Nhng sai st trong nghien cu y hc Vit Nam

Tuy nhin, c qui c: khi dng hay sao chp hn 3 hay 4 t lin tc t mt ngun th cn phi
trong ngoc kp hoc ngun.
i vi nhng ngi than phin khng c cch no din gii tng ca ngi trc tt hn, ti
thng ch ra vi mo. Nhng mo ny cha chc lm cho cu vn tt hn, nhng s khng vng
phi ti o vn. Thng thng ti khuyn ng s vi mo din t tng nh sau:
(a) Thay i v tr t ng trong cu vn. Chng hn nh nu ngi ta dng ch before, th mnh thay
th bng nhng ch c ngha gn vi ch gc, nh previously, beforehand, prior, in the past, v.v.
(b) Thay i th vn ch ng (active) sang th ng (passive), hay ngc li. Nu ngi ta vit
Optimizing peak bone mass during the early years is thought to be a key factor in preventing
osteoporosis later in life th mnh c th vit li theo th ch ng To prevent postmenopausal
osteoporosis, several experts consider that it is important to build bone mass during adolescence, v
d nhin khng qun ngun.
(c) Nu cu vn gc hi di, th mnh chia cu vn thnh nhiu cu vn ngn, v vit li theo tc gi.

Cng thc tnh s g ru ung trong 1 ngy:

S g ru ung trong 1 ngy = V(ml)*Nng cn*t trng ru
*p dng i vi ru trng nc ta:
-s g ru ung trong 1 ngy=V(ml)*40*0.8
-C th p dng cch tnh n gin m nhanh nh sau:
+ ca ru trng nc ta tng ng vi ru ca Whisky.
+30ml Whisky tng ng 10g ru.
+100ml ru vang tng ng 10g ru.
+200ml bia tng ng 10g ru.
Gi l nghin ru khi ung: >= 80g/ngy
Mc gy tn thng c quan ca ru:
+ >= 80g ru/ngy/trong sut 10 nm mi c th dn n x gan ru.
+ >= 150g ru/ngy/trong sut 6 nm mi c th dn ti vim ty mn.

Cng thc tnh thuc l:

S gi.nm = s gi thuc ht trong 1 ngy * S nm ht thuc l.

VD: 4 ngy mi ht ht 1 gi trong sut 40 nm th s gi.nm = 1/4*40 =10 gi.nm (ci

ny c ngha l mi ngy ht 1 gi thi gian l 10 nm)
Mi ngy ht 2 gi trong sut 20 nm th s gi.nm = 2*20 = 40 gi.nm (mi ngy ht 1
gi trong sut thi gian 40 nm).

S c mt ca y hc Vit Nam trn trng quc t cn rt khim tn, bi v phn ln cc nghin cu y

hc Vit Nam c cng b trong cc tp ch y hc trong nc. Trong mt phn tch tng hp gn
y ca tc gi Phm Duy Hin, trong thi gian 1995 n 2004, trung bnh hng nm gii nghin cu y
khoa Vit Nam cng b khong 1000 bi bo y sinh hc trong cc tp san y hc trong v ngoi nc;
trong s ny ch c 5 bi trong cc tp san y hc quc t [1]. Ni cch khc, ch c khong 0,5% nghin
cu y hc t Vit Nam c mt trn cc din n y hc quc t. Con s ny cn rt khim tn nu so
vi cc nc ln cn nh Thi Lan hay M Lai.
C nhiu l do ti sao cc nghin cu ch cng b trn cc tp ch a phng, k c s lin quan ca
nghin cu i vi tnh hnh v bi cnh Vit Nam, son tho bng ting Vit, hay khng c chp
nhn cho cng b trn cc tp san quc t. Nhng hot ng khoa hc l mt lnh vc phi bin gii,
cho nn d l nghin cu t Vit Nam, nhng nu cc nghin cu c cht lng tt (nh tng mi
hay phng php nghin cu ng tiu chun khoa hc) th cc nghin cu vn c gi tr khoa hc,
v vn c th xut hin trong cc tp san y hc quc t. Do , vn cht lng cc nghin cu
cng b trong cc tp ch y hc Vit Nam cn c t ra tm mt hng i tch cc hn.
Ngi vit bi ny im qua mt s bi bo khoa hc xut hin trong cc tp ch y hc thuc
trng i hc Y H Ni, i hc Y Dc Thnh ph H Ch Minh, Tp ch Y hc thc hnh, Tp ch
Nghin cu Y hc, v Tp ch Dc hc. Cc bi bo ny c cng b trong khong thi gian t 2001
n 2006. Trong mi s v mi tp ch, ti ngu nhin chn ra 3 bi mc nghin cu y hc (hay
tng t). Tt c c 56 bi c chn, v ti c tt c v ghi ch nhng im cn lu v tng,
phng php v cch trnh by kt qu nghin cu.
im qua cc bi bo ny, ti thy cc nhiu nh nghin cu trong nc c nhng cng trnh nghin
cu c ch vi tng hay, c th ng dng vo vic chm sc bnh nhn. Chng hn nh nhng cng
trnh nghin cu v HIV v so snh phng php xt nghim sinh ha (do cc nh nghin cu thuc i
hc Y Dc TPHCM tin hnh) hay nghin cu v tui mn kinh v cc yu t lin quan n mn
kinh (i hc Y H Ni) m kt qu rt th v v c th khai trin thm thnh mt nghin cu c ch
cho bnh nhn. Ngoi ra, cn c mt s nghin cu mang tnh pht trin phng php xt nghim v
chn on mi vi kt qu rt ng khch l. Trong iu kin hn hp kinh ph v c s vt cht m
cc ng nghip trong nc tin hnh nhng nghin cu qui m ln v cng phu nh th qu l mt
n lc ng trn trng. Ti thit ngh nhng cng trnh nh th ng l phi c mt trong cc tp san
y hc uy tn trn th gii, nhng rt tic iu cha xy ra.
Vn t ra l ti sao cc nghin cu nh th khng c mt trn cc din n y hc quc t? im
qua cc nghin cu ny mt cch cn thn, ti cho rng nguyn nhn l do thit k nghin cu cha
c tha ng v cha c h thng. Ngoi ra, cn c rt nhiu nghin cu vi kh nhiu thiu st v
sai lm, v khim khuyt trong phng php nghin cu v do cht lng khng my cao. C khi
nhng thiu st v sai lm ny rt nghim trng n kt qu nghin cu rt kh din dch, v c th
ni l khng c gi tr khoa hc g c. Trong bi vit ny, ti s nu ln mt s thiu st ph bin nht
v s a ra mt s ngh nng cao cht lng nghin cu y hc trong nc.
tng: thiu ci mi
Gi tr mt nghin cu y hc c th nh gi qua bn cu hi chnh: ti sao nghin cu ( tng hay
vn nghin cu), lm g (phng php), pht hin ci g (kt qu), vkt qu c ngha

