Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi 55:2 (2014), ss.

173-194
DOI: 10.1501/Ilhfak_00000014120

Iyk Kuran: Maanilerinin Krgza Kotormosu

Menen simli Mealin Tantm ve eviribilim
Asndan ncelenmesi
MRSEL ETHEM
murselethemoglu@yahoo.com
z
Krgzistanda slami ilimler sahasnda yaplmakta olan almalar daha yeni gelimektedir.
Krgzistan 1991 ylnda bamszln kazandktan sonra, lkede slam ilimlerle ilgili
kitaplar bamszlk ncesine gre daha ok yaynlanmaya balamtr. Bu erevede
Kurann Krgzcaya tercme edilmesi ynnde abalar da gndeme gelmitir. Aslnda daha
nceden bu ynde abalar olmusa da, bunlar Kurann dorudan Arapa metninden deil,
Rusa tercmesinden hareketle gerekletirilmitir. Getiimiz yllarda bir heyet tarafndan
Arapas esas alnarak tercme edilen ve Erkam Yaynlar tarafndan yaymlanan Krgzca bir
meal bu noktada dikkat ekmektedir. Dini bir hizmet olarak Krgzistanda cretsiz olarak da
datlan bu meal, iyi niyet tayan bir faaliyet olmakla birlikte, eviri konusunda baz
hatalarla malldr. Bu makalede, Krgzistandaki Kuran almalarna bir nebze katk
sunmak amacyla sz konusu meal tahlil edilmekte ve ihtiva ettii baz yanllklara dikkat
ekilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Kuran, Tercme, eviribilim, Anlam, Balam, Tefsir, Krgzca.
Abstract
Introduction and Evaluation of a Kyrgyz Translation of the Quran: Iyk Kuran:
Maanilerinin Krgza Kotormosu Menen
Studies in the field of Islamic sciences in Kyrgyzstan have started recently. After Kyrgyzstan
gained independence in 1991, much more works on Islamic studies have been published in the
country than ever before. During this new period, much effort has been made towards making
a Kyrgyz translation of the Quran. Although there were attempts to that end before, those
translations were made not directly from the Arabic original but from the Russian translations
of the Quran. In this sense, a new Kyrgyz translation, which was prepared by a committee
based on the Arabic text and recently published by Erkam Yaynlar in stanbul, deserves
special attention. This translation, which is distributed in the name of religious services, is an
activity undertaken out of good will; however, it contains many errors in terms of translation.
This study thus offers a brief introduction of this translation and a linguistic analysis and
points out to translation mistakes with a view to contributing to the Quranic studies in the
country.
Keywords: Quran, Translation, Translation Studies, Meaning, Context, Exegesis, Kyrgyz
language.

Bu almam, merhum hocam Prof. Dr. Salih Akdemire ithaf ediyorum.

174

Mrsel Ethem

Genel Dnceler
Kuran- Kerimin Sovyet Rusya ats altna girmeden nceki dneme
ait Krgzca evirisi bulunmamaktadr. Bamszlk yitirildikten sonra
Krgzistanda slam hakknda bilgilenmeler, Rusa literatr vastasyla
olmutur. Ancak bamszlkla birlikte lkede dine ynelik ok ciddi bir
eilim tezahr etmitir. Bu, zellikle 2000li yllardan itibaren neriyat
alannda da kendini gstermeye balamtr.1 Son dnemlerde ise Krgzca
Kuran mealinin olumasna yardmc olabilecek makaleler, yksek lisans ve
doktora tezleri yazlmaktadr.2
Krgzistanda balangta meal almalar yapanlarn ayetlerdeki
manay daha iyi anlamak iin Rus msterikler tarafndan tercme edilen
meallere mracaat ettikleri bir vakadr. Bu yzden Kurann Krgzca
yaplan ilk mealinin Arapadan deil de Rusa yaymlanan meallerden
yapld bilinmektedir.3 unu da belirtmek gerekir ki haliyle herhangi bir
alanda yaplan ilk almalar o sahada ilk olmalarndan dolay birtakm
hatalar ve eksiklikleri iermektedir. Ancak daha sonraki almalar
kendinden nceki birikimin zerine ina edilecei iin, o sahada yaplan
almalar bir adm ne gtrebilecektir. Buna binaen, Krgzistanda
yaymlanan en son meallerden birini inceledik ve konuyla ilgili yaptmz
tespitleri okura gstermek istedik.
Makalemizin konusu, Iyk Kuran: Maanilerinin Krgza Kotormosu
Menen (Kutsal Kuran: Krgzca Meal) isimli eserin tantm ve incelemesi
olacaktr. Eserin Krgzca ad yledir: :
. Meal drt kiiden oluan bir heyet tarafndan
hazrlanmtr: , ,
, . Bu meal, Erkam Matbaas tarafndan 2006 senesinde
stanbulda yaynlanmtr.4

Glden Saol Yksekkaya, Kuran- Kerimin Krgzca evirileri, Turkish Studies 9:9 (2014), s.32.
Konuyla ilgili ayrca bkz. Vahit Gkta, Krgzistanda Dini Yaynlar, Araan Sosyal Bilimler Enstits
lm Dergisi 54:2 (2013), s.99-112.
2
rnein bkz. Erkinbek Kunduzov, Krgzcadaki Arapa Kelimeler ve Bunlarn Arapa renimindeki
Yeri (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi, Ankara 2006). Ayrca bkz. nayetulla
Azimov, Kurandaki Deyimler, Krgzca Karlklar ve Arapa retiminde Kullanm
(Yaynlanmam Doktora Tezi, Gazi niversitesi, Ankara 2012); Azimov, Kurandag Frazeologizmderdi
Krgz Tiline Kotoruu Maselesi, O Devlet niversitesi lhiyat Fakltesi lm Dergisi 16-17 (2012),
ss.53-57.
3
Bkz. Ernis Tursunov, Kuran (Bikek: Krgzistan Yaynlar, 1991), s.4. Bu meal Ernis Tursunov
tarafndan Rusadan Krgzcaya yaplan eviridir.
4
Eser hakkndaki bilgilerin Trke okunuu: Iyk Kuran: Maanilerinin Krgza Kotormosu Menen, terc.
Abdkr smailov ve dierleri (stanbul: Erkam Matbaas, 2006).
1

AFD 55:2 Iyk Kuran: Krgzca Meal

175

Krgzistanda yaymlanan mealler arasnda incelemeye aldmz bu

eserin dierlerinden farkl birka nemli zellii bulunmaktadr. Bu mealin
farkl olan ynlerini burada zikretmek istiyoruz:
- ncelikle bu meal bir heyet almasdr.
- Krgzistanda 2006 ylnda, en son yaynlanan Kuran meallerinden
birisidir.
- Bu meal Krgz halknn kolay ulaabilecei en yaygn meallerden
birisidir.
- Mealin okur tarafndan daha iyi anlalabilmesi iin gerektiinde
dipnotlarla aklamalar yaplmtr.
- Ayetler evrilirken geni bir tefsir literatrnden istifade edilmitir.
- Mealin yaymlanmas iin Krgzistan Mftlnden resmi onay
alnmtr.
- ncelediimiz meal, Krgzistanda cretsiz datlmaktadr.
2006 ylnda yaymlanan bu meal yukarda da belirtildii zere, Krgzca
mealler arasnda en yaygn olanlardan biridir. Surelerin banda, her surenin
ismi Krgzca transkripsiyon edilerek yazlm, ayrca dipnotta o surenin ne
anlama geldii aklanmtr. Bu meali okuduumuzda akc ve hedef dil
odakl olduunu, bununla beraber baz yerlerde kaynak dile bal kalmak
kaygsyla lafz tercmenin de esas alndn tespit ettik.
ncelediimiz mealin giri ksmnda hem slam dnyasnda hem de
Krgzistanda mehur olan tefsirler kaynak olarak kullanlmtr.5
Mtercimler, mealin sonunda bu almay hazrlama gerekelerini ve
izledikleri prensipleri ksa bir aklama ile anlatmlardr. Bu aklamada
Kurann sradan bir kitap olmadna, kendine has bir slubunun ve
belaatinin bulunduuna dikkat ekilmektedirler. Daha sonra Bununla
beraber Kuran tercme edildiinde Arap dilinin zelliklerinin
aktarlmasnda zorluklar ve eksiklikler meydana gelmektedir ifadesi
kullanlmtr.6 Aklamalarna yle devam etmektedirler:
Bu hem zc hem de korkutucudur. nk bu Kutsal Kurann manasn
deitirmeye denktir. te bundan dolay gemi lim ecdadmz Kuran
baka dillere tercme etmeye kar kmlardr ... Bizim tarihimizde de
1. Kutsal Kuran (Kuran- Kerim); 2. Celleyn tefsiri, 3. en-Nesef tefsiri, 4. el-Beyv tefsiri, 5. eaber tefsiri, 6. el-Beav tefsiri, 7. afvetu't-Tefsr tefsiri, 8. bn Ke r tefsiri, 9. Tefsrul-KermirRamn f Tefsri Kelmil-Mennn, 10. Znaenie i smsl korana, 1-4 cilt, Abdusselm el-Mans ve
Sumeyye Muammed el- Aff. Bkz. Iyk Kuran: Maanilerinin Krgza Kotormosu Menen, s.610.
6
Iyk Kuran, s.605.
5

