R

ROBERT MRZEK
Instytut Jzyka Polskiego PAN
al. Mickiewicza 31
31-120 Krakw
e-mail: rrmrozek@gmail.com

http://dx.doi.org./ 10.17651/ONOMAST.59.1

Onomastica LIX, 2015

PL ISSN 0078-4648

SYNCHRONICZNO-DIACHRONICZNA PERSPEKTYWA
KATEGORIALNYCH ZRNICOWA JZYKOWEJ FUNKCJONALNOCI
ONIMICZNEJ
S o w a t e m a t y c z n e: sfera onimiczna jzyka, komponenty kategorialne (toponimia, antroponimia, zoonimia, kosmonimia, chrematonimia), specyfika funkcyjna

Zakresy determinantywne wspczesnych nurtw badawczo-poznawczych onomastyki maj charakter dwuwymiarowy. Zakres podstawowy wyznacza koncentracja na aktualnej specyfice procesw komunikacyjnojzykowych, uzalenionych wokrelonym stopniu m.in. od wpyww globalizacyjnych na wybranym
obszarze etnolektalnym czy oglnonarodowym. Drugi zakres ma za wymiar
problemowy, ktry dyktuj procesy izjawiska zwizane ztzw. glokalizacj, odnoszon do wielokierunkowej aktywnoci antyglobalizacyjnej spoeczestw lokalnych. Wymiar ten uwzgldnia bowiem take komunikacyjn funkcjonalno
regiolektw, dialektw czy socjolektw na tle potocznej odmiany jzyka oglnego zca sieci powiza interferencyjnych (zob. m.in.: Mrzek, 2007b,
2014a).
Analityczne ujcia proprialnej sfery jzyka wjej segmentach wycinkowych
i zarysach oglniejszych, zwizane z rnymi koncepcjami interpretacyjnymi
oraz uzalenione od metod i poj strukturalistycznych, socjolingwistycznych
czy kognitywistycznych, rnicuje aktualna potrzeba bada odnoszcych si do
dwch obszarw onimicznych. Jeden znich tworz zasoby nazewnicze ustalone
iuzupeniane wdziejowych nawarstwieniach, wobrbie poszczeglnych kategorii, gwnie antroponimicznej itoponimicznej, czciowo te zoonimicznej,
pozostajce wobiegu komunikacyjnym owyznaczonym zasigu funkcjonalnym
ispoeczno-rodowiskowym. Podlegaj one odpowiednim zasadom normatywnym, ktre rygorystycznie determinuj waciwoci ifunkcje okrelonych nazw
w sferze oficjalnych kontaktw jzykowych, mniej rygorystycznie w jzykowych zachowaniach nieoficjalnych. Drugi obszar, o zmiennym zakresie,
jest natomiast nieuksztatowany, zarwno jeli chodzi ostosowane wzorce nazwotwrcze, jak io ich efekty ilociowe. O ile wpierwszym obszarze moliwe

01_mrozek.indd 17

2015-11-26 07:32:17

18

ROBERT MRZEK

ikonieczne zpunktu widzenia praktyki komunikacyjnej uzupenienia s niezbyt

liczne, o tyle drugi nacechowany jest niestabilnoci zasobw nazw, ksztatowanych praktyczn doranoci aktw nazwotwrczych, czsto niezalenych
od norm nominacyjnych i derywacyjnych. Obszar ten reprezentuj zrnicowane wewntrznie i wyodrbnione w propozycji klasyfikacyjnej zbiory chrematonimii: marketingowej, spoecznociowej, ideacyjnej oraz medialnej (zob.
Gakowski, 2008; Skowronek, Rutkowski, 2004a, b), atake zbir nietrwaych
zoonimw, nalecych gwnie do tzw. zoonimii miejskiej (urbozoonimii), czy
nieoficjalnych antroponimw przezwiskowych onacechowaniu socjolektalnym
(zob. np. Mrzek, 2007c).
Nazwy zpierwszego obszaru obejmuj potencjalne ujcia badawcze, zarwno synchroniczne, jak idiachroniczne, wodniesieniu do stratygraficznego, procesualnego ksztatowania si poszczeglnych kategorii nazewniczych, awich
obrbie odpowiednich typw imodeli nazwotwrczych, nacechowanych wewntrznymi relacjami onimicznymi ipotencjalnoci relacji transonimicznych.
Nazwy z drugiego obszaru, cho sugeruj rne odniesienia porwnawcze co
do mechanizmw nazwotwrczych kontynuowanych iinnowacyjnych, takich
uj nie wyzwalaj, wic si genetycznie na og ze wspczesn rzeczywistoci jzykow, ulegajc staym przeobraeniom pod wpywem gwatownego rozwoju technologii informatycznych oraz globalnych ilokalnych przemian
wkomunikacji spoecznej iinterkulturowej. Okrelone zmiany wrzeczywistoci
pozajzykowej spoeczno-ekonomiczno-kulturowej irzeczywistoci jzykowej wywieraj wpyw take na zmiany ilociowo-jakociowe wzasobie onimicznym iwobiegu komunikacyjnym jego elementw. Obieg ten jest nie tylko
zrnicowany na trzech poziomach kontaktu jzykowego: oglnonarodowym,
lokalnym i indywidualnym (nie mwic o uzupeniajcym ten model obecnie
poziomie globalnym), ale take zdeterminowany sytuacyjnie wdwch rnych
segmentach przestrzeni komunikacyjnej: przestrzeni spontanicznej codziennej
komunikacji oraz przestrzeni wyszych funkcji komunikacyjnych, odnoszcej
si do publicznego, oficjalnego komunikowania si.
Jzykow funkcjonalno proprialn naley zatem ujmowa wieloaspektowo
z odpowiednimi uszczegowieniami wewntrznymi. Uoglnione ujcie funkcjonalnych waciwoci proprialnej sfery jzyka mona sprowadzi do wstpnego stwierdzenia, i stanowic wyrazisty komponent leksyki, rnorodne twory
onimiczne nie tylko uzupeniaj obraz jzyka wkadym zjego okresw rozwojowych, lecz uczestnicz te wkreowaniu onimicznego obrazu wiata, wktrym
zakodowana jest czstkowa wiedza o lokalnych spoecznociach jzykowych
imechanizmach konceptualizacji oraz wartociowania rzeczywistoci wewntrz
wsplnoty komunikatywnej (por. np. m.in. Mrzek 2004a). Stwierdzenia te wypywaj zdostrzegania wonimii hierarchicznoci funkcyjnej odpowiednich jej

01_mrozek.indd 18

2015-11-26 07:32:17

SYNCHRONICZNO-DIACHRONICZNA PERSPEKTYWA zrnicowa

19

komponentw, wspuczestniczcych wprocesach wyksztacania znamion specyfiki proprialnej jzyka. Fragmentaryczne ich sygnalizowanie (bd negowanie) nie zastpi oczekiwanych syntez monograficznych i ostatecznych ustale
terminologicznych (zob. Mrzek, 2010).
Funkcyjno onimiczn naley tu wic postrzega porzdkujco w dwustopniowym ukadzie gradacyjnym, co nie byo wdotychczasowych ujciach
teoretycznych wyrazicie eksponowane. Poniewa wstpna charakterystyka
funkcji nazw wasnych zostaa przedstawiona (zob. Rutkowski, 2001) zpunktu widzenia aktu nominacyjnego, kryterium wyjciowe dotyczy zrnicowa
funkcyjnych na poziomie kategorialnym, a wic w odniesieniu do poszczeglnych zbiorw nazewniczych, czyli antroponimii, toponimii ipozostaych.
Kryterium drugiego stopnia natomiast uwzgldnia subkategorialn swoisto
funkcyjn poszczeglnych komponentw nazewniczych w obrbie okrelonych podgrup onimicznych, czyli skategoryzowanych typw proprialnych,
ksztatowanych w konkretnych makro- i mikrowsplnotach komunikacyjnych, wuwarunkowaniach rodowiskowo-wsplnotowych, zwizanych m.in.
zfunkcjonowaniem iwaciwociami etnolektw, dialektw, regiolektw oraz
socjolektw. Owe kategorialne typy onimiczne uzalenione s wic w rzeczywistoci od ujmowanych wodpowiednim schronologizowaniu: a)stosunkw etniczno-lingwistycznych i historycznoosadniczych czy migracyjnych,
b) procesw spoecznych i kulturowo-cywilizacyjnych, a take c) udziau
czynnikw administracyjnych. Zasigi komunikacyjnego obiegu geonimw,
antroponimw, zoonimw czy chrematonimw wyznaczaj rnicujco trzy
gwne poziomy spoecznego kontaktu jzykowego: oglnonarodowy, regionalny ilokalno-rodowiskowy. Na poziomie lokalnym ksztatuj si wobrbie
mikrowsplnot miejskich iwiejskich stosunki nazewnicze, decydujce ojakociowych iilociowych waciwociach m.in. takich zasobw, jak anojkonimia
(obejmujca ldowe iwodne nazwy terenowe na obszarach pozamiejskich) czy
urbanonimia, ktrej funkcjonalno reguluje miejski sektor administracyjny.
Oawansie niektrych tych nazw do szerszego obiegu komunikacyjnego decyduje splot rnorodnych czynnikw osadniczo-cywilizacyjnych, spoecznych
i kulturowych oraz administracyjnych. Wspomniane poziomy ksztatowania
nazw wasnych krzyuj si bowiem zpaszczyznami oficjalnoci inieoficjalnoci aktw nazwotwrczych, za okrelony obszar onimiczny kumuluje chronologiczne nawarstwienia starszych inowszych skategoryzowanych tworw,
nierzadko podporzdkowanych zarwno zregionalizowanej specyfice procesw i stosunkw nazewniczych, jak i regionalnej specyfice stosunkw oraz
waciwoci jzykowych. Dotyczy to przede wszystkim takich subsystemw
jak system mikrotoponimiczny, ustalajcych si w bezporednim zwizku
z leksyk i waciwociami terytorialnych odmian jzyka, dialektw i gwar