g (tho lun v kt qu). V phn tng nghin cu, c th ni ngn gn rng gn nh tt c cc

nghin cu xut hin trong cc tp san y hc trong nc xoay quanh 4 ch chnh nh sau:
Nghin cu m t thun ty mt nhm bnh nhn hay qun th, nh ch s sinh ha bnh nhn
tai bin mch mu no, ch s lipid bnh nhn cao huyt p, t bo lymph v CD4 bnh nhn
AIDS/HIV, mt xng n ng, v.v V tnh cht m t, cho nn cc nghin cu ny cha th o
su v phn tch cc vn bnh l, lm sng.
Nghin cu tm hiu cc yu t nguy c cng chim mt phn kh ln trong cc nghin cu lm sng
Vit Nam. Cc nghin cu ny c mc tiu chnh l pht hin cc yu t c th lin quan n bnh.
Mt s nghin cu tiu biu nh yu t min dch bnh nhn vim cu thn, nguyn nhn ca tnh
trng thiu mu tr em, mi lin h gia homocysteine v nhi mu no, yu t d on ph no t
vong, v.v Nhng cc nghin cu ny ng l phi c tin hnh theo thi gian (tc theo di i
tng mt thi gian xc nh cc yu t nguy c ban u v pht trin bnh v sau), nhng rt tic
cc nghin cu Vit Nam ch gii hn dng ct ngang, thnh ra, gi tr khoa hc khng cao; thm
ch, mc tiu ra cng khng t c. Mt s nghin cu, tuy mc ch l tm nguyn nhn ca
bnh, nhng v cch thit k, cho nn tc gi bo ch c th kt lun l yu t nguy c ch khng
th l nguyn nhn c.
Nghin cu v chn on nh tiu chun chn on ung th ph qun bng cch s dng t bo hc,
chn on mng no tr em bng k thut PCR, so snh kt qu chn on, hay gi tr chn on ca
siu m cc bnh nhn vi si ng mt. c qua cc nghin cu ny, ti thy rt nhiu tc gi
hiu khng ng (hoc qu n gin) v gi tr chn on, cho nn c nhng kt lun qu lc quan.
Tht ra, phn ln nghin cu u kh m ng dng trong thc t lm sng, bi v phng n nghin
cu ch, mt ln na, dng li dng nghin cu ct ngang. ng l ra, cc nghin cu ny phi l
nhng nghin cu theo thi gian (prospective study) kt qu c th ng dng trong vic tin on
bnh tt cho mt c nhn.
Nghin cu dc tho thng tp trung vo cc phn tch sinh ha v c tnh ca mt s dc tho
nh c tnh ca cy trm bu. Cc nghin cu ny ni chung l kh n gin v k thut, v v cch
m t nghin cu khng r rng nn rt kh nh gi gi tr khoa hc ca chng.
i a s cc nghin cu trn cng ch dng li mc n gin, ch cha i su vo lnh vc phn
tch (analytical research). Phn ln cc nghin cu ch gii quyt cc vn mang tnh a phng,
nhng vn mang tnh vi m, ch cha nhm tr li nhng cu hi ln ca y hc. Mt s ln nghin
cu mang tnh [m ting Anh hay gi l] me too, tc l nghin cu lp li tng ca ngi khc,
hon ton khng c mt pht kin g mi. (Xin ni thm, ch l mt nhn xt thc t, ch khng
phi mt ph phn).
Gi tr khoa hc: di trung bnh
Ngoi tng mi, gi tr khoa hc ca mt nghin cu y hc thng c nh gi qua phng
php, nht l phng php thit k v thu thp d liu. Theo y hc thc chng, c 7 loi thit k
nghin cu chnh nh sau (xp theo th bc gi tr khoa hc t thp nht n cao nht):
Nghin cu c bn trn chut v ng vt cp thp trong phng th nghim v mt phn t hay tc
nhn c th;
Bo co lm sng (case reports) trong thc t l nhng kinh nghim iu tr v mt hay vi trng
hp lm sng c bit v him thy;
Nghin cu i chng (case-control study) l nhng nghin cu nhm mc ch tm hiu mi lin h
gia mt yu t nguy c v bnh tt bng cch xem xt v so snh s phn phi mt yu t nguy c
gia nhm bnh nhn v nhm khng mc bnh (i chng);

 Nghin cu tiu biu ti mt thi im (cross-sectional study) l nhng nghin cu ct ngang, m

mc ch thng l c tnh t l hin hnh ca bnh (prevelance) v cc yu t lin quan n bnh
trong mt qun th;
Nghin cu theo thi gian (prospective / longitudinal study) l nhng nghin cu theo di mt nhm
i tng, k c bnh nhn, mt thi gian nhm c tnh t l pht sinh ca bnh (incidence) v cc
yu t lin quan n bnh trong mt qun th;
Th nghim lm sng i chng ngu nhin (randomized controlled clinical trial - RCT) l nhng th
nghim cng phu hn thng c s dng trong vic thm nh mc hiu nghim ca mt thut
iu tr lm sng trong mt nhm i tng c th; v
Phn tch tng hp (meta-analysis), nh tn gi, l nhng nghin cu tng hp cc kt qu nghin
cu RCT, cross-section, longitudinal v case-control i n mt kt lun chnh xc v ng tin cy
hn.
i a s cc nghin cu y hc cng b trong cc tp ch y hc Vit Nam l nhng nghin cu i
chng v nghin cu ct ngang. Cha thy mt nghin cu c bn, RCT hay mt phn tch tng hp
no trong cc tp ch Vit Nam. Nh vy, cc tp ch y hc trong nc ch cng b nhng cng
trnh nghin cu c gi tr khoa hc thp di trung bnh.
Ngay c nhng nghin cu i chng v nghin cu ct ngang, cc i tng thng l bnh nhn
trong cc bnh vin, ch khng c tin hnh trong mt qun th dn s c ly mu mt cch c
h thng. Mt v d tiu biu l nghin cu v mi lin h gia homocysteine huyt tng v chng
nhi mu no c tin hnh bng cch so snh mt nhm bnh nhn nhi mu no vi mt nhm
bnh nhn ngoi tr. V cch chn i tng nghin cu t bnh vin (tc l nhng ngi c nguy
c bnh cao) cho nn kt qu khng mang tnh khch quan cao, v rt kh m ng dng cho mt qun
th ln hn.
C mt s nghin cu nhm mc ch chn on bnh, nhng v ch yu l nghin cu ct ngang hay
nghin cu i chng (m i tng thng l bnh nhn t bnh vin), cho nn kt qu rt kh din
dch, nu khng mun ni l chng p dng vo thc hnh lm sng c. Tiu biu cho nghin cu
dng ny l mt nghin cu thm nh gi tr siu m trong vic chn on si ng mt, cc nh
nghin cu ch xem xt cc nhn c gii phu m khng c nhm i chng (khng bnh), cho
nn kt qu chng c ngha g d cc tc gi kt lun rng Siu m l mt phng php hu hiu
trong chn on si ng mt chnh ni chung Sn=95,9%. (Ch Sn l t l dng tnh tht). Nhng
tc gi qun cp t l m tnh tht, bi v t l ny khng th c tnh c!
Mt s nghin cu nhm mc ch pht trin chn on nhng v thit k khng ph hp (nh nghin
cu ct ngang, hay da vo bnh nhn ni tr), cho nn cc kt qu v kt lun chng c ngha g v
chng p ng c mc ch t ra.
Mt nghin cu c gi tr khoa hc phi c thit k sao cho tun th ba nguyn tc: ngu nhin ha
(randomization), c nhm i chng (control), lp li nhiu ln (replication) hoc phn nhm
(blocking). Mt s ln nghin cu trong bnh vin thm ch khng c nhm i chng (mt vi phm
c bn trong phng php nghin cu), cho nn kt qu d c trnh by dng no vn rt kh
din dch v chng c gi tr khoa hc g ng k.
Phng php nghin cu: qu nhiu sai st
Mt cng trnh nghin cu y hc c xem l mt cng hin mi nu cng trnh nu ln c mt
vn mi, mt tng mi, hay s dng mt phng php mi cho mt vn c. Do , phng
php nghin cu ng mt vai tr then cht v cht lng ca mt nghin cu. Phng php y l
cch thit k nghin cu, phng php phn tch vn , k c phn tch s liu, v phng php o
lng hay thu thp d liu.