Mrsel Ethem

176

Kuran iyi bilen limler mevcuttu. Fakat takvalarndan dolay bu ii

yapmamlard. Meselenin bu hassas yn bizi de tercme faaliyetinden
alkoyacakt; ancak aada verdiimiz nedenlerin bizi bu meali yapmaya
mecbur kldn syleyebiliriz:
1. Allahn kitabna hizmet etmek.
2. Kuran anlamayan, emr-i bil-ma rf ve nehy-i anil-munkerden
(iyilii emretmek ve ktlkten men etmekten) habersiz hayatlarn
srdren birok insann bulunmas. Halbuki iyilii emretme ve ktlkten
men etme grevi her Mslman iin farzdr.
3. Daha nceki almalarda eviriye Kurandan olmayan szlerin dhil
edilmesi. Bundan dolay biz her bir ayeti Arapa nshasndan aktarmaya
altk, yeni bir kelime eklemedik. Aklamalar ise metne dhil etmeden
aada vermeye altk. Elbette biz de bir insanz. Hatalarmz varsa bize
bildirmenizi ve yapc fikirlerinizi mitle beklemekteyiz.
4. Kutsal Kuran tercmesinin (meal) artk sradan bir ticaret iine
dnm olmas.
5. Bu kutsal grevde heyetle almak. Bu kutsal grevi yerine getirirken
heyetle altk ve bunun faydasn grdk. Bundan dolay birlie ve
7
beraberlie davet ederek hareket etmeye aba gsterdik.

Grld gibi ilim heyetinin hedefledii prensipler ve yaklamlar takdire

ayan grlebilir. Fakat zlerek ifade etmemiz gerekir ki hl baz
aratrmaclar tarafndan Kurann icaz, baka dile tercme
edilemeyecei dncesiyle aklanmaktadr. Kurann icaz ile Kurann
tercmesini birbirine kartrmaktadrlar. Hlbuki Kurann icaz meselesi
ile Kurann tercme edilebilirlii birbirinden farkldr. Elbette ki Kuran
bir dile tercme etmek onun bir benzerini getirmek demek deildir.
eviri ncelenmesinde Uyulacak Yntem
Daha nce yaptmz almalarmzda birok meali inceleme
imknmz oldu.8 Sz konusu mealleri incelerken tercme ve eviribilim
asndan var olan olumlu veya olumsuz ynlerini tespit ettik. ncelediimiz
meallerde, yaplan hatalarn hemen hemen benzer olduunu grdk. Bunun
sebeplerinin ise a) meal almalarnda birbirinden yararlanma ve
Iyk Kuran, s.605.
Burada doktora tezimizi zikredebiliriz: Mursal Atamov, Rus Dilinde Yaynlanan Kuran' Kerim
evirilerinin eviribilim asndan ncelenmesi (Baarl Bir Rusa Kur'an evirisinin Oluturulmasna
Katk), (Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara niversitesi, 2013). Bunun dnda ( le alle) edatn
incelediimiz bir makalede de birok meali ele alp inceledik: Kurn- Kerimde Lealle
Edatnn Kullanl ve Anlamlar, Diyanet lmi Dergi 29:3 (2013), ss.77-94.
7
8

AFD 55:2 Iyk Kuran: Krgzca Meal

177

etkilenme; b) Kuran tercmelerinde yntem sorunu9 olduunu

syleyebiliriz.
Iyk Kuran: Maanilerinin Krgza Kotormosu Menen adndaki Krgzca
meali incelerken kendimize bir yntem belirledik. Baz blmleri batan
sonuna kadar okumakla beraber, arlkl olarak yanl anlalan,
mtercimlerin eviribilim ynnden dtkleri hatalar ve bu hatalarn
tekrarland yerlere baktk. Bylece sistematik olarak meali inceledik ve
baz tespitlerde bulunduk.
Bu mealde Kuran mealinde yaplan yaygn hatalardan bazlar unlardr:
A. Kurann szl metin oluu gereinin gz ard edilmesi,
B. Kelimelerin anlam deiikliine uramalar hakikatine dikkat
edilmemesi,
C. Konu balamnn dikkate alnmamas,
D. Kuran- Kerimin kendisine has baz dil zelliklerinin var oluunun
farknda olunmamas.
almann bu ksmnda, yukarda zikrettiimiz drt esas zerinde
durarak rnekler eliinde baz tespitlerde bulunmak istiyoruz.
A. Kurann Szl Metin Oluu
Szl bir metinde, muhatap dinleyicidir. Szl hitaptaki anlam, dinleyici
hesaba katlmadan ekillenmez. Bu tr metinlerde anlam genellikle ibarenin
snrlarn aar. Bundan dolay szl hitaplarda, o anda iinde bulunulan
balamn nemi telaffuz edilen szlerin nemi kadardr. O szn kim
tarafndan sylendii, kime sylendii, nerede sylendii, ne zaman
sylendii ve niin sylendii anlamn belirlenmesinde nemli bir rol
oynar. Eitim retim hayatnda, eserlerde, dergilerde ve tamamen yazda
kullanlan dil ise yaz dilidir. Yaznsal bir metinde anlam genellikle
okuyucudan bamszdr. Dolaysyla anlam cmlenin snrlar ierisinde
teekkl etmek durumundadr. Anlatlmak istenilen ey belli bir mantksal
dizgi ierisinde, bir btnlk gzetilerek, giri, gelime ve sonutan oluan
bir kurgu ierisinde, mmkn olduu lde anlam boluu braklmadan
anlatlr. nk okuyucu sadece bir metinle kar karyadr. Her eyi
metnin snrlar ierisinde anlamak durumundadr. Bu yzden yaznsal/
kitab metinlerde anlamn belirlenmesinde metin d unsurlara pek fazla
ihtiya duyulmaz.
Konuyla alakal bkz. Halil Hacmftolu, Kuran Tercmelerinde Yntem Sorunu (stanbul: z
Yaynlar, 2008).
9

178

Mrsel Ethem

Kurann szl metin oluunu son derecede nemseyen merhum

hocam Salih Akdemir yle bir aklama yapmaktadr:
u halde baarl bir Kurn evirisi, onun bu szl metin olma zelliini
gz nnde bulundurmak suretiyle, bu durumun yol at kapallklar
gidermek zere tarihi arka plana inmek, orada olaylar sanki
yayormuasna belirlemeye almak ve sonuta gerekirse yeni bir metin
ina etmekle mmkn olur. Eer ayetlerin iniine neden olan tarihi arka
plan belirlenmeyecek, yani tarihi balam kurulamayacak olursa, salt Arapa
bilgisi ile inen ayetleri doru olarak anlayabilmek asla sz konusu
10
olamaz.

imdi, incelediimiz mealden bir rnek vermek istiyoruz. Balam bilen

ve ayn zamanda kendisi de balamn bir paras olan dinleyicinin rahatlkla
anlad bir konuma yazya aktarldnda, bu konumann, balamn
dnda olan ve balam bilmeyen okur tarafndan anlalamayan yahut
yanl anlalan ksmlar olabilir. Ayn durum Kuran metninin anlalmas
hususunda da sz konusu olabilir:

(-) .
. ,
.11
Tercmesi: Allah yolunda (mal-mlknz) sarf edin. Kendinizi, kendi
elleriniz ile atee atmaynz. yilik edin. Muhakkak ki Allah iyilik
yapanlar sever.

stanbul gazvesinde Mslmanlardan bir zat, ehrin surlar iinde

gvenlik ierisinde bulunan Rumlar zerine aktan hcum etmi, bunu
gren dier Mslmanlar (ayetinin sebebi nzuln bilmedikleri iin
yukardaki ayete iaret ederek) ( Kendi eliyle kendini
tehlikeye atyor) demilerdi. Bunun zerine Hz. Eb Eyyb el-Enr yle
demitir:
Bu ayetin manas, sizin anladnz gibi deildir. Bu ayeti biz daha iyi
biliyoruz. nk bu ayet, biz Ensar topluluu hakknda nazil olmutur.
Allah Tel, Peygamberine yardm edip slmiyeti galip ve muzaffer
kldnda biz artk mallarmzn banda durup onlarn slah ile megul
olalm, bu zamana kadar kaybolan mallarmz yeniden kazanalm demitik.