01_mrozek.indd 19

2015-11-26 07:32:17

20

ROBERT MRZEK

jako baz tworzywa onimicznego. Jakociowe wyznaczniki tego zwizku decyduj oskali regionalizacji izrnicowania zasigw przestrzennych okrelonych
procesw itypw nazewniczych.
1. Toponomastyczna skala zainteresowa badawczych obejmuje wielowymiarowe nurty poznawcze, koncentrujce si na funkcyjnej specyfice tworw
nazewniczych makro- i mikrotoponimii (o interpretacyjno-klasyfikacyjnych
wykadnikach terminologicznych makro imikro zob. rmek, 2014, 1989
ofunkcjonalnoci onimicznej), oronimii, hydronimii oraz urbanonimii.
W makrotoponimicznym zbiorze ojkonimw klasyfikacyjnie wyrnia si
jak wiadomo nazwy topograficzne, kulturowe idzierawcze, penice od pocztku funkcje bezporedniego identyfikowania miejsc zamieszkanych, atake
nazwy relacyjne, oraz: patronimiczne, rodowe (rodzinne), suebne (zawodowe),
etniczne (gromadne) pierwotnie okrelajce dane grupy ludzi, wtrnie osady przez nie zamieszkiwane.
Mona doda, e dodatkowe kryterium rnicowania i opisu geonimw
winno uwzgldnia jeszcze chronologi nazewniczych procesw toponimizacyjnych, determinujc waciwoci nominacyjno-funkcjonalne najstarszej
warstwy nazewniczej inowszych zasobw nazw, szczeglnie mikrotoponimw
iurbanonimw.
W regionalnej monografii toponomastycznej H. Borek stwierdza, i jednym
z gwnych celw tego opracowania jest ukazanie nazewnictwa miejscowego
jako odbicia rnorodnych zjawisk przyrodniczych, gospodarczych i spoecznych zwaszcza osadniczych ietnicznych. Podstaw tych wnioskw pozajzykowych musi zawsze stanowi waciwa interpretacja jzykowo-nazewnicza
nazw jako swoistych znakw jzykowych. Peny zasb nazw zcaego regionu
pozwala przy tym na caociowe iwyczerpujce potraktowanie tych zagadnie
(Borek, 1988, s. 11). Wkontekcie procesu desemantyzacji nazw H. Borek (1988,
s. 23) przypomina za, e nazwy musimy rozpatrywa na dwch paszczyznach:
funkcyjnej jako aktualnych okrelnikw jednostkowych obiektw igenetycznej
jako nonikw zatartej ju bardzo czsto treci apelatywnej. Wtym kontekcie
mona marginalnie przywoa jeszcze nieodosobniony przykad jzykowej ipozajzykowej funkcjonalnoci historycznych powiadcze nazewniczych ponad
130 miejscowoci Ziemi Krakowskiej wich brzmieniu czternastowiecznym jako
wiadectw wanych nie tylko dla historii jzyka polskiego, ale take dla geografii historycznej Polski (zob. Bakowski, 1991).
Toponimiczn funkcjonalno rnicuj wic wewntrzkategorialnie, jak sygnalizowano, poza nazwami miejscowymi nazwy terenowe, grskie iwodne oraz
nazwy miejskie (zob. np. m.in. Mrzek, 2004a). Zasb mikrotoponimw, poza
dokumentacj oglnej i gwarowej warstwy leksykalnej z ich waciwociami,

01_mrozek.indd 20

2015-11-26 07:32:17

SYNCHRONICZNO-DIACHRONICZNA PERSPEKTYWA zrnicowa

21

m.in. interferencyjnymi, potwierdza due bogactwo izrnicowanie baz apelatywnych, wrd ktrych zaznaczaj si dominacje okrelonych pl semantycznych iwarstw sownictwa preferowanego waktach nominacyjnych. Charakter
centralny maj nawizujce do waciwoci rodowiska geograficznego rnorodne rdzenie topograficzne, tworzce podstawowy trzon baz derywacyjnych.
Obok izolowanych baz apelatywnych wystpuj tu take cae gniazda topoleksemowe, powizane wewntrznymi stosunkami derywacyjnymi na paszczynie
apelatywnej (por. np.: Ponia, Poniawa, Poniawka, Poniawina czy Moczar,
Moczarz, Moczarka, Moczarzyna, Moczarzysko).
Spetryfikowanie w jednostkach nazewniczych dziki procesom toponimizacyjnym niektrych waciwoci jzyka (gwary) lokalnych wsplnot komunikacyjnych tworzy podstaw wyjciow do rekonstrukcyjnych bada historycznodialektalnych gwnie w zakresie leksyki gwarowej, co pozwala zjawiska
wspczesne ujmowa na tle diachronicznym, ato wobec znanych ogranicze
ibrakw rdowych ma uzasadnion warto badawcz.
Ksztatujcy si w regionalnych uwarunkowaniach jzykowych i motywacyjnych system mikrotoponimiczny (czyli zasb nazw terenowych, ldowych
iwodnych obiektw niezamieszkanych) potwierdza, i mechanizmy tego nazwotwrstwa cechuje pod wzgldem genetycznym koncentracja na motywacji
topograficzno-kulturowej, gwnie przestrzenno-lokatywnej, atake przynalenociowej, utrwalajcej antroponimy rodowiskowe wtakich np. formacjach posesywnych, jak: Gabryka, Michaowiec, Smokw (zob. Mrzek, 1990).
To kontrastywno-porwnawcze, np. waciwoci topoleksemw polsko-czeskiego pogranicza poudniowego, moe stanowi obraz mikrotoponimii
wgwarach polskich pogranicza sowiasko-batyckiego (zob. Ananiewa, 1993).
Przykadem uszczegowienia efektw analitycznych bada regionalnych moe
by natomiast prezentacja staropomorskiego skadnika gard wnazwach terenowych imiejscowych Pomorza Zachodniego (zob. Rzetelska-Feleszko, 2002).
Kulturoznawczy aspekt interpretacyjny umoliwia postrzeganie struktur mikrotoponimicznych jako jzykowych wyznacznikw przestrzeni kulturowej.
Modele kojarzenia i interpretowania lokalnej rzeczywistoci, czyli charakteru
wybranych obiektw topograficznych, przez twrcw nazw odzwierciedlaj si
w rekonstruowanych modelach motywacyjno-semantycznych, mieszczcych
si w ideacyjnym porzdku kulturowym. Najwiksz produktywnoci wyrnia si wzorzec, ktry wyznaczaj nazwy o dwojakiej motywacji topograficznej: charakteryzujcej (np.: a) Chem, Padoy, Strugi, rdliska, b) Brzezie,
Dbniki,Grabina, Jodwka oraz c) Bagno, Moczarka, Piaski, d) Skalica;
Krzywiec, Ostry, Rwnica) ilokalizujcej (np.: Midzydole, Podgaj, Podlesie,
Zadworny, Zarzeczna, Zawodzie). Drugi wzorzec nominacyjny wyznaczaj mikrotoponimy posesywne (o motywacji przynalenociowej, np.: Biekowskie,

01_mrozek.indd 21

2015-11-26 07:32:18

22

ROBERT MRZEK

Biernacia, Biernatowska, Brochowo, Gociejw, opacin, Michalonka,

Pawliniec, Pawloszka). Modelowy obraz ideacyjnych odniesie kulturowych
dopenia trzeci wzorzec motywacyjny, ktry kumuluje jednoczenie odwoania
interpretacyjne wsferze kultury pojmowanej jako porzdek fenomenologiczny,
czyli jako zjawisko materialne, kodujc w zrnicowanych znaczeniowo apelatywnych podstawach nazw nawizania do efektw dziaalnoci osadniczej
i zagospodarowania terenu (por. np.: Cierpka Zagrdka, Jodowe Wyrobisko,
Kopanki, Kobylarnia, Koziniec, Palonka, Pszczelnica, Rbie, Rzepisko, liwnik,
Wyrbaniec; zob. Mrzek, 2003).
Swoiste kwestie nazewniczej funkcjonalnoci wi si take zokrelonymi
komponentami urbanonimicznymi. Sygnalizuj je skrtowo m.in. nastpujce
sformuowania wpublikacjach: od funkcji orientacyjnej do funkcji symboliczno-lokalizacyjnej (Balowski, 2010, s. 281) wnazewnictwie ulic iplacw, ktre
eksponowao pierwotnie zasad motywacji realnoznaczeniowej, czyli cisego
zwizku nazwy zobiektem (np. ul. Kocielna); konstrukcja idestrukcja systemu nazewnictwa miejskiego (Handke, 2010, s. 357).
Nazwy miejskie stanowi wierne odbicie rnych zjawisk spoecznych. Najstarsza warstwa
odzwierciedla sposb organizacji przestrzeni iycia mieszkacw miast, azarazem praktyczny
stosunek wczesnych kreatorw do nazw miejskich jako znakw deskrypcyjnych ifunkcjonalnych. Nowsze warstwy nazw zwaszcza pamitkowe odzwierciedlaj przede wszystkim
symboliczne ipragmatyczne postawy ipreferencje ich kreatorw (Handke, 2010, s. 362).

2. Kategorialna funkcjonalno antroponimiczna realizowana jest jak wiadomo w trjczonowym ukadzie systemowym imienno-nazwiskowym,
okazjonalnie uzupenianym skadnikiem przezwiskowym bd przydomkiem.
Mona przypomnie, e antroponimia, jako jeden zpodstawowych komponentw kategorialnych sfery proprialnej jzyka, podlegajc dziejowym procesom
ksztatowania owej funkcjonalnoci onimicznej podobnie jak pozostae kategorie nazewnicze wyksztacaa swoje wyznaczniki wewntrznych zrnicowa modelowych wobrbie odpowiednich zespow czy klas nazw osobowych,
wykazujcych w porwnaniu z jednostkami leksykalnymi bazy apelatywnej wiksz ograniczono gramatyczn, realizowan w konkretnym akcie
komunikacyjnym, przy zaweniu zakresu funkcji kategorialnej odpowiednich
formantw antroponimicznych (por. m.in.: Borek, 1978; Bubak, 1986; Domin,
1982; Gala, 1985, 1991; Rospond, 1972). W ten sposb ustali si na gruncie
polskim oficjalny, urzdowy dwuskadnikowy system antroponimiczny, wskad
ktrego wchodz imiona chrzestne o charakterze indywidualnym i nazwiska
ocharakterze indywidualnym irodzinnym, speniajce kryterium niezmiennoci, dziedzicznoci iobowizkowoci (Bubak, 1980, s.475). Naley doda, e
imiona, penice rol komunikacyjn przez identyfikacj, okrela si jako sub-

01_mrozek.indd 22

2015-11-26 07:32:18

SYNCHRONICZNO-DIACHRONICZNA PERSPEKTYWA zrnicowa

23

kategori antroponimiczn zamknit leksykalnie, ale otwart morfologicznie.

