1.

0 PENGENALAN
Amali pada minggu ini adalah tentang pendawaian litar. Jenis pendawaian yang dilakukan
adalah litar akhir pengguna. Litar akhir ialah litar yang keluar dari papan agihan untuk
membekalkan tenaga elektrik terus kepada peralatan elektrik . Tujuan pembahagian litar
utama ke litar akhir ialah untuk mengelakkan bahaya apabila berlaku kerosakan, memastikan
bahawa bahagian-bahagian dalam pemasangan boleh diputuskan bekalan bagi tujuan
pemeriksaan, pengujian atau kerja-kerja membaiki tanpa mengganggu litar lain serta untuk
mengelakkan kerosakan yang berlaku pada sesuatu litar itu merebak ke litar yang lain. Litar
akhir pengguna terbahagi kepada dua iaitu:
1) Pendawaian litar pencahayaan
Pendawaian litar pencahayaan biasanya diagihkan untuk bekalan ke punca lampu filamen atau
lampu discas. Beban lain juga disambungkan dari litar lampu seperti kipas siling dengan
syarat arus beban penuh kurang daripada yang ditetapkan. Pengalir kabel litar akhir lampu
yang diagihkan dari papan fius agihan akan berakhir di terminal siling ros atau pemegang
lampu. Pendawaian litar pengcahayaan menggunakan MCB (Miniature Circuit Breaker) 6
ampere. Ia terdiri daripada suis 1, yang mengawal L1 (lampu satu). Bagi penggunaan 1 unit
MCB 6 ampere jumlah unit peralatan elektrik ialah sepuluh unit.

2) Pendawaian litar kuasa

Terdapat tiga jenia litar kuasa iaitu liatar jejari, litar gelang dan litar sulur. Pada bahagian litar
kuasa kami menggunakan litar jenis jejari yang terdiri daripada dua soket. MCB yang
digunakan ialah 16 ampere. Bagi jenis litar jejari iaitu litar yang di sambungkan kepada soket
alur keluar dan berakhir pada soket alur keluar yang di hujung sekali, maksimum unit soket
bagi satu unit MCB 16 ampere ialah dua unit.

2.0 OBJEKTIF
2.1 Mempelajari cara bagi membuat pendawaian litar pengcahayaan dan pendawaian litar
kuasa.
2.2 Memahami tentang cara pemasangan komponen-komponen elektronik pada litar dengan
1

betul dan ,mengetahui fungsi setiap komponen.

2.3 Mengenali komponen dan peralatan yang digunakan untuk membina sesutu litar.

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

3.0 BAHAN DAN PERALATAN

Bahan/Peralatan
Kotak Fius Agihan (KFA/DB)

Fungsi
Kotak Fius Agihan 1fasa ( Distribution fuse board )
DB adalah papan terakhir sebelum bekalan
disalurkan ke beban. Terdapat DB satu fasa dan
tiga fasa. Jika bilangan lampu atau soket adalah
banyak, Dua DB berasingan khas untuk soket dan
lampu diadakan bagi memudahkan kerja-kerja.
KFA ini menepatkan suis utama, pemutus litar
bocor ke bumi dan MCB.

Pemutus Litar Keunit , MCB

MCB berfungsi sebagai pengasingan litar akhir ke

bahagian lain alatan elektrik. MCB mempunyai
pelbagai saiz seperti 6 ampere dan 16 ampere.
Untuk

pendawaian

pencahayaan

hanya

menggunakan saiz 6 ampere sahaja dan untuk litar

kuasa menggunakan saiz 16 ampere.

ELBC

Pemutus Litar Bocor Ke Bumi, E.L.C.B adalah

singkatan dari pada Earth Leakage Circuit Breaker
berfungsi

sebagai

memutuskan

arus

elektrik

apabila berlaku kebocoran arus elektrik pada

alatan. Alatan ini terletak dalam DB.

MS

Suis Utama ( Main switch ) berfungsi sebagai

pengasingan litar dan pelindungan lebihan arus dan
beroperasi seperti suis utama iaitu bekalan masuk
akan melalui suis dan seterusnya ke fius.

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

Plug 3 pin

Ia digunakan bagi menyambung dan mengalirkan

arus dari sumber elektrik kepada DB.

Soket & base (2+2)

Soket adalah alat yang membekalkan arus elektrik

yang

boleh

dipasang

dan

ditanggalkan.

Ia

mempunyai tiga tamatan iaitu bumi, life dan

neutral.

Suis & base(1+1)

Suis berfungsi memutuskan dan menyambung litar

kepada alatan elektrik.

Lampu + base (1+1)

Lampu elektrik yang dibuat daripada kaca lut

cahaya atau lut sinar sebagai balangnya dan di
dalamnya terdapat dawai filament.

