muzeum

Lazar Toma, tehvanje: ljudski turnir, Gea 2014, nr 6, s. 22-25.

Lazar Toma, Nabergoj Toma, Bitenc Polona (red.), Vitez, dama in zmaj:
dediina srednjevekih bojevnikov na Slovenskem. 2, Katalog, Ljubljana 2013.
Markovi Kocen Blanka, 60 let tehvanja v Posavju, Rodna gruda 2014,
s.60-63.
Marolt France, Slovenske narodoslovne tudije. Zv. 1, Tri obredja iz Zilje,
Ljubljana 1935.
N. I., tehvanje v Ljubljani, Ljubljanski dnevnik 1959, nr 113, s. 3.
Pajsar Breda, idov Nena, Etnoloka topografija slovenskega etninega
ozemlja: 20. stoletje. Obina Lublana Beigrad, Ljubljana 1991.
Poljak Isteni Saa, Prazniki, identiteta, ideologija: Kmeka ohcet v Ljubljani
[w:] Praznina veglasja, red. Ingrid Slavec Gradinik, Ljubljana 2014,
s.71-90.
Regally Alenka, S tehvanji po barigli, Kmeki glas 1983, nr 25, s. 14.
Stanonik Marija, Ofolklorizmu na splono, Glasnik Slovenskega etnolokega
drutva 1990, nr 1-4, s. 20-42.
Stanonik Marija, Vpraanje folklorizma na slovenskem podeelju [w:]
Dediina v rokah stroke, red. Joe Hudales, Nataa Visonik, Ljubljana 2005,
s.231-238.
ega Polona, Ob raziskovanju eg in praznikov na Slovenskem v drugi polovici
20. in na zaetku 21. stoletja, Glasnik Slovenskega etnolokega drutva 2001,
nr 3-4, s. 108-111.
piek Miha, Posavsko tehvanje tradicija v Savljah: diplomsko delo,
Ljubljana 2006.
Turk Niska Barbara, Klaus Simona, Starec Saa, Urbano ivljenje ob kmetijah
ali ruralno ivljenje ob stolpnicah?: dilema jasne lonice med urbanim in
ruralnim. Urban living next to farms and rural living next to highrises?:
finding a clear boundary between urban and rural, Urbani izziv 21, 2010, nr
1, s.32-41, 106.
idov Nena, Kdor ne tehva, ni Posavc!: tehvanje v Savljah, Kleah in na Jeici
v Ljubljani [w:] ar izroila, red. Ingrid Slavec Gradinik, Ljubljana 2008,
s.335-352.
idov Nena, Nesnovna kulturna dediina Slovenije: dileme v zvezi znjenim
varovanjem v lui Unescove Konvencije [w:] Interpretacije dediine, red.
Tatjana Dolan Eren, Ingrid Slavec Gradinik, Nadja Valentini Furlan,
Ljubljana 2014, s. 150-161.

muzeum

Joe tukl | Muzeum Miasta kofji Loki

Misterium mki Paskiej wkofji

Loce Processio Locopolitana
kofja Loka imajtek ziemski Loka
kofja Loka to niedue miasto (12 tysicy mieszkacw) znajdujce si wregionie Grna Kraina, 20 km na pnocny zachd od Lublany, stolicy Sowenii. Wredniowieczu
iepoce nowoytnej kofja Loka stanowia centrum posiadoci ziemskiej Loka, ktra
naleaa do biskupw Fryzyngi wlatach 973-1803. Pocztki tego redniowiecznego
miasta, ktre powstao uzbiegu rzek Selka Sora iPoljanska Sora, sigaj XII wieku.
Najstarsza cz miasta rozciga si wok Rynku, czyli Placu, ktry powsta na grnym tarasie miasta wXIII wieku1. Rynek stanowi centrum ycia spoecznego igospodarczego miasta. Wraz zrozwojem osady na dolnym tarasie, rwnolegle do Grnego
Rynku, powsta Dolny Rynek, czyli Lontrg, ktry od XIV wieku zacz funkcjonowa
jako Nowy Rynek2. Wok Grnego iDolnego Rynku powstaa gsta zabudowa szeregowa, tak aby jak najwicej domw mogo zmieci si przy samym placu targowym. Budynki byy dugie iwskie, ich fasady wychodziy na plac, ogrody za ioficyny
znajdoway si na tyach. Wedug rde historycznych pierwsza wzmianka oRynku
pochodzi z1248 roku, sama za osada otrzymaa prawa miejskie w1274 roku3.
1

Avgutin Cene, kofja Loka. Kulturni in naravni spomeniki Slovenije, Maribor 1988, s. 5.

Blaznik Pavle, kofja Loka in Loko gospostvo (973-1803), kofja Loka 1973, s. 40.

