Hemijski zagaivai ivotne

sredine

OVEKOVA IVOTNA SREDINA KAO

DEO BIOSFERE

MENJANJE SVESTI O
ODNOSU SOPSTVA I
OKOLINE
Egocentrian pristup (JA i
svi ostali koji su u mojoj
funkciji...) se pokazao
kao neuspean.
JA POSTOJIM JER SE
OGLEDAM KROZ SVE ONO
TO JE OKO MENE. AKO
OKO MENE NITA NEMA,
ONDA NEMA NI POTVRDE
DA POSTOJIM.

UVOD I OSNOVNI POJMOVI

hemijska supstanca environmental

contaminant zagaiva ivotne sredine:

hemijska supstanca iji je sadraj iznad
normalnog u ivotnoj sredini (ta je normalan
sadraj CO2, SO2, metil-Hg, teke metale,
PAHs?)
zagaiva - contaminant- supstanca koja
ima tetan uticaj na ivotnu sredinu
ta je to tetan uticaj?
...biohemijske promene na individui (neki
apostrofiraju promene u populaciji)

UVOD I OSNOVNI POJMOVI

Ksenobiotici su materije koje unosimo u organizam, a prema svom

sastavu ili koliini su mu strane. Ako se neka vrsta polagano izlae
sve veoj koliini nekog ksenobiotika, obino se uspeno prilagodi ili
izumre. Sve su supstance oko nas nekad bile ksenobiotici, ali se
organizam evolucijom na njih prilagodio ili je razvio mehanizam kako
da ih se rei.

Ksenobiotici su sve supstance kojima se koncentracija drastino

promeni u kratko vreme i time onemogue organizmu da se prilagodi.
Postoji teorija po kojoj bi jedna molekula ksenobiotika bila dovoljna da
uzrokuje bolest kad bi se nala na pravom mestu u pravo vreme. Ipak
se smatra da je potrebna odreena koliina molekula na odreenom
prostoru da bi bili bioloki i hemijski uoljivi.

Zbog toga se za svaku materiju s kojom ovjek dolazi u dodir rauna

letalna doza (LD50, tj. doza ksenobiotika koja ubija 50%
eksperimentalnih ivotinja), a i efektivna doza (ED50, tj. doza koja kod
50% ivotinja uzrokuje vidljive znakove trovanja). Odreuju se i MDK
(maksimalno dozvoljena kocentracija) i maksimalno prihvatljivo
dnevno unoenje, ADI (eng. maximal daily intake).

EKOTOKSIKOLOGIJA- izuava delovanje otrova na ive organizme

Prvi ekotoksikoloki podaci vezani su za boju leptira Biston betularia.

U prvoj polovini 19. veka; 1849. pronaen je crni varijetet nazvan
CARBONARIA tip, uslovljen ogromnom koliinom ai iz fabrika.
Tokom druge polovine 19. veka frekvencija njegovog alela je tako porasla da je
varijetet carbonaria prevladavao posebno u industrijski zagaenom podruju
Manchestera.
Odnos izmeu naina irenja varijeteta carbonaria i urbanog industrijskog
zagaenja je INDUSTRIJSKI MELANIZAM

ISTORIJSKI RAZVOJ EKOTOKSIKOLOGIJE

Rachel Carson
(1907 1964)

Karsonova je u Marylandu uoila prve

negativne posledice upotrebe DDT-a
na lokalnu floru i faunu. Zbog toga je
1962. g. napisala knjigu Silent
Spring (Tiho prolee) u kojoj je
detaljno opisala tetne posledice
DDT-ja i slinih pesticida na zdravlje
ljudi i prirodu. Knjiga je stekla veliku
popularnost i ubrzo nakon njene smrti
amerike federalne vlasti su zabranile
DDT.

Na prva oteenja u ivotnoj sredini ukazali su istraivai

1962. godine, posle otkria utjecaja DDT-a (Carson u SAD-u,
50-tih i 60-tih godina).

DDT

,
1874.

1939.

1940. 1960.