Theo mt thng k nhng nguyn nhn m cc bi bo khng c chp nhn cho cng b trn cc tp
ch y hc quc t, 70% l do c vn v phng php, v trong s ny hn 50% l do phn tch s liu
sai phng php, v phn cn li l vn o lng. Nhng ai c kinh nghim nghin cu khoa hc
u c th nh gi gi tr ca mt bi bo qua phn phng php.
Phn tch d liu bng cc m hnh thng k ng mt vai tr then cht trong cc nghin cu y khoa.
Thng k cung cp cho nh nghin cu mt cch suy ngh v d liu, hiu v din dch ngha ca
d kin. Gi tr khoa hc ca kt lun t mt nghin cu khng ch ty thuc vo phng n (thit k)
ca nghin cu m cn ty thuc mt phn ln vo vic p dng ng phng php thng k. p
dng ng phng php thng k, ngi phn tch chng nhng phi hiu r cc gi nh ng sau
nhng phng php ny, m cn phi nm vng mc ch nghin cu, am hiu phng php o lng
v cch thu thp d liu. Chng hn nh kim nh t hay phn tch phng sai (analysis of variance)
ch c th p dng phn tch cc bin s tun theo lut phn phi chun (normal distribution); nhng
nu cc phng php ny c ng dng cho cc bin s khng theo phn phi chun hay cc bin s
khng lin tc (discrete variable) th kt qu s tr nn v ngha v kt lun cng sai.
Cc nghin cu y hc xut hin trong cc tp ch y hc trong nc c qu nhiu sai st v phng
php phn tch. C th ni khng ngoa rng 100% cc bi bo m ti c qua u c t nht l mt sai
st, mt sai lm v phng php phn tch s liu. C khi sai st rt nghim trng, c l xut pht t
vic hiu sai m hnh thng k, cho nn kt qu v kt lun sai. Nhng sai st trong phn ny c th
chia thnh 5 nhm sau y:
ng dng sai phng php. Nh cp trn, mi phng php phn tch thng k u c nhng gi
nh ng sau v ch thch hp cho mt s dng nghin cu hay mt s loi s liu c th. Chng hn
nh phng php kim nh thng k cho cc nghin cu trc sau (before-after study, tc cc
nghin cu m mt nhm i tng c thm nh trc v sau khi iu tr) khng th p dng so
snh hai nhm bnh nhn c lp.
Trong mt nghin cu v tc dng iu tr vim d dy, cc tc gi so snh tnh trng vim (5 th bc:
vim nng, vim teo nh, vim teo va, vim teo nng, v nim mc bnh thng) trong mt nhm
bnh nhn trc v sau iu tr. Kt qu nghin cu c phn tch bng kim nh Chi bnh phng
(Chi square test) vi 3 bc t do (degrees of freedom). ng dng phng php phn tch Chi bnh
phng rt sai trong dng nghin cu ny, bi v s liu thu thp trc v sau iu tr khng c lp
vi nhau. Con s bc t do cng sai!
Vi phm v bt chp gi nh. Cc phng php kim nh thng thng nht nh kim nh t (t-test)
tuy rt d tnh ton, nhng kt qu c khi cng rt d sai lm nu khng xem xt n s phn phi ca
s liu. Nu hai bin khng c cng phng sai th kim nh t khng th p dng. y th m nhm ln
ny thng rt ph bin trong cc nghin cu y hc t Vit Nam. Mt v d v sai lm tiu biu l
trong mt nghin cu m t v bnh AIDS, cc tc gi vit s lng tuyt i t bo CD4 ca cc
bnh nhn AIDS l 229 35 tb/ml so vi s TCD4 nhm ngi bnh thng khe mnh l 879 232
tb/ml gim c ngha thng k vi p<0,001! Tuy tc gi khng cho bit con s ng sau du l
g, nhng chc chn l ch s phn nh dao ng ca s lng t bo CD4, v qua bo co trn,
c th thy rng nhm i tng bnh thng c dao ng rt cao so vi nhm bnh nhn (232 so
vi 35 tb/ml), v do hai nhm ny khng c cng dng phn phi, cho nn kt qu t kim nh t c
vn .
Nhng cng c trng hp tc gi bin i s liu mt cch v l do. Chng hn nh mt nghin cu
v homocysteine (mt loi axt trong mu nghi ng l c lin h n bnh tim), cc nh nghin cu
bin i o lng homocysteine qua n v logart: Do homocysteine huyt tng c lch l 1,11
nn tnh bin i log v trung v. Nhng khi c k bi bo, ti thy homocysteine trung bnh l
9,67 mmol/L v lch chun l 3,07 mmol/L (ch khng phi 1,1 mmol/L), v nhn vo biu phn
phi ca homocysteine ti thy vic bin i s liu ny khng cn thit, nu khng mun ni l lm
cho kt qu kh hiu hn (mt ngi bnh thng kh hiu n v mmol/L, v cng cm thy ri

rm hn trc n v nh log ca mmol/L!)

Phn nhm ty tin. Trong phn ln cc bi bo khoa hc, cc tc gi c xu hng chia mt bin s
lin tc (nh tui, lymphocyte, thi gian, v.v) thnh nhiu nhm mt cch cc k ty tin. Chng
hn nh c tc gi chi tui thnh tng nhm theo 10-tui nh 40 n 49, 50 n 59, v 60 n 70,
nhng mt nghin cu khc c tc gi chia thnh nhm tui l nh 35 n 45, 46 n 55, v trn 55!
C khi ngay trong mt nghin cu, tc gi li t mnh mu thun: lc u th chia thnh 4 nhm
tui (1 n 12 thng, 1 - 5 tui, 6-10, 10-15) nhng ngay sau li chia thnh 3 nhm (1 12 thng, 13
thng n 5 tui, v 6 n 15 tui)! Ngay c cc bin nh huyt p cng b ct thnh tng nhm nh
th, v cch chia ct hon ton khng c mt l do lm sng no.
ng trn phng din l thuyt o lng v phn tch thng k, vic bin i mt mt bin s lin
tc thnh mt bin s khng lin tc (nh cch chia ct trn) l mt sai st, bi v vic bin i
lm cho thng tin b mt (loss of information) ca bin. Chng hn nh mt phn tch tin on xc
sut mc bnh da vo hai bin lin tc nh tui v trng lng ca bnh nhn lc no cng cn t
thng s hn l mt phn tch da vo nhm tui v nhm trng lng.
Ngoi ra, ng trn phng din logic v thc t lm sng, khng c l do g chia hai bnh nhn vi
p sut mu 110 mmHg v 111 mmHg thnh hai nhm khc nhau c. Chnh v th m cc tp san y khoa
v nh thng k khuyn co nn trnh cch phn chia mt bin s lin tc mt cch ty tin.
Phn tch theo kiu cu c, thiu k hoch. Cng nh ngi cu c, nu chu kh kin tr cu c ht
ni ny sang ni khc v thng ny sang thng n, th th no cng cu c mt con c (d con c
ny khng nm trong d tnh ban u), nh nghin cu cng c th kin tr tm cch phn tch ht
nhm ny sang nhm n n khi pht hin c mt khc bit no m nh nghin cu khng ngh
n lc khi u nghin cu. l nhng pht hin m gii khoa hc gi l fishing expedition
(chuyn cu c). Mt cng trnh nghin cu thng thng o lng nhiu bin s phn nh tnh trng
ca bnh nhn. Vi nhiu bin s nh th v nhiu cch phn nhm bnh nhn theo gii tnh, tui
hay cc ch tiu lm sng khc, nh nghin cu c th c hng trm, thm ch hng ngn, nhm nh i
tng phn tch. Trong trng hp , mt s kt qu phn tch s c ngha thng k ch v yu
t ngu nhin m chng c ngha sinh hc no c.
Rt nhiu nghin cu y khoa t Vit Nam m ti c qua mang tnh cu c nh m t trn. Chng hn
nh mt nghin cu v mi lin h gia lipid v chng cao huyt p, cc nh nghin cu o lng 4
ch s lipid nh tng s cholesterol, LDL cholesterol, HDL cholesterol, v triglycerides trong hai nhm
i tng nam v n (nhm cao huyt p v nhm bnh thng) tui t 40 n 70 tui. H chia cc i
tng thnh 3 nhm tui theo gii, cng vi hai nhm i tng, cc nh nghin cu c n 12 nhm
nh khc nhau. Vi 12 nhm nh, cc nh nghin cu c th lm 66 phn tch so snh. V, mi so snh,
h c th lp li 4 ln (cho 4 ch s lipid). Sau khi phn tch nhiu nh th, cc nh nghin cu pht
hin rng ch c triglycerides l khc bit gia nam v n, v s khc bit ny ch tm thy trong nhm
i tng tui t 40 n 49 v ch trong n gii thuc nhm bnh thng. Ni cch khc, cc nh
nghin cu i ra ngoi mc ch ban u ca nghin cu, v pht hin c mt khc bit m cu
hi ti sao vn cha th tr li bng l gii sinh hc.
cho my tnh lm vic. Ngy nay, rt nhiu phn mm cho phn tch thng k c pht trin, gip
cho nh nghin cu c th tin hnh nhng phn tch phc tp mt cch nhanh gn v hu hiu. Nhiu
m hnh phn tch m ch vi thp nin trc y khng ai dm m n (v c th tn n hng thng,
hay thm ch bt kh thi) nay c th thc hin trong vng vi pht. Nhng cc phn mm ny l nhng
con dao hai li: mt mt, chng gip cho nh nghin cu gii quyt vn tnh ton; mt khc,
chng c th b lm dng tin hnh nhng phn tch sai, v duyn, v thc v v nguyn tc.
Ngi ta c th s dng cc phn mm ny tnh s trung bnh ca hng triu s in thoi, nhng
tt nhin kt qu vn ch l mt con s ngu nhin, chng c ngha g trong thc t.
Tiu biu tnh trng ny l cho cc phn mm phn tch thng k lm ci vic m ng l nh
nghin cu phi lm: phn tch v suy ngh. Trong mt nghin cu v mi lin h gia homocysteine v

