CCH XC NH SAI S

CA CC I LNG VT L

PHN M U
Vt l l mt ngnh khoa hc thc nghim, bi vy i vi sinh vin
khoa Vt l ca cc Trng i hc S phm vic lm quen vi cc hin
tng v cc th nghim Vt l trong cc phng th nghim l rt cn thit.
Trc khi vo thc hnh, phn m u thc hnh Vt l i cng ny
nhm gip sinh vin hiu r mc ch, yu cu v cch thc lm mt bi th
nghim Vt l, ng thi gii thiu nhng vn chung nh sai s, php lm
trn s, cch v th vt l v cch vit kt qu th nghim. l nhng
kin thc cn thit cho mt bi th nghim.
MC CH, NGHA CA THC HNH VT L I CNG
Ta bit, tin hnh th nghim trong nghin cu, ging dy Vt l l mt
khu quan trng khng th thiu c. Tt c cc nh lut vt l ch c
cng nhn khi c thc nghim kim nghim. Trong thc t, a s cc nh
lut vt l u c xy dng bng thc nghim. Ngay c cc nh lut c
xy dng bng con ng l thuyt thun tu cng ch c ngha thc s khi
c thc nghim vt l xc nhn.
i vi sinh vin cc Trng i hc S phm, thc hnh Vt l i
cng c cc mc ch sau:
1. Kho st cc hin tng, kim nghim cc nh lut hc trong gio
trnh Vt l i cng.
2. Lm quen v bit cch s dng cc dng c, cc my thng thng. K
nng v kinh nghim s dng cc thit b th nghim s rt b ch trong cng
tc nghin cu khoa hc v ging dy ca ngi gio vin Vt l sau ny.
3. Bit phng php nghin cu v lm cng tc thc nghim Vt l (xc
nh mc ch tin hnh th nghim, phng php t mc ch , la chn
dng c, x l cc s liu, phn tch chnh xc ca kt qu o,)
4. Rn luyn tc phong v nhng c tnh cn thit ca ngi nghin cu
khoa hc thc nghim: cn c, nhn ni, khch quan, trung thc.

I. SAI S CA CC PHP O CC I LNG VT L

A. Php o cc i lng Vt l.
1. Php o cc i lng Vt l.
Vt l hc l mt ngnh khoa hc nh lng, lin quan n th gii hin
thc. Vt l hc l mt khoa hc chnh xc, v vy trong Vt l hc c
2

trng cho mt hin tng, hoc tnh cht ca s vt ngi ta dng cc i

lng o c (vn tc, khi lng, nhit , nng lng,).
Mi i lng Vt l u o c qua cc php o.
Php o mt i lng Vt l l php so snh i lng cn o vi mt i
lng cng loi c quy c chn lm n v o.
Php o mt i lng Vt l nh di 5,2 m bao gm mt th nguyn,
mt n v v mt chnh xc. K hiu m cho ta bit th nguyn l
di, n v o l mt, s 5,2 c trng cho chnh xc ca php o.
Php o cc i lng Vt l c chia thnh hai loi: Php o trc tip v
php o gin tip.
* Php o trc tip: i lng cn o c so snh trc tip vi i lng
c chn lm n v, kt qu o c c trc tip ngay trn dng c o.
Th d: o chiu di ca mt vt bng thc mt, o cng dng in
bng ampe k,
* Php o gin tip: i lng cn o c xc nh thng qua cc cng
thc Vt l din t mi quan h gia i lng cn o vi i lng khc
c o trc tip.
V d: Vn tc ca mt vt chuyn ng thng u c xc nh gin tip
thng qua cng thc

s
t

trong s l qung ng vt i c c th o

trc tip bng thc mt v t l thi gian chuyn ng ca vt c o trc

tip bng ng h bm giy hoc ng h o thi gian hin s.
2. n v o lng.
Kt qu ca mt php o mt i lng Vt l c biu din bi mt gi
tr bng s km theo n v o lng tng ng.
V d: Chiu di ca cnh bn l L = 1,22 mt, cng dng in trong mt
on mch l I = 0,5 Ampe,
V nguyn tc c th chn n v cho tng i lng Vt l, nhng do cc
i lng c lin h vi nhau bng cc cng thc, cc nh lut cho nn
ngi ta ch cn chn n v cho mt s i lng c bn cn n v o cc
i lng khc u c th suy ra t cc n v chn trn.
Nhng n v chn cho cc i lng c bn gi l cc n v c bn
cn cc n v khc gi l n v dn xut.
Tp hp tt c cc n v c bn v n v dn xut thnh h n v o
lng.
3