WHO
25106

PRIMERI KLASIFIKACIJE ZAGAIVAA

IVOTNE SREDINE
PREMA POREKLU
prirodno
antropogeno
PREMA FIZIKO-HEMIJSKOJ PRIRODI
a) fiziko stanje
gasni polutanti
teni polutanti
vrsti polutanti
b) hemijska priroda
neorganski
organski
PREMA SVOJSTVIMA
rastvorljivi u vodi, ulju, mastima
stepen disperzije i dilucije (razblaenja)
postojanost
reaktivnost prema drugim supstancama

PREMA SEKTORIMA SREDINE

polutanti vazduha
polutanti vode
polutanti zemljita
PREMA IZVORU
produkti sagorevanja goriva
polutanti industrijskog porekla
komunalni otpaci
otpaci poljoprivrednog porekla
produkti mikrobijalne aktivnosti
PREMA EFEKTIMA
direktni i indirektni
toksikanti akutnog i i hroninog delovanja
korozivni agensi
toksikanti sa efektima na ciljne organe
(blokatori nervnog sistema, inhibitori enzima,
mutageni, teratogeni, kancerogeni, itd)

Zagaujue
supstancije vazduha

Zagaujue supstancije vode i zemljita

Gasovi:
Oksidi sumpora
Oksidi azota
Oksidi ugljenika
Ozon
Hlor
Ugljovodonici
Freoni
estine materije
Azbest
Ugljena praina
Silicijum
Metali

Metali (olovo, arsen, kadmijum, iva)

Organohlorni pesticidi(DDT, aldrin,
dieldrin, hlordan)
Nitrati
Fosfati
Nafta i naftni derivati
Organski rastvarai (toluen, benzen,
tetrahloretilen)
Niskomolekulski halogenovani
ugljovodonici (hloroform,
bromdihlormetan, bromoform,
tetrahlormetan (ugljentetrahlorid),
dihloretan)
Policiklini aromatini ugljovodonici
(PAU)
Polihlorovani bifenili
Dioksini
Dibenzofurani
Kiseline

PUTEVI ULASKA ZAGAUJUIH SUPSTANCI

U EKOSISTEM

Zagaivai u ivotnoj sredini:

I akcidenti (nenamerno oslobaanje
toksinih supstanci u ivotnu sredinu
nuklearni akcidenti, brodolomi i poari)

II odlaganje otpada
III oslobaanje biocida (kontrola
tetoina i vektora bolesti)

LANAC PROCESA ZAGAENJA IVOTNE

SREDINE

ZAGAIVAI VODE

RASPODELA VODE NA ZEMLJI

Zagadjenje vode
Vode se zagadjuju:

Fizicki (cvrsti otpad i promena osnovnih fizickih

osobina vode)

Hemijski (organske i neorganske materije, nafta,

teski metali i pesticidi)

Bioloki (patogeni mikroorganizmi i virusi)

Radioaktivno (nuklearne probe, havarije, podmornice,

nuklearni otpadi)

DIFUZNO ZAGAENJE VODENIH SISTEMA

OTPADNE VODE KAO ZAGAIVAI

PRIRODNIH VODA: podela na grupe (1 4) prema GUSEVU

GRUPA

ODLIKE OTPADNIH VODA

OTPADNE VODE KOJE SADRE NEORGANSKE PRIMESE SA SPECIFINIM

TOKSINIM OSOBINAMA. OD NEORGANSKIH MATERIJA SADRE SOLI,
BAZE, ARSEN, BAKAR, OLOVO i dr. TEKE METALE, METALNE OKSIDE I
HIDROKSIDE, VODONIK-SULFID I DR. JEDINJENJA SUMPORA.

