin trong nhng h sinh thi ring
ca chng vi nhng thc vt v ng vt khc, b sung chc nng cho nhau
v p ng cc nhu cu ca nhau. Khi chng ta a mt ci cy ra ngoi h
sinh thi t nhin ca n, chng ta tch n ri khi h thng nng n. Trong
phn ln trng hp, ci cy y ch sng c nu chng ta chm sc n.
Trong nng nghip bn vng, mt vn cy n qu c thit k nh
mt rng thc phm bn vng vi tnh a dng rng v loi thc vt v ng
vt nng ln nhau v b sung cc nhu cu cho nhau.
Khi chng ta thit k mt vn qu, c ba nguyn l hng dn ta:
1. Trng nhng hng cy nhiu loi - nh th tng c tnh n nh
ca mi trng, gim nhiu thit hi do su bnh v chi ph v thuc tr su
ha hc.
2. Cy sng trn t c lp che ph lm tng ph v cy tng sc sng.
3. Quan st v phn tch cn thn nhng iu kin a phng v tiu
kh hu - iu gip chng ta chn v t ng ch nhng loi cy thch
hp, gim tn tht v mt ma v thit hi khc.
SP T MT RNG THC PHM
Rng thc phm c sp t theo nhng tiu chun nh khi sp t
Khu I, th d phi tnh n hiu sut ca t, nhu cu v nc v nng lng,
u t thp. Khng u t nhiu bng vn thc phm gn nh. Rng thc
phm (Khu II) c thit k tip sau Khu I.
CHUN B T
Cn t hai n ba nm chun b t, h thng ti v vn m cy
non. Hnh 12.1 ch r mt nghing ca t vn qu, lin h vi v tr ca hng
cy chn gi, nc (p, mng), a hnh, dc, li ra vo...

83

Hnh 12.1. Nhng yu t thit k mt vn qu.

a hnh
Phn ln cc vn qu i hi nh sng ti a v c t trn sn
nhn ra pha Mt tri.
Hnh 12.2. c im ca Khu II.
C IM
Nhiu loi, chng cy lm thc
phm v khng lm thc phm
ng vt nh, k c ong mt
v gia cm nui th

HIU QU
Cung cp qu, thc n chn nui, cht che ph
t, chn gi, v ch tr cho cc ng vt c ch
Cung cp cht bn cho cy
Phng tr su bnh v c di
Cung cp thc phm ng vt (trng, mt, tht)
Gip th phn v pht tn ht ging
Lp che ph t dy (cy Bo v t v gim nhu cu nc ti
sng, l rng, c ct)
Lm ch tr cho nhng ng vt khc tinh ca
su hi
Cung cp thc n cho gia cm nui th
Bi c c hoa cung cp thc n cho ong
Cy h u c nh m cho t
Cc chng cy ghp, cy bn Cy chit ghp cho nng sut n nh hn
a, cy di sn
Cy bn a l loi thch nghi tt vi iu kin
mi trng
Cc chng di sn cn bo v gi qu gien
ng i nhiu tc dng
Nhiu hot ng trong cng mt ln thm vn

84

C IM

HIU QU
(th d: thu qu, trng, ht ging, ph cht che
ph t; quan st v nh gi mi hin tng
xy ra)
Trng cy nhiu tng tn (cy Cho php s dng khng gian thm canh
che ph t, cy bi, cy leo, Tng nng sut cy trng, mi cy s dng
cy to)
c cc ti nguyn xung quanh: nc, nh
sng, cht dinh dng, v.v.. pht huy ht
tim nng ca cy
dc
Tt nht l dc va phi. Phi c iu kin tiu nc (th d kh
trn cao v cng xung thp cng m). Thit k ph thuc vo loi t, tiu
kh hu.
Nc
Cc p v mng gi nc phi t nhng ch cao. Nc s chy
theo th nng n ni trng cy.

Hnh 12.3. Rng thc phm: mt h thng canh tc Waru

Hng cy chn gi
Nhng cy c sc chu ng tt c trng chn gi y ln cao v
chuyn hng cc gi nng v lnh c th lm hi cy khi ra hoa kt tri.
Nhng hng cy trng hn loi chn gi cn thc hin c hiu qu
mt s chc nng khc: nui ong mt, lm ch tr cho ng vt, ci un, cht

85

che ph t. C th trng nhng cy c chc nng c nh m hng cy

chn gi.

Nhn b mt: Cy chn gi trng trong khung ca parabon c tc dng lm

chuyn hng gi ra chu vi vn qu
Hnh 12.4. Hng cy chn gi.
Cy va lm ch tr cho ng vt trnh hng gi u th, va mang li mt s li ch
khc. Trong s ny, cy mc tc ( gia) c nh m vo t, cy du tm (bn
phi) v cy du xanh lam (bn tri) cung cp thc n cho g.
Cc mu hng cy chn gi thng c hnh parabn khin cho gi c th
chuyn i vng quanh khu trng cy (xem cc hnh 12.4 v 12.5). Nhng hng
cy hnh parabn cn tc ng nh nhng cy gi nh nng cho cy n qu.
t

86

Nhiu loi t nng nghip b ngho cht dinh dng v b kt cht,

kh cn. Cy t v trng cy phn xanh hoc cy che ph c th gii quyt
c tnh trng .
Trng khoai ty dy c ch cho vic lm ti t kt cht.
Lp che ph
Cc lp che ph t bng cy sng c th trng di gc cc cy n qu
nhm tng hiu qu:
* C thc n quanh nm cho ong lm vic th phn cho cy n qu.
* Lm thc n cho g.
* Lm cy sng chung vi cy n qu.
* Cung cp cht m cho t.

Hnh 12.5. Thit k cho mt vn qu thm canh.

Nhng hot ng nh trng hng cy chn gi, cy gi nh nng, cc p v t ong
s lm tng hiu sut ca vn.
CHN CY V TRNG
Tt nht l bt u bng nhng loi a phng c sc chu ng (cy
bn a) c bit l sinh trng tt trong iu kin a phng. Mc du
cht lng qu ca nhng cy ny khng bng mt s chng khc, chng c
trin vng ng vng c trong mi trng a phng. Sau ta s trng
thm nhng chng khc c cht lng mong mun, th d ra qu mun hn
hay sm hn, c mi v hay mu sc c bit, d tr c lu hn... Cui
cng, sau nhiu nm, khi t v tiu kh hu c thay i do trng cy, ta
c th thm nhng loi ngoi lai tn dng nhng thun li nh ra qu tri
v, chu lnh hay chu nng hn.
Nu c th c, nn s dng nhng cy chit ghp v c th ra qu sai
hn hoc c b r chu ng c nhng iu kin khc nghit.
Nu ta bit c ngun gc a l ca mt chng cy, ta c th lm thay

87

i tiu kh hu cho thch hp. Th d, mc du cy hnh a kh hu gia a

Trung Hi, cy ny cng c th mc tt kh hu lnh nu ta trng n cnh
mt bc tng m hng v pha ng, khng b ng nc v c che bng
hng cy chn gi.
Tt nht l trng nhng chng c sc chng su bnh - nh th gim
nhiu chi ph v dng thuc. Th d, nu ta trng nho mt ni c ma H
nng m th phi phng l hng nm b bnh do nm. Nhng ta c th
chn nhng chng c sc chng kh vi bnh nm v trng mt ni
thong gi v kh.

Hnh 12.6. Nhng loi cy c chn v v tr trng cy.

Nhng cy ghi trong bng tng ng vi v tr trng dc theo sn dc, th d, nhng
cy n qu vng a Trung Hi i hi nhiu nh nng v t c tiu nc tt, nn
trng nh ca sn, nhng cy i hi mt v m trng pha thp ca sn.
KH HU
a Trung Hi
liu
Nho
Du tm
Hnh
Cy l gai
Cy ca-rp

Nng kh
Da ty
Cy m
Cy v
Cy ch l
Bu b

Nng m
Chui
Da
Cy mng ct
Cy xoi
Cy roi

Mt m
To ty
Cy anh o
Cy l
Cy mc qua
Cy mm xi
Cc loi cy c
qu mng

Nhiu loi qu nh cc loi cam, chanh, mn, o c th trng nhiu

loi t v kh hu khc nhau. Cc loi khc th yu cu c bit hn, th d c
ph v ch mc tt ni c cao, cy da ch c qu cc vng b bin m.

88

Bng hnh 12.6 cho thy kh hu ni ngun gc ca mt s cy n qu v

cch tt nht trng chng dc theo mt sn i dc. Trong nhiu trng hp,
cc cy n qu mt nhm kh hu c th trng trong kh hu ct lin bn cnh
- th d, nhiu loi vng nng kh (kh hu sa mc) c th trng vng c kh
hu a Trung Hi. (Ch l mi loi cy y c n hng trm chng).
Sau khi ta quyt nh ni trng tt nht ca cc loi cy theo c
im ca sn dc, th d m hn, mt hn, t su hn, ta c th tham kho
thm nhng im sau y:
Rng l: Nhng cy trng m rng l theo ma th hng trc
(ngonh v pha Mt tri) tc l ng trc nhng cy rng l vo ma mun
hn hoc nhng cy thng xanh.
Kch thc v dng cy khi trng thnh: Nhng cy nh hn trng
ng trc nhng cy to hn trnh b nhng cy to hn che mt nh sng
(xem hnh 12.7).
Qu chn: Nhng cy m qu chn ngoi tn l (nh cam) th i hi
nhiu nh nng hn nhng cy m qu chn trong tn l (th d nho).
Trng cy n qu
Khi trng cy n qu, nguyn tc chung l trng nhng cy rng l vo
ma ng v trng nhng cy thng xanh vo ma H. Trng cng vi lc
bt u ma ma - nh vng c kh hu a Trung Hi ma bt u ma
Thu. vng kh hu nng m, trng cy vo ma mt.
o h trng cy rng v su gp hai ln so vi bu cy ging v t di
y h phn rc hay phn chung hoai mc (nu ta ch rc phn trn mt th r
cy khng th tm thc n v nc di su). y nc vo h trng v
cho nc ngm ht 2 ln. B bu cy ra, t cy vo y h v li lp y h
nhng khng lp t qu trn ch ghp. Sau li chm chm nc cho y
h cho n khi khng cn thy bong bng nc ni ln t trong h.
CHM BN CHO CY N QU
Sau khi t xong lp che ph t v trng cy phn xanh th th g
vo vn (hoc cng c th th ln). Nhng cy v vt nui y c th cung
cp cht dinh dng cho cy.
Tuy nhin, c khi cn phi tng cng chm bn cho cy. Nu thy t
c nhiu cy dng x th tc l t ngho m. Hoc trng thm cy phn
xanh, ri vi vo t; hoc nui thm sc vt c thm phn chung.
Nu ta khng c sc vt nui, th ta c th ct thm cht xanh cho
vo t tng ph ca t.
X L CHNG SU BNH

89

Nu t tt, sch v trng nhiu loi cy th c th gim nhiu nguy c b

su bnh xm nhim. Ngi ta thy rng, mt ni trng c cam to th hu ht
c su bm trn cy; trong khi trng nhiu loi th ch 40% cy b su bnh.

Hnh 12.7. Dng ca cy n qu.

Khi trng vn qu, phi ch n dng ca cc cy khi trng thnh, c th nh
hng n nhng cy khc trong gn y. Th d, cy l c tn l hnh thp dy c
s che bng i vi cc cy thp hn. So snh, th cy mn c tn l m hn c th
nh nng lc qua l v cnh ca n.