Hin nay, chng ta dng cc n v o c quy nh trong bng n v o

lng hp php ca nc Vit nam da trn c s ca h o lng quc t SI
(System International dUnites) bao gm:
+ Cc n v c bn: di mt (m), khi lng kilogram (kg), thi gian
giy (s), nhit Kenvin (K), cng dng in Ampe (A), cng sng
cadenla (Cd), lng cht kilmol (kmol) v n v ph gc khi steradian
(Sr).
+ Cc n v dn xut: vn tc m/s, n v lc (N), n v cng in
trng (V/m),
C th ni, n v ca cc i lng o gin tip u l n v dn xut.
B. SAI S CA PHP O CC I LNG VT L

1. nh ngha
Khi o cc i lng Vt l, v nhiu l do khch quan v ch quan ta
khng o c chnh xc tuyt i gi tr ca i lng Vt l cn o. sai
lch gia gi tr thc v gi tr o c ca i lng cn o gi l sai s.
x = |x1 x|
(1)
Trong : x l sai s ca php o
x1 l gi tr o c qua php o
x l gi tr thc ca i lng cn o.
2. Phn loi sai s.
a. Sai s dng c.
L sai s do bn thn dng c gy ra.Dng c cng hon thin,sai s
dng c cng nh,nhng nguyn tc khng kh c sai s dng c,ch c th
khc phc bng cch thay dng c c chnh xc cao hn.
V d: Trn thc o nhit biu ghi 0,05 0, trn thc o chiu di ghi
0,001m ngha l sai s cc i ca nhit biu l 0,05 0 ca thc l
0,001m.v.v....
b. Sai s ngu nhin
Gy ra bi nhng nguyn nhn ch quan v khch quan rt khc nhau,
tc ng mt cch ngu nhin ln kt qu o. Sai s ngu nhin c c du v
c ln khc nhau trong cc ln o ni cch khc n lm cho kt qu o
khi th ln hn, khi th nh hn gi tr thc ca i lng cn o.
V d: Dng ng h bm giy o nhiu ln chu k ca con lc. Do
bm, ngt ng h khng ng lc, do gi nh hng ti s dao ng ca con

lc, mt s cc kt qu o s c gi tr ln hn, mt s khc li c gi tr nh

hn chu k dao ng thc ca con lc.
R rng, khng th kh c sai s ngu nhin, nhng c th gim nh
gi tr ca n bng cch thc hin o cn thn, nhiu ln trong cng iu
kin v xc nh gi tr trung bnh ca n da trn c s ca php tnh xc
sut thng k.
c. Sai s h thng.
Sai s h thng do dng c: L sai s lm cho kt qu o, hoc lun ln
hn, hoc lun nh hn gi tr thc ca i lng cn o. C th kh c
sai s h thng bng cch hiu chnh li cc dng c o, hoc thay mi dng
c o.
Sai s h thng do tnh cht vt o:
V
Th d: Khi o khi lng ring mt cht rn da theo cng thc m

trong m v V l khi lng v th tch ca cht . Nhng nu bn trong

vt do khuyt tt, c mt khong trng no dn n th tch V o c ln
hn th tch thc ca vt. Do khi lng ring xc nh c chc chn
nh hn khi lng ring thc ca vt.
Loi sai s h thng ny khng thy r bn cht v ln. Ngi ta khc
phc loi sai s ny bng cch o trn nhiu mu vt khc nhau, ly gi tr
trung bnh v loi mu c sai s nh.
Tm li: Khi lm th nghim thc hin cc php o, chng ta cn bit
cch xc nh hai loi sai s: sai s ngu nhin ca php o v sai s dng
c.