II

OTPADNE VODE KOJE SADRE MINERALNE PRIMESE SUSPENDOVANE

MINERALNE MATERIJE I SITNE ESTICE MINERALA - BEZ SPECIFINOG
TOKSINOG DEJSTVA

III

OTPADNE VODE SA ORGANSKIM PRIMESAMA, PRETENO IZ

PREHRAMBENE INDUSTRIJE, BEZ SPECIFINOG TOKSINOG DEJSTVA.
TROE KISEONIK I STVARAJU NEPOVOLJNI GASNI REIM, POSPEUJU
RAZVOJ AEROBNIH I ANAEROBNIH MIKROORGANIZAMA, SA
PRODUKCIJOM H2S, NH3 I AMONIJAKA

IV

OTPADNE VODE KOJE SADRE ORGANSKE PRIMESE SA SPECIFINIM

TOKSINIM OSOBINAMA. SADRE FENOLE, SMOLE, BOJE, ALKOHOLE,
ALDEHIDE, DERIVATE NAFTE, JEDINJENJA SUMPORA, KISELINE i dr.
DELOVANJE JE ANALOGO VODAMA PRVE GRUPE ALI JAE IZRAENO.

Izvori zagaivanja voda i zagaujue

supstance

Poljoprivredna delatnost, izgradnja, urbanizacija,

industrija (otpane vode, spiranje i depozicija)
Zagaujue supstance nitrati i fosfati, nafta i
njeni derivati, pesticidi, deterdenti, teki metali (Cd,
Pb, Hg) i radioaktivni edlementi...
Polihlorovani bifenili (PCB,PHB),
Polihlorovani dioksini i dibenzofurani
Policiklini aromatini ugljovodonici (PAHs)
Povrinski aktivne supstance deterdenti
Pesticidi

PAH (Policiklini aromatini ugljovodonici)primer: benzopiren

PCP (pentahlorfenol)

PCB (polihlorovani bifenili)

Kancer koe izazvan

delovanjem PCB

Dioksini i dibenzofurani

Dioksin je jedan od najopasnijih otrova, vrlo je tetan za ovjeka i ivotnu sredinu, a

od njega je, upozoravaju neki naunici, tetniji samo nuklearni otpad. Dioksini su
organska jedinjenja iz grupe polihlorovanih ugljikovodika.

Trovanje biveg ukrajinskoga predsednika

Viktora Juenka.

Dioksin

Dibenzofuran
PCDF-polihlorovani dibenzofurani

ZAGAIVANJE VODA

DETEKCIJA ORGANSKIH
POLUTANATA
AEROFOTOSNIMKOM

ANTROPOGENO ZAGAIVANJE
VODA ORGANSKIM
POLUTANTIMA:
- Prehrambena industrija,
Poljoprivreda i stoarstvo,
Drvna industrija,
Nafta i petrohemijska industrija
(delom),
Deponije otpada (delom),
Komunalne otpadne vode
(delom)

ZAGAIVANJE LAKO RAZGRADLJIVIM ORGANSKIM MATERIJAMA

OZNAENO JE KAO SAPROBNOST.
TOKSINO ZAGAIVANJE SE VRI TOKSINIM MATERIJAMA KOJE SE
TEKO RAZGRAUJU

ZAGAIVANJE VODA: nafta i njeni derivati

NAFTA SE SASTOJI OD
ZASIENIH I NEZASIENIH
UGLJOVODONIKA, SUMPORA,
MASNIH KISELINA, AZOTNIH
JEDINJENJA I
ORGANOMETALNIH
JEDINJENJA SA
VANADIJUMOM, KOBALTOM ILI
NIKLOM.
DANAS JE NAFTA SVETSKA
OPASNOST ZA IVOTNU
SREDINU

U VODENOJ SREDINI NAFTA

TETNO DELUJE IZAZIVAJUI
GUENJE ORGANIZAMA,
SMANJUJE PRODIRANJE
SVETLOSTI I ONEMOGUAVA
FOTOSINTEZU, MENJA pH
VREDNOST, OTEAVA ILI
SPREAVA IZMENU GASOVA,
ENERGIJE I VLAGE IZMEU
VODE I ATMOSFERE
STVARAJUI HIPOKSINE
USLOVE U KOJIMA SE GUE
PLANKTONSKI I NEUSTONSKI
ORGANIZMI I ONEMOGUAVA
RAZVOJ JUVENILNIH
STADIJUMA I OSETLJIVIH
ORGANIZAMA.

