miasto

miasto

rda internetowe

Narodowy Instytut Dziedzictwa: niematerialne.nid.pl

Polski Komitet ds. UNESCO: http://www.unesco.pl/kultura/
dziedzictwo-kulturowe/dziedzictwo-niematerialne/
http://www.unesco.org/culture/ich/en/kit
http://niematerialne.nid.pl/Dziedzictwo_niematerialne/Czytelnia/Dziedzictwo_niematerialne%20w%20Polsce.pdf
http://www.ceo.org.pl/pl/etnolog/news/jak-badac-niematerialne-dziedzictwo-kulturowe
http://niematerialne.nid.pl/Dziedzictwo_niematerialne/
https://www.facebook.com/apator.rubinkowo?fref=ts
https://www.facebook.com/7?fref=ts
https://www.facebook.com/groups/1655619364723484/?fref=ts
https://www.facebook.com/groups/466279060179039/?fref=ts
https://www.facebook.com/Rubinkowowladcymelanzu/?fref=ts
https://www.facebook.com/Rubinkowo/?fref=ts
https://www.facebook.com/Nasze-Rubinkowo-1510821602560483/?fref=ts
https://www.facebook.com/groups/202771099829594/?fref=ts
http://e-wietor.pl/
http://e-wietor.pl/historia-encyklopedii-torunia/

Sabine Carruzzo | Muzeum Confrrie des Vignerons/

Confrrie des Vignerons, Vevey

Fte des Vignerons wSzwajcarii.

Oryginalne wito na cze
pracownikw winnic
Fte des Vignerons (Festiwal Pracownikw Winnic) odbywa si raz na pokolenie wmiasteczku Vevey pooonym we francuskojzycznej czci Szwajcarii na
pnocnym wybrzeu Jeziora Genewskiego, otoczonym winnicami tarasowymi
wLavaux wpisanymi na list wiatowego dziedzictwa UNESCO w2007 roku1.
Festiwal ten jest pierwsz yw tradycj zgoszon przez Konfederacj Szwajcarsk do UNESCO wmarcu 20015 roku wcelu wpisania na List niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Decyzja UNESCO wtej kwestii jest spodziewana przed kocem roku 2016.
Od 1797 roku Confrrie des Vignerons (Bractwo Pracownikw Winnic) wVevey raz na pokolenie organizuje festiwal Fte des Vignerons na duym rynku miejskim, na wyjtkowej imajestatycznej scenie teatralnej zwidokiem na jezioro igry.
Pocztki wydarzenia wywodz si zowiele starszej parady, organizowanej
od niepamitnych czasw, cho udokumentowanej dopiero od 1647 roku2. Kolej-

1
Zob. Carruzzo-Frey Sabine, Lavaux, contemporary history [w:]Lavaux, terraced vineyards,
red.AILU, Lausanne 2012, s. 36-47.

Zob. Carruzzo-Frey Sabine, Ferrari-Dupont Patricia, Du Labeur aux honneurs, quatre sicles
dhistoire de la Confrrie des Vignerons et de ses Ftes, Montreux 1998.
2

Tosamo miasta

39

miasto

winnicami w Lavaux, gdzie eksperci zrzeszeni w Confrrie des Vignerons wywarli znaczcy wpyw na zachowanie wiedzy i dziedzictwa. Festiwal Fte des
Vignerons oraz tarasowe winnice wLavaux stanowi poczenie niematerialnego