10
11

Salih Akdemir, Son ar Kurn (Ankara: Ankara Okulu Yaynlar, 2009), s.xxviii.
Iyk Kuran, ayet: 2/el-Baara:195; benzer bir rnek iin bkz. Iyk Kuran, ayet: 30/er-Rm:1-5.

AFD 55:2 Iyk Kuran: Krgzca Meal

179

Allah Tel ise Allah yolunda infak edin. Kendi ellerinizle kendinizi
12
tehlikeye atmayn ayetini indirdi.

Szl metin ile yazl metin arasndaki inceliklere dikkat eken Walter J.
Ong, szl metni yazl metne geirdiimizde hangi uurumlarn ortaya
kacan u ekilde dile getirmektedir:
... Fakat metinlemi kelimeler, yazl veya basl olsun, zellikle aklama
gerektirir; nk on binlerce yl herhangi bir insan toplumunda oluan
yegne kelimeler olan konuulan kelimeler, ounlukla nihai olarak
ierisinde konuulduklar ortamdaki szsel olmayan unsurlar tarafndan
aklanm ve (zmnen fakat gerek anlamda) anlam verilmitir kim
kiminle konuuyor, hangi mnasebetle, nasl bir drtyle, hangi jestlerle,
hangi yz ifadeleriyle, vb. konuuyor. Bir metinde bu szsel olmayan
13
unsurlar kayptr ve bir ekilde telafi edilmelidirler.

Yaplan aklamalardan da grld gibi, ayet kendi balam dikkate

alnmadan anlamlandrld iin tamamen yanl anlalmtr. Yukarda
verdiimiz rnekte de grld zere balamdan bamsz, balam gz
ard ederek Kurn ayetlerini anlamaya almak, cmleden bamsz olarak,
cmleyi gz ard ederek kelimeyi anlamaya/anlamlandrmaya almak
gibidir. Nasl ki onlarca anlam olan, onlarca anlama gelebilen bir kelime bir
cmlenin ierisinde yer aldnda, bir cmle dizgesinin iine girdiinde
anlam
kesinleiyorsa,
ayn
ekilde
ok
farkl
biimlerde
anlalmas/anlamlandrlmas mmkn olan bir ayet de ayn ekilde bir
balama oturduu zaman tek bir anlama gelmektedir.14
B. Kelimelerin Anlam Deimesine Uramas
Dil, zaman iinde deien ve gelien bir varlktr. Dildeki anlam
deimesini u ekilde aklayabiliriz: Bir kelimede anlam deimesi, onun
anlatt kavramlardan az ya da ok uzaklamas, onunla uzak-yakn ilgisi
bulunan ya da hi ilgisi bulunmayan yeni bir kavram yanstr duruma
gelmesidir.15 19. yzylda dil bilimlerinin deime ve gelimesiyle ilgili
kurallar ve dnceler ileri srlm ve dildeki unsurlarn douu, deimesi

Detayl bilgi iin bkz. Ebl Fid sm l bn Ke r, Tefsrul-ur nil- Azm. Tah. Heyet (Kahire:
Mu essesetu uruba, 2000), c.2, ss.220-221.
13
Bkz. Walter J. Ong, Before Textuality: Orality and Interpretation, Oral Tradition 3:3 (1988), s.261.
14
Bu konuyla alakal daha geni bilgi iin bkz. Dcane Cndiolu, Kurn Anlamann Anlam
Hermentik Bir Deneyim (stanbul: Tibyan Yaynlar, 1995), ss.65-78.
15
Doan Aksan, Her Ynyle Dil: Genel izgileriyle Dilbilim (Ankara: Trk Dili Kurumu Yaynlar,
2000), s.118.
12

Mrsel Ethem

180

ve gelimesi bakmndan dili deerlendiren tarihi yntem ekillenmeye

balamtr.16
Sm dillerinde bir kelimenin anlam deimelerini tespit iin dilcilerin
gelitirdii art-sremli (diachronic) semantik ve e-sremli (synchronic)
semantik metodu kullanlr. Bu tasnif Ferdinand de Saussureye aittir. Artsremli semantik, dilin zaman iinde yani gemiten gnmze kadar
geirmi olduu deiiklikleri inceler. E-sremli semantik ise dilin u
andaki durumunu ya da belli bir zaman dilimi iindeki konumunu belirler.17
zellikle Sm dilleri sz konusu olduunda, art-sremli semantik
aratrmalarn, dildeki bir kelimenin kaybolan kk anlamlarnn yeniden
kefedilmesinde ok nemli bir rol vardr.
Meal incelemesinde karlatm bir durum da e-m-r fiilinin
sylemek anlam gz ard edildii iin bundan dolay baz ayetler yanl
anlalabilmektedir.18 Burada konuyu bir rnekle aklamak istiyoruz:


() ,
. ,
. ()
. , . 19
Trke karl: Ne zaman bir ky (ehri) yok etmek istersek, onlardan
zenginliiyle bbrlenenlerine emrederiz. Fakat onlar kar gelerek
bozgunculuuna devam ederler. O zaman onlara denilen sz (hkm)
geree dnr. Bylece tamamyla helak ederiz.

Sleyman Ate bu ayete u ekilde meal vermitir:

Biz bir kenti helk etmek istediimiz zaman onun varlkllarna emrederiz,
orada kt iler yaparlar, bylece o lkeye (azb) karr() gerekli olur, biz
20
de oray darmadan ederiz.

Kaken Ahanov, Dil Bilimin Esaslar, aktaran: Murat Ceritolu (Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar,
2008), s.70.
17
Bu konuda daha geni bilgi iin bkz. Abdurrahman Kasapolu, Kurn Anlamada Semantik
Yntem, Hikmet Yurdu 6:11 (2013/1), ss.105-107. Ayrca bkz. Dcane Cndiolu, Kurn evirilerinin
Dnyas (stanbul: Kap Yaynlar, 2011), s.33; Berke Vardar, Dilbilimin Temel Kavram ve lkeleri
(stanbul: Multilingual Yaynlar, 1998), ss.39-40.
18
Ayrca e-m-r, -n-f, v--y, -b-d, r--m kklerine verilen anlamlarda da benzer durumla
karlatm. rnek iin bkz. Iyk Kuran, ayet: 17/el-sr:16. Bu konuda geni bilgi edinmek isteyenler
Salih Akdemir hocann semantikle alakal yksek lisans ve doktora tezlerinde danmanlk yapt
almalara mracaat edebilirler. Ayrca Salih Akdemire ait Son ar Kurn adl mealin giri ksm
okunabilir.
19
Iyk Kuran, ayet: 17/el-sr:16.
20
Sleyman Ate, Kurn- Kerm ve Yce Meali (Ankara: Kl Kitabevi, 1980), ayet: 17/el-sr:16.
16

AFD 55:2 Iyk Kuran: Krgzca Meal

181

Bu ayette geen e-m-r fiiline sylemek anlam verilirse, metnin anlam

balama daha uygun olur ve mana belirgin hale gelir. Dolaysyla ayetteki
- emern fiilini, zevkine dkn zenginleri sz sahibi klarz
eklinde anlayabiliriz. Bylece onlar memleketin bana gelince hakkndaki
hkmmz gerekleir de orann altn stne getiririz ifadesi yerini bulmu
olur.
C. Kuran- Kerimi Anlamada Balamn nemi
Meal almas esnasnda ayetlerin iniine neden olan tarihi arka plan
dikkatlice incelenmezse veya doru tespit edilmezse, sadece Arapaya
hakim olmakla ayetlere doru anlam vermek, onlarn manalarn gerektii
gibi yanstmak asla sz konusu deildir. Nitekim incelediimiz meale
baktmzda, balam doru kuramadklar iin Kuran- Kerim baz ayetleri
yanl anlalm ve dolaysyla yanl tercme edilmitir. Bunu bir rnekle
aklamak istiyoruz:
7/el-A rf: 9/31-32. ayetleri





.