Swoboda nazwotwrcza przejawia si whipokorystycznych formach imion oraz
wzasobie przezwisk, przydomkw ipseudonimw.
Antroponimy indywidualne peni waciwe im funkcje wkomunikacji spoecznej iodzwierciedlaj rne przejawy stosunkw spoecznych. W imionach
na plan pierwszy wysuwa si funkcja symboliczna, dzi moe nie tak jak wprzeszoci wyrazista, zodniesieniem do wierze iwartoci, oraz potrzeba wyraania
uczu; wprzezwiskach ludzka skonno do oceniania drugiego, atake pewne przejawy ludycznoci; wpseudonimach manifestuje si ch zasonicia si,
ukrycia, potrzeba, anawet konieczno niejawnoci. [] Wwypadku nazwisk
funkcja identyfikowania irozrniania wysuwa si na plan pierwszy (Malec,
2004, s. 54). Nazwiska dziedziczne powstay w celu wyodrbnienia rodziny
iuporzdkowania dziedziczenia praw majtkowych.
Na obszarze oglnokrajowym mona wyznaczy swoist geografi okrelonych typw nazwisk: zjednej strony motywacyjnych (np. wrd antroponimw gdaskich 25% stanowi twory odmiejscowe; zob. Kreja, 1998), zdrugiej za formalnych (np. formacje typu: Bartoszenko, Chromenko zelementem
strukturalnym proweniencji kresowej). W trzecim wypadku (ale nie ostatnim)
mona wskaza za E.Brez: [] nazwiska rwne nazwom miejscowoci zwojewdztw kieleckiego i radomskiego (Breza, 2004, s. 71). Uwzgldniono te
wanalizie np. najczstsze nazwiska wielkopolskie (Walczak, 2010), uznajc
za charakterystyczne dla Wielkopolski odimienne, zwykle interpretowane jako
patronimiczne, nazwiska na -ak: Pawlak, Stachowiak, Szczepaniak.
Od strony ilustracji procesw historycznych mona tu wskaza przykadowo studium nazewnicze i spoeczno-narodowociowe jako podtytu opracowania: Nazwiska mieszkacw Bytomia od koca XVI w. do roku 1740
(Borek, Szumska, 1976).
Pod wzgldem odzwierciedlania rodowiskowych zrnicowa zjawisk
antroponimicznych w analizach problemowych wyrniano: (nierzadko polemicznie) nazwisko szlacheckie zreprezentatywn formacj odmiejscow na -ski
(mona wspomnie przykadowo, e wXV w. identyfikowaa ona 41% reprezentantw szlachty wdokumentach; zob. Kaleta, 1998, s. 38; te Matuszewski,
1976), nazwisko mieszczaskie zprzewag nazwisk odzawodowych iobcych
oraz krytyczn ocen stereotypu mieszczaskiego na -owicz, -ewicz, przejtego modelowo pod wpywem kresowych nazwisk szlacheckich ztymi sufiksami
(zob. Wolnicz-Pawowska, 2010; Kamiska, 1991), atake nazwiska chopskie
(zob. Bubak, 1986).
Zrnicowane procesy formalno-funkcjonalne w obrbie nazw osobowych
odsania socjolingwistyczna analiza ta onimicznego, czyli kontekstu historyczno-spoecznego inarodowego. Wowym tle onimicznym mieszcz si m.in. pro-

01_mrozek.indd 23

2015-11-26 07:32:18

24

ROBERT MRZEK

blem strukturalnego typu nazwisk na -ski jako jednego ze stereotypw polskiego

nazwiska czy problem identyfikowania kobiet, wtym nazwisk matek wzwyczaju jzykowym iwprzepisach prawa (zob. obodziska, 1994; Sarnowska-Giefing, 2008).
Wyrazistoci funkcyjnej skadnikw nazwiskowych iwzgldnej ich staoci wsystemie antroponimicznym, pojmowanym dynamicznie, procesualnie,
przeciwstawiaj si wpewnym stopniu skadniki imiennicze, uzalenione (zob.
np.Malec, 2007) czciowo od makro- i mikrosfery funkcyjnego ich uycia
w spoecznym kontakcie komunikacyjnym: oglnym i lokalno-rodowiskowym oraz indywidualnym, przy czym kada z tych sfer jak wiadomo
determinuje okrelone konsekwencje dotyczce waciwoci ifunkcjonowania
odpowiednich komponentw subsystemu. Na poziomie lokalnym, np. wobr
bie grup rodowiskowych i rodzinnych, przejawia si znaczny wpyw indywidualnych motywacji na wybr i funkcjonowanie derywacyjnych struktur
imienniczych (typu: Andrzejek Ajek, Lidia Lida, Hubercik Hubercisko)
oraz tworw przezwiskowych. Dynamika przeksztace i szczeglna otwarto morfologiczna sprawiaj, e imiona cechuje due bogactwo struktur deminutywno-hipokorystycznych czy augmentatywno-deterioratywnych, przy
czym niektre hipokorystyka odgrywaj te rol imion podstawowych, co
nie sprzyja ich wyrazistoci funkcyjnej. Wspczesna neutralizacja form typu
Jurek wrodowiskach towarzysko-rodzinnych ma charakter niemal powszechny (zob.: Kosyl, 1983; Mrzek, 1996a, 2008).
Obszar funkcjonalnoci antroponimicznej rozszerzaj dodatkowo rodowiskowe aspekty interetniczne. Derywaty, np. od podstaw skrconych zzapoyczonym wykadnikiem -i, ilustruj (zob. Dunaj, 2009) przykady: Adi (od Adam,
Adolf), Edi (Edmund), Ami (Amalia), Eli (Elbieta). Derywaty zfunkcj indywidualizacyjno-identyfikacyjn umoliwiaj, z jednej strony, wyraanie rozmaitych odcieni nacechowania emocjonalnego, zdrugiej za bywaj wykorzystywane do zaznaczania relacji spoecznych pomidzy rozmwcami (Dunaj,
2009, s. 317).
Szczegln waciwo odsania wnikliwa interpretacja sowiaskiego imiennictwa dwuczonowego, ktre miao charakter yczcy iwrebny, prezentujc
obraz dawnej przestrzeni rodzinnej, odbijajc treci uznawane wdanej wsplnocie za wane, dobre iwartociowe dla dziecka, zapewniajce mu pomylno,
bezpieczestwo i szczcie (Malec, 2000, s. 182), np. z czonami: Doma-
Domo- w domu, Siemi-Siemo- w rodzinie, Rado-, por. np.: Domasaw,
Domarad, Domamir czy Radosaw (zob. te Cielikowa, 2000, 2002). Imiona
zoone zkomponentem -saw (motywowanym znaczeniowo przez syn isawi; por. Malec, 2002) nabieray wsownictwie sowiaskim nowych znacze
proprialnych, zwizanych zrysem dostojestwa, arystokratycznoci; przejmujc

01_mrozek.indd 24

2015-11-26 07:32:18

SYNCHRONICZNO-DIACHRONICZNA PERSPEKTYWA zrnicowa

25

te rol sufiksu, komponent ten dodawany by do prostych imion odapelatywnych

(np. Mroczysaw : Mroczek), atake do imion chrzecijaskich (np.Idzisaw :
Idzi, Janisaw; Malec, 2002, s. 173).
Wtrne wprzganie formacji typu Grze, Wojtek w funkcje przezwiskowe
(Taszycki, 1924, s. 28) jest wprawdzie sporadyczne, ale wskazuje na nieostro
relacyjn wewntrzsystemowych skadnikw nieoficjalnych. Pozycja przezwiska jako czonu fakultatywnego (powszechnie nieobowizujcego) take nie jest
trwaa. Tworzc osobn klas nazewnicz, podrzdn wobec pozostaych, czyli imion inazwisk, przezwiska s nazwami zastpczymi, co oznacza, e mog
przejmowa ich funkcje lub zastpowa pen nazw zestawion, pomimo dodatkowej apelatywnej funkcji charakterystyki przynajmniej w pocztkowym
okresie funkcjonowania.
W gwarowych mikrosystemach nazewniczych przezwisko moe przej niejako na stae funkcje nazwiska, przeksztacajc si ju jako lokalne nazwisko wnazw dziedziczn, niezalen od nazwiska urzdowego. Nazwisko to
pozwala niektrym rozrnia opozycyjnie tzw. przezwiska rodzinne oraz przezwiska stylistyczne (zob. Kara, 1972).
Obok przezwisk indywidualnych inazwisk wrodowisku wiejskim funkcjonuj przydomki rodzinne, czsto dziedziczne (prawnie niezalegalizowane; zob.
Biolik, 1983); do nazw zbiorowych typu rodzinnego nale te nazwy dynastyczne (por. dynastie Piastw, Jagiellonw, Wazw; Malec, 2004).
3. Zoonimi jako pewn cao kategorialn cechuje maa wyrazisto autonomicznych waciwoci proprialnych (por. Mrzek, 2011, 1996b). Zasadniczym
komponentem owej caoci jest zoonimia ludowa, ktr dopenia tzw. zoonimia
miejska (urbozoonimia wedug J. Strutyskiego; zob. Strutyski 1996), atake
zoonimia literacka, konfrontowana zzoonimi uzualn, gwnie przez C. Kosyla
(19961998, 2008). Interpretatorzy nazwotwrczych modeli zoonimicznych
historycznych (tradycyjnych), ilustrowanych przykadowo przez nazwy typu:
Biaa, Biaocha, Bielicha; Biay, Bielik, Bielas; Czarna, Czarnula, Czarnocha
czy Czarny, Czarnu; Gniady, Gniadosz; Krasy, Kraso, Krasula; Siwy, Siwek,
Siwo, notowane w XVIXVII w. twierdz, e owe derywaty sufiksalne
ksztatowane byy pod wpywem ludowych imion ocharakterze ekspresywno-hipokorystycznym na bazie stosunkw familijnych. Ju wlatach dwudziestych
ubiegego wieku W. Taszycki stwierdzi, e istnieje bliski genetyczny istrukturalno-semantyczny zwizek midzy tradycyjn zoonimi ludow aantroponimi (Taszycki, 1924).
Analiza oglnosowiaskiego materiau zoonimicznego prowadzi wedug
Stefana Warchoa do wniosku, e obszerna oglnosowiaska kartoteka materiaowa pozwoli odtworzy wprzyszoci ksztatowanie si zrbw prasowia-