Hnh 12.8. Vn vng ni Vit Nam. Mt mu hnh vn qu kh hu nng m.

X l phng tr su bnh vi cc cch sau:

90

* Trng nhiu cy trn cc hng khng mt loi su bnh no tn

cng c tt c mi cy.
* Trng nhiu chng chn sm hay mun khc nhau ca mt loi cy.
Nhiu chng c th trn thi k nhiu su hi.
* Th g v ln tm thc n trong vn qu. Chng n su hi, qu b
bnh v rng.
* Lm ch tr cho nhng loi chim n su hi v ng vt nh thn ln,
ch, nhn.
* Gi mt mc cht dinh dng v khng tha. Nu bn qu nhiu,
l cy rm rp s hp dn su, v l cy l thc n ngon ca chng.
CI TO MT VN QU C
C nhng vn qu ch trng mt hay vi loi cy, b b khng c
chm sc, c nhiu c di, t hiu qu, nhiu cy cht. ci to nhng vn
ny, cn theo cc bc sau y:
1. Tr c di.
Ct c st t vi dng c th cng hay c gii, ri th sc vt vo
chng lm sch, s dng loi vt thch hp, th d ( t-xtry-lia): d cho cy
mm xi, ngng cho mi th c, g n c chua me, c kikuyu, c bng.
d x l, th sc vt vo tng khonh lun phin, ngn bng hng
ro tm thi, t dc, nhng hng ro ny cn t theo ng vnh nn
gim xi mn t.
2. Gieo trng nhng cy ph t
Sau khi mi khonh c lm sch v c sc vt rc phn, ta s
gieo trng dy cc loi cy ph t: c mc tc, c h u, ci c, bu b, c
rt, khoai ty...
3. Xy dng hng cy chn gi
Bo m cho cy n qu c chn gi v pha cc hng gi chim u
th. Chn nhng loi cy chn gi c nhiu hiu qu nh lm cht t, lm
ni tr cho chim, lm cht che ph t, lm thc n cho vt nui v ong.
4. Ta cy
Vn cy n qu khng cn ta tr trng hp phi phng bnh, lm
bt rm rp d thu hoch,... Loi tt c nhng cy bnh, cy cht. Ch n
v thu hoch, nh du nhng cy tt nht. Dn dn thay nhng cy nng
sut km bng nhng chng mi. Ni chung khng nn trng qu 10% ch
mt chng ca mt loi cy.
VN QU C NHIU TC DNG

91

Nhng vn qu theo nng nghip bn vng rt khc nhau trn th

gii. Tuy nhin chng c thit k theo mt nguyn l chung: bao gi cng
c nhng loi bn a (ngun gc ti a phng), nhng loi ch lc ca
vn, nhng cy lm hng ro chn gi.
kh hu nng m, nhng vn qu ging nh mt rng ma nhit
i: trng theo ng thng ng v nhiu tng tn.
kh hu lnh, vn qu ging mt vn c cy rng l theo ma vi
bi c v cy c tn rng.
ni kh hn (kh hu sa mc), vn qu tng i hp hn v c
thit k theo iu kin t nc. Nhng loi cy ch yu l nhng loi r n su
chu ng c ma kh di v trng tha gim cnh tranh v nc
gia chng vi nhau.
Th vn dng
1. V mt s v rng thc phm m mnh nh thit k. Hoc vn hin ti
ca mnh. Ch r nhng pha c Mt tri chiu vo, lm th no ti nc cho cy,
u s trng cy chn gi.
2. K mt danh mc cc loi cy n qu m ta mun c trong vn, tr nhng
loi bit l khng sinh trng c ch ta . Sau , d kin mt lch thu hoch
vi mc ch l lm th no quanh nm thu hoch c qu, ma no thc y.
3. By gi a vo k hoch nhng loi v nhng chng tt m ta chn. Ch
nhng c im ca tng loi, chng trng mi th vo ng ch thch hp nht.
4. Vch mt thi gian biu chi tit cho cc giai on pht trin ca vn qu.
C th ghi nh sau:
Ma
ng
Xun

Hot ng
Cy rng l
Th g vo vn
Chun b cy ging cam chanh trng vo u ma H, v.v..

92

CHNG 13
GIA CM V ONG TRONG RNG THC PHM
Nhng loi vt to vo ph vn l khng thch hp. B, nga, lc ,
voi lm t d cht, b gy cnh cy, bt qu. Nhng vt nui nh nh gia
cm, ong, i khi ln, thch hp hn. Gia cm c bit thch hp v chng n
cn trng, qu rng, mt phn l cy, ht, nn c gy hi cng khng ln.
Nhng nguyn tc s dng vt nui trong vn l:
* ng vt cung cp mt phn cht dinh dng cho cy n qu.
* Cy n qu cung cp khong 80% cht dinh dng cho vt nui di
dng thc n v thuc phng bnh.
* ng vt dn sch c di, su hi, qu b bnh.
A VT NUI VO VN QU
Trc khi a vt nui vo vn qu, nn t hi v tr li nhng cu
hi sau y:
1. Vt nui c thch nghi vi kh hu khng?
C nhng ging hay chng vt nui thch nghi vi iu kin a
phng cha?
Ch vn c nhu cu v thch th no?
2. Vt nui s nh hng n mi trng th no?
Chc nng ca vt nui kt hp vi nhng chc nng khc trong trang
tri th no?
Ngoi chc nng chnh, vt nui cn c ch dng g na khng?
3. Vt nui cn bao nhiu khng gian sng?
Vt nui cn c nui dng bng nhng th g?
Ai chu trch nhim nui n?
N c th mc nhng bnh g?
4. Vt nui (ging ta chn) c nhng tp tnh g?
Nu khng mun cho n sinh sn, ta phi lm g?
5. Vt nui mi s tc ng th no n nhng vt nui c?
Ni tm li, n n g, n cho ta ci g, n sinh sng th no?
A G VO RNG THC PHM
Rng thc phm c kh nng cung cp 80% nhu cu v thc n cho g.
Tuy vy, phi ginh thi gian k ra nhng nhu cu ca g v hiu sut ca n,
lm th no tha mn c nhu cu ca n t c hiu sut mong mun.
Nhu cu:

93

Thc n: si, ht, cht xanh, su b, nc.

Ch v v sinh: an ton, m, kh, rng, thuc phng tr bnh,
thng ct m mnh, vt chung lm bn, chm sc g.
Li ch: cho trng, g con, lng v, tht, dit su hi.
NUI DNG G
Ht
Ta nn t sn xut ly thc n ht, hoc l mt sn phm ca cy che
ph t hoc mt khonh ring. Ty thuc vo kh hu ni , c th trng:
la m, ng, la go, c dong, k, la min, la mch... Tt nht l phi c hn
hp nhiu loi ht.
C th b sung bng nhng ht t cc cy trng khc trong vn hay
hng ro nh cy keo giu...
Cht xanh
Trng thnh mt b phn ca bi c c hoa, th d: c ba l, c chua me,
cc cy thn tho khc.
Nhng c, l xanh ly t lp cy che ph t c th c b sung bng
l v qu hng ro, dy leo, hng cy chn gi, k c cc cy nh chui, nho,
hng dng, sung, v, u leo...
Si
Si, ct th, v s nghin... gip g tiu ha v ht cng. Thng th g
c th s t tm ly.
Su b
Cung cp cho g nhiu protein. Chng sinh sn rt nhiu trong vn
qu trng nhiu loi cy v thm canh. G l loi n su b, nn c tc dng
tt trong vic dit u trng su hi cy n qu. Tt c g u thch giun, mi.
Thuc
G s c khe mnh, gim bnh tt, nu c th trong vn c cc
cy nh ngi cu, chua me,... v nhng cy thuc thng mc di trong vn.
Nhng cy ny c th trng lm hng ro thnh bi; c cy c bit l lm
cho su hi trnh xa. Nhng cy nh hnh, ti,... cng tt.
Chung g
G cn c ch m, an ton, c by n v c sc khe. Chung g thit
k ng phi p ng cc nhu cu . G thch gn nh ca ngi, nh
th ngi ch cng d thu trng sau khi g .
Chung lm bng g phi c tm cht bo qun g chng mi mt.
Trn nn chung, tri cht n (mn ca), c thm cht ui su hi nh bt
Derris, vi... Cht lt cng th.

94

Hnh 13.1. Nh nui g.

Hnh 13.1 cho mt th d v nh nui g p ng nhu cu ca phn ln
cc loi g nui:
* B hng nc ma t mi chung.
* Ch u phi lm cao ngang nhau trnh g tranh ch ca
nhau, c bit l gia cc g trng vi nhau.
* phi m c ng sau thu trng.
* Mi phi cch nhit iu ha nhit trong chung.
* Sn chi ca g phi kn bo v g. Rm tri sn chi cng dng
lm phn bn cho cy trng.
* Hng ro dy thp phi chn su phng co, ch, thn ln o
di hng dy thp vo chung (hnh 13.2).

Hnh 13.2. Hng ro bo v trong sn chung g.

* Pha trn cng ca hng ro dy thp phi tua ta ra ngn

95

khng cho g bay qua.

* Cy thc n trong vn hay sn g phi bo v chng diu hu, qu...
ph hoi.
* Cy thn tho trng xung quanh hng ro chung g c th tn dng
lm thc n chn nui.
V tr ca chung g
G c th trong vn nn phi c ca chung t sn chi ca g ra vn.
Nu cn dit c di trong vn Khu I th th g vo . Chia thnh tng
khonh nh, c hng ro v th g vo nht c cho ht, sau chuyn g
sang khonh khc, khonh c c s mc li nhanh.

Hnh 13.3. Ch t sn chi cho g.

Hnh 13.3 cho thy cc ca cho g ra vo Khu I v Khu II. Nhng ch
phn rc nn t gn sn chi ca g; rm lt sn c thu nht a ngay vo
thnh phn.
NUI G C BY N - HNH VI CA G V MT NUI
G l con vt c tnh x hi v yu cu c by n. Trt t by n trong
mt chung g rt cht ch. n c trt t nu c khong 12 - 15 g mi cho
mt g trng; trn 20 g mi cho mt g trng th trt t b ph v. Tuy vy,
nu c khong 35 g mi cho hai g trng th s hnh thnh hai n.
Nu ta c hai g trng th phi lm gin u vi chiu cao bng nhau
cho hai con. Nu c qu 35 g va mi va trng nht chung th chng s
nh nhau. Tt nht l chia thnh nhm nh th vo vn.

96

Ty thuc vo ma (nng, lnh) v ging g, mc ch nui c 50 - 100

g mi thng phm c th gi c trong mt na hc-ta vn qu. Chia
thnh tng khonh 1/20 hc-ta (~500m2) c ro chng nht c, sau
chuyn sang khonh khc cho c mc li.