.



(31). , !
. , , ! ,
. (32). "
()
() ?" -
. " , ,
( ,
). ",
. . 21
Mealin Trke tercmesi yledir: Ey, demoullar! badet iin en iyi
elbiselerinizi giyinin. Yiyiniz, iiniz, fakat israf etmeyiniz! nk Allah
msrifleri sevmez. De ki: Allah kendi kullarna kard gzel eyleri
(elbiseleri) ve Onun verdii gzel nasipleri (rzklar) sizlere kim haram
kld? De ki: Bu iyi eyler, gerekten, bu dnyada iman edenler iin
(sadece yaratlmtr, fakat bakalar da bundan faydalanyorlar). Ahirette
ise bu sadece Mslmanlara hastr. Bilen kavme biz ayetlerimizi byle
aklarz.

21

Iyk Kuran, ayet: 7/el-A rf:31-32.

182

Mrsel Ethem

Bu rnek incelendiinde sz konusu ayetin balamnn mtercimler

tarafndan yanl anlald aka grlecektir. Fakat bununla birlikte 31.
ayetin manasn tamamlayan 32. ayetin meali balamna uygun bir ekilde
verilmitir.
Yukardaki ayetin sebeb-i nzul udur: Mrikler, Kbeyi plak
ziyaret ediyorlard. Ziyaret dnemlerinde et, ya, st gibi deerli gda
maddelerini yemezler; dierlerini ise ok az yerler ve bunun din bir vecibe
olduuna inanrlard. Bu ekilde daha ok sevap elde edildiine inanlyordu.
7/el-A rf 31. ayeti bu batl uygulamay kaldrmakta; 32. ayette ise
dnyadaki rzklarn herkes iin, kyamette ise sadece inananlar iin olduu
vurgulanmaktadr.
E-aber, konuyla alakal olarak u ifadeye yer vermektedir:

:

.
Allah (c.c.) bu ayet ile plak bir vaziyette Beytul-arm tavaf eden
Arap mriklere seslenmektedir. E-abernin tefsirinde aka
grlmektedir ki ayet, mrik Araplarn bu irkin adetlerini bertaraf etmek
iin inmitir. Ayrca a-susuz kalarak kendilerine eziyet eden mriklere
bunun bir sevap olmadn bildirmektedir. Bilakis Allahn helal kld
eyleri haram klarak arla kamamalarn emretmektedir. Daha sonra e
)
aber aada, 32. ayette geen (

ksmn da ele alarak (
)kelimesinde kraat farkll olduunu
sylemektedir:
:

.
Her ne kadar kelimeyi ammeli okumak caiz ise de (
)kelimesinin
feta ile okunmasn daha uygun gren e-aber, ayetin delaletinde,
dnyada Allaha iman etmeyenlerin de Allahn sunduu nimetlere ortak
olduklarn, fakat ahirette ise o nimetlerin sadece Mslmanlara has

AFD 55:2 Iyk Kuran: Krgzca Meal

183

olacan ifade etmektedir.22 Ayrca bu gr paylaan ok sayda mfessir

bulunmaktadr.23
- Ey
te bu sebebe binaen Allah Tel (

demoullar! badet etmek zere mescide (Kbe) her gidiinizde

elbiselerinizi giyinin) eklinde hitap etmitir. Ayetin devamnda ise

( Yiyin, iin helal olan yiyecek ve
ieceklerden kendinizi mahrum brakarak arla kamayn) eklindeki
uyaryla, a-susuz kalarak arla gitmeden (israf etmeden) dengenin
salanmas istenmektedir.24 32. ayette de nemli bir ayrnt vardr ki o da



Allahn, ayetin sonuna doru

(Onlar dnya hayatnda (mterek) kyamet gnnde ise sadece inananlar
iindir diye haber ver) buyurmasdr. Ayet, Allahn nimetlerinin hem
Mslmanlar hem de Mslman olmayanlar kapsadn, ahirette ise
25
bunlarn sadece Mslmanlara has
olacan bildirmektedir.
Bugn sofra duas haline gelen bu ayetler aslnda gzel elbiselerle
sslenmeyi deil plak olmamay; az yemeyi deil bilakis a
kalmamay emretmektedir. Btn bunlar gz nne aldmzda, 7/elA rf: 31. ve 32. ayetlerin anlam u ekilde olmaldr:
Ey demoullar! badet etmek zere mescide (Kbe) her gidiinizde
elbiselerinizi giyinin. Yiyin, iin (helal olan yiyecek ve ieceklerden
kendinizi mahrum brakarak) arla kamayn. nk Allah, arla
kaanlar sevmez. yleyse Allahn kullar iin yaratt elbiseyi, temiz ve
Eb Ca fer Muammed ibn Cerr e-aber, Cmi ul-Beyn an Te vli yil-ur n, tah. Abdullh b.
Abdulmusin et-Turk (Kahire: Drul-icr, 2001), c.10, ss.149-162.
23
Ebs-Su d b. Muammedil- md el-anef. Tefsru Ebs-Su d, tah. Abdul-dir Amed h
(Riyad. Mektebetur-Riyil-di e, tsz.), c.2, ss.338-339; Celluddn es-Suyui, ed-Durrul-Mensr
ft-Tefsr bil-Me r (Kahire: Merkez lil-Bu ved-Dirseti'l- Arabiyyetil-slamiyye, 2003), v.6,
ss.361-376; Eb ayyn Muammed b. Ysuf el-Endelus, el-Barul-Mu (Beyrut: Drul-Kutubillmiyye, 1993), c.4, ss.291-294; Ebl-Leys es-Semerand, Barul- Ulm (Beyrut: Drul-Kutubillmiyye, 1993), c.1, s.538; Eb af Umer b. Al ed-Dime el-anbel bn dil, el-Lubb f UlmilKitb, tah. Adil Amed Abdulmevcd (Beyrut: Drul Kutubil- lmiyye, 1998), c.9, ss.87-95;
Abdurrazzk b. Rizullh el-anbel zzuddn, Rumzul-Kunz f Tefsril-Kitbil- Azz (Mekke: elMektebetul-Esed, 2008), c.2, ss.107-111; Ebl-asen Al b. Muammed b. abb el-Bar el-Mverd,
en-Nuketu vel- Uyn Tefsru el-Mverd (Beyrut: Drul-Kutubil- lmiyye, tsz.), c.2, ss.217-219;
Muammed Abduh ve Rad Ri, Tefsrul-Menr: Tefsrul-urnil-akm (Kahire: Drul-Menr,
1947), c.8, ss.379-391; Ebl-Ferac Cemluddn Abdurramn b. Al b. Muammed el-Cevz, Zdu'lMesr f lmit-Tefsr (Dime: el-Mektebetul-slm, 1984), c.3, ss.186-190; Ebl-sim Mamd ibn
Umer ez-Zemaer, el-Kef an a iit-Tenzl ve Uynil-Evl f Vuchit-Te vl (Riyad: Dru
y it-Tur il- Arabiyye, 2001), c.2, ss.438-439.
24
Bu ayetler zerine yaplan bir alma iin bkz. Mehmet Akif Ko, Sebeb-i Nzule Bal Anlamn
Almasn Kolaylatran Bir Unsur Olarak Kurn Metni: 7. Araf Suresinin 31-32. Ayetleri, slamiyat
7:1 (2004), ss.113-124.
25
Bu ayetin tefsiri ile alakal olarak bkz. e-aber, Cmi ul-Beyn an Te vli yil-ur n, c.10, ss.149162; es-Suyu, ed-Durrul-Mensr ft-Tefsr bil-Me r, c.6, ss.361-376.
22

184

Mrsel Ethem

ho rzklar yasaklayan kimdir? diye sor. Onlar dnya hayatnda

(mterek ) kyamet gnnde ise sadece inananlar iindir diye haber ver.
te biz, bilen bir topluluk iin ayetleri byle aklyoruz.