chng nhi mu no, cc nh nghin cu vit: Phng trnh hi qui bi log c xy dng nhi mu
no nh bin ph thuc, homocysteine v cc yu t nguy c nh bin c lp. Bng phng php loi
dn, kt qu cc bin d on quan trng nguy c nhi mu no gm: homocysteine, cao huyt p, v
ht thuc l. Nhng khi xem k bng kt qu phn tch th ngi c s c mt bc tranh rt khc
vi nhn xt . Theo bng kt qu ny th qu l nhng ai vi homocysteine cao c nguy c b
chng nhi mu no gia tng, nhng iu l lng l kt qu trn cn cho thy ngi vi cao huyt p
v ht thuc l c nguy c nhi mu no thp! (Bng s liu ny cn c mt vn khc: l ct H
s tng quan, khng r tc gi c tnh h s tng quan gia cao huyt p v nhi mu no bng
cch no, bi v nhi mu no l mt bin th loi, lm sao c tnh tng quan vi mt bin lin tc
nh cao huyt p? Ngay c vic trnh by trong mt bng s cng gy ra khng t ln ln!)
Tht ra, y l mt sai st rt ph bin trong phn tch thng k a bin m nu ngi phn tch khng
chu kh suy ngh rt d b sai lm. Trong trng hp m cc bin c lp c tng quan (correlation)
vi nhau, v khi cc bin ny c phn tch trong mt m hnh, tnh trng a tng quan
(multicollinearity) s xy ra, v cc thng s t m hnh ny c th khng cn ngha thc t na.
Trong nhiu nghin cu vi mc ch tin on kh nng mc bnh, vic xy dng mt m hnh tin
on bng thng k rt phc tp. Trong hng chc, thm ch hng trm, yu t lm sng, vn t ra
l yu t no c lin quan n kh nng mc bnh. tr li cu hi ny nh nghin cu phi xy
dng mt m hnh tin on (predictive model) n gin nhng chnh xc da vo cc yu t nguy c.
V c nhiu yu t nguy c, cho nn con s m hnh tin on c th ln n hng ngn, thm ch hng
triu m hnh, v chn m hnh no ti u nht l mt vic lm khng n gin cht no. Khoa hc
thng k cung cp nhiu m hnh gii quyt vn , nhng n i hi nh nghin cu phi am hiu
m hnh, ch khng phi cho my tnh quyt nh m hnh.
C th ni rng khng c mt nghin cu no m ngi vit c qua ng dng cc m hnh phn tch
a bin ng c. Cc nh nghin cu Vit Nam vn cn qu ty thuc vo phn mm phn tch thng
k v cho cc phn mm ny ch th. l mt iu rt ng tic, v rt d dn n sai lm
nghim trng trong kt qu nghin cu. Chng hn nh mt nghin cu nhm tm cc yu t nguy c
(risk factors) d on kh nng ph no t vong cc bnh nhn nhi mu no, v tc gi vit nh
sau: Cc bin c lin quan vi t vong do thn kinh trong phn tch n bin vi mc ngha
p<0,05>. Ni cch khc, cc tc gi tin hnh phn tch hai giai on: giai on 1 h phn tch tng
bin mt v ch lu li cc bin no c ngha thng k (p<0,05); style="font-style: italic;">Hiu sai
khi nim. Trong mt nghin cu khc, tc gi t ra cha am hiu cc khi nim v o lng trong
chn on y khoa nn vit: Kt qu siu m c i chiu vi kt qu phu thut v rt ra 4 kh
nng c th xy ra ca tng du hiu trn siu m: dng tnh tht, dng tnh gi, m tnh tht, m
tnh gi. T tnh cc gi tr: nhy, c hiu, gi tr d bo dng tnh, gi tr d bo m
tnh. Tht ra, khng c chuyn tnh ton nhy, c hiu t cc gi tr dng tnh tht hay m
tnh tht, bi v nhy (sensitivity) chnh l dng tnh tht, v c hiu (specificity) chnh l m
tnh tht! Cn cc gi tr d bo dng tnh v gi tr d bo m tnh cng sai, v thit k nghin cu
khng cho php tc gi c tnh cc ch s ny.
Mt nghin cu v mi tng quan gia t bo lymphocyte v CD4 cc bnh nhn AIDS kt lun rng
mi tng quan gia t bo lympho T CD4+ v t bo lympho ton phn 517 bnh nhn ngoi tr
cho thy mi tng quan ny theo t l thun vi h s tng quan r=0.66 (p<0,001).>. Pht biu trn
kh kh hiu, nhng tht ra bng thng k ca bi bo cho thy vn . Vn t ra l ti sao h s
tng quan ca c nhm (517 bnh nhn) l 0,66, nhng khi phn tng nhm nh th cc h s tng
quan ch dao ng t 0,35 n 0,49 ? Tc gi khng gii thch, m cn xem l mt pht hin y hc!
Tht ra, y l mt sai lm kh ph bin trong cc phn tch tng quan khi mt bin s b chia ct
thnh tng mnh nh. Bi v khi mt bin c chia thnh tng nhm th ton c ca dy s (range)
trong tng nhm nh b hn ch, v phng sai (variance) tr nn thp, v h qu ca phng sai
thp l h s tng quan trong cc nhm nh ny cng gim. H s tng quan tnh ton trong tng
nhm nh nh th khng phn nh chnh xc tng quan ca mt qun th. y l mt hin tng
s hc, ch chng phi lm mt pht hin c ngha sinh hc g c.

Bo co: qu s si v nhiu thiu st

Bo co khoa hc (hay bi bo khoa hc papers) l mt sn phm ca nghin cu khoa hc, mt
loi tin t trong hot ng khoa hc, bi v bo co khoa hc khng ch l mt bn bo co v mt
cng trnh nghin cu, m cn l mt ng gp cho kho tng tri thc ca th gii. Y hc tin b cng
nh mt phn ln vo thng tin t nhng bi bo khoa hc, bi v qua chng m cc nh khoa hc c
dp trao i, chia s v hc hi kinh nghim ln nhau. Chnh v tnh trao i thng tin ny, cc bo co
khoa hc phi tun theo mt cu trc c th v c vit bng mt vn phong ngn gn nhng phi
y . Cu trc mt bi bo khoa hc thng l cu trc IMRAD (Introduction Dn nhp, Methods
Phng php, Results Kt qu, v Discussion Tho lun).
Mt bo co khoa hc hay c th thu ht ngi c nhp cuc. Do , tc gi phi suy ngh rt cn
thn (v c khi kh lu mt bi bo khoa hc c khi vit i vit li n 3 thng tri). Nu khng tip
cn vn mt cch c vic h thng, tt c nhng n lc cho mt bi bo khoa hc c th tr nn v
dng, thm ch em li nh hng xu v mt cng trnh nghin cu s khng c c hi xut hin trn
cc tp san chuyn mn. Mc d cc nc phng Ty, ngi ta c nhiu bi vit ch dn thm
ch c sch dy cch vit mt bi bo khoa hc, nhng nc ta, hnh nh vn cha c mt ti liu
ch dn nh th. C l v l do ny m rt nhiu bi bo khoa hc ti c qua u c qu nhiu vn
v cch trnh by cng nh vn phong rt kh hiu (ging nh thch ngi c!) Khng th nu tt
c cc vn y, v 100% nhng bi ti c qua thnh tht m ni, u cn phi vit li. y, ti
ch nu cc vn ni cm m thi:
Dn nhp: l do m m. Thng thng trong phn ny, tc gi phi tr li cho c cu hi Ti sao
lm nghin cu ny? v tr li cu hi , tc gi phi im qua cc nghin cu lin quan trong
qu kh Vit Nam v trn th gii, ch ra nhng thiu st hay kha cnh cha gii quyt, v nu ln
mc ch c th ca nghin cu ca tc gi. Ngoi ra, tc gi cn phi thuyt phc ngi c vn
m tc gi quan tm l mt vn ln, c ngha x hi, c lin quan n vic nng cao cht lng
chm sc bnh nhn hay qun chng. Nhng rt tic, khng c mt bi bo no ti c qua p ng
c cc yu cu cn bn trn. Cc tc gi Vit Nam thng vit phn dn nhp rt ngn (khng y 1
phn t trang giy), ngn n ni ngi c khng hiu tc gi mun lm g, v cng trnh nghin cu
c xng ng hay khng. Cc tc gi c c gng im qua cc nghin cu trc, nhng qu hn ch
(trung bnh ch c 2 ti liu tham kho). Thm ch, c nhiu bi bo, tc gi chng im qua cc nghin
cu trc!
i tng nghin cu: m t qu s si. Kt qu nghin cu c th khi qut ha hay khng ty thuc
mt phn ln vo thnh phn i tng nghin cu. Chng hn mt nghin cu m i tng l bnh
nhn ni tr trong bnh vin kh m p dng cho cc qun th ln hn trong dn s. Do , m t c
tnh cc i tng nghin cu rt quan trng ngi c c th lng xt gi tr khoa hc ca kt
qu v kt lun. Rt tic l trong cc bi bo v nghin cu y khoa Vit Nam, cc tc gi c v khng
coi trng kha cnh ny. Phn ln i tng nghin cu ch c m t bng mt on vn ngn.
Chng hn nh nghin cu v tnh hnh suy dinh dng, cc tc gi vit vn vn mt cu vn nh sau:
i tng nghin cu l tr em di 5 tui sinh t ngy 1/1/1996 n 31/12/2000 ti hai huyn ng
Sn v Nga Sn tnh Thanh Ha. ng l y, tc gi nn cho ngi c v ng nghip bit ti sao
chn hai huyn ny, cch tuyn chn i tng ra sao, ai l ngi lin lc, c k hoch ly mu hay
khng, v.v nhng rt tic cc thng tin ny khng c, nn kh m nh gi gi tr khoa hc ca nghin
cu ny.
C mu: thiu l do. Mt nghin cu c h thng phi l mt nghin cu c k hoch v c tin
hnh ng vi qui trnh khoa hc t khu pht trin gi thit, chn phng n nghin cu, c tnh
c mu, n phn tch v din dch. Trong cc khu ny, c tnh c mu (tc c tnh s i tng
cn thit cho nghin cu) ng vai tr rt quan trng. Nu s lng i tng qu t, kt qu nghin
cu s khng c gi tr g v khng th i n kt lun; ngc li, nu nghin cu c qu nhiu i
tng hn cn thit th vi phm y c. Do , mt bo co khoa hc c gi tr phi gii thch r ti sao
nghin cu c tin hnh trn s i tng n nh. Nhng tt c cc bi bo y hc t Vit Nam
m ti xem qua hon ton khng c mt li gii thch g v c mu. Do , rt kh m hiu cc nghin