01_mrozek.indd 25

2015-11-26 07:32:18

26

ROBERT MRZEK

skiej etniczno-kulturowej ijzykowej wsplnoty (Warcho, 2002, s. 228; zob.

te Warcho 2003). Wkonsekwencji autorzy opracowa przyjmuj, e caa kategoria tradycyjnej zoonimii powstaa wwyniku bezporedniego oddziaywania
imion hipokorystycznych (Strutyski, Warcho, 2004, s. 105).
Zoonimy s jednak zrnicowane wzalenoci od reprezentowanego gatunku zwierzt, regionu kraju ijzyka; ich kreowanie odbywa si wedug waciwych im regu motywacyjnych zwykorzystaniem podstawowego rejestru typowo zoonimicznych formantw, charakterystycznych dla odpowiednich tworw
gatunkowych (np.: -ula, -ocha, -icha, -ka, -ek, -ik, -u czy -awa-awy, -ana
-any, -ata-aty wnazwach takich, jak: Kwiatula, ysocha, Siwek, Karu) ozrnicowanych terytorialnie zasigach produktywnoci, motywowanych genetycznie zakresami odpowiednich areaw gwarowych (centralnych iperyferyjnych),
wktrych typowo wspomnianych formantw czy ich zoonimiczna specjalizacja jest weryfikowana na tle innych ich funkcji.
Wspczesne nazwotwrstwo zoonimiczne (gwnie wobrbie imion zwierzt pokojowych) reprezentuj zoonimy: a) nieumotywowane, b) umotywowane wewntrznie (ze wzgldu na naturalne cechy) izewntrznie (ze wzgldu na
inne czynniki) bezporednio iporednio (np.: Bura, Cezar, Elania, Grzebyk,
Mrwka, Nocek, Rudy, Ryczka, Sylwester, Szczeku). W kadej z tych grup
mog si mieci nazwy metaforyczne czy metonimiczne. Zbiory te cechuje otwarto leksykalna imorfologiczna przy znacznym udziale zoonimw
opartych na nazwach wasnych, zwaszcza imionach inazwiskach; minimalny
jest udzia nazw zoonych. W ujciu caociowym segment zoonimiczny powiadcza znaczny snobistyczny udzia nazw obcych irosncy wpyw rodkw
masowego przekazu windywidualnych aktach nominacyjnych.
Trjfazowo ustalania si nominacyjnych waciwoci wodniesieniu do gatunkowo zrnicowanych obiektw zoonimicznych mona sprowadzi do nastpujcych faz: 1) ksztatowania si nazwotwrczej tradycji zoonimicznej wfunkcjonalno-formalnym kontekcie imion hipokorystycznych; 2) ksztatowania si
nowych tendencji nazwotwrczych w rodowiskach wiejskich pod wpywem
zmian spoeczno-kulturowych i ekonomicznych oraz rwnoczesnego ksztatowania si tzw. zoonimii miejskiej; 3) konfrontacyjnych oddziaywa tradycyjnej
zoonimii ludowej izoonimii miejskiej.
Interpretacyjne odniesienia funkcjonalnoci zoonimicznej ostatniej fazy pozwalaj stwierdzi, e nieuzasadnione staje si obecnie opozycyjne wyrnianie
wzoonimii na podstawie kryterium rodowiskowego odmiany wiejskiej
imiejskiej. Opozycyjno t podwaa upodstaw nierwnowano klas nazewniczych jako komponentw zbioru wiejskiego obejmujcego wwarunkach wspczesnych klas nazw zwierzt uytkowych iklas nazw zwierzt pokojowych (na wsi s to niektre psy ikoty oraz przedstawiciele innych gatunkw

01_mrozek.indd 26

2015-11-26 07:32:18

SYNCHRONICZNO-DIACHRONICZNA PERSPEKTYWA zrnicowa

27

zwierzt, wprowadzanych do rodowiska wiejskiego przez mode pokolenia

mieszkacw) izbioru miejskiego ograniczonego do klasy nazw zwierzt
pokojowych (zob. Mrzek, 2011).
Wyniki analiz konfrontacyjnych pokazuj, e w nazewnictwie zwierzt
pokojowych w miecie i na wsi nie ma adnych rnic, przy czym w obrbie tej klasy wyrniaj si dwa typy zoonimw: tradycyjne (odbierane
przez nadawcw jako typowe imiona zwierzce), cigle popularne wobu
rodowiskach (np.: Ami, Ara, As, Aza, Azor, Burek, Kajtek, Kuba, Miku,
Mruczek, Nero, Piku, Reks), inowsze. Wklasie nazw zwierzt uytkowych
(koni, krw iin.), zwizanych wycznie zwiejskim rodowiskiem, zdecydowanie przewaaj nazwy reprezentujce funkcjonalnie tradycyjn zoonimi
ludow (por.: Cielicha, Gniady, Kary, Kasztan, Krasula, Kwiatula, Malina,
Siwek iin.), cho niektre nazwy powiadczaj te efektywno oddziaywania telewizji (por. np.: Fanta, Karino, Milka, Pegaz), niektre za dawniejsze
twory (typu Krasula) ulegaj leksykalizacji, acoraz powszechniejsze staj si
zoonimy odimienne.
Jako trzeci obszar zoonimicznej funkcjonalnoci mona potraktowa zrnicowany zbir rezultatw administracyjnych procedur nazwotwrczych
(wtym konkursowych, wodniesieniu do stadnin hodowlanych, ogrodw zoologicznych, Zwizku Kynologicznego i in.), grupujcy skadniki rnych klas
nazewniczych, w tym pochodniki odimienne i twory derywowane z udziaem
formantw niewyspecjalizowanych zoonimicznie.
Na wyodrbnione tu trzy obszary: tradycyjnej zoonimii ludowej, zoonimii
miejskiej izoonimii sankcjonowanej administracyjnie nakada si dominanta
motywacji deantroponimicznej, skaniajca S. Rosponda (1983, s. 10) do skrajnego sdu, i zoonimi naley uwaa za cz antroponimii.
Wedug C. Kosyla (1996) pomostem do wprowadzenia imion osobowych
do kategorii nazw zwierzt pokojowych stay si imiona mitologiczne iliterackie, lecz wpogldach odmiennych jest akcentowana teza, e od poowy XX w.
aktualizuje si dwukierunkowy proces: filmy iseriale telewizyjne przejmuj te
modele nazewnicze, ktre s wpowszechnym uyciu, awaciciele zwierzt
przejmuj wzory nominacyjne od bohaterw telewizyjnych, co jest wyrazem
powszechnej potrzeby onimizacji.
4. Wobrbie kategorialnych wykadnikw funkcjonalnoci onimicznej mieszcz
si take charakterystyczne dla poszczeglnych grup obiektw Wszechwiata
modele nazewnicze kosmonimii (astronimii), reprezentowanej przez otwarty
zbir nazw pochodzcych ze rde astronomicznych, etnograficznych ijzykoznawczych, rnicujcych ich oficjalny igwarowy charakter wielowarstwowy pod wzgldem typologicznym ichronologicznym.

01_mrozek.indd 27

2015-11-26 07:32:18

28

ROBERT MRZEK

Urzdowe nazwy planet, gwiazdozbiorw, mgawic, galaktyk, planetoid,

gwiazd nowych isupernowych czy komet nie s tworzone wedug wsplnego
modelu onimicznego, kad grup obiektw wyrnia bowiem zestaw innych
cech. Pod wzgldem komunikacyjnego zasigu rozrnia si: a) kosmonimy
globalne ozasigu oglnowiatowym oraz b) kosmonimy lokalne ludowe, typowe dla poszczeglnych krajw lub regionw. Twory oficjalne mog by
uzalenione strukturalnie od przenoszonych na obiekty kosmiczne nazw osobowych i geonimw (zob. Kopertowska, 2000). Tylko niewielk cz stanowi
zazwyczaj spontanicznie kreowane, opisowe i zmetaforyzowane twory nieoficjalne (zob. Jakus-Borkowa, 2004, 2010). Polskie kosmonimy maj wiele waciwoci wsplnych znazewnictwem innych rodowisk sowiaskich; powiadczaj to m.in. formacje komponowane. Przykadowo: oficjalna Droga Mleczna
w potocznym nazewnictwie zastpowana bywa zestawieniami: Biaa Droga,
Mrona Droga czy Mleczny Gociniec, Gociniec witych, Boe Wrota, wiato
Niebieskie.
Oficjalne nazewnictwo kosmiczne powstaje obecnie na podstawie przepisw, regu onimicznych oraz ustale specjalnej komisji powoanej przez
Midzynarodow Uni Astronomiczn. Ludowym nazwom gwiazd oraz ich
konstelacji powicaj uwag gwnie etnografowie ifolkloryci, ktrzy, pokazujc ich bogactwo, dostrzegaj m.in. aspekty funkcjonalne okrelonych kosmonimw wodniesieniu do praktycznego wykorzystania pooenia nazewniczych
obiektw na nieboskonie wyciu codziennym, szczeglnie przez rolnikw ieglarzy.
Mimo i innowacje przyjmowane s zoporami, to wida, i dominujce pocztkowo nazwy
obazach zmitologii greckiej irzymskiej zastpowane s wnowszych tworach przez elementy
religii ikultury rnych narodw, antroponimy postaci historycznych iimiona zwykych ludzi,
toponimy przeniesione z planety Ziemi oraz nazwy zaczerpnite z utworw literackich, za
formy wielowyrazowe nawet starszych kosmonimw przeksztacaj si wonimy krtsze,
zwykle jednoczonowe (Jakus-Borkowa, 2010, s. 171).