D. Kuran- Kerimin Baz Dil zellikleri

1) Kuranda Zikredilen Siz Zamirlerinin zellikleri
Kuran- Kerm, insanlarn kendi aralarndaki konumalarn aktarrken o
dnemin dil zelliine dair nemli bir sluba dikkatlerimizi ekmektedir.
rnein Biz zamiri bulunan ifadeler Kuran- Kerimde Siz zamiriyle
aktarlmaktadr. Bu zellik, Kurann inmi olduu dnemdeki Arapaya
ait bir zelliktir; nk kiilerin kendi aralarnda geen konumalar,
bugnk Arapada da biz zamiriyle ifade edilmektedir. Fakat bu slubun
bir istisnas 29/el-Ankebt suresinde gemektedir:

nkr edenler iman edenlere, Yolumuza uyun da sizin gnahlarnz
26
yklenelim derler

Her ne kadar d grnne gre

( yklenelim) ibaresi emir kipi
gibi gzkse de anlam asndan haber nitelii tamaktadr.27 Bu ayet
dnda gnlk konumalarmzda kullandmz yapalm, diyelim,
gidelim eklindeki ifadeleri, Kuran siz zamirlerinin bulunduu emir
kipinde kullanmaktadr.
Bu konuyu rnekle izah etmek istiyoruz. 3/lu mrn suresinin 72-74.
ayetlerinde yle bir diyalog bulunmaktadr:

( 72)

29/el- Ankebt:12.
Mesela, e-aber kendi tefsirinde bu ayeti ibaresini - ykleniriz/stleniriz eklinde
aklamtr:
... :
Bkz. e-aber, Cmi ul-Beyn an Te vli yil-ur n, c.17, s.367; er-Rz ise bu kalb daha ak bir
ekilde izah etmektedir. Bu kipinin art edatnn cevab olduunu sylyor:

:
...
Bkz. Faruddn Muammed ibn iy uddn Umer ibn el-useyn el-ura er-Rz, Meftul-ayb.
(Beyrut: Drul-Fikr, 1981), c.25, s.41; Eb Abdillh Muammed b. Amed Eb Bekr el-urub, elCmi li-Akmil-urn (Beyrut: er-Risle, 2006), c.16, ss.342-343.
26
27

AFD 55:2 Iyk Kuran: Krgzca Meal

185

28
( 73))74(
ncelediimiz mealde bu ayete Krgz diline yle tercme edilmitir:
( ) "
, !
", - .
: , ! .
(): ,
,
() , - .
(): , ,
, . ,
, . .
!29

Krgzca Mealin Trke tercmesi yledir:

Kitap ehlinden bir grup (kendi aralarnda) man edenlere indirilene gnn
banda iman edip onun sonunda kar kn! Belki onlar dnerler derler.
Sizin dininize tabi olanlara Sen: Gerekten Allahn yolu doru yoldur!
de. (Onlar): Eer siz onlara tabi olursanz, o zaman size indirilen eylerin
onlardan hibirine verildiine inanmayn, veya onlar Rabbinizin huzurunda
sizlere (gnah) zerinize ykler, - derler. (Sen): Gerekten iyilik
Allahn elindedir, onu dilediine kendisi verir, - diye syle. Gerekten,
Allah - her eyi kapsayan, bilendir. O, rahmetini dilediine verir. Allah Byk Ltuf Sahibidir.

Grld zere bu mealde siz zamiri, ayetin Arapa metninin d

grnne gre tercme edilmitir ve byle bir tercme Kurann dil
zelliine uygun deildir. Bu ayetlerde konuan ile muhatabn szleri
birbirine kartrlm, dolaysyla kimin kime ne dedii mtercimler
tarafndan ak bir ekilde anlalamamtr.
ncelikle belirtmek gerekir ki bu mealde ifadesi tercme
edilmemitir ve ayetin ba ksm gz ard edilerek:
: , !
; yani: Sizin dininize tabi olanlara Sen: Gerekten Allahn yolu
doru yoldur! de eklinde tercme edilmitir. Byle bir ifade ise ayetin
anlamn tamamen bozmutur. Verdiimiz mealin tercmesinde de aka
28
29

Baka rnekler iin bkz. 12/Ysuf:8-10, 80-82.

Iyk Kuran, ayet: 3/lu mrn:73-74.

Mrsel Ethem

186

grld gibi ayetin vermek istedii mesaj yanl anlalarak balam yanl
kurulmutur. Bununla beraber siz zamirleri ise d grnlerine gre
tercme edilmi ve zamirlerin kullanmna dair bu tarzn Kurann inmi
olduu dnemdeki dile ait bir zellik olduunun farkna varlamamtr.30
2) Kuranda Zikredilen ( l) slubunun Dikkate
Alnmamas
Kuran Kerimin birka yerinde Yahudiler ve Hristiyanlar arasndaki
mnakaadan bahsedilmektedir. Ayetteki bilgilere gre, her grup kendi
haklln savunmaktadr ve hidayetin, doru yolun ve kurtuluun ancak
kendi dinlerine tabi olunmakla gerekleebileceini iddia etmektedirler.31
Dolaysyla Yahudiler ve Hristiyanlar, Mslmanlar da kendi dinlerine
armaktadrlar. Bu durumla ilgili aktarlan bilgi 2/el-Baara:135de u
ekilde gemektedir:



.

Ayet-i kerimenin Krgzca meali yledir:
: , , , .
! , ,
32
!

Krgzca mealin Trke tercmesi:

Onlar: Yahudi veya Hristiyan olun, doru yolu bulursunuz, - derler. De
ki Hayr! brahimin dini temiz, o mriklerden deildi.

Bu ayeti Hasan Basri antay u ekilde tercme etmitir:

(Yahud ve Hristiyanlar Mslmanlara:) Yahud veya Nasran olun ki
doru yolu bulasnz dediler. De ki (Habbim): Hayr, (biz) muvahhid
(Allah' bir tanyarak ve mslim) olarak brhmin dni (n deyiz). O, Allaha
33
e tutanlardan deildi.

Ayette Yahudiler, hidayete erebilmeleri iin Mslmanlardan kendi

dinlerine uymalarn istemektedirler. Hristiyanlar da Mslmanlardan ayn
Doru olduunu dndmz 72-74. ayetlerin mealini sunmak istiyoruz: Kitap ehlinden bir gurup
(dier bir guruba): nananlara indirilene, gnn banda inanalm, sonunda da inkr edelim ki, onlar da
(inanlarndan) dnsnler (derlerken), (dier bir gurup da onlara): Dinimize uyanlardan bakasna asla
inanmayalm; aksi halde onlar (bu tr davranlarmz) Allah nezdinde (halk arasnda) aleyhimize delil
olarak kullanrlar demektedirler. De ki: Doru yol, Allahn (belirlemi olduu) doru yol, size verilmi
olann aynen bir bakasna da verilmesidir. Yine de ki: Kukusuz, ltuf Allahn elindedir; onu
dilediine verir. Allah (ltfu ) ok geni olan, ok bilendir. O, sevgi ve rahmetini dilediine ayrr. Allah
ok byk ltuf sahibidir. Bkz. Akdemir, Son ar Kurn, ayet: 3/lu mrn:73-74.
31
rnek iin bkz. 2/el-Baara:113, 135.
32
Iyk Kuran, ayet: 2/el-Baara:135.
33
Hasan Basri antay, Kurn- Hakm ve Mel-i Kerm (stanbul: Mrid antay Yaynlar, 1980), ayet:
2/el-Baara:135.
30

AFD 55:2 Iyk Kuran: Krgzca Meal

187

eyi istemektedirler. Fakat elimizdeki Krgzca meal incelendiinde sanki

her iki grup bir azdan konuuyorlarm gibi gsterilmektedir. Hlbuki her
grup kendi dininin hak olduunu, kar tarafn mensubu olduu dinin ise
batl olduunu savunmaktadr. Ayetin doru mealinin yle olmas
gerekiyor:
(Yahudiler) Yahudi olun ki doru yolu bulasnz ve (Hristiyanlar da)
Hristiyan olun ki doru yolu bulasnz dediler
Konunun daha iyi anlalabilmesi iin 2/al-Baara suresinden bir rnek daha
vermek istiyoruz:

:
, - . - ! :
34
, ! .

Krgzca mealin Trke tercmesi:

Onlar: Cennete Yahudi veya Hristiyan olandan baka hi kimse
giremeyecektir, - derler. Bu onlarn sadece mit-dilekleridir! Onlara
35
Eer dediiniz doru ise, delilinizi getirin! diye syle.

Diyanet Mealinde bu ayet u ekilde tercme edilmitir:

Bir de; Yahudi ve Hristiyanlardan bakas Cennete girmeyecek dediler.
Bu, onlarn kuruntular! De ki: Eer doru syleyenler iseniz (iddianz
36
ispat edecek) delilinizi getirin.