cu ny c qu tht c ln k hoch v thit k nghim chnh, hay ch l nhng nghin cu cho c

bng cch s dng bnh nhn sn c trong bnh vin.
Phng php o lng: qu tit kim ch ngha. Trong gii nghin cu khoa hc, ngi ta c cu rc
vo, ra rc (garbage in, garbage out), tc l nu mt nghin cu m phng php o lng thiu
chnh xc, khng c tin cy cao, th kt qu ca nghin cu cng ch l mt khi rc con s. Do
, kt qu ca nghin cu ty thuc rt nhiu vo phng php o lng, v tc gi phi c trch
nhim m t chi tit v cc phng php thu thp s liu, phn tch sinh ha, o lng cc ch s lm
sng, v.v trong mt bi bo khoa hc.
im qua cc nghin cu y hc t Vit Nam, ti c th ni y l mt phn yu nht, m m nht.
Khng nh cc bi bo khoa hc trn cc tp san y hc quc t m phn phng php chim mt phn
ln ca ni dung bi bo, cc bi bo y hc t Vit Nam rt tit kim v phn ny. Hu nh nghin
cu no cng m t phn phng php cc k s si, ch trong vng na trang giy A4. Mt s nghin
cu m cc tc gi ch m t chi tit o lng khng y 50 ch! Thm ch cn c mt s nghin cu
v huyt hc, lipid m cc tc gi khng c n mt ch m t phng php o lng cholesterol
ra sao, hay khng mt ch v cc chi tit phn tch hng cu, bch cu v hematocrit!
Kt qu nghin cu: khng theo st mc ch. Thng thng trong phn bo co kt qu, tc gi phi
i thng vo vn nu ra trong phn dn nhp, tc phi tr li cho c cu hi pht hin ci
g? Nhng cc bi bo y hc Vit Nam thng mang tnh vng vo tam quc v i tng nghin
cu (m ng l phi trnh by trong phn phng php) ri mi i vo kt qu chnh. Ngay c bo co
cc kt qu chnh, tc gi khng chu theo st mc ch t ra lc ban u hay trong phn dn nhp.
Tiu biu cho tnh trng ny l thay v bo co kt qu ton b i tng nghin cu, tc gi li nhn
mnh n cc nhm nh m kt qu c khi chng c ngha g ng k (nu khng mun ni l kt qu
ngu nhin)!
Mt xu hng ng ch khc l c rt nhiu tc gi thay v ch trnh by kt qu th h li din dch
lun kt qu (ng l phi dnh cho phn tho lun). C nhiu khi tc gi lp li nhng con s trong
bng s liu v biu , tc l mt cch ph phm ch ngha. Cng nh phn dn nhp, ni dung phn
kt qu thng rt ngn (trung bnh l 2,5 on vn, khong 1/4 trang giy A4).
Trnh by s liu: chnh xc n khng cn thit. Mt trong nhng xu hng kh ph bin trong cc
bi bo y hc trong nc l cc ch s thng k thng c trnh by vi s chnh xc mt cch ...
tha thi. Chng hn nh mt bo co m t v cc i tng tham gia vo cng trnh nghin cu, cc
tc gi vit: Tui trung bnh ca 194 bnh nhn l 47,89 tui (17,95). S bnh nhn n l 132 bnh
nhn (68,04%), s bnh nhn nam l 62 bnh nhn (31,96%). Ch con s trong ngoc (17,95) khng r
l con s g? C th tc gi mun cp n lch chun (standard deviation), nhng cng c th
l sai s chun (standard error), nhng d sao i na, mt cch vit nh th khng th chp nhn
trong mt bi bo khoa hc.
Biu : ngho nn ngha. Yu t th gic rt quan trng. Ngi Trung Hoa tng ni Mt biu c
gi tr bng mt vn ch vit. Mc ch ca biu l cung cp mt n tng v pht hin chnh ca
cng trnh nghin cu. Biu c khi c dng lm ti liu ging dy. V th biu l mt phng
tin hu hiu nht nhn mnh thng ip ca bi bo. Biu thng c s dng th hin xu
hng v kt qu cho tng nhm, nhng cng c th dng trnh by d kin mt cch gn gng.
Cc biu d hiu, ni dung phong ph l nhng phng tin v gi. Do , nh nghin cu cn phi
suy ngh mt cch sng to cch th hin s liu quan trng bng biu .
Rt nhiu biu trong cc bi bo y hc Vit Nam ch xoay quanh cc biu m t nh histogram,
biu pie, biu tn s. Rt him thy cc biu mang tnh phn tch. Cc biu m t cng
rt ngho nn v ngha, n s trong trnh by chng khc g cch v biu trong cc bi tp dnh
cho sinh vin. C nhiu biu lp li nhng g trnh by trong cc bng s liu, tc l chng cung cp
thm thng tin g cho ngi c, chng gy mt n tng g ng nh. Cch lm vic nh th cho
ngi c n tng rng tc gi hnh nh cha u t suy ngh v vic trnh by kt qu sao cho c

ngha v d hiu.
Bng s: kh khan v thiu ngha. Trong mt bi bo khoa hc, cc bng thng k s liu thng
c dng trnh by nhng s liu mang tnh trang trng, tnh chnh xc cao, tnh chnh thc. Cc
bng thng k c th dng (a) m t bng con s nhng c im chnh ca cc i tng nghin
cu; (b) trnh by kt qu phn tch mi lin h gia cc yu t trong nghin cu; v (c) so snh gia
cc nhm bnh v i chng. Thit k mt bng thng k c ngha khng phi l vic lm n gin,
m i hi kinh nghim v mt cht ngh thut trong vic trnh by.
Rt tic l nhng bng s liu trong cc bi bo khoa hc t Vit Nam chng nhng khng hp dn m
cn cha rt nhiu thiu st. Phn ln cc bng s ny ch dng li tnh m t, mt phn nh l
nhng bng trnh by h s tng quan, thng s t cc phn tch hi quy nhng v chng c ghi ch
cn thn, cho nn chng ai c th hiu ni ngha ca nhng bng s liu ny.
iu ng ni l c mt s bi bo thm ch chng c mt bng s liu v biu no! Cn phn m t
kt qu bng ch th cng rt kh theo di.
Tho lun: qu ch quan. i vi phn ln nh nghin cu, y l phn kh vit nht v n khng c
mt cu trc c nh no c. Ni mt cch ngn gn, trong phn ny, tc gi phi tr li cu hi
Nhng kt qu ny c ngha g?. Tuy khng phi theo cu trc c nh no, tc gi c kinh nghim
thng vit tho lun theo mt cu trc nh sau: (a) gii thch nhng d kin trong phn kt qu; (b)
so snh nhng kt qu ny vi cc nghin cu trc; (c) bn v ngha ca nhng kt qu; (d) ch ra
nhng u im v khuyt im ca cuc nghin cu; (e) v sau cng l mt kt lun sao cho ngi c
c th lnh hi c mt cch d dng. Khng mt bi bo y khoa t Vit Nam m ti c qua vit
theo cu trc nh va m t.
Tnh trung bnh, phn tho lun ca cc bi bo y khoa m ti c qua hm cha rt t kin. Tnh
trung bnh phn ny di khong 1,5 trang, so vi [trung bnh] 4 trang trong cc bi bo nc ngoi.
Tuy nhin, vn di ngn khng phi l iu thit yu, quan trng l ni dung, v c th ni rng ni
dung tho lun rt ngho nn. C rt nhiu bi bo m phn tho lun khng th xem l tho lun
bi v tc gi ch lp li nhng con s v thay i vi cu ch trong phn kt qu, hon ton khng c
mt gii thch v pht kin g c!
C tc gi cng c gng gii thch, hay ngh mt m hnh gii thch, kt qu nghin cu ca h,
nhng li khng km theo nhng chng c khoa hc, nn rt kh m ni cch gii thch thuyt phc
hay khng. Rt t khi no cc tc gi Vit Nam so snh kt qu ca h vi kt qu ca nhng nghin
cu trc v gii thch ti sao chng (nhng kt qu) khc nhau, hay ti sao chng li ging nhau, v
ngha ca chng l g. Mt iu ng ni khc l phn ln cc tc gi Vit Nam khng chu vch ra
nhng thiu st, nhng trc tr, kh khn trong nghin cu, hay nu c nhng u im ca cuc
nghin cu, cng nh a ra cc gii php khc phc hay nhng xut hng nghin cu trong
tng lai. Cch vit phn tho lun ca cc tc gi Vit Nam cho ngi c mt n tng v mt
nghin cu hon ho, khng c vn g c.
Ting Anh: qu nhiu sai st. Trn th gii ngy nay, ting Anh l mt ngn ng quc t trong hot
ng khoa hc. Vo thp nin 1980s, trn 60% cc tp san khoa hc trn th gii s dng ting Anh.
Hai mi nm sau, con s ny l trn 80% [2]. Trong lnh vc y khoa v sinh hc, hin nay hn 90% cc
tp san s dng ting Anh. Ngay c tp san khoa hc ti cc nc khng ni ting Anh nh cc nc
Bc u, Nht, Thi Lan, Trung Quc cng hoc l s dng ting Anh lm phng tin thng tin, hoc c
phn tm lc vit bng ting Anh.
Cc tp ch y hc Vit Nam trong my nm qua cng c gng cung cp phn tm lc bi bo khoa hc
bng ting Anh. Nhng rt tic l hu nh bi bo no (nu khng mun ni l 100%) u cng c sai
st v ting Anh, t c php, thut ng, n cch din t. Khng th k ht tt c cc sai st y,
v hu nh cu vn no cng c sai st. Chng hn nh trong mt nghin cu v cc ch s sinh ha
trong nhm bnh nhn tai bin mch mu no, tc gi vit trong phn kt qu: There has no