5. Nie odpowiadajc bezporednio na pytania, czy wszystkie chrematonimy s

nazwami wasnymi (zob. Maczak, 2011) oraz jakie korzyci daje onomastyce
chrematonimia (zob. Cielikowa, 2011), ani te nie odwoujc si porwnawczo do chrematonimii chiskiej (zob. Kauyska, 2011), mona wstpnie przytoczy nastpujc opini:
Chrematonimicznej (take medionimicznej) odrbnoci, ze wzgldu na ogromne zrnicowanie wczanych do tej grupy obiektw, wyjtkowo trudno dowie. Zdaniem R.Mrzka (2006,
s. 157) na wyrany brak kategorialnoci chrematonimw wpywa rwnie tzw. mglisto onimiczna wizanych znimi tworw nazewniczych, czsto wieloelementowych, bliskich sferze
apelatywnej lub wrcz do niej zaliczanych bez ustalonych kryteriw. Jako ogrd nieplewiony

01_mrozek.indd 28

2015-11-26 07:32:18

SYNCHRONICZNO-DIACHRONICZNA PERSPEKTYWA zrnicowa

29

onomastyki (Mrzek, 2006, s. 159) system chrematonimiczny okazuje si trudny do zwartego, precyzyjnego opisu w kategoriach systemowoci. Wobec powyszego w odniesieniu do
niektrych grup nazewniczych mona mwi oterminologicznej celnoci pojcia system, lecz
w odniesieniu do nowszych, konstytuujcych si na naszych oczach tworw nazewniczych
o niedookrelonej kategorialnoci owo pojcie systemu zdaniem R. Mrzka (2006, s. 156
157) przesuwa si w stron ozdobnikw terminologiczno-interpretacyjnych (Rutkiewicz-Hanczewska, 2011, s. 411).
Na marginesie trzeba doda, e wraenie nieprzeplewienia wchrematonimii wynika take
znaturalnej rnorodnoci realiw, ktre s denominowane przez chrematonimy, idynamiki,
zjak chrematonimy powstaj wjzyku (jego warstwy onimicznej) oraz rozprzestrzeniaj si
wuyciu komunikacyjnym. Tego zreszt zmieni si nie da, bo ta sfera nazewnicza zachowuje
si niemal zupenie swobodnie ispontanicznie, tworzc wrcz niedajcy si okiezna fenomen
kulturowo-jzykowy jako element wspczesnej komunikacji spoecznej. Chrematonimy s
prawdopodobnie najliczniejszym, azarazem najbardziej niejednorodnym zbiorem nazw was
nych, wwielu wypadkach oscylujcych jako denominacje midzy leksyk proprialn aleksyk
ogln (Gakowski, 2012, s. 187).

W tym kontekcie wpeni uzasadnione wydaj si wczeniejsze pytania tytuowe: Nazwy firm chaos czy system? (zob. Rzetelska-Feleszko, 2000) oraz
Nazwy firmowe: propria czy appellativa? (zob. Walczak, 2000).
Coraz powszechniejsza presja globalizacyjna wywoujca dwustronne reakcje uytkownikw jzyka, oparte, zjednej strony, na postawach konserwatywnych inarodowych, zdrugiej za na postawach innowacyjnych iponadnarodowych, eliminujcych wszelkie przejawy izolacjonizmu prowadzi do zmian
wrzeczywistoci pozajzykowej (spoeczno-ekonomiczno-kulturowej) ijzykowej, wywierajc take wpyw na zmiany ilociowo-jakociowe wzasobie onimicznym oraz wobiegu komunikacyjnym jego elementw. Postawy innowacyjno-kreatywne wyrazicie przejawiaj si gwnie wnienormowanej, intensywnie
europeizowanej iekspansywnej twrczoci chrematonimicznej.
Cho zakres i wyrane kontury graniczne kategorialnej funkcjonalnoci
chrematonimii nie zostay ostatecznie okrelone w analitycznej praktyce onomastycznej (take wprzestrzeni zachodnioeuropejskiej; zob. Czopek-Kopciuch,
2011), to cigle si wydaje, e odkrywanie regionalno-lokalnych irodowiskowych pierwiastkw funkcjonalno-motywacyjnych w zglobalizowanych aktach
nazewniczych w obrbie owej ksztatujcej si ywioowo i nieujarzmionej
normatywnie kategorii, odnoszonej do kompleksu nazw zwizanych zrnorodnymi jednostkami instytucjonalnymi, firmami, obiektami handlowo-usugowymi
iwytworami kulturowo-cywilizacyjnymi, mona uczyni niemarginalnym, cho
zoonym interpretacyjnie zadaniem rozpoznawczym (zob. Mrzek, 2007a).
Chrematonimia kumuluje bowiem i zagszcza w niezwykym zrnicowaniu
formalnym i funkcjonalnym cznie z funkcj perswazyjno-reklamow
nowsze indeksy onimiczne (por. m.in.: Rogowska-Cybulska, 2011; Rudnicka-

01_mrozek.indd 29

2015-11-26 07:32:18

30

ROBERT MRZEK

-Fira, 1996). Modelowy charakter nazw i odpowiednich typw nazewniczych

uzaleniony jest tu nie tylko od rodzaju obiektu, ale take od tradycji nazewniczej iwarunkw gospodarczo-kulturowych, wpywajcych na okrelone motywacje nominacyjne przy zrnicowaniu nazw motywowanych realnie ikonwencjonalnie (por. Siwiec, 2010, 2012).
Z ustale E. Rzetelskiej-Feleszko (2000, s. 110111) za wynika, e wpolskich nazwach firmowych dominuje model zoony z dwu (rzadziej trzech)
komponentw, ktre mog mie charakter semantyczny, psemantyczny lub
asemantyczny; [] model ten obejmuje 54% zebranych nazw symbolizuj go
nazwy Agrex (= agro + export), Dromaz; nazwiska wfunkcji nazw firmowych
wystpuj do licznie (wnazwach niemieckich stanowi model podstawowy).
W innej publikacji (Rzetelska-Feleszko, 1998) autorka sygnalizuje, e polskie
nazwy firmowe, ktre cechuje bardzo wysoki procent nazw obcych etymologicznie lub strukturalnie, s interesujcym materiaem badawczym i dla jzykoznawcy, idla socjologa. Onomastyczna analiza prowadzi tu, midzy innymi,
do ujawnienia wanych spoecznych preferencji (Rzetelska-Feleszko, 1998,
s.281). Na tytuowe pytanie, czy wpolskich nazwach firmowych mamy do czynienia zchaosem, czy te zcechami systemu, autorka odpowiada, e blisza
analiza pozwala dostrzec wowych nazwach pewne reguy imodele (s. 111).
Nazewnicze modele strukturalne wskazuje te przykadowo baza materiaowa,
ktr stanowi nazwy 740 podmiotw z brany gastronomicznej [] zarejestrowane w Panoramie firm (Biolik, 2011, s. 59). W modelach nominacyjnych przejawiaj si panujce wspczenie tendencje nazewnicze i mechanizmy nazwotwrcze; jedn grup tworz chrematonimy bez antroponimw (por.
np.:Kunia Smakw, Rana Cafe, Zoty uraw Restauracja), drug formacje je zawierajce (np. Szum-bar Andrzej Szumowski).
Interpretacyjno-analityczne zrnicowanie chrematonimii na: marketingow, spoecznociow iideacyjn pozwala na terminologiczne wyodrbnienie
firmonimw oraz socjoideonimw (zob. Gakowski, 2008),
Wprawdzie mao wyraziste wyrniki onimicznoci niektrych formacji komponowanych
lokuj chrematonimi bliej apelatywno-proprialnej strefy pogranicznej ni wrd gwnych
kategorii onimicznych, to jednak rozpoznanie wzorcw ischematw formalnego ksztatowania
wywych, spontanicznych procesach poszczeglnych typw nazw moe wzbogaci onomastyk onowe fakty interpretacyjne (Mrzek, 2000, s.126; zob. te: Biolik, 2011; Burkacka, 2007;
Cielikowa, 2011; Kopertowska, 2000; Skowronek, 2010),

take te wskazujce na eliminacj okrelonych tworw zprzestrzeni onimicznej

(por. m.in. Walczak, 2000). Po kilkunastu latach (20002015) sformuowanie
to nie wymaga istotnej modyfikacji (zob. te porwnawczo: Knappov, 2000,
1992; Majtn 1989).

01_mrozek.indd 30

2015-11-26 07:32:18

SYNCHRONICZNO-DIACHRONICZNA PERSPEKTYWA zrnicowa

31

A. Cielikowa (2011), odpowiadajc na sygnalizowane wczeniej pytanie,

stwierdza:
Zajcie si chrematonimami wcza je wdyskusj ocechach iistocie nazwy wasnej (Maczak,
2001). Metafory, metonimia, konotacja i mieszana struktura staj w centrum dyskusji o nazwach wasnych. [] Wyranie wida, e opis chrematonimw mimo rnic midzy nimi
aapelatywami (inna hierarchia funkcji iniekiedy inna struktura) czsto nie rni si od opisu,
analiz i uwag dotyczcych apelatyww. Naley wic wykorzystywa w opisie tych onimw
metody analizy nazw pospolitych, zwracajc szczegln uwag na rodzaj tekstu pisanego imwionego: potocznego ioficjalnego urzdowego. Rnice wsposobie opisu chrematonimw
aapelatyww coraz bardziej si zacieraj (Cielikowa, 2011, s. 121).
Onomastyka przez chrematonimi zostaje uwikana wrozmaite zalenoci, niekiedy odmienne od dawnych, wymuszajc inne ujcia, ktre pokazuj zalenoci midzy nazw adyskursem, nazw a rnymi rodzajami tekstu, nazw a celem jej uycia (Cielikowa, 2011,
s.119).