Hnh 13.4. Thit k cho mt c s nui g thng mi.

nui g quy m ln, thit k mt dy cc khonh trng trt c ro gn lin vi
chung g, cung cp thc n thay i sut nm.
GING G

97

G lng trng thch hp hn vi kh hu nng; g lng sm vi kh hu

mt. Cc ging g a phng d nui hn, khng i hi iu kin nui
dng cao, chu ng kh hu v bnh tt.
CC GIA CM KHC
Ni chung, g v vt phi nui ring: vt chu c m t, g cn nui
ni kh ro.
Vt c sc chu ng cao hn g. c ni lnh, ly, t mn cm vi
bnh hn. Vt n nhiu hn g v khng kn chn thc n. Nhng vt khng
co bi t; th g vo vn th gip cho vic o xi tt hn.
Vt t ph vn hn g (tuy vy cy con mi trng vn phi c che
chn) v dit c su hi, c, c sn. Ging vt Kaki Camben c th nui
trong vn rau.
Ch tt nht ca vt l trong mt h thng nui trng thy sn (xem
chng 18). Hnh 13.5 trnh by mt ni nui vt thch hp trong mt ci tri.
Nhng gia nh ngoi cng c th nui vt bng cch to mt ci ao nh
hay bn tm (xem hnh 13.6).
Nu bn mun nui vt th cng phi lm mt bng k nhng nhu cu
v hiu sut ca n, nh i vi g, ri xem kh nng ca bn c thc hin
c khng. Khng c nguyn tc my mc no trong vic ny.

Hnh 13.5. Nui thy cm (vt) ti mt trang tri.

98

Hnh 13.6. Nui vt ngoi .

Hnh 13.7. Mt th d v lch cy thc n cho ong t-xtry-lia.

Mt lch tng t c th vch ra cho vng ta , ch ra ma hoa ca cc cy cho mt.
Ngng l con vt l tng cho cc vn qu rng. Ngi ta gi ngng
l "k dit c". N c th ry c c gia nhng hng cy l rng. C th gi
c t su n mi hai con ngng trn mt na hc-ta vn qu.
Nui b cu trong nhng chung c kiu ring. Ngi ta thch ngm
nhn b cu v chng c nui trong cc vn truyn thng t nhiu th k.
Thc n cho n l si, ht c to nh ht ng hay ht u. Phn b cu l loi
phn c cht lng v cng l mt loi thuc dit su hi - lt chung sc vt
bng phn b cu dy 4 mm. Chut thch n tht b cu nn chung b cu
phi chng chut.
ONG TRONG RNG THC PHM
Trng ma hay c ci ng khng c li cho bo v mi trng. Trng
hai loi ny theo cch c canh trn din tch rng s lm hng t. Mt ong l
loi ng tt nht. Vi lng mt ong t sn xut dng trong nm, ta c
th gch b mc mua ng ra khi bng chi tiu gia nh.
Khng cn thit phi di chuyn cc t ong mt cch u n theo cc

99

ngun phn v mt. Nhng t ong t trong mt a bn trng trt thm canh
v a dng c th c a vo thit k vnh vin. Thc hin vic ny cng
phi bt u nghin cu nhu cu v hiu sut ca ong, theo nh cch lm i
vi g.
Nhu cu: ch , thc n, nc (nhiu ln trong ngy), m p (nh nng
ti a), xung quanh yn tnh.
Hiu sut: mt (thc phm phc hp cha 75% ng, nhiu loi cht
khong), sp, phn ong (thc phm b sung giu m), keo ong, sa ong
cha; tc ng th phn cho nhiu loi cy vn; tng n.
Thc n cho ong
Ta cn bit nhng loi cy no n hoa qua cc thng trong nm m ong
c th n v s dng. C rt nhiu lch cy ngun mt (cy lm thc n cho
ong), do cc hi nhng ngi nui ong pht hnh, cung cp cho ta thng tin
chung v thi gian ra hoa ca cc loi cy. Ta c th vn dng vo cc cy vi
thi gian ra hoa c trn khu t ca ta v vch ra mt lch thc n cho ong ca
ta (xem hnh 13.7).
Ni chung, ta bit l nhng cy c qu mng v nhng cy n qu rng
l theo ma cn ong th phn v ong c hp dn bi nhng hoa c mu
xanh lam nh cy oi hng v nhng cy c r hnh nh cy thy tin hoa
vng, cy ui diu, cy trng th...
Ong kim n trong bn knh 5 km. Trong phm vi y, ong trinh st d
tm thy ngun thc n v ong th c thc n cho hng tun l. Nu c th
c, t t ong cch ni c nhiu cy thc n nht khong 50 m.

Hnh 13.8. T ong t vnh vin v cy thc n ca ong. Thit k ny thch hp

cho mt vn qu rng v cung cp cho ong ch , nh nng, thc n, nc. Ngc
li, ong lm vic cho ta mt ong, v cy n qu c th phn.

100

Ch
T ong cn c t ni c che chn tt. vng nhiu gi phi
trng cc hng cy chn gi. Nn thit k cn thn nhng hng cy chn gi
cng hot ng nh nhng hng cy gi nh nng. Nhng loi cy trng
thnh hng cy chn gi cng l nhng loi cy cung cp thc n cho ong.
Nhit m p
Ca ca t ong v hng ng (hng Mt tri mc).
kh hu lnh, mi t phi c cch nhit hoc t trn mi t lp vt
liu cch nhit (mi rm); lp ny cng gi nhit mt tri lm cho t ong m hn.
t t pha trn sn dc, xa cy to v nh . Ta thng nhn thy
nhng dy t ong t trn pha i di nng c cc cy m ong n ly thc n.
T ong
C nhiu kiu t ong, t t hnh cong kiu truyn thng n t hnh hp
vung ngy nay. C th t ng ly t cho n ong.
Mt t ong gm c tng trn v tng sinh sn di. Tng trn cha cc
khung trong ong lm mt. Tng di l ni ca ong cha v nhng con
ong th. Cn ngn cch hai tng ong cha khng ln n mt tng trn.
T ong c t cch mt t khong l m trnh nhng con vt ph t
nh thn ln, chut, cc... chui vo. T hng v pha ng v mt ch t
ngi qua li trn ng i kim thc n ca ong. Mi nh phi lm cao
ong bay qua pha trn u ngi .
Nc
Ong phi bay c d dng n ch c nc sch. Nu ong phi i
xa ly nc th s gim nng sut mt.

Hnh 13.9. Hng ca cc t ong.

Mt ci ao hoc mt ch cha nc nh xy trn mt t l thch hp,
nhng phi che chn ong khi ri vo nc v cht.

101

HNH VI CA ONG V HNH VI CA CON NGI

Ong lm vic km hiu qu vo nhng ngy c gi mnh hoc nhiu
my. Ong nh hng rt chnh xc v pha Mt tri v khng thch ch hay
b di chuyn. Vo ngy nhiu my v nhiu gi hoc ngi nui ong c thi
khng bnh tnh, th ong c th bt u hong lon v tn cng ngi. Cho
nn tt nht l lun lun gi yn tnh quanh t ong. Nhng ngi c kinh
nghim nui ong ni l, khi vo vn thm t ong, phi ni chuyn vi ong.
GING ONG
C v s dng ging ong mt, t nhng dng hin lnh t t ngi n
nhng dng rt d tn cng ngi ngay khi ngi ra khi vn c t ong.
Nu ta c mt n ong d, ta c th thay i tp tnh ca chng bng cch
a vo mt con ong cha thuc mt dng hin lnh. Tm cc loi hnh ong
thch hp vi a bn ta .
MT ONG
Nu ta c bit thch mt loi mt ong no, th ta a nhng khung mi
vo t khi nhng loi cy c trng y bt u ra hoa v ly ra khi kt thc
ma hoa. Nhng loi mt ong rt c a thch l ca hoa chanh, on, bch
n, cy n qu rng l theo ma, cy hong ng, cy c ba l, cc loi cy
thn tho.
Th vn dng
1. Trn bn a bn ca mnh, chn mt a im thit k mt ni nui
g. Bo m thit k p ng nhng yu cu v an ton v sc khe cho g.
2. Xem hnh 13.10, ch gia nh Rob t chung g v chung vt. Bn c ng
vi cch thit k y khng? Ti sao?
3. Bn hy k ra nhng hiu sut m bn mun thu hoch g, ngoi vic cho
trng v tht. C nhng vic m bn thc s khng mun thc hin trong vn hay
vn qu ca bn khng? Bn c th s dng th no nhng c im v tp tnh ca
vt nui gip vic lm vn ca bn?
4. Bn c th t t ong u v lm sao cung cp thc n cho ong vo ma
ng v ma H? Trn s ca khu t nh mnh, v ni t t ong thch hp nht.

102

Hnh 13.10. Cc Khu II v III thit k trn khu t ca Rob.

103

CHNG 14
NU TA MUN LP TRANG TRI - KHU III
Khu III l tip ni trn quy m rng hn khu trng cy lng thc thc
phm v cy thc n chn nui. Nu ta c mt trang tri hay nh mua mt
trang tri rng hay hp th khu ny c bit ng c ch . Tuy nhin, Khu
I v Khu II vn l phn gn lin vi ch v i sng ca ta; khng ch l
ni thm canh cao, m cn l bo m an ton cho ta, cu sng ta khi ta tht
bi trong mi kinh doanh. ng ma mai l t-xtry-lia, nhiu nh kinh
doanh ph sn do gi len hay gi la m trn th trng th gii b chao o,
phi nhn t cc t chc t thin mt mnh t nh trng trt t tc cho
gia nh.
Nu bn pht trin vn theo cch bn vng thnh ph hay vng
ngoi , bn c th kt hp Khu II v Khu III. C th thc hin bng cch a
vo h thng vic trng cy thc n chn nui nhng loi vt nh (g, ong,
vt) hoc vic trng cy phn xanh cho vn qu v cng c th trng mt t
la m hay la mch. Xem thit k ca gia nh Rob hnh 13.10, kt hp Khu
II v Khu III.
Khu III c cc chc nng sau y:
* Trng cy lng thc nh la m, ng, la min, la mch, k, khoai ty...
* Trng quy m ln hn cy n qu, nui g,... coi nh tip ni hay m
rng Khu II.
* Trng nhng cy c qu hch (nh ht d, h o, hnh nhn).
* Nui sc vt bn: b sa, d, cu, ln v ty iu kin a phng
nui kangaroo, hu, nai.
Nhng h thng nng nghip quy m ln hin i lm hng mi
trng qua vic xi mn t, cht cy, ph rng... Chin lc v cng ngh
theo nng nghip bn vng c gng chuyn hng cho hp l hn.
Khu III khng thch hp vi nhng t qu kh hn hoc nhng t d
b ph hoi do trng trt qu mc chu ng ca t hoc do iu kin thi
tit khc nghit. Nguyn nhn lm hng nng nghip c khi do ngi ta mun
thm canh cao trn nhng t gi l "ngoi ra tc l xu, hoang ha. Tt
hn l cho nhng t c bo v bng nhng h sinh thi t nhin.
Chng ny khng c tham vng cung cp mi chi tit v vic trng
trt chn nui, m ch nu nhng nguyn tc cho vic canh tc bn vng v
mt s gi v chin lc bn suy ra cc k thut thch hp vi kinh doanh
v s hiu bit ca bn.
Hnh 14.1. c im ca Khu III.