II . CCH XC NH SAI S CA PHP O TRC TIP

A. Php o trc tip cc i lng vt l
Php o trc tip cc i lng vt l l php o m kt qu c c trc
tip trn dng c o.
V d: di c trn thc milimet, thi gian c trn ng h bm
giy, nhit c trn nhit k.v.v....
B. Cch xc nh sai s ca php o trc tip
1.Sai s ngu nhin (An).
Gi s i lng cn o l F c gi tr thc l A. Khi tin hnh o i
lng ny n ln trong cng mt iu kin, vi cng mt phng php ta thu
c cc gi tr A1, A2, An khc vi gi tr A, ngha l mi ln o u c sai
5

s. Loi sai s ny tun theo quy lut thng k i vi hin tng ngu
nhin: Nu ta o nhiu ln (n l s ln) th cc gi tr A 1, A2, An c phn
b u n v c hai pha ln cn gi tr thc ca A. Khi gi tr trung bnh
s hc (gi tt l gi tr trung bnh) k hiu l A s gn ng vi gi tr thc
A.
- Gi tr trung bnh xc nh theo cng thc:
A

A 1 A 2 A 3 ... A n 1 n
Ai
n
n i 1

(1)

Sai s ngu nhin c tnh theo cc bc sau:

- Sai s tuyt i ca i lng cn o trong mi ln o (Ai).
Sai s tuyt i trong mi ln o l gi tr tuyt i ca cc hiu s gia cc
gi tr o c A1, A2, A3, , An v gi tr trung bnh A .
A A A sai s ca ln o th nht
A A A sai s ca ln o th hai
(2)
.
A A A sai s ca ln o th n
- Sai s tuyt i trung bnh A
Sai s tuyt i trung bnh ca n ln o l gi tr trung bnh s hc ca sai s
tuyt i trong mi ln o.
A A 2 A 3 ... A n 1 n
A 1
A i
(3)
n
n i 1
Sai s tuyt i trung bnh chnh l sai s ngu nhin ca php o.
2. Sai s dng c (Adc)
Sai s dng c nh nht bng chnh xc (hay sai s) ca dng c.
chnh xc ca dng c l gi tr nh nht ca i lng cn o m dng c
c th o c.
- Thng thng chnh xc ca mi dng c o c ghi ngay trn dng
c. Th d: Thc kp c chnh xc l 0,1mm (c ghi trn thc) th
ch c th dng thc o c kch thc ca cc vt l 0,1mm v sai s
dng c Adc = 0,1mm.
Tng t, cn phn tch c chnh xc l 0,001g (1mg) th sai s dng c
Adc = 0,001g. v.v
- Trng hp dng c khng ghi r chnh xc sai s dng c c ly
bng gi tr mt chia nh nht ca dng c. Th d, mt chia trn ng
h bm giy l 0,2s th sai s dng c s l Adc = 0,2s. Nhng nu chia
1

nh nht ca dng c no c kch thc ln hn nhiu so vi kh nng

phn gii ca mt ngi lm th nghim th c th ly sai s dng c bng 1/2
chia nh nht ca dng c . Th d, nhit k c chia l 1 0 khong
cch gia 2 vch lin tip ln (hn 1mm) sai s dng c ca nhit k s
c ly l 0,50.
- i vi cc ng h o in (ampe k, vn k), sai s h thng c
xc nh da trn cp chnh xc ca dng c v c ghi r trn ng h ca
dng c. Cp chnh xc ca dng c khc vi chnh xc ca dng c. Cp
chnh xc ca dng c biu th sai s tng i, c tnh ra phn trm ca
gi tr cc i Amax m thang o c.
Trong trng hp ny sai s ca dng c c tnh theo cng thc:
A dc A max
(4)
Th d 1: Mt mili Ampe k c cp chnh xc = 1% v thang o s dng
c gi tr cc i Imax = 100mA, th sai s tuyt i ca bt k gi tr no m
n o c trn thang ny cng c gi tr bng:
I dc 1%.100 0,01.100 1mA