differency in blood cell count, platelet count, hematocrit rate between cerebral infarction and
cerebral hemorrhage. However there is a little different in some patients. Mt cu vn c qu nhiu
sai st v nh vn, vn phm, v khi nim. Mt nghin cu khc v ng dng CT scan trong vic chn
on thuyn tc phi, tc gi kt lun bng mt cu vn vi ch efficacy thnh efficacity: Chest
helical CT scan is a useful tool in pulmonary embolism diagnosis in Vietnam condition with good
feasibility, efficacity and some small disadvantages that could be resolved in the near future. Tht ra,
ch efficacy m tc gi mun ni n trong kt lun khng th dng trong nghin cu ny v khng
thch hp. y l mt sai st mang tnh hc thut, ch khng n gin l t ng.
C khi sai st rt cn bn v khi nim v thut ng m ng l khng nn c mt trn mt bo, nh
Lipidemia is common in hypertensive patients and their presentation increases cardiovascular risk.
ng l l hyperlipidemia (ch khng phi lipidemia) v cm t cardiovascular risk ng l phi l
the risk of cardiovascular diseases.
Vn y c. Mt nguyn tc s 1 (v bt di bt dch) ca y khoa l khng lm tn hi n bnh nhn.
Nghin cu y hc cng phi tun th theo nguyn tc ny. Trong nhiu nghin cu, nht l nghin cu
can thip m i tng nghin cu c khi phi kinh qua mt thut iu tr mi hay mt loi thuc mi
cn trong vng th nghim. Trong cc trng hp ny, bnh nhn c th hng li t thut iu tr,
nhng cng c th bnh nhn cng chu ng mt s bin chng c khi nguy him. Ngay c trong cc
nghin cu khng can thip, i tng nghin cu c khi phi phi nhim nhng phng php o
lng (nh X quang, hay ly mu mu chng hn). Ngoi ra, cc thng tin lm sng thu thp t c
nhn i tng nghin cu cn phi c gi kn tuyt i, v danh tnh bnh nhn dt khot khng
c tit l trn bt c phng tin truyn thng no nu khng c s ng ca bnh nhn. y l
nhng kha cnh mang tnh o c khoa hc, m c th trong y khoa l kha cnh y c (medical
ethics).
cc nc Ty phng, bt c trng i hc hay bnh vin no u c mt y ban y c (Ethics
Committee hay Institutional Review Board) c chc nng kim tra kha cnh y c trong tt c cc
cng trnh nghin cu y hc. y ban ny gm c i din t gii nghin cu khoa hc, bc s, thng
k, lut s, tn gio, v qun chng hay bnh nhn. y ban c nhim v c th l duyt xt xem cng
trnh nghin cu c p ng cc yu cu y c hay khng, bo m an ton cho tnh nguyn vin, kim
tra tnh bo mt, v.v ca d n nghin cu. Ch khi no cc kha cnh ny c gii quyt tha ng,
d n mi c cho php tin hnh.
Cc tp san y hc quc t c uy tn dt khot s khng cng b mt cng trnh nghin cu, bt k cng
trnh c gi tr khoa hc c no, nu cng trnh cha c s ph chun ca y ban y c a
phng. Do , ban bin tp cc tp san y hc quc t thng yu cu tc gi phi km theo mt
tuyn b nh Cng trnh nghin cu ny c y ban y c thuc trng i hc ABC thng qua,
v bnh nhn ng tham gia vo nghin cu. Khng c tuyn b ny cng c ngha l bi bo s
khng c bnh duyt (ch cha ni n vic c chp nhn cho xut bn hay khng!)
Tuy nhin, tt c nhng bi bo y hc m ti c qua trong cc tp san y hc trong nc khng c
mt ging ch no ni n y c. Khng mt bi bo no cho bit bnh nhn tha thun tham gia
vo nghin cu v cho php cung cp thng tin! C th cc cng trnh nghin cu c thng qua,
nhng tc gi qun khng cung cp thng tin ny?
Ti liu tham kho: lc hu v vn ha Bc-Nam. Ti liu tham kho l phn cui ca mt bi bo khoa
hc, ni m tc gi lit k tt c cc ti liu c tham kho pht trin v thc hin cng trnh
nghin cu. Lit k chnh xc ti liu tham kho khng phi l mt vic lm cho ly c, m phi c
suy ngh cn thn, nghim chnh, bi v y cng l hnh thc m tc gi trc tip ghi nhn ng gp
ca cc nh nghin cu khc cho nghin cu ca mnh. Trong hot ng khoa hc, s ln trch dn l
mt loi tin t v l mt ch tiu quan trng o lng nh hng ca mt cng trnh nghin
cu. Mt trong nhng yu cu ca phn tham kho ti liu l trch dn phi chnh xc (theo mt cng
thc nh tn tc gi, ta bi bo, tn tp san, nm xut bn, s b v s trang), phi lin quan