104

C IM
H thng trng cy thc n
gia sc quy m ln
Cy ln sinh trng hng
ro trng xen hay hng cy
chn gi

HIU QU
Cy ln, cy bi v c cung cp thc n cho sc
vt n c (b, cu, d, v.v..)
Phn ln cc loi cy ny cung cp thc n cho
sc vt n c
Mt s cy cho ci un, cht che ph t, qu v
ht n c, v.v.
K thut canh tc bn vng
C ct ngn vi cnh, l cy ct vn lm cht che
ph bo v v ci to t
Che ph tng ch
C th cy non c che ph (t gc) gip
nh v v sinh trng nhanh
Cc mng chuyn hng Cc p cao v p thp c cc con mng
nc v cc p nc lin kt lin kt vi nhau cung cp nc cho mi b
vi nhau trong ton khu
phn trong khu
Nc chy theo th nng dc cc mng cung cp
mt h thng ti phi u t t. Cc p nc
tng tnh a dng ca cc im trng trt chn
nui (do to ra nhng tiu kh hu khc nhau)
Cc p v mng bo m t khng b l tri
Ch c tr a dng cho ng Ch c tr a dng tng tnh bn vng v tnh n
vt hoang v ng vt nui
nh, ng vt dit su hi
CHN A IM
Ta cn tnh n nhng nhn t sau y khi chn a im ca Khu III.
Nc: Nc cn ton b khu ny cho cy trng v vt nui, nhng
a im din tch rng, nc c gi nhng p trn cao v cho chy theo
th nng xung cc p di thp qua cc mng. Cc mng c b tr
vng trn cho t c th gi ht nc khi ma ln.
Li ra vo: Li ra vo cho xe c phi d dng thu hoch ma mng,
chm sc sc vt. Nn chn nhng sn i cao hn lm ng khin ta
nhn c ton cnh trang tri. Dng nhng con ng nht nh cho my
ko i trnh xe nng nn cht t.
dc: Nu dc trn 15 th phi lm bc thang trnh xi mn.
Bo h: Nhng i, rng t nhin nn gi li v c th bo h trang tri
chng nhng hng gi u th.
CHUN B
Khng nn vi vng khi a cy trng v vt nui vo h thng sn

105

xut ca trang tri; c th ni rng mt th gi cho vic chn la s c n

b xng ng. Nn coi giai on chun b nh l mt khon u t.
Nn trng trc nhng hng cy chn gi bo h cho cy trng v vt
nui chng nhng gii hn cc oan ca kh hu. t nht nn lm hng ro ba
lp, c nhng a hnh cn hng ro nm lp. Chn cn thn nhng loi cy
lm hng ro chn gi; cy c th cho thm sn phm (ht, g, cht che ph
t, c kh), hoc lm c nhiu chc nng (hnh lang cho sc vt hoang,
ng cn la, bo v t).
Cng phi xy dng h thng cung cp nc trc khi trng trt. D
kin cn thn ni t nhng p v mng ty theo a hnh v quy hoch
trang tri ca mnh.
HNG RO TRNG XEN
c im ca Khu III l c nhng cu trc cy ln vnh vin xen nhng
cy nh trng tm thi. K thut canh tc ny gi l hng ro trng xen hay
hnh lang trng xen v nhng cy ln c trng thnh hng rng v nhng
cy ht cc c trng gia cc hng cy ln hay cc hnh lang (xem hnh
14.3). Cc cy to c th cung cp l cho gia sc n, b sung cho c cc hnh
lang cng cho cht che ph s vi xung t; li cho thm nhng sn phm n
c (ht hay qu).

Hnh 14.2. Ch t cc Khu I, II, III trong trang tri ca Rosie.

Cc khu c thit k ty thuc vo a hnh v c im ca mi khu (th d, nng
sut tng khu, chc nng v yu cu v u t). Khu III yu cu u t thp hn
Khu I v II, do n c t xa nh hn.
Thit k hng ro
Cc hng ro thng c b tr theo ng vng trn thnh nhng hng

106

cch nhau ba hay nm mt. Chiu rng ca cc hnh lang ph thuc vo khong
cch trng cy cc cng nh khng gian cn cho cy to sinh trng.
Nhng cy to thng k c ta bt cnh l dng lm lp che ph
cung cp cht hu c giu dinh dng cho t. Cht che ph c tri trn
mt din tch ngn nga c di, gip cho t gi nc, vo trong t
cung cp cht dinh dng cho cy cc. Do , c li nht l trng nhng cy
c nh m trong hng ro, l ca nhng cy ny vi vo t c hm lng
m cao, tng dinh dng cho t, r ca chng c nh m (xem chng 6).
Thi gian v tn s ta l ph thuc trc ht vo loi cy (tc sinh
trng, chiu cao) v sau vo chu k sng ca cy. Mt cy c sp t
ng ch l mt ngun d tr cht dinh dng. Thng ta l trc khi trng
v cy sau; ni chung, nu chu k sinh trng ca cy l su thng th trong
thi gian y c th ta l cy ba ln.
Nn ta th no bng cy to khng lm nh hng n sinh trng
ca cy cc. Ta bng mt loi dao hay ko ct, cnh l ta dng che ph trn
mt t ca hnh lang gia cc hng cy.

Hnh 14.3. Hng ro trng xen.

107

Hnh 14.4. Mt nhn nghing ca hng ro trng xen.

Nui nhng con vt c bn
Sc vt c th trc tip bt l trn cy n, cng c th xp l cy
ct mt ch ring cho sc vt n n. Nu ta cho sc vt c t bt l cy
th phi bo v cy bng hng ro c dy dn in chy qua ( ngn khng
cho chng vt l cao qu). Da vo ngun thc n m nh s lng vt
nui. Sc vt khng bao gi c n tri l cy, cy s kh phc hi. Nu din
tch hp th nn ct l cho sc vt n.
Hnh lang cy cc
Nhiu loi cy cc thch ng vi trng trn hnh lang, c th thay loi
cy nm ny qua nm khc m khng c g kh khn. Nm trc trng la
mch, nm sau trng la min trn cng din tch. C th trng ng, la cn,
cao lng, cy hng dng, cy da.
ch li ca vic trng xen hnh lang
* Tng nng sut cy cc do c thm cht dinh dng, cht hu c cho
t.
* Gim bt hay b hn dng cht ha hc.
* Ci tin chu k cht dinh dng, v r cy n su ly nc v cht
dinh dng lp t m r cy cc khng n ti c.
* Ci tin cu tng ca t v r ca cy to lm t chuyn ng v gi
c m cho t.
Cng lm nc ngm xung t c hiu qu hn v gim nc chy
trn trn mt t.
* Gim xi mn t sn dc v cy chn bt s vn ng ca t v nc.
* Nhng sn phm ca cy lm thc n chn nui, ci un v g xy dng.
* Tng dinh dng cho vt nui bng cch a dng ha thc n, th d

108

c ti, c kh, l cy...

* Hn ch c di - ban u bng bng rm, v sau bng lp che ph t.
Tr ngi ca hnh lang trng xen
* C th c cnh tranh gia cy to v cy cc v nh sng, nc v cht
dinh dng.
* Lm gim din tch trng cy cc do r cy to n lan ra.
* Phi u t thm lao ng thit k h thng trng xen.
* C th hn ch kh nng s dng t mt cch linh hot.
Tuy nhin, ni chung ch li ca hnh lang trng xen vt nhiu nhng
tr ngi ca n.
TRNG CY C QU HCH TRONG KHU III
Nhng cy c qu hch thng c gi tr v qu d d tr. Chng mc
tt vn qu m khng cn u t nhiu hoc trong h thng trng xen
hnh lang. Cng nh nhng cy to khc trong h thng, chng cn c ta
cnh l thng k cung cp cht che ph v cht dinh dng cho t.
phng nhng cy khc c th b cht v tn nhng cy c qu hch qu rm
rp che ht nh sng. C th k mt vi cy c qu hch: cy ht d, cy hnh,
cy h o, cy ph, cy h chn. y khng k cy iu (o ln ht) v n
c th c ch sinh trng ca mt s cy khc. Nhiu loi cy ny cng cho g
tt. Nu khng thu c qu th cng thu c g.
VT NUI TRONG KHU III
Nhiu ngi phng Ty cho l sc vt ch c chc nng cung cp
thc phm hay nui lm bn trong nh. Tuy nhin, cho n thi k cch mng
cng nghip v khai thc du kh, ngi ta cn ph thuc vo nng lng c
bp ca ng vt. nhiu vng trn Tri t, sc vt cy ko cn c tm quan
trng ch yu trong sn xut lng thc thc phm v vn chuyn. My mc
i hi u t nhiu mua sm v vn hnh, nn sc vt lm vic l t liu
c bn ca ngi nng dn cc nc ang pht trin.
Trong cc nc giu, sc vt thng c nui thm canh trong nhng
iu kin tri t nhin, khu phn thc n n iu, gy hi cho sc khe.
Khu III, sc vt chn th c n nhiu loi thc n, mt nui
khng qu cao, sc vt thng khe mnh, gim chi ph v th y.
Chn loi vt nui
Ta c th chn rng ri loi vt m ta nh nui. Ngoi nhng sn phm
ch yu nh tht, sa, trng, ta nn tnh n c vic cung cp phn bn, tr c
di (co xi t), vn ti, cho da, lng v...

109

Thm na, ta c th nui nhng ng vt him hoc b e da tiu dit

v sau c th a chng li vo h sinh thi t nhin (bo v qu gen).
Mi trng t nhin nh hng n chn la sc vt. Sc vt mng
cng c th nn cht t, nu cn loi sc vt y, nn chn nhng ging kch
thc nh, nui vi s lng va phi. Nu khu t ca ta gn cc h sinh
thi t nhin (rng), phi c hng ro ngn sc vt thot ra ngoi hay b th
d bt.
Sc vt l mt b phn ca h canh tc t nhin, v chng c nhng
nhu cu phi tha mn, th mi khe v cho sn phm tt. l:
Thc n: Trng cy thc n ph hp vi khu t ca ta v kh hu ni
. Dng nhiu loi cy, tm cch th cho sc vt t kim thc n.
Nc: Nc phi sch, ch ung nc phi gn ch n c v c bng
rm. Nhiu im ung nc nh tt hn l mt p nc ln. Trong ma
nng cung cp thm thc n ti tha mn mt phn nhu cu nc ca sc
vt v cung cp thm vitamin, cht khong.
Bng rm: trong nhng iu kin nng nng, sc vt c th khng ch
c k sinh trng m khng cn thuc ha hc.
Th vn dng
1. Nu bn c mt ci tri, trn bn , bn ch ch d nh t Khu III. Nu
bn nh mua tri, hy v ci tri nh mua (hay tng tng s mua) v ch ch ca
Khu III.
2. Vch ra hnh mu ci tri bn nh khai thc, v mt cch thc tin da theo
kh nng thc thi ca bn. Bn s t hng ro trng xen ch no?
3. Hy chn nhng loi thc vt v ng vt bn nh a vo Khu III. Ni r
mc thi gian bn s hon chnh ht din tch khu t ca bn.