ZAGAIVANJE VODA: nafta i njeni derivati

KOLIINA ORGANSKIH MATERIJA U VODI:

parametri kiseonikog reima u vodi

HEMIJSKA POTRONJA KISEONIKA HPK

ODREUJE SE NA OSNOVU UTROKA KMnO4 KOJI JE MERA
SADRAJA ORGANSKE MATERIJE BILO AUTOHTONOG, BILO
ALOHTONOG POREKLA. VEA VREDNOST UKAZUJE NA
ORGANSKO OPTEREENJE EKOSISTEMA.

BIOLOKA POTRONJA KISEONIKA (BPK5)

OVO JE PARAMETAR KOJI POKAZUJE KOLIINU KISEONIKA
KOJA SE UTROI ZA RAZLAGANJE ORGANSKIH MATERIJA
POD UTICAJEM AEROBNIH BAKTERIJA U POVRINSKIM
VODAMA.

ZAGAIVANJE NEORGANSKIM SOLIMA

CVETANJE VODE
U EUTROFNIM JEZERIMA ZBOG VELIKOG PRILIVA SOLI MENJA SE
SASTAV VRSTA ALGI, BROJNOST EUTROFNIH VRSTA SE
NAGLO POVEAVA. TOKOM DANA DOLAZI DO
PREZASIENOSTI (SUPERSATURACIJA) KISEONIKOM A NOU
SE JAVLJA NJEGOV MANJAK (NONA ANOKSIJA).
ZBOG ENORMNOG RAZVOJA POJEDINIH VRSTA ALGI DOLAZI DO
TZV. CVETANJA VODE, TO MOE BITI VRLO TETNO AKO SE
RADI O VRSTAMA MODROZELENIH ALGI.

ZAGAIVANJE NEORGANSKIM SOLIMA - EUTROFIZACIJA

ANTROPOGENIM POVEANJEM
KONCENTRACIJE SOLI
FOSFORA I AZOTA U VODAMA
DOLAZI DO MASOVNOG
RAZVOJA ALGI I VIIH BILJAKA
(PRIMARNA PRODUKCIJA).
AKO SE PROCES ODVIJA BEZ
UTICAJA OVEKA ONDA SE
UPOTREBLJAVA TERMIN
EUTROFIKACIJA.
GLAVNI IZVOR SOLI FOSFORA
I AZOTA SU KOMUNALNE
OTPADNE VODE, VETAKA
MINERALNA UBRIVA I
DETERDENTI.

ZAGAIVANJE VODA: vaenje i obrada mineralnih

sirovina
ZA DOBIJANJE 1 t NEKE MINERALNE SIROVINE, METALA IZ
RUDE na pr., POTREBNO JE OKO 70% VODE U TEHNOLOKOM
POSTUPKU. KOLIINA GENERIRANIH OTPADNIH VODA JE
IZUZETNO VELIKA, KAO I NJENI NEGATIVNI EFEKTI NA
OKOLINU
OVA ZAGAENJA SE MOGU PODELITI U
ETIRI GRUPE:

TOKSINI POLUTANTI (CIJANIDI,

FLUORIDI I DR.),
ZAGAENJA KOJA DOVODE DO
PROMENE pH
ZAGAENJA KOJA POVEAVAJU
SADRAJ SUSPENDOVANIH MATERIJA
(HIDROKSIDI I KARBONATI)

BORSKA REKA

OSTALI TIPOVI ZAGAENJA, POPUT

HPK, SULFIDA, SOLI GVOA I DR.

ZAGAIVANJE VODA: POLJOPRIVREDNA

PROIZVODNJA I STOARSTVO
OSNOVNI NAINI ZAGAIVANJA
VODA NEORGANSKIM
POLUTANTIMA U OVOJ
DELATNOSTI SU:
PRIMENA MINERALNIH
UBRIVA,
PRIMENA PESTICIDA (delom),
NAKUPLJANJE SOLI MINERALA
ZBOG NAVODNJAVANJA,
ODLAGANJE STAJSKOG
UBRIVA I OTPADNIH VODA
NASTALIH MOKRIM
IZUBRIVANJEM (delom)

Fungicid etiliva (II)-hlorid

Metil- i etil iva (II)