Yukarda da grld zere baz meallerde ne Hristiyanlar Yahudilerin

cennete girebileceklerini sylyorlar ne de Yahudiler Hristiyanlarn cennete
girebileceklerini sylyorlar. Ayetten aka anlalmaktadr ki her iki grup
sadece kendi din mensuplarnn cennete gireceklerini iddia etmektedirler.
Mesela e-aber yle bir izah yapmaktadr: Sz konusu ayette u
kastedilmektedir: Yahudiler: Ancak Yahudi olan cennete girecek dediler,
Hristiyanlar da Ancak Hristiyan olan cennete girecek dediler. Mana
muhatap tarafndan iyi bilindii iin, her iki grubun syledii bir araya
Iyk Kuran, ayet: 2/el-Baara:111.
Doru olduunu dndmz meal: (Yahudiler): Ancak Yahudi olanlar, (Hristiyanlar ise) Ancak
Hristiyan olanlar, cennete girecektir demilerdi. Bu, onlarn kuruntulardr . Bkz. Akdemir, Son
ar Kurn, ayet: 2/el-Baara:111.
36
DB Meali, ayet: 2/el-Baara:111. Benzer biimde tercme eden mealler iin bkz. Elmall M. Hamdi
Yazr, Hak Dini Kurn Dili (stanbul: Matbaai Ebzziya, 1935); Abdlbaki Glpnarl, Kurn- Kerm
ve Meli (stanbul: Remzi Kitabevi, 1955); mer Nasuhi Bilmen, Kurn Kermin Trke Meali lisi
ve Tefsiri (stanbul: Bilmen Yay., 1965); Celal Yldrm, lmin Inda Asrn Kurn Tefsiri (zmir:
Anadolu Yay., 1986); Yaar Nuri ztrk, Kuran Kerim Meali (stanbul: Yeni Boyut Yay., 2011).
34
35

Mrsel Ethem

188

getirilmitir .37 Kanaatimize gre doru meal e-abernin belirttii gibi

olmaldr.
Setiimiz rnekler ve tefsirlerden verdiimiz aklamalar
gstermektedir ki Kurann kendine has bir dil zellii vardr. Bu zellik
bilinmedii takdirde ayetler yanl anlalmaya her zaman aktr.
3) ( Le alle) Edatnn Kullanl ve Anlamlar
Kurn- Kerimin doru anlalabilmesi, ncelikle Arap dilinin ve
belaatnn en iyi biimde bilinmesine ve Kurann, ilk muhataplar olan
Hz. Peygamberin ve onun ashabnn Kuran anladklar gibi anlalmasna
baldr.38
Krgzca umulur ki, belki ifadeleri , ,
kelimeleri ile karlanmaktadr. Bununla beraber cmledeki sebebiyeti
bildirmek iin , szckleri kullanlr.
imdi birka rnekle konuyu izah etmek istiyoruz. Mesela, 2/el-Baara
suresinin 21. ayetini ele alalm:

.
, ! ,
39
! .

Mealin Trke tercmesi:

Ey insanlar! Sizleri de, sizden daha ncekileri de yaratan Rabbinize ibadet
edin! Belki sizler korkarsnz.

Bu ayetin doru meali u ekilde olmaldr:

Ey insanlar! Sizi ve sizden ncekileri yaratan Rabbinize ibadet edin ki,
40
Allaha kar gelmekten saknasnz.

Mealde grld gibi ( le alle) edat mtercimler tarafndan belki eklinde tercme edilmitir. Hlbuki tefsir kaynaklarmz bu ayette
geen ( le alle) edatnn sebebiyet anlamnda olduunu bariz bir ekilde
vurgulamlardr. Mtercimlerin yararlandklarn ifade ettikleri tefsir
kitaplarnda da durum bizim sylediimiz gibidir.41
e-aber, Cmi ul-Beyn, c.2, s.428; ayrca bkz. ez-Zemaer, el-Kef, c.1, s.310.
( le alle) edat ile ilgili detayl bilgi iin bkz. Atamov, Kurn- Kerimde Lealle Edatnn
Kullanl ve Anlamlar, ss.77-94.
39
Iyk Kuran, ayet: 2/el-Baara:21.
40
DB Meali, ayet: 2/el-Baara:21.
41
rnein, e-aber bu anlam aka ortaya koymaktadr; bkz. Cmi ul-Beyn, c.1, s.387. Benzer
yorumlar iin bkz. Eb Al Fal b. asen e-abers, Mecme ul-Beyn f Tefsril-ur n (Beyrut:
Drul- Ulm, 2005), c.1, s.78; Mutil b. Suleymn, et-Tefsrul-Kebr (Beyrut: Mu essesetut-TrilArab, 2002), c.1, s.93.
37
38

AFD 55:2 Iyk Kuran: Krgzca Meal

189

Baka bir rnei ise 7/el-A rf suresinden vermek istiyoruz:

.
() .
, . ,
42
. () .

Mealin Trke tercmesi:

Onlar yeryznde (yayp) kavimlere bldk. Onlarn iyileri de ktleri de
vardr. Onlar hem iyilikle hem de ktlkle imtihan edeceiz. Umulur ki
43
(kfrden) dnerler.

Bu ayette de geen ( le alle) edatna mmkn/belki anlam

verilmitir. Hlbuki balam dikkate alndnda sebebiyet anlam vermek
daha uygun dmektedir. Yine ,
- Onlar hem iyilikle hem de ktlkle imtihan
edeceiz cmlesi gelecek zaman kipiyle tercme edilmitir. Hlbuki ayette
gemiten bahsedilmektedir.44
ncelediimiz mealde umulur ki, belki anlamlar - mt,
-balkim, -mmkn szckleriyle karlanmtr. Sebebiyeti
bildirmek iin ya aka -n szc kullanlm veya manann
iinde sebebiyeti gizli ekilde bildirecek bir cmle kurulmutur. Mealde
(le alle) edatna toplam 37 defa sebebiyet anlam verilmitir. Bunun dnda
baz ayetlerde ( le alle) edatna istifham anlam verilmi,45 bazen tekid
anlam verilmi,46 bazen de hi mana verilmemitir.47 Bu sonu bize,
mtercimlerin ( le alle) edatn szlk ve balam anlamn bilerek ve
farknda olarak kullanmadklarn gstermektedir.
4) 87/el-A l Suresinde ( in) Edatnn evirisi
Daha nce de vurgu yaptmz gibi ayetin doru anlalabilmesi iin
ayetin arka plannn/esbab- nuzlnn tespit edilmesi gerekmektedir. Bu
alanda uzman olan mfessirlerimizden Eb'l-A l el-Mevddnin de dedii

Iyk Kuran, ayet: 7/el-A rf:168.

Ayetin doru meali u ekilde olmaldr: O Yahudleri yeryznde birok mmetlere ayrdk;
ilerinde slihleri (iyileri) de vard, bunlardan aa (kfrde) olanlar da. Onlar hem nimetle, hem de
musibetle imtihan ettik ki, geree dnsnler. Bkz. A. Fikri Yavuz, Kurn- Kerm ve zahl Meli lisi
(stanbul: hlas Matbaaclk ve Datm, 1967), ayet: 7/el-A rf:168.
44
Mesela bkz. e-aber, Cmi ul-Beyn, c.10, ss.533-534.
45
Mesela bkz. 6/el-En m:51.
46
Mesela bkz. 43/ez-Zuruf:28.
47
Mesela bkz. 13/er-Ra d:2; 14/brhm:37; 18/el-Kehf:6.
42
43

190

Mrsel Ethem

gibi,48 szl bir metin olan Kuran Kerimde, yazl metinlerde alk
olduumuz giri-gelime-sonu dzenini aramak yanltr. Kuran metni,
birbiriyle irtibatl, fakat mstakil paralar halinde olup ayetler farkl
zamanlarda, farkl meknlarda, farkl konularda ve farkl topluluklara
hitaben nazil olmutur. Konuma diliyle ifade edilen pasajlardan meydana
gelen ve kronolojik olarak (nuzl srasna gre) dzenlenmemi olan Kuran
metni, bu nedenle gnmz okurunun beklentilerinden farkl olabilir.
Kuran- Kerimin bu zellikleri, gerekten de onun doru anlalmas iin
kesinlikle gz nnde bulundurulmas gereken hususlardr. Bununla beraber
Kuran- Kerim bir hitap dili olduundan, ierdii baz konular ok ksa
gemektedir /zikredilmektedir. Zaten nazil olan ayet veya ayetler muhatabn
zihninde belli bir ekil almaktadr ve dolaysyla Kuran onlar tekrar dile
getirmek istememitir. Bundan dolay, biz Mslmanlar, bugn ayetleri
okuduumuzda, ak olmasna ramen baz konular anlamakta glk
ekebilmekteyiz.
Konuyu rnekle aklamak istiyoruz:

.
49
, .
Trke tercmesi yledir:
50
Eer hatrlatma faydal olursa o zaman hatrlat.
ncelediimiz mealde bu ayetin yanl tercme edildiini dnyoruz.
Tercme heyeti burada hazfn var olduunu dikkate almamtr. Nitekim
t vermenin kime yararnn olacan sadece Allah bilmektedir.
Dolaysyla Peygamberin zerine den sadece teblidir: Sen, ancak bir
uyarcsn.51 Fatr Suresinde geen bu ayeti yorumlayan el-urub u
aklamada bulunmutur:
Ebl-A l el-Mevdd de bu sorunu fark ederek meramn yle dile getirmektedir: Okuyucu,
Kuran incelemeye balamadan nce, O'nun okunan dier kitaplardan farkl ve esiz bir kitap olduunu
aklndan karmamaldr. Sradan kitaplarn aksine Kuran, edeb bir sraya gre tertip edilmi belirli
konular hakknda bilgi, fikir ve tartmalar ele almaz. Bu nedenle Kurana yabanc olan kii, onunla ilk
karlatnda, blmler ve ksmlara ayrlmam veya farkl konularn farkl bir ekilde ele alnmam ve
hayatn farkl ynleri ile ilgili emirlerin dzenli bir ekilde verilmemi olduunu grnce aknla
der te bu nedenle yabanc bir okuyucu, kendi kitap anlayna hi uymayan bu tip eylerle
karlatnda akna dner. Kurann, ayetleri arasnda hi ilgi ve balant veya konularnda sreklilik
bulunmayan bir kitap olduunu, anlalmaz bir ekilde eitli konular ele aldn veya kelimenin kabul
edilen anlamyla bir kitap olmad halde, kitap eklinde dzenlendiini dnmeye balayabilir. Bkz.
el-Mevdd, Tefhmul-urn (Kuveyt: Drul-alem, 1987), c.1, ss.7-9.
49
Iyk Kuran, ayet: 87/el-A l:9.
50
Ayetin doru meali u ekilde olmaldr: O halde, sen, yararl olsun ya da olmasn, t ver! Bkz.
Akdemir, Son ar Kurn, ayet: 87/el-A l:9.
51
35/el-Fir:23.
48

AFD 55:2 Iyk Kuran: Krgzca Meal

191

:
.
Yani uyaran bir elisin. Sana den ancak teblidir. Hidayete iletmek gibi
bir imknn yoktur. Hidayet ancak an yce ve mbarek olan Allah'n
52
elindedir.

Bu ve buna benzer ayetler, peygamberimizin zerine den grevin sadece

tebli etmek olduunu ska vurgulamaktadr. Dolaysyla kimin bu
tebliden nasibini alabilecei sadece Allah tarafndan bilinmektedir. Fakat
bununla beraber 87/el-A l suresindeki bu ayete, sanki tezatm gibi, O
halde eer d fide verirse (durma) d ver53 eklinde anlam verilmesi,
ayeti anlama bakmndan kafalar kartrabilmektedir.
Bu ayet baz Kuran aratrmaclarnn dikkatini ekmi ve manann
doru anlalabilmesi iin hazf edilen ksmn da tespit edilmesine gayret
gsterilmitir. Bu tespitlere dair ilk nce mfessirlerden birkann
ifadelerini zikretmek istiyoruz. El-Beav ayeti u ekilde yorumlamaktadr:
} {
:.}
{

:}{ :
.
El-Beav, ayette fayda verse de vermese de aklamas ile hazfn var
olduunun altn izmekte ve bununla yetinmeyip Kurann baka yerlerinde
de buna benzer hazflarn var olduunu rnekleriyle gzler nne
sermektedir.54
Ayn konuya dikkatleri eken meal yazarlar da vardr. Tefsirlerde
grdmz gibi meallerde de manann tam anlalabilmesi iin hazf edilen
ksm ya parantez ierisinde ya da dz cmle olarak verilmitir.55 Baz meal
yazarlar ise gereksiz aklamalar ve konudan uzak izahlar yapmaktan
kendilerini alkoyamamlardr.

el-urub, el-Cmi li-Akmil-ur n, c.22, s.229.

antay, Kurn- Hakm ve Mel-i Kerm, ayet: 87/el-A l:9.
54
Bu konu ile alakal benzer yorumlar iin baknz: e-abers, Mecme ul-Beyn f Tefsril-ur n, c.10,
s.254; er-Rz, Meftul-ayb, c.31, s.144; el-Cevz, Zdu'l-Mesr f lmi't-Tefsr, c.9, s.90; Eb
Muammed Muys-Sunne useyn b. Mes d el-Beav, Me limut-Tenzl (Riyad: Dru ayyibe, 1409
H), c.8, s.401; Eb Muammed Abdula b. lib bn Atiyye, Muarraru'l-Vecz f Tefsril-KitbilAzz (Beyrut: Drul- lmiyye, 2001), c.5, s.470; Eb Muammed Mekk ibn Eb lib el-ays, elHidye il Buli'n-Nihye (byy, BAE: Cmi atu-ria, 2008), c.8, s.821; Al uddn Al b.
Muammed b. brhm el-zin, Lubbu't-Tevl f Me n't-Tenzl (Beyrut: Drul-Kutubul- lmiyye,
2004), c.4, s.418; el-Endelus, el-Barul-Mu, c.8, s.454.
55
rnekler iin bkz. Yavuz, Kurn- Kerm ve zahl Meli lisi; Muhammed Esed, Kurn Mesaj:
MealTefsir, ev. C. Koytak & A. Ertrk (stanbul: aret Yaynlar, 2002); Akdemir, Son ar Kurn.
52
53

192

Mrsel Ethem

5) 9/et-Tevbe Suresi
Kuran- Kerimde et-Tevbe suresi hari, surelerin hepsi besmele ile
balamaktadr. Bu surenin neden besmelesiz balandna dair tefsir
literatrmzde farkl ve geni bilgiler verilmektedir. nceleme konumuz
olan meale baktmz zaman durum biraz fakldr. Bu mealde her ne kadar
Arapa ksmnda besmele bulunmuyor ise de surenin mealinde besmelenin
(tercmesi) bulunmaktadr. Hatrlatmak isteriz ki bu hata Krgzistanda ilk
deildir. Daha nce de ayn hata yaplm ve byk tepkilere neden
olmutur.56
Sonu
Krgzistanda son zamanlarda yaymlanan meallerden birini dil
zellikleri ve eviribilim asndan incelemeyi hedeflediimiz bu yazda
konuyla ilgili baz tespitlerimizi gstermeye altk. ncelenen eserde,
kendinden nce yaplan meallere gre gelime gstermekle birlikte anlambalam ilikisi ve dilsel zellikler ynnden karlatmz yetersizliklerin
olduunu tespit ettik. Bu eksiklikler bir ynyle kaynak dil ile hedef dil
zelliklerine ait hususlarn dikkate alnmamasyla ilgilidir. Dier taraftan,
kelimelerin geirdii anlam deimeleri, dile ait zellikler ve anlam-balam
ilikisi hususu baaryla uygulanamamtr. Bu eksikler, kelimenin
anlamlandrlmas, cmlenin doru evirilmesi ve konunun tespiti dzeyinde
grlmektedir. Bu mesele, yalnzca incelediimiz meale ait bir sorun
deildir.
Ecdadmzdan kalan zengin bir tefsir literatrne sahibiz. Kuran
anlamada ve farkl dillere tercme etmede bu literatr hakkyla kullanlrsa,
byk baarlar elde edileceine inanyoruz. Fakat gnmzde,
incelediimiz almada da grld gibi, meal hazrlayanlarn, gemi
miras yeterince incelememeleri bir yana, dil aratrmalar sahasnda ortaya
kan yeni gelimelerden de yararlanmadklar grlmektedir. Bunun doal
bir neticesi olarak da birok Kuran ayetini okurlara yanl aktarm
olmaktadrlar. Biz bu tr yanllarn daha az yaplmas iin baz tespit ve
nerilerde bulunmu olduk. Dikkate alnd zaman meal hazrlanmasnda
faydasnn olacan dndmz rnekleri yaz ierisinde verdik.

56

Haber hakknda bilgi iin bkz. http://www.for.kg/ru/news/41669 (04 Mart, 2014).