Kosi Matja, Zaetki kofje Loke in freisinki kofje kot ustanovitelji mest, Blaznikov zbornik. Zbirka Loki razgledi 2005, nr 11, s. 87-88.
3

Depozytariusze

241

muzeum

Klaryski iurszulanki wkofji Loce

wVipavskim Kriu w1637, wKranju iKrku w1640, wCelovecu / Klagenfurcie

w1646, wGradiu ob Soi w1650 oraz wNovym Mecie w16587. WXVIII

Wredniowieczu iczasach nowoytnych kofja Loka bya bogatym idobrze prosperujcym miastem handlowym, ktrego rozkwit gospodarczy przycign rnorodne katolickie wsplnoty zakonne. Jako pierwsze wmiecie osiedliy si klaryski, ktre ju w1358 roku zamieszkay wklasztorze wsamym centrum miasta.
Oprcz szlachcianek do zakonu wstpowao rwnie wiele dziewczt z rodzin
mieszczaskich. Misja duchowa klarysek polegaa na kontemplacji imodlitwie,
a take czciowo na wychowaniu szlachcianek, a do czasu reform Jzefa II.
Edykt cesarza Austrii Jzefa II z12 stycznia 1782 roku doprowadzi do rozwizania czci zakonw, zwaszcza kontemplacyjnych, co niekorzystnie odbio si
na edukacji oraz systemie pomocy spoecznej4. Sam klasztor nie pozosta jednak

wieku kapucyni byli najliczniejszym bractwem zakonnym wSowenii. Do kofji

Loki przybyli stosunkowo pno, bo w 1706 roku. Niemniej byli tam dobrze
znani jeszcze przed ich osiedleniem si wmiecie. Przyczyn tego by fakt, e
dziaalno kapucynw nie ograniczaa si wycznie do miejsc, wktrym znajdoway si ich klasztory, ale wspierali take ich okolic. To wanie zpowodu
dziaalnoci wpobliskich parafiach stali si wkocu prawdziwym zakonem dla
ludu za spraw zblienia si i koegzystencji z kad warstw spoeczestwa.
Dlatego te od czasu do czasu pojawiali si wkofji Loce, aby wygosi kazania,
najpierw zLublany, apo roku 1640 zKranja. Entuzjazm, jaki wzbudzali wrd
mieszkacw Loki, osign takie rozmiary, e miejscowa spoeczno postanowia zbudowa im klasztor, aby ju na zawsze pozostali wmiecie. Wtym celu
jeszcze w1647 roku lokalny kupiec Sebastijan Lukani pozostawi kapucynom
wspadku ogrd przy wjedzie do Bramy Selkiej oraz pokan sum pienidzy
na budow klasztoru, jeli tylko bdzie to moliwe8. W dniu przybycia kapu-

dugo niezamieszkany. Urszulanki zajy go w padzierniku tego samego roku,

rozpoczynajc misj edukowania modych dziewczt.
Pojawienie si idziaalno kapucynw wkofji Loce
Kapucyni byli jedynym bractwem zakonnym, ktre pojawio si kofji Loce.
Zakon ten, ktry wydzieli si ze wsplnoty zakonnej franciszkanw, zaoono w1528 roku we Woszech5. Zasady zakonne pocztkowo nakazyway ycie
wubstwie oraz wielogodzinn modlitw ikontemplacj. Wkolejnych latach
pooono jednak rwnie nacisk na studiowanie Pisma witego oraz dziaalno kaznodziejsk ispowiednicz. Po zniesieniu przez papiea Grzegorza XII
w 1575 roku zakazu zakadania klasztorw poza Wochami kapucyni zaczli
szybko pojawia si wwielu miejscach wEuropie. Wydarzyo si to uschyku
XVI ina pocztku XVII wieku, wczasach reformacji ikontrreformacji. Wadze
kocielne wymagay, aby kapucyni, zarwno poprzez kazania, jak iprzykadne
ycie, skonili heretykw do powrotu na ono Kocioa katolickiego oraz przyczynili si do ponownego rozkwitu ycia religijnego wrd samych katolikw6.
WSowenii kapucyni osiedlili si na pocztku wGoricy/Gorizii w1591 roku,
anastpnie wLublanie w1606 roku, wCelje w1609, wMariborze w1613, wPtuju w1615, wRadgonie, Triecie iKrminie w1617, wBeljaku / Villach w1629,

242

muzeum

cynw do kofji Loki 7 wrzenia 1706 roku budynek klasztoru nie by jeszcze
gotowy, dlatego tymczasowo osiedlili si wdomu znajdujcym si obok kaplicy
Trjcy witej wRynku. Budowa klasztoru rozpocza si od pooenia kamienia wgielnego w1707 roku iwraz zbudow kocioa dobiega koca w1709.
W kociele, ktry w roku 1713 zosta konsekrowany pod wezwaniem witej
Anny, tylko w1710 roku msz wit celebrowano a 1300 razy9.
Oprcz dziaalnoci kaznodziejskiej ispowiedniczej istniao jeszcze wiele
innych form aktywnoci, za pomoc ktrych kapucyni mogli ksztatowa obraz duchowy czowieka baroku. Wkofji Loce aktywno ta przyja zwaszcza
form rnorodnych ludowych praktyk religijnych, m.in. procesji pasyjnych,
znanych waciwie wcaej Europie ju wczasie pnego redniowiecza. Du
rol wich rozwoju odegrao pojawienie si wita Boego Ciaa (Festum Corporis Christi), ktre pod koniec XIV wieku zaczto celebrowa wformie procesji. Podczas procesji oprcz kwiatw, flag, chorgwi isztandarw niesiono