Obok tej opinii mona jeszcze przytoczy z pokonferencyjnej publikacji

(Chrematonimia jako fenomen wspczesnoci) nastpujc opini wodniesieniu do chrematonomastyki: [] jej innowacyjno objawia si nie tylko
wprzedmiocie imetodach badawczych, ale take we wpywie, jaki chrematonomastyka wywouje wspojrzeniu na ca onimi. Prowadzi ono do rewizji teorii na
temat oglnego pojcia nazwy wasnej ijej jzykowej oraz kulturowej definicji
(Gakowski, 2011, s. 181). Sd ten uzupenia teza, i chrematonimy zmieniaj
oglne spojrzenie na wiat propriw, autonomizujc dziedzin, ktra si nimi
zajmuje wrd nauk onomastycznych (Gakowski, 2011, s. 183). Czy mona to
potraktowa jako zapowied narodzin subdyscypliny przesdzajcej kwesti
uniwersalnego ogldu proprialnej sfery jzykowej wmyl tezy: []zfunkcjonalnego punktu widzenia ksztat nazwy jest wzasadzie absolutnie dowolny, bo
cokolwiek da si nazwa jakkolwiek, szczeglnie we wspczesnym wiecie
(Gakowski, 2011, s. 189)?
6. W poszczeglnych onimicznych zbiorach kategorialnych uksztatoway si
bd ksztatuj innowacyjnie okrelone formacje nazewnicze, reprezentujce
pod wzgldem funkcjonalnym czy to uniwersalne typy nazw wasnych, czy to
nowsze struktury nazwotwrcze, wczci budzce wtpliwoci interpretacyjno-kwalifikacyjne (np. zlepkowce zob. m.in. Rzetelska-Feleszko, 1998).
Pojawiajce si wprzestrzeni komunikacyjnej innowacje onimiczne, obejmowane strukturami tekstowymi na rwni zhistorycznie uksztatowanymi iwspczenie uzupenianym bd administracyjnie wymienianym w urbanonimii
(czste urzdowe zmiany nazw ulic) zasobem nazw danego obszaru etnicznego, podlegaj dodatkowo rnorodnym adaptacjom dyskursywnym. Adaptacje
te uzalenione s odpowiednio od kategorii nazewniczej oraz od oficjalnego

01_mrozek.indd 31

2015-11-26 07:32:18

32

ROBERT MRZEK

inieoficjalnego charakteru dyskursu na trzech poziomach kontaktu jzykowego: oglnonarodowym, lokalno-rodowiskowym iindywidualnym. Dystrybucja
dyskursywnych wariantw nazw uzaleniona jest natomiast ostatecznie od wa
ciwoci iskadnikw konkretnego aktu komunikacji, awic nadawcy, odbiorcy,
typu dyskursu ikontaktu, stosowanego kodu, rodzaju igatunku komunikatu oraz
kontekstu. Adaptacje te mog mie dwojaki wymiar: formalny ifunkcjonalny.
Konkretne uwarunkowania tekstowe mog sprawia, i funkcj prymarn nazw
zwizan z reprezentacj kategorialn (antroponimiczn, toponimiczn itd.)
przysaniaj wniektrych tekstach funkcje dodatkowe, co szczeglnie wyranie
uwidacznia si wgatunkach prasowych iliterackich (o funkcji intertekstualnej
onimw zob. Sarnowska-Giefing, 2003). Specyficznego zrnicowania funkcji
nazw literackich inazw medialnych nie mona pomija wcaociowym ogldzie
funkcjonalnoci leksyki onimicznej.
Skrtowy i z koniecznoci uproszczony zarys funkcjonalnoci kategorialnych komponentw proprialnej sfery jzykowej sygnalizuje potrzeb dalszego
uintensywniania imetodologicznego ucilania odpowiednich poczyna badawczych o charakterze analityczno-interpretacyjnym w obrbie onomastyki, prowadzcych zarwno do szczegowych, jak iuoglnionych wnioskw oraz uj
syntetycznych.
Perspektywa konfrontatywna na gruncie oglnosowiaskim zuwzgldnieniem pozasowiaskiego kontekstu materiaowo-interpretacyjnego wobrbie
onomastyki porwnawczej winna dopenia obszar wycinkowych czy kompleksowych charakterystyk wyodrbnionych zbiorw onimicznych, uwzgldniajc
midzy innymi przestrzenny, frekwencyjny itemporalny wymiar funkcjonalnoci odpowiednich elementw isystemw proprialnej sfery jzykowej. Sprzyja
temu wspczesny kontekst metodologiczny lingwistyki kontrastywnej czy ling
wistyki kulturowej, atake staa potrzeba uzupeniania ikorygowania terminologii onomastycznej polskiej isowiaskiej. Onomastyczne analizy isyntezy
wci maj charakter otwarty.

LITERATURA
A n a n i e w a, N. (1993). Mikrotoponimia wgwarach polskich pogranicza sowiasko-batyckiego.
W: S. Warcho (red.), Systemy onomastyczne wsowiaskich gwarach mieszanych iprzejciowych. Lublin: UMCS, s. 3748.
B a l o w s k i, M. (2010). Zmiana funkcji nazw ulic iplacw (od funkcji orientacyjnej do funkcji
symboliczno-lokalizacyjnej). W: I. Sarnowska-Giefing, M.Graf, (red.), Miasto wperspektywie
onomastyki ihistorii. Pozna: Wyd. Poznaskiego Towarzystwa Przyjaci Nauk, s. 281296.
B a k o w s k i, A. (1991). Toponimy ziemi krakowskiej wzapiskach sdowych zlat 13941397.
Zeszyty Naukowe WSP wOpolu. Jzykoznawstwo, XIII, s. 8392.

01_mrozek.indd 32

2015-11-26 07:32:18

SYNCHRONICZNO-DIACHRONICZNA PERSPEKTYWA zrnicowa

33

B i o l i k, M. (1983). Przezwiska iprzydomki ludnoci wiejskiej. Onomastica, XXVIII, s. 165180.

B i o l i k, M. (2011). Modele strukturalne nazw wasnych przedsibiorstw ilokali brany gastronomicznej. W: M. Biolik, J. Duma (red.), Chrematonimia jako fenomen wspczesnoci. Olsztyn:
Wyd. UWM, s.5978.
B o r e k, H. (1978). Socjolingwistyczne aspekty imiennictwa. Onomastica, XXIII, s. 163175.
B o r e k, H. (1988). Grny lsk wwietle nazw miejscowych. Opole: Wyd. Instytutu lskiego.
B o r e k, H., S z u m s k a, U. (1976). Nazwiska mieszkacw Bytomia od koca XVI wieku do roku
1740. Studium nazewnicze ispoeczno-narodowociowe. WarszawaWrocaw: PWN.
B r e z a, E. (2004). Nazwiska rwne nazwom miejscowoci zwojewdztw kieleckiego iradomskiego. Rozprawy Komisji Jzykowej dzkiego Towarzystwa Naukowego, XLIX, s. 7188.
B u b a k, J. (1980). Zproblematyki ksztatowania si nazwiska polskiego (na materiale Sdecczyzny).
Poradnik Jzykowy, z. 910, s. 467475.
B u b a k, J. (1986). Proces ksztatowania si nazwiska mieszczaskiego ichopskiego. Krakw: UJ.
B u r k a c k a, I. (2007). Nazwy firm we wspczesnej polszczynie (wyniki sondau). W: E.Wolaska
(red.), Polszczyzna publiczna pocztku XXI wieku. Warszawa: Rada Jzyka Polskiego przy
Prezydium PAN, s. 131149.
C i e l i k o w a, A. (2000). Zdziejw nazw wasnych wjzyku polskim. Dziedzictwo iinnowacje.
W: Studia Historycznojzykowe III: Rozwj polskiego systemu jzykowego, red. K. Rymut,
W.R. Rzepka. Krakw: IJP PAN, s. 319328.
C i e l i k o w a, A. (2002). Prasowiaskie wyrazy zoone anazwy wasne struktura isemantyka. W: J. Rusek, W. Bory, L. Bednarczuk (red.), Dzieje Sowian wwietle leksyki. Pamici
Profesora Franciszka Sawskiego. Krakw: Wyd. UJ, s. 95100.
C i e l i k o w a, A. (2010). Przykady kontynuacji tosamoci funkcyjnej jednostek antroponimicznych od staropolszczyzny po wspczesno. W: R.Przybylska, J. K, K. Sikora (red.), Symbolae
grammaticae in honorem Boguslai Dunaj. Krakw: Ksigarnia Akademicka, s. 5362.
C i e l i k o w a, A. (2011). Jakie korzyci daje onomastyce chrematonimia? W: M. Biolik, J. Duma
(red.), Chrematonimia jako fenomen wspczesnoci. Olsztyn: Wyd. UWM, s. 113124.
C z o p e k-K o p c i u c h, B. (2011). Zachodnioeuropejskie pogldy na chrematonimi. W:M.Biolik,
J.Duma (red.), Chrematonimia jako fenomen wspczesnoci. Olsztyn: Wyd. UWM, s. 125
132.
D o m i n, J. (1982). Sowotwrstwo hipokorystykw od imion wasnych osobowych wjzyku polskim irosyjskim. Gdask: UG.
D u n a j, B. (2009). Formy derywowane imion z zapoyczonym sufiksem -i. W: M. Skaryski,
M.Szpiczakowska (red.), Wkrgu jzyka. Materiay konferencji Sowotwrstwo sownictwo polszczyzna kresowa powiconej pamici profesor Zofii Kurzowej, Krakw 1617
maja 2008. Krakw: Ksigarnia Akademicka, s. 317322.
G a l a, S. (1985). Rola antroponimicznego przyrostka -ski w kulturze nazewniczej. Rozprawy
Komisji Jzykowej dzkiego Towarzystwa Naukowego, XXXII, s. 8591.
G a l a, S. (1985). Apelatywna iantroponimiczna funkcja niektrych formantw. W: K. Zierhoffer
(red.), V Oglnopolska Konferencja Onomastyczna, Pozna 35 wrzenia 1985. Ksiga referatw. Pozna: UAM, s. 119126.
G a l a, S. (1991). System antroponimiczny imion, przezwisk, nazwisk. Zeszyty Naukowe WSP
wOpolu. Jzykoznawstwo, XIII, s. 135141.
G a k o w s k i, A. (2008). Chrematonimy w funkcji kulturowo-uytkowej. Onomastyczne studium
porwnawcze na materiale polskim, woskim, francuskim. d: Wyd. Uniwersytetu dzkiego.
G a k o w s k i, A. (2011). Chrematonomastyka jako autonomizujca si subdyscyplina nauk onomastycznych,. W: M. Biolik, J. Duma (red.), Chrematonimia jako fenomen wspczesnoci,
Olsztyn: UWM, s. 181193.