imaterialnego dziedzictwa kulturowego, przy czym to pierwsze jest symbolicznym obrazem drugiego.
Organizatorem wydarzenia jest bractwo Confrrie des Vignerons.
Wbrew nazwie, stowarzyszenie to nie zostao zaoone przez samych pracownikw winnic, ale przez wacicieli, ktrym zaleao na jakoci pracy wykonywanej w ich winnicach. Kontrolowanie pracy robotnikw byo gwnym
celem stowarzyszenia wacicieli ziemskich. W tym celu przez ponad 350 lat
stowarzyszenie mianowao ekspertw. Po ogoszeniu wynikw ich wizytacji
w winnicach czonkowie bractwa w towarzystwie mieszkacw miasteczka
przechodzili przez miasto w pochodzie, taczc na ulicach, na placach oraz
pod oknami notabli, ana koniec dochodzc na rynek, gdzie urzdzano bankiet.
WXVII iXVIII wieku pochd urozmaicono owiele dodatkowych elementw,
jak flagi, fujarki, bbny, piewacy, drewniane figurki, ozdobne koa i inne.
W 1730 roku na beczce posadzono modego chopca, ktry mia uosabia
Bachusa. Wtym czasie wpochodzie uczestniczyy ju setki osb. Wsurowej,
protestanckiej spoecznoci z czasw ancien rgime kolorowe, haaliwe pochody bractwa byy mile widzian i oczekiwan atrakcj. Brali w nim udzia
mieszkacy okolicznych wiosek. Szybko okazao si, e doroczne organizowanie wydarzenia jest zbyt kosztowne dla bractwa, wic od XVIII wieku festiwal
obchodzono co trzy lata, apniej raz na sze lat.
Mimo e pierwotn intencj bractwa byo udzielanie nagany robotnikom,
ktrzy nieodpowiednio wykonywali swoje obowizki, to epoka Owiecenia
przyniosa zmian tego podejcia. Okoo 1700 roku czonkowie Confrrie des
Vignerons uznali, e korzystniejsze jest nagradzanie tych, ktrzy najlepiej pracuj
w winnicach, tworz warto dodan dla ich wacicieli lub wprowadzaj usprawnienia technologiczne skutkujce zwikszeniem rentownoci, ni karcenie
tych, ktrzy zaniedbuj swoje obowizki. Wzwizku ztym pojawi si pomys
wrczania medali i nagrd najlepszym pracownikom winnic. Mino kolejne
30 lat, zanim zrodzi si pomys uroczystego koronowania najlepszego robotnika. Wreszcie w1797 roku, kilka miesicy przed wybuchem rewolucji wVaud,
Bractwo ukoronowao dwch najlepszych pracownikw winnic na duym rynku w Vevey. Pod koniec XVIII wieku, kiedy alpejskie festiwale i ideay cieszyy
si popularnoci wrd uprzywilejowanych warstw europejskich, na rynku
wzniesiono trybuny, aby widzowie mogli wygodnie oglda uroczyst ceremoni.
Pochd zacz powoli przeradza si w przedstawienia ywych obrazw i tak
narodzi si pierwsze festiwal Fte des Vignerons.

Tosamo miasta

Tosamo miasta

Trzeci festiwal Fte des Vignerons wVevey w1833 roku, ze zbiorw Confrrie des
Vignerons.

ne edycje festiwalu Fte des Vignerons nawizuj do podobnej tematyki (sezony

winoroli i wina, obowizki w uprawie winoroli, cykl ycia czowieka, natury,
kosmosu itp.), jednak kadorazowo jest to cakowicie oryginalne wydarzenie. Stanowi ono nie tylko festiwal czy przedstawienie, ale przede wszystkim uroczysto
na cze najlepszych pracownikw winnic w regionie. Festiwal Fte des Vignerons, podczas ktrego odbywaj si pokazy wwykonaniu tysicy artystw amatorw na arenie mogcej pomieci obecnie niemal 18 tysicy osb, jest jednym
znajwikszych wydarze we francuskojzycznej czci Szwajcarii.
Poczwszy od 1797 roku festiwal Fte des Vignerons odby si 11 razy. Kolejny jest zaplanowany na lato 2019 roku. Mimo nietypowych ram czasowych
wydarzenie jest wanym przykadem midzypokoleniowego przekazu tradycji
ijej poszanowania zuwzgldnieniem innowacyjnoci, co jest zgodne zdefinicj
niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Pierwotnie festiwal mia
na celu celebrowanie ipromowanie dobrych praktyk uprawy winoroli, atradycja Fte des Vignerons wtrway inaturalny sposb zwizana jest ztarasowymi

40

miasto

41

miasto

miasto

Widowisko, ktre miao wyobraa wiejskie ycie, podzielono na cztery

pory roku. Trzem pierwszym przewodzili mityczni bogowie: Pales, bogini pastwisk i pasterzy, uosabiaa wiosn; Ceres, bogini zbiorw lato; a Bachus, bg
wina jesie. Wiejskie wesele, interpretowane jako czas dzielenia si iobietnica
powtrnych narodzin, symbolizowao zim. Drugi festiwal mia miejsce dopiero w1819 roku, po zakoczeniu politycznie trudnego czasu rewolucji wVaud,
a w szczeglnoci wojen napoleoskich w Europie. Podczas drugiego festiwalu
do obchodw doczyy dwie nowe grupy, ktre od tej pory s jego nieodczn
czci: stu gwardzistw szwajcarskich, czyli grupa honorowa wmundurach dawnej szwajcarskiej gwardii kupieckiej, stanowica suby bezpieczestwa podczas
festiwalu isymbolizujca przyczenie modego kantonu Vaud do Konfederacji
Szwajcarskiej3, oraz armaillis tradycyjni hodowcy byda, symbolizujcy powrt