7
Dolinar France, Kapucini [w:] Enciklopedija Slovenije 1990, t. 4, s. 405-406; Benedik Metod, Kapucini kot pomemben dejavnik v oblikovanju duhovne podobe slovenskega naroda v 17. in 18. stoletju,
Loki razgledi 1999, nr 46, s. 12.

Hani Damjan, Klarise na Kranjskem, Ljubljana 2005, s. 15.

Benedik Metod, Kristusovo trpljenje v kapucinski duhovnosti, Pasijonski doneski 2015, nr 10, s. 36.

Kova Primo, Ustanovitev kapucinskega samostana v kofji Loki, Loki razgledi 1993, nr 40, s. 41.

Idem, Kapucinski samostan s cerkvijo sv. Ane, Celjekofja Loka 2008, s. 16.

Benedik Metod, Kapucinski samostan..., op. cit., s. 31-42.

Depozytariusze

Depozytariusze

243

muzeum

muzeum

rwnie obrazy oraz rzeby religijne, nieco pniej grupy rzeb, a wreszcie
odgrywano ywe sceny, ktre wepoce baroku zaczy nabiera coraz bardziej
teatralnego charakteru. Niektrzy badacze jednak upatruj pocztkw procesji pasyjnych w misteriach wielkanocnych upamitniajcych zmartwychwstanie Chrystusa, ktre stopniowo poszerzano okolejne tematy, gdy zaczto
dodawa sceny mki Paskiej10.
Misterium mki Paskiej wkofji Loce
Misterium mki Paskiej w kofji Loce to wielkopitkowa procesja pokutna. Tekst misterium, napisany wierszem (cao zawiera 863 wersw rymowanych), skadajcy si z 13 scen, zosta spisany w klasztorze kapucynw
wkofji Loce przez brata Romualda (Lovrenc Marui, 1676-1748) podczas
jego pobytu wmiecie, wktrym dziaa jako kaznodzieja oraz kapan stojcy na czele procesji (1715-1727). Obracie Romualdzie wiemy bardzo mao.
Kapucyni nie mieli zwyczaju opisywania siebie w kronikach oraz innych
rdach pisanych, dlatego tak sabo znamy biografie nawet najsynniejszych czonkw kongregacji. Wiemy, e brat Romuald urodzi si tandreu/
Sant Andreia pod Goric/Gorizi i zmar w rodzinnej wiosce w wieku 72
lat. Do zakonu kapucynw wstpi w1699 roku. Nowicjat odbywa wCelje.
wicenia zakonne przyj 13 marca 1700 roku. Studia filozoficzne ukoczy
wCelje iMariborze, teologi za wLublanie. Subie zakonnej powici 49
lat swojego ycia11.
Misterium mki Paskiej w kofji Loce uwaa si za najstarszy zachowany
tekst dramatyczny wjzyku soweskim, zawierajcy wtrty aciskie iniemieckie oraz didaskalia. Stanowi ono unikalne wiadectwo redniowieczno-barokowej adaptacji teatralnej oraz typowego jzyka swojej epoki. Misterium pocztkowo funkcjonowao bez tytuu. Tytuem opatrzono wycznie przedstawienie
dewocyjne znane jako procesja wielkopitkowa. To wanie wspomniane ludowe przedstawienie dewocyjne stanowio inspiracj dla tekstu i tytuu dramatu.

Marin Marko, kofjeloki pasijon (signum temporis) [w:] kofjeloki pasijon. Diplomatini prepis,
red. Ale Berger, Ljubljana 1999, s. 197.

10

Benedik Metod, Ob odkritju spominske ploe patru Romualdu Lovrencu Maruiu (1676-1748),
21. marca 1997, Loki razgledi 1999, nr 46, s. 20.

Historyczne przedstawienie Misterium mki Paskiej wkofji Loce, Boris Kobe,

1967, olej na ptnie, Soweski Instytut Teatralny wLublanie.

Peny tytu Misterium mki Paskiej wkofji Loce po raz pierwszy zanotowano
w1972r., na faksymile misterium znanym jako edycja Koblara12.
Badania
Misterium mki Paskiej wkofji Loce doczekao si dotychczas czterech edycji.
Po raz pierwszy transkrypcj misterium wraz ze wstpem zawierajcym przegld
historyczny na temat procesji pasyjnych wyda Josip Mantuani. Jego prac opublikowano wczasopimie akademickim Carniola 1916/17, VIIVIII.
Kolejnym badaczem, ktry wyda tekst misterium, by France Koblar. Faksymile misterium wraz ze studium towarzyszcym wjego opracowaniu ukazao

11

244

Depozytariusze

12

Ogrin Matija, Oe Romuald, kofjeloki pasijon, Znanstvenokritina izdaja, Celje 2009, wstp.