Ia akan

mengeluarkan cahaya apabila dialiri arus elektrik,

filament akan menjadi panas dan menyinar.

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

Kabel (L,N,E)

Menghubungkan komponen yang terdapat dalam

DB.

Copper bar

Paku wiring

Menghubungkan antara dua atau lebih Pemutus

Litar Keunit , MCB.

Paku

yang

digunakan

adalah

bersaiz

kecil

bersesuaian dengan tujuan dan kehalusan tugas.

Paku digunakan untuk memaku timah kepada
papan agar ia dapat memegang wayar.

Timah wiring

Timah digunakan bagi memegang wayar ke

permukaan papan. Timah adalah bahan yang sesuai
digunakan untuk tujuan ini kerana sifatnya yang
boleh lentur membolehkan ia memegang wayar
dengan ketat dan kemas.
4

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

Skru hitam panjang digunakan untuk memasang

Skru

tapak pemegang lampu dan kotak fius utama.

Skru hitam pendek digunakan pada tapak soket,
tapak suis dan pemegang lampu.
Skru putih digunakan untuk memasang soket dan
suis.

Warna

Wayar

merah

menandakan

wayar

tersebut

berfungsi menghantar arus elektrik daripada MCB

Wayar merah,life

ke tamatan life yang terdapat pada soket dan suis.

Wayar neutral merujuk kepada wayar pengalir
yang berfungsi bagi membawa arus balikan dari
peralatan elektrik ke punca bekalan kuasa arus
ulang-alik wayar neutral memunyai arus.
Wayar bumi dapat dikenali dengan warnya yang
hijau. Ia berfungsi menghantar sebarang kebocoran

Wayar Hijau,Earth

elektrik serta litar pintas ke bumi. Ia tidak

mempunyai arus. Wayar bumi bertindak sebagai

Wayar Hitam, Neutral

langkah

keselamatan

kepada

pengguna

bagi

menghindarkan renjatan elektrik jika terdapat

kebocoran

elektrik.

Jika

wayar

bumi

tidak

dipasang, seseorang boleh menerima renjatan

elektrik kerana arus akan mengalir melalui
tubuhnya

untuk

masuk

ke

bumi.

Tetapi

pemasangan wayar bumi membolehkan arus

dihantar dengan selamat ke dalam bumi melalui
wayar tersebut.
5

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

Tukul Waringgton

Digunakan bagi mengetuk kerja-kerja halus dan

hanya memerlukan ketukan yang ringan sahaja.
Ketika

memasang

litar

permukaan

tukul

warrington ini digunakan bagi mengetuk plat timah

yang digunakan untuk mengikat wayar kepada
permukaan papan.

Cordless drill

Membolehkan kerja membuka dan pemasangan

dilakukan

dengan

pantas

dan

mudah.

Menggunakan sumber kuasa daripada bateri yang

membolehkannya dibawa kemana-mana.

Pemutar skru

Memutarkan skru seperti pada bahagian soket dan

suis.

Ia

juga

digunakan

untuk

memulakan

pemasangan skru sebelum skru diputar pula

menggunakan cordless screwdriver.

Pembaris

Pembaris digunakan untuk mengukur panjang

wayar dan melukis lakaran litar pada papan kotak.

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

Wire stripper

Ia digunakan bagi membuang bahagian penebat

pada bahagian luar wayar sebelum dawai tersebut
diikat pada tamatan atau terminal.

Kapur

Ia digunakan untuk melukis litar pada papan kotak

sebelum menjalankan pendawaian.

Test pen

Test pen digunakan bagi memeriksa samada

pendawaian

dilakukan

dengan

betul

dengan

menentukan terdapat arus yang mengalir pada

sesuatu bahagian pendawaian. Jika lampu pada test
pen menyala, ia menunjukkan bahawa sesuatu
bahagian pendawaian telah dipasang dengan betul.
Selain itu, ia berfungsi sebagai pemutar skru bagi
bahagian penyambung wayar dan tamatan pada
suis dan soket.

Pelayar kacip

Playar kacip digunakan bagi memotong wayar

pada ukuran yang dikehendaki,ia mampu membuat
potongan yang kemas.

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

Playar muncung tirus

Playar muncung tirus digunakan untuk memegang

wayar pada tempat yang sempit, pelayar ini boleh
menyepit wayar dengan lebih kemas untuk menarik
wayar agar pemasangan wayar dilakukan dengan
kemas. Ia juga boleh digunakan untuk memotong
wayar.

Playar gabung

Playar gabung digunakan untuk memegang bahan,

memotong dan memintal dawai atau kabel elektrik.