CHNG 15
NHNG CY MANG DU HIU CA HY VNG - KHU IV
Trong hng trm nm, nhn dn trng cy p ng cc nhu cu
cuc sng cho cc th h mai sau (g tt, cc sn phm ca cy). Cc rng
Chu Phi v Chu trong qu kh do nhng ngi lnh o, ngi tu hnh,
ngi lm nng nghip trng cho nhn dn. Bng cch trng cy, h by t
mt cch thc t v tng trng lng tin tng v hy vng vo tng lai.
Cy c vai tr cn bn i vi i sng v cc qu trnh lm t khe
mnh, nc v khng kh trong sch. chng minh l, nhng ni m cy
b cht ph n ch cn di 30% din tch nguyn thy ca n, th nhng qu

110

trnh sng bn vng khc bt u suy thoi. Sng ngi cn dn, t b ra tri,
cht lng khng kh gim. James Lock, mt nh sinh thi hc cch tn, tuyn
b l nhng s ph hoi cc h thng t nhin nh th s nh hng tr li
n nhng vng khc trn th gii nh sa mc, vng gn cc, th d, gi ma
s thay i lc a khc hay ging bo xy ra nhiu hn. Tht ng bun
nu nhng iu xy ra trc khi chng ta kp gic ng, t ngi tiu th
n ngi sn xut.
Trong nng nghip bn vng, chng ta nhm mc ch trng cy trn
30 - 35% din tch ca mi loi t. Trong khi quy hoch, chng ta nhn thy
l chng ta dn dn ph t bng cy - cy n qu, cy cho qu hch, cy chn
gi, cy lm thc n gia sc, cy lm ni c tr cho ng vt.
Trong chng ny, chng ta s hc cch thit k v trng rng trn khu
t ca mnh. Khu IV rng nhiu khi gi l rng c cu trc - khc rng t
nhin ch cc cy c chn la cn thn v hiu sut v chc nng ca
chng v c thu hoch trn c s bn vng.
Nhng nguyn l ch dn cho chng ta l:
* Dnh nhiu th gi nghin cu.
* Quy hoch cn thn vic thu hoch sau ny ca cy v sn phm ca cy.
* Thc hin mc tiu trng cy trn 30 - 35% din tch t m ta thit k.
o c phi tun theo trong vng ny l, khi mt ci cy c thu
hoch, sn phm thu c ca n phi c ko di t nht bng thi gian m
n i hi sinh trng.
Rng th
Trng cy th, nhng c dn y c th p ng c nhng
nhu cu ca h v cy v sn phm ca cy. H c th lm cho nhng khu t
b hoang sinh li v trng rng thu c nhng sn phm m h dng
trc y do khai thc cc rng t nhin. H s thy vui thch sng ni c
cy ci sinh trng xanh tt.
Rng ngoi
C th trng rng trng hc, bnh vin, b sng, cng vin, ven
ng. Nhn dn c th trng cy ng ph, chnh quyn a phng c
th quy hoch vic trng cy.
Rng nng thn
Trong trng hp mt ma, sn phm ca rng c cu trc c th b
sung ngun thu. Ma mng c th c bo v bi rng trong trang tri.
t-xtry-lia, nhng trang tri trng rng cng chu ch thu nh
cc trang tri khc nng thn. Nu ta nh lp mt trang tri trng rng, coi
nh bt u kinh doanh, th c th chn mt trong hai mc ch:

111

1. Thit k rng trng nui i gia sc nh b, hu nai, cu, vi

quy m thch hp. Sc vt n l cy, c di rng (nh sng lt qua tn cc
cy ln).
2. Thit k rng gi gn nhng loi vt t nhin a phng (bn a).
C IM CA KHU IV
Khu IV thng l tip ni Khu III v c khi c Khu I v II (xem hnh 15.1).
Hnh 15.1. c im ca Khu IV.
C IM
Trng cy di ngy
Hiu sut cao v a
chc nng

Nhiu li ch cho ton

khu t

Trng nhng cy lm
thm tng di
c gn gi bi cc
loi i gia sc c tnh
chu ng v a dng

HIU QU
Trng cy cho thu hoch hin ti v cho cc th h
tng lai
Trng cy hiu sut cao v a chc nng, th d: thuc
nhum, sn, du, ung, hoa, ht ging, qu hch, v
cy, r, cht che ph t, si, mt ong, dc liu, cht
c, cht t, g xy dng, cc ro, dng, nguyn
liu giy, an r, ng thuyn
Rng c cu trc lm tng m ca t, gi nc, lm
sch nc, gim xi mn v kh hn t, l kho di
truyn a dng, l hnh lang cho sinh vt hoang d,
cung cp thc n cho sc vt n c. Nhng li ch ni
trn m rng ngoi Khu IV cho phn t cn li v t
ra
C ba l v cc loi c a phng cung cp thc n cho
gia sc, ci to v bo v t
Sc vt n c c nui vi quy m thch hp gip
chng c di, tng ph ca t

A IM CA RNG C CU TRC
Rng c cu trc t a im khng thch hp cho trng cy n qu
hay cy cc. Xem hnh 15.2 thy trang tri Rosie t hai rng c cu trc
trn t ca mnh. Mt rng bao bc Khu I v II, mt rng gn Khu III.
Nhng rng ny bo h ni tch tr nc, rng trng sn c bng rm l
ni khng thch hp cho trng cy cc; rng ni lin vi cc khu khc.
Thc hnh thit k
Cc th d sau y gi cch pht trin Khu IV. Ta phi thit k theo

112

c im khu t v nhu cu ca mnh.

Hnh 15.2. Tri ca Rosie: thit k Khu IV.

1. Cy, rng v i gia sc n c
Mt din tch t hai n mi su hc-ta l xy dng mt khonh
rng t n c th bo tn c. Nhng din tch nh hn i hi phi u t
nhiu cng hn tr c di v ti nc.
Trng rng s c kt qu chc chn hn nu trc khi trng lm
xong h thng ti v mng. Sau , c th trng hng cy chn gi v pha
hng gi u th.
Nhng cy u tin c trng xen vi nhng loi cy c nh m v
cy tin phong, coi nh "ci ni" cho nhng cy trng sau. Nhng cy trng
sm cng gm cy lm thc n cho sc vt n c.
Nhng cy trng sau - nhng loi ph hp vi kh hu trong vng c chn theo hiu sut ca chng v thch hp vi mi trng, cn trng
nhiu loi cy (a dng). Nhiu loi cy g tt khng th sinh trng c
canh, chng i hi c nhng cy bi hay cy to lm "bn" (nhiu khi l
nhng loi cy c nh m). Cy cn c trng dy trn hng v khong
cch gia cc hng cy phi rng. Trng dy th cy mc thng hn. Cng
phi tnh n tn cy khi trng thnh (ng knh) nh khong cch
gia cc hng cy. Nhiu sch c ni v vn ny. Hoc hi c quan lm
nghip a phng.
Sc vt n c c a vo rng sau khi trng cy t ba n su nm
(ph thuc vo tc sinh trng, kh hu, loi cy). S lng sc vt nui
phi da vo kh nng cung cp cy c lm thc n. Vo thi gian ny, nhng

113

cy tin phong sng thi gian ngn cht t nhin hoc c thu hoch, th
d lm cht che ph t, lm cc ro, ci un,...
Mt rng c cu trc khi trng thnh phi c t 250 n 500 cy c gi
tr trn mt acr (khong 0,4 ha) v cung cp thc n cho sc vt n c.
2. Cy v sc vt bn a
Cng bt u t trng hng cy chn gi v lm h thng ti nc. Ta
trng th no c hai nm mt ln ta c th ct ta mt hng cy. Khng
phi l cht c cy m l ct ta n ngang ngc, dng lm ci, lm cht che
ph t,... trn c s y, sau my nm, cy c ct ta li mc cnh, l
mi.
Nhng cy trng u tin gm nhng loi cy tin phong trng xen vi
nhng cy g c gi tr v sng lu.
Sau my nm, nhng cy sng thi gian ngn hn s c chuyn i,
cho php nhng cy ph hp kh hu pht trin m khng b tranh chp nh
sng, cht dinh dng.
Cy non c bo v chng sc vt n c, th rng... mt khi chng
ln th nhng loi vt a phng c pht trin rng lm y
chc nng ca n.

Hnh 15.3. Quy hoch Khu IV: hng cy chn gi, mng, h thng ti nc,
c xy dng xong trc khi trng rng c cu trc.
CC SN PHM CA RNG
Sn xut g ci

114

Chn nhng loi cy c th ct ta c, hoc t n rng cnh (th d

nhng loi c cnh ln r xung).
Cy c ct ta lm ci khi chng t ng knh 4 - 10 cm (dng
t l). Ngi ta thu hoch mi nm khong 1/7 tng tr lng g ci ca
rng (c th ct ta mt nm hai ln).

Hnh 15.4. Pht trin mt rng c cu trc v h thng nui sc vt n c.

Khi rng trng thnh, nhng loi cy tin phong dn dn c chuyn i cc loi
cy c gi tr kinh t pht trin c. Cc loi vt n c c chn a vo duy
tr khu h sinh vt ca rng.
Nhng loi cy c th trng lm g ci l nhng loi cho g kh t
cung cp nhit lng cao (t ci nhng cho nhiu nhit). C th tm hiu a
phng nhng loi cy thng trng lm g ci (cy keo), lm thc n gia
sc, nhng cy t n rng cnh l nh cc loi bch n.

115

Hnh 15.5. L trng cy ly g c sc vt ct ta.

Hnh 15.6. Mt lng rng Vit Nam

116

Sn xut cy lm cc hng ro
Thng l nhng loi sinh trng nhanh v chng trng thnh.
Chng l nhng cy thn mnh mc gia cc cy ln sinh trng chm, cho
g qu. C hai loi sau:
* Loi bn chc: dng lm cc hng ro, dng nh, lm dng (cy
keo, bch n...).
* Loi km bn hn: dng lm gin, lm khung, lm cht un gch, ch
to xenlul.
Nhng cy g tt sinh trng nhiu nm
Nhng loi cy ny i hi u t di hn. Dng lm g cao cp,
khm... Thi gian thu hoch c khi l vi chc nm hoc c trm nm. Trong
thi gian y c th trng xen cy tin phong, cy h u.
Trong cc sch lm nghip chuyn ngnh, c ghi nhng loi cy ny
kh hu n i (nh si, tuyt tng...), nhit i (nh lim, tc, bch...), kh hu
chuyn tip (nh cy g mun, cy long no...).
Cc loi rng khc
nhng khonh t ngoi ra, ta c th trng nhng rng c mc ch
khc, hoc nhng cy cn a vo mt h sinh thi nht nh. l nhng ni:
hng ro, cnh ng i, t chua, b mng p, t phn, t qu dc...
Nhiu khi nhng t ny c trng c canh, nh th hon ton
khng c li. Ta nn trng nhiu loi cy, nht l nhng loi ang c nguy c
b bin mt khi a phng.
NHNG RNG CC NI KHC
Mc du c nhng li ni rt ku l "lm nghip cng ng", nhiu
nng dn mt s nc khng c lm ch nhng cy do chnh h trng;
ch t hay cc quan chc a phng cht nhng cy trng thnh
bn m nng dn khng c g. Nhng rng cng ng phi c qun l
cht ch v cng bng. Thu hoch phi cung cp cho nhu cu ca cng ng
ch khng phi cho thng nhn.
Mt hnh mu c ngha l cc l rng trng mt lng Vit Nam
(xem hnh 15.6). Rng c cu trc bao bc lng v vn qu. Cy rng cng
trng dc theo mng mng, ng i v nh th mi mnh t tha thi
u c s dng trit .
Th vn dng
1. Lit k nhng loi cy g m bn mun trng. Ri tm hiu: nhu cu sinh
trng ca cy, thi gian thu hoch cy, kch thc cy trng thnh.

117

2. Ghi thm mt rng c cu trc vo bn thit k a bn ca bn. Nu bn

th, ngh xem bn mun xy dng mt rng ngoi ch no.
3. Thit k mt hng cy chn gi bo h cho nhng cy trng c gi tr.