Depozytariusze

245

muzeum

si w roku 1972. Edycja ta miaa uwietni 250 rocznic pierwszej inscenizacji

misterium. Koblar przyj, e odbya si ona w1721 roku.
Trzeci edycj misterium przygotowali Joe Faganel iPrimo Simoniti. Opublikowana wserii Kondora w1987 roku, edycja ta ponownie ukazaa si wdruku
wroku 199913.
Czwarta i jak dotd najpeniejsza naukowa edycja krytyczna misterium
skada si z 431 stron i zostaa przygotowana przez dr. Matij Ogrina i wsppracownikw zInstytutu Literatury Soweskiej iStudiw Literackich (Centrum
Badawcze Soweskiej Akademii Nauk) w2009 roku. Wyrnikiem tej edycji jest
to, e oprcz wydania papierowego doczekaa si rwnie wersji elektronicznej,
dostpnej pod nastpujcym adresem: http://nl.ijs.si/e-zrc.
Rkopis
Misterium mki Paskiej wkofji Loce to ksiga rkopimienna lub kodeks owymiarach 19,7 cm na 28,4 cm, skadajca si z51 kart. Ksig oprawiono wpergamin, ktry wczeniej wykorzystywano jako list czynszow majtku ziemskiego
Loka. Karty wykonano zkilku rodzajw delikatnego, lekkiego icienkiego papieru,
pochodzcego zpapierni wpnocnych Woszech14. Analiza tekstualna dowodzi,
e misterium zostao zapisane przez szeciu rnych skrybw.
Zasadnicza cz misterium, od karty 3r do karty 40v, ma charakter jednolity. Jej zapis przypisuje si bratu Romualdowi. Ze wzgldu na to, e uwagi wstpne
iwskazwki dotyczce inscenizacji misterium zostay zapisane przez piciu pozostaych skrybw, tekst dramatu mona uzna za jednolity wsensie paleograficznym. Zapisano go jedn rk, prawdopodobnie wodstpach, ale bez zmian.
Zwaywszy, e tekst nie zawiera niemal adnych bdw, ktre mona byoby
uzna za powstae wzapisie, uprawniony bdzie wniosek, e stanowi on transkrypcj zrnych istniejcych wczeniej wersji misterium. Rkopis, pocztkowo
jednolity, uleg nieco pniej pewnemu rozczonkowaniu, gdy pojawiy si wnim
dodane rcznie dopiski lub gdy doklejono lub wycito/wyrwano niektre karty
kodeksu15.
13

Ibidem, s. 325-326.

Idem, Vpraanje tradicije kofjelokega pasijona. Ekdotina perspekiva, Slavistina revija 2000,
nr 56, s. 291.

14

15

246

Ogrin Matija, Oe Romuald..., op. cit., s. 333-334.

Depozytariusze

muzeum

Datowanie misterium oraz pocztki procesji wkofji Loce

Zapis misterium oraz jego pierwsz inscenizacj uprzednio datowano na 1721
rok, czyli dat, ktr umieszczono na karcie 2r. Nowo przeprowadzona analiza
dowodzi jednak, e kart 2r zapisano rk inn ni tekst gwny misterium ie
dodano j do kodeksu nieco pniej. Ztego te powodu znajdujca si tam data
nie moe odnosi si do caego rkopisu. Analiza wstpnych zapisw prawnych
oraz tekstu jako caoci dowodzi, e misterium nie zostao ani skomponowane,
ani wystawione po raz pierwszy w1721 roku, ale e byo wystawiane co roku wlatach poprzedzajcych t dat. Zachowane dokumenty, zwaszcza wezwania, ktre
kapan prowadzcy procesj rozsya do wiernych, stanowi wyrany dowd, e
brat Romuald organizowa inscenizacj procesji pasyjnej ju w1715 roku.
Najstarsze istniejce wezwanie na procesj pasyjn wkofji Loce, zapisane
rk poprzednika brata Romualda, datowane jest na 1713 rok. To wyrany dowd na to, e przedstawienie to miao ju wtedy charakter stay, awystawiano
je wjzyku soweskim jeszcze przed pojawieniem si brata Romualda. Pocztki
tradycji zwizanej zmisterium mki Paskiej s nieznane igin wmrokach poprzednich dziesicioleci. List wymienia a 16 scen, ktre byy bardzo malownicze
i wystawiane w stylu barokowym, a wczeniej take na mod redniowieczn.
Dua liczba scen, zwaszcza malowniczych lub o charakterze symbolicznym,
opartych na motywach redniowiecznych albo biblijnych, jest typowa dla wczesnych misteriw mki Paskiej zXVII iXVIII wieku. Po 1720 roku wadze zakonu
kapucynw zaczy wymaga, aby misteria pasyjne ograniczyy si do scen mki
Paskiej opisanych wEwangeliach. Misteria zostay odpowiednio skrcone.
Brat Romuald spisa tekst gwny Misterium mki Paskiej wkofji Loce
w1715 roku, awkolejnych latach go uzupenia. Rekonstrukcja oryginalnej
wersji zroku 1715 jest niemoliwa. Wersja ta miejscami musiaa by podobna
do tekstu, ktrym dysponujemy dzi, ale zpewnoci bya bardziej malownicza izawieraa jeszcze wicej scen. Czas, wktrym Romuald zapisa, przepisa, uzupeni izakoczy redakcj misterium, rozciga si od 1715 do 1727
roku. Wersja istniejca zawiera 13 scen i zostaa najprawdopodobniej stworzona dopiero w 1727 roku, gdy Romuald dokona ostatniej redakcji tekstu.
W tym samym roku brat Romuald albo opuci kofj Lok, albo przekaza
kompetencje kapana stojcego na czele procesji innej osobie. Przy tej okazji bardzo skrupulatnie przepisa rkopis oraz doda wskazwki, ktre miay
pomc jego sukcesorom wprzyszych inscenizacjach. Ogoszenie wzywajce