Nu thang o c 100 vch chia th chia nh nht trn thang o ca mili

ampe k c gi tr bng 1mA. Trong trng hp ny sai s tnh theo cp chnh
xc bng sai s dng c ly theo gi tr chia nh nht.
Th d 2: Mt mili ampe k c cp chnh xc = 1,5% v thang o s
dng c gi tr cc i Imax = 100mA, th sai s dng c (sai s ca mili ampe
k) khi dng thang o ny l:
I dc 1,5%.100 0,015.100 1,5mA

Nu thang o c 100 vch chia th chia nh nht trn thang o c gi tr

bng 1mA. Khi khng c php ly sai s dng c bng mt chia nh
nht trn thang o ca mili ampe k (bng 1mA) m phi ly sai s dng c
bng 1,5mA.
- Sai s dng c ca cc thit b o hin s c xc nh bng tng ca
sai s c tnh theo cp chnh xc v tu thuc vo thang o nh i vi
ng h o in (cng thc (4)) cng vi mt n v ca ch s c cp nh
nht hin trn mn hnh. Th d, mt vn k hin s c cp chnh xc = 1%,
ta dng thang o c gi tr cc i Um = 10V, gi tr hiu in th hin trn
mn hnh l 5,7V. Mt n v ca ch s cui cng (s 7) tng ng vi 0,1V.
Sai s dng c bng Udc = 1%.10 + 0,1 = 0,2V.
3. Sai s tuyt i ca php o (A)
7

Sai s tuyt i ca php o trc tip A c xc nh bng tng s hc

ca sai s tuyt i trung bnh ca cc ln o A v sai s dng c Adc.
A A A dc

(n v) (5)
4. Vit cc kt qu ca php o
Kt qu ca php o c vit di dng:
A A A (n v)
(6)
Cng thc (6) c hiu: gi tr thc A s nm trong khong t A A
n A A , ngha l:
A A A A A
(7)
5. Sai s tng i ca php o
Dng nh gi mc chnh xc ca kt qu php o.
Sai s tng i ca php o c nh ngha bng t s gia sai s tuyt
i A vi gi tr trung bnh A :

A
(%)
A

(8)

Trong th nghim, sai s tng i cng nh php o cng chnh xc.

6. Th d v tnh sai s ca php o trc tip
Dng thc kp c chnh xc l 0,1mm o 5 ln ng knh D ca mt
ng hnh tr kim loi, ta c cc gi tr ghi trong bng sau (Bng 1):
Ln o
D(mm)
Di(mm)
1
21,5
0,02
2
21,4
0,08
3
21,4
0,08
4
21,6
0,12
5
21,5
0,02
- Gi tr trung bnh ca ng knh D tnh theo cng thc (1):
D

21,5 21,4 21,4 21,6 21,5

21,48mm
5

- Sai s tuyt i ca tng ln o (D i) tnh theo cng thc (2) c ghi trong
ct 3 Bng 1.
- Sai s tuyt i trung bnh ca ng knh D tnh theo cng thc (4).
D

0,02 0,08 0,12 0,02 0,08

0,064mm
5

- Sai s dng c bng chnh xc ca thc kp bng Ddc

- Sai s tuyt i ca php o xc nh theo cng thc (5):
D 0,064 0,1 0,164mm

0,1mm

Sau khi lm trn ta c D = 0,2mm.