4.0 LANGKAH KERJA

a) Sebelum
1. Sebelum pendawaian dilakukan, kami telah melakarkan litar pendawaian yang ingin
dijalankan pada kertas A4 dan mengira jumlah wayar yang diperlukan seperti yang
terdapat pada lampiran 1.
2. Pendawaian ini terbahagi kepada dua bahagian iaitu pendawaian soket dan pendawaian
lampu.
3. Wayar neutral (hitam), life (merah) dan bumi (hijau). Panjang wayar life bagi litar
pencahayaan ialah 170 cm. Manakala, panjang wayar neutral dan wayar bumi masingmasing ialah 100 cm.

4. Manakal bagi litar kuasa panjang wayar life, wayar neutral dan wayar bumi masingmasing sepanjang 130cm.
SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

5. Terdapat perbezaan bagi wayar pendawaian lampu dan soket kerana wayar yang
digunakan untuk pendawaian soket lebih besar saiznya berbanding wayar yang digunakan
pada pendawaian lampu.
6. Sebelum proses pendawaian dilakukan, litar perlu dilukis pada dinding menggunakan
kapur dan pembaris untuk memudahkan proses pendawaian dilakukan.

Rajah 4.1: Melukis Litar

b) Semasa
1.

Pendawaian dilakukan bermula pada bahagian soket. Timah digunakan untuk melekatkan
wayar pada dinding. Timah dipakukan dengan paku yang kecil menggunakan tukul yang
sesuai.

Rajah 4.2: Proses Pendawaian

2.

Wayar dijalurkan terlebih dahulu menggunakan penjalur wayar sebelum proses

penyambungan dan pemasangan soket.

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

Rajah 4.3: Proses menjalur wayar

3.

Setelah siap pendawaian pada dinding bagi soket. Tapak soket dipasang dengan
menggunakan cordless screwdriver.

4.

Selepas tapak soket dipasang proses penyambungan wayar pada soket dilakukan
melibatkan wayar neutral, bumi dan life.

Rajah 4.3: Proses peyambungan wayar pada soket

5. Soket dipasang selepas penyambungan siap dilakukan menggunakan pemutar skru philip
/pena ujian. Kemudian pendawaian yang bermula dari soket akan dibawa kepada kotak
fius agihan (DB).

Rajah 4.4: Proses pemasangan soket dan peyambungan wayar

pada fius agihan

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

10

6. Seterusnya pendawaian pada bahagian lampu. Setiap wayar akan dilekatkan

menggunakan timah yang dipaku.
7. Seterusnya pemasangan tapak bagi soket lampu menggunakan pena ujian/cordless
screwdriver.
8. Bagi soket lampu terdapat tiga wayar iaitu satu wayar merah yang akan menuju ke suis,
satu wayar hitam dan satu wayar hijau yang akan disambung pada kotak fius agihan
(DB).

Rajah 4.5: Proses pemasangan soket lampu

9. Satu suis mengawal lampu digunakan dimana melibatkan peyambungan dua wayar merah
dari soket lampu dan kotak fius agihan.
10. Selepas pendawaian pada dinding siap dilakukan, penyambungan pada suis dilakukan.

Rajah 4.6: Proses pemasangan suis lampu

11. Langkah seterusnya, suis utama (MS), MCB 16 Ampere dan MCB 6 Ampere serta ELBC
dipasang pada kotak fius agihan (DB). Pada MCB 16A dan 6A perlu dipasang cooper
bar. Kabel L, N dan E yang dilabel dengan 1, 2 dan 3 juga dipasang pada DB berdasar
pada gambar rajah litar dibawah.
SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

11

Rajah 4.7: Lukisan pendawaian pada DB

12. Seterusnya pemasangan kotak fius agihan pada dinding.

Rajah 4.8: Pemasangan DB

13. Selepas itu lakukan proses penyambungan wayar neutral, life dan bumi pada DB yang
telah siap dipasang. Sebelum penyambungan dilakukan, wayar perlu dijalurkan terlebih
dahulu.

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

12

14. Merah menunjukkan penyambungan bagi wayar life, hijau untuk penyambungan wayar
bumi dan hitam untuk penyambungan wayar neutral.

Rajah 4.9: Penyambungan wayar pada DB

15. Pendawaian yang telah siap dipasang sebelum proses pengujian.Terdapat satu suis yang
mengawal satu lampu dan dua soket serta suis utama, MCB, PLBB yang dipasang pada
kotak agihan.

Rajah 4.10: Hasil kerja pendawaian

13

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

c) Selepas
1.

Kaedah pengujian

Pengujian di lakukan dengan menggunakan Test Pen . Di bawah adalah langkah-langkah

membuat pengujian arus elektrik pada litar pendawaian.