na koszty isprawia, e jest on organizowany tylko raz na pokolenie, rednio co

dwadziecia lat lub pi razy na wiek.
Tabela ilustruje rozmiary wydarzenia.

pracownikw winnic imieszkacw miasta do ich alpejskich korzeni. Armaillis

prowadz swoje stada, piewajc bardzo popularn we francuskojzycznej czci
Szwajcarii piosenk Ranz des vaches. Trudno sobie wyobrazi obchody Fte des
Vignerons bez wykonania tej piosenki, najpierw przez chr, apotem solo wrd
stada krw.
WXIX iXX wieku obchody nabieray rozmachu iwymiaru prawdziwie artystycznego. Zkad edycj ronie liczba uczestnikw iwidzw. Si napdow
festiwalu jest entuzjazm organizatorw, artystw amatorw izawodowcw oraz
widzw. Za kadym razem inscenizacja, reyseria, muzyka, scenariusz, choreografia, dekoracje, sceny ikostiumy s nowe ioryginalne, chocia caociowa tematyka pozostaje niezmienna. Bractwo okrela oglny zarys, wramach ktrego
artyci mog dowolnie wyraa siebie, wzbogacajc wten sposb obchody.
Poczwszy od XIX wieku ludzie przybywaj zdaleka, aby wzi udzia
wtym wyjtkowym wydarzeniu czcym tradycj zinnowacyjnoci. Fte des
Vignerons, zakorzenione whistorii itradycji, jednoczenie musi odzwierciedla
czasy wspczesne. Jego nowoczesno i zanurzenie w codziennym yciu lokalnych mieszkacw sprawia, e mode pokolenie, ktre pierwszy raz wemie
udzia wfestiwalu, bdzie chciao zorganizowa jego kolejn edycj, podtrzymujc
wielowiekow tradycj. Kady organizator festiwalu ma wiadomo, e jest tylko
ogniwem wacuchu, ktry musi cign si wprzyszo4. Kady kolejny festiwal powinien te by pikniejszy od poprzedniego, co oczywicie ma wpyw

42

Kanton Vaud zosta przyczony do Konfederacji Szwajcarskiej w1803 roku.

Carruzzo-Frey Sabine, La Fte des Vignerons [w:] Lavaux, terraced vineyards,op.cit., s. 82-87.

Tosamo miasta

Festiwale Fte des Vignerons XIX iXX wieku wliczbach

Oglny
koszt we
frankach

Wynik
kocowy we
frankach

13

16 254

Strata 9666

2 poranki

13

27 007

Strata 8121

900

3 poranki

15

64 851

Strata 20 367

10 500

1200

3 poranki

140

144 464

Strata 10 861

1889

12 000

1379

5 porankw

240

347 751

Zysk 52 810

1905

12 500

1800

6 porankw

225

625 338

Zysk 40 664

1927

14 000

2000

6 porankw

5,5082,50

1 202 497

Zysk 216 215

1955

16 000

3857

11 porankw
2 wieczory

1070

4 695 229

Zysk
1 204 927

1977

15 576

4250

8 porankw
6 wieczorw

30160

20 707 011

Zysk
5 071 423

1999

16 000

5050

1 koronacja
7 porankw
7 wieczorw

65260

54 000 000

Zysk
4 151 332

Data

Liczb miejsc
warenie

Aktorzy
istatyci

Liczba
Cena biletw
przedstawie we frankach

1819

2000

730

2 poranki

1833

4000

780

1851

8000

1865

Ostatnia edycja, zorganizowana w 1999 roku, kosztowaa ponad 50 mln

frankw szwajcarskich (tzn. ponad 200 mln zotych). Bractwo nie zamierza czerpa zyskw zwydarzenia. Zdrugiej strony dodatni bilans jest potrzebny, aby mie
zapewnione rodki na organizacj kolejnej edycji imc podtrzymywa tradycj
nagradzania najlepszych pracownikw winnic co trzy lata midzy kolejnymi festiwalami. Gwnym zadaniem Bractwa nie jest organizowanie festiwalu, ale raczej
kontrolowanie wimieniu wacicieli ziemskich (osb prywatnych, lecz rwnie
wielu instytucji publicznych, firm winiarskich i fundacji) pracy wykonywanej