01_mrozek.indd 33

2015-11-26 07:32:18

34

ROBERT MRZEK

G a k o w s k i, A. (2012). Propozycje a rozstrzygnicia terminologiczno-pojciowe dotyczce

chrematonimii. W: I. uc, M. Pogdek (red.), W komunikacyjnej przestrzeni nazw was
nych i pospolitych. Ksiga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Robertowi Mrzkowi,
Katowice: Wyd. U, s.187200.
H a n d k e, K. (2010). Konstrukcja idestrukcja systemu nazewnictwa miejskiego wpolskich miastach. W: I. Sarnowska-Giefing, M. Graf (red.), Miasto wperspektywie onomastyki ihistorii,
Pozna: Wyd. Poznaskiego Towarzystwa Przyjaci Nauk, s. 357372.
J a k u s-B o r k o w a, E. (2004). Polskie nazewnictwo kosmiczne. Opole: Wyd. Uniwersytetu
Opolskiego.
J a k u s-B o r k o w a, E. (2010). Modele nazewnicze wpolskiej kosmonimii (Synteza). W: H.Pelco
wa (red.), W wiecie nazw. Ksiga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Czesawowi Ko
sylowi. Lublin: Wyd. UMCS, s. 155172.
K a l e t a, Z. (1998). Nazwisko w kulturze polskiej. Warszawa: Slawistyczny Orodek Wydaw
niczy.
K a u y s k a, I. (2011). Z zagadnie chrematonimii chiskiej. W: M. Biolik, J. Duma (red.),
Chrematonimia jako fenomen wspczesnoci, Olsztyn: UWM, s. 235242.
K a m i s k a, M. (1991). O ksztatowaniu si nazwisk mieszczaskich w centralnej Polsce (na
przykadzie asku). Zeszyty Naukowe WSP wOpolu. Jzykoznawstwo, XIII, s. 195200.
K a r a , M. (1972). Nazwy wasne iich klasyfikacje (nazwy osobowe). Biuletyn PTJ, XXX, s.140
143.
K n a p p o v , M. (1992). K funnmu pojet systmu vlastnch jmen. Slovo aSlovesnost, 53, s.211
214.
K n a p p o v , M. (2000). Obchodn jmno jako fenomn jazykov a sociologick. W: M. Cza
chorowska, . M. Szewczyk (red.), Onomastyka polska a nowe kierunki jzykoznawcze.
Materiay zXI Oglnopolskiej Konferencji Onomastycznej, 1517 czerwca 1998, Bydgoszcz
Pieczyska. Bydgoszcz: Wyd. Uczelniane WSP, s. 123132.
K o p e r t o w s k a, D. (2000). Oficjalne ipotoczne composita sowiaskie wkosmonimii, W:S.War
cho (red.), Sowiaskie composita onomastyczne. Toponimia, varia. Ksiga referatw VII
Midzynarodowej Slawistycznej Konferencji Naukowej, Kazimierz Dolny, 2124 listopada
1997 roku. Rozprawy Slawistyczne UMCS, 17, s. 243254.
K o s y l, C. (1983). Forma ifunkcja nazw wasnych. Lublin: UMCS, s. 5282.
K o s y l, C. (19961998). Kynonimy literackie na tle zoonimii uzualnej. Cz. 13. Onomastica, XLI
XLIII, s. 153211, 251270, 309339.
K o s y l, C. (2008). Zoonimy osobliwe (nazwy wasne zwierzt dzikich yjcych na wolnoci).
W: Studia linguistica in honorem Edvardi Breza. Bydgoszcz: Wyd. Uniwersytetu Kazimierza
Wielkiego, s. 121129.
K r e j a, B. (1998). Gwne typy i gwne cechy nazwisk gdaskich. Z Polskich Studiw
Slawistycznych. Seria IX: Jzykoznawstwo, s. 157162.
o b o d z i s k a, R. (1994), Nazwiska matek w zwyczaju jzykowym i w przepisach prawa.
Rozprawy Komisji Jzykowej Wrocawskiego Towarzystwa Naukowego, XX, s. 7176.
M a j t n, M. (1989). Klasyfikcia chrmatonymie. W: Chrmatonyma zhlediska teorie apraxe.
Sbornik z3. celosttnho semine Onomastika akola. Brno: Onomastick komise SAV,
s. 713.
M a l e c, M. (2000). Obraz rodziny w sowiaskich imionach zoonych. W: S. Warcho (red.),
Sowiaskie composita antroponimiczne. Ksiga referatw VII Midzynarodowej Slawistycz
nejKonferencji Naukowej, Kazimierz Dolny, 2124 listopada 1997 roku. Rozprawy Slawis
tyczne UMCS, 16, s. 181187.

01_mrozek.indd 34

2015-11-26 07:32:18

SYNCHRONICZNO-DIACHRONICZNA PERSPEKTYWA zrnicowa

35

M a l e c, M. (2002). Prasowiaskie *slav- w sowiaskiej onomastyce, W: J. Rusek, W. Bory,

L. Bednarczuk (red.), Dzieje Sowian w wietle leksyki. Pamici Profesora Franciszka
Sawskiego. Krakw: Wyd. UJ, s. 17176.
M a l e c, M. (2004). Nazwy osobowe ich rodzaje, pochodzenie ifunkcje. W: R. Mrzek (red.),
Nazwy wasne wjzyku, kulturze ikomunikacji spoecznej. Katowice: Wyd. U, s. 47 63.
M a l e c, M. (2007). Stopnie otwartoci systemu imion wPolsce. W: A. Cielikowa, B. Czopek-Kopciuch, K. Skowronek (red.), Nowe nazwy wasne nowe tendencje badawcze. Krakw:
Wyd. Pandit, s.125138.
M a c z a k, W. (2001). Najstarszy i najwikszy problem onomastyki: istota nazw wasnych.
W:A.Cielikowa, B. Czopek-Kopciuch (red.), Toponimia ioronimia. Krakw: Wyd. Naukowe
DWN, s. 2530.
M a c z a k, W. (2011). Czy wszystkie chrematonimy s nazwami wasnymi? W: M. Biolik, J.Duma
(red.), Chrematonimia jako fenomen wspczesnoci. Olsztyn: UWM, s. 325330.
M a t u s z e w s k i, J. (1975). Polskie nazwisko szlacheckie. dWrocaw: Zakad Narodowy
im.Ossoliskich.
M r z e k, R. (1990). System mikrotoponimiczny lska Cieszyskiego XVIII wieku. Katowice: U.
M r z e k, R. (1996a). Antroponimia wsystemie onimicznym. W: E.Wolnicz-Pawowska, J.Duma
(red.), Antroponimia sowiaska. Materiay zIX Oglnopolskiej Konferencji Onomastycznej,
Warszawa 68. IX 1994. Warszawa: Slawistyczny Orodek Wydawniczy, s. 237244.
M r z e k, R. (1996b). Miejsce zoonimi wproprialnej sferze jzyka (o pojciu systemu zoonimicznego). W: S. Warcho (red.), Systemy zoonimiczne wjzykach sowiaskich. Ksiga referatw
V Midzynarodowej Slawistycznej Konferencji Naukowej, Lublin, 2427 listopada 1993 roku.
Rozprawy Slawistyczne, 11, s. 7582.
M r z e k, R. (2000). Composita wgwnych subsystemach onimicznych (aspekt interpretacyjny).
W: S. Warcho (red.), Sowiaskie composita onomastyczne. Toponimia, varia. Ksiga referatw VII Midzynarodowej Slawistycznej Konferencji Naukowej, Kazimierz Dolny, 2124
listopada 1997 roku. Rozprawy Slawistyczne, 17, s. 121126.
M r z e k, R. (2003). Mikrotoponimy jako jzykowe wyznaczniki przestrzeni kulturowej.
W: Z. Kaleta (red.), Nazwy wasne a kultura. Polska i inne kraje sowiaskie. Warszawa:
Slawistyczny Orodek Wydawniczy, s. 197202.
M r z e k, R. (2004a). Nazwy geograficzne w zrnicowaniu motywacyjno-funkcjonalnym.
W:R.Mrzek (red.), Nazwy wasne wjzyku, kulturze ikomunikacji spoecznej. Katowice:
Wyd. U, s. 6588.
M r z e k, R. (2004b). Nazwy wasne jako przedmiot badawczy onomastyki. W: R. Mrzek (red.),
Nazwy wasne wjzyku, kulturze ikomunikacji spoecznej. Katowice: Wyd. U, s. 919.
M r z e k, R. (2006). Apelatywna sfera jzykowa asfera onimiczna przed- ipoglobalizacyjny
problem onomastyki. W: Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz (red.), Onimizacja iapelatywizacja.
Biaystok: Wyd. Uniwersytetu wBiaymstoku, s. 152163.
M r z e k, R. (2007a). Innowacyjno onimiczna a innowacje badawcze. W: A. Cielikowa,
B.Czopek-Kopciuch, K. Skowronek (red.), Nowe nazwy wasne nowe tendencje badawcze.
Krakw: Wyd. Pandit, s. 2028.
M r z e k, R. (2007b). Regionalizacja wbadaniach onomastycznych. W: S. Gajda (red.), Region
wwietle nazw miejscowych. Opole: Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, s. 7178.
M r z e k, R. (2007c). Sownik motywacyjny antroponimw przezwiskowych socjolektu modzieowego. Krakw: Wyd. IJP PAN.
M r z e k, R. (2008). Komunikacyjny kontekst funkcjonalnoci antroponimw. W: Studia linguis
tica in honorem Edvardi Breza. Bydgoszcz: Wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, s.178
183.