Rajah: Test pen

Langkah 1
1. Test pen di letakkan pada terminal
Life (L) dan in. Jika LED pada test
pen menyala bermakna terdapat arus
elektrik
pada litar pendawaian
berfungsi dari meter kilowatt jam.

Langkah 2
2. Langkah seterusnya, letak Test pen
pada lubang yang kedua seperti
gambar rajah. Lubang tersebut ialah
lubang out bagi wayar L. Sekiranya
menyala LED teruskan dengan
langkah yang seterusnya.
14

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

Langkah 3

3. Pengujian akan di lakukan pada

lubang yang ke tiga iaitu pada
lubang L di ELBC. Sekiranya LED
test pen menyala teruskan dengan
langkah seterusnya. Sebelum itu,
suis akan di naikkan.

Langkah 4
4. Pengujian akan di lakukan pada
lubang seterusnya seperti gambar
di atas iaitu pada lubang out
pada suis ELCB. Tuil pada suis
ini akan di naikkan sebelum ujian
di lakukan supaya arus dapat
mengalir.

Langkah 5
5. Ujian terus dilakukan pada lubang
MCB 6 ampere seperti gambar di
atas. Letakkan test pen pada
lubang tersebut. Jika terdapat
nyalaan pada LED suis diangkat
untuk membenarkan arus elektrik
mengalir
bagi
meneruskan
pengujian seterusnya.

Langkah 6
6. Suis diangkat terlebih dahulu pada
MCB 6 ampere sebelum ujian
menggunakan test pen pada
lubang di atas di teruskan. LED
menyala
bermakna
langkah
seterusnya boleh dijalankan.

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

15

Langkah 7

7. Pengujian di lakukan pada lubang

MCB 16 ampere pula pada gambar
rajah.

Langkah 8
8. Suis pada MCB ini akan di naikkan
terlebih dahulu. Ujian terakhir pada
litar DB di lakukan pada MCB ini
pada lubang seperti gambar rajah.

Langkah 9
9. Pengujian akan di lakukan pada
litar kuasa untuk memastikan arus
elektrik Kipas
ada. Kipas
diguna sebagai
berputar
bahan ujian. Suis 1 diuji bagi
memastikan berfungsi. Apabila
kipas berputar bermakna arus
elektrik ada
soketdan ini bermakna
terdapat juga arus pada suis 2.

Langkah 10
10. Langkah terakhir dalam pengujian
ini ialah memastikan mentol
menyala. Selepas suis diuji di
ONdan OFF mentol kumpulan
kami ternyata berfungsi dengan
baik pada cubaan kedua kerana
pada cubaan pertama mentol
mengalami kerosakkan.
SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13

16

2.

Selepas disambung dengan bekalan elektrik, pendawaian yang telah dilakukan berjaya.
Suis berfungsi apabila lampu menyala.

3.

Soket juga berfungsi dengan baik apabila kipas berfungsi. Ini menunjukkan pendawaian
berjaya dilakukan dengan betul.

5.0 PERBINCANGAN
Terdapat pendawaian wayar yang kami lakukan ke atas papan sedikit tidak ketat dan kurang
kemas menyebabkan wayar kendur. Hal ini kerana kaedah ketukan paku pada kepingan timah
tidak rapat dan menyebabkan wayar tidak dicengkam dengan kemas. Selain itu kami tidak
mengabungkan wayar-wayar pada laluan yang sama tetapi mengasingkan antara satu wayar
dengan wayar yang lain. Oleh sebab itu, kami membuka semula kepingan timah tersebut dan
mengikat dengan cara yang betul. Kesannya litar kami nampak kemas dan dapat litar
berfungsi dengan baik.
Seterusnya terdapat alatan yang tidak mengcukupi sebagai contoh cordless drill yang
mempunyai bilangan yang terhad dan mengalami kerosakkan. Oleh sebab itu kami terpaksa
bergilir- gilir dengan kumpulan lain dan terpaksa menghabiskan masa menunggu giliran untuk
menggunakan Cordless drill. Selain itu semasa proses menguji litar pencahayaan mentol tidak
menyala pada cubaan pertama tetapi pada cubaan kedua mentol menyala. Hal ini berpunca
daripada mentol yang rosak pada percubaan pertama. Bagi mengatasi masalah ini kami
mengantikan mentol tersebut dengan mentol yang baru.

6.0 KESIMPULAN
Amali ini dijalankan bertujuan untuk membuat pendawaian litar pengcahayaan dan
pendawaian litar kuasa. Penggunaan jenis dan warna wayar adalah berbeza mengikut
fungsinya bertujuan bagi memudah dan mengelak kesilapan sewaktu pendawaian. Objektif
bagi amali ini tercapai.
17

SYAURAH ASHIKIN | UPSI 13