Depozytariusze

247

muzeum

muzeum

List z9 kwietnia
1715 roku,
wktrym brat
Romuald wzywa
wiernych na
procesj, ze zbiorw
archiwum klasztoru
kapucynw, kofja
Loka, Sowenia.

do udziau procesji wkolejnym roku (1728) zostao zapisane inn rk, najprawdopodobniej przez nowego kapana stojcego na czele procesji, ktrego
imienia nie znamy. Ta sama osoba musiaa rwnie oprawi wszystkie teksty
w jeden kodeks w latach 1728-1730. Nastpnie, a do poowy XVIII wieku,
wksidze znalazy si zapisy pochodzce od kilku rnych skrybw, akady
ztych pniejszych dopiskw nie wybiega poza marginesy kart docitych do
rozmiarw kodeksu16.
Inscenizacja misterium dawniej idzi
W XVIII wieku Misterium mki Paskiej w kofji Loce wystawiano kadego
roku. Podobnie jak inne procesje tego typu, naleao ono do obrzdw pokutnych
Ibidem, s. 350-351, 354, 406-408; Idem, Tri stoletja pasijonskega izroila, Pasijonski doneski
2016, nr 11, s. 79-85.

Wielkiego Pitku, stanowic tym samym wan cz przygotowa duchowych

przed Wielkanoc. Przedstawiajc cierpienie Chrystusa wniezwykle dramatyczny sposb, obrzdy te miay za zadanie uzmysowi wiernym miertelne skutki
grzechu, istot skruchy oraz pynce zniej korzyci duchowe. Mimo to po roku
1767 procesja pasyjna przestaa odbywa si wkofji Loce na mocy zakazu Karela
Mihaela Attemsa, arcybiskupa Gorizii (1752-1774), ktry pitnowa jej niestosowno oraz niemal obsceniczne treci17.
Od roku 1767 do pierwszego wierwiecza XX wieku misterium nie wystawiono ani razu. Doczekao si inscenizacji ponad sto pidziesit lat pniej
przy okazji Wystawy Rzemiosa iPrzemysu wkofji Loce w1936 roku, wreyserii Tine Debeljaka, ktremu asystowa Pavel Okorn. Nie wystawiono go jednak wformie procesji na ulicach iplacach redniowiecznego miasta, ale jako widowisko teatralne na dziedzicu szkoy miejskiej wkofji Loce. Ustawiono tam

16

248

Depozytariusze

17

Benedik Metod, Izhodia kofjelokega pasijona, Pasijonski doneski 2006, nr 1, s. 28, 35.

Depozytariusze

249

muzeum

muzeum

ogromn scen orozmiarach 200 metrw kwadratowych, na tle scenografii ukazujcej redniowieczne miasto stworzonej przez Bar Remeca. Widowisko, ktre
doczekao si kolejnych odson od 12 do 16 lipca iwktre zaangaowanych byo
165 aktorw amatorw ze kofji Loki oraz okolicznych wsi, przycigno ponad
5 tysicy widzw18.

roku20. To wanie zich inicjatywy kapucyni wkofji Loce podjli si regularnego

organizowania procesji pasyjnej wWielki Pitek. Jako zakon ebrzcy, nie mieli rodkw, ktre pozwoliyby im na samodzielne wystawienie procesji. Dlatego
niezbdne rodki zapewniao Bractwo Boego Ciaa, gdy tymczasem kapucyni
odpowiadali za organizacj procesji oraz dogldali, aby wydarzenie odbywao si
wstosownej iprzyzwoitej atmosferze21.