Tosamo miasta

43

miasto

miasto

wregionalnych winnicach. Robotnicy s poddawani ocenie trzy razy do roku: na

wiosn, na pocztku lata ina kilka tygodni przed winobraniem. Co trzy lata s oni
nagradzani stosownie do zasug podczas uroczystej ceremonii zwanej trennale.
Bierze wniej udzia piciuset goci, wrd ktrych znajduj si czonkowie Confrrie
des Vignerons, jak rwnie przedstawiciele krgw politycznych, winiarskich, gospodarczych iartystycznych oraz zasueni pracownicy winnic.
Szwajcaria ratyfikowaa Konwencj UNESCO dotyczc dziedzictwa niematerialnego w2008 roku. Wzwizku ztym poproszono 26 szwajcarskich kantonw
osporzdzenie wykazw ywych tradycji. Fte des Vignerons jest jedn ztradycji, ktre chcia zaprezentowa kanton Vaud. Spord setek wnioskw eksperci
wyznaczeni przez szwajcarski rzd sporzdzili krajow list 167 ywych tradycji,
tzw. List ywych tradycji wSzwajcarii5. Wpadzierniku 2014 roku rzd federalny wybra osiem ywych tradycji, ktre przez kolejnych dziesi lat miay by
przedstawiane komisji eksperckiej UNESCO6. Wporozumieniu zConfrrie des
Vignerons ustalono, e jako pierwszy zostanie zaprezentowany festiwal Fte des
Vignerons. Dokumentacja zostaa przygotowana przez Federalne Biuro ds. Kultury oraz Confrrie des Vignerons przy oficjalnej pomocy kantonu Vaud, miasta
Vevey ilicznych entuzjastw tradycji, ktrzy wyraali swoje wsparcie wlistach
imailach.
Bractwo Confrrie des Vignerons jest przekonane otym, e festiwal Fte des
Vignerons stanowi yw tradycj kadc nacisk na sztuk teatraln, ktra ma
charakter midzypokoleniowy (niezalenie od tego, czy chodzi oaktorw, statystw,
wolontariuszy czy widzw), zachcajc ca spoeczno do uczestnictwa, bez
podziaw spoecznych, politycznych czy etnicznych, podtrzymywan dziki
entuzjazmowi tysicy wolontariuszy. Nie tylko aktorzy, piosenkarze czy tancerze
maj swj wkad wfestiwal, ale rwnie liczne komisje czy osoby pracujce przy
organizacji wydarzenia.
Muzeum Confrrie des Vignerons odgrywa wan rol w przekazywaniu
i dokumentowaniu niematerialnego dziedzictwa, jakim jest Fte des Vignerons.
Znajduje si ono na zamku w Vevey, ktry od 1953 roku jest rwnie gwn
siedzib bractwa. W muzeum, oprcz staych i tymczasowych wystaw oraz
zbiorw, znajduj si take archiwa bractwa i sale obrad zarzdu. Jest ono
5

Lista ywych tradycji wSzwajcarii, www.traditions-vivantes.ch [dostp 15.07.2016].

Liste indicative du patrimoine culturel immatriel en Suisse, Office Fdral de la Culture,

Berno 2014.
6

44

Tosamo miasta

Ostatnia scena widowiska festiwalu Fte des Vignerons w1999 roku wVevey
wSzwajcarii, fot. Philippe Pache 1999.