ZAGAIVANJE VODA: deponije otpada

ANTROPOGENO ZAGAIVANJE VODA
NEORGANSKIM POLUTANTIMA
ZAGAIVANJE VODA OTPADOM JE
USLOVLJENO DEGRADACIJOM
OTPADNIH SUPSTANCI U PRISUSTVU
VODE I VAZDUHA, OSLOBOENE
SUPSTANCE U OBLIKU FILTRATA
OZNAENE SU KAO DEPONIJSKE
PROCEDNE VODE, ONE NEPOSREDNO
KOMUNICIRAJU SA POVEINSKIM I
PODZEMNIM VODAMA I VIESTRUKO
SU TETNE

Preiavanje vode

Fizicko-mehanicke metode (talozenje, odlivanje i cedjenje)

Bioloske (mikroorganizmi) bioloka oksidacija (procesom
aktivacije otpada ili bioloke filtracije) biolokom oksidacijom
(mikroorganizmi) se uklanjaju deterdenti, kao i amonijak nitrate i
nitrite (uklanjaju se i fosfati, nitrati, silikati i borati)

Hemijske

HPK i BPK parametri kvaliteta otpadnih voda

Opasnost! Otpadne vode sa visokom BPK vrednosti - smanjuju
sadraj kiseonika u vodi

OPTA EMA TRETMANA OTPADNIH VODA

PRIMARNI (MEHANIKI) TRETMAN OTPADNIH VODA PODRAZUMEVA
ODSTRANJIVANJE VRSTIH OTPADAKA IZ VODE, VRI SE MEHANIKIM PUTEM.
SEKUNDARNI (BIOLOKI) TRETMAN PODRAZUMEVA BIOLOKO PREIAVANJE
OTPADNIH VODA UZ POMO BAKTERIJA. TERCIJARNI (HEMIJSKI) TRETMAN VODA
PREDSTAVLJA FINALNO ODSTRANJIVANJE NEORGANSKIH OTPADAKA I BAKTERIJA
HLORISANJEM, OZONIZACIJOM I DR. POSTUPCIMA

KATEGORIZACIJA
VODOTOKOVA U
SRBIJI

Prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka, (Sl. glasnik

SRS, br 5/68), svi vodotoci na teritoriji R. Srbije
razvrstani su u kategorije, odnosno definisane su
zahtevane klase kvaliteta vode na odreenim
potezima vodotoka.
Legenda:

I klasa - vode koje se u prirodnom stanju, uz

eventualnu dezinfekciju, mogu upotrebljavati za
pie i u prehrambenoj industriji, a povrinske
vode
i za gajenje plemenitih vrsta ribe (Salmonide)
II klasa - vode koje se u prirodnom stanju
mogu
upotrebljavati za kupanje i rekreaciju graana, za
sportove na vodi i za gajenje drugih vrsta ribe
(Ciprinide)
III klasa - vode koje se mogu upotrebljavati za
navodnjavanje, a posle uobiajenih metoda
Obrade (kondicioniranje) i u industriji osim
prehrambene
IV klasa - vode koje se mogu upotrebljavati za
druge namene samo posle odgovarajue obrade
VK - van klasno stanje

ZAGAIVANJE ZEMLJITA

Bioloka svojstva zemljita:

RAZLAGANJE BIOLOKIH OSTATAKA U ZEMLJITU

U PRIRODNIM ZEMLJINIM EKOSISTEMIMA DOMINIRAJU TRI

PROCESA:
1.
produkcija, 2. potronja i 3. razgradnja (dekompozicija). Ova
poslednja etapa je od znaaja jer se njome omoguava novi
ciklus kruenja materije
Dekompozicija je izuzetno znaajan proces, odvija se sukcesijom
mikroorganizama a praena je:
1. smanjenjem koncentracije kiseonika,
2. smanjenjem sadraja azotnih organskih jedinjenja,
3. porastom temperature zbog oslobaanja toplote u
egzotermnim reakcijama.
Zbog toga je unitavanje mikroorganizama zemljita jedna od
najteih posledica

Zemljite zagaenje (podela)