CHNG 16
RNG T NHIN - KHU V
Nhng rng t nhin a phng l nhng rng c bo tn. Nu
Khu I bo m an ton thc phm cho gia nh, th chnh rng t nhin l
xng sng v bo m an ton cho ton b cnh quan khu vc.
Nhng rng a phng tin trin hng triu nm, vi sc p ca
chn lc t nhin v cui cng l mt phc hp cy c chn lc kht khe
v tn ti c trong mi trng xung quanh. Rng t nhin mt th thng
bng khin cho n t bo tn c nu n khng b lm cho hn lon. Nu
mi trng thay i, th rng cng thay i theo.
Cng nh rng thc phm v rng c cu trc, s tp hp nhng cy
v nhng c th y cung cp ch tr v bo v cho sinh vt, gi cho khng
kh, nc v t khng b nhim. Thm na, rng t nhin bo tn ti
nguyn di truyn l vt liu di truyn cho nhiu thc vt v ng vt.
Nu rng c din tch rng, n l ni an ton cho nhiu ng vt
c v, b st, chim mung a phng. Nu b chy hay lt, sc vt c th di
chuyn xung quanh vng ny trnh tai ha, c bit khi rng lin k vi
nhng hnh lang cho sinh vt hoang d.
Rng bn a cn c mt tc dng khc l ghi du n vo mt vng
nht nh. Khi ta ngh n rng Bc bn cu, th ta nh ngay nhng rng g
si rng l theo ma hay g thng; t-xtry-lia, th ta nh n rng bch
n; vng xch o, nh n rng ma nhit i.
Rng t nhin phi c quy hoch theo nhng nguyn l sau y:
- Bo tn mi khonh nh cn st li ca rng bn a.
- M rng mi loi rng t nhin.
- Trng rng mi nhng a im sau y:
* Vng, m, mng mng, sng ngi.
* Gip gii cc trang tri nng nghip.
* Nhng sn v t dc trn 15 .
* Nhng ven ng i.

118

Hnh 16.1. Thit k Khu IV, V trn a im ca Rob.

Do i hi u t t v chi ph v lao ng chm sc, nn Khu V t
xa nh , thng ni tip vi Khu IV, c khi st vi c Khu II v Khu I.
Quy m ca rng t nhin thng c quyt nh bi hiu sut ca
t. Rng t nhin c th nh hn trn nhng t tt hoc ngoi . Cn
nhng t cha dng n th thng l ni cn li ca nhng rng bn a.
So snh Khu V ca khu t ca Rob (hnh 16.1) vi trang tri ca Rosie (hnh
16.2). Rob trng mt di hp 3 mt trc ca nh bng nhng cy bn a.
Rosie chn khong 40 - 50% cc loi cy a phng trn t ca mnh lm
Khu V.
RNG T NHIN MC U
Cc gia nh ngoi c th c mt Khu V quy m nh, khng phi l

119

rng nhng bo v cho nhng cy trng khc, nht l nhng loi c nguy c
b tiu dit. Tt nht l khu ny xung quanh hng ro, chn nhng loi cy
m chiu cao ca chng khi trng thnh thch hp vi quy m gia nh.
Cc th c nhng ch nh: ch rc c, ng st hay ng b
b, b sng, bi ct... c th xy dng thnh rng t nhin.
nhng th trn gn nng thn, c th xy dng nhng rng bao
quanh th trn, s dng nc thi v nc tho ra t th trn. C hai hnh mu
tt. Mt ci Alice Springs, mt th trn vng hoang mc trung tm txtry-lia. Mt ci na mt th trn nh b bin Maryborouth Victoria
(t-xtry-lia). Nu tiu chun, nhng rng ny c th nm trong mng
li cc Vn quc gia.

Hnh 16.2. Khu V ca trang tri Rosie.

cc trang tri, chng ta c th thit k nhng b, sn dc, ra sng,
ven ng thnh rng t nhin ngn nga xi mn, gi nc cho t, lm
thay i nhng gii hn cc oan ca kh hu. Nhng hnh lang cho sinh vt
hoang d cc b sng bo m an ton cho ng vt hoang, gim l lt, thu
ht phn bn tha trc khi chng chy theo nc vo sng ngi.
PHC HI RNG / THM THC VT CN ST LI
C nhiu chin lc phc hi hay m rng thm thc vt rng cn
st li hay xy dng rng mi. Mt s nhng chin lc y c hnh thnh
do rt kinh nghim vic phc hi c kt qu cc rng cy bi t-xtry-lia.
Nu t ca ta b c di lan trn, ta sn sng dng mi loi dng c

120

ry c. Tuy nhin, ta c th t kt qu tt hn nu thc hnh theo cc bc

sau y:
1. Ro khu vn ni s x l c di khng cho sc vt vo n nhng
mm cy non, th d, th rng, nga, d...
2. Phn tch tht cn thn thm c di:
* D tnh v quy m v mc c di s lan trn.
* Xc nh nhng loi c chim u th trong thm c: di tn cy, di
tng cy hoc trn mt t.
* Tm hiu nguyn nhn c di mc ch , th d c nc.
3. Xc nh loi c v chu k sng ca n. Nu loi c y phn tn bng
ht ging th ry c i trc khi n ra hoa; nu n phn tn kiu v tnh th ry
c trc khi mm non mc.
* C hng nm - ry c vo giai on mi ra n (trc khi hoa n v kt
ht) trnh ht ging pht tn i. Mt s loi c vn tip tc pht trin mt
khi hoa n d cy b ry i, th d c c r hnh.
* C hai nm - hng nm ry c trc khi hoa c n.
* C lu nin - ry cy con (mm cy). Ni chung, phi nghin cu cch
sinh trng ca c quyt nh phng php ry c.
4. Quan st k mi trng xung quanh ch c mc quyt nh chin
lc dit c c hiu qu nht. C th thay i mi trng sng dit hay
ngn cn c di pht trin. Th d lm cho t m hn hay kh hn, thay i
pH. C nhng loi c ch cn to bng rm l dit c.
Hnh 16.3 cho mt th d v phn tch c:
1. Khng c c. Chin lc: ngn c mc v lan ra.
2. t c. Chin lc: dng k thut lm xo ln ti thiu (MDT).
3. Khong 50% l c di. Chin lc: dng k thut MDT v ry c tng
m (MDT: xem gii thch di).
4. C lan trn mnh. Chin lc: t, ry c, khng cho nh sng ti ch
c mc, dng sc vt n c.
5. C lan trn rt dy c. Chin lc: dng my o t, dng sc vt
n c lm chc nng o t.

121

Hnh 16.3. Mt th d v phn tch c.

Bng sau y cho thy nhng nguyn nhn c di mc, lan trn v mt
vi cch gii quyt (phi lm g?):
1/ Chn th qu ti: di cy mc ring l, dc hng ro, xung quanh
im c nc. Phi lm: gim s lng sc vt nui, thay ng i chn sc
vt, thay ng i cho ngi v my, ro ngn sc vt.
2/ Dng t khng ng: dng nga, t, xe i. Phi lm: loi b
nhng th , khng dng.
3/ Tng khi lng nc: nc chy ra t nh, x nghip, p b trn,
nc t mi nh xung v.v.. Phi lm: gim lng nc dng, dng li nc
thi (ti vn, rng).
4/ Xi mn: do gi, nc, t trng, nhim. Phi lm: trng hng cy
chn gi, trng cy trn sn dc, lm vn bc thang, thay i phng php
canh tc.
5/ nhim nc: bi phn, cht thi t x nghip, cht dit c. Phi lm:
khng dng ha cht, trng cy chn nc, cy lc nc.
6/ nhim khng kh: cht thi t xe c, x nghip, cht ty git. Phi
lm: trng cy c sc chu ng tt, dng cy lc nc, khng dng cht ty
git gy nhim.
7/ Rc ri: ng ra vn. Phi lm: yu cu khng rc, thay ch.
8/ La: ha hon. Phi lm: khng t cc th b i.
9/ Sc vt hoang: phn tn ht ging c, dit v n nhng mm cy non.
Phi lm: sn th hoang, ro vn.
10/ Sc vt c li b gim dn: gim vic th phn cho cy v vic phn

122

tn ht ging. Phi lm: xy dng li ch tr cho nhng vt ny, dit cc sc

vt hoang c hi.
K THUT XO LN TI THIU (MDT)
K thut xo ln ti thiu (MDT) c a ra do hai ch em Joan v
Eileen Bradley, thc hin vng rng cy bi Xt-ni. Mc ch ca k thut
ny l phc hi v gn gi cc h sinh thi chng t ti to. Gn y k
thut ny c m rng sang vic trng li nhng loi cy him v c nguy
c b tiu dit, nhng a phng m ngi ta bit l trc y c nhng
loi .

Hnh 16.4. Bng rm v s xm ln ca c di.

Mi hnh v biu th 2 hc-ta t. Mc du din tch ngang nhau, mc xm ln ca
c di mi a im khc nhau ty theo chiu di ca chu vi khu t.
Nhng nguyn l ca MDT l:
* Canh tc t nhng ch t c di nht n nhng ch nhiu nht.
* Lm xo ln t mc ti thiu v t xo trn thng lm ny
mm mt lng ln c di.
* Cho php nhng cy trng bn a ti sinh lm gim t l c di
(chim ch ca c di).
* Dnh thi gian cng c nhng din tch c ry c.
* Tng t l sch c so vi lc bt u.
Trong thc tin, k thut ny bao hm vic to nhng din tch canh tc
hnh vng trn. i vi mt din tch nht nh, vng trn c chu vi nh nht,
nh th ra ca vng trn d b c di ln s l nh nht. Tri li, mt ng
thng s m rng chu vi ca n cho c ln v gy hi (xem hnh 16.4)

123

Hnh 16.5. Ro dc theo dng nc.

Mt khong cch ti thiu l 30 mt hai bn dng nc phi c trng cy li:
* ngn xi mn.
* Gi li cht trm tch khi nc chy qua.
* Gi li dinh dng (phn bn) tha trc khi nc chy vo dng nc.

Hnh 16.6. Hng ro xung quanh bi chn th gia sc.

Ta bt u t ch cn thm thc vt tt nht (t c di nht) v canh tc
tin dn ra, vi s ch l khng lm xo ln t. Lm sch c tng m
xung quanh cc cy mc ring l hoc cy trng thnh bi nh. Dn dn
nhng im sch c y s gp nhau, ni li vi nhau v nhng cy trng mi
s thay ch cho c di.
Dnh th gi cho s gieo ging t nhin v s ny mm t nhng ging
gieo trc khi chuyn sang din tch khc. Cng c khu th nht trc khi bt
u lm tip khu sau.

124

Hnh 16.7. Trng li cy bt u t gc mt cy ln.

Thc vt t nhin mc li do c hng ro chn v pha cui gi so vi cy ln. Ht
ging c gieo pha trong hng ro v cy non c bo v chng ng vt n c.
XY DNG RNG T NHIN TRN T TRNG
Khng th phc hi rng t nhin tr li nguyn trng ca n trn t
trng, v chng ta khng bit chnh xc trc y rng nh th no, cng
nh t l gia cc cy hn loi vi nhau. Trong thc t, khi rng b ph tri,
th t ai v tiu kh hu thay i khng cn thun li cho nhng cy
sng st; trong nhiu trng hp, nhng iu kin mi cn lm cho vic trng
li cy kh khn. Tuy nhin vn c mt s chin lc v xy dng mt rng
c bn c cu trc.
Th tc
1. Ro mt khonh t trng v ry c bng ct, che ph t trn din
rng, dng sc vt nh nhng my o t. Ro hai bn b ca cc sui v
cc vng (xem hnh 16.5 v 16.6).
2. Trng cy li bng cch vn dng mt trong cc phng php sau
y hoc kt hp vi nhau:
* Gieo ging mi t mt ci cy to (xem hnh 16.7) - k thut ny c hiu
qu nht.
* Dng tay gieo nhiu loi ht ging (ln ln) ca nhng loi cy tin
phong c bit r a phng.
* Dng tay hay dng my gieo nhng ht ging c v bc ngoi (th d
bc bng t st).
* Gieo trn tng t mt nhng ht ging a t mt ni ln cn n.
* Gieo tha (c bit thch hp cho t tho nguyn).