II wojna wiatowa przyniosa kres kolejnym inscenizacjom misterium ze

wzgldu na panujcy wnaszym kraju ustrj komunistyczny. Sytuacja zmienia si
po 1991 roku, gdy Sowenia wybia si na niepodlego izacza stopniowo poda drog ku demokratyzacji. Niemniej potrzeba byo kilku kolejnych lat, aby
sytuacja dojrzaa do zmiany. Co za tym idzie, Misterium mki Paskiej wkofji
Loce w swojej oryginalnej formie doczekao si ponownej inscenizacji w 1999
roku, anastpnie wlatach 2000, 2009 oraz 2015.
Ze wzgldu na zoone zabiegi, ktrych wymaga takie widowisko, uznano, e
bdzie ono odbywa si raz na sze lat. Wspczesne przedstawienia wiernie oddaj scenariusz spisany przez brata Romualda, mimo e liczba scen wzrosa z13
do 20. Tekst Romualda zawiera 13 scen: 1 Raj, 2 mier, 3 Ostatnia wieczerza,
4 Samson, 5 Krwawy pot, 6 Biczowanie, 7 Cierniem koronowanie, 8 Hieronim,
9 Ecce Homo, 10 Chrystus na krzyu, 11 Matka Boa Boleciwa / Siedem boleci Matki Boej, 12 Arka Przymierza, 13 Grb Paski. Przy kolejnej inscenizacji,
w roku 1999, Marjan Kokalj, wczesny reyser, doda preludium oraz dokona
pewnych ci wposzczeglnych scenach, tak aby udao si pomieci je na feretronach oraz pomc wspczesnym widzom wzrozumieniu misterium. Wwyniku tego cae widowisko podzielono na 20 scen (zamiast 13): 1 Raj, 2 mier, 3Pieko, 4 Gildie, 5 Wjazd do Jerozolimy, 6 Ostatnia wieczerza, 7 Samson ikrwawy
pot, 8 Judasz isd nad Chrystusem, 9 Herod, 10 Biczowanie, 11 Cierniem koronowanie, 12 Hieronim, 13 Ecce Homo, 14 Dwaj zoczycy, 15 Droga krzyowa, 16
Ukrzyowanie, 17 Matka Boa Boleciwa, 18 Arka Przymierza, 19 Grb Paski,
20 Kapela muzyczna. Kada kolejna inscenizacja trzymaa si tej klasyfikacji19.
Inicjatorem oraz stranikiem Misterium mki Paskiej w kofji Loce byo
Bractwo Boego Ciaa, ktre zaoono zkociele w. Jakuba wtym miecie w1634

Florjani Alojzij Pavel, Kronologija uprizarjanj [w:] kofjeloki pasijon 2009, red. Alojzij Pavel
Florjani, kofja Loka 2014, s. 189; Planina France, kofjeloki pasijon 1936, reprint, Pasijonski
doneski 2016, nr 11, s. 105.

18

Kokalj Marjan, Reija kofjelokega pasijona v irem smislu, Loki razgledi 1999, nr 46, s. 117;
Golob Milan, Pasijonski paberki, Pasijonski doneski 2016, nr 11, s. 17-18.

19

250

Depozytariusze

Wmyl umowy oprzekazaniu praw spadkowych pomidzy klasztorem kapucynw awadzami miejskimi wkofji Loce funkcj strony finansujcej inscenizacj, ktra niegdy naleaa do Bractwa Boego Ciaa (rozwizanego na skutek
reform Jzefa II uschyku XVIII wieku), przekazano wadzom miejskim. Oprcz
stworzenia ram formalnych, prawnych ifinansowych wadze miejskie jako strona
finansujca inscenizacj misterium odpowiadaj rwnie za komitet techniczny,
ktry powouje reysera ikierownika produkcji oraz monitoruje przygotowania
poprzedzajce widowisko. Depozytariusze i uczestnicy misterium, ktrymi s
mieszkacy kofji Loki oraz okolicznych wsi, stoj na stray dziedzictwa misterium pasyjnego jako jednostki, rodziny, wsplnoty lokalne, stowarzyszenia, grupy
teatralne oraz instytucje kultury. Najwaniejsz rol odgrywaj tu szefowie amatorskich grup teatralnych, ktrzy zreguy ciesz si duym powaaniem wswoich wsplnotach lokalnych. Podczas przygotowa do widowiska osoby te blisko
wsppracuj zreyserem, awlatach, wktrych nie ma inscenizacji, odpowiadaj
za podtrzymywanie staych relacji midzy aktorami apozostaymi uczestnikami
widowiska wdanej wsi.
Dzi, podobnie jak za ycia brata Romualda, Misterium mki Paskiej
wkofji Loce jest nadal wystawiane podczas Wielkiego Postu oraz wWielkanoc
na ulicach iplacach starego miasta, ktrego architektura stanowi najlepsze to dla
tego widowiska. rdo wiata stanowi wycznie lampy oraz pochodnie, jedyne sztuczne dekoracje to platformy zsiedziskami dla widzw, przenone platformy poruszane przez depozytariuszy, na ktrych odgrywane s poszczeglne sceny, oraz podobne konstrukcje cignite przez konie. Kolejno scen nie zmienia
si od czasw Romualda. Nastpuj one po sobie z kilkuminutowym opnieniem. Wszystkie odgrywane s wkadej zczterech lokalizacji wmiecie, wktrych wzniesiono platformy zsiedziskami dla widzw. Wkadym ztych czterech
miejsc mona zatem zobaczy cae misterium pasyjne scena odgrywana jest
20

tukl France, Drobiki k kofjelokemu pasijonu, Loki razgledi 1999, nr 46, s. 107.