Nenamerno akcidenti (vazduhom i vodom), saobraajni udesi

Namerno zagaenje deponije otpada i upotreba biocida

a) otpad iz domainstva i industrijski otpad (posebno toksian

otpad, radionukleidistrogi propisi);
b) upotreba vrstog otpada kao ubriva (posle sekundarnog
tretman otpadnih voda) zagaujue supstance: teki metali,
fosfati, nitrati, deterdenti
c) depozicija iz vazduha (suva i vlana) dim i praina iz
dimnjaka (SO2, NOx, HF), kia i sneg
d) nanosi reka i mora
e) upotreba pesticida

Zemljite zagaenje (podela)

I FIZIKE IZMENE U
ZEMLJITU
1. Urbanizacija
2. Izgradnja razliite
infrastrukture
3. Hidrotehniki radovi
4. Ostali oblici zagaivanja
zemljita (deponije)
5. Eksploatacija uglja i ruda
iz povrinskih kopova
6. Erozija zemljita

II HEMIJSKO ZAGAENJE
7. Kisele kie
8. Teki metali u zemljitu
9. Salinacija
10. Pesticidi I drugi organski
zagaivai
III POLJOPRIVREDA I
UMARSTVO
10. Neracionalno iskoriavanje
zemljita u poljoprivredne
svrhe
11. Neracionalno iskoriavanje
biljnog pokrivaa, posebno
umskog
12. irenje pustinja
(Dezertifikacija)

Urbanizacija

- Nije tano utvreno koliko

je urbanizacija unitila ili
prepokrila plodnog zemljita
u svetu, ali je sigurno da se
radi o veim povrinama

- Gubici plodnog zemljita su

neminovni, ali bi mogli biti
racionalniji
- Ljudska naselja i
industrijska postrojenja nije
neophodno podizati na
najplodnijem zemljitu
- Prostorno planiranje
urbanisti (velika odgovornost
i krivica)

Zemljite RS - zagaenje

poljoprivredne povrine (od ukupne povrine)

58% - meovita poljoprivredna podruja i
panjaci;
- 21.7% - oranice i stalni zasadi
NAJVIE ZASTUPLJENI OBLICI ZAGAENJA KOD
NAS:

I degradacija zemljita eolska erozija i

erozija vodom
II zakaeljavanje zemljita iz vazduha

Zakieljeno zemljite (oko 20% poljoprivrednog

zemljita) centralna Srbija

Zagaivanja zemljita - deponije

Subotica deponija komunalnog

otpada

Direktno zagaivanje
zemljita deponije
komunalnog otpada
U Srbiji se godinje
proizvede oko 3,5
miliona m3
komunalnog otpada
(0,65 0,85
kg/stanovnik/dan)
U Srbiji postoji 170
zvaninih deponija,
ali i vie stotina
divljih deponija

Zagaivanja zemljita deponije industrijskog otpada

Direktno zagaivanje zemljita deponije industrijskog
otpada
(= pepelita TE)

U Srbiji se godinje
produkuje i deponuje 6 -7
miliona tona pepela
Deponija pepela TE Kostolac = 250 ha

Deponije pepela
i ljake u Srbiji
zauzimaju 1.800
ha plodnog
zemljita

Zagaivanja zemljita - deponije

Direktno zagaivanje zemljita deponije flotacijske
jalovine

Rudnici obojenih metala

zauzimaju u Srbiji ukupno
13.500 ha plodnog
zemljita

Flotacijska jalovita rudnika na

Suvom ruditu Nacionalni
Park Kopaonik

Eksploatacija uglja i ruda iz povrinskih kopova

U Svetu se godinje uniti = premesti 40 miliona tona plodnog

zemljinog materijala ZEMLJA SE KRUNI
Povrinski kopovi uglja i ruda su prisutni u svim regionima Sveta
Najvei ugljenokopi u Srbiji su: Kosmetski, Kolubarski, Kostolaki
Povrinski kopovi uglja zauzimaju u Srbiji ukupno 11.000 ha

ZAGAENJE ATMOSFERE

ZEMLJINA ATMOSFERA

Atmosfera predstavlja tanak sloj vazduha (gasova) koji

okruuje planetu Zemlju

Ovaj sloj se zadrava oko planete zahvaljujui sili

gravitacije.