miejscem zarwno kultywowania tradycji, jak iprzekazywania wiedzy ofestiwalu. Muzeum pragnie, aby ta tradycja, ywa, cho upiona pomidzy poszczeglnymi edycjami festiwalu, bya przybliana przez filmy, nagrania dwikowe,
fotografie, dokumenty, grafik, przedmioty, modele rnych scen i oryginalne
kostiumy. Odwiedzajcymi muzeum s uczestnicy poprzednich edycji festiwalu,
mieszkacy regionu, turyci zdalszych stron oraz naukowcy. Pomidzy festiwalami jest to te jedyne miejsce, gdzie lokalni mieszkacy mog dziki zebranym
zdjciom inagraniom powspomina wydarzenia, wktrych brali udzia. Wyzwanie dla muzeum, ktrego celem jest upamitnienie niematerialnego materialnym,
polega wanie na tym paradoksie. Mimo caej autentycznoci ipikna tego, co
pokazuj, obrazy i sowa nie mog odda ulotnej intensywnoci zbiorowego
dowiadczenia ani adekwatne wyrazi emocji i wspomnie osb, ktre bray
udzia wfestiwalu.
Jako wydarzenie, zktrego synie region Vevey, Fte des Vignerons stanowi
swego rodzaju kamie milowy wczasie. Dla wielu ludzi festiwal jest momentem,
bdcym punktem odniesienia do wanych wydarze zich ycia. Czsto si syszy
takie sowa: To byo przed... wtrakcie... po Fte des Vignerons tego itego roku.

Tosamo miasta

45

miasto

miasto

Festiwal przyblia do siebie mieszkacw miasta iwiosek, lokaln spoeczno

igoci zzewntrz, ktrzy mog przez trzy tygodnie wjednym miejscu wzi udzia
wkulturalnym projekcie czcym proste radoci itradycje uprawy winoroli ze
wspczesn sztuk teatraln.
Tekst tumaczony zjzyka angielskiego
Bibliografia

Carruzzo-Frey Sabine, Lavaux, contemporary history [w:] Lavaux, terraced

vineyards,red.AILU, Lausanne 2012, s. 36-47.
Carruzzo-Frey Sabine, La Fte des Vignerons [w:] Lavaux, terraced
vineyards,red.AILU, Lausanne 2012, s. 82-87.
Carruzzo-Frey Sabine, Ferrari-Dupont Patricia, Du Labeur aux honneurs,
quatre sicles dhistoire de la Confrrie des Vignerons et de ses Ftes, Montreux
1998.
Confrrie des Vignerons, Ashort history of the Fte des Vignerons in Vevey,
Vevey 2014.
Liste indicative du patrimoine culturel immatriel en Suisse, Office Fdral de
la Culture, Berno 2014.
RDA INTERNETOWE

La Confrrie des vignerons, www.confreriedesvignerons.ch

La Fte des Vignerons, www.fetedesvignerons.ch
Les traditions vivantes en Suisse, www.traditions-vivantes.ch

Magdalena Kwieciska | Muzeum Historyczne

Miasta Krakowa

Kolekcja Pawa Lechowskiego.

Dziedzictwo Romw w Krakowie
Pawe Lechowski zwyksztacenia jest etnografem, bywa ekspertem idoradc Ministerstwa Spraw Wewntrznych w kwestiach romskich. Uczestniczy
wprogramach edukacyjnych iintegracyjnych oraz angauje si wdziaalno
rnych organizacji promujcych kultur tej mniejszoci etnicznej. Bierze
udzia w konferencjach, a jego opinie byy cytowane w raportach European
Rome Rights Center. Kultur romsk interesuje si nieustannie od lat 60.
ubiegego wieku. Pod koniec lat 70. pomaga Adamowi Bartoszowi wrealizacji czasowej wystawy Cyganie w kulturze polskiej w tarnowskim Muzeum
Etnograficznym. Wlatach 80. jako pracownik tej instytucji uczestniczy wpozyskiwaniu eksponatw, w szczeglnoci do dziau kultury romskiej. Dziesi lat pniej zacz tworzy wasn kolekcj (nie pracowa ju wwczas
wmuzeum)1, ktrej powstanie zbiego si wczasie zdu migracj wlatach
90. rumuskich Romw do Krakowa. Zbiory Lechowskiego s efektem ubocznym pomocy, ktrej udziela wwczas migrantom. Organizowa im opiek lekarsk, zaatwia pomoc prawn, szuka miejsc, gdzie mogliby si zatrzyma,
zwaszcza podczas zimowych mrozw, tumaczy wane sprawy z/na jzyk

1
Pawe Lechowski pracowa wMuzeum Etnograficznym wTarnowie do roku 1993, aod 1994 roku
zacz ju rozwija kolekcj prywatn. Dzi stanowi one znaczcy wkad wzachowywanie dziedzictwa Romw zEuropy rodkowo-Wschodniej.

Tosamo miasta

47