- Kt qu ca php o:
D ( 21,5 0,2) mm

- Sai s tng i ca php o tnh theo cng thc (8):

0,2
0,0093 0,009 0,9%
21,5

Kt qu: Gi tr thc ca ng knh D nm trong khong gi tr:

21,3mm D 21,7mm
C. NGUYN TC LM TRN S
1. Bc mt s
S A bt k c th vit di dng: A = a.10n
Trong 0 < a <10, n l s nguyn dng, m hoc bng 0.
Ta ni A c bc n v c vit di dng chun ho.
V d 1250 = 1,25.103 c bc 3
9,21 = 9,21.100 c bc 0.
0,026 = 2,6.10-2 c bc -2.
2. Nhng nguyn tc lm trn s.
Trong thc hnh, khi tnh sai s tuyt i ca php o hoc gi tr trung
bnh ca cc kt qu o chng ta c th nhn c nhng con s gm nhiu
ch s khi chng ta phi lm trn s. Vic lm trn s phi tun theo cc
nguyn tc v quy tc sau:
a. Nguyn tc lm trn s.
+ Sai s tuyt i ca php o trc tip khng th chnh xc hn sai s
ca dng c. Bi vy, khi tnh sai s ta ch gi li nhng ch s c bc bng
hoc ln hn bc ca sai s dng c v gi cc ch s l cc ch s c
ngha. Cc ch s c bc nh hn bc ca sai s dng c gi l cc ch s
khng tin cy nn c b i.
Vic b nhng ch s khng tin cy (nhng ch s cui con s) c
gi l vic lm trn s. Trong th d trn thc kp ch o vi chnh xc
0,1mm nn kt qu sai s ch cn gi li s u tin sau du phy: D = 0,164
mm th hai ch s 6 v 4 khng tin cy do cn phi lm trn thnh 0,2mm.
+ Gi tr trung bnh ca i lng cn o phi quy trn n ch s c
ngha cng bc vi sai s tuyt i ca n.
Trong th d trn, sai s tuyt i l 0,2mm, gi tr trung bnh l D =21,48
th s 8 cui ch s l khng tin cy phi b i v D c lm trn bng
21,5mm. Kt qu ca php o s c vit l: D D D (21,5 0,2)mm
9

b. Quy tc lm trn s.
+ Nu ch s b i ln hn 5 (t 6 n 9) th sau khi b i ta phi tng
ch s lin trc n ln 1 n v. V d 1,26 lm trn thnh 1,3.
+ Nu ch s b b i nh hn 5 (t 1 n 4) th b i bnh thng khng
thm bt g cho ch s lin trc n. V d 1,24 lm trn thnh 1,2.
+ Nu ch s b b i l 5 th gii quyt nh sau:
Ch s lin trc n l l th s c tng ln 1 n v. V d 1,75 lm
trn thnh 1,8.
Ch s lin trc n l chn th khng c thm bt g c. V d 1,65 s
vit thnh 1,6.
Nh vy, nu ch s b b i l 5 th ch s gi li cui cng bao gi cng l
s chn.

III. CCH XC NH SAI S CA PHP O GIN TIP

A. php o gin tip cc i lng vt l
Php o gin tip cc i lng vt l, l php o m kt qu ca n c
tnh gin tip thng qua cng thc biu din mi quan h hm s gia i
lng cn o vi cc i lng c o trc tip.
Th d: Vn tc v ca chuyn ng thng u c xc nh gin tip qua
cng thc v=s/t, trong ng i s o trc tip bng thc milimet, thi
gian chuyn ng t o trc tip bng ng h bm giy. Th tch V ca mt
hnh tr kim loi dc xc nh gin tip qua cng thc V= D2h/4 trong
ng knh D v cao h c o bng thc kp..v.v.....
B. Cch tnh sai s ca php o gin tip.
Gi s i lng cn o (gin tip) y lin h vi cc i lng o trc tip
x1, x2,,xn theo hm s(th hin bng cng thc Vt l):
Y = f(x1,x2,,xn) (*)
Sai s ca php o i lng Y c tnh bng cc phng php sau:
1. Phng php 1: Xc nh sai s tuyt i ca i lng o theo php tnh
vi phn.
Phng php ny p dng i vi cc cng thc ca i lng o y l mt
tng hoc mt hiu ca cc i lng o trc tip x 1, x2,, xn. Vi phng
php ny ta tnh sai s tuyt i trung bnh trc sau mi tnh sai s tng
i trung bnh. C th:
+ Ly vi phn ton phn hm (*), ta c:
10

dy

f
f
f
dx 1
dx 2 ...
dx n
x 1
x 2
x n

(1)