Debljina atmosfere je samo oko 1% prenika Zemlje

Ukupna masa atmosfere iznosi 5.14801018 kg, to

predstavlja 10-8 ukupne mase Zemlje, 50% mase atmosfere
nalazi se do visine od 5.6 km

90% mase atmosfere nalazi se do visine od 16 km

99.99997% mase atmosfere nalazi se do visine od 100 km

SASTAV ZEMLJINE ATMOSFERE

Gas

Zapremina
(ppm: parts per million)

Azot (N2)

780,840 ppm

(78.084%)

Kiseonik (O2)

209,460 ppm

(20.946%)

Argon (Ar)

9,340 ppm

(0.9340%)

Ugljen dioksid (CO2)

383 ppm

(0.0383%)

Neon (Ne)

18.18 ppm

(0.001818%)

Helijum (He)

5.24 ppm

(0.000524%)

Metan (CH4)

1.745 ppm

(0.0001745%)

Kripton (Kr)

1.14 ppm

(0.000114%)

Vodonik (H2)

0.55 ppm

(0.000055%)

Atmosfera - zagaenje

I emisija (dimnjaci) iz domainstva,

termoenergetskog sektora i industrije
CO, CO2,SO2, NOx, HF, ClFCs, organske
komponente (PAHs)
estice, kapi i gasovi
motori sa unutranjim sagorevanjem CO i
NOx, PAHs, aldehidi i ketoni, Pb,
automobilski i avionski saobraaj

Atmosfera - zagaenje

II upotreba pesticida
III radiohemijsko
zagaenje (Chernobil
1986. Ukraina)
(polovina sadraja
reaktora se rairila
vazduhom po Evropi)

Radioaktivni oblak, April

27, 1986 (crveno) I Maj 6,
1986 (plavo)

ZAGAUJUE SUPSTANCE primarne i

sekundarne
Veliina talonih supstanci, aerosoli...
a oko 200 karcinogenih ugljovodonika
(PAHs) 4 7benzenovih prstena
(benzo(a)piren),
Procesi u atmosferi... (fotohemijske reakcije)

Atmosfera - zagaenje

Zagaujue supstance atmosfere od posebnog

znaaja:
niskomolekularni halogenovani ugljovodonici
(CFCs), metilen-hlorid (CH2Cl2) suvo hemijsko
ienje i freoni (ClFC) oteenje ozonskog
omotaa u stratosferi
CO2 i ostali gasovi staklene bate

Zagaujue supstance koje se hemijski

menjaju - fotohemijski smog (NO2, organske

komponente i O2 nastaje O3 troposferski ozon,

neke org. komponente npr. peroksiacetilnitrat
iritans oiju)

PRIRODNI IZVORI ZAGAIVANJA ATMOSFERE

Vetaki izvori zagaivanja atmosfere:

Jedinjenja

Izvor zagaivanja

SO2, SO3
H2S
R-SH (merkaptan)

Dimovi ureaja za sagorevanje, hemijska industrija, metalurgija

Proizvodnja gasa, tretman otpadnih voda, proizvodnja hartije i
celuloze, naftna industrija
Rafinerija nafte, proizvodnja hartije i celuloze

NO,NO2, (NOx)
druga bazna azotova
jedinjenja
NH3

Sagorevanja na visokoj temperaturi, proizvodnja nitratne-kiseline,

eksploziva, procesi nitrovanja
Zagaene vode, procesi topljenja, proizvodnja piridina, rastvaranja
Proizvodnja amonijaka, pesticida i mineralnih ubriva

HF
SiF4

Proizvodnja fosfatnih mineralnih ubriva, aluminijumska industrija,

keramika industrija i industrija mineralnih ubriva
Proizvodnja fosfatnih mineralnih ubriva, aluminijumska industrija,
keramika industrija i industrija mineralnih ubriva