01_mrozek.indd 35

2015-11-26 07:32:18

36

ROBERT MRZEK

M r z e k, R. (2010). Systemowo agramatyczno onimicznej sfery jzykowej. [W:] R.Przy

bylska, J. K, K. Sikora (red.), Symbolae grammaticae in honorem Boguslai Dunaj. Krakw:
Ksigarnia Akademicka, s. 409418.
M r z e k, R. (2011). Onimiczna kontekstowo a swoisto zoonimii. W: F. Czyewski (red.),
Z zagadnie jzykoznawstwa sowiaskiego. Tom dedykowany Profesorowi Stefanowi
Warchoowi. Rozprawy Slawistyczne, 23, s. 165172.
M r z e k, R. (2014a). Interdyscyplinarne i wewntrzne determinanty zrnicowa badawczych
onomastyki. Onomastica, LVIII, s. 3366.
M r z e k, R. (2014b). Zadania wspczesnej toponomastyki., W: A. Gakowski, R. Gliwa
(red.), Mikrotoponimia imakrotoponimia. Problematyka wstpna. d: Wyd. Uniwersytetu
dzkiego, s. 2543.
R o g o w s k a-C y b u l s k a, E. (2011). Rola sowotwrstwa wksztatowaniu wartoci perswazyjnej
chrematonimw. W: M. Biolik, J. Duma (red.), Chrematonimia jako fenomen wspczesnoci.
Olsztyn: UWM, s. 393408.
R o s p o n d, S. (1972). Sowotwrstwo onomastyczne a apelatywne. Z Polskich Studiw
Slawistycznych. Seria 4: Jzykoznawstwo, s. 109119.
R o s p o n d, S. (1983). Wzowe problemy antroponimii polskiej. W: D. Kopertowska (red.),
Warsztat wspczesnego onomasty. Materiay zIII Oglnopolskiej Konferencji Onomastycznej.
Kielce: WSP im. J.Kochanowskiego, s. 812.
R u d n i c k a-F i r a, E. (1996). Pragmatyczny aspekt nazw wasnych we wspczesnej polszczynie. W: M. Majtn, F. Ruak (zost.), 12. slovensk onomastick konferencia a s. Seminr
Onomastik askola. Zbornik refertov. Preov: Preovsk univerzit, s. 6873.
R u t k i e w i c z-H a n c z e w s k a, M. (2011). Chrematonimy wprocesie ich generowania, typologia
gatunku. W: M. Biolik, J. Duma (red.), Chrematonimia jako fenomen wspczesnoci. Olsztyn:
UWM, s. 409420.
R u t k o w s k i, M. (2001). Wstpna charakterystyka funkcji nazw wasnych. Onomastica, XLVI,
s.729.
R z e t e l s k a-F e l e s z k o, E. (1998). Obecne nazwy firmowe wPolsce iwEuropie. Onomastica,
XLIII, s. 267281.
R z e t e l s k a-F e l e s z k o, E. (2000). Nazwy firm chaos czy system? W: M. Czachorowska,
. M. Szewczyk (red.), Onomastyka polska a nowe kierunki jzykoznawcze. Materiay
zXIOglnopolskiej Konferencji Onomastycznej, 1517 czerwca 1998, BydgoszczPieczyska.
Bydgoszcz: Wyd. Uczelniane WSP, s. 99112.
R z e t e l s k a-F e l e s z k o, E. (2002). Staropomorskie gard wnazwach terenowych imiejscowych
Pomorza Zachodniego. W: J.Rusek, W. Bory, L. Bednarczuk (red.), Dzieje Sowian wwietle
leksyki. Pamici Profesora Franciszka Sawskiego. Krakw: Wyd. UJ, s. 345350.
S a r n o w s k a-G i e f i n g, I. (2003). Od onimu do gatunku tekstu. Nazewnictwo wsatyrze polskiej
do 1820 roku. Pozna: Wyd. Naukowe UAM.
S a r n o w s k a-G i e f i n g, I. (2008). Z antroponomastykonu Poznania. Sposoby identyfikowania
kobiet w spisach obywateli miasta z XVI i XVII wieku. W: Studia linguistica in honorem
Edvardi Breza, Bydgoszcz: Wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, s. 212220.
S i w i e c, A. (2010). Sposoby nominacji jzykowej w nazwach lubelskich firm. W: H. Pelcowa
(red.), Wwiecie nazw. Ksiga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Czesawowi Kosylowi.
Lublin: Wyd. UMCS, s. 357370.
S i w i e c, A. (2012). Nazwy wasne obiektw handlowo-usugowych wprzestrzeni miasta. Lublin:
Wyd. UMCS.
S k o w r o n e k, K. (2010). Nazwy wspczesnych partii iorganizacji politycznych jako jzykowe
konstrukcje ideologiczne. W: H. Pelcowa (red.), Wwiecie nazw. Ksiga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Czesawowi Kosylowi. Lublin: Wyd. UMCS, s. 371382.

01_mrozek.indd 36

2015-11-26 07:32:18

SYNCHRONICZNO-DIACHRONICZNA PERSPEKTYWA zrnicowa

37

S k o w r o n e k, K., R u t k o w s k i, M. (2004a). Media inazwy. Zzagadnie onomastyki medialnej.

Krakw: Lexis.
S k o w r o n e k, K., R u t k o w s k i, M. (2004b). Wspczesne polskie nazewnictwo medialne.
W:R.Mrzek (red.), Nazwy wasne w jzyku, kulturze ikomunikacji spoecznej. Katowice:
Wyd. U, s. 189216.
r m e k, R. (1989). Onymische Funktion und funktionale Namenforschung. In: Studia Onomastica.
Festkrift till Thorsten Andersson,. Stockholm: Almqvist & Wiksell, s. 367374 [przedruk w:
rmek, R. (2007). Beitrge zur allgemeinen Namentheorie. Wien: Praesens Verlag, s. 6471].
r m e k, R. (2014). Aspekty mikro amakro jako interpretan aklasyfikan problm v onomastice, W: A. Gakowski, R. Gliwa (red.), Mikrotoponimia imakrotoponimia. Problematyka
wstpna. d: Wyd. Uniwersytetu dzkiego, s. 1724.
S t r u t y s k i, J. (1996). Urbozoonimia polska. Krakw: Wyd. Tomasz Strutyski.
S t r u t y s k i, J., Wa r c h o , S. (2004). Nazewnictwo zoonimiczne w rodowiskach wiejskich
imiejskich. W: R. Mrzek (red.), Nazwy wasne wjzyku, kulturze ikomunikacji spoecznej.
Katowice: Wyd. U, s. 99129.
Ta s z y c k i, W. (1924). Polskie nazwy osobowe. WarszawaKrakw: Gebethner iWolff.
Wa l c z a k, B. (2000). Nazwy firmowe: propria czy appellativa? W: M. Czachorowska,
.M.Szewczyk (red.), Onomastyka polska anowe kierunki jzykoznawcze. Materiay zXI
Oglnopolskiej Konferencji Onomastycznej, 1517 czerwca 1998, BydgoszczPieczyska.
Bydgoszcz: Wyd. Uczelniane WSP, s. 113122.
Wa l c z a k, B. (2010). Najczstsze nazwiska wielkopolskie. W: I. Sarnowska-Giefing, M. Graf
(red.), Miasto wperspektywie onomastyki ihistorii. Pozna: Wyd. Poznaskiego Towarzystwa
Przyjaci Nauk, s.257267.
Wa r c h o , S. (1996). Tradycja i wspczesno w polskiej zoonimii ludowej (na tle sowiaskim). W: Warcho (red.), Systemy zoonimiczne wjzykach sowiaskich. Ksiga referatw
V Midzynarodowej Slawistycznej Konferencji Naukowej, Lublin, 2427 listopada 1993 roku.
Rozprawy Slawistyczne, 11, s. 159170.
Wa r c h o , S. (2002). Dzieje Sowian w wietle wspczesnej zoonimii ludowej i terminologii
zoonimicznej (Problematyka wybrana). W: J. Rusek, W. Bory, L. Bednarczuk (red.), Dzieje
Sowian wwietle leksyki. Pamici Profesora Franciszka Sawskiego. Krakw: Wyd. UJ, s. 223
230.
Wa r c h o , S. (2003). Genetyczne istrukturalno-semantyczne zwizki midzy antroponimi lsk
azoonimi ludow. W: R.obodziska (red.), Przeszo, teraniejszo iprzyszo polskiej
onomastyki. Wrocaw: Wyd. WTN, s. 6976.
Wo l n i c z-P a w o w s k a, E. (2010). Czy istnieje polskie nazwisko mieszczaskie? W: I. Sar
nowska-Giefing, M. Graf (red.), Miasto wperspektywie onomastyki ihistorii. Pozna: Wyd.
Poznaskiego Towarzystwa Przyjaci Nauk, s. 269278.

SUMMARY
CATEGORIAL DETERMINANTS OF DIVERSITY OF ONYMIC LANGUAGE FUNCTIONALITY
IN A SYNCHRONIC AND DIACHRONIC PERSPECTIVE

The toponomastic scale of research interests covers the functional specificity of the onomastic
components of macrotoponymy, microtoponymy, oronymy and hydronymy as specific language
signs, reflecting various natural, economic and social phenomena. The categorical functionality of

01_mrozek.indd 37

2015-11-26 07:32:18

38

ROBERT MRZEK

anthroponymy is realised in athree-part systemic set, aname-surname unit, which is occasionally

complemented by apseudonym component or anickname. All areas of the country have acharacteristic distribution of certain forms and provenance of personal names, illustrating also relevant
social and ethnic phenomena as well as some background cultural aspects. The basic categorical component of zoonymy is folklore zoonymy, which is complemented by the so-called urban
zoonymy (urbozoonymy) and by literary zoonymy. Chrematonymy as aset of names connected
with various institutional names, companies, commerce and service facilities, as well as products,
accumulates different functions, including persuasion and advertising. The onomastic models of
cosmonymy are represented by aset of names from different sources, differentiating their official
and local-dialect character.
K e y w o r d s: onymic sphere of language, categorial components (toponymy, anthroponymy, zoonymy, cosmonymy, chrematonymy), function specificity

01_mrozek.indd 38

2015-11-26 07:32:18