21

Benedik Metod, Izhodia..., op. cit., s. 33.

Depozytariusze

251

muzeum

muzeum

przed widowni, apo niej przychodzi kolej na nastpn. Tekst dramatyczny wypowiadany jest przy akompaniamencie muzyki ipiewu, atake efektw dwikowych wytwarzanych przez biczownikw oraz osoby niosce krzye. Towarzyszce temu medytacje wyjaniaj sens nadchodzcych scen22.

o inscenizacji misterium23, ktra przewiduje, e misterium bdzie wystawiane

wformie procesji, wcentrum kofji Loki, wczasie Wielkiego Postu oraz Wielkanocy. W 2008 roku wpisano je do Rejestru ywego dziedzictwa kulturowego Republiki Sowenii przy Ministerstwie Kultury Republiki Sowenii24. W2012

W ubiegoroczn inscenizacj (2015) zaangaowano 958 osb, w tym 369

kobiet i589 mczyzn. Aktorzy odgrywali 106 rl mwionych i8 istotnych rl
niemych. Wobsadzie znalazo si miejsce dla: 64 jedcw, 41 osb prowadzcych konie, 100 dzieci Adama, 53 pustelnikw, 55 pokutnikw, 12 grenadierw,
10 dragonw, 58 przedstawicieli gildii i bractw, 234 chrzystw, 9 solistw, 17
muzykw, 10 doboszy, 171 osb prowadzcych platformy itd. Doda jednak naley, e mieszkacy caego centrum miasta, ktrzy wystawiaj woknach ponce
wiece, regularnie bior udzia wwydarzeniu.
Jak zachowa ywotno misterium poza latami organizowania widowiska
pasyjnego?
Istnieje kilka stowarzysze oraz osb wkofji Loce, ktrym zaley na kultywowaniu dziedzictwa misterium mki Paskiej take wlatach bez widowiska.
Osoby te przygotowuj dziaania, ktre pozwalaj zachowa to dziedzictwo. Nale do nich Dni Misterium mki Paskiej, organizowane co roku wczasie Wielkiego Postu iWielkanocy. Wich trakcie mona wzi udzia m.in. wspotkaniach
ze specjalistami oraz wykadach na temat misterium mki Paskiej. Towarzystwo
Muzeum Miasta kofji Loki co roku wydaje wyczerpujcy periodyk zatytuowany
Passion Journal, zorganizowano take kilka wystaw fotografii w Sowenii i za
granic, przez cay rok organizuje si wieczory oraz koncerty muzyki pasyjnej.
Wklasztorze kapucynw znajduje si rwnie wystawa staa powicona Misterium mki Paskiej w kofji Loce, ktra daje moliwo zobaczenia na wasne
oczy rkopisu misterium, przechowywanego wkapucyskiej bibliotece.

roku rzd uzna Misterium mki Paskiej wkofji Loce za cz niematerialnego

dziedzictwa kulturowego oznaczeniu oglnokrajowym, chcc zapewni dostp
ogu spoeczestwa oraz przekaz zpokolenia na pokolenie, atake zachowanie
wybranych elementw w zgodzie z zapisami uchway promujcej misterium25.

Dziaania prawne iformalne na rzecz ochrony ywego dziedzictwa

Misterium mki Paskiej wkofji Loce
Wostatnim dziesicioleciu wiele wysikw woono wprzygotowanie przepisw
prawnych niezbdnych do zachowania tradycji Misterium mki Paskiej wkofji
Loce jako ywego dziedzictwa. W 2007 roku wadze miasta przyjy uchwa
Kokalj Marjan, Uprizoritev kofjelokega pasijona v letu 1999 [w:] kofjeloki pasijon. Diplomatini
prepis, op. cit., s. 242.

22

252

Depozytariusze

Rok 2016 jest wiadkiem prac nad skomplikowanym zadaniem, jakim jest wpisanie misterium na list niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO.
Procedura nominacji jest teraz na kocowym etapie oceny. Wyniki poznamy do
listopada 2016 roku.
Ostatnie iprzysze inscenizacje
Ostatnia inscenizacja Misterium mki Paskiej wkofji Loce odbya si w2015
roku. Od 21 marca do 12 kwietnia doczekao si ono a omiu inscenizacji, ktre
zobaczyy 23 tysice widzw. Kolejna inscenizacja planowana jest na rok 2021, co
zbiegnie si z Kongresem Europejskich Stowarzysze Pasyjnych, ktry rwnoczenie odbdzie si wkofji Loce.
Tekst tumaczony zjzyka angielskiego
Bibliografia

Benedik Metod, Izhodia kofjelokega pasijona, kofjeloki pasijon 2006,

nr 1, s. 25-36.
Benedik Metod, Kapucini kot pomemben dejavnik v oblikovanju duhovne
podobe slovenskega naroda v 17. in 18. Stoletju, Loki razgledi 1999, nr 46,
s.11-18.