Cl

HCl
Cl2

Proizvodnja hloridne-kiseline, sagorevanje PVC, hlorovanje

organskih supstancija
Proizvodnja hlora

Neorganska:
CO
CO2
Organska :
ugljovodonici
aldehidi
formaldehid
acetaldehid
ketoni
alkoholi
fenoli
trihloretilen

Nepotpuno sagorevanje, motori sa unutranjim sagorevanjem

Procesi sagorevanja (obino se ne smatra zagaujuom
supstancijom)
Nepotpuni procesi sagorevanje, rafinerija nafte, procesi rastvaranja
Nepotpuni procesi sagorevanja
Povrinska obrada
Povrinska obrada
Proizvodnja petroleja, proizvodnja vetakih materija

Grupa

Procesi odmaivanja

Vazduh - zagaenje

FREONI I OZONSKA RUPA

Ozonske rupe nastaju usljed etnog djelovanja freona,
odnosno gasova koje oslobaaju proizvodi u obliku sprejeva,
kao to su dezodoransi,lakovi,farbe,itd.
Naime,molekuli freona,tanije hlorofluorokarbona,razbijaju
molekule ozona (O3),od kojih je graen ozonski omota,
koji titi Zemlju od tetnog UV zraenja,na molekule
kiseonika (O2) i atome kiseonika (O).
Na taj nain nastaju rupe u ozonskom omotau,proputajui tetne UV zrake na Zemlju.

KISELE KIE

Kisela kia je kia ili bilo koja druga padavina zagaena sumpor
dioksidom, azotnim oksidima i drugim hemijskim jedinjenjima. Dok je
uobiajena pH vrednost kie oko 5,5, pH vrednost kisele kie je
izmeu 4 i 4,5. To znai da ona sadri otprilike 40 puta vie kiseline
od obinih padavina.

EFEKAT STAKLENE BATE

SMOG

Smog je aero-zagaenje. Naziv potie od kombinacije dve engleske rei

smoke - dim i fog - magla. Javlja se u velikim gradovima, u jesen i zimi, gde
postoji mnogo aero zagaivaa na relativno malom prostoru (industrija,
kotlarnice, izduvni gasovi motornih vozila, individualno grejanje...).

Smog u Njujorku

FOTOHEMIJSKI SMOG

Fotohemijski smog je stanje koje nastaje kada primarne zagaujue

supstance (azotni oksidi i isparljiva organska jedinjenja nastala sagorevanjem
fosilnih goriva) interaguju pod dejstvom suneve svetlosti dajui smeu od
stotina opasnih hemikalija poznatih kao sekundarne zagaujue supstance od
kojih je najpoznatiji PAN (peroksiacetilnitrat). Fotohemijski smog se javlja u
toplim mesecima, kada je vreme sunano i kada dolazi do unoenja
ugljovodonika i NOx (NO+NO2) iz razliitih izvora, od kojih je saobraaj jedan
od bitnijih

Tetraetil-olovo
[Pb(C2H5)4]dodaje se benzinu kao antidetonator
Sagorevanjem benzina izdvaja se Pb i PbO, tako da mu se dodaje aditiv.
Dodavanjem aditiva C2H4Br2 nastaje isparljivi PbBr2.
Olovo i njegova jedinjenja su veoma toksini, a naroito
zbog kumulativnog efekta. Izaziva poremeaje krvi i mozga,
naroito kod dece.
tetni gasovi se zadravaju najvie do visine od 1m, tako da su deca
najizloenija.

SADRAJ OLOVA - STANJE U

GRADOVIMA EU I KOD NAS
EU - znaajno je smanjen sadraj olova
u vazduhu i posledino u krvi
stanovnika, ali problem prisustva olova
u zemlji (praini), ostaje jo uvek
aktuelan u gradovima razvijenog sveta.
Vrednosti imisije (srednje mesene i
godinje vrednosti) u poslednje 2
godine za Beograd - od 1-2.5 g Pb/m3
vazduha, evropski gradovi od 0.15-0.5
g Pb/m3.
Saraj Pb u benzinu EU 0.0130.026gPb/l, a kod nas 0.32gPb/l0.45gPb/l

The Earth with clouds