AFD 55:2 Iyk Kuran: Krgzca Meal

193

KAYNAKA
Abduh, Muammed ve Rad Ri. Tefsrul-Menr: Tefsrul-ur nil-akm. Kahire:
Drul-Menr, 1947.
Ahanov, Kaken. Dil Bilimin Esaslar. Aktaran: Murat Ceritolu. Ankara: Trk Dil Kurumu
Yaynlar, 2008.
Akdemir, Salih. Son ar Kurn. Ankara: Ankara Okulu Yaynlar, 2009.
Aksan, Doan. Her Ynyle Dil: Genel izgileriyle Dilbilim. Ankara: Trk Dili Kurumu
Yaynlar, 2000.
Atamov, Mursal. Rus Dilinde Yaynlanan Kuran' Kerim evirilerinin eviribilim asndan
ncelenmesi (Baarl Bir Rusa Kur'an evirisinin Oluturulmasna Katk),
Yaynlanmam Doktora Tezi, Ankara niversitesi, Ankara 2013.
----------. Kurn- Kerimde Lealle Edatnn Kullanl ve Anlamlar, Diyanet lmi
Dergi 29:3 (2013), ss.77-94.
Ate, Sleyman. Kurn- Kerm ve Yce Meali. Ankara: Kl Kitabevi, 1980.
Azimov, nayetulla. Kurandaki Deyimler, Krgzca Karlklar ve Arapa retiminde
Kullanm, Yaynlanmam Doktora Tezi, Gazi niversitesi, Ankara 2012.
----------. Kurandag Frazeologizmderdi Krgz Tiline Kotoruu Maselesi, O Devlet
niversitesi lhiyat Fakltesi lm Dergisi 16-17 (2012), ss.53-63.
el-Beav, Eb Muammed Muys-Sunne useyn b. Mes d. Me limut-Tenzl. Riyad:
Dru ayyibe, 1409 H.
Bilmen, mer Nasuhi. Kurn Kermin Trke Meali lisi ve Tefsiri. stanbul: Bilmen
Yaynlar, 1965.
el-Cevz, Ebl-Ferac Cemluddn Abdurramn b. Al b. Muammed. Zdu'l-Mesr f
lmi't-Tefsr. Dime: el-Mektebetul-slm, 1984.
Cndiolu, Dcane. Kurn evirilerinin Dnyas. stanbul: Kap Yaynlar, 2011.
----------. Kurn Anlamann Anlam Hermentik Bir Deneyim. stanbul: Tibyan Yaynlar,
1995.
antay, Hasan Basri. Kurn- Hakm ve Mel-i Kerm. stanbul: Mrid antay Yaynlar,
1980.
Ebl-Ley es-Semerand. Barul- Ulm. Beyrut: Drul-Kutubil- lmiyye, 1993.
Ebs-Su d b. Muammedil- md el-anef. Tefsru Ebs-Su d. Tah. Abdul-dir
Amed h. Riyad. Mektebetur-Riyil-di e, tsz.
el-Endelus, Eb ayyn Muammed b. Ysuf. El-Barul-Mu. Beyrut: Drul-Kutubillmiyye, 1993.
Esed, Muhammed. Kurn Mesaj: MealTefsir. ev. C. Koytak & A. Ertrk. stanbul: aret
Yaynlar, 2002.
Gkta, Vahit. Krgzistanda Dini Yaynlar, Araan Sosyal Bilimler Enstits lm Dergisi
54:2 (2013), ss.99-112.
Glpnarl, Abdlbaki. Kurn- Kerm ve Meli. stanbul: Remzi Kitabevi, 1955.
Hacmftolu, Halil. Kuran Tercmelerinde Yntem Sorunu. stanbul: z Yaynlar, 2008.
el-zin, Al uddn Al b. Muammed b. brhm. Lubbu't-Tevl f Me n't-Tenzl. Beyrut:
Drul-Kutubul- lmiyye, 2004.
bn dil, Eb af Umer b. Al ed-Dime el-anbel. El-Lubb f Ulmil-Kitb. Tah.
Adil Amed Abdulmevcd. Beyrut: Drul Kutubil- lmiyye, 1998.
bn Atiyye, Eb Muammed Abdula b. lib. Muarraru'l-Vecz f Tefsril-KitbilAzz. Beyrut: Drul- lmiyye, 2001.
bn Ke r, Ebl Fid sm l ed-Dime. Tefsrul-urnil- Azm. Tah. Heyet. Kahire:
Mu essesetu uruba, 2000.
smailov, Abdkr, Dyn Abdldayev, Sadibakas Doolov, Sadk Gavay. Iyk Kuran:
Maanilerinin Krgza Kotormosu Menen. stanbul: Erkam Matbaas, 2006.

194

Mrsel Ethem

zzuddn, Abdurrazzk b. Rizullh el-anbel. Rumzul-Kunz f Tefsril-Kitbil- Azz.

Mekke: el-Mektebetul-Esed, 2008.
Kasapolu, Abdurrahman. Kurn Anlamada Semantik Yntem, Hikmet Yurdu 6: 11
(2013/1), ss.105-178.
el-ays, Eb Muammed Mekk bn Eb lib. El-Hidye il Buli'n-Nihye. Byy, BAE:
Cmi atu-ria, 2008.
Ko, Mehmet Akif. Sebeb-i Nzule Bal Anlamn Almasn Kolaylatran Bir Unsur
Olarak Kurn Metni: 7. Araf Suresinin 31-32. Ayetleri, slamiyat 7:1 (2004),
ss.113-124.
Kunduzov, Erkinbek. Krgzcadaki Arapa Kelimeler ve Bunlarn Arapa renimindeki
Yeri, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Gazi niversitesi, Ankara, 2006.
el-urub, Eb Abdillh Muammed b. Amed Eb Bekr. El-Cmi li-Akmil-ur n.
Beyrut: er-Risle, 2006.
el-Mverd, Ebl-asen Al b. Muammed b. abb el-Bar. En-Nuketu vel- Uyn
Tefsrul-Mverd. Beyrut: Drul-Kutubil- lmiyye, tsz.
el-Mevdd, Ebl-A l. Tefhmul-urn. Kuveyt: Drul-alem, 1987.
Mutil b. Suleymn. Et-Tefsrul-Kebr. Beyrut: Mu essesetut-Tril- Arab, 2002.
Ong, Walter Jackson. Before Textuality: Orality and Interpretation, Oral Tradition 3:3
(1988), ss.259-269.
ztrk, Yaar Nuri. Kuran Kerim Meali. stanbul: Yeni Boyut Yaynlar, 2011.
er-Rz, Faruddn Muammed ibn iy uddn Umer ibn el-useyn. Meftul-ayb.
Beyrut: Drul-Fikr, 1981.
es-Suy, Celluddn. Ed-Durrul-Mensr ft-Tefsr bil-Me sr. Kahire: Merkez lil-Bus
ved-Dirseti'l- Arabiyyetil-slamiyye, 2003.
e-aber, Eb Ca fer Muammed ibn Cerr. Cmi ul-Beyn an Te vli yil-ur n. Tah.
Abdullh b. Abdulmusin et-Turk. Kahire: Drul-Hecr, 2001.
e-abers, Eb Al Fal b. asen. Mecme ul-Beyn f Tefsril-ur n. Beyrut: DrulUlm, 2005.
Tursunov, Ernis. Kuran. Bikek: Krgzistan Yaynlar, 1991.
Vardar, Berke. Dilbilimin Temel Kavram ve lkeleri. stanbul: Multilingual Yaynlar, 1998.
Yavuz, A. Fikri. Kurn- Kerm ve zahl Meli lisi. stanbul: hlas Matbaaclk ve Datm,
1967.
Yazr, Elmall M. Hamdi. Hak Dini Kurn Dili. stanbul: Matbaai Ebzziya, 1935.
Yldrm, Celal. lmin Inda Asrn Kurn Tefsiri. zmir: Anadolu Yaynlar, 1986.
Yksekkaya, Glden Saol. Kuran- Kerimin Krgzca evirileri, Turkish Studies
(International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or
Turkic) 9:9 (2014), ss.31-37.
ez-Zemaer, Ebl-sim Mamd ibn Umer. El-Kef an a iit-Tenzl ve UynilEvl f Vuchit-Te vl. Riyad: Dru y it-Tur il- Arabiyye, 2001.
http://www.for.kg/ru/news/41669
http://www.teolog.edu.kg