+ Thay du vi phn d bng du sai s (cng c ngha l sai s) v ly

gi tr tuyt i ca cc vi phn ring phn, ta c:
y

Hay

f
f
f
x 1
x 2 ...
x n
x 1
x 2
x n
n

y
i 1

f
x i
x i

(2)

(3)

Vic ly gi tr tuyt i cc vi phn ring phn cho ta sai s cc i ph

hp vi s ln o c th thc hin c ti phng th nghim.
Trong cng thc (3) gi tr cc i lng o trc tip l cc gi tr trung
bnh ca cc ln o nn y c gi l sai s tuyt i trung bnh, cn x i l
sai s ca cc i lng o trc tip c trong cng thc c tnh t phn III.
+ Tnh sai s tng i:
n

x i
i 1
y
i

y
f x 1 , x 2 ,..., x n

(4)

2. Phng php 2: Nu i lng cn o y l tch hoc thng ca i lng

o trc tip ta xc nh sai s tng i trc sau tnh sai s tuyt i theo
cc bc sau:
+ Tnh lga npe hm s (*):
Lny = lnf(x1, x2, ,xn) (5)
+ Tnh vi phn ton phn ca lny:

d (ln y)

+ Rt gn biu thc ca vi phn ton phn

dy
y

dy
y

(6)

bng cch gp nhng vi

phn ring phn cha cng vi phn ca bin s dx1, dx2,

+ Ly tng gi tr tuyt i ca cc vi phn ring phn. Thay du vi
phn ring phn d bng du sai s ,ng thi thay x 1, x2,bng cc gi
tr trung bnh ca chng. Kt qu ta c sai s tng i trung bnh, sau
tnh sai s tuyt i trung bnh:
y y
(7)
h h

1
2
V d: o lc ma st ca trc theo cng thc: Fms mg h h
1

Trong cng thc ny x1 = m; x2 = g; x3 = h1; x4 = h2.

Theo quy tc trn trc ht ta tnh:
lnFms = lnm + lng + ln(h1 h2) ln(h1 + h2)
11

Tnh vi phn ton phn ca lnFms ta c:

dFms dm dg dh 1 dh 2 dh 1 dh 2

Fms
m
g
h1 h 2
h1 h 2

Rt gn biu thc vi phn ton phn trn y, ta c:

dFms dm dg 2(h 2 dh 1 h 1dh 2 )

Fms
m g
h 12 h 22

Chuyn du d thnh du ,ng thi ly gi tr tuyt i ca cc vi phn

ring phn bng cch thay du - trc dh 2 thnh du + v thay cc i
lng o trc tip bng cc gi tr trung bnh ca chng:

Fms m g 2( h 2 h 1 h 1 h 2 )

F
m
g
h 12 h 22

Cc i lng trong cng thc ny c xc nh bng php o trc tip.

Tnh sai s tuyt i theo cng thc
Fms Fms

Ch :
1. Trong cng thc tnh sai s tng i, nu c mt s hng ln gp 10
ln mt s hng khc th ta c th b qua s hng nh , vi iu kin tng
tt c cc s hng b i vn nh hn nhiu so vi s hng ln gi li.
2. Nu trong cng thc tnh i lng cn o y c cha nhng con s
cho trc m khng ghi sai s km theo hoc cha nhng hng s (vt l,
ton) th sai s ca chng c xc nh theo quy tc sau:
+ Sai s tuyt i ca i lng cho trc s ly bng mt n v ca ch
s cui cng ca n.
V d: D = 12mm th ly D = 1mm
nu cho D = 12,1mm th ly d = 0,1mm.
ly sai s nh vy m bo con s cho gm cc ch s c ngha (c bc
ln hn hoc bng bc sai s).
+ i vi nhng hng s nh , g, e, th ly gi tr ca hng s n
ch s m sai s tng i ca hng s y nh hn hoc bng 1/10 gi tr ca
t nht mt sai s tng i khc trong cng thc tnh v do ta c th b
qua sai s ca hng s.
V d: Th tch ca khi tr tnh theo cng thc V R 2 h , tnh sai s ca
php o bit bn knh R = 30,2 0,1 mm v chiu cao h = 50,01 0,1 mm.
+ Tnh loga npe: ln V ln 2 ln R ln h
+ Tnh vi phn ca biu thc thu c:
12