125

* Ct ta cnh st mt t, l v cnh cy s l lp che ph t.

* Nhng cnh mang ht thu hoch d ct xung mt t vn gi
tim nng di truyn.
* nhng ni hoang mc, nn trng cy theo hnh xoy c; nhng cy
non b kh nhanh chng do gi lm bc hi nc. t c cy thnh ng
xoy c rng, cy trng trong ng cy (xem hnh 16.8). Cc cy bo v ln
nhau, m tng, t c gi lin vi gc cy, nc c s dng tit kim.

Hnh 16.8. Trng theo hnh xoy c.

K thut c ng dng cho din tch ln trn t phng. Nhng bu cy t theo
hnh xoy c ngn nga xi mn, gim tc nc chy v hng gi.
Nhng phng php trng cy th cng vi bu t i hi nhiu cng
lao ng, nu din tch rng phi dng my. C hai cch chnh dng my.
- Cch th nht l my ko mang theo hp ht ging. Ngi ngi trn
my cnh hp ht ging v rc ht vo cc rnh cy.
- Cch th hai l t c rch dc theo hng, mt hp ng nc ti
vo lung cy, mt hp gieo ht, ngi i sau vi ht ging. Mt ngi c th
trng hn 600 cy mi ngy. Nhng nhm ch vn hp nhau li dng k
thut ny trng cc hng cy chn gi rng v ni lm ch tr cho ng vt;
khong 20 ngi lm cho mt gia nh ri i cng cho nhau.
Mt khi cc cy nh v, phi chm sc cy. Tc l phi bo v cy
chng sc vt n c v loi b nhng cy tp ln vo. Cch tt nht l ro v
thng xuyn i thm vn, loi c di i v ui nhng con vt xm nhp
ph hoi.

126

Xy dng mt rng t nhin s c kt qu hn nu ta bt chc thin

nhin. Ta c th bt u bng trng nhng cy tin phong, trng dy (cy c
nh m), sau trng nhng cy trong cu trc ca rng, cy tin phong s
c loi b.
Khi nhng cy non c t 18 thng n hai nm, ta s b tr nhng
li i gia cc hng cy v trng nhng cy theo cu trc rng. Nhng cy
ny s sinh trng tt do cy tin phong cung cp bng rm, cn gi, tng
m, ci to t. Rng s c xy dng c kt qu nhanh hn. S thit hi
do su v bnh cng gim.
Th vn dng
1. V Khu V ln bn a bn ca mnh nu cha lm.
2. Tm hiu nhng loi c di ln thm thc vt cn li:
- Phn tch tnh hnh c di:
* Mt c
* C di mc tng cy, di tn cy, v . v . .
* Nguyn nhn lan trn c di.
* Phn loi c di.
- Tm chin lc dit c di.

127

PHN IV
Chng ta nghin cu vic thit k khu t ca ta v nu ta theo
ng nhng nguyn l nu ra v ch thc hin phn ln cc bi tp, th ta
c chun b y bt u thit k. Hai chng tip theo gip ta cng
c bn thit k v tng tnh bn vng v tnh a dng ca khu t ca mnh.
Sau khi c nhng chng trn y, chng ta c bit tt c nhng
g lin quan n nhng h thng canh tc bn vng m chng ta gi l h
canh tc sinh thi hc". Nh th coi nh ni ht v nng nghip bn vng.
Tt nhin cn c v hc thm nhiu na v nng nghip bn vng. iu
quan trng l bt tay ngay vo thc hnh thit k - chng ta s hiu c
nhiu iu cha ni trong quyn sch ny. R rng l c s khc nhau gia
ngi thc hnh v ngi trn bc ging bi.

CHNG 17
NUI TRNG THY SN: S DNG A DNG NC
Trong nng nghip bn vng, cc h thng nui trng thy sn c
gi l a canh nc, tc l nhng loi sn xut ny c tin hnh trong cc
h sinh thi nc. Tt c nhng c th sng nc (cy, c, tm, cua, thy
cm...) ph thuc ln nhau v vi mi trng ca chng thng qua dy
chuyn thc n v mng li thc n. Nh th, cng nh cc h sinh thi bn
vng khc, cc h nui trng thy sn phi c hiu sut cao v bn vng.
Mt s nhng h thng nui trng thy sn tt nht c thy ng
Nam . Vit Nam, nui trng thy sn chuyn mn ha c pht trin
vng ven bin, m ph, mng mng chu th, h nc ngt vng ni;
trong cc ao c gia nh, mt trong nhng thnh phn nht th ha trong h
thng vn/tri ca gia nh. l nhng h thng nui trng thy sn phc
hp v c th l hnh mu cho nhng h thng tng t c pht trin
hng nghn nm nhiu vng khc trn Tri t.
Tuy nhin, cc cng ng khc, nhiu c dn em bn c bt c
bin hay t chc nhng trang tri nui c thng phm. Hu qu c th l lm
tng cc d lng ha cht trong thc phm thy sn, ng thi lm cn kit
ti nguyn thy sn.
Nhng trang tri nui thy sn thng mi, ch nui c canh mt loi
(c, tm, cua, nghiu s...), cng gy hu qu nh sn bt thy sn t nhng
h t nhin. Tri nui thy sn nh th t ra cng nhng vn nh c

128

canh trn t: i hi u t nhiu nng lng m nhiu nht l u t phn

ha hc.
Ta s thy c nhiu li ch khc do pht trin cc h thng nui trng
thy sn bn vng. Ta s thy khng ph hp vi o c nu ta ch n tht
(tht b, ln...) v chn nui tn thc n loi ht m ngi cn khng c
n; chn nui cng phi khai thc rng, cht cy xy dng ng c, lm
hng t. V mt tim lc, nui thy sn t gy hi cho mi trng hn, l
cch tt nht c c protein ng vt.
Nui thy sn cng l mt trong nhng phng php c hiu qu nht
c protein ng vt c cht lng tt nht v:
* C l ng vt mu lnh khng i hi nhit duy tr nhit thn
th; cng s dng lng thc n thp hn lm ra mt n v khi lng
thn th.
* c nc nng i sng nn c th s dng nhiu nng lng
hn sinh trng v lm ra sn phm.
* C th t nui dng bng cht ph thi hu c t thc vt v ng vt.
* Khp kn ngay t khi bt u dy chuyn thc n.
* Nc t ao c giu dinh dng c th dng ti vn, d tr
chng ha hon. Cc h thng nc trong vn v tri cng gp phn lm
thay i tiu kh hu (xem chng 7).
Trong cc h thng nng nghip vng kh hu n i v nhit i, cn
thm vo ngnh nui trng thy sn ci thin mi trng: thu ht cht
dinh dng tha, lc cc c t, cung cp thc phm a dng.
A IM XY DNG CC H THNG NUI TRNG THY SN
Trong thit k nng nghip bn vng, cc ao nui c t pha i thp
so vi cc cu trc v din tch trng trt. Ao s lc b cc cht nhim sinh
hc trong nc chy t pha trn xung. Qu trnh lc y khp kn h
thng nng nghip bn vng.
Ta cng phi tnh n nhng chc nng khc ca mt nc khi ta chn
a im xy dng ao. Khi ta xy dng p pha di hay gn nh, th cc
p nc s phn x nh sng, lm gi nng ma H c mt hn, gi lnh
ma ng m hn. Cc p cng c tc dng ngn la v nc giu dinh
dng s chy theo th nng xung cc ni cn ti. Tt c cc ao c phi
c t ni nhn c nhiu nh nng v gi mt. nh nng gip cc vi
sinh vt pht trin v gi mt gip cho nc np thm xy. Xem hnh 17.1 ta
thy p nui trng thy sn trang tri ca Rosie c hng v pha gi
thi cho nhau v nh Mt tri. p c xy nh nng ma ng c th

129

phn x vo nh . Cc cy v ngi nh ng sau p nc bo h mt nc

bt bc mt hi nc do gi mnh ma ng.
Nhng ao nh hn c th tr nn nng hn vo ma H v phi c
hng v pha phn x t nht nh Mt tri. Bng rm cnh cc cy to cng
gip cho lm cho nhit gim thp.
Xy dng
Theo nguyn tc, cc p trong trang tri nn su v hp: din tch mt
nc hp s lm gim lng nc mt i qua bc hi. Tuy nhin khng nn
xy dng cng trnh nui thy sn su qu ba mt v c nc ngt khng
xung n su qu chiu su y.

Hnh 17.1. a im nui trng thy sn trang tri ca Rosie.

B ca p quan trng v y l ni c th trng nhiu loi cy v lm
ch tr cho nhiu loi vt (xem hnh 17.2). Mt khi p c o xong,
cc b p tr tri phi c trng cy ngay trnh ma lm tri t xung
di p. tm nhng b c kh trn b tr tri khi mt t do xi mn
(hnh 17.3).

130

Hnh 17.2. Mt ct ngang mt p nui trng thy sn.

Hnh 17.3. p p thnh bc tng tho nc v bo v t.

Trng cy
Nhng cy trng trn b p v th trn mt nc l xng sng ca h
thng nui trng thy sn v chng gi t, ti sinh cc cht dinh dng, lm
ch tr cho ng vt, lm sch v trong nc, c th cho thu hoch.
Vic trng cy nn bt u cng sm cng tt sau khi o xong mng
hoc ao. B cc ao nh c th trng cc loi cy bc h (ging Trung ng,
ging ng Nam ) v cc loi cy khc mc nhanh.
Cc loi cy h u, cy thn tho, cy c r hnh, c th trng trn b
cc p rng. Cng c th trng nhng cy n qu nh cy nho qu mng (
vng m) v cy mc qua ( kh hu lnh) gn mp nc; nhng con vt
thy sinh c th n qu rng xung nc, nhng su hi c th c hp dn
n cc cy ny. St mp nc th trng cc loi cy h lau sy cung cp ch
tr cho vt thy sinh, c bit lm ch tr cho nhng c ging con mi th.
Khi trng cy trn b ao, p, cng phi theo cng nhng nguyn tc
nh trng cy trong vn, tc l trng dy v trng nhiu loi cy. Cc loi
cy ny phi thch hp vi mi trng sng c v tn ti d c b thin

131

tai. Trng dy cng trnh bt c di.