n vn cnh, v nht l tc gi c qua ti liu m mnh trch dn (ch khng phi trch dn gin
tip qua c cc bi bo khc mt hnh vi thiu thnh tht tri thc).
Nhng rt tic cc trch dn v cch tham kho ti liu trong cc bi bo y hc t Vit Nam c th ni
l trm hoa ua n, chng theo mt th thc, mt h thng no thng nht c, ht sc ty tin.
Mt s ti liu trch dn m ti c kh nng chuyn mn c th khng nh l chng ph hp vi
pht biu ca tc gi!
Trung bnh, mi bi bo y hc t Vit Nam c khong 9 ti liu tham kho ( pha Bc) n 17 pha
Nam. Khng r ti sao li c s khc bit kh ln v con s ti liu tham kho gia hai min nh th,
nhng thi quen v vn ha trch dn c l l mt yu t quan trng.
iu ng ni l mt phn ln cc ti liu tham kho khng phi l cc bi bo khoa hc nguyn thy
(original article) m ch l nhng bi bo trong cc k yu hi ngh, hay thm ch t bm qung co
ca cc cng ti dc, hay c khi l mt bi bo trn cc bo i chng nh Tui tr!
Ngoi ra, nhiu ti liu trch dn (d cng chng phi l bi bo khoa hc) kh lc hu, hn 20 nm,
tc khong thp nin 1980s. Trong khi , mt lut bt thnh vn trong nghin cu y hc l nn s
dng v trch dn nhng nghin cu mi cng b trong vng 5-10 nm.
Vn tc gi. ng tn tc gi mt bi bo khoa hc ng ngha vi vic chu trch nhim v nhng
g mnh vit v pht biu. Nm 1985, y ban tng bin tp cc tp san y hc (International Committee
of Medical Journal Editors ICMJE, cn gi l Vancouver Group) ra 3 tiu chun cho mt tc gi bi
bo khoa hc. Nm 2000, 3 tiu chun ny c hiu nh li, v c gii khoa hc quc t cng
nhn l nhng tiu chun vng qui quyn tc gi. Theo nh ngha ca ICMJE, mt thnh vin nghin
cu c t cch ng tn tc gi phi hi tt c 3 tiu chun sau y: (a) Mt l c ng gp
quan trng trong vic hnh thnh tng v phng php nghin cu, hay thu thp d kin, hay phn
tch v din dch d kin; (b) hai l son tho bi bo hay kim tra ni dung tri thc ca bi bo
mt cch nghim tc; v (c) ba l ph chun bn tho sau cng gi cho tp san.
Tnh trung bnh mi bi bo y khoa Vit Nam ch c 2 tc gi (cao nht l 4 tc gi). Khng c s
khc bit gia pha Nam v Bc v s lng tc gi bi bo y khoa. Con s ny tng i thp so vi
cc bi bo y khoa ngoi quc, vi trung bnh 6 tc gi trn mt bi bo.
Tuy nhin, c du hiu cho thy vn tc gi bi bo y khoa Vit Nam cn kh ty tin. Chng hn
nh c bi bo m tc gi ch tn h mt tc gi v km theo dng ch v cng s! y l mt
vic lm (hay thi quen) khng th chp nhn trong hot ng khoa hc.
Vi ngh ci thin tnh hnh
Sai st v nhm ln trong nghin cu y khoa khng phi ch xy ra nc ta, m cn kh ph bin
ngay c ti cc nc pht trin. Theo mt thng k gn y, gn 40% cc bi bo trong cc tp san
y hc quc t c t nht l mt sai st. Tuy nhin, i a s nhng sai st ny l nh, khng nh hng
n kt lun ca bi bo. Cn nhng sai st m ti ch ra trong bi vit ny l nhng sai st nghim
trng, c nh hng trc tip n kt lun ca cng trnh nghin cu. Ti c th ni rng tt c
nhng bi bo m ti c qua, nu gi cho cc tp san y hc quc t, chc chn s khng qua khi
vng u bnh duyt, ch cha ni n vic c c chp nhn cng b hay khng.
Nhng tnh hnh v iu kin y t nc ta t ra rt nhiu vn th v, v y hc Vit Nam hon
ton c th ng gp lm phong ph tri thc y hc th gii. c mt trn trng quc t, chng ta
cn phi t mnh khc phc nhng vn m ti va nu. Ti ngh mt vi bin php c th sau
y:
Hun luyn v nghin cu khoa hc. Phn ln nhng vn ti nu trong phn trn c ngun gc t
vn o to. Cc sinh vin y khoa sau i hc cha c hun luyn v nghin cu khoa hc, cho

nn khi bt tay vo nghin cu, h khng thc c nhng sai lm, nhng cm by trong nghin cu
khoa hc, v vic phm phi sai lm, thiu st l hon ton c th hiu c. Nhn qua cch din t
cc kt qu nghin cu, c th ni rng i a s tc gi cha am hiu cc ngha khoa hc ng sau
nhng phng php m h p dng.
Do , i vi cc nghin cu sinh, trc khi tin hnh nghin cu cn phi tri qua mt kha hun
luyn nm vng cc nguyn l, trit l v phng php khoa hc. Ngoi ra, cn phi t chc cc
kha hc bi dng (continuing education) v phng php khoa hc cho cc chuyn gia lm sng
tham gia vo nghin cu khoa hc.
Hun luyn v thng k sinh hc. Phn tch thng k l mt khu quan trng khng th thiu c
trong cc cng trnh nghin cu khoa hc, nht l khoa hc thc nghim nh nghin cu y khoa. Mt
cng trnh nghin cu y khoa, cho d c tn km v quan trng c no, nu khng c phn tch ng
phng php s khng bao gi c c hi c xut hin trong cc tp san khoa hc. Cc tp san y hc
c uy tn cng cao yu cu v phn tch thng k cng nng. Khng c phn phn tch thng k, bi bo
khng th xem l mt bi bo khoa hc. Khng c phn tch thng k, cng trnh nghin cu cha
c xem l hon tt.
nc ta khoa hc thng k, nht l thng k sinh hc, cn rt km. C th ni khng ngoa rng s
lc hu v khoa hc thng k nc ta lm nh hng khng nh n y hc nc nh. V nghin
cu y hc nc ta cha c s h tr t khoa hc thng k, cho nn rt nhiu nghin cu y hc
nc ta cha c cht lng cao, v cha th cng b trn cc tp san khoa hc quc t. Ngi vit
bi ny bit rt nhiu trng hp nhiu nghin cu t Vit Nam ch v khng c thit k ng
phng php, hay vic phn tch d liu cha ng tiu chun khoa hc nn b cc tp san khoa hc
t chi cng b.
Trong khi bt c i hc no cc nc tin tin u c mt b mn thng k hc, mt b mn
chuyn cung cp t vn v thng k hc cho cc nh khoa hc thc nghim, th nc ta, cc b mn
khoa hc vn cn gii hn khoa ton, v ch xoay quanh mt vi vn cn bn thng k. Do , mt
chin lc quan trng cn t ra l pht trin khoa hc thng k trong cc trng i hc, nht l
thng k sinh hc.
y ban y c. Hin nay, y c l mt vn ng quan tm Vit Nam v trn th gii. Trong nghin
cu y khoa, nh nghin cu c ngha v phi tun hnh theo mt s qui nh nghim ngt bo m
an ton cho bnh nhn v bo mt thng tin c nhn ca bnh nhn. Vi phm nhng qui nh ny chng
nhng c xem l thiu y c, m cn l mt gian ln (fraud) trong khoa hc. M c kh nhiu
trung tm nghin cu y hc b ng ca v nhiu nh nghin cu b ta n pht (thm ch i t) ch v
vi phm y c trong nghin cu.
Ti cc bnh vin v i hc cn c mt y ban y c xt duyt cc tiu chun y c ca mt cng
trnh nghin cu. y ban ny cn c s i din ca gii nghin cu khoa hc, k c bc s, lut, tn
gio, v gii qun l y t. By tiu chun y c y ban cn xem xt l: gi tr x hi v gi tr khoa hc
ca cng trnh nghin cu; cng trnh nghin cu phi ph hp vi cc chun mc khoa hc; tuyn
chn i tng nghin cu phi cng bng (nu c th, khng nn thin v gii tnh, hay tui, hay
tn gio, hay dn tc); nghin cu phi c ch cho bnh nhn; c mt hi ng khoa hc c lp
bnh duyt v chp thun; bnh nhn c quyn t chi tham gia hay ng thun; v bnh nhn tham
gia vo cng trnh c quyn rt ra bt c lc no [3].
Kin ton h thng bnh duyt. Bnh duyt (peer-review) l mt hot ng rt quan trng trong nghin
cu khoa hc. Mc ch ca vic bnh duyt l thm nh v kim tra cc bi bo khoa hc trc khi
chp nhn cho cng b trn mt tp san khoa hc. H thng ny cn c ng dng trong vic duyt
nhng n xin ti tr cho nghin cu ti cc nc Ty phng.
Qua c ch ny m tp san c th ngn chn nhng cn b, rc ri khoa hc, v gip cho tp san hay
cc c quan cung cp ti tr i n mt quyt nh cng bng. Trn nguyn tc, y l mt c ch hay

v cng bng, bi v nhng ngi duyt bi hay cng trnh nghin cu l nhng ngi c cng chuyn
mn, h chnh l nhng ngi c thm quyn v kh nng nh gi cht lng ca cng trnh nghin
cu. Nhng nh khoa hc cng ch l nhng ngi c tnh cm v thin kin, cng l nhng ngi chu
s chi phi ca cc nhu cu tt yu, cng cnh tranh, cho nn kt qu duyt bi khoa hc khng phi
lc no cng hon ton khch quan. Rt nhiu ngi tng tri qua ci c ch ny cho rng l mt
h thng khng hon chnh v c khi thiu cng bng. Tuy nhm mc ch ngn chn rc ri khoa hc,
nhng c ch kim duyt bi v khng th (hay t khi no) pht hin nhng li lm mang tnh c
lng gt (nh gi to s liu chng hn), bi v chc nng ca c ch ny khng lm vic . Nhng
vn thc t l ngoi c ch bnh duyt , cha c c ch no tt hn!
Sai st trong cc bi bo khoa hc l mt du hiu cho thy h thng bnh duyt trong cc tp ch y
hc trong nc hoc l khng c, hoc l c nhng hot ng cha hu hiu, hoc cht lng thm
nh c vn . Nhng vn sai st c th xy ra sm hn, ngay t lc cng trnh nghin cu mi bt
u hay trong lc xin ti tr. Do , bnh duyt mt cng trnh nghin cu phi bt u ngay t lc
nh nghin cu trnh n, ch khng phi ch n khi bo co vit xong.
Ting Anh huy ng Vit kiu v ng nghip nc ngoi. Nhng sai st v ting Anh m ti nu
trong phn trn khng phi l mt vn c th nc ta, nhng cng hin din trong cc bo co
khoa hc cc nc nh Thi Lan, M Lai, thm ch Nht Bn v Singapore. Nhng khc ta, tn s sai
st cc nc ny khng qu cao nh thy trong cc bi bo y hc nc ta. Nguyn nhn chnh l
ting Anh ca cc nh khoa hc trong nc cn nhiu hn ch. iu ny cng c th hiu c v hn
mt th h nh khoa hc nc ta tho ting Nga hn l ting Anh trong thp nin 1960s v 1970s.
Ti tng bit kh nhiu trng hp cc ng nghip trong nc c nghin cu, tho xong mt bi bo
v gi cho tp san khoa hc, nhng b tr li v cht lng ting Anh cha t tiu chun.
Cn phi c xem ting Anh l mt ngoi ng chnh cho cc hot ng khoa hc nc ta. V th,
cc nghin cu sinh v nh nghin cu cn phi c hun luyn v ting Anh, cch son tho mt bi
bo khoa hc bng ting Anh.
Ngoi ra, hin nay c mt i ng nh khoa hc gc Vit Nam kh hng hu ang lm vic ti cc nc
ni ting Anh hay s dng ting Anh trong khoa hc nh M, Anh, c, Canada, Php, c, Nht, v.v C
th huy ng cc ng nghip ny trong vic gip vn ting Anh cho cc bi bo khoa hc
trong nc.
M rng v u t vo cng ngh thng tin v internet. a s cc tp san y hc quc t hin ang
nhanh chng chuyn sang xut bn trc tuyn, v trong vng 10 nm ti, tt c cc tp san y hc
cc nc pht trin s chuyn sang hnh thc trc tuyn. Ngay c hin nay, rt nhiu th vin i hc
cc nc Ty phng ch t mua (hay ni ng hn l truy nhp) cc tp ch y hc qua mng.
Nh cp trong phn trn, cc nh nghin cu trong nc cha c cp nht ha vi cc ti liu y
hc quc t, m mt trong nhng nguyn nhn chnh l truy nhp internet cn qu hn ch, qu chm.
V th, mt trong nhng nhu cu c s vt cht cho nghin cu y hc l phi to iu kin cho cc nh
nghin cu truy nhp internet c th truy cp cc ti liu nghin cu y hc mi nht, gip cho vic
pht trin tng v hc hi phng php trong nghin cu.
***
Nghin cu y hc l mt lnh vc hot ng then cht ca y khoa, v chnh nghin cu y hc nng cp y
khoa t mt ngh mang tnh ngh thut thnh mt ngh mang tnh khoa hc. C th ni khng ngoa
rng y hc hin i khng th xem l l mt khoa hc nu khng c nghin cu khoa hc. Nghin cu y
hc nhm mc ch ti thng l em li li ch sc khe cho cng ng, v nng cao cht lng
chm sc bnh nhn. Cc bo co nghin cu l mt hnh thc h thng ha tri thc y hc. Sai st
trong nghin cu do c th dn n sai st v tri thc, v nh hng n cht lng chm sc
bnh nhn.

Sai st thng mang tnh truyn nhim. Sai st ny dn n sai st khc, v c th tip tc. Nhiu
sai st dn n mt tnh trng c th lm tn hi n uy tn khoa hc nc nh v uy tn quc gia. Mt
trong nhng gii thch m ti thng gp khi tc gi nhn thc rng h phm sai lm l Phng
php chng ti s dng tng c p dng trc y trn tp ch do tc gi ni ting lm.
Nhng thit tng l mt li ngy bin. Khng c g bo m rng mt cng trnh nghin cu
c cng b l chun mc m ngi i sau phi lm theo, v nh cp trong phn trn, c th
bi bo c sai st nhng c ch bnh duyt ca tp ch khng pht hin c. c kh nhiu nghin
cu sai, m trong tc gi ngy to s liu, sa i s liu (nh trn t British Medical Journal gn
y) [4] m vn thot khi cc vng bnh duyt ca tp ch. Do , khng nn bin minh bng cch
theo ngi khc, bt k ngi ni ting c no, l bo k cho nghin cu ca mnh. Cng khng
nn ni h sai th ta cng c quyn sai v cng l mt loi ngy bin khng th chp nhn c
trong khoa hc.
Nhng bi bo y hc cn l mt phn, c khi l phn chnh, ca mt lun n thc s v tin s. Do ,
sai st trong cc bi bo ny c th c nh hng n cht lng lun n ni ring, v nn hc thut
nc ta ni chung. Nh trnh by trong phn trc, i a s cc nghin cu y hc nc ta cn qu
nhiu sai st v khng tun th theo cc chun mc quc t, v nu nhng sai st ny cn tip tc th
chng ta ch t mnh c lp vi trng khoa hc quc t [5].
Nu ra nhng sai st trong cc nghin cu y khoa Vit Nam l mt vic lm chng c g th v, nhng
cn thit. Cc tp san y hc hng u quc t nh New England Journal of Medicine, JAMA, BMJ,
Annals of Internal Medicine, Nature, Science, v.v u thng xuyn kim tra cc sai st trong cc bi
bo cng b. C l c ngi s thc mc ti sao ti khng nu c th cc bi bo khoa hc c sai
st, nhng ti cho rng vic lm khng c ngha g. D bit rng sai st trong nghin cu khoa hc
trc ht l sai st ca nh nghin cu, v nh nghin cu phi chu mt phn trch nhim, nhng
ngun gc ca sai lm quan trng nht khng phi l c nhn m l h thng: h thng o to, h
thng bnh duyt. Nu ln nhng sai st khng phi l nhm mc ch tha cho bt c ai, hay t
cao mnh, m l sa sai trong tng lai.
Khoa hc l mt qui trnh i tm s tht. Khoa hc khng phi l mt tp hp nhng chn l tuyt
i khng th bc b. S tht hm nay ch n thun l mt hiu bit cho hm nay; ngy mai c th
khc. Khoa hc l mt ngnh ngh t sa sai, t ci tin theo thi gian. V bt lun mt hiu bit d
c tnh logic c no i na, s hiu bit ch tn ti cho n khi mt nghin cu mi chng minh n
sai. Nhng khi tri thc khoa hc tch ly dn dn, kh nng nhm ln s gim thiu theo.
Nhn v thp ton. Khng c nh khoa hc no dm ni mnh hon ho hay cng trnh nghin cu ca
mnh khng c sai st. Vn khng phi l trnh sai st, m phi bit sai st trnh phm phi
trong tng lai. Cng nh khoa hc khng my quan tm n nhm ln (nhng nhm ln trong nghin
cu n gin l nhng vin lt ng cc nh khoa hc tm n s tht), th nhng sai st v
thiu st c nu trong bi vit ny hi vng s l nhng bi hc hot ng nghin cu y hc
nc ta ci tin tt hn na trong tng lai.
Ch thch:
[1] Phm Duy Hin. Nghin cu khoa hc tm quc t cc vin v trng i hc Vit Nam. Tp ch
Hot ng Khoa hc, s thng 4, 2006.
[2] Large A. The foreign language barrier. Deutsch, London: 1983.
[3] Ezekiel JE, et al. What makes clinical research ethical? JAMA 2000; 283:2701-11.
[4] Gn y, tp san y hc danh ting British Medical Journal (BMJ) dnh dng vo mt v tai ting v
gian ln trong nghin cu. Nm 1992, BMJ cng b mt cng trnh nghin cu ca bc s B. Singh (n
) v nh hng tch cc ca ch n ung t cht bo n cc bnh tim mch (. Nhng trong khi

bnh duyt bi bo, cc chuyn gia nghi ng rng bc s Singh gi to s liu, bi v cc s liu
trong bi bo c xu hng qu hon ho, qu tuyt vi, qu l tng. BMJ yu cu Singh gi s liu
gc (raw data) mt gio s thng k thm nh. Gio s S. Evans b ra ba thng phn tch v
xem xt li s liu ca bc s Singh v ng i n kt lun rng Singh gi to s liu (Al-Marzouki S,
Evens S, Marshall T, Roberts I. Are these data real? Statistical methods for the detection of data
fabrication in clinical trials. BMJ 2005;331:267-270.) Ban bin tp BMJ quyt nh rt li bi bo ca
Singh v cng b ton b s vic trong mt s v vn ny vo nm 2005 (Smith R. Investigating the
previous studies of a fraudulent author. BMJ 2005;331:288-291; White C. Suspected research fraud:
difficulties of getting at the truth. BMJ 2005;331:281-288).
[5] Hong Ty. Lm khoa hc bt chp chun mc quc t: T c lp. Vietnamnet:
http://vietnamnet.vn/service/printversion.vnn?article_id=793380. Truy nhp ngy 26/6/06.