23

Dziennik Urzdowy Republiki Sowenii, nr 109, 30.11.2007, s. 15036.

http://www.mk.gov.si/fileadmin/mk.gov.si/pageuploads/Ministrstvo/Razvidi/RKD_Ziva/Rkd-08629-001-p.pdf [dostp 16.06.2016]; http://www.zkds.si/filelib/Pasijon.pdf [dostp 16.06.2016]; http://

www.nesnovnadediscina.si/sl/skofjeloski-pasijon [dostp 16.06.2016].

24

25

Dziennik Urzdowy Republiki Sowenii, nr 56, 23.07.2012, s. 5800.

Depozytariusze

253

muzeum

Benedik Metod, Kapucinski samostan [w:] kofja Loka as pasijona. Katalog

razstave, kofja Loka 2015, s. 34-37.
Benedik Metod, Kapucinski samostan s cerkvijo sv. Ane kofja Loka, Celje
kofja Loka 2008.
Benedik Metod, Kristusovo trpljenje v kapucinski duhovnosti, Pasijonski
doneski 2015, nr 10, s. 35-42.
Benedik Metod, Ob odkritju ploe patru Romualdu Lovrencu Maruiu
(1676-1748), 21. marca 1997, Loki razgledi 1999, nr 46, s. 19-21.
Blaznik Pavle, kofja Loka in Loko gospostvo (973-1803), kofja Loka 1973.
Cene Avgutin, kofja Loka. Kulturni in naravni spomeniki Slovenije, Maribor
1988.
Dziennik Urzdowy Republiki Sowenii, nr 109, 30.11.2007, s. 15036.
Dziennik Urzdowy Republiki Sowenii, nr 56, 23.07.2012, s. 5800.
Florjani Alojzij Pavel, Kronologija uprizarjanj [w:] kofjeloki pasijon 2009,
red. Alojzij Pavel Florjani, kofja Loka 2014, s. 184-201.
Golob Milan, Pasijonski paberki, Pasijonski doneski 2016, nr 11, s. 15-26.
Hani Damjan, Klarise na Kranjskem, t. 26, Ljubljana 2005.
Kokalj Marjan, Reija kofjelokega pasijona v irem smislu, Loki razgledi
1999, nr 46, s. 115-166.
Kokalj Marjan, Uprizoritev kofjelokega pasijona v letu 1999 [w:] kofjeloki
pasijon. Diplomatini prepis, red. Ale Berger, Ljubljana 1999, s. 239-244.
Kosi Matja, Zaetki kofje Loke in freisinki kofje kot ustanovitelji mest,
Blaznikov zbornik / Festschrift fr Pavle Blaznik. Zbirka Loki razgledi 2005,
nr 11, s. 83-110.
Kova Primo, Ustanovitev kapucinskega samostana v kofji Loki, Loki
razgledi 1993, nr 40, s. 39-58.
Marin Marko, kofjeloki pasijon (signum temporis) [w:] kofjeloki pasijon.
Diplomatini prepis, red. Ale Berger, Ljubljana 1999, s. 192-207.
Ogrin Matija, Oe Romuald: kofjeloki pasijon. Znanstvenokritina izdaja,
CeljeLjubljana 2009.
Ogrin Matija, Tri stoletja pasijonskega izroila. K vpraanju zaetkov
kofjelokega pasijona, Pasijonski doneski 2016, nr 11, s. 79-86.
Ogrin Matija, Vpraanje tradicije kofjelokega pasijona, ekdotina
perspektiva, Slavistina revija 2008, nr 56, s. 289-304.
Planina France, kofjeloki pasijon 1936, reprint , Pasijonski doneski 2016, nr
11, s. 105-112.

254

Depozytariusze

muzeum

tukl France, Drobiki k kofjelokemu pasijonu, Loki razgledi 1999, nr 46,

s. 105-114.
rda internetowe

Register enote ive kulturne dediine kofjeloki pasijon http://www.mk.gov.

si/fileadmin/mk.gov.si/pageuploads/Ministrstvo/Razvidi/RKD_Ziva/Rkd-08629-001-p.pdf
iva kulturna dediina Slovenije kofjeloki pasijon http://www.zkds.si/
filelib/Pasijon.pdf
Koordinator varstva nesnovne kulturne dediine kofjeloki pasijon
http://www.nesnovnadediscina.si/sl/skofjeloski-pasijon