Cng ch khng trng th nhng cy c th trn ln trn dng nc
chy. t-xtry-lia, cy bo lc bnh c coi l c hi v nhanh chng
hnh thnh nhng lp dy c trn mt nc. Vit Nam, cy bo ny cng
c th l mt b phn ca h nui trng thy sn, nhng cn gii hn n li
trn nhng din tch nh ao gia nh, c th dng n lm thc n cho ln,
che ph t, cng nh c tc dng lm nc trong hn.
Th c vo nui
Nhng p ln c th dng nui c. Nn i su thng sau khi xy
dng p mi th c, nc c n nh v thc vt mc.
Nhng loi c sinh trng chm nn c th trc d h thng cung
cp thc n cha cho c. Dn dn cc loi cn trng, gip xc, ch nhi s
n sng trong p v cung cp thm thc n cho c.
Nu h thng c din tch tng i rng th nn i mt vi nm mi
a vo nhng loi c kch thc ln lm thc n cho gia nh. Nhng loi c
ny c th bn c khi chng ln; gia nh s dng nhng con nh hn.
Ta nn chn trc ht nhng loi c c a phng. Nu chn loi
c nui thiu thn trng, nht l cc loi nhp ni, s c th gy hi cho cc
dng nc t nhin.
Chn cc loi c nui phi thch hp vi nhng mi trng khc nhau.
C nhng loi c a phng thch nghi vi nc mn, nc l, nc tng
i t hm, nc ven bin, nc ni cao, hi o, sng ngi trong t lin.
C dn a phng s cho ta bit nhng loi c no h quen n v quen nui.
i khi, nn nui khong 100 c trng thnh (chng 1 kg mt con) cho mt
triu lt nc (tng ng 1.000m3).
Thit k h thng
Ao ca ta khng c c nc trong sut. Nhng cn b ca thc vt,
ng vt, bn ni ln, cy thy sinh mc, lm cho nc chuyn thnh mu hi
phn pht xanh. l mt qu trnh t nhin v l mt du hiu ch dn nc
ao sch v cha cht dinh dng duy tr dy chuyn thc n. Tuy
nhin, nu nc chuyn thnh ti mu hoc en th nc c cht c. N
thng xy ra vo ma H v khi phi thm vo ao nc sch.
Bnh thng y ao c mt lp bn, ngun dinh dng cho thc vt v
vi sinh vt. Thc t, bn l mt ngun phn cho vn.
Hng ro vy quanh ch hng nc - Cy lc cho trong nc - Tng
b p c c.

132

Hnh 17.4. Thit k hng nc.

C c nui trong ao cht hp nn thng b thiu xy. C th thit k
nhng bm nc hay nhng mng thng nc gia hai ci ao tng hm
lng xy. Vt v ngng cng lm cho nc thong kh hn do chng bi v
quy nc.
Cc loi chim n c c th c hp dn ti ao. Chng nhng dy cu
trn mt ao c th ngn chim bt c. Tt hn na l to nhng ch n np cho
c. nhng trang tri ln, vic tho nc phi lm thn trng. Khng c
thi cht ha hc tha (thuc tr su) vo dng nc, ch nc chy qua v
chy xung ao. Khu vc gn ao khng nui i gia sc. Ngay st b nn trng
cy, c ngn nc bn, bn t chy xung ao (xem hnh 17.4).
Nui trng thy sn thnh ph
Nhng h thng nui trng thy sn khng cn rng mi c hiu qu.
C th nui trng quy m nh trong cc b c, cc thng tm c.
Nu c ch, c th to nhng ao nh c b bao nhiu ch trong
vn (xem hnh 17.5 v 17.6) thnh nhiu ch nui trng nh. Nhng ch ny
s iu ha m v nh sng ni ln cn, cng c th gip iu ha nhit
v hp dn nhng ng vt dit su hi. Mt dy thc vt thy sinh c th
c trng xung quanh nhng ao nh ny.

133

Hnh 17.5. Ao c b cao.

Trong mt ao nh nh vy, c th nui mt hai con vt. Nhn thit k
Khu I (hnh 11.6) v Khu II v III (hnh 13.10) trong trang tri ca Rob, ta s
thy h t hai ci ao c b bao trong vn. Khi cht lng nc trong mt
ci b nhim, vt c chuyn sang ao kia.

Hnh 17.6. Mt ct ngang mt ci ao c b bao.

Th vn dng
1. Trn bn thit k ca gia nh mnh, bn hy xp vo h thng nui trng
thy sn. Bn nghin cu a im, hng ca ao; v ao s mang li cho bn thm li
ch g?
2. Bn hy ghi ln giy nhng loi thc vt v ng vt m bn mun a vo
h thng nui trng thy sn ca mnh. Mi loi c nhng li ch g v nhng tr
ngi g? Nu bn cn thm thng tin, bn c th hi c quan nng nghip, thy sn,
hoc tm hiu th trng v nhng hi nui c a phng.

134

CHNG 18
THIT K CHNG THIN TAI
Trong nng nghip bn vng, mt trong nhng mc ch thit k l to
ra nhng cnh quan c kh nng gim tc hi ca thin tai.
Do c nhiu loi thin tai ca mi trng, cc cnh quan c th d b hi
bi mt loi thin tai nht nh. Mi thit k cn phi tnh n nhng xc sut
c th l:
* Hn.
* L lt.
* La.
* R r ha cht.
* Gi mnh - ging bo, gi xoy, v.v..
* Thay i kh hu lu di - Tri t nng ln, thng tng zn.
* ng t v st l t.
Nhng thit k ca ta phi tnh n nhng thin tai . Bng sau y
gip chng ta t cu hi v tr li.
Thng k mt s thin tai
Nguyn nhn: l tai ha do thin nhin hay do con ngi gy ra?
Tn s: C th xy ra bao nhiu ln trong mt thi gian nht nh?
Thi gian ko di: Thin tai ko di thi gian ngn hay di?
D bo trc: Thi gian c th d bo trc l bao nhiu lu?
Phm vi nh hng: nh hng lan rng hay thu hp trong phm vi no?
Tim nng ph hoi: C th nh gi trc c khng?
Tin l: C th d bo c theo nhng tin l khng?
Khng ch: C th thit k lm gim n mc thp nht thit hi khng?
CHIN LC THIT K PHNG CHNG THIN TAI
1. Cc cu trc
Tt c cc cu trc u c th t a im li dng c cc phng
tin bo v ca thin nhin. Mi nh ca c th t ch trnh bt gi mnh
hoc ging bo (xem hnh 18.1). Ni chung nn nh phi cao hn khong 1/100
mc nc ngp trung bnh/nm. Trong vng c th c l, phi xy dng nh
ca ch cao v khng xy dng trn ng chy ca nc l.

135

Hnh 18.1. Xy dng bo v.

Hng nh v kiu thit k nh cng quan trng. Nhiu cng ng
pht trin cc kiu nh "truyn thng" trnh hay chng chu thin tai thng
xy ra . Th d, nhng nh truyn thng ca Nht Bn xy dng bng
nhng vt liu nh, nh th sau ng t c th lm li nhanh. Nh vng ven
bin hay hi o xy dng trn cc gi mnh i qua cc cc thp di nh.
c nhiu hng dn khc cho vic xy dng cc nh chng nhng thin tai
nht nh. Lm cc ng v cc ca (phn bit vi ca ra vo chnh) thot
ra nhanh khi c ha hon hoc c gi mnh c th lm chy hay nh. Lm
hm kn o bo v thc phm cho ngi, thc n cho gia sc.
Khi s dng vt liu no , cn phi c kin trc v cng ngh xy
dng thch hp.
2. Cc ni d tr
Trong nhiu trng hp, sau thin tai, i sng v sc khe ca con
ngi gp kh khn. Nc ung v thc n khng c, cc ngun nc b
nhim, cc ngun thc n b h hng.
Mi thit k theo nng nghip bn vng phi to mt ngun nc sch
ring bit vi ngun nc cng cng, th d mt b nc.

136

Mt vn thc phm gia nh l cn thit tng s ch ng v thc

n. Thm na, mt khonh vn ring c thit k ni cao hay c iu
kin chng l, bo... s gip cc gia nh v cng ng lc kh khn. Trong
khu vn ny nn trng nhng cy lu nm c sc chng chu v t ni d
on trnh c thin tai thng c trong vng.
Mt nh knh trng rau cng rt c ch. Sau tai ha ht nhn Trc-nbn, nhiu ngi c rau trng trong nh knh trnh c nhim ht nhn
(so vi rau trng trn ng rung).
Cng phi d tr mt ni ct gi ht ging. Mt khonh vn nh trn
c th lm ni gieo ht ging. Cng c th d tr trong kho c bo v
chng la, nc, su bnh. Tt nht l d tr nhng ging a phng c sc
chng chu cao m khng i hi nhiu phn bn hay thuc tr su.
3. K thut sinh hc
Bao gm vic s dng cc ti nguyn sinh hc, k c thc vt v t,
nh l nhng nhn t ci thin mi trng. Nhng im sau y gi v
nhng cch lm gim tc hi do thin tai.
* Gim tc hi ca l lt
Trng dy trn b sng ngi (chiu rng khong 30 mt) c th lm gim
sc mnh v tc nc chy. Nc l chy qua s li ph sa cho cy trng.
* Loi cc mm bnh trong khng kh
Nhiu nh nghin cu tm hiu ti sao nhng th c vnh ai
xanh bao bc li t b hay b nh nhng bnh dch do cc mm bnh vi sinh vt
lan truyn qua khng kh. Nhng vnh ai chn gi v nhng rng a
phng gip lc bt mm bnh trong khng kh.
* Thay i kh hu
L thng tng zn lm con ngi chu nh hng ca tia cc tm.
Trng cy to v cy bi c th to bnh phong che bt cc tia . C th tn cy
rm rp cng ch che 50 - 70% khng gian, nn cnh quan vn thong.
Tri t nng ln l mt tc hi cha d on chnh xc c. Chin
lc hp l nht l trng a dng nhiu loi thc vt, vi s lng , c
th thch ng vi nhng thay i ca mi trng.
Nhng t v nhng b cao c th lm chuyn hng gi v nc,
hoc gi nc cho n khi thm vo t ri mi bc hi.
Th vn dng
1. nh gi nhng thin tai c th xy ra nhiu nht khu vc mnh sinh
sng. Lm th no tng bc to c iu kin gim tc hi ca thin tai (hay
nhng thin tai) y? Trn bn thit k, ch r nhng yu t, nhng cu trc c th

137

c tc dng y.
Nu ta trong mt ni t trc xy ra ha hon, ta hy tm cch thit k
phng nga nh hnh 18.2 v 18.3.

Hnh 18.2. Thit k phng ha. Trong vng d b chy, trng hng cy chn gi
dy, gm nhng loi lm chm la (th d cy c v nhn, cy rng l). Cc nhn t
phng ha khc l p nc rng, ng i vng quanh nh, cy n qu rng l, cy
lm thc n cho g (lm lp c trn mt t tha i).
2. Nghin cu xem phi lm th no nu nghe ni c th xy ra cc thin tai nh:
* Kh hu thay i ln nh hng n mi trng; tc hi do gi, nc.
* Tin tc v thng tng zn, v thm ha ht nhn.

Hnh 18.3. Thit k chng la Khu vn I.

Cy mng cha nhiu nc trng cho mc dy s chng la tt hn cy c tinh
du, c l kh, c v qunh.

138

HNG DN S DNG T AI
LM GIU BNG KINH T GIA NH
Chu trch nhim xut bn: Trn Thu Hng
Chu trch nhim bn tho: Mai Qunh Giao
Bin tp: Minh H
Ba: Ngc Dng
Sa bn in : Thch Sn
NH XUT BN PH N
39 Hng Chui, H Ni,
T: 9.717979 - 9.717980 - 9.710717 - 9.716727 - 9.712832.
FAX: 9.712830
Chi nhnh:
16 Alexandre De Rhodes - Q. I - TP H Ch Minh.
T: 8.294459

139

HNG DN S DNG T AI
LM GIU BNG KINH T GIA NH
y l mt cun s tay hng dn thit k v thc
hnh pht trin nng nghip bn vng quanh nh ca t
ai ca bn lm giu bng kinh t gia nh.
Nu bn l ngi bt u lm nng nghip bn vng,
bn c th lm bin i mnh t ca bn. Nu bn l
ngi thc hnh nng nghip bn vng c kinh nghim,
cun s tay s gip bn thc nghim nhng nh mi v
ngy cng m rng.

140

141

142