dV d
dR dh

R
h

+ Chuyn du vi phn thnh du sai s ta c cng thc tnh sai s tng i:

V
R h
0,1
0,1

0,0086
V

R
h

30,2 50,1

Nu ly

3,14 0,01 &

0,01

0,0032

3,14

vy trng hp ny khng c ly
Nu ly

3,141 0,001 &

s cng bc vi 0,0086.

3,14

0,001

0,00032

3,141

do c th b qua ly 3,141 v ly
Th tch trung bnh ca hnh tr l:
2
V 3,141. 30,2 .50,1 143522,35mm 3

nh hn 0,0086 l 10 ln

0,0086 .

Sai s tuyt i trung bnh ca hnh tr l:

V .V 0,0086.143522,35 1234,2922mm 3 1,234.10 3 mm 3 1,2.10 3 mm 3

Vit kt qu: V V V 143,5 1,2.10 3 mm 3

IV. PHNG PHP TH BIU DIN KT QU PHP O.

1. Mc ch v ngha.
Phng php biu din kt qu cc php o bng th c ng dng
rng ri trong th nghim Vt l. Phng php ny cho php:
+ Th hin mt cch trc quan s ph thuc hm s ca mt i lng Vt
l ny vo mt i lng vt l khc, ng thi c th tm ra cc h s t l
v cc quy lut Vt l.
+ Ni suy cc gi tr ca hm s ( ca i lng ph thuc) ng vi gi tr
ca i s ( ca i lng Vt l c chn lm bin s) khng c trong bng
s liu m do iu kin thi gian chng ta khng o c hoc do iu kin
thit b khng th o c cc gi tr i s .
+ Tm im ct nhau ca th ca hai hm s ng vi mt gi tr ca i
s (tc tm hai hm s khc nhau m bng nhau).
2. Phng php v th trong th nghim Vt l.
Th d: Nghin cu s ph thuc ca in tr (R) ca dy dn vo nhit
(t0), trong o lng ta thu c cc kt qu sau:
T0C
0
10
20
30
40
R()
100,02
100,40
100,82
101,23
101,68
Cn c vo bng s liu trn chng ta v th biu din hm s R = f(t) nh
sau:
13

+ V mt h trc to vung gc trn t giy k milimt. Chn t l

thch hp trn cc trc v th r rng, chnh xc, cn i v chim ht
kh giy. Ghi cc gi tr ca R trn trc tung v cc gi tr ca t 0 trn trc
honh.
+ Vi mi cp gi tr ca R v t 0, v mt im tng ng trn th nm
trong vung sai s c kch thc ngang bng 2t v c kch thc dc bng
2R.
+ V ng biu din thnh mt ng lin tc (thng hoc cong) sao cho
tm ca cc vung sai s phn b u v c hai pha ca ng biu din.
ng biu din nh vy l ng trung bnh ca cc im o c.
+ V ng bao sai s: V hai ng i qua cc nh ca cc vung sai
s v song song vi ng biu din. Hai ng v thm ny khng v lin
nt m v bng cc chm chm v c gi l ng bao sai s.
+ on ni suy ca th l on c ko di thm theo quy lut tng
quan hm s, on ny khng c v lin nt.
Ch :
Trng hp cc s liu thu c b phn tn so vi quy lut l thuyt
cho, nu c im no lch qu xa so vi cc im khc v ra ngoi ng
bao sai s th ta c th b qua im ny, nhng im nh vy gi